Translate इं जी मराठी

 भाषांत र

मु यपृ हिडओ वग पु तके ईबु स उपचार दोष कृती आम या ी संपक साधा गोपनीयता धोरण भारतात ि का

ऊतक कमी होणे ( ोष) अथ, कार, णे

डॉ रघुराम वायएस एमडी (अय) आिण डॉ मनसा, बीएएमएस ारे
ोधा
राज मा समजावून सांगणे महा मा टर सु ुतांनी ोष रोगाचे प ीकरण िद े आहे. यरोगा ी संबंध असतो. काही डॉ टर
तु ना ए स आिण इतर रोग हणतात यांची ती ता आिण ितकार कमी होते.

ोषा ा राज माची िव ता रत आवृ ी हणून प के े आहे. मा टर सु ुत सांगतात क ऊत चे गंभीर नुकसान दो ही

थतीत सामा य अस े तरी ते समान अस े तरी कारक घटक, आिण ण िभ िभ ता या िभ आहेत. यां यात सा य
आहे ते याच ध ात प के े आहे.
पु तके - हाड कॉपी 
वाचा –राजय मा – चरक िचिक सा 8

साम ी सारणी
1. अथ
2. पॅथोजेने सस
3. कारणे आिण कार
4. सं कृत ोक
5. णे
6. ोष - राजय मा - फरक
6.1. 1. नाव आिण या येनुसार
6.2. 2. एिटओ ॉ जक घटकां ारे
6.3. 3. पॅथोजेने सस ारे
6.4. 4. कारांनुसार
6.5. 5. पूव णां ारे
6.6. 6. णांनुसार
6.7. 7. गुणव ेनुसार आिण माणानुसार, कारण आिण प रणामा या ीने  
7. सह योगम पासून यरोग आिण अप यय िवकारांवर भावी decoctions

अथ
ो ा दाचा अथ

ोष हणजे -

डे सकेट / डे सके न
कोरडे होणे / कोरडे होणे / कोरडे होणे
वपदाथाचे ोषण आिण काढणे
न करणे
आम या ी कने ट हा
व / पाणचट घटक टाकणे
पािचग आमचे फेसबुक पेज यू ूब
िनचरा
स न चॅ ने
िवदरवाचा
-चरक ोष िनदान: 6 वा अ याय ि टरवर आ हा ा फॉ ो करा
Pinterest

पॅथोजेने सस म ये LinkedIn Connect

ो ा रोगाची रोगाची यं णा म ये कने ट करा

ऊत चे ीण होणे आिण ऊतक कोरडे घटक ोषतात. वाढ े या कोरडेपणा मूळ ऊती सुकतात. हे ऊंचे अ वा य न रीर
होते. कोरडेपणाचे आप े पदाथ आिण आहाराती अित गुणसेवन हे य आहे. कोरेडे माग आिण ऋतू देखी समािव आहेत.
वाचा –ऊत या ीणतेमुळे वात वाढ: धतु य

कारण आिण कार

ोषाची कारणे आहेत -

अित िगक भोग

अित दु:ख
वृ ापकाळाचा भाव
अित यायाम
जा त चा णे
अ सर आिण साखरा
छातीची दुखापत
वाचा - यायामाची यो य वेळ, आयुवदानुसार यायामाचे फायदे

टीप: ो ा या कारांना कारण यां यामुळे यांची चांग ीच सोय होते.

ोष कारणीभूत कारणावर, ते 7 ि आहे.

1. यावया ज य ोष - िगक वभावात जा त भोग

2. ोकाज य ोष - अित ोक
3. व य ोष - वृ वाची ि या, वृ वाचा प रणाम हणून
4. यायामज य ोष - अित ारी रक यायाम
5. अ वागमनज य ोष – जा त चा णे
6. ण ज य ोष – ण
7. उरह ता ज य ोष – छातीची दुखापत
वाचा –वृ व कृपापूवक – त ण राह याचे खरे रह य

