PAGHAHAMBING SA PONOLOHIYA AT MORPOLOHIYA NG WALONG PANGUNAHING WIKA SA PILIPINAS

Ang ponolohiya ay ang pag-aaral ng mga balangkas ng mga tunog ng wika. Ang mga tunog na ito ay ginagamit sa pagsasabuo ng mga salita sa isang partikular

na wika. Samantala, ang morpolohiya naman ay ang sangay ng linggwistika na nag-aaral ng morpema (morpheme) o pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan.

Kabilang sa morpolohiya ang pagsasama-sama ng mga morpema upang makabuo ng isang salitang may kahulugan. Ang mga morpema ay tumutukoy sa panlapi,

artikulo, o metalinggwistikal na yunit ng kahulugan tulad ng intonasyon at diin (Constantino, 2012)

WALONG
PONOLOHIYA MORPOLOHIYA
PANGUNAHING WIKA
SA PILIPINAS
1. WIKANG SEBWANO  Mayroong dalawang ponemang segmental ang Sebwano, ang Halos magkatulad ng paglalapi sa wikang Tagalog.
katinig at patinig. Ang patinig nito ay tatlo lamang habang ang Padron ng paglalapi ng morpemang makangalan,
katinig naman nito ay labinlima. Ang tatlong patinig ng makauri at makadiwa
Sebwano ay binubuo ng isang harap na patinig [Ị], isang Hindi gaanong gumagamit ng gitlapi
gitnang patinig [a], at isang dulong patinig [u]. Mas maraming panlapi kaysa sa wikang Tagalog
 Ang Sebwano ay phonetic na wika, kaya kung anong bigkas HALIMBAWA
siyang baybay at lahat ng silaba ay binibigkas. Madalas na Mga Salita Pinakamaliit ng yunit Kaparehong Uri
malakas at madiin ang tono ng pagsasalita o pagbigkas sa ng kahulugan ng mga Salita
Sebwano kaya madalas silang sabihang matigas ang dila. Sa Pinakamaliit KINA – unlapi KINADAK-AN
GAMAY – maliit pinakamalaki
kanila madalas ang kaso ang ponemang nagpapalitan ng
-AN hulapi KINAMAHALAN
tunog na madalas ipakita sa mga palabas na mga KINA+GAM(A)Y+AN pinakamahal
KINA-ITUMAN
probinsiyanang nagsasalita ng Ingles o kaya ay Filipino.
  Mayroong 16 katinig at 3 patinig ang wikang Cebuano. Ito pinakamaitim
KINAKUSGAN
ang /b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y/ at /a, i, u/.
pikamalakas
Wika -IN- unlapi SINULTI-AN
PULUNG salita sinabi
-AN hulapi SINAYAWAN
P-+IN+-ULUNG+AN sayaw
TINAN-AWAN
tingnan
2. WIKANG BIKOLANO  Ang modernong Bikol ay mayroong 16 na katinig: /p, b, t, m, Filipino Bikol
n, ng, l, r, w, y, s, h,?/ at ang mga ito ay binibigkas katulad ng Maganda Magayon
karamihan sa mga wikang Pilipino. Kain Kaon
Umaga Aga
 Ito ay sinang-ayunan na ang pre-Espanyol Bicol ay mayroong Tanghali Udto
tatlong magkakahiwalay na patinig, /a, i, u/ kasama ang [o] Gabi Bangui
bilang allphone ng /u/ at [e] bilang allophone ng /i/ Gawa Gibo
Pangit Makanus
 Ang ponemang d sa salitang Lakad sa Filipino ay naging w sa
Sigaw Kurahaw
Bikolano, nagpapamalas lamang ito na mas gamitin ng mga
Matakaw Tablok
taga-Bikol ang ponemang w sa pakikipagkomunikasyon
Ilong Dungo
upang maipabatid ang kanilang pagkakilanlan.

