Professional Documents
Culture Documents
%% ifji=d %%
;k ifji=dk}kjs izkpk;Z o loZ laca/khrkauk dGfo.;kr ;srs dh] egkjk”Vª fo|kihBs dk;nk] 1994
e/;s egkjk”Vª ‘kklukus dkgh rjrqnhr cny dsysyk vlwu rls cny fnukad 12 es] 2000 jksth
vaeykr vk.k.;kLro fuxZfer dsysys vkgsr-
f’k{kd o f’k{kdsRrj deZpk&;kauh fo|kihBh; ijh{ks lanHkkZr vko’;d rs lgdk;Z dj.;klkBh
egkjk”Vª fo|kihBs dk;nk] 1994 dye 32 ¼5½ ¼x½ e/;s iq<hy rjrqn dj.;kr vkyh-
**¼x½ fo|kihBkP;k ijh{kkaP;k ckcrhr] fo|kihBkP;k] layXu] lapkfyr fdaok Lok;Rr
egkfo|ky;kaP;k fdaok ekU;rkizkIr ifjlaLFkkaP;k izR;sd v/;kidkus vkf.k v/;kidsRrj deZpk&;kaus
vko’;d rs lgk;~; o lsok iqjo.ks R;kaP;koj ca/kudkjd vlsy- ;k laca/kkrhy fo|kihBkP;k fdaok
egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k vkns’kkps ikyu dj.;kr dks.kR;kgh v/;kidkus fdaok v/;kidsRrj
deZpk&;kaus dlwu dsY;kl rh xSjorZ.kwd let.;kr ;sbZy vkf.k rks deZpkjh f’kLrHkaxkP;k dk;Zokghyk
ik= vlsy-**
loZ laca/khrkauh mijksDr izek.ks ukasn ?ksowu vkiY;k egkfo|ky;krhy @ ifjlaLFksrhy @
foHkkxkrhy loZ f’k{kd o f’k{kdsRrj deZpk&;kaP;k utjsl gh ckc vk.kwu |koh] gh fouarh-
¼Lok{kjhr½
dqylfpo
izr ekfgrh o dk;ZokghLro
1½ izkpk;Z] loZ layXuhr egkfo|ky;s o ekU;rkizkIr ifjlaLFkk] izLrqr fo|kihB-
2½ foHkkx izeq[k] loZ ‘kS{kf.kd ladqy] fo|kihB ifjlj-
3½ foHkkx izeq[k] loZ iz’kkldh; foHkkx] izLrqr fo|kihB-
4½ ek-dqyxq:aps dk;kZy;kl ekfgrhLro-
97
va/k @ viax fo|kF;kZauk ijh{ksP;k dkGkr
mRrjif=dk fygh.;klkBh ys[kuhd o osG
ok<owu ns.;klanHkkZr-
ifji=d Ø-01@ijh{kk@2003&2004
izkpk;Z] loZ layXu egkfo|ky;s] izLrqr fo|kihB ;kauk dGfo.;kr ;srs dh]
ijh{kkaP;k dkGkr va/k o viax fo|kF;kZauk mRrjif=dk fygh.;klkBh vuqØes ys[kuhd o
osG ok<owu ns.;kP;k lanHkkZr ;kiqohZ ?ksrysY;k fu.kZ;koj iqujkoyksdu d:u fnukad
8&09&2003 jksth ikj iMysY;k ek-ijh{kk eaMGkP;k cSBdhrhy fu.kZ;kuwlkj iq<hy
fu;e r;kj dj.;kr ;sr vkgsr-
v½ viax fo|kF;kZl mRrjif=dk fygh.;kl osG ok<owu ns.;kckcr-
1- ijh{kkFkhZuh ijh{ksps vkosnui= Hkjrkauk R;koj viax vlY;kps ueqn djkos-
2- viaxRokpk nk[kyk gk ftYgk 'kY; fpfdRld ;kauh izekf.kr dsysyk vlkok
o osGsP;k loyrhlkBh R;koj viaxRokps izek.k fdeku 25 VDds vl.ks
vko';d vkgs-
3- v'kk 25 VDds viaxRo vl.kk&;k fo|kF;kZauk mRrjif=dk fygh.;klkBh
fu/kkZfjr osGsuarj 30 feuhVs vf/kdph osG ok<owu ns.;kr ;koh- ¼ijh{ksph
lq:okr brj fo|kF;kZacjkscjp gksbZy½
4- dsanzizeq[k o lgdsanzizeq[k ;kauh viax ijh{kkFkhZuh nk[ky dsysY;k lnj
izek.ki=kph [kk=h d:u osG ok<owu ns.;kckcr fu.kZ; ?;kok-
c½ ijh{kkFkhZl ys[kuhd iqjoh.ksckcr-
1- ijh{kkFkhZ gk va/k fdaok nksUghgh gkrkus viax vlY;kl R;kl ys[kuhd