सं कृत ोक

पूण
1. साखरेम ये जा त ती तेचे मूळ ऊत चे िनज ीकरण आिण कमी माणात

कारण - िगक संबंधात अितभोग

मा टर सु ुत प करतात क िगक ि यांम ये जा त य त रािह याने वीयाची गुणव ा आिण माण कमी होते. या अव थेत
'वीय कमी हो याची' िच हे आिण णे कट होतात. रीर िफके पडते आिण पूव या ऊत चा हास होतो हणजेच ऊत चे
ितगामी हास होतो. वीय हे ऊतक िनिमती या का मानुसार तयार झा े े ेवटचे ऊतक आहे. ितगामी प तीने मागी
उती हणजे अ थम जा, हाडे, चरबी, नायू आिण र आिण सीका ऊतक. एकूणच ऊती कमी झा यामुळे रोग ितकार
कमी होते.
वाचा – आयुवदाती ितकार : संक पना, आहार, औषधी वन पती, औषधे, यायाम

वीय कमी हो याची णे -

पु षाचे जननि य आिण वृषणात वेदना

अ पणा
िव ं िबत ख न, हान माणात
वीयपतना या वेळी गु ांगातून र ाव होणे हणजेच र िम त वीय

आधुिनक औषध याब काय हणते?

अ या धक से सचा आरो यावर होणा या प रणामां ी संबं धत सं ोधनात काही िनरी णे खा ी नमूद के ी आहेत -

मू मागात संसग हो याची यता वाढते

दो ही भागीदारांना वेदना आिण चािफंग
वेदना, अ व थता, कमी पाठदुखी
माघार आिण नाराजी
प र म आिण कामो ेजक डोकेदुखी
िणक जागितक मृित ं
पो टकोइट िड फो रया
पो ट-ऑगॅ मक आजार संडोम
बॅ टे रय योिनओ सस
मदू या ऊत मधी जळजळी ी संबं धत जनुकाची उ च अिभ य

आयुवदाने थािनक णांवर भर िद ा आहे, तर आधुिनक सं ोधनांमुळे असे िन कष िनघा े आहेत जे प त ीर आहेत
आिण यात जा त से सचे प रणाम आरो या ी संबं धत आहेत अ ा अनेक प र थत चा समावे आहे. परंतु जे हा आपण
आयुवदाती वीयाचे वणन आिण एक ऊतक हणून आरो याम ये याची भूिमका पाहतो, ते हा आप या ा थािनक
भावाऐवजी एकूण आरो यावर गंभीर प रणाम हो यासाठी या या ीणतेकडे अ धक संकेत िमळू कतात.

2. अित दु:खामुळे ऊत चे िनज ीकरण आिण कमी हो याची णे

कारण - जा त दुःख

खा ी जा त दुःखाची णे नमूद के ी आहेत -

अित आिण अनाव यक िवचार/िचंता करणे

रीरा या अवयवांचे िढ े पणा
वीय कमी हो याची णे हणजे रीराचे िफके पडणे आिण ऊती कमी होणे या णांचा अपवाद वगळता वीय कमी
हो याची णे
वाचा – नैरा याची कारणे, आयुविदक उपचार, िट स आिण उपाय

दु:खी अस े या अनेक ोकांम ये ती य अ नीट खात नाही. रीरा या ऊत म ये पोषणाची कमतरता असे आिण
हणूनच ते इ तम गुणव ा आिण माणात तयार होत नाहीत. हळू हळू , का ांतराने ऊत चा ना होतो आिण ऊत चे गंभीर
नुकसान होते, बहतेकदा ते उ ट न हो या या माणात. हे आरो यासाठी धोकादायक आहे. सव ऊत या ीणतेमुळे रोग
ितकार कमी होते आिण आरो यिवषयक सम यां या िव तृत ेणीची संवेदन ी ता कमी होते.

आधुिनक औषध याब काय हणायचे आहे?

ती दु:ख जळजळ वाढवते. यामुळे रोग ितकारक कमी होते आिण य ा संसग हो याची यता असते.

ोकन हाट संडोम - हा देखी दुःखाचा प रणाम आहे. हे दयिवकारा या झट यासार या णां या गटाचा संदभ देते.

