UVOD

Riječ „kriza“ je danas vjerovatno jedna od najčešće korišćenih riječi u svakodnevnom govoru.
Koristi se i u opisivanju lične, odnosno privatne situacije, ali mnogo češće da se opiše stanje sa
potencijalnim negativnim konsekvencijama u kojem se nalaze društvo kao cijelina ili pojedine
organizacije i sistemi u okviru njega. No, uprkos učestaloj primjeni, nema jasnog i jednoznačnog
pojmovnog sadržaja termina krize, već postoje mnogobrojne i često međusobno različite interpretacije.

Etimološki posmatrano, riječ“kriza“, potiče iz grčkog jezika. U staroj Grčkoj riječ kriza ( KPICTK;)
značila je „presudu“ ili „odluku“ to jest odlučujući trenutak koji presuđuje o daljem pozitivnom ili
negativnom razvoju.

Na mandarinskom jeziku simbol za krizu uključuje karaktere koji znače „opasnost,, i „priliku“,
uslijed čega se tumači da je kriza podjednako i dobra i loša (što je netačno, jer eksperti za kineski jezik
prevode simbol kao priliku da se dogodi opasnost).

Moderni koncept krize potiče iz medicinske literature u kojoj označava opasno stanje zdravlja
organizma. On se ne može oporaviti od ovog stanja bez permanentnog oštećenja, spoljašnje intervencije
ili bez bazičnog restrukturiranja. Samoodbrambeni (imunološki) mehanizmi organizma nisu dovoljni da
ga izvuku iz krize. Naučnici u oblasti društvenih nauka pozajmili su navedenu osnovnu medicinsku
metaforu da opišu krize u ekonomskim, politički, socijalnim i kulturnim sistemima.
 1. POJAM I KARAKTERISTIKE KRIZA
1.1 Pojam krize

Nema jasnog i jednoznačnog pojmovnog sadržaja termina krize, već postoje

mnogobrojne i međusobno često različite interpretacije.

Reč kriza potječe iz grčkog jezika (κριςις) značila je "presudu" ili "odluku", tj..
odlučujući trenutak koji odlučuje o daljnjem pozitivnom ili negatino razvoju.

Kada nesreća nadilazi uobičajenu granice ulazi se u svijet krize. Termin "kriza" se obično
koristi za sve tipove negativnih događaja i situacije koje su neželjene, neočekivane,
nepredvidive. Fenomen kriza pobudio je pozornost većeg broja istraživača iz različitih oblasti
(gospodarstva, povijesti, politike, medicine, ekologije, psihologije itd..) pa se pojam krize često
koristi u raznim značenjima za različita istraživačka polja: psihologija govori o krizi ličnosti,
medicina o krizi kao vrhuncu teške bolesti, a ekologija misli na kritičnu ugroženost okoliša.

Suvremenu definiciju krize daje Polu tHart: "Kriza je ozbiljna prijetnja osnovnim
strukturama ili temeljnim vrijednostima i normama socijalnog sistema koja, u uslovima
vremenskog pritiska i vrlo nesigurnih okolnosti zahtijeva donošenje kritičnih odluka. "

Ova definicija ima dvije bitne osobine.

a) Prvo, navodi se da se može primijeniti na sve vrste poremećaja (ekološke prijetnje,
ekonomske krize, konflikte unutar država, pobune, ratove, eksplozije tvornica i prirodne
katastrofe).
b) Drugo, ova definicija usmjerava našu pozornost na donošenje odluka: krize se promatraju
kao prilika za donošenje kritičnih odluka.

Iako je predložena definicija relativno najprihvatljivija, ni ona nije bez problema. Onaj
tko ima vlast odlučuje o tome da li određeni proces predstavlja napredak ili poremećaj
normalnosti. Ona je opterećena vraćanjem u normalnost i poredak. Ne rješava problem
subjektivnosti, jer možemo govoriti o krizi samo ako sudionici događaja opažaju datu situaciju
kao kriznu (tzv.Tomasova teorema).

Do krize dolazi kada institucionalne strukture socijalnog sustava dožive relativno jak pad
legitimiteta, dok su njene centralne servisne funkcije oslabljene. U uvjetima krize političko i
socijalno povjerenje relativno brzo iščezava.