okij.;kph ijokuxh ns.;kr ;koh-
2- ys[kuhd okij.kk&;k ijh{kkFkhZl va/k fdaok viaxRokpk nk[kyk ftYgk 'kY;
fpfdRld ;kapsdMwu izekf.kr vl.ks vko';d vkgs-
3- ys[kuhdkph lqfo/kk ?ks.kkjk ijh{kkFkhZ T;k oxkZr vlsy R;kP;k is{kk
fdeku ,d o"kkZus [kkyP;k oxkZrhy fo|kF;kZl ys[kuhd Eg.kwu
ijokuxh nsrk ;sbZy-
ekxs igk---
98
4- v'kk ijh{kkF;kZauk mRrjif=dk fygh.;klkBh fu/kkZfjr osGsuarj 30 feuhVs
vf/kdph osG ok<owu ns.;kr ;koh- ¼ijh{ksph lq:okr brj fo|kF;kZacjkscjp
gksbZy½
5- inO;qRrj izFke fdaok f}rh; o"kkZph ijh{kk ns.kk&;k ijh{kkFkhZl ys[kuhd
n;ko;kpk vlY;kl ys[kuhd gk izLrqr fo|kihBkP;k layXuhr
egkfo|ky;krhy inoh oxkZr f'k{k.k ?ksr vl.kkjk vlkok o R;kaus ;kckcr
f'kdr vlysY;k egkfo|ky;krhy izkpk;kZaps izek.ki= lknj dj.ks vko';d
vkgs-
6- dsanzizeq[k o lgdsanzizeq[k ;kauh va/k ijh{kkFkhZuh o ys[kuhdkauh nk[ky dsysY;k
lnj izek.ki=kph [kk=h d:u osG ok<owu ns.;kckcr fu.kZ; ?;kok-
^KkurhFkZ*] fo".kqiqjh] §
ukansM & 431 606 §
tkod Ø-ijh{kk@leUo;@2003&2004@4998] § ijh{kk fu;a=d
fnukad % 10@09@2003 §
§
*****
99
ADMISSIBLE STAFF FOR CONDUCT OF
THEORY EXAMINATIONS (EXAM. CENTRE)
100
18½ mRrj if=dkaps xB~Bs r;kj dj.ks-
1½ osxosxG;k fo"k;kaP;k mRrjif=dk fo|k'kk[kkfugk; Lora= xB;kr cka/kw u;sr-
2½ izR;sd fo"k;klkBh fo"k;fugk; Lora= xB~Bk r;kj djkok-
3½ osxosxG;k fo|k'kk[ksP;k ,dkp fo"k;kaP;k mRrjif=dk ,dkp xB;kr cka/;kO;kr mnk% baxzth
¼vfuok;Z½ ] fganh] ejkBh¼f}rh; Hkk"kk½ bR;knh-
4½ fodYi vlysY;k isijP;k mRrjif=dkaps isijfugk; Lora= caMy djkos-
5½ T;k isije/;s foHkkx Þvß o ÞcÞ foHkkxkP;k mRrjif=dk ns.;kr vkY;k vlrhy R;k iasijps
foHkkxfugk; Lora= caMy djkosr- izR;sd caMye/;s mifLFkrh vgokykph ,d izr Vkdkoh-
6½ dks.kR;kgh ifjfLFkrhr Þvß ßcÞ foHkkxkP;k mRrjif=dk] fodYi vlysY;k mRrjif=dk ,dkp caMye/;s
,df=ri.ks cka/kw u;sr
7½ ijh{ksph osG laiY;koj izR;sd nkyukP;k Ik;Zos{kdkaus mifLFkrh vgoky ¼QkWeZ&1½ izek.ks fo|kF;kZP;k
cSBd dzekadkP;k p<R;k Øekuqlkj mRrjif=dk ijh{kk dsanzizeq[kkaP;k dk;kZy;kr tek djkO;kr-
8½ izR;sd nkyukP;k mifLFkrh vgokykizek.ks 40 mRrjif=dkapk xB~Bk r;kj d#u R;k xB~B;koj R;k
nkyukrhy mifLFkrh vgoky nsÅu R;kl ,dsjh lqrGhus cka/kkos- tj R;k nkyukrhy mifLFkrh
vgokykizek.ks mRrjif=dkaph la[;k 40 is{kk deh vlsy rj rso<;kp mRrjif=dkapk xB~Bk r;kj djkok-
9½ v'kk ikp xB;kauk p<R;k Øekus ,df=r Bsokos o R;kpk ,d eksBk xëk r;kj djkok- ;k xB;kr
200 is{kk tkLr mRrjif=dk vlw u;sr- 200 fo|kF;kZlkBh r;kj dsysyk vgoky ¼QkWeZ&3½ xB;koj
BsÅu xB~Bk czkÅu isije/;s lqrGhus cka/kkok o uarjp dkiM;kP;k fi'kohr eksgjcan djkok-
10½ dsanz vgoky r;kj djrkauk gk vgoky 100 fo|kF;kZdfjrk 1 QkWeZ ;k Ik)rhus djkok-