सतत दुःखामुळे ती ताण येऊ कतो यामुळे एडेनाि न आिण र दाब वाढतो.
आयुवदाने देखी 'खूप िचंताजनक' असा उ े ख के ा आहे दु:खामुळे ऊती सुकून जा याचे एक ण, जे कदािचत उ च
तणाव द वते.
वाचा – तणावाची कारणे, कार, तणाव कसा हाताळावा यावरी िट स

दु:खाची इतर णे –

डोकेदुखी
धाप ागणे
उ ा संवेदना
भूक न ागणे
थकवा
पोटदुखी
छातीत दुखणे / छातीत अ व थता
कोरडे त ड

3. हातारपणाचा प रणाम हणून ऊत चे िनज ीकरण आिण कमी हो याची णे

कारण - वृ होणे आिण वृ होणे

आयुवदाने वृ व आिण हातारपण हे नैसिगक आजारांपैक एक हणून प के े आहे. आपण सवजण हातारे हो यास
बांधी आहोत आिण याती आरो या या सम या वेगवेग या ती तेने त आहोत. आप या भौितक घटने ा मह व
नस े े , वृ ापकाळात वात वाढतो. जे हा वात वाढतो ते हा रीरात ऊत चे माण आिण गुणव ा िबघड याची नैसिगक वृ ी
असते. कफ घटनेमुळे ोक वकर झीज हो यापासून ितकार सहन क कतात, परंतु यां याम ये वातचे वच व
अस े या वयामुळे, यांना देखी रीरा या ऊत चे र्हास, ना , ीण होणे आिण कमी माणात ास सहन करावा ागतो,
परंतु ते गंभीर असते. वात ोकांम ये आिण िप ोकांम ये म यम. वृ ोकांची भूक कमी असते आिण पचन कमी
असते, हणून ते कमी खातात, यामुळे ऊत ना कमी पोषण िमळते आिण यामुळे ते सुवा सक बनतात.
वाचा – वात दोष वाढ याची आिण असंतु नाची णे – वात वृ ी

हातारपणामुळे ऊती कमी हो याची णे –

य बारीक होते
ानि यांची साम य, साम य, बुि म ा आिण आक न कमी होणे
रीराचा थरकाप / हादरे
एनोरे सया / अ खा यात रस कमी होणे
तुट े या िपतळे या भां ाने के े या आवाजासारखा आवाज
कफ नस े ा खोक ा
रीराचा जडपणा
कोणतीही ि याक ाप कर यात वार य कमी होणे
नाक, त ड आिण डो यांमधून सतत ाव
िव ेची कोरडेपणा
चे ह या या तेजाचा अभाव

आधुिनक औषधा ा काय हणायचे आहे?

हातारपण वतः या सम यांसह येते. सवात सामा य खा ी सूचीब आहेत.

वण कमी होणे, ऑ टयोआथरायिटस, मधुमेह, मृित ं इ.

वाचा – वृ ां या काळजीम ये आयुविदक डॉ टर आिण णा यांची भूिमका

4. जा त चा यामुळे िट यू डे सके न आिण कमी हो याची णे

चा णे हा देखी यायामाचा एक कार आहे आिण जे हा ते सामा यपणे के े जाते ते हा ते वात दोषाचे पोषण करते, परंतु
जे हा जा त होते ते हा ते वात दोष वाढवते आिण रीरा या ऊत ना कमी करते.

जा त चा यामुळे िट यू डे सके नची णे –

रीरा या अवयवांचे िढ े पणा

चे ह याचा रंग िफकट होणे आिण सुरकु या पडणे
रीरा या अवयवांम ये संवेदना कमी होणे
घसा आिण त ड कोरडे पडणे

5. अित यायाम के याने ऊत चे िनज ीकरण आिण कमी हो याची णे

जा त यायामामुळे ऊत चा हास होतो. यायामामुळे रीराती ऊत चे कोरडेपणा वाढतो आिण यामुळे वात वाढतो, यामुळे
झीज होऊन बद होतात.
वाचा – िकती वेळ यायाम करायचा? कसरत कर यासाठी िकती वेळ?

