Univerzitet u Prištini

Ekonomski fakultet
Kosovska Mitrovica

EKOLOGIJA I ODRŽIVI RAZVOJ

SEMINARSKI RAD

Student:
Popović Milica 81/21

Kosovska Mitrovica, jun 2022.

Univerzitet u Prištini
Ekonomski fakultet
Kosovska Mitrovica

EKOLOGIJA I ODRŽIVI RAZVOJ

SEMINARSKI RAD
TEMA: Ekološka analiza u opštini Bor

Mentor: Student:
Prof. Dr Zoran Milićević Popović Milica 81/21

Kosovska Mitrovica, jun 2022.

 SADRŽAJ

UVOD..........................................................................................................1
1. STANJE ZEMLJIŠTA U BORU.............................................................2
1.1. Tipovi zemljišta u opštini Bor.........................................................3
2. KVALITET VAZDUHA U AGLOMERACIJI U BORU......................8
2.1. Sumpordioksid.................................................................................9
2.1.2. Suspensovane čestice..................................................................10
3. ANALIZA PROBLEMA UPRAVLJANJA VODAMA U BORU.......11
3.1. Otpadne vode.................................................................................12
3.2. Strateški ciljevi i prioriteti u vodosnabdevanju.............................14
3.3. Strateški ciljevi i prioriteti u rešavanju otpadnih voda..................14
ZAKLJUČAK............................................................................................15
LITERATURA..........................................................................................16
 UVOD

Zaštita prirode podrazumeva skup mera i aktivnosti koje imaju za cilj da se spreči oštećenje
prirode, prirodnih vrednosti i prirodne ravnoteže koje je nastalo usled neusklađenosti društvenog
razvoja sa raspoloživim prirodnim resursima. Održivi razvoj je dugoročni koncept koji podrazumeva
stalni ekonomski rast koji obezbeđuje smanjenje siromaštva, pravednu raspodelu bogatstva,
unapređenje zdravstvenih uslova i kvaliteta života, uz smanjenje nivoa zagađenja na nivo kapaciteta
činilaca životne sredine, sprečavanje budućih zagađenja i očuvanje biodiverziteta. Biodiverzitet
podrazumeva raznovrsnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji. Sa njim je u kauzalnoj vezi i
geodiverzitet koji predstavlja geološke, geomorfološke i pedološke objekte i vrednosti. U ostvarivanju
održivog razvoja potrebno je obezbediti poštovanje principa održivog korišćenja prirodnih vrednosti
čime se obezbeđuje očuvanje vrednosti biodiverziteta, geodiverziteta, zaštićenih prirodnih dobara i
predela. Srbija je prepoznata kao jedan od centara biodiverziteta Evrope budući da predstavlja dom za
43,3% svih postojećih evropskih vrsta. Zaštita retkih i ugroženih vrsta, kao i njihovih staništa, osnova je
zaustavljanja stope opadanja biološke raznovrsnosti.

Činjenica je da čovek danas nizom svojih aktivnosti postaje glavni uzročnik nestanka i smanjenja
broja mnogih vrsta živih bića čime narušava ekosisteme i vodi polagano njihovoj razgradnji i sigurnom
propadanju. Gubitak biodiverziteta ima trajni uticaj na opstanak preostalih vrsta, uključujući tu i
čoveka. Među ugrožavajućim faktorima koji narušavaju biodiverzitet mogu se navesti gubitak staništa i
loše raspolaganje zemljištem (uništavanje prirodnih staništa totalne seče šuma, pošumljavanje,
hidromelioracioni radovi, urbanizacija i izgradnja infrastrukture, širenjem poljoprivrednih površina,
intenzivna ispaša, paljenje primarne vegetacije,), prekomerna eksploatacija vrsta (seča, branje, lov,
ribolov), ilegalna trgovina, introdukcija alohtonih vrsta, pojava invanzivnih vrsta, zagađenje vode,
vazduha, zemljišta i klimatske promene izazvane čovekovim aktivnostima. Sve promene koje dovode
do smanjenja biološke raznovrsnosti- gubitak prirodnih staništa, prekomerno korišćenje prirodnih
resursa i klimatske promene, izražene su, u većoj ili manjoj meri, i u našoj zemlji i na području opštine
Bor.

Sprečavanje i usporavanje nestajanja i ugrožavanja vrsta i njihovih prirodnih staništa je prioritet

zaštite prirode na globalnom nivou. Ovo je važno kako za same vrste tako i za čoveka, jer pruža
ekosistemske usluge u vidu izvora hrane, sirovina, smanjenja efekta izraženih klimatskih promena i
omogućava opstanak čoveka.
Cilj ovog rada je da se prikaže ekološko stanje u Opštini Bor. Poseban akcenat biće dat na stanje
zemljišta, vazduha i vode i njihov uticaj na živa bića, a posebno na zdravlje ljudi.

