Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 1

Samenvatting Arm en rijk

2 Water in het Midden-Oosten

De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Waarom leidt de verdeling van water tot politieke spanningen?

2.1 Water in een droge wereld

Deelvragen
1 Waarom is zoet water zo belangrijk voor een samenleving?
2 Hoe werkt de waterkringloop?
3 Wat zeggen de watervoorraad op aarde en waterbalans in een gebied over
de beschikbare hoeveelheid water?
4 Welke problemen zijn er ten aanzien van watergebruik en welke
oplossingen zijn daarvoor?
Water, bron van leven
► In de westerse wereld is water in overvloed beschikbaar.
● Voor de levering van water is een uitgebreid leidingnet aanwezig, plus een
rioleringsstelsel om verbruikt water af te voeren.
● In andere gebieden komen veel watertekorten voor. Voor veel mensen is er
geen schoon drinkwater en geen riolering. Gevolg: ziekte en sterfte.

Waar komt ons water vandaan?

Waterkringloop ► In de waterkringloop vinden vijf processen plaats: verdamping 
condensatie  neerslag  infiltratie & afstroming. Ook menselijk
waterverbruik in deel van de hydrologische kringloop.

Watervoorraad in de wereld.
● Deze blauwe planeet is voor 3/4 bedenkt met water, maar slechts 2,5% is
zoet water. Daarvan is 0,3% bruikbaar voor de mens.

Waterwinning in Nederland
Aquifer ► Meeste kraanwater komt uit de grond. Grondwater is opgeslagen in
aquifers. Dit is een doorlatende waterhoudende laag, die is afgesloten door
ondoorlatende grondlagen.
Grondwaterspiegel ● Te veel water oppompen leidt tot een daling van de grondwaterspiegel,
Verdroging waardoor verdroging kan optreden.
● Soms zijn aquifers ontstaan in nattere tijdperken. Als een aquifier niet meer
wordt aangevuld, spreekt men van fossiel grondwater. Watermijnbouw leidt op
de lange duur tot uitputting.
● In Nederland komt 40% van het drinkwater uit de rivieren. Rivierwater wordt
onder andere naar de duinen geleid om daar te worden gezuiverd.

Nuttige neerslag en waterbalans

► Zoet water is ongelijk verdeeld over de wereld.
● Van belang is de nuttige neerslag, d.w.z. neerslag minus verdamping. Dit
wordt ook wel de effectieve neerslag genoemd.
Evaporatie
● Verdamping vindt plaats op twee manieren:
Transpiratie - evaporatie = rechtstreeks van oppervlaktewater (en ijs);
Evapotranspiratie - transpiratie = via organismen.
● De droogte-index geeft de verhouding aan tussen neerslag en (mogelijke)
Droogte-index verdamping.
● De waterbalans geeft de verhouding aan tussen de hoeveelheid
Waterbalans beschikbaar zoet water en het verlies door afvoer en verdamping.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 2

Waterproblemen
► In de toekomst zullen grote watertekorten optreden voor 1/3 van de
wereldbevolking. De plaats van het tekort hangt o.a. af van klimaat,
Welvaart en bevolkingsdichtheid, welvaart, bodemgebruik.
waterverbruik gaan
samen
● Absolute waterschaarste betekent dat de watervoorraad te klein is. Meer
verbruiken (roofbouw) zal tot uitputting leiden.
● Economische waterschaarste geeft aan hoe toegankelijk water is. Dat is dus
een zaak van macht, waterrechten en geld.
● De ongelijke verdeling leidt tot problemen t.a.v. de beschikbaarheid van
water.
In de rijke landen is het waterverbruik het hoogst. 2/3 van het water gaat naar
de landbouw.

Enkele oorzaken van waterproblemen

► De teelt van bepaalde landbouwgewassen is moeilijker door watertekorten.
Terwijl de toenemende verstedelijking steeds meer water vraagt. Machtige
landen met watertekorten (China, India) kopen of huren daarom
landbouwgronden in andere gebieden, bijvoorbeeld in Afrika.
De oorzaken van de watertekorten liggen vooral bij landbouw en
verstedelijking.

Landbouw
Voor voedsel is veel ● De intensieve landbouw verbruikt niet alleen veel water, maar is ook
water nodig. watervervuilend.
■ Een voorbeeld is de katoenteelt bij het Aralmeer. Het meer droogde uit,
water en bodem zijn vervuild met gif, winderosie is een groot probleem.