आयुवदानुसार यायामासाठी कट ऑफ पॉइंट

आयुवदाने चा णे िकंवा ारी रक हा चा ी जसे क एखा ा या मते या एक तृतीयां चा याची ि फारस के ी आहे.
आयुवदाने यायामाचा थांबा िबंद ू ठरव यासाठी 'कपाळाचा घाम' े ो ड/ ेक ू पॉइंट हणून ठे व ा आहे. यायाम करताना या
ट यावर पोहोचू नये. कपाळावर घाम आ याने एखादी य याची जा तीत जा त यायाम कर याची मता गाठ ी असती
आिण ते जा त ि ण देखी द वू कते. एखा ा य या बाबतीत कपाळावर घाम ये यासाठी ागणारा वेळ ठरवू कतो
आिण तो सा य हो यापूव यायाम / चा णे थांबवू कतो िकंवा या वेळे या 1/3 पयत ि ि त क कतो.
वाचा – जा त घाम येणे: आयुविदक औषधे, घरगुती उपचार, िट स

अित यायाम के याने ऊत चे िनज ीकरण हो याची णे

जा त चा यामुळे ऊत चे िनजतुक करण झा यासारखी णे

र ाव न होता छातीत दुखापत झा याची णे

अित वेटि टंग, कु ती, उडी, धनुिव ा, पोहणे, घोडे वारी आिण ह ी इ यािद यांसारखे कठोर आिण िहंसक यायाम, जे
एखा ा या बाहेर आहेत, छाती दुखापतची कारणे आहेत यांचे नंतरचे वणन के े जाई . जे हा ते ारी रक काय करतात आिण
यांना न देता आिण पौि क आहार न घे ता ते हा छाती दुखणे, त डात र ाव आ माचा पुरावा नसताना छाती दुखणे,
ागणे, कोरडा खोक ा एक गंभीर मदानी. हे इंटा-थोरॅ सक दाब वाढवणारे होते. जे हा र ाव होतो ते हा तीच थतीची
दुखापत मान ी जाई .

आधुिनक वै क ा ा ा काय हणायचे आहे?

आधुिनक वै क आिण ारी रक ा ा देखी आहे. एखा ाने आप या आिण ेमा या प ीकडे यायाम क नये.

जा त यायामाची िच हे

आराम आिण रीर थकवा

सुंदर आिण थकवा
पायी
तारण गती
दय गती वाढणे
िनज ीकरण
भूक कमी होणे
अमे नो रया
सं ेरक असंतु न वाचा – जा त तेहान – आयुविदक समज आिण उपचार

6. अ सर आिण समूह ऊत चे ज ीकरण आिण कमी পাস

र ा आिण णांनी त झा े या य म ये उती कमी होऊ कते कारणीभूत ठरते याम ये र ाची ती हानी होते. र ाची
ती हानी आिण अ व थता रोगिनरोधी वेदना आिण अ अ न खा या होणारी वेदना ही तीन मु य कारणे आहेत, अ सर
आिण हो टेज त अस े या ऊत चे िनजतुक होते.

र कमी कमी माणात वात िवटाळ होतो. जर र ाव होत असे आिण गोठणे सतत होत असे , तर ती तेने सम या इतर
उती देखी सुकतात. जा त वेदनांचा देखी असाच प रणाम होतो. कमा वात िवटाळ होते. अ सर आिण साखरा साखरे ा
यो य आहार िद ा जात नाही, ते हा उत चे पोषण कमी होते. कमा ऊत चा रहास होतो. या िवकृत वा मूळ ऊत चे
सुवा सक करण आिण ना होतो.

जा त र कमी होणे हे अ पणाचे मुख कारण आहे. अ पणा मूळ रीरा या ऊत ना आिण अवयवांना र कमी होते,
ऑ सीजन आिण पोषण कमी होते आिण ऊत चे नुकसान होते. वत: रीरा ा मो ा माणात िवकार आिण सं मण सं मण
आिण रोग ितकार कमी होते.