1
 1. STANJE ZEMLJIŠTA U BORU

Bor je poznat kao grad bakra i degradirane životne sredine, ali ne i kao područje na kome se
nalaze izuzetno vredna i očuvana prirodna dobra. Bor i okolina po svojim prirodnim obeležjima
predstavljaju jednu od najinteresantnijih geografskih celina u Srbiji zahvaljujući geografskom
sastavu, morfologiji i geologiji terena, klimatskim uslovima i složenom istorijskom razvoju živog
sveta. Oko Bora, na udaljenosti od 10-30 km od rudarskih i industrijskih postrojenja, nalaze se
planine Stol, Mali i Veliki Krš, Deli Jovan, Malinik, Mikulj, vulkanske kupe Kumastakan, Krše
Mika, Tilva Njagra, Lazarev kanjon, kraška površ Dubašnica i brojni speleološki objekti. Sva
ova područja karakterišu se veoma raznovrsnom i po mnogim elementima specifičnom prirodom,
sa mnogobrojnim prirodnim vrednostima i retkostima biotičkog i abiotičkog karaktera. Po svojim
specifičnostima i odlikama ona su interesantna sa naučnog, obrazovno-vaspitnog, kulturnog,
turističkog, rekreativnog i zdravstvenog aspekta.
Učešće prostora očuvane prirode u ukupnoj površini opštine Bor je 14%, dok je 86% pod
izrazitim antropogenim uticajem (Slika 1). Vrednosti ovog prostora u proteklom periodu
valorizovane su kroz brojna istraživanja koja su sprovodile naučne, stručne i državne institucije,
ali je samo mali deo očuvanog prostora zaštićen dok se veći deo nalazi veoma dugo u procesu
stručne obrade ili evidentiranja.

Slika 1. Učešće prostora zaštićene prirode u prostoru očuvane prirode u opštini Bor

Posledice ovog veoma sporog odvijanja procesa zaštite su brojne:

• intenzivna eksploatacija šuma
• erozija zemljišta,
• ugrožavanje izvorišta vodosnabdevanja i pogoršanje kvaliteta voda,
2
• negativan uticaj na klimatske promene, neplanska izgradnje
• stagnacija u razvoju održivog turizma kao alternativne privredne grane rudarstvu i metalurgiji,
• ugrožavanje staništa i pojedinih vrsta (slepi miševi i drugi sisari naročito) čime je ugrožen i
ukupni bio i geodiverzitet .

1.1. Tipovi zemljišta u opštini Bor

Na osnovu proučavanja zemljišta Bora i okoline, koje je sproveo Institut za proučavanje zemljišta
iz Beograda u okviru projekta proučavanja zemljišta basena Timoka (Andonović i saradnici, 1974)
izvršena je analiza različitih tipova zemljišta na teritoriji opštine Bor i gradacija stepena njihovog
oštećenja aktivnostima eksploatacije i prerade rude u Boru, u prvom redu sumpornim gasovima iz
industrijskih postrojenja.

U odnosu na stepen oštećenosti zemljišta su izdvojena u tri grupe. U prvu grupu zemljišta
svrstana su tzv. slabo oštećena zemljišta. Delovanje atmosferskog zagađenja nije izazvalo uočljivije
promene na samom zemljištu, ali je vegetacija u određenom stepenu bila degradirana. Ova grupa
zemljišta konstatovana je na površini od oko 10 960 ha. Drugoj grupi pripadaju srednje oštećena
zemljišta, na kojima je, pod uticajem atmosferskog zagađenja došlo do oštećenja i vegetacije i
zemljišta. Kiselost ovih zemljišta je uvećana, sadržaj humusa snižen a struktura zemljiša narušena.
Tamo gde je vegetacija u većem stepenu degradirana, uočljivo je dejstvo erozije. Ona su konstatovana
na oko 8 670 ha površine. U treću grupu svrstana su jako oštećena zemljišta.

Na njima je autohtona vegetacija u najvećem delu uništena, zemljište je jače zakiseljeno i

siromašno je humusom. Zemljišna struktura jeu većoj meri narušena, pa su ova zemljišta erodirana i
veoma niske produktivnosti. Površini jako oštećenih zemljišta treba dodati i površinu koju zauzima
rudarski kop, naselje Bor i nanosi jalovine, koji se takođe mogu ubrojiti u jako oštećene supstrate, tako
da bi onda ukupna površina jako oštećenih zemljišta konstatovana u ovom istraživanju iznosila 3 310
ha(Slika 2).

