UNIVERZITET “DŽEMAL BIJEDIĆ” U MOSTARU

Nastavnički fakultet

ANTROPOLOŠKI STATUS ČOVJEKA

(ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA ČOVJEKA)

dr.sci.Ekrem Čolakhodžić, redovni profesor

ekrem.colakhodzic@yahoo.com
ekrem.colakhodzic@unmo.ba
 Smooth muscle cell
Molecules

2 Cellular level
Cells are made up of Atoms
molecules.

1 Chemical level
Atoms combine to
form molecules.

Smooth
muscle
tissue
3 Tissue level
Tissues consist of Heart
similar types of cells.
Cardiovascular
system Blood
vessels
Epithelial
tissue
Smooth
muscle Blood
tissue vessel
(organ) 6 Organismal level
Connective The human organism
tissue is made up of many
organ systems.
4 Organ level
Organs are made up
of different types 5 Organ system level
of tissues. Organ systems consist of
different organs that
work together closely.
Pošto u naukama koje se bave ljudskim bićem multidimenzionalni
pristup izučavanja ličnosti predstavlja osnovnu metodološku
orijentaciju, predmet nauke i u oblasti kineziologije su antropološke
karakteristike čoveka (antropološka obilježja čovjeka).

Pod antropološkim obilježjima čovjeka podrazumevaiu se:

➢ morfološke karakteristike -— procesi rastenja,diferencijacije tkiva
i funkcionalnog sazrijevanja;
➢ funkcionalne sposobnosti — faktori organskih sistema i njihovo
funkcionisanje
➢ motoričke sposobnosti — sposobnosti za rješavanje
motoričkih zadataka.
➢ motoričke informacije — stepen usvojenosti pojedinih motoričkih
zadataka;
➢ kognitivne _sposobnosti — sposobnosti koje utiču na
prijem, zadržavanje, transformaciju informacija i efikasnost u novim
netipičnim situacijama;
➢ konativne_karakteristike — osobine koje utiču na
modalitete ljudskih reakcija i na sposobnost adaptacije;
➢ sociološke karakterisiike — karakteristike nekih društvenih grupa
ili društvenih institucija kojima pripada ili sa kojima je povezan
čovjek koji se analizira.
 Morfološke karakteristike
➢ Pod morfološkim karakteristikama antropološkog
statusa čovjeka najčešće se podrazumijevaju procesi rasta
i čovjekovog ontogenetskog razvoja.
➢ Pojmovi rast i razvoj djeteta uključuju mnoge elemente, od
onih na molekulskoj osnovi, do onih koji čine sastavni dio
života odrasla čovjeka, kao što su njegova društvena
prilagodba, kulturna nadgradnja itd.
➢ Pojam rast vezuje za procese kvantitativnog povećanja
dimenzija i mase jedinke u cjelini kao i pojedinih njenih
dijelova.
➢ Pojam razvoj vezan za kvalitativne promjene uslijed
sazrijevanja funkcije i strukture pojedinih organa ili
sistema. Od oplodnje do zrelosti procesi rasta i razvoja
teku u izvanrednom skladu koji je jedinstven za svaku
jedinku, a ovisan je ne samo o poruci dobivenoj nasljeđem
kroz roditeljske gamete, nego i o djelovanju vanjskih
faktora.
➢ Faktorskim pristupom sa znatnom sigurnošću se može
tvrditi da je morfološki prostor u suštini
četvorodimenzionalan, a to znači da se može govoriti o
modelu strukture morfoloških karakteristika, koji se
sastoji od sljedeća četiri morfološka faktora:

➢ L - longitudinalna dimenzionalnost skeleta,

odgovoran za rast kostiju u dužinu
➢ T - transverzalna dimenzionalnost skeleta, ogovoran
za rast kostiju u širinu,
➢ V - volumen i masa tijela, odgovoran za ukupnu
masu i obime tijela, i
➢ M - potkožno masno tkivo, odgovoran za ukupnu
količinu masti u organizmu.
 Funkcionalne sposobnosti
➢ Pod funkcionalnim sposobnostima čovjeka
podrazumijeva se sistem funkcionalnih struktura
organskih sistema i njihovo funkcioniranje.

➢ U prostoru funkcionalnih sposobnosti čovjeka još uvijek

ne postoji neki valjani strukturalni ili funkcionalni
kibernetički model.

➢ Dosadašnja istraživanja su uglavnom bila usmjerena na

izučavanje strukture i funkcija pojedinih organa i
organskih sistema, prije svega lokomotornog i nervnog,
gdje su utvrđene brojne zakonitosti prilikom upravljanja
(transformacije) funkcionalnim sposobnostima pod
utjecajem različitih trenažnih sadržaja.
 Motoričke sposobnosti
➢ Suštini onoga što se naziva motoričkim sposobnostima
možda je najprimjerenija interpretacija Zaciorskog, koji
motoričkim sposobnostima smatra one aspekte motoričke
aktivnosti koji se pojavljuju u kretnim strukturama, koje se
mogu opisati jednakim parametarskim sistemom, izmjeriti
identičnim skupom mjerila i u kojima nastupaju analogni
fiziološki, biohemijski, kognitivni i konativni mehanizmi.

➢ Tako definisane motoričke sposobnosti razlikuju se od

motoričkih navika i motoričkih vještina, iako je, naravno,
manifestacija motoričkih sposobnosti moguća samo preko
nekog konkretnog motoričkog akta.

➢ Motoričkim sposobnostima nazivaju se one sposobnosti

čovjeka koje učestvuju u rješavanju motornih zadataka i
uslovljavaju uspješno kretanje, bez obzira da li su stečene
treningom ili ne .
 Kognitivne sposobnosti
➢ Kognitivne sposobnosti su sposobnosti koje omogućuju
prijem, prenos i preradu informacija, što se ostvaruje u
kontaktu ličnosti sa okolinom.
➢ One ustvari predstavljaju bazu misaone, svjesne
aktivnosti, i bez njih ne bi bilo moguće sprovoditi
metodske postupke obrazovanja, činiti analizu sportkog
uspjeha i neuspjeha, vršiti kontrolu i rukovoditi svim
drugim misaonim operacijama u procesu trenažnog rada.
➢ Smatra se da postoji jedna opća kognitivna sposobnost,
koja je odgovorna za raličite kognitivne procese i naziva
se G-faktor, koji se najčešće interpretira kao opća
inteligencija, a koja se obično definira kao sposobnost
snalaženja i rješavanja problema u novim, nepoznatim
situacijama.
➢ Koeficijent urođenosti opće inteligencije je relativno dobro
poznat i kreće se od .85 do .92 (većina autora smatra da
iznosi oko .90).
➢ To je veoma visoki koeficijent i on je praktično veći od
koeficijenta motoričke snage, koordinacije i preciznosti i
tek je nešto manji od brzine.
➢ Smatra se da se opća inteligencija može razvijati samo
pod utjecajem treninga kod djece do 7 godina, pod
uslovom da se rješavaju razni kognitivni problemi.
➢ Razvoj dostiže svoj maksimum oko 16 godina, pa se
održava do 25 godina, a poslije 30 godina započinje
opadanje. U sportskim aktivnostima kod približno istih
motoričkih sposobnosti uspjeh u sportu u značajnoj mjeri
zavisi i od opće inteligencije, kao i drugih antropoloških
sposobnosti i karakteristika
 Konativne osobine
➢ Konativne karakteristike su odgovorne za modalitete
ljudskog ponašanja. Postoje normalne konativne
karakteristike i patološke konativne karakteristike

➢ Normalne konativne karakteristike se sastoje u tome, da

su najčešće međusobno nezavisne, uglavnom su normalno
raspoređene u populaciji i istovremeno odgovorne za
modalitete ponašanja kod kojih stepen adaptacije nije
poremećen. Kod njih prevladava srednji intenzitet
(prosječna vrijednost), koji nema ni pozitivan ni negativan
utjecaj na ljudsku adaptaciju, već deluje neutralno.
➢ Prema tome, to su takve karakteristike, čije prisustvo ili
odsustvo nema direktnog utjecaja na poremećaj adaptacije
pojedinaca.
 Cattell-ova teorija ličnosti
➢ (Cattell 1965, 1966, 1968, 1970, 1972, 1977) sadrži tzv.
Cattell-ov 16 PF inventar (The Sixteen Personality
Factor Questionnaire), kojim se dobijaju metrijski
pokazatelji 16 faktora prvoga reda:
➢
afektomimija (A) ego snaga (C) surgencija (F) parmija
(H) protensija (L) fitmija (N) radikalizam (Ql)
samokontrola (Q3)
➢
inteligencija (B) dominacija (E) snaga super-ega (G)
premsija (I) autija (M) psihosienija (O) individualizam
(Q2) ergička Lenzija (Q4
➢
 Eysenck-ova teorija ličnosti
➢ (Eysenck 1960) ima izvjesne sličnosti sa Cattell-ovom
teorijom, pošto oba autora analiziraju strukturu ličnosti
postupkom faktorske analize.
➢ Na osnovu svojih teorijskih osnova Eysenck je izgradio
odgovarajuće psihometrijske instrumente, kojima se
mjere sljedeće osnovne crte ličnosti:
➢ MPI (Mandsley Personality Inventory) - sa 48 stavki
ekstroverzija - introverzija, i neurotičnost - normalnost,
➢ EPI (Eysenck Personality Inventory) - sa 57 stavki
paralelne forme (A i B)
➢ EPQ (Eysenck Personality Questionaire) - sa 90 stavki
psihotizam (P), ekstraverziju (E), neurotizam (N), itd
Patološke konativne karakteristike
➢ su osobine ličnosti kod kojih postoji značajna, katkada i
veoma visoka međusobna povezanost distribuisana
kontinuirano, ali ne uvijek normalno u populaciji. Njihova
karakteristika sastoji se u tome, da njihov povećan intenzitet
smanjuje stepen adaptacije, odnosno, što je neki od
patoloških konativnih faktora veći, mogućnost adaptacije je
manja.
 Momirovićeva teorija o strukturi patoloških
konativnih karakteristika

➢ (Momirović 1971) konstruisana je na osnovu faktorske analize verbalnih

stimulusa iz Cornell indexa N4, skale MMPI i MPI koja sadrži 18 testova,
koji predstavljaju bateriju 18 PF za mjerenje patoloških konativnih
karakteristika ličnosti (faktora prvog reda);
➢ anksioznost (Al) kardiovaskularna konverzija(KlO)
➢ fobičnost (F2) gastrointestilna konverzija Gll)
➢ opsesivnost (03) respiratorna konverzija (R12)
➢ kompulzivnost (C4) hipohondrija (H13)
➢ hipersenzitivnost (S5) impulzivnost (NI4)
➢ depresivnost (D6) agresivnost (T15)
➢ inhibitorna konverzija (17) hipomatičnost (M16)
➢ senzorna konverzija (E8 shizoidnost (L17)
➢ motorna konverzija (Z9) paranoidnost (P18)
 Sociološke karakteristike
➢ Pod sociološkim karakteristikama podrazumijevaju se
karakteristike nekih grupa ili društvenih institucija kojima
pripada ili sa kojima je povezan čovjek koji se analizira.

➢ Predmeti najvećeg broja dosadašnjih istraživanja u

sociološkom prostoru odnosili su se na položaj ličnosti u
socijalnom polju, odnosno, na probleme socijalne
diferencijacije, socijalne stratifikacije i socijalne
mobilnosti (Hošek -Momirović 1979).
 KOEFICIJENT UROĐENOSTI
➢ Koeficijenti urođenosti antropoloških karakteristika
predstavljaju veličinu varijanse svake antropološke
osobine koja je pod utjecajem genetičkih
komponenti (genotipa), dakle, taj dio varijanse koji
se ne može mijenjati.

➢ U tu svrhu najčešće se koriste Holtzingerove tablice,

odnosno tzv. Holtzingerov koeficijent urođenosti (H2),
mada postoji i niz drugih autora sa sličnim rezultatima
istraživanja.
➢ Geni (liumanigenomi) su prenosioci nasljednih osobina,
a formira ih jedna od nukleinskih kiselina - DNK
(dezoksiribonukleinska kiselina), koja se sastoji od dva
uzdužna upletena spiralna lanca. Osnovne hemijske
spojeve u tim lancima čine fosforna kiselina, šećer
dezoksiriboza i četiri baze u različitim kombinacijama
redoslijeda (A - adenin, T - timin, G - guanin i C - citozin).