पोटात िकंवा हान आत ात अ सर,

डाय हिटकु ो सस,
मो ा आत ात पॉ ी स िकंवा
मो ा आत ात नेटवक  
मू िपंड आिण मू ा य ूमर आिण
मा सक पाळीत जा त र ाचा वा तू
– जा तका ावधी, मा सक पाळीत र ाव: आयुविदक उपचार

7. छाती या दुखापत मूळ ऊत चे िनज ीकरण आिण कमी पूण

छातीत दुखापत कारणे खा ी माणे आहेत -

धनु या या तारा िनयिमतपणे ओढ याचा सराव

एखा ा या वतःहन जा त वजन करणे
अ यंत ब वान य ी
उंचाव न खा ी पडणे
धावणारे बै आिण घोडे, उंट आिण ह ी यांना ब जबरीने झट याचा य न के ा
जड आिण चंड दगड, दगड, ाकूड े, इतर फेकणे
अ धक ब वान अस े या य ी कु ती
मो ाने वाचणे
ांब अंतर चा णे
नदी, समु इतरां या मो ा वाहात पोहणे
घो ां या बाजूने धावणे
उंच आिण ांब उडी
दीघकाळ नृ य करणे आिण दीघकाळ ज द नृ य करणे
गंभीर दुखापत
अ न घे ता अितसंभोग करणे िकंवा कोरडे पदाथ आिण अ पदाथ कमी माणात खा यानंतर िकंवा केवळ अित
िगक कृ यांम ये गुंतणे
वाचा – वात दोष असमतो हो याची िभ कारणे, वाढ

पॅथोजेने सस - वरी पैक एक िकंवा अ धक इिटओ ॉ जक घटकांमुळे, छाती आिण छाती या अवयवांम ये दुखापत होते.

ोष - राजय मा - फरक
राजा य हणजे 'रोगांचा राजा' . या थतीची तु ना अनेकदा यरोग, जुनाट फु फुसीय रोग िकंवा सेवना ी के ी गे ी आहे.
काही त ांनी याची तु ना काही वयं ितकार िवकारां ी आिण ए स ी देखी के ी आहे.

राजय मा आिण ोषाची थती एकसारखी आहे का?

राजय मा आिण ोष एकसारखे यु िकंवा दो ही थतीत रीराती ऊत चा रहास होतो. ते समान प र थती आहेत.

1. नाव आिण या ये नुसार

राज मा पॅथोजेने ससम ये असे हट े जाते क ' रीराती सव न होती आिण य सुकून जाई '. हणून राजय ात
ऊत चा सुहास होतो आिण नंतर संपूण य जाते.

ो ाम ये ऊत ची तर ता संपु ात आिण ते सुकून जातात. खा ी ऊती सुकतात. नंतर ते कमी होऊ कतात.

2. एिटओ ॉ जक घटकां ारे

खा ी वणन के े े चार एिटओ ॉ जक घटक राज मा या कारणासाठी अिनवाय आहेत. जर ऊत ची झीज हायची असे
तर एक िकंवा अ धक घटकांम ये सहभागी होणे अिनवाय आहे, रा य म आहे. ते आहेत -

रीराची नैसिगक इ छा जसे क िव , घवी, तहान, भूक, अ ू इतरांना ब जबरीने रोखणे.

अितभोग, उपासमार, र ाव इतर कारणसं या आिण अित दु:ख, म सर बहप ीय कारण ऊत ची झीज होती.
धावणे, कु ती, वारी जोड अित यायाम करणे
खा या या ि ाचारांचे पा न न करता आहाराचे िनयम आिण िनयम मोडू न खाणे / खाणे

ो ासाठी एिटओ ॉ जक घटक ो ा या कारांसाठी िवि आहेत. हे इतर कारे वाच यास, िवि एिटओ ॉ जक
घटक िवि कारचा ोष होई . ते आहेत -

समाजात अितभोग
अित दु:ख
वृ होणे आिण वृ होणे
यायामाचा अितरेक
जा त चा णे
अ सर आिण साखरा
छातीत दुखापत

उत चे ज ीकरण कट होई .

3. पॅथोजेने सस ारे

राज माचा वतःचा एक रोगजनक आहे. हे खा ी पैक एका कारे घडते -

एं टेरो- ेड खराब होणे आिण ऊत चे ीण होणे - येथे दोष, मु यतः कफ मुख रा ी या ऊती वतः ि फ वाहन संपूण
जगतात. संपूण का मानुसार या िमक उती तयार हा यात, हणजे र , व थता, हाडे, मजा आिण वीय, या माने
तयार होत नाहीत. सव ऊत चे प रमाणा मक य होते आिण य सुकते.