11½ izR;sd caMy eksgjcan dj.;kiwohZ R;k caMye/;s ikp nkyukrhy mifLFkrh vgoky] 200 fo|kF;kZlkBh
1 dsanz vgoky o laca/khr fo"k;kP;k iz'uif=dsP;k nksu izrh dkGthiwoZd VkdkO;kr-
12½ mRrjif=dsps eksgksjcan caMYl dsanz izeq[kkus dikVkr Bsowu lgdsanz izeq[k o dasnz izeq[kkauh la;qDr fjR;k
dikVkl Seal djkos- fo|kihBkps okgu vkY;kuarj dsanzizeq[kkauh R;kaP;k mifLFkrhr caMYl izfrfu/khdMs
n;kosr-
19½ xSjizdkj%
xSjizdkj djrkauk fo|kFkhZ vk<Gwu vkY;kl R;kps izdj.k Lora=i.ks ijh{kk fu;a=dkl ikBokos] dks.kR;kgh ifjfLFkrhr
lacaf/kr mRrjif=dk dsafnz; ewY;kaadu dsanzkoj tk.kkj ukgh ;kph dkGth ?;koh] gs izdj.k ikBorkuk iq<hy izek.ks dk;Zokgh
Ogkoh-
1½ laca/khr fo|kF;kZpk R;kus dsysY;k xSjizdkjkckcrpk [kqyklk fo|kihBkl ikBokok-
2½ fo|kF;kZtoG lkiMysys vk{ksikgZ lkfgR; ¼dkxn] iqLrdkph ikus bR;knh½ ;koj laca/khr fo|kF;kZph Lok{kjh o
rh izekf.kr dj.;klkBh dsanz izeq[kkus f'kDdk o Lok{kjhlg ikBokos-
3½ T;k nkyukr xSjizdkj ?kMyk vlsy R;k nkyukrhy Ik;Zos{kdkpk vgoky o R;koj dsnzizeq[kkph o lgdsanzizeq[kkph
Lok{kjh d#u gk vgoky tksMkok-
4½ Hkjkjh iFkdkus fo|kF;kZuk xSjizdkj djrkauk idMys vlsy rj R;kp fno'khP;k mRrjif=dkapk ,df=r vgoky
iFkdkrhy lnL;kaP;k Lok{kjhlg] rlsp dsanzizeq[k o lgdsanzizeq[kkaP;k Lok{kjhr ,df=r vgoky o mRrjif=dk
ijh{kk fu;a=dkl ikBokO;kr-
5½ xSjizdkj dsysY;k fo|kF;kZP;k mRrjif=dsP;k ifgY;k ikukoj yky 'kkbZus- Mal Practice Case vls fygwu
dsanzizeq[kkus o lgdsanz izeq[kkauh Lok{kjh djkoh-
6½ ;k mRrjif=dslkscr laca/khr fo"k;kph ,d iz'uif=dk ikBokoh-
7½ v'kh izdj.ks ikBfo.;klkBh Lora= QkWeZ ¼ua- 10½ okijkok-
8½ izR;sd l=kfry xSjizdkjkph izdj.ks R;kp l=kr Seal djkOkhr-
101
20½ ijh{kk laiY;koj R;kp fno'kh loZ mRrjif=dk v/kkZrklkr eksgjcan gksrhy ;kph n{krk ?;koh- eksgjcan
mRrjif=dkaps caMy r;kj >kY;kuarj caMyP;k MkO;k cktwl iq<hy etdwj fygkok-
oxZ&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
fo"k; &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& dsanz Øekadkpk
f'kDdk
isij laiw.kZ ukao o Øekad&&&&&&&&&&&&&
,dw.k mRrjif=dk&&&&&&&&&&&&&&&&&
21½ dks.kR;kgh ifjfLFkrhr caMyoj dsanzkP;k ukokP;k vFkok egkfo|ky;kP;k ukokP;k f'kDdk ek# u;s]
rlsp dsanz o egkfo|ky;kps ukao fygw u;s-
22½ eksgjcan caMyph ;knh izi= dzekad lgk e/;s r;kj djkoh o R;kP;k rhu izrh d#u caMy nksu izrhlg
ifjj{kd dk;kZy;kP;k vf/kdk&;kl lqinZ djkosr-
23½ LFkkfud dsanz oxGrk loZ dsanzizeq[kkauh fo|kihBkus fnysY;k osGki=dkuqlkj ifjj{kd dk;kZy;kP;k izfrfu/khdMs
mRrjif=dkaps caMYl lqiwnZ djkosr- ifjj{kd dk;kZy;kps okgu vkY;kuarj caMYl r;kj ulrhy vFkok
dsanzkