UNIVERZITET ”DŽEMAL BIJEDIĆ” U MOSTARU

NASTAVNIČKI FAKULTET

BRZINA U SPORTU

dr.sci. Ekrem Čolakhodžić, vanredni profesor

ekrem.colakhodzic@yahoo.com
 BRZINA
• Definiše se kao sposobnost čovjeka da izvrši veliku
frekvenciju pokreta za najkraće vrijeme ili da jedan
jedini pokret izvede što je moguće brže u datim
uslovima. Zaciorsky (1975) definiše brzinu kao
„motornu sposobnost čovjeka da izvede pokrete za
najkraće vrijeme u datim uslovima.
 Brzina je sposobnost čovjeka da izvede
određene pokrete za najkraće vrijeme u
zadanim uslovima
• Tri su osnovna oblika ispoljavanja brzine:
– Latentno vrijeme motoričke reakcije
– Brzina pojedinačnog pokreta
– Maksimalna frekvencija pokreta

• Dodatni oblici ispoljavanja brzine koji se danas

u literaturi spominju jesu:
– Startna brzina
– Maksimalna brzina
– Brzinska izdržljivost
Latentno vrijeme motorne reakcije

determinišu pet komponenti :

• pojava razdraženja u receptoru,
• prenos razdraženja u centralni nervni sistem,
• prolaženje razdraženja kroz nervnu mrežu i
stvaranje efektornog signala,
• prenos signala iz centralnog nervnog sistema
do mišića,
• razdraženje mišića i pojava u njemu
mehaničke aktivnosti.
Brzina pojedinačnog pokreta
često se naziva osnovnom brzinom i izražava se
vremenom za koje jedan dio tijela pređe unaprijed
određeni put. Brzina pojedinačnog pokreta zavisi od:
• nivoa eksplozivne snage i fleksibilnosti
• koordinacije ispoljene kroz tehniku kretanja
• kinestezije
• koncentracije na rezultat kretanja.

Brzina pojedinačnog pokreta nije ista za različite

mišiće istog čovjeka. Odnos brzih i sporih mišićnih
vlakana, koji određuju mišićnu kontrakciju u
organizmu i biohemijski procesi su uzrok razlika u
brzini pokreta.
U dosadašnjim istraživanjima, u sportu je
utvrđeno postojanje:

• genetički uslovljene opće brzine

• brzine kretanja sa promjenom pravca
• brzine sprinterskog trčanja (kratki sprint) i
• segmentarne brzine, gdje je izražena
maksimalna frekvencija pojedinačnih pokreta
konstantne amplitude
• Elementarni oblici ispoljavanja brzine relativno
su nezavisni jedan od drugog
• Brzinske sposobnosti čovjeka u velikoj su mjeri
specifične
• Kod većine maksimalno brzih aktivnosti
razlikujemo dvije faze:
– Faza povećanja brzine (faza “zaleta”)
– Faza relativne stabilizacije brzine
Brzina zavisi od:
• strukture mišićnog vlakna
• brzine kontrakcije mišićnih vlakana
• brzine prekopčavanja u sinapsama,
• brzine impulsa od centra do periferije i obratno,
• nivoa dinamičke snage,
• nivoa vladanja tehnikom
• voljno - motivacionih faktora.
U razvoju brzine najčešće se koriste sljedeće metode:

• udarna metoda, koja se sprovodi primjenom

pojedinačnih pokreta i najčešće se manifestuje kao
eksplozivna snaga,

• ponavljajuća metoda, koja se bazira na povećanju

frekvencije pri ponovljenim kretanjima,

• intervalna metoda, koja se najčešće sprovodi u tzv.

aerobno-anaerobnim uslovima, a trenažni uticaji se
odvijaju ne u vrijeme rada, već u pauzama između
rada.
Brzina motoričke reakcije
• Brzina motoričke reakcije podrazumijeva
latentno vrijeme reagiranja na jednostavne i
složene reakcije
• Za razvijanje brzine jednostavne reakcije
koristi se nekoliko metoda:
– Ponavljajuća metoda. Sastoji se u ponavljanju što
je moguće bržeg reagiranja na iznenadni znak ili
promjenu okolinske situacije.
– Metoda raščlanjivanja. Svodi se na analitički
trening za brzinu reakcije u olakšanim uslovima i za
brzinu pokreta koji slijede osnovnu reakciju
• Za razvijanje brzine jednostavne reakcije
koristi se nekoliko metoda:
– Senzorna metoda. Sastoji se od
razvijanja sposobnosti
registriranja vrlo malih
vremenskih intervala

• Velika je vrijednost upotrebe

elementarnih i sportskih igara u
povećanju brzine reakcije

• Složene reakcije:
– Reakcije na pokretni predmet
– Reakcije izbora
Metodika razvoja maksimalne
brzine pokreta
• Ispoljavanje maksimalne brzine ovisi u velikoj
mjeri o razvijenosti drugih sposobnosti, znanja
i osobina čovjeka (snaga, fleksibilnost,
konativne osobine, tehnika kretanja..)
• U metodici razvoja brzine izdvajaju se dva
pravca:
– Usavršavanje brzine određenih pokreta u cjelini
– Analitičko usavršavanje faktora od kojih zavisi
brzina kretanja
• Sredstva za razvoj brzine
moraju zadovoljiti tri
zahtjeva:
– Tehnika kretanja mora
dopustiti maksimalnu brzinu
– Voljni napor mora biti
usmjeren na brzinu kretanja
– Trajanje aktivnosti treba biti
onoliko dugačko da se brzina
rada na kraju ne smanjuje
zbog napora
• Za usavršavanje brzine
vodeće su metode
ponavljanja i intenzivno
intervalna metoda
• Intervali odmora trebaju biti
toliko kratki da se
razdražljivost CNS-a bitno
ne smanji, te dovoljno
dugački da se pokazatelji
vegetativnih funkcija mogu
vratiti blizu polaznih
vrijednosti.
• U slučaju stabilizacije brzine
upotrebljavaju se metoda
razbijanja brzinske barijere i
metoda gašenja
Dintiman (1997) preporučuje
sedam koraka u razvoju brzine:
1. Bazični trening. Razvijaju se sve
sposobnosti, osobine i znanja na temelju
kojih se može unaprijediti brzina u daljnjim
etapama. To su snažna svojstva, izdržljivost,
voljne karakteristike…
2. Funkcionalna snaga i eksplozivni pokreti s
medijalnim i visokim opterećenjima. Takve
vježbe uključuju opterećenja u rasponu od
55-85% od 1RM.
3. Balistika. Naglašena je velika brzina
pojedinačnih pokreta.
 Dintiman (1997) preporučuje sedam koraka u razvoju brzine:

4. Pliometrija. Tehnologija koja se bazira na

brzoj izmjeni ekscentrične i koncentrične
kontrakcije u pojedinačnim i ponavljajućim
pokretima.
5. Specifična opterećenja. Naglašava se velika
brzina u rasponu od 85-100 % koja je
odgovarajuća odgovarajućem sportu.
6. Sprinterska izvedba i brzinska izdržljivost.
Usavršava se tehnika sprinta i zadržavanje
maksimalne brzine kroz što dulje vrijeme.
7. Trening iznad maksimalne brzine. Uključuje
različite tehnike za razbijanje brzinske
barijere i stabilizacije brzine.
 Metodske smjernice za trening
brzine (Weineck, 1995)

• S treningom brzine treba

početi rano (od rane
školske dobi) jer se na CNS
i strukturu mišićnih vlakana
u to vrijeme još može
utjecati
• Elementi brzine i brzinske
snage trebaju se naći u
svakoj trenažnoj cjelini
 Metodske smjernice za trening brzine (Weineck, 1995)

• Zbog prevencije ozljeda prije

treninga brzine i brzinske
snage treba redovito izvoditi
zagrijavanje. Što je ranije
ujutro i što je niža
temperatura, to se temeljitije
i intenzivnije treba izvesti
zagrijavanje. Kod starijih
igrača treba zagrijavanje
trajati duže nego kod mlađih.
Efektivna profilaksa ozljeda:
zagrijavanje-istezanje-
predopterećenje-opterećenje.
 Metodske smjernice za trening brzine (Weineck, 1995)

• Trening brzine provodi se na početku treninga

cjeline (u odmornom stanju)
• Trening brzine bit će efikasan samo ako se
izvodi maksimalnim tempom. Uspjeh treninga
brzine primarno ovisi o intenzitetu opterećenja
povezanim s točnošću radnje i preciznošću
kretanja.
• Pojava umora je znak za prekid treninga.
• Treba paziti na optimalan odnos opterećenja i
oporavka (npr. opterećenje 3-5’’, aktivan
odmor 1-1.5’)
 Metodske smjernice za trening brzine (Weineck, 1995)

• Kod ekipa koje treniraju dva puta dnevno ne

treba izvoditi intenzivne treninge brzine u oba
treninga
• Trening brzine ne bi trebalo izvoditi dan poslije
utakmice
• Dan prije utakmice može se izvesti kratka
start cjelina (npr.2×5-10m)
• Da bi se izbjegla stagnacija trening treba biti
raznovrstan i mnogostran
• Treba paziti da opterećenja odgovaraju
potrebama konkretnog sporta
• Uz brzinu paralelno treba provoditi trening
snage, koordinacije, izdržljivosti…
 Izbor tipičnih operatora treninga za razvoj
dimenzija brzine
(prema Jager i Oelschlagel, 1982)

Vježba Broj Dionica Broj Pauza

serije ponavljanja
Visoki skip 1 U mjestu 4×5 1-2

Skip s naslonom na preponu 2 U mjestu 4×20 2

Start iz mjesta 3 5 6 1

Trčanje s letećim startom 4 15 4 2

Trčanje s letećim startom 5 30 3 2-3

Trčanje na blagoj uzbrdici 6 60 2 3-4

Trčanje natjecateljske dionice 7 100 1 4-5

Produženi sprint 8 120-150 1 5-6

 Primjeri programa za razne metode treninga
(prema Foks, E., 1977)
Metode treninga
1. Sprintevi sa
ubrzanjem
2. Trening sprinta (A)
3. Trening sprinta (B)
4. Intervalni sprint
5. Intervalni trening (A) –
intenzivni
6. Intervalni trening (B) –
ekstenzivni
7. Fartlek
8. Kontinuirano sporo
trčanje
9. Kontinuirano brzo
trčanje
10. Lagano trčanje
Primjeri programa
Trčanje 50-120 j, brže trčanje 50-120 j, sprint 50-120 j, trčanje 50-120 j,
ponavljanje
Ponavljati sprint punom brzinom na 60-70 j, s produženim odmorom
Sprint 60 j, lagano trčanje 60 j, šetanje 60 j, ponavljanje do potpunog
umora
Naizmjenično 50 j sprinta i 60 j trčkaranje, ponavljati sve do 3 milje
4×220 j za 27 sek P=1.30 sek
8×110 j za 13 sek P= 0.45 sek
1×1320 j za 3,45 sek P= 2.00 sek
2×1100 j za 2,58 sek P= 1.30 sek
Tri do četiri ponavljanja trčanja od ½ milje u tempu od 2,10 – 2,15 min
Trčkaranje 5-10 min, trčanje jedne milje u jednako brzom tempu,
šetanje 5min, naizmjenično trčkaranje i sprint (65-75 j), sprint uzbrdo
175-200 j, trčkaranje jedne milje
Trčanje 12-18 milja, jednakim sporim tempom (npr, 8 milja na sat)
Trčanje 8-10 milja jednakim brzim tempom (npr. 10 milja/sat)
Lagano trčanje na 2 milje za 14 min
 Metodika intervalnog treninga za razvoj brzine i
brzinske izdržljivosti (prema G. Winckler, 1991)
Opća Dužina Komponente treniranosti Energetski Postotak Odmori između
terminologija staze sustav najboljih ponavljanja i
izvedbi setova
Ekstenzivni <200m Aerobni kapacitet Aerobni <69% <45’’ & 2’
tempo
>100m Aerobna snaga Aerobni 70-79% 30-90’’ & 2-3’

Intenzivni >80m Anaerobni kapacitet Aerobni/ 80-89% 30’’-5’ & 3-10’

tempo anaerobni
Brzina 20-80m Brzina Anaerobni 90-95% 3-5’ & 6-8’
(nelaktatni- 95-100% 3-5’ & 6-8’
fosfageni)
30-80m Alaktatna kratko-brzinska Anaerobni 90-95% 1-2’ & 5-7’
izdržljivost (nelaktatni- 95-100% 2-3’ & 7-10’
fosfageni)
Brzinska <80m Glikolitična izdržljivost Anaerobni 90-95% 1’ & 5-7’
izdržljivost glikolitički 95-100% 1’ & 4’
80-150m Brzinska izdržljivost Anaerobni 90-95% 5-6’ & 6-10’
Anaerobna snaga glikolitički 95-100%
Snaga laktatne izdržljivosti
Specijalna 150-300m Izdržljivost pri velikim brzinama Anaerobni 90-95% 10-12’ & 12-15’
izdržljivost 1 glikolitički 95-100%
Specijalna 300-600m Laktatna izdržljivost Tolerancija 90-95% 15-20’ & FULL
izdržljivost 2 laktata 95-100%
SENZIBILNI PERIODI RAZVOJA
Brzina je sposobnost gotovo potpuno
dispozicionog tipa. Većina autora koji su
istraživali brzinu, za ovu sposobnost je utvrdila
koeficijent urođenosti .95, što znači da u
varijablitetu te sposobnosti oko 95%
učestvuje genetički faktor, a tek 5% trening.
Senzibilni periodi razvoja brzine su:
- od 7-10 godine (I faza) i
- od 14 -15 godine (II faza) (Gužalovski 1984),
Prema Drabiku (1984) taj period je od 7 – 9
godine. Iz tih razloga brzinu je potrebno
razvijati u vrlo ranom uzrastu, slično kao i
eksplozivnu snagu, sa kojom stoji u velikoj
povezanosti.