ऊती ितगामी ीण होणे - या थतीत, िगक धमाम ये जा त गुंत े या य , वीयाचे ऊतक कमी होते . वीरानी भ न
काढ यासाठी ते संपूणपणे कमी होते क पूववत ऊत चा रहास होतो. सव, सव ऊत चे उ ट मगामी य होते हणजे
अ थम, हाडे, य, ितजाने, र आिण ि फ माने. यानंतर य सुकते.

ो ा या कारात अ ा कार या रीराचे रोगजनन होत नाही. वर द के या माणे संबं धत एिटओ ॉ जक घटक प
ऊती सुकून जातात आिण वाया जातात.

४. कारानुसार

राज मा एका कारची आहे. ।

ो ा 7 बूट असतात. ते यां या ी संबं धत एिटओ ॉ जक घटकाचे नाव घे तात. एटॉ ॉ जक घटकावर बो े आहेत.

५. पूव णां ारे

राजय मा पूवसूचक अ धकारी आहेत जी वा तिवक रोग कट होऊ कती . प रणामा या पूव णांम ये वास ागणे, रीर
दुखणे, जा त ाळ गळणे, त ड कोरडे पडणे, भूक न ागणे, उ ट होणे, न ा, खोक ा, जा त, ना सका ोथ इ.

ो ाम ये पूव िनधा रत आहेत. याचा अथ असा आहे क यां या ी संबं धत एिटओ ॉ जक घटकां ी संपक साध ा आहे.

६. णांनुसार

राजय माची णे िविच प तीने उप थत होतात. या रोगाम ये सामा यीकृत णे आहेत यात तीन णे जिट आहेत.
याच वेळी, यात 6 आिण 11 णां या संक ना या व पात णे सादर कर याचे कार देखी आहेत.

राजय माची सामा यीकृत णे – तीन णांची जिट ता

खांदा े ड आिण ॅं क या दे ात वाढ े ी उ णता / जळजळ

हात आिण पायांम ये जळजळ होणे
संपूण रीराती तापमान वाढीसह ताप

राजय माची सहा णे

अ ाकडे ितर कार

ताप
वास ागणे / वास ागणे / वास ागणे
खोक ा
र ाची अपे ा / हेमो ट सस
आवाजाचा कक पणा

राजय माची अकरा णे

वातमुळे

1. आवाज कक पणा,

2. वेदना आिण

3. खांदा े ड आिण ँ स या दे ात आकुंचन

िप ामुळे

4. ताप

5. जळजळ होणे

6. सै हा चा / अितसार

7. र ाची अपे ा

कफामुळे

8. डो यात जडपणा िकंवा पूणपणाची भावना

9. अ ाकडे ितर कार

10. खोक ा

11. घ ात वेदना

ो ाम ये या कारची आिण कारांची णे िदसत नाहीत. णे कारण आिण ो ा या कारासाठी िवि आहेत. वैयि क
कार या ो ाची णे आहेत -

.
ो ाचा कार णे

िगक
ि याक ापांम ये
रीराचा िफकटपणा पु षाचे जननि य आिण वृषणात दुखणे समागम करताना अ पणा
१ जा त
िव ं िबत ख न ख न अ प माणात ख न दर यान गु ांगातून र ाव
य ततेमुळे
उ वते

अित दु:खामुळे
2 अ या धक िचंताजनक रीरा या अवयवांचे िढ े पणा रीराचा िफकटपणा
झा े

बारीकपणा साम य, साम य, बुि म ा आिण संवेदना म धारणेचा हास होणे भूकंपाचा भूकंप
वृ ापकाळा या
3 तुट े ा आिण िपतळे चा आवाज कफ नस े ा खोक ा रीर जडपणा ि याक ापांम ये
भावामुळे झा े
उ साहाचा अभाव नाक, त ड आिण डो यांमधून ाव कोरडे िव ा चे ह याची चमक कमी होणे

