GARAZI GALLASTEGI AREVALILLO

EMAKUMEEN SUSTAPEN ARKITEKTONIKO HANDIAK. ARISTOKRATA

ALARGUNEN BOTERE POLEMIKOA XVI. MENDEAN. Esther Alegre
Carvajal.

Alarguntasuna abantaila edo ahultasuna da? Aro modernoko emakumeen bizi-zikloak

hiru etapa ditu: emakumeak dontzeila (ezkongabeak) izatetik emazte (ezkonduak)
izatera pasatzen dira, eta, azkenik, alargun (hala bada). Gizonen kontrolean daude beti,
nesken aita nola duten, emazteen senarrak dituztela, baina alargun geratzen direnean ez
dago haiek kontrolatzen dituen gizonik. Ordura arte debekatutako rolak har zitzakeen
emakumeak. Non gizonezkoaren ahalmena desagertu egiten baita eta emakumearen
independentzia juridikoa ematen baita.

Emakumea hiltzen zenean, familian ez zen ezer aldatzen, ez zuen ezertan eragiten.
Gizona hiltzen zenean, gizarte baxuan indigentziara irits zitekeen, eta aristokrazia
ertainean negozioak gal zitezkeen, etab. Horregatik emakumeak, berriz ere azkar
ezkontzen ziren. Negozioak berreskuratzeko.

Familia goi-mailako aristokrata denean, emakumeak bere dohainak berreskuratzen ditu,

eta senarraren leinuaren aberastasunera iristen da, etxea gobernatzea bezala. Egoera
horretan, alargunak artea sustatzen eta arkitektura sustatzen hasi ziren. Honi buruz idatzi
zuten zenbait gizonek esaten zuten emakume alarguna emakume giltzapetua zela, hau
da, bere burua itxi egiten zutela. Baina alargunek ezin zuten hori egin, familiari
sostengua ematera behartuta zeudelako. Atzerapen hori bideraezina zen.

Emakumearen itxura alargun bihurtzen zirenean erabat aldatzen zen. Adina eta
gizartean duen estatusa edozein izanda ere. Jantzi ilun eta beltzez estali behar zuten
erabat, beren egoera emozionala adierazteko (tristura, babesgabezia...), nahiz eta ez
egon tristerik eta aldarterik gabe, baina hala iruditu behar zuen. Jantziak ezarrita zeuden.

Juana de Austria 19 urteko gaztea alargun geratu zen, eta alargun honekinekin zerbait
bitxia gertatzen zen. Alargun gazteek “babes” bat zuten, eta berriro ez ezkontzeko
aukera zuten.

Noble-familietan, guztia gizonezkoentzat zen. Hau da, gizona hiltzen denean, guztia
emakumearen kontura doa, eta ondarea bere gain hartzen du, seme-alabak heldu izatera
iritsi arte. Hori dela eta, gatazka ugari dago familian.

Emakumeak aberastasun handia hartzen du senarrak uzten dizkion testamentuen bidez.

Orduan, emakumeak etxeko maiorazkoari lotutako jauregi nagusia amaitu edo
eraikitzen du (halakorik ez balego), leinuari jarrai diezaion eta, beste alde batetik,
Panteon senarrarentzat, emakumearentzat eta familiarentzat, kasu batzuetan, balioko
duen hileta-kapera bat. Ondorioz, ama alargunen eta lehengoen artean gatazkak sortuko
dira.

Mencia de Mendozaren kasuan, Haroren Kondesaren kasuan (1421-1499), eta beste

hainbat emakumeren kasuan, senarra hiltzen denean, aberastasun guztia jasotzen du
 GARAZI GALLASTEGI AREVALILLO

herentzian. Semea adin-nagusitasunera iristen denean, Menciak ez du etxea eramateko

ahalmenik, primogenitoari ematen baitzaio.

Beste kasu bat Isabel de Mendozarena da (nahikoa da). Gizon aberats batekin egin du
topo, eta ezkondu zen urte berean, senarraren negozio guztiak porrotean sartu ziren,
dena galduta. Urtekoari alargun geratu zaio, bost seme-alabarekin. 20 urte igaro
ondoren, bahitutako ondasunak bereak izatea lortu du, eta familiaren jauregia amaitu du.
Gizona adinez nagusi egiten denean, emakumeak boterea izateari uzten dio eta semeak
jauregitik botatzen du. Neskak hiritik joan eta gela batzuk alokatu behar ditu
alabarekin.' Hiltzean ez die kasurik egiten bere azken nahiei.

Beste kasu batean ere, senarra hiltzean dena baroira pasatzen da zuzenean, emakume
alarguna jauregitik berehala ateratzera behartzen. Katalina Riberaren kasuan, beste
jauregi bat eraiki zen eta ez zen gatazkarik izan familiaren barruan. Bere
lehengusutxoek laguntzen zioten, eta hil zenean hilobi bat egin zioten.

Azkenean konturatu gara emakume baten gobernua beti eztabaidatuko edo

eztabaidatuko zela. Emakumeek komentuak sortzen dituzte, ez bakarrik alargunak
direnean, baita ezkonduta daudenean ere, badakitelako, alargun geldituz gero,
lehengusutxoak helduarora iristen direnean, beren jauregitik kanporatuko dituztela, eta
horren ondoren bizitzeko leku bat izateko egiten dute. Haiek konturatzen dira zer
gertatuko den, baina hala ere, leinu eta handizkari horren alde borrokatzen jarraitzen
dute, nahiz eta gero gehienetan saririk ez jaso.

Egia esan, hori oso deitoragarria eta pentsaezina iruditzen zait. Nola seme batek, ama
bat, bizi izan den etxetik bota dezakeen, nora joan jakin Gabe (eurentzat egiten zituzten
komentuak kenduz) kalean lagatzen dien. Dena ematen zieten, eta hala ere zaborra
balira bezala tratatzen zituzten.
 GARAZI GALLASTEGI AREVALILLO

VALLADOLIDETIK GASTEIZERA. MARIANA VÉLEZ LADRÓN DE

GUEVARAREN ARTE SUSTAPENA, LEINUA ETA BOTEREA.
TREVIANAKO I. KONDESA (+1627). José Javier Vélez Chaurri.

Mariana Vélez Ladrón de Guevara, Oñatiko kondeen alaba zen. Arkitektura-lan ugari
egin zituen, eta urregintzako lan asko sustatu zituen, bere diruarekin eta senarraren
ondarearekin, ondo tratatu baitzuen. Lehena adinez nagusi egin zenean, ezkondu egin
behar izan zen. Ez zen noble batekin ezkondu, baina gizon aberats batekin ezkondu zen,
Gasteizko gizon batekin, Karlos Arabakoarekin. Bere kabuz noblezia-titulua lortuko du,
alargundu ondoren. Bere leinu berria Arabakoa da, eta bere armarria komentu guztietan
egon arren,... senarraren armarria alboan jarriko du, nahiz eta senarra hilda egon.
Valladolidera joango ziren bizitzera, gortea zegoen lekura. Haiek ez zuten ezer erosten,
Gasteizko maiorazkoa eraiki nahi zutelako.

Mariana kultua zen, irakurtzen zuen, prestakuntza ona zuen. Berak Klabikordioa jotzen
zuen, garai hartako emakume batentzat beharrezkoa baitzen. Valladoliden bakarrik egon
arren bere senarra hil ondoren, bere bizitzarekin jarraitu zuen, emakume boteretsu baten
bezala.

Maiorazkoa sortuko du. Inork ez zuen interesik maiorazko horretan, nobleak beste
familia batzuetan finkatzen ziren, ez bere familian. Bere alaba hil ondoren, bera hilko
da. Orduan, zabalgune horretan, Andre Maria Zuriaren ondoan, egin nahi zuen
Jauregiaren exekuzioaren ideia desagertu egingo da, ez du lortuko, eta jendeak
maiorazkoa ahaztu zuen. Hala ere, eliza bat egin ahal izan zuen, Purísima Concepción
komentua sortu zuen Gasteizen. Bi armarriak eraikinaren fatxadan daude. Eliza bat
egiteaz gain, barruan panteoi bat egin nahi zuen, han lurperatu nahi zuten. Oso erlijiosoa
zen.

Oso harrigarria da garai hartan emakume bakar batek hainbeste gauza egiteko aukera
izatea, senarra hil ondoren gehiengoa lortzeko. Ez dut esan nahi emakumeak hori guztia
egiteko gai ez direnik; aurreko hitzaldian ikusi ditugu ezinezkoa egin zuten emakumeak,
ez dut zalantzarik. Baina lehendik zegoen matxismoarekin, eta oraindik ere ondo
dakigun bezala, ikusi dugu emakume boteretsu gisa ikusi nahi zela, eta amaierara arte
linajea bizirik mantentzeko, ahal izan zuen guztia egin zuela. Artearen aldetik lan
ikusgarriak ekarri zizkigun, eta hori guztia emakume batek egiteak niretzat
merezimendu handia du.