3
 Slika 2. Kategorije ugroženosti zemljišta od strane rudarskog kompleksa prema katastarskim opštinama uopštini Bor
(izvor: Zemljišta basena Timoka, Institut za proučavanje zemljišta, Beograd, 1974)

Na području opštine Bor konstatovano je više različitih tipova zemljišta. Dominantni tipovi su
smeđa kisela zemljišta (uglavnom u Brestovcu, Krivelju, Gornjanu, Tandi, Luki) i smonica (uglavnom
u Metovnici, Slatini i Šarbanovcu). Prisutni su i rendzina (u Zlotu) i na maloj površini aluvijalna
zemljišta (pored Timoka i drugih vodotokova) i pseudoglej (Tanda, Zlot). Rasprostranjenje tipova
zemljišta unutar prve dve kategorije ugroženosti prikazano je na slici 3. U daljem tekstu je detaljnije
predstavljen opis ovih zemljišnih tipova na osnovu istraživanja Andonovića i saradnika (1974).

Slika 3. Pedološka karta katastarskih opština Borskog okruga prve i druge kategorije ugroženosti (modifikovano
prema: Andonović i saradnici, 1974)

4
Sirozem peščara jako oštećen - nalazi se samo mestimično, na manjim površinama u neposrednoj
blizini Bora, oko Krivelja i na samom ulasku u Slatinu, sa desne strane puta Bor-Zagrađe. Površine pod
sirozemom su ili gole, ili prekrivene slabom i retkom travnom vegetacijom. Najčešće se nalaze na
strmim padinama na kojima je izražena vodna erozija.
Smonica tercijarna slabo oštećena - nalazi se u okolini sela Slatine, Brestovca i Donje Bele Reke. Na
terenu se sreću dva varijeteta ovog zemljišta, plitka i duboka smonica. Ukupna površina
rasprostranjenja iznosi 1 250 ha. Prema granulometrijskom sastavu su gline i glinovite ilovače, sa
malim udelom ukupnog peska. Kod plićih smonica ovog tipa pH vrednost kreće se oko 7, dok se
ponegde spušta i oko 5 (atari Slatine i Brestovca), što ukazuje na jasno izraženu acidifikaciju.
Smonica na andezitu slabo oštećena - Nalazi se u najbližoj okolini Bora i oko Brestovca, , kao deo
platoa koji se proteže ka Zlotu, Šarbanovcu i Metovnici. Zahvata površinu od oko 1 720 ha. Ove
smonice su izrazito tamne boje, glinovitog sastava, rogljasto-prizmatične strukture, lepljive su, sitno
porozne, teško propusne i zbijene.
Rendzina na laporcu slabo oštećena - nalazi se na području Oštrelja i u okolini Zagrađa. Zahvata
manju površinu od oko 250 ha. Iako je u pitanju relativno mala površina, mogu se zapaziti razvojne
faze ovog zemljišta. Plitka rendzina na nagibima je tok inicijalne faze razvoja i najčešće je u (A)-C
stadijumu.
Posmeđena rendzina na jedrom krečnjaku slabo oštećena - nalazi se oko Krivelja, Bučja i Donje
Bele Reke, na površini od oko 750 ha. Dubina profila najviše zavisi od reljefa, a i od obraslosti
vegetacijom. Najčešće su to plitka, negde čak i vrlo plitka zemljišta prosečne dubine 15-20 cm, retko
dublja.
Smeđe kiselo zemljište na peščaru slabo oštećeno - nalazi se u okolini sela Donja Bela Reka, Slatina,
Oštrelj i Krivelj, gde zahvata površinu od oko 980 ha Smeđe kiselo zemljište na peščaru je plitko,
dubine retko veće od 30 cm. Plitko zemljište spada u laku ilovaču, a dublje zemljište je ilovastog
sastava.
Plitko smeđe zemljište na andezitu slabo oštećeno - zahvata oko 420 ha i prostire se u gornjem toku
Kriveljske reke. Nalazi se na padinama ispod Velikog krša, na desnoj obali Kriveljske reke u slivu
potoka Valja Mare, Ogašu Lomaći i Crvena reka. Formirano je u uslovima izlomljenog reljefa sa
izraženim nagibima i u prisustvu šumske vegetacije. Slabije je oštećeno dejstvom gasova, najpre zato
što se nalazi na obodnom delu ugroženog područja, a potom i zato što je dejstvo gasova oslabljeno
ekspozicijom, zaklonjenošću ili nekim drugim činiocem.
Pseudoglej srednje oštećen - pod ovim nazivom obuhvaćen je tipičan pseudoglej i zemljište ovde