जा त
4 चा यामुळे रीराचे अवयव सै होणे चे ह याचा रंग ीण होणे संवेदना कमी होणे घसा आिण त ड कोरडे होणे
होतो

अित यायाम
५ जा त चा यामुळे उ वणारी णे सारखीच णे छातीत दुखापत झा याि वाय र ाव
के यामुळे होतो

अ सर आिण
6 र कमी झा यामुळे ऊत चे िनज ीकरण आिण ीण होणे
जखमांमुळे होते

छातीत आिण पाठीमागे ती वेदना रीरा या हळू हळू कोरडेपणा आिण सुकणे रीरा या
छाती या अवयवांम ये थरथरणे , नायू मो ा माणात, रंग, चव आिण पचन मता खराब होणे ताप
७ दुखापतीमुळे अ व थता आिण रीरा या िविवध अवयवांम ये वेदना दुखणे अितसार खोकताना र िम त
झा े कफ येण.े कफाचा रंग काळा, िपवळा िकंवा ा असतो; कफ गोठ े ा आहे आिण या ा दुगधी
आहे.

7. गुणव ेनुसार आिण माणानुसार, कारण आिण प रणामा या ीने  

राजय माम ये सु वाती ा ऊत चे प रमाणा मक य होते आिण नंतर रीरा या अवयवांचे आिण संपूण रीराचे िनज ीकरण
होते, जे रीराती गुणा मक बद द वते. कमी होणे हे कारण आहे आिण डे सके न हणजे प रणाम .

ोषाम ये सु वाती ा ऊती/उत चे िनजतुक करण होते कारण संबं धत एिटओ ॉ जक घटका या संपकात आ याने रीरात
कोरडेपणा वाढ याने हणजेच सु वाती ा ऊत म ये गुणा मक बद होतात. नंतर िड सके न िनयंि त न के यास आिण
सामा य थती पुनसचियत न के यास ऊतकांचा हास होऊ कतो. िनज ीकरण हे कारण आहे आिण कमी होणे प रणाम
आहे .

राजय मा आिण ोषाब इतर मह वाचे मु े

ऊती कमी हो या या सव प र थती राजय मा मान या जातात का?

जर एक िकंवा दोन उत चा ीण होत असे तर या ा राजय म असे हट े जात नाही. सव िवकारांम ये ऊत ची झीज, ना
आिण नुकसान वेगवेग या माणात असे . या सव अव थांना राजय म मान े तर सव रोगांना राजय म हट े पािहजे.

ऊती कमी हो याचे िनयम राजय मा हणून ओळख े जातात -

सव ऊत चे नुकसान / कमी होणे आव यक आहे.

नमूद के े या एक िकंवा अ धक इिटओ ॉ जक घटकांमुळे ऊत चे नुकसान झा े असावे.
ऊत चे नुकसान पॅथोजेने सस या अँटेरो- ेड िकंवा रेटो ेड मागाचे अनुसरण के े पािहजे.
ऊती कमी होणे 3 पट, 6 पट िकंवा 11 पट णां या जिट तेस वाढवाय ा हवे.

ोषा ा राजय म कधी हणता येई ?

कोण याही कारचा ोष जो सव ऊत या ना ावर प रणाम करतो आिण राजय मा या रोगजनक मागापैक एकाचा अव ं ब
करतो आिण राजय माची िच हे आिण णे द िवतो, या ा राजय म असे हट े जाऊ कते.

सह योगम पासून यरोग आिण अप यय िवकारांवर भावी

decoctions
संदभ – सह योगम्, क यया करणम्, २७

a पुननविद क यम

सािह य वन पित नाव वापर याची प त संकेत

बोअरहा हया या घटकांसह तयार के े ा डेको न 1. यरोग बरा करते आिण ऊत चा ना करते 2.
पुननावा
िड यूसा ताजा स ह के ा पािहजे रीरा या ऊत चे पोषण करते    