 Ang ponemang A at Y sa salitang Filipino ay naging I at L sa  Mapapansin sa talahanayang nasa ibabaw ang mga
Bikolano, nagpapamalas lamang ito na malayang sumusunod na nasuri sa mga halimbawang salita: Ang mga
nagpapalitan ang ponemang a – i at y – l. salitang Maganda, Kain, Tanghali, Gabi, Gawa, Pangit,
Sigaw, Matakaw, at Ilong sa Filipino ay isinalin nang buo sa
HALIMBAWA Bikolano at naging Magayon,Takan, Udto, Bangui, Gibo,
 FILIPINO BIKOLANO Makanus, Kurahaw, Tablok at Dungo.
Lakad Lakay  Walang mababakas na pagbabagong morpoponemiko
Away Iwal sapagkat ang mga salitang nailahad ay may orihinal na
katumbas sa Bikolano. Subalit, mapapansing ang salitang
Udto ay tumutunog Cebuano/Bisaya na nagpapamalas
lamang na may ugnayan ang iba’t ibang wikain at may iba-
ibang katawagan sa mga bagay-bagay ang bawat pangkat ng
tao.
 Ang salitang Umaga sa Filipino ay naging Aga sa Bikolano.
Makikitang maypagkakaltas na nangyari, inalis ang unlaping
um- at pinanatili ang salitang ugat na Aga.
 Mababakas na may pagkakahawig ang istruktura ng wika ng
Bikolano sa Waray na napatunayan sa ibabaw na bahagi ng
pagtatalakay

3. WIKANG WARAY  Ang Wikang Waray ay mayroong ABAKADAHANG: Aa “a” Bb
“ba” Kk “ka” Dd “da” Gg “ga” Hh “ha” Ii “i” Ll “la” Mm “ma” Nn
“na” Ng ng “nga” Pp “pa” Rr “ra” Ss “sa” Tt “ta” Uu “u” Ww “wa”
Yy “ya”
 At mula rito ay mayroon 16 na Katinig: Bb Kk Dd Gg Hh Ll Mm
Nn NG ng Pp Rr Ss Tt Ww Yy. Ang mga katinig na ito’y may
tig-iisang tunog.
 Sa Wikang Waray ang mga katinig na /p, t, k/ ay binibigkas ng
 Katulad sa wikang Tagalog at iba pang wika, ang paglalapi sa
wikang Waray ay binubuo ng unlap, gitlapi at hulapi.
 Ang wikang Waray ay masasabing may pagkakahawig sa
wikang Tagalog lalo na sa pagbubuo ng morpema. Mayroon
ding salita sa wikang Waray na may kasingkahulugan sa
wikang Tagalog.
HALIMBAWA
UNLAPI GITLAPI HULAPI
 mahina o nasa mababang tono at hindi gaanong ginagamit sa Naglaba (laba) Pinili (Pili) Piliin (Pili)
kanilang mga salita. Nasaan Dumalagan Dalaganon
(naghain – (Tumakbo – (Takbuin –
 Ang mga Katinig naman na /b, d, ɡ/ ay binibigkas ng malakas Tagalog) Tagalog) Tagalog)
o buong boses at kung hindi maaari itong mapagkamalang /p,
t, k/.

 May tatlong patinig ang wikang waray: Aa Ii Uu. Ang tatlong

ito ang orihinal na Patinig ng Wikang Waray pero sa ngayon
ginagamit na rin nila ang iba pang Pating bilang hiram na
letra: Ee Oo

 Ang tatlong Patinig nilang ito ay hindi binibigkas tulad sa

Filipino ito ay binibigkas nila ng may “Degree”.

 Ang ibig sabihin nito, ang patinig na /i/ ay maaari mong

bigkasin sa mga tonong mula ɛ hanggang i. Ito ang dahilan
kung bakit iba-iba ang varyasyon ng mga tono ng Wikang
Waray. Halimbawa nito ang salitang “lolo” (Grandfather) ay
maaaring isulat bilang “lulu”
4. WIKANG PANGSASINAN  Ang alpabetong Pangasinan ay binubuo ng dalawampu’t  Katulad ng ibang wika, gumagamit rin ng unlapi, gitlapi, hulapi
walong (28) letra at binibigkas sa tunog-Ingles maliban sa ñ at kabilaan ang wikang Pangasinense/Pangasinan. Katulad
ng Español. din sa wikang Tagalog, ang mga panlaping ito ay may
katumbas na kahulugan sa wikang Pangasinan.
  May limang patinig at dalawampu’t tatlong katinig.:
Aa/Bb/Cc/Dd/Ee/Ff/Gg/Hh/Ii/Jj/Kk/Ll/Mm//Nn/  1. Gitlaping UM (Gitlapi)
Ññ/NG/O//Pp/Qq/Rr/Ss/Tt/Uu/Vv/Ww/Xx/Yy/Zz
- Ito ay inilalagay sa pagitan ng unang katinig at patinig sa
salitang ugat. Nakabubuo ito ng bagong salita gaya ng
Pang-uri o Pangngalan na nagbibigay sa salitang ugat ng
kahulugan o trabaho. Ang unang pantig ng salitang ugat ay
inuulit. HALIMBAWA: dumarait = mananahi