nazvano smonica-pseudoglej, između kojih postoji genetska veza.Pseudoglej sa nalazi u ataru sela
Slatina i zahvata površinu od oko 300 ha, dok je smonica-pseudoglej utvrđena u Slatini i Brestovcu na
površini od oko svega 60 ha.
5
Granulometrijski sastav pokazuje na jasne razlike između površinskih i donjih, oglejenih horizonata.
Smonica srednje oštećena - nalazi se u ataru sela Slatine, zauzima površinu od oko 760 ha, na ravnom
ili blago nagnutom terenu severoistočne ekspozicije. Kod ovih smonica uočljive su morfološke
promene koje se sastoje u izbeljivanju gornjeg humusno-akumulativnog horizonta. Dakle, ova zemljišta
nemaju izrazito crnu boju po površini, već ona dobija sivkastu nijansu, a gube se i odlike karakteristične
za smonice, kako u hemijskom tako i u fizičkom pogledu.
Smonica jako oštećena - nalazi se u neposrednoj blizini Slatine. Ona je pretrpela znatne promene u
morfološkom, fizičkom i hemijskom pogledu. Dugotrajno dejstvo SO2 gasa uticalo je na pojavu
erozionih procesa. Jako oštećena smonica zahvata površinu od 430 ha. Granulometrijski se zapažaju
razlike između horizonta pod uticajem SO2 gasa i donjeg dela smonice koja je ostala nepromenjena.
Smeđe zemljište na andezitu srednje oštećeno - zahvata površinu od oko 6 620 ha istočno od
Brestovačke banje u predelu Prvulovo brdo, Čoka Trnjana, zatim severno od Bora, severno od sela
Brestovac i oko puta Slatina-Bor. Formirano je na nešto izraženijem reljefu i najčešće je pod
pašnjačkomi šumskom vegetacijom. Napuštene oranice, koje su danas pretvorene u jako degradirane i
erodirane pašnjake, predstavljaju najjače oštećene površine ovog zemljišta.
Smeđe lesivirano zemljište na andezitu jako oštećeno - zahvata površinu od oko 1 600 ha na
centralnom delu oštećenog područja u predelu Kormaroša. Prosečna dubina ovog zemljišta je oko 80-
100 cm. Površinski deo ovog zemljišta do 20 cm dubine najčešće je ispran, debazifikovan, zakiseljen,
razorene strukture. Zbog uništavanja vegetacionog pokrivača došlo je do ogoljavanja zemljišta,
erozionih procesa i drastičnog razaranja zemljišnog pokrivača. Hemijske osobine ovog zemljišta nisu
povoljne. Jače je zakiseljeno, ima malu količinu humusa i nizak udeo hranljivih elemenata, pa je prema
tome i niske produktivnosti.Dejstvo sumpornih gasova dovelo je do ispiranja baza, zakiseljavanja i
razaranja organskog kompleksa u zemljištu, što je uslovilo pogoršanje strukture i vodno-vazdušnog
režima zemljišta.
Smeđe zemljište na peščaru srednje oštećeno - površine pod ovim zemljištem nalaze se u
neposrednoj okolini Bora, Krivelja i Brestovca. Tereni na kojima se javlja ovaj tip zemljišta dota su
izlomljeni i izloženi dejstvu gasova iz postrojenja za preradu bakarne rude. Površine znatno oštećene
ovim gasovima su erodirane i ogoljene, jer je vegetacija na njima gotovo u potpunosti uništena.
Aluvijalni nanos slabo oštećen - zahvata manju površinu od oko 350 ha u uskom pojasu pored
Kriveljske reke. Pošto su površine sa ovim nanosom manje izložene dejstvu sumpornih gasova, na
njima se uglavnom gaje povrtarske kulture. U gornjem toku Kriveljske reke nanos je kisele reakcije,
slabo zasićen bazama, a po mehaničkom sastavu je lakša ilovača.
Aluvijalni nanos zasut jalovinom - javlja se u dolini Borske reke na površini od 125 ha. Preko
aluvijalnog nanosa ovde je zapravo nanet flotacioni materijal nejednake debljine. U samoj dolini
Velikog Timoka uništeno je oko 2 000 ha aluvijalnog zemljišta visoke klase boniteta izlivanjem
6
flotacijske jalovine iz Borskog rudnika. Ona je nanošena u nekoliko navrata od pedesetih godina pa sve
do izgradnje flotacijskog jalovišta (Slika 4).