सडा
बा ा
कॉिडफोि या

पाईपर
चा या
रेटो ॅ टम

डे मोिडयम
ा ापण
गंगेिटकम

िपपळी पायपर ाँगम

टायबु स
गो ुरा
टेर े टस

े टाडेिनया
जवंती
रेिट यु ाटा

b अमृतािद क यम

सािह य वन पित नाव वापर याची प त संकेत

1.
या घटकांसह तयार के े ा डेको न
गुडुची िटनो पोरा कॉिडफोि या यरोग
दुधात िमसळू न ताजे स ह करावे
  

द मू ा दहा मुळे

देवदा Cedrus deodara

भारंगी ोरोडडॉन सेरटे म

वासा अधातोडा वासीका

वृि चरा टाय थेमा पोटु ाका टम

मु ता सायपरस रोटंडस

धनवयसा आ हागी कॅ ोरम

बा ा सडा कॉिडफोि या

िच िब वा हो ो टेि या इंिट ीफोि या

पाइपर ाँगम पाइपर िन म पाइपर रेटो ॅ टम

पंचको ा
बॅगो झे ॅ िनका झंिगबर ऑिफि नाि स

c ए कानादी क यम

2. िब वामृतािद क यम्

संदभ – सह योगम्, प रि करणम्, ३२

सािह य वन पित नाव वापर याची प त संकेत

Aegle या घटकांसह तयार के े ा डेको न ताजा 1. यरोग 2. उती वाया गे यामुळे

िब वा
marmelos स ह के ा पािहजे होणारे िवकार

िटनो पोरा
गुडुची
कॉिडफोि या

टायकोसॅ थेस
पटो ा
डाियका

ोरोडडॉन
भारंगी
सेरटे म

कचोरा कुरकुमा झेडो रया

कॅ सया
पो ावरम
ऑ सीडटि स

बृहती सो ॅ नम इंिडकम

मु तका सायपरस रोटंडस

Cedrus
देवदा
deodara

झंिगबर
आ े
ऑिफि ने

वासा अधातोडा वासीका

टायबु स
गो ुरा
टेर े टस

Yogas for Rajayakshma from Sahasra Yoga Text Book

Kshyarogahara Kashaya
Panchatiktaka Guggulu Ghrita Indukanta Ghrita Dasanga Ghrita Sasa Vasadi Ghrita
Dhanvantari Ghrita Kushmanda Ghrita Mahakushmanda Ghrita Balashwagandhadi Taila
Lakshadi
Taila
Maha
Lakshadi
Taila Choornamruta
Yoga Sitopaladi Choorna Tugadi Choorna Ashvagandhadi Choorna Kapittashtaka Choorna
Agnimukha Choorna Narasimha Choorna Draksharishta Dasamoolarishta Kumaryasava कु मांडा
रसायना मधु नुही रसायना अग य रसायन यवन सव े हा बृह ासाव े हा

भारं यािद े ा
जीराकडी े ा (मु ु कु ं ब
् ू)
सवरोगकु ांतका
रस नी कांत
रसा जाितंगडी गुिटका ध वंतरी
गुिटका
िब वमृतादी काि या
अमृत सा घृता

डॉ रघुरामवायएस एमडी (आय) - काईपचा स ा िनयमयू क करा

याचा सार करा:

   अ धक

संबं धत

उती कमी होणे – धतु य – तक, णे चरक इंि य थान 6 वा अ याय कटामणी राजय मा – चरक िचिक सा ८
12/10/2014 रे रया इंि यम 10/09/2015
"आयुवद" म ये 21/06/2022 "पा पु तकांम ये"
"पा पु तकांम ये"

एक िट पणी ा

नाव*

ईमे *

संकेत थळ

म ा ईमे ारे फॉ ो-अप िट प यांब सूिचत करा.

िट पणी पो ट करा

वृ प आिण िवनामू य ईबुकसाठी साइन अप करा

अ वीकरण: माणप मािहती या ि णाचा उ े आहे. डॉ. जे. ही. हे बार यां या मिह ा टेप बाय टेप आयुवद
मािहती व-औषध िकंवा इतर उपचार कर यासाठी पयाय ि का.
करा. कोणतेही उपाय, बद बद िकंवा औषधे हिडओ वगासाठी साइन अप करा
वापर यासाठी नेहमी तुम या डॉ टरांचा स ा या.

© 2022 सोपे आयुवद