 2. Unlaping MAKAN at AKAN

 Ikinakabit sa salitang ugat upang matukoy na ito ang

nagmamay-ari ng partikular bagay, o tagapagpatupad ng
kilos na ipinahihiwatig ng salitang ugat. HALIMBAWA: say
akanabung = may-ari ng bahay

 3. Kabilaang Panlaping KA at AN
 Unang kaso nito ay tumutukoy sa lahi, kadugo o pagiging
kabilang. HALIMBAWA: kasesyonan = kaklase

5. WIKANG HILIGAYNON  Sa kabuoan, tinatayang may 20 ponemang segmental ang  Katulad ng ibang wika, gumagamit rin ng unlapi, gitlapi, hulapi
wikang Hiligaynon. Ito ay ng sumusunod:/a, b, k, d, ë, g, h, i, l, at kabilaan ang wikang ito. Katulad din sa wikang Tagalog, ang
m, n, ng, o, p, r, s, t, u, w, y/ mga panlaping ito ay may katumbas na kahulugan sa wikang

 Ang kudlit at gitling sa pagsulat sa wikang Hiligaynon ay may
katumbas na ponema. Ang gitling ay glottal at
6. WIKANG ILOKANO  Sa kabuoan, tinatayang may 21 ponemang segmental ang
wikang Iloko. Ito ay ng sumusunod:/a, b, c/k, d, e, ë, g, h, l, m,
n, ng, o, p, r, s, t, u, w, y/
 Ang ë na schwa sound ng Iloko ay isang sagradong tunog.
Kailangang linawin na iba ito sa tinatawag na schwa sound sa
Ingles (piping tunog). Ito ay binibigkas ng matigas at alanganing
I at u at minsan nama’y para sa tunog na alanganing a o e
(Valdesotto, et. Al).
 Ang digrapong /ng/ ay isa ring makabuluhang tunog sa Iloko.
Tulad ng Tagalog, ito rin ay matatagpuan sa inisyal, (ngata,
ngamin), midyal (nangalam, nangan) at pinal (balëng, balatong,
samong) ng mga salita.Sa ilang pagkakataon ang n at ang ng
Ilonggo/Hiligaynon.
 Sa aspektong morpolohiya, ang wikang Hiligaynon ay mga
katangiang pagpapalit-palit ng punto o stress shift sa Ingles.
Ang stress shift ay paggalaw ng panlapi at punto na maaaring
sad ulo o hindi naman kaya ay sa unahan.
 May mga pagkakataong nawawala ang isang patinig bunsod
ng paggalaw o stress shift. HALIMBAWA: dala += -on (dalaon
na nagiging dalon)
 Ang ponemang /a/ at /o/ upang tukuyin ang kasarian ng
Pangngalang Tao na taglay ng Filipino ay taglay rin ng Iloko.
HALIMBAWA: nobyo = nobya / lilong = lilang
 Ang morpemang binubuo ng isang ponemang /k/ at /m/ na
nangangahulugang pag-aari ay mapapansin tangi sa Iloko.
HALIMBAWA: ulok at ulom
 Ang panlaping –na ay nangangahulugang mayroon o taglay.
Katulad ito ng –ma sa wikang Tagalog. HALIMBAWA: Napintas
(mayroong ganda)
 Ang –ag sa Iloko ay katumbas ng –um sa Filipino na
nangangahulugang pagganap sa kilos. HALIMBAWA: agsurat,
 ay kadalasang bilang m bago ang titik b,p (impan sa halip na agsanggit, agsalapay, agkompyuter, aglaba
inpan, pompon sa halip na ponpon) at ang n ay kadalasang
binibigkas bilang ng bago ang titik k at g (ingkari imbes na
inkari, kangkanen imbes na kankanen, inggapas imbes na
ingapas).
 Labingwalo ang ponema sa wikang Kapampangan: 5 (a/e/i/o/u) MGA ILANG HALIMBAWANG PANLAPI SA KAPAMPANGAN
na Patinig at 13 na Katinig FILIPINO KAHULUGAN KAPAMPANGAN
(Bb/dd/Gg/Kk/Ll/Mm/Nn/Pp/Rr/Ss/Tt/Yy/Ww Magsi- Kilos na Mama-
 Nagpapalitan ang gamit ng /w/ at /u/ at /i/ at /y/ kasabay ng isinasagawa ng
pagbabago ng kahulugan. isang tao
Nag- Kilos na ginagawa mi-
ng isang aktor
7. WIKANG
Nagpa- Nagpapahiwatig ng Migpa-
KAPAMPANGAN
kilos ng isang actor
na ginawa ng iba
Maki- Nagpapahiwatig na Maki-
pagsama sa kilos
ng iba
Ka- Pagsalo sa Ka-
karanasa
8. WIKANG TAGALOG  Dalawampu (21) ang ponema sa wikang Tagalog. 5 patinig at  Katulad sa ibang wika, ang morpema sa wikang Tagalog ay
16 katinig. gumagamit rin ng unlapi, gitlapi, hulapi at kabilaan na siyang
 Bago dumating ang mga Espanyol, mayroong tatlong nagpapabago sa kahulugan ng isang partikular na salita.
ponemang patinig ang Tagalog: /a/, /i/, and /u/. Ipinalawig ito
 sa limang patinig nang isinama ang mga patinig ng Espanyol. HALIMBAWA
Ito ang: PANLAPI SALITA
 /a/, isang patinig sa gitna na bukas at hindi pabilog UNLAPI Nag- Naglaba
 /ɛ/, isang patinig sa gitnang harap na bukas at hindi pabilog Mag- Maglaba
 /i/, isang patinig sa harap na sarado at hindi pabilog GITLAPI -um- Kumain