➢ Određeni zbir gena koji je dobijen od roditelja može se

odrediti kao naslijeđe. U vezi s tim, razlikuje se:
➢ Genotip kao izraz specifičnog sklopa osnovnih jedinica
nasljednosti gena,koji se ne mogu neposredno
posmatrati, i
➢ Fenotip kao skup svih osobina jednog individuma, koji
predstavlja rezultat interakcije nasljednih faktora i
spoljašnje sredine.
➢ Morfološke karakteristike su pokazale da imaju prilično
visoku genetičku uslovljenost.
➢ Najveću ima dimenzionalnost skeleta (H2=.98), nešto niža
postoji kod voluminoznosti tijela (H2 = .9O), a najniža kod
masnog tkiva (H2=.5O).
➢ Međutim, od presudnog značaja za uspjeh u sportu ima
skeletna muskulatura, za koju se smatra da je osnova
potencijalne motoričke sposobnosti.
➢ Ispitivanja strukture skeletnih mišića pokazala su da je
građa motoričke jedinice pod snažnim genetičkim
utjecajem.
➢ I informacije o kompoziciji mišićnog vlakna i enzimske
mišićne aktivnosti govore o visokom stepenu utjecaja
genetičkih faktora, pa se na osnovu tih pokazatelja može
zaključiti da se treningom ne može izmijeniti broj mišićnih
vlakana, što znači, da osobe s malim brojem vlakana u
pojedinim mišićima, bez obzira na intenzitet treninga,
ostaju u istom (nepovoljnijem) odnosu prema osobama s
većim brojem vlakana.
➢ Funkcionalne sposobnosti su također pod utjecajem
nasljednih sposobnosti, koje nisu kod svih sposobnosti
veličinski jednake (H2 =.60 -.80). Rezultati istraživanja
ukazuju na predominaciju genetskih faktora u maksimalnoj
potrošnji kiseonika, Što se smatra dokazom genetske
uslovljenosti aerobnog sistema. Veći stepen genetske
uslovljenosti primijećen je i u kardiovaskularnom sistemu,
u odnosu na respiratorni sistem.
➢ U nizu radova dobijem su i podaci o jakom utjecaju
genetskog faktora na cirkularne i respiratorne regulacije u
prvoj fazi nakon početka opterećenja, dok na kraju
opterećenja opada genetska kontrola u tim sistemima.
Veći stepen genetske uslovljenosti primjećen je u
kardiovaskularnom sistemu nego u sistemu za disanje.
➢ Motoričke sposobnosti se još uvijek nalaze u fazi
empirijskih istraživanja, pa je iz tih razloga veoma teško
prihvatiti sa sigurnošću neke zaključke, jer se oni znatno
razlikuju, a uzrok tome vjerovatno leži u primjeni različitih
metoda.
➢ Međutim, preovladavaju mišljenja da su brzina (H2 = .90-
.95), eksplozivna snaga, koordinacija, ravnoteža i
preciznost (H2 =.80-.85) snažno, a repetitivna snaga,
statička snaga i fleksibilnost (H2=.50) srednje genetički
uslovljeni, što znači da su moguće i veće promjene.
➢ Kognitivne sposobnosti su također genetski ograničene,
jer je kod njih koeficijent urođenosti veoma visok (H2=.85-
.92). U ontogenetskom razvoju, smatra se da se generalni
kognitivni faktor (G-faktor) može najviše razvijati kod djece
do 7 godina, pod uslovom da se rješavaju različiti
kognitivni zadaci. Razvoj dostiže svoj maksimum oko 16
godina i održava se do 25 godina, a poslije počinje da
opada.
➢ Konativne karakteristike pokazuju da je koeficijent
urođenosti kod normalnih konativnih karakteristika
prilično nizak (H2=.5O), što znači da se oni mogu
razvijati, naročito u mlađem uzrasnom dobu.

➢ Međutim, koeficijent urođenosti patoloških konativnih

karakteristika je prilično visok (H2=.80-.85), a
istraživanja su pokazala da ni najsavremenije
terapeutske procedure ili metode liječenja ne mogu
definitivno smanjiti neki patološki faktor. Ono što se
najčešće može učiniti je da se neki od patoloških faktora
svede na neku podnošljivu mjeru, a veoma teško se
može učiniti da se spusti na normalan nivo.
Visoki utjecaj Srednji utjecaj Mali utjecaj
genotipa genotipa genotipa
Morfologija Masa tijela Metodička znanja

Brzina Repetitivna snaga Specifične navike

Eksplozivna snaga Funkcionalne Specifična znanja

sposobnosti
Preciznost Ravnoteža Mišljenja i stavovi

Koordinacija Fleksibilnost Statička snaga

Kognitivna Konativne Psihička stanja

sposobnosti karakteristike
 HVALA
ZA
P A Ž NJ U !!!