Ona se ne shvaća kao gotovo stanje (rezultat), već kao proces koji nema jasan početak.
Posljedice krize se osjećaju iu budućnosti. Proces poremećaja je ukorijenjen u kombinaciji
egzogenih i endogenih faktora. Za organizaciju je kriza okruženje u kome ne može normalno
djelovati. Kriza ugrožava sposobnost preživljavanja organizacije, onemogućava ostvarivanje
ciljeva, pa ponekad i sam opstanak.

1.2. Karakteristike krize

Glavne karakteristike koje su zajedničke za sve krize su:

a) Neočekivanost Kada kriza nastane, ona je svakako neočekivana, iako su neka obilježja
krize bila, ili barem mogla biti jasno vidljiva i prije njenog nastanka. Rijetke su krize koje
nastupaju bez ikakvog prethodnog upozorenja ili predznaka. Stupanj predvidljivosti
razlikuje se obzirom na to da li rukovodstvo krizu zaista ne može predvidjeti, ili pak nije
svjesno nadolazeće opasnosti. Među krize koje rukovodstvo teško može predvidjeti
spadaju teroristički napadi.
Tu su i krize koje su iznenađujuće samo za rukovodstvo koje se ne pripremaju u
njihovom neposrednom okruženju, već izvan njega. Primjerice u medijima, vladi i dr..
b) Nespremnost Menadžeri često nespremni, ponekad i nesvjesni nastanka krize čemu
značajno pridonosi činjenica da je okruženje istoveremeno i kompleksno i nedovoljno
pouzdano. U suvremenom svijetu prepunom informacija menadžeri teško dobivaju
dovoljno kvalitetnih informacija za odlučivanje. Da bi se što više smanjili nespremnost i
neizvjesnost, često se koriste statističke ocjene o mogućim opasnim i kriznim
događajima. Tada moraju voditi računa o tome da postoje događaji koji su malo
vjerojatni, ali nose krize s velikim posljedicama.
 c) Vremenski pritisak Kriza je iskušenje za menadžerske sposobnosti jer u uvjetima
nespremnosti i prividne neočekivanosti od menadžera zahtijeva još brže donošenje
odluke nego inače, što predstavlja visokostresnu situaciju. Zato je za uspješno upravljanje
krizom nužno potrebno da ih menadžeri budu svjesni i da ih poštuju pri oblikovanju
odgovarajućih programa upravljanja - prije svega pri izgradnji sustava za lakše otkrivanje
i krizno planiranje.

Pored toga kriza je najčešće i:

a) Prividno bezazlena ˝ Opasno - egzistencijalno ugrožavajuća (razarajuća za unutarnju i
vanjsku strukturu organzacije
b) Svepristuna - može pogoditi svaku organizaciju (neprofitnu, državnu, profitnu i dr..).
c) Situacija odlučivanja (za razliku od katastrofe kojoj se jednostavno predajemo)
d) Situacija s ambivalentnim ishodom
e) Procesnog karaktera (vremenski ograničena, ima početak, razvoj, vrhunac i rasplet)
f) Pogađa veći broj stejkholdera
g) U manjoj ili većoj mjeri upravljiva - na nju se može utjecati

2. KRIZA I KONCEPTI POVEZANI SA NJOM

Kriza se često brka sa vanrednom (hitnom) sutuacijom, katastrofom I konfliktom, pa je

stoga potrebno izvršiti razgraničanja između ovih termina I koncepata koje oni označavaju1.

2.1. Katastrofa

Laici, političari, novinari i praktičari termine “kriza” i “katastrofa”, često mešaju i/ili
koriste kao sinonime. U svijetu teorije, međutim, stalno su prisutna nastojanja da se uspostavi i
održi što preciznija demarkaciona linija između ovih pojmova, koji široko obuhvataju sve vrste
dosadašnjih i budućih nesrećnih događaja. Oblast katastrofa je dobro omeđeno istraživačko
polje grupe istraživača (pretežno sociologa i geologa), određenih institucija (ili pojedinaca) koje

1
Ž. Kešetović; Z. Keković: Sistemi kriznog menadžmenta, Fakultet za bezbjednost i zaštitu, Banja Luka, 2008., str.
19.
utvrđuju i sprovode politiku (npr. FEMA [Federal Emergency Management Agency] -
Federalna agencija za upravljanje vanrednim situacijama; i državna administracija u SAD) i
ljudi-praktičara koji neposredno rade na terenu.