Verstedelijking en industrie
Verstedelijking en ● De watervoorziening in de snelgroeiende steden komt in gevaar. Oppompen
waterverbruik gaan van grondwater leidt tot uitputting van watervoorraden, verzakkingen en
hand in hand. verdroging van omliggende landbouwgronden.
● De industrie vraagt veel water voor allerlei doeleinden. Staal- en
papierfabricage en energieproductie vragen het meeste water.

Oplossingen voor de waterproblemen: landbouw

► Waterbesparing is mogelijk door:
- doelmatiger te irrigeren;
- andere gewassen te verbouwen;
Mogelijkheden voor - andere manieren om landbouwgrond te bewerken;
intelligenter water-
gebruik in de landbouw
- terugdringen van de vleesconsumptie.
■ Voorbeelden wijnbouw op La Palma en teelt van avocado’s in plaats van
bananen.
Mediterrane landbouw ■ In gebieden met een Middellandse Zeeklimaat past men de gewassen aan
het klimaat van droge zomers en nattere winters aan. De Mediterrane
landbouw combineert graanteelt in de winter met boomculturen en op de
huerta groenten en fruitsoorten.
■ De Mediterrane landbouw maakt steeds meer plaats voor de teelt van
producten die veel water vragen. De oplossing is toepassing van
druppelirrigatie en hoogontwikkelde irrigatiesystemen.

Oplossingen voor waterproblemen: huishoudens, industrie

► Om te kunnen leven met 50 liter water/dag moet ons waterverbruik omlaag.
Watervoetafdruk ● De watervoetafdruk maakt mensen bewust van de hoeveelheid water die
wordt gebruikt in de productieketen.
■ Herstel van waterleidingen kan veel waterverlies (en geld) besparen. Vooral
Doorberekenen van de
waterprijs in het
in de wereldsteden scheelt dit aanzienlijk.
eindproduct zal ● Besparingen in de industrie verdienen zichzelf voor een groot deel terug.
verspilling beperken. Om de werkelijke kosten van waterlevering in rekening te brengen wordt
water pricing toegepast.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 3

► De regionale waterproblemen kunnen leiden tot grote spanningen.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 4

2.2 Water en land in Israël

Deelvragen
5 Hoe werd in de vorige eeuw het grondgebied in het toenmalige Palestina
verdeeld?
6 Waardoor is er een watertekort in het Israël?
7 Hoe is de toegang tot de watervoorraden verdeeld over de bevolking?

Het land loopt vol

► Al voor 1948 waren er spanningen tussen Arabieren en Joodse kolonisten.
Joodse grondaankopen Beide groepen gingen uit van religieuze en historische rechten op de grond.
en immigratie leiden tot ● Het aandeel Joden nam na 1900 snel toe. De zionistische beweging kocht
spanningen met de
Arabische bewoners
land op voor vestiging van Joden uit de diaspora. Doel was de vestiging van
van Palestina. een Joodse nationale staat.
■ Tot 1914 behoorde Palestina tot het Turkse rijk. Na 1918 deelden de Britten
de regio op in Palestina en Trans-Jordanië.
■ De Arabieren kregen minder land dan de Britten hadden beloofd. De
toename van het aantal Joodse immigranten uit Oost-Europa verhoogde de
spanningen.
Vluchtelingenprobleem ■ Door de Jodenhaat in Europa vertrokken nog meer Joden naar Palestina.
door verloren oorlog Door Joodse landaankopen kreeg de Arabische boerenbevolking het steeds
tegen Israël
moeilijker.
● In 1948 riepen de Joden de staat Israël uit. De bevolking nam snel toe door
de naoorlogse Joodse immigratiegolven.
■ De Arabische buurlanden reageerden met oorlog op het nieuwe Israël en
verloren. Als gevolg daarvan ontstond een groot Palestijns
vluchtelingenprobleem.

Omstreden grenzen
► Doordat Israël de oorlogen tegen de buurlanden won, breidde het land
haar gebied uit.
Israël houdt veroverde ● De bezetting van Gaza, de Westbank en de Golan, gaf Israël:
gebieden bezet. - veilige(r) grenzen;
- land voor vestiging van kolonisten;
- controle over de waterbronnen.
● Om veiligheid te garanderen bouwde Israël een afscheidingsmuur.
Onteigeningen en ontoegankelijkheid van Palestijns grondbezit en
waterbronnen vergrootten de spanningen.