 /o/, isang patinig sa gitnang likod na sarado at pabilog HULAPI -in Mahalin

 /u/, isang patinig sa likod na sarado at pabilog

 Nasa baba ang isang talaan ng mga katinig sa Tagalog. Walang

hangin ang lahat ng mga katinig na pasara (stop consonant).
Makikita naman sa lahat ng posisyon ang panlalamunang
pailong (velar nasal), kasama ang unang bahagi ng isang salita.

SANGGUNIAN
 ALMARIO, VIRGILIO. 2014. MADALAS ITANONG HINGGIL SA WIKANG FILIPINO. KOMISYON SA WIKANG FILIPINO. SAN MIGUEL MAYNILA.

LABRAMONTE ET. AL. 2020. PAGLINANG NG FILIPINO AT PAGHAHAMBING NG PAG-AARAL NG MGA PANGUNAHING WIKA SA PILIPINAS. PUP

MALANA, GERONE. 2018. ISANG PAGDADALUMAT SA MORPOLOHIKAL AT ISTRUKTURAL NA KATANGIAN NG MGA PILING WIKA SA PILIPINAS.

NAKUHA MULA SA HTTPS://WWW.ACADEMIA.EDU/35953678/ISANG_PAGDALUMAT

BACALLA, LITA A. WIKANG TAGALOG AT WIKANG SEBUWANO: MORPO-ANALISIS NA PAG-AARAL. ASIA PACIFIC JOURNAL OF

MULTIDISCIPLINARY RESEARCH, VOLUME 8, NO. 4, NOVEMBER 2020

SACRISTAN, J ET. AL. WIKANG PANGASINENSE. PUP. NI-RETRIEVE MULA SA FILE:///C:/USERS/HP/DOWNLOADS/366861798-WRITTEN-REPORT-SA-

PANGASINENSE.PDF

HILIGAYNON REFERENCE GRAMMAR. MORPHONEMICS. PAGES 26-30. HTTPS://WWW.JSTOR.ORG/STABLE/J.CTV9HVST8.6?

SEQ=3#METADATA_INFO_TAB_CONTENTS

VALDESOTTO, E. ET AL. PAMPINAL NA PAPEL-SALIKSIK: PAGSUSURI SA PONOLOHIYA, MORPOLOHIYA, SINTAKSIS AT SEMANTIKA NG

WIKANG ILOKANO. PUP. NAKUHA MULA SA HTTPS://PDFCOFFEE.COM/WIKANG-ILOKANODOCX-PDF-FREE.HTML