Ona uključuje akademske studijske programe, stručne časopise, skupove i konferencije.

S druge strane, polje koje se odnosi na krize podseća na smješu specijalizovanih istraživača iz
različitih disciplina, o čemu je već bilo riječi, tako da se ove dve istraživačke oblasti relativno
rijetko susreću. No, međutim, ipak se ne smije zaboraviti da su kriza i katastrofa dva različita,
ali međusobno tjesno povezana pojma. Kako zapaža Arjen Bojn, ”ne može se formulisati
korisna definicija katastrofe bez odgovarajuće definicije krize, pošto su dva koncepta
nerazdvojno povezana,,.2

Da bismo to pokazali, prezentiraćemo pokušaje određenja i mišljenja katastrofe

odvojeno i nezavisno od pojma krize. Kao i kad je riječ o krizi, ne postoji univerzalna definicija
katastrofe, budući da i ona zavisi od discipline u okviru koje se upotrebljava.

Konceptu katastrofe se na opštem nivou pristupa iz četiri glavna ugla:

1. prema izvoru, odnosno porijeklu (prirodne ili tehnološke);
2. prema poslijedicama (stepen gubitka i oštećenja, intenzitet i trajanje);
3. prema toku (intervencije različitih aktera, kapaciteti za odgovor, organizacije i
zajednice);
4. prema stepenu rizika koji uključuje.3

Denis definiše katastrofu kao “iznenadni događaj male vijerovatnoće koji, ako se desi,
ima važne poslijedice u smislu gubitaka (ljudskih, materijalnih, finansijskih itd.) za dati
kolektiv i izaziva tenzije u njegovoj socijalnoj strukturi”. 4 Za koncept je važna uzročno-
posleijdična veza katastrofičnog događaja i njegovih efekata. Tako jedan sasvim sličan

2
A. Boin: Iz krize u propast, London, 1998., str. 148.
3
V. Jakovljević: Krizni menadžment I , Fakultet bezbjednosti, Beograd., 2006., str. 21.
4
Z. Keković; Ž. Kešetović: Krizni menadžment I – Prevencija krize, Univerzitet u Beograd “Fakultet bezbejdnosti”,
Beograd., 2006., str. 29.
 katastrofičan događaj, kao što je razoran zemljotres, ako se dogodi na nenaseljenim Aleutskim
ostrvima, nije katastrofa, a ako pogodi gusto naseljeni centar nekog grada, jeste.5

Klasična definicija katastrofe, kojom se najviše bavio Kvaranteli, (o)kreće se oko četiri ključna
elementa:
a) opisa izvora;
b) fizičkog oštećenja;
c) društvenog poremećaja i
d) negativne evaluacije.

Starije varijante definicije insistiraju na izvorima i oštećenju, a novije na društveno

konstruisanim dimenzijama i društvenom poremećaju koji karakterišu ili pak prate katastrofu.

Međutim, postavlja se pitanje da li je čak i definicija koja uključuje kombinaciju

navedenih elemenata pogodna da obuhvati suštinu katastrofe u današnjem „društvu rizika,,, za
koje je opsesivni strah za bezbjednost karakterističniji nego pretnja uništenjem. 6 U modernim
zapadnim društvima, naime, ljudi su toliko naviknuti na fizičku bezbjednost da ih veoma
uznemirava i najmanji znak ranjivosti.7 Sem toga, u društvu rizika i relativno male greške i
kvarovi mogu izazvati velike probleme, koji se u kontekstu „neranjivosti,, dodatno
povećavaju. Na primjer, nestanak struje od svega nekoliko sati u velikom gradu predstavlja
rizičnu situaciju, jer većina ljudi praktično nema ideju kako da se ponaša u takvim
okolnostima. Koliko su kriterijumi i shvatanja uslovljeni društvenim okolnostima govori i to
da su događaji kao što su pad aviona boing kompanije ,,E1 al„ u predgrađu Amsterdama 1992,
eksplozija u Enšedeu 2000 i incident u diskoteci Volendam 2001, koji su svi zajedno imali kao
poslijedicu smrt manje od sto ljudi označeni, kao katastrofe koje su obilježile modernu istoriju

5
Ibid, str. 29.
6
Bek, U., Rizično društvo, Filip Višnjić, Beograd, 2001.
7
Tako, na primjer, Bojn navodi da se u ljeto 2001. godine u velikom parku u Velzenu, severno od Amsterdama
okupilo oko 90.000 ljudi na popularnom festivalu. Divan dan se završio hladnom kišom, tako da nije bilo dovoljno
autobusa i taksi-vozila da prevezu lagano odevene ljude koji su čekali na pljusku. Sutradan je ovaj događaj u
novinskim i radio-izveštajima oc rijen kao „skoro katastrofalan,,. Opštinska uprava Velzena je angažovala
konsultantske firme da bi izvukla pouke za budućnost. Kao katastrofa je ocenjen i talas vrućine u Čikagu, pošto deo
starije i siromašnije populacije nije imao klima-uređaje. Vid. u: Boin, A., „From Crisis to Disaster: Towards an
Integrative Perspective,,, p. 156.
 Holandije. Ovo se ne slaže sa kriterijumima i definicijama modernih sociologa katastrofe u
SAD, a kineski novinari bi ove događaje označili kao jedva nešto više od običnog akcidenta.
Slično tome, naučnici, političari, novinari, javnost, žrtve, društveni aktivisti za jedan događaj,
npr. tragediju hemijskog trovanja u Bopalu, koriste različite termine, pa ga odgovorna
kompanija „Junion karbajd,, zove incidentom, indijska vlada akcidentom, žrtve katastrofom, a
socijalni aktivisti tragedijom, masakrom, pa čak i industrijskim genocidom.

Pošto se priroda modernih katastrofa mjenja i sve više postaje proizvod kolektivnog
rezonovanja nego nekog egzogenog agensa, i definicija katastrofe se mora prilagoditi da bi se
slagala s fenomenom koji opisuje. Zbog toga autori danas napuštaju definicije koje su
usmjerene na agense katastrofe i, suočeni sa modernim katastrofama, fokus istraživanja
pomjeraju ka „socijalnoj konstrukciji katastrofa,, - misterioznom procesu pomoću kojeg ljudi
označavaju određene odsječke vremena ili kolektivnog iskustva kao katastrofe. Pomjeranje sa
objektivnih na subjektivne dimenzije katastrofe predstavlja naročit izazov. Nije dovoljno reći
„znam šta je katastrofa kad je vidim,,, što je svojevrsna verzija Tomasove teoreme 8. Naučno
rezonovanje zahteva objektivizovanje subjektivnog. Teoretičari katastrofe žele da znaju kada se
i pod kojim uslovima određeni procent ljudi slaže u karakterisanju određenih uslova, događaja
ili vremenskog perioda kao katastrofe. Ovakav poduhvat zahteva da teoretičari izuče kako
političari, međiji, korporacije, društvene organizacije, naučnici i određene društvene grupe
postižu saglasnost (koja traje određeno vrijeme) da je ,,nešto„ katastrofa. Poduhvat nije nimalo
lak, pošto se interpretacije katastrofe mjenjaju kroz prostor i vrijeme. No, u svakom slučaju
„legalistička,, definicija, koja bi pravnim kriterijumima objektivizovala katastrofu, nije
adekvatna.

Definisanje katastrofe u apsolutnim terminima ostavlja suviše prostora za beskrajne

diskusije podstaknute različitim interpretacijama i kulturnim razlikama. Apsolutna definicija
takođe negira ono što se dešava u praksi. Za javnu administraciju deklaracija o katastrofi je prije
proizvod politike nego apsolutne mjere broja mrtvih i veličine razaranja. Štaviše, legalistička
definicija katastrofe, sa „objektivnim,, indikatorima, procentima i opsegom, ne može obuhvatiti
subjektivni osećaj gubitka.
8
V. Jakovljević: Krizni menadžment I , Fakultet bezbjednosti, Beograd., 2006., str. 29.
 S druge strane, apsolutno okretanje čisto subjektivnim značenjima katastrofe učinilo bi
istraživače katastrofa istraživačima simbola i semantike. Ako se subjektivno potpuno odvoji od
objektivnog, gubi se značaj definicije katastrofe, a istraživanje katastrofe postaje nepotrebno.
Rješenje se može potražiti u konceptu „socijalnog poremećaja,,, koji je sastavni dio nekih od
definicija katastrofe. Zaista, jedan broj autora se slaže da se katastrofa mora definisati u
terminima socijalnog poremećaja bilo da je riječ o njenim uzrocima, karakteristikama ili
poslijedicama. Ovaj koncept je na prvi pogled obećavajući, jer omogućava objektivizaciju, ali
istovremeno zadržava nepogrešive subjektivne konotacije. Ovim se ne rješavaju svi iznijeti
problemi, ali se ostaje otvoren za novu i sviježu perspektivu u izučavanju katastrofa.

Katastrofa ukazuje da je normalno funkcionisanje humanog sistema - tipično neke

zajednice ili geografski povezane grupe zajednica - ozbiljno poremećeno. Poremećaj sam po
sebi nije dovoljan uslov da se govori o katastrofi. Ekonomski bum takođe znači poremećaj,
odnosno odstupanje od normalnosti, ali na pozitivan i povoljan način. Poremećaj postaje
katastrofalan kada su životne funkcije sistema uništene ili narušene, uslijed čega su ljudi
duboko očajni. Sa svakim daljim pokušajem objektivizovanja ili specifikovanja definicije
konsenzus se narušava.

Lako je videti i saglasiti se da tornado ili zemljotres izazivaju poremećaj u zajednici,

ubijajući i ranjavajući ljude, uništavajući njihove domove, sisteme za snabdevanje energijom i
druge resurse, smanjujući kapacitete svih službi za hitno postupanje. Ovakav poremećaj pogađa
cijeli sistem. U mnogim drugim slučajevima situacija za naučnike nije tako jasna. Napad
antraksom je ubio nekoliko ljudi i ozbiljno ugrozio poštanski sistem SAD, ali nije pogodio
životne funkcije bilo kojeg socijalnog sistema. U stvari, vrlo malo dogadaja se može opisati u
smislu da podrivaju životne funkcije nekog socijalnog sistema, tako da se postavljeni cilj ne
postiže ni konceptom društvenog poremećaja. Ako se ljudima ostavi da poremećaje u svom
životu opisuju terminom „katastrofa,, onda on potpuno gubi značenje, jer lista postaje
nepregledna.
 Dok objektivni dio definicije katastrofe usmjerava našu pažnju najiesumnjivu i
neporecivu nesreću (zemljotres, uragan, cunami, poplava), subjektivno značenje nas upućuje da
se bavimo svim vrstama kolektivnog rezonovanja i davanja smisla i značenja događaju. Izazov
se sastoji u usklađivanju ovih perspektiva na kolektivno definisane neželjene slomove sistema.

Kao jedino rješenje izloženih problema Peri i Kvaranteli navode povezivanje koncepta
katastrofe sa konceptom krize. Naime, koncept krize pomaže da se riješi barem jedan problem
svojstven klasičnim definicijama katastrofe: on ne obuhvata samo događaje koji su jasno i
nedvosmisleno katastrofe, već takođe i široku lepezu različitih događaja, procesa i perioda
vremena koji se ne bi mogli uklopiti u definicije katastrofe, ali je njihova priroda takva da
svakako zaslužuju pažnju onih koji izučavaju katastrofe. Pošto on ublažava uslov koji se odnosi
na kolektivnu (pr)ocenu i time otvara put za situacije koje znače pretnju i za uspešnu borbu sa
opasnim događajem, on se primjenjuje na sve procese poremećaja koji iziskuju akciju za
popravljanje stanja. Naravno, ovde se ne smeju zaboraviti ni svi oni problemi vezani za
odredenje pojma krize o kojima je ranije bilo riječi.

Ako se pod zajednički krov stave koncepti krize i katastrofe, omogućava se razlikovanje
između objektivizovanih procesa poremećaja i subjektivnih procesa kolektivnog rezonovanja a
da se pri tom istraživač ne usmjerava samo na prirodne katastrofe niti da se pretvori u pukog
posmatrača društvenih trendova. U ovakvom podeljenom konceptu „kriza,, se odnosi na proces
opažanja poremećaja, a „katastrofa,, na to kada kolektivitet ocijeni taj proces negativnim
terminima. U ovakvoj perspektivi kriza je katastrofa sa lošim krajem. Može se reći da
katastrofa predstavlja potkategoriju generičkog koncepta krize. U pitanju je semantička
rekonstrukcija koja sociologe katastrofe oslobađa njihovog subjektivnog oklopa i poziva ih da
dijele svoje nalaze i uvide sa sve većim brojem praktičara (uključujući i menadžere iz oblasti
profitnih i neprofitnih organizacija) i naučnika (politikologa, socijalnih psihologa, inženjera
organizacije i drugih) koji izučavaju različite oblike nesreća i negativnih događaja i razmišljaju
o načinima borbe i postupanja sa njima. Sociolozi katastrofe mogu da se vrate izučavanju
uzroka, uslova i poslijedica socijalnih poremećaja, ne brinući za pitanja koja se odnose na
kolektivno označavanje, odnosno etiketiranje. Od njih nova paradigma zahtjeva samo da termin
„katastrofa,, rezervišu za specifičnu vrstu kriza, ne ograničavajući ih pri tom u izučavanju svih
drugih tipova kriza.

Ovakva zajednička perspektiva vodi dinamičkom pristupu. Kriza nema jasan početak.
Korijen procesa poremećaja predstavlja kombinaciju egzogenih i endogenih faktora. Poslijedice
krize se osećaju u budućnosti; dugo vremena pošto se smatralo da je kriza ugašena ona se može
razbuktati.

Procesi rezonovanja i definisanja imaju veoma različitu dinamiku. Ona se nekada

preklapa sa dinamikom same krize, stvarajući rašireni osećaj katastrofe, koji Barton označava
pojmom kolektivnog stresa. Mnogo češće ovaj proces prati različite vremenske putanje koje su
fragmentirane kroz prostor i vrijeme. Kriza je nekad proglašena bez jasnih znakova poremećaja,
stvarajući ipso facto krizu (pa i katastrofu) po svojim poslijedicama. Ili je kriza formalno
završena, iako je za neke subjekte riječ zapravo tek o njenom početlcu. Krizna dinamika i
procesi rezonovanja i definisanja utiču jedni na druge na bezbroj načina.

Izložena nova perspektiva zahtjeva multidiscipinarni pristup. Povezivanjem koncepata

krize i katastrofe možemo obuhvatiti i klasifikovati brojne različite dogadaje i procese koji su
dugo vremena bili predmet različitih oblasti ekspertize. Kategorija katastrofe je proširena da
uključi sve tipove kriza sa lošim krajem.

Katastrofanije kriza u tradicionalnom značenju te riječi (situacija koja u sebe uključuje

pretnju i mogućnost, i u kojoj u kratkom vremenu mora da se donese važna odluka), već ona
prije uključuje menadžerske procedure i probleme u uslovima ozbiljnijih vanrednih događaja,
koji uključuju pretnje, povrede i gubitak života.
 ZAKLJUČAK

Katastrofa se, za razliku od krize, koja sadrži ambivalentnu mogućnost razvoja, shvata
kao odlučujući zaokret ka lošem, sa uništavajućim (kobnim) ishodom, čija su djelovanja
usmjerena protiv onih koji su katastrofom pogođeni i niti su predvidljiva niti otklonjiva. One se
rnogu shvatiti kao krajnji (ekstremni) izraz krize.

U svakom slučaju kriza koja se ne riješava efikasno može voditi u katastrofu. S druge
strane, jedan te isti događaj za jedne aktere može biti katastrofa, a za druge može imati
obilježja krize. Tako je, na primer, razorni uragan Katarina (2005), koji je odneo veliki broj
života i nanjeo znatnu materijalnu štetu, bio katastrofa za pogođeno stanovništvo, a kriza za
američku agenciju FEMA i vladu SAD, s obzirom na to da su doživeli ozbiljne kritike i pad
legitimiteta zbog neadekvatnog reagovanja na ovaj događaj.
 LITERATURA

1) A.Boin: Iz krize u propast, London, 1998.

2) V. Jakovljević: Krizni menadžment I , Fakultet bezbjednosti, Beograd., 2006.
3) Ž. Kešetović; Z. Keković: Sistemi kriznog menadžmenta, Fakultet za bezbjednost i
zaštitu, Banja Luka, 2008.
4) Z. Keković; Ž. Kešetović: Krizni menadžment I – Prevencija krize, Univerzitet u Beograd
“Fakultet bezbjednosti”, Beograd., 2006.
5) U. Bek: Rizično društvo, Filip Višnjić, Beograd, 2001.