Migratiestromen
► Natievorming en oorlogen veroorzaakten grote migratiestromen.
Blijvende Joodse ● Joodse immigranten uit met name uit Oost-Europa en Noord-Afrika
vestiging in bezette vestigden zich in Israël.
gebieden brengt de
spanningen tot een
● Ontheemde Palestijnen, met name vluchtelingen, trokken naar Palestijnse
kookpunt. De kolonisten gebieden.
zijn vooral orthodoxe ● Vestiging van Joodse kolonisten in de bezette gebieden. Hier werden
Joden. nieuwe steden gebouwd en er werd een eigen infrastructuur aangelegd.
Alleen uit Gaza zijn de Joodse kolonisten inmiddels vertrokken.
► De situatie is bedreigend voor de wereldvrede. De scenario’s variëren van
status quo via een eigen Palestijnse staat tot opheffing van Israël.

Zonder water geen leven

► Territoriaal conflict Midden-Oosten gaat om land én om water.
Het probleem is klimaat gebonden. Het draait daarbij om de:
- hoeveelheid neerslag;
- neerslagverdeling;
- hoge zomertemperatuur.
Irrigatielandbouw ● Zoet water wordt geleverd door neerslag en door aquifers. Soms voeren
rivieren water aan uit andere gebieden, bijvoorbeeld uit Libanon.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 5

De overgang van Het probleem in een notendop:

mediterrane landbouw - De hoeveelheid water is beperkt.
naar intensieve - De waterbehoefte is groot door de hoge bevolkingsdichtheid.
irrigatielandbouw doet - De bevolking groeit snel.
de waterbehoefte
enorm toenemen.
● Gedurende de afgelopen eeuw werd steeds meer land in cultuurgrond
omgezet en gebruikt voor intensieve landbouw. Dankzij irrigatielandbouw kon
voldoende voedsel worden geproduceerd. Hiermee nam de vraag naar water
toe.

Van wie is het water?

Israël is grotendeels ► Israël heeft te weinig water en is op vier bronnen aangewezen:
aangewezen op water - Meer van Galilea / Kinnereth;
uit bezet gebied. - Jordaan;
- drie bergaquifers;
- kustaquifer Gaza.
 Veel water komt dus uit de bezette gebieden. Daar wil men het water zelf
ook benutten.

Meer van Kinnereth (meer van Galilea)

National Watercarrier ● Vanuit dit meer werd het Nationale Waterleidingsysteem aangelegd, die
brengt water naar het zoet water over het land verdeelt.
zuiden.
Jordaan
● 1/3 van het waterverbruik komt van de Jordaan. De Jordaan en het Meer
van Kinnereth worden gevoed door twee rivieren in Libanon en beken vanaf
de Golanhoogte (ook bezet gebied).

Bergaquifers
De verdeling van water ● De bergaquifers liggen in Samaria en Judea. Slechts 1/5 deel ervan is voor
over de bewoners is de bewoners van de Westelijke Jordaanoever (Westbank): een kameel...etc
ongelijk.  Het drinkwaterbedrijf pompt steeds meer water op en van toenemende
diepte  de grondwaterspiegel daalt hierdoor en kleine bronnen vallen droog.
Palestijnen moeten daardoor hun eigen water kopen van Mekorot.
■ Joodse kolonisten op de Westbank verbruiken naar verhouding erg veel
water voor hun irrigatielandbouw.
■ De Palestijnse boeren zouden ook intensiever willen werken, maar moeten
meer betalen voor water dan de kolonisten.
■ De Israëlische Waterautoriteit verdedigt zich met argumenten als
klimaatverandering en slecht Palestijns leiderschap.
■ Bij verlies van de Westbank zullen de Palestijnse bewoners veel meer water
gaan gebruiken. In dat geval zal Israël minder water kunnen krijgen.

Brak Gaza
Verzilting is de grote ● In de Gazastrook wordt meer water opgepompt dan er bijkomt. De dalende
bedreiging voor de grondwaterspiegel wordt daardoor aangevuld met zout zeewater. Dit leidt tot
Gazastrook. ernstige verziltingsproblemen, samen met watervervuiling.
De VN helpen bij recycling, ontzilting en osmosetechnieken.
■ Agressie vanuit Gaza wordt beantwoord door de elektriciteit af te sluiten. De
waterwinning en waterzuivering vallen daardoor stil. Straatverkopers blijven
water van slechte kwaliteit leveren.

Recht en redelijkheid
De vraag blijft of de ► Volgens de Oslo-akkoorden mag Israël water nemen uit de bezette
bezetting van de Golan gebieden, maar moet het ook zorgen voor voldoende water voor de
en de Westbank nog bewoners.
steeds rechtmatig is. ● Volgens internationaal recht zou er meer water naar de Palestijnen moeten
gaan. Israël vindt dat ze historische rechten op water heeft.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 6

2.3 Ruzie om water

Deelvragen
8 Wat zijn de geografische kenmerken van de stroomgebieden van de
rivieren in het Midden-Oosten?
9 Wie heeft de beschikking over het water in het Midden-Oosten en welke
politieke problemen spelen bij de verdeling van het water in deze droge
regio?
10 Wat wordt onder duurzaam waterbeheer verstaan?