Slika 4. Flotacijski nanos u dolini Velikog Timoka (izvor: Assessment of Environmental Hot Spots Serbia and
Montenegro, UNEP, 2004)

Pored oštećenja sumpornim gasovima, aerozagađenje je doprinelo i kontaminaciji zemljišta

teškim metalima. Istraživanja vezana za sadržaj teških metala u zemljištima opštine Bor vršena su
sporadično i za različite potrebe, sa ciljem da se utvrdi opšti stepen zagađenja teškim metalima i
eventualna potreba za remedijacijom. Centar za poljoprivredna i tehnološka istraživanje iz Zaječara
sproveo je 1997. godine podprojekat ‘Dejstvo industrijskog kompleksa na zemljište’ u okviru projekta
‘Uticaj industrijskog kompleksa Bor na okruženje i zdravlje ljudi na teritoriji opštine Bor’. Slika 5
pokazuje rezultate za sadržaj bakra i arsena na teritoriji 10 katastarskih opština. Uočavaju se povišene
vrednosti sadržaja bakra u Oštrelju, Slatini i Bučju, i arsena na teritoriji Krivelja, Slatine i Metovnice.

Slika 5. Sadržaj Cu i As u zemljištima Borske opštine (Izvor: Centar za poljoprivredna istraživanja, Zaječar, 1997)

7
 2. KVALITET VAZDUHA U AGLOMERACIJI U BORU

Kvalitet vazduha u Boru je ozbiljno ugrožen rudarstvom i metalurgijom od samog početka

eksploatacije rude. Preduzete višedecenijske aktivnosti nisu dale željene efekte. Poslednji projekti
rekonstrukcije topionice i izgradnja nove fabrike sumporne kiseline nisu ispunili osnovni cilj koji je bio
predviđen međunarodnim ugovorom o robnom zajmu o dovođenju koncentracija sumpordioksida i
prašine u dozvoljene granice. Metalurgija je dalje veliki zagađivač vazduha. Rudarstvo sa odlagalištima
raskrivke i flotacijskim jalovištma izvor je emisije prašine koja zagađuje grad i okolna naselja.
Republika Srbija je pre desetak godina uzela kredit Svetske banke u cilju rekultivacije jalovišta i
odlagališta, urađeni su projekti ali nisu realizovani. Emisija je ispuštanje i isticanje materija u
gasovitom, tečnom i čvrstom agregatnom stanju ili emisija energije iz izvora zagađivanja u životnu
sredinu.
Granična vrednosti emisije je maksimalno dozvonjena vrednost koncentracije zagađujućih
materija u otpadnim gasovima iz stacionarnih i pokretnih izvora zagađenja koja može biti ispuštena u
vazduh.

Prema standardima Svetske banke dozvoljena emisija iz metalurgije:

- sumpordioksid ..........1000,00 mg/Nm3
- arsen ................................0,50 mg/Nm3
- kadmijum ...........................0,05 mg/Nm3
- bakar ................................1,00 mg/Nm3
- olovo ................................0,20 mg/Nm3
- živa..................................0,05 mg/Nm3
- prašina .........................20,00 mg/Nm3
Granična vrednost emisije za nova i postojeća postrojenja za topljenje, livenje ili
rafinisanje obojenih metala i njihovih legura po domaćem zakonodavstvu:
- oksidi sumpora izraženih kao sumpordioksid .......500,00 mg/Nm3
- praškaste materije druge kategorije ..........................20,00 mg/Nm3
- živa.................................................................................0,05 mg/Nm3
- olovo ..............................................................................0,50 mg/Nm3
- nikl.................................................................................0,50 mg/Nm3
- bakar...............................................................................1,00 mg/Nm3
- arsin (arsin-hidrid AsH3 )...........................................0,50 mg/Nm3

8
 Ako se u otpadnom gasu nalaze praškaste neorganske materije koje su prema propisima
koji uređuju hemikalije klasifikovane kao karcinogene, mutagene za germinativne ćelije ili
toksične po reprodukciju, granična vrednosti za takve praškaste neorganske materije je 1mg/Nm3.

2.1. Sumpordioksid

Agencija za zaštitu životne sredine, u državnoj monitoring mreži, u 2019. godini, obavila je
merenja koncentracija sumpordioksida na tri merne automatske merne stanice u Boru: Brezonik,
Gradski park i Institut rudarstva i metalurgije. Broj sati prekoračenja graničnih vrednosti od 350 µg/m 3
prikazan je na grafiku 1. Gradski park, mesto najbliže izvoru sumpordioksida je i najugroženije. Tokom
cele godine na ovom mernom mesto beležena su najduža prekoračenja časovnih granič nih vrednosti.
Porast dozvoljenih vrednosti beleži stalni porast u drugoj polovini godine, da bi u decembru bilo 38 sati
prekoračenja. Brezonik je prigradsko nasenje koje je takođe izloženo povećanom zagađenju. Tokom
druge polovine marta, aprila i maja, kada su najčešća južna strujanja vazduha za očekivanje su
prekoračenja, ali su najveća zabeležena, uz stalni rast, u periodu avgust - decembar. U okolini mernog
mesta institut je najgušće naseljeni deo grada gde se svakog meseca beleže časovna prekoračenja. Na
ovom mernom mestu najčešća prekoračenja su bila u junu mesecu, ali se i na njemu beleži trend
povećanja broja časova prekoračenja u poslednjem kvartali godine. Grafik 2 prikazuje ukupan broj
časova sa prekoračenom graničnom vrednošću sumpordioksida u Boru u toku 2019. godine.

Grafik 1. Broj sati sa prekoračenim graničnim vrednostima sumpordioksida po mesecima 2019. godine na automatskim
mernim stanicama državnog monitoringa (Izvor: Republička agencija za zaštitu životne sredine)

9
 Grafik 2. Ukupan broj sati sa prekoračenim časovnih graničnih vrednostima koncentracija sumpordioksida
(Izvor:Republička agencija za zaštitu životne sredine)

2.1.2. Suspensovane čestice

Monitoring suspensovanih čestica PM10 u 2019. godini pratio je Institut rudarstva i metalurgije23 na
mernim mestima: Tehnički fakultet, Park, Institut, Jugopetrol i Krivelj. Od ukupno 629 dnevnih
uzoraka prekoračenje dnevnih koncentracija graničnih vrednosti zabeleženo je kod 113 uzoraka (18%).
Prosečna dnevna koncentracija i broj dana sa koncentracijama koje prekoračuju granične vrednosti su:
- Krivelj............................31,9µg/m3 36 dana (11,3%)
- Tehnički fakultet..........69µg/m3 1 dan (5,6%)
- Gradski park ..................30,3µg/m3 1 dan (1,7%),
- Institut .........................28,5µg/m3, 3 dana (5,3%),
- Jugopetrol .....................50,2µg/m3 72 dana (41,1%)
Dozvoljena koncentracija od 50µg/m3 prekoračena je na mernom mestu Jugopetrol i tehnički fakultet.
Ona ne sme biti prekoračena 35 dana tokom godine. Prosečna dnevna koncentracija je prekoračena čak
72 dana na mernom mestu Jugopetrol. Na mernom mestu Krivelj merenja su obavljana 6 meseca i za to
vreme koncentracija je prekoračena 36 dana.

Grafik 6.: Maksimalne dnevne koncentracije PM10 na mernim mestima Krivelj i Jugopetrol.

10
 3. ANALIZA PROBLEMA UPRAVLJANJA VODAMA U
BORU
Osnovni problemi u vodosnabdevanju su :
 kvalitet sirove vode u pogledu mikrobiološke neispravnosti i mutnoće u periodima otapanja
snega i intenzivnih kiša,
 gubici i stara distributivna mreža,
 vodosnabdevanje seoskih domaćinstava nije u potpunosti rešeno
Gubici se kreću oko 50% i čine ih gubici usled pucanja vodovodne mreže koji mogu biti vidljivi -
izbijaju na površinu i nevidljivi koji ostaju ispod površine zemlje i koji se teško otkrivaju a koje je
moguće otkriti pomoću opreme za detekciju kvarova koju JKP „Vodovod“ Bor ne poseduje. Takođe u
gubitke spadaju i neregistrovane potrošnje kod korisnika odnosno divlji priključci ali i vodomeri
kojiima je istekao rok baždarenja(Slika 6).

Slika 6. Gubici vode u periodu 2015-2019 godine

Mera zagađenosti površinskih voda pokazuje koncentracije teških metala i arsena u mg/l u
vodi reka. Na osnovu prikazanih rezultata može se zaključiti da je Borska reka izuzetno zagađena
i van svih zakonskih normi. Nakon njenog ulivanja u Veliki Timok i ovaj vodotok postaje
neupotrebljiv za stanovništvo u njegovom priobalju. Generalno, reke, nizvodno od rudarsko –
metalurškog kompleksa i mesta ispuštanja sanitarnih voda, su otvoreni kolektori otpadnih voda.
One se ne mogu koristiti za bilo kakvu upotrebu i predstavljaju ograničenje privrednog razvoja i
opstanka stanovništva sela na njihovim obalama. Luženje nataložene flotacijske jalovine na
njihovim obalama dovodi do širenja zagađenja na podzemne vode ovih prostora. Otpadne vode
Bora su prekogranični i regionalni problem. One ugrožavaju sva naselja na obalama zagađenih
reka u Srbiji i Bugarskoj i bitno utiču na kvalitet vode Dunava. Rešavanje ovog problema je od
izuzetnog značaja ne samo za Srbiju već i za ceo region Balkana, kao i za korišćenje Dunava
11
(Slika 7).

Slika 7. Hidrološka mreža na teritoriji grada Bora i izvori zagađenja u Srbiji.

3.1. Otpadne vode

Izvori otpadnih voda su domaćinstva, industrija, procedne vode sa poljoprivrednih površina i

divljih deponija koje se direktno ispuštaju u reke i indirektno mogu zagađivati i podzemne vode. Na
osnovu porekla otpadne vode se dele na: Komunalne otpadne vode su zagađene fecesom i urinom,
ostacima pri kuvanju, pranju i čišćenju. One nemaju taloge već sadrže rastvorene i plivajuće materije i
uglavnom su sličnog sastava. Za okolinu su štetne zbog prisustva patogenih mikroorganizama.
Industrijske vode su veoma raznovrsne po zagađenju. Mogu biti i više stotina puta zagađenije od
komunalnih voda. Po količini zagađenja koje uzrokuje izdvaja se hemijska industrija uključujući i
farmaciju. Ove vode se obavezno moraju prečistiti pre mešanja sa komunalnim vodama u kanalizaciji,
jer sadrže materije koje se u postrojenjima za prečišćavanje komunalnih voda ne mogu ukloniti. Takav
postupak se naziva predtretman industrijskih otpadnih voda i vrši se u krugu fabrike. Otpadne vode iz
poljoprivrede sadrže pesticide i đubriva koji se direktno iz zemljišta slivaju u podzemne vode ili
površinske vode u blizini. Đubriva su bogata solima azota i fosfora koji izuzetno pogoduju biljkama i
nekim mikroorganizmima stoga često dolazi do njihovog prenamnožavanja i „cvetanja vode“.
Prenamnožene cijanobakterije mogu da oslobode otrove koji deluju na nervni sistem ljudi i životinja, pa
se ovakve vode ne smeju piti. Osim toga, prenamnoženi mikroorganizmi troše previše kiseonika, usled
čega ribe i druge vodene životinje umiru. Godišnje ispuštene količine otpadnih voda na teritoriji grada
Bora pokazuju da 75% otpadnih voda potiču iz rudarstva i metalurgije i sa rudarskih objekata, a samo
25% iz domaćinstava. Otpadne vode iz metalurgije u najvećoj meri potiču iz tehnoloških procesa.
12
 Količina otpadnih voda iz rudarstva i metalurgije je skoro 3 puta veća od količine otpadnih voda
iz domaćinstava.

Otpadne vode iz: Metalurgije i industrije – ispuštaju se u Borsku reku, Rudarstva – ispuštaju se u
Borsku, Kriveljsku i Ravnu reku, Domaćinstava – ispuštaju se u Borsku i Brestovačku reku.
Osnovni problemi otpadnih voda: - ispuštanje neprečišćenih komunalnih otpadnih voda u
površinske vodotokove, - ispuštanje neprečišćenih industrijskih otpadnih voda u gradsku kanalizaciju, -
mešanje fekalne i atmosferske kanalizacije, - stara i nedovoljno razvijena kanalizaciona mreža – dužina
je samo oko 70 km, Nema sistema za tretman komunalnih otpadnih voda izuzev u vikend naselju
Borsko jezero i naselju Banjsko polje. U naselju Borsko jezero jedan deo komunalnih otpadnih voda se
mehanički prečišćava pre ispuštanja u Brestovačku reku (primarni nivo prečišćavanja). U naselju
Banjsko polje prečišćavanje komunalnih otpadnih voda se vrši uređajem „Bio rotor“ kapaciteta 1000ES
(sekundarni nivo prečišćavanja) (Slika 8). U prethodnom periodu započeta je izrada projekta
postrojenja za prečišćavanje gradskih komunalnih otpadnih voda Borska reka.

Slika 8. Biorotor u naselju Banjsko polje

Imajući u vidu da gradsko područje Bora obuhvata dva sliva, u dosadašnjim planovima bila su
razmatrana dva nezavisna kanalizaciona separaciona sistema: a) za deo gradskog naselja u slivu Borske
reke i b) za deo naselja u slivu Brestovačke reke. Kanalizacija na slivu Borske reke je mešovitog tipa.
Glavni kolektori, koji započinju od uliva Bolničkog potoka (dužine 7,1 km), rešeni su u vidu opšteg
sistema, dok je kanalizaciona mreža rešena kao separacioni sistem. Sadašnji tunelski odvodnik ima
zadovoljavajuću propusnu sposobnost za padavine povratnog perioda 5 godina. Za ređe povratne
periode tunel dolazi pod pritisak, sa ozbiljnim posledicama po njegovu funkcionalnost. Takva
dispozicija zajedničkih kolektora biće neodrživa u uslovima realizacije PPOV, te se mora obaviti
separacija sistema i na glavnim odvodnicima. Veliki problem sadašnjeg sistema grada Bora je postojeći
13
glavni kolektor - tunel.
U taj kolektor se uvode i otpadne vode naselja i atmosferske vode, te se radi o objektu u kome se do
tada separacioni sistem kanalizacije Bora pretvara u mešoviti sistem, što je neodrživo kada se pristupi
realizaciji PPOV, kada se mora izvršiti separacija sistema na otpadne i atmosferske vode. Taj tunelski
odvodnik je na više mesta oštećen, te bi njegovo ispadanje iz funkcije imalo ozbiljne posledice po grad
Bor. Postojeći tunel glavnog kolektora kao i sekundarni kolektori u nasleđenom gradskom tkivu
izgrađeni su uoči II svetskog rata (1937-40. godine).

3.2. Strateški ciljevi i prioriteti u vodosnabdevanju

 Poštovanje zona sanitarne zaštite izvorišta

 Neugrožavanje biološkog minimuma reka
 Izgradnja postrojenja za uklanjanje mutnoće na svim izvorištima
 Rehabilitacija distributivne vodovodne mreže
 Izgradnja nove vodovodne mreže u gradskim i seoskim mesnim zajednicama
 Optimizacija i automatizacija distributivnog sistema vode za piće
 Smanjenje gubitaka vode
 Racionalna potrošnja vode za piće

3.3. Strateški ciljevi i prioriteti u rešavanju otpadnih voda

 Prečišćavanje industrijskih otpadnih voda

 Kanalisanje i prečišćavanje komunalnih otpadnih voda u Brestovačkom i Borskom slivu na celoj
teritoriji grada Bora
 Izgradnja nove kanalizacione mreže u gradskim i seoskim mesnim zajednicama.

14
 ZAKLJUČAK

Iz svega navedenog u ovom seminarskom radu sledi da je ekološko stanje u opštini Bor veoma
loše, zbog čega je do pre nekoliko godina Bor bio nazivan “crna ekološka tačka“.
Poprilično jednak je problem zemljišta, vazduha i vode u Opštini Bor, a glavni razlog za to su
rudarstvo i metalurgija u opštini Bor i okolini, pa možemo sumirati u par rečenica stanja navedenih:
1) Stanje zemljišta u Opštini Bor je takoreći katastrofalno, pa je s toga nešto više od 10% zemljišta
upotrebljivo, dok je ostalih 90% zagađeno ili neupotrebljivo.
2) Ništa bolje stanje nije ni sa vazduhom na koji utiču sumpordioksid iz rudnika, jalovišta i druge
štetne supstance ili gasovi koji su prisutni u vazduhu. Bez obzira na pokušaje o smanjenju štetnih
gasova i supstanci, raznih projekata koje je čak i Republika Srbija pokretala, ništa bolje stanje nije ni
dan danas, pa s toga grad Bor nije adekvatno mesto za život ili posetu, pogotovo ljudi sa disajnim
problemima.
3) Problem sa vodom u opštini Bor nije “kritična” kao što je sa zemljištima i vazduhom, ali isto
tako ne treba osporavati da je generalno problem. Međutim, što se vode tiče tu utiču i sami građani
zagađivanjem reke, otpuštanjem štetnih materija iz svojih domaćinstava, itd..
Mnogi proračuni su bazirani na sistemu procene, zbog neadekvatnih ulaznih parametara, što
predstavlja opasnost da se ne dobiju dobri pokazatelji i da se projektuje na neadekvatan način. Takođe u
ovo sve se ubraja i ne tako dobra politika koju vode nadređeni u opštini Bor.
Lista stvari koje se mogu uraditi povodom ekološke situacije u opštini Bor je duga, a neke od tih
stvari mogu biti:
-zajedničke aktivnosti, saradnja i partnerstvo sa učesnicima u upravljanju otpadom
-organizacija manifestacija od šireg značaja, javne prezentacije i rasprave, demonstracije primarne
selekcije na trgu.
-organizovanje namenskih emisija na mediju, TV.
-saradnja sa medijima i predstavljanje projekta o rešavanju ekološke situacije.
-štampanje i podela lifleta
-organizovanje volonterskih akcija, motivisanje i uključivanje javnosti u njihovu realizaciju.
I još mnoge druge stvari.

ŠTETNE MATERIJE NE TREBA TRETIRATI KAO PROBLEM KOGA SE TREBA REŠITI NA

BILO KOJI NAČIN, VEĆ KAO RESURS KOJI TREBA ISKORISTITI, A UPRAVLjANjE NjIME
BOLjE ORGANIZOVATI!

15
 LITERATURA

1. Agrohemijske analize zemljišta na zelenim površinama u Boru’, izveštaj, (1989), Institut za

poljoprivredna i tehnološka istraživanja, Zaječar.
2. Akcioni plan za sprovođenje Nacionalne strategije održivog razvoja za period 2009–2017. godine,
Službeni glasnik Republike Srbije, 22/2009.
3. Antonović, G.,Nikodijević ,V.,Tanasijević, Đ.,Vojinović, Lj.,Pavićević, N.,Aleksić, Ž., Filipović,
Đ.,Jeremić, M. (1974): Zemljišta basena Timoka, Institut za proučavanje zemljišta, Beograd
4. Dorfer, A., Vidojević, D., Andrašević, J., Vasin, J., Milutinović, M., Berbić, N. (2018): Vodič za
održivo upravljanje zemljištem nalokalnom nivou u Republici Srbiji, Inicijativa za šumarstvo i životnu
sredinu.
5. From Conflict to Sustainable Development Assessment of Environmental Hot Spots Serbia and
Montenegro (2004), United Nations Environment Programme.

16