AP9W1 Aralin: Ikaapat na Markahan
Pambansang Kaunlaran
Ang salitang pagsulong at pag-unlad ay madalas gamitin sa pag-aaral ng ekonomiks.
Karaniwan ang salitang ito ay sinasabing pareho lamang subalit kung ating susuriin ang
kanilang mga kahulugan, ang salitang pagsulong at pag-unlad ay magkaugnay pero malaki ang
pagkakaiba nila sa isa’t isa.
Masasabi na ang isang ekonomiya ay may pagsulong at pag-unlad kung ito ay
gumagamit ng mga makabagong teknolohiya? May pag-unlad ba ang isang bansa kung may
pangkalahatang pagbuti sa antas ng pamumuhay ng mga tao o nagkaroon ng pagbabago sa
ekonomiya nito sa larangan ng pangkabuhayang gawain mula sa pagiging agricultural patungo
sa pagiging industriyal? Ayon sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay
pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay (Balitao et al, 2015
344). Ang kaisipang ito ay may malaking ding kaugnayan sa salitang pagsulong. Inilahad ni
Feliciano R. Fajardo ang malinaw na pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad sa kanyang aklat
na Economic Development (1994). Ayon kay Fajardo ang pag-unlad ay isang progresibo at
aktibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao. Samantalang ang pagsulong ay
produkto ng pag-unlad. Ito ay nasusukat at nakikita. Halimbawa, ang makabagong
pamamaraan na ginagamit sa pagtuturo ngayong panahon ng pandemya tulad ng google,
zoom at iba pa ay kinapapalooban ng isang proseso at ito ay ang pag-unlad. Ang resulta nito
na maraming natututong mag-aaral kahit wala sa paaralan ay ang pagsulong. Ang pagsulong
ng ekonomiya ay madaling makita at masukat. Ang pagkakaroon ng magagandang sasakyan,
bahay, modernong ospital, mga kalsada, mga gusali, mga kasangkapan at maging ang paglago
ng Gross National Product ay mga pagbabago na nagpapakita ng pagsulong ng isang bansa
(Imperial et al, 2017 310). Ang mga halimbawa na ito ay nagpapakita na mayroong pag-unlad.
Subalit ang pag-unlad ay higit pa sa paglipat mula sa mahirap patungo sa mayaman o
makabagong ekonomiya. Ang pag-unlad ay sumasaklaw sa dignidad, seguridad, katarungan at
pagkakapantay-pantay. Samakatuwid, ito ay nagpapakita ng pagbuti ng kalagayan at
pamumuhay ng mga mamamayan tulad ng pagbawas sa bilang ng
mga naghihikahos, walang hanapbuhay, di-marunong bumasa at sumulat, mga karamdaman
at eksploytasyon ng mga mamamayan. Ito ay proseso na kinabibilangan ng iba’t ibang aspekto
ng lipunan, ekonomiya, politika, at kultura (Imperial et al, 2017 310). Ayon kina Michael P.
Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Economic Development (2012), may
dalawang magkaibang konsepto ang pag-unlad at ito ay ang tradisyonal na pananaw at
makabagong pananaw. Sa tradisyonal na pananaw ay binibigyang diin ang pag-unlad bilang
pagtatamo ng patuloy na
pagtaas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa
ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito. Samantalang sa makabagong
pananaw, sinasabing ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa
buong sistemang panlipunan. Dapat ituon ang pansin sa iba’t ibang pangangailangan at mga
nagbabagong hangarin ng mga tao sa lipunan upang masiguro ang pag-angat mula sa di-
kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa maayos at maunlad na pamumuhay sa
lipunan. Ang makabagong pananaw na ito ay sumasang-ayon sa isang manunulat na si
Amartya Sen sa kanyang akda na Development as Freedom na kung saan sinasabi niya na ang
kaunlaran ay matatamo lamang kung mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa
yaman ng ekonomiya nito. Inilahad niya na dapat bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat
ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay na
naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan. Sa kabuuan, ang dalawang salita na ito ay halos
magkatulad kaya masasabi na ang pagsulong ay unang hakbang upang magkaroon ng
pagbabago sa lipunan na siyang magiging dahilan upang ang pag-unlad ng bansa ay matamo.
Ang pagsulong ay laging bahagi ng pag-unlad ng bansa. Ang pambansang kaunlaran ay ang
kakayahan ng bansa na pagbutihin ang panlipunang kapakanan ng mga mamamayan tulad ng
edukasyon, kalusugan, imprastruktura at iba pang serbisyong panlipunan (Imperial et al, 2017
311).
 AP9W2 Aralin: Ikaapat na Markahan Mga Palatandaan ng
Pag-unlad
Ang iba’t ibang tao ay may kani-kaniyang pakahulugan sa kaunlaran. May nagsasabing
ito ay pagtatamasa ng pambansang karapatan at kasaganaan sa buhay ng mga mamamayang
bumubuo sa bansa. Sa iba, ang kaunlaran ay kung ang isang bansa ay may maunlad na
pulitika, mayamang kultura at may malulusog at matatalinong mamamayan. Maaari kayang
magkaroon ng pasulong kahit walang pag-unlad? Maaari bang sabihin na maunlad ang isang
bansa na maraming namumuhunan na pagmamay-ari ng mga dayuhan? Ang isang bang bansa
na mayaman sa likas na yaman ay matatawag nang maunlad? Ilan lamang ito sa mga
katanungan tungkol sa pagsulong na isang bansa. Ayon sa ulat ng United Nations Conference
on Trade and Development (UNCTAD) noong 2012, nakapagtala ng maraming bilang ng mga
dayuhang namumuhunan sa mga bansang papaunlad kumpara sa maunlad na bansa (Balitao
et al, 2017 345). Malaki ang naitutulong ng mga dayuhang namumuhunan na ito sa mabilis na
paglago at pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa subalit hindi maiaalis na laganap pa rin
ang kahirapan at kawalan ng sapat na edukasyon para sa mga mamamayan. Iniulat ng
International Monetary Fund noong 2013 na nagkaroon ng mabilis na paglago sa ekonomiya
ang mga karamihan ng bansa sa Gitnang Silangan dahil sa mga malaking kita na dala ng
kanilang likas na yaman tulad ng langis. Ito ay nakatulong sa pag-unlad na kanilang bansa sa
pamamagitan ng mga pagtatayo ng mga imprastraktura at mga gusali na nagbigay daan upang
makapag-angkat ng mga makabagong teknolohiya, magagaling na manggagawa at dekalidad
na hilaw na materyales mula sa ibang bansa (Balitao et al, 2017 346). Kung titingnan natin sa
kabuhayang pananaw, ang kaunlaran ay ang pagtaas ng pinagsama-samang kabuuang halaga
ng mga bagong gusali at kagamitang pamproduksyon sa buong isang taon. Ito ay tinatawag na
kabuuang Pambansang Produkto o Gross National Product (GNP). Ang GNP ay ang halaga ng
kabuuang produkto at paglilingkod, gayundin, ang kabuuang gugugulin ng mga konsyumer, ng
pamahalaan at pribadong mamumumuhunan ng isang bansa sa loob ng isang takdang
panahon. Kaugnay ng GNP ay ang per capita income o kita ng bawat Pilipino sa isang taon. Sa
kabilang banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipapakita ang tamang pamamahagi ng yaman ng bansa sa mga mamamayan
nito. Ang pagsulong ng ekonomiya na dulot ng mga dayuhang namumuhunan at ang pag-
unlad na inangkat ay walang kahulugan sa mga mamamayan nito kung ito ay hindi
nararamdaman ng mga pangkaraniwang tao. Ang Human Development Index (HDI) ay
ginagamit upang maging panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ito ay tumutukoy sa
pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto
na kaunlarang pantao: kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay (Balitao et al, 2017
438). Ang HDI ay nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang
dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pagunlad ng isang bansa, hindi lang
ang pagsulong ng ekonomiya nito. Ayon sa United Nations Development Programme (UNDP),
ang mga tao ang tunay na kayaman ng isang bansa. Masasabing ang isang bansa ay may pag-
unlad kung mga mamamayan nito ay may mas malawak na akses sa edukasyon, may maayos
na serbisyong pangkalusugan, may mas matatag na kabuhayan, may kawalan ng karahasan at
krimen sa lipunan, may kasiya-siyang libangan, may kalayaang pampolitikal at pangkultura at
may karapatang makilahok sa mga gawaing panlipunan. Kung gayon, masasabing ang
kaunlaran ay pagtatamasa ng mga mamamayan ng katatagan, kapayapaan, kalayaan at
kasaganaan sa pamumuhay nito sa isang bansa. Ang librong Economics, Concepts and Choices
nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug ay nagsaang iba pang salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Inisa-isa nila ang mga ito. 1. Likas na
Yaman – Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa pagsulong ng ekonomiya lalong-
lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, kagubatan at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang
mga likas na yaman sa mabilis na pagsulong na isang ekonomiya ito ay nakadepende pa rin sa
mga polisiya at sistemang pinapairal ng bansa. 2. Yamang-Tao – Ang lakas-paggawa ay isang
salik sa pagsulong ng isang ekonomiya. Nararapat lamang na ito ay may kaalaman at may
kakayahan upang makalikha ng mas maraming output ang isang bansa. 3. Kapital – Ang kapital
ay ang mahalagang salik sa paglago ng isang ekonomiya ng isang bansa. Ang bansang may
maayos na kapital tulad ng mga makina sa mga pagawaan ay makakatulong na makalikha ng
mas maraming produkto at serbisyo. 4. Teknolohiya at Inobasyon – Ito ang nakakatulong
upang episyenteng nagagamit ang iba pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami pa
ang mga nalilikhang produkto at serbisyo.
AP PANGALAN________________________________ Seksyon:_________________
9
WEEK 1
Tama o Mali
A. Panuto: Isulat ang salitang Tama kung ang isinasaad ng pangungusap ay wasto ay Mali kung ang
pangungusap ay hindi wasto. Isulat ang sagot sa patlang bago ang bilang.
_____ 1. Ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay
ayon sa Merriam-Webster.
_____ 2. Ayon kay Michael P. Todaro, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad na
nakikita at nasusukat.
_____ 3. Ang pambansang kaunlaran ay tumutukoy sa kakayahan ng bansa na
pagbutihin ang panlipunang kapakanan ng mga mamamayan.
_____ 4. Ayon kay Amartya Sen, ang kaunlaran ay matatamo lamang kung
mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito.
_____ 5. Ang tradisyonal na pananaw ng pag-unlad ay nagsasaad na ang pag-unlad
ay dapat na kumakatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan.
B.Alamin Mo! Panuto: Tukuyin ang mga sumusunod na pahayag kung ito ay pagsulong o
pagunlad. Isulat ang sagot sa patlang.
_____1. Sentralisado na ang mga air-conditioning sa mga pampublikong paaralan.
_____2. Nagpagawa ng panibagong underpass ang pamahalaan ng Lungsod sa Pasig sa Brgy.
Santolan.
_____3. Bumili ng tig-isang school service ang pamahalaan para sa paaralan sa Pasig.
_____4. Mayroong libreng edukasyon para sa mga kabataan sa Pilipinas.
_____5. Binigyan ng malaking badyet ng pamahalaan ang edukasyon at sandatahang lakas.
C.Venn Diagram Panuto: Gamit ang venn diagram, ipaliwanag ang pagkakapareho at
pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad.
WEEK 2
Tama o Mali
A.Panuto: Tukuyin kung ang mga sumusunod na pangungusap ay palatandaan ng
pag-unlad. Isulat ang P kung ito ay palatandaan ng pag-unlad at O kung hindi sa
patlang bago ang bilang.
_____ 1. Pagkakaroon ng maraming dayuhang namumuhunan sa bansa.
_____ 2. Pagtaas ng Gross National Income ng bansa sa loob ng isang taon.
_____ 3. Pagdami ng bilang ng mga naghihirap sa Pilipinas.
_____ 4. Tumaas ang bilang ng mga mamamayan ng may trabaho sa isang bansa.
_____ 5. Pagkakaroon ng masaganang likas na yaman.
Alamin Mo!
B.Panuto: Tukuyin ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng mga sumusunod na pahayag.
Isulat ang sagot sa patlang bago ang bilang.
_____1. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa.
_____2. Halaga ng kabuuang produkto at paglilingkod ng isang bansa sa loob ng isang takdang
panahon.
_____3. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na
pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa.
_____4. Salik na makakatulong sa pagsulong ng ekonomiya kung ito ay may sapat na kaalaman
at kakayahan.
_____5. Ang mahalagang salik sa paglago ng isang ekonomiya ng isang bansa.
C. Bubble Map Panuto: Gamit ang bubble map, magbigay ng mga palatandaan ng
pagkakaroon ng pag-unlad ng isang bansa.