Internationale waterconflicten
► Waterconflicten tussen landen zullen toenemen. Voorbeelden zijn
Slowakije en Hongarije (Donau), India en Bangladesh (Ganges), Mexico en
de VS (Colorado).

Grensoverschrijdende waterconflicten
► Water is schaars in het Midden-Oosten. De vraag neemt toe.
Ongelijke verdeling van ● De watervoorraad is ongelijk verdeeld. Landen met tekorten zijn
water aangewezen op buurlanden met meer water.

Nijlwater, de levensbron van Egypte

► De oude Egyptische beschaving was te danken aan de Nijl. De rivier bracht
water en vruchtbare slib. De bouw van stuwdammen stopt de overstromingen
en de slibafzetting echter.
Het watertekort in ● Voor de snel groeiende bevolking is steeds meer water nodig en meer land.
Egypte neemt toe. Woestijnontginningen leveren meer land, maar water wordt des te schaarser.
Extra water is te verkrijgen door:
- ontzilten van zout of brak water met behulp van zonne-energie;
De Nijlbronnen liggen - oppompen van diep grondwater  op de lange duur problematisch.
buiten Egypte. ● Een groot deel van het stroomgebied van de Nijl ligt buiten Egypte. De
Stroomgebied bronnen liggen ook buiten Egypte.

Verdrag bevoordeelt Egypte

Britse belangen worden ► Groot-Brittannië breidde in de 19e eeuw zijn invloed uit in dit deel van
beschermd door Afrika. Egypte raakt afhankelijk van de Britten die de aanleg van het
waterverdrag. Suezkanaal steunen. Een waterverdrag (1929) legde de toevoer en de
verdeling van het Nijlwater vast ten gunste van de Engelsen en Egypte.
De overige Oost-Afrikaanse landen worden beperkt in hun waterverbruik.

Dekolonisering en onvrede
Andere landen ● Na de onafhankelijkheid wilden de andere Afrikaanse landen meer
protesteren tegen Nijlwater. Egypte weigerde met verwijzing naar 1929; alleen Sudan krijgt ook
wateregoïsme. meer water.
● Het Nijlbekkeninitiatief wil de oude waterrechten herzien, maar Egypte en
Sudan zijn fel tegen: Egypte is voor 95% afhankelijk van de Nijl, andere
landen veel minder.

Eufraat en Tigris
► De brongebieden van Eufraat en Tigris liggen in bergachtig oostelijk
Turkije.
● Het GAP-project wil de waterbronnen in Turkije zelf meer gaan benutten om
de economie te stimuleren en om het Koerdengebied bij Turkije te houden.

Gevolgen voor Turkije

● Twee grote stuwdammen leveren meer dan 10% van de elektriciteit in
Dammen in Oost- Turkije.
Turkije leveren stroom ● Om werk te geven is industrialisatie nodig. Industrialisatie vraagt veel
en water, dalbewoners
moeten verhuizen.
elektriciteit  veel kleinere dammen met hydrocentrales.
● Veel water is bestemd voor de irrigatielandbouw: dit levert werk en

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Samenvatting Arm en rijk hoofdstuk 2 7

producten.
● Veel dorpen moeten verdwijnen. Hervestiging van de bewoners is niet
eenvoudig.

‘Állah gaf olie aan hen, maar water aan ons’

● De benedenstroomse landen zijn bang voor watertekorten, die het gevolg
zullen zijn van het GAP.
● De buurlanden dringen aan op een waterverdrag met Turkije. Misschien is
een ruil tegen olie een oplossing voor beide partijen.
Verzilting ● Iran vreest verdroging van de landerijen langs Eufraat en Tigris en kampt
met toenemende verzilting.

Duurzaam waterbeheer
Duurzaam waterbeheer ► Groei van de welvaart betekent toenemend watergebruik. Oppompen van
fossiele watervoorraden is roofbouw. De noodzaak van duurzaam
waterbeheer is groot.
● Is er ook voor de toekomstige generatie voldoende water?
● Er is een evenwicht nodig tussen watervoorraden en verbruik. Het verbruik
moet door natuurlijke processen weer worden aangevuld. Zo niet, dan is er
sprake van uitputting van een hulpbron.
● Bij duurzaam waterbeheer spelen veel belangen mee. Er moeten keuzes
worden gemaakt en aan elke keuze hangt een prijskaartje.

De Geo, tweede fase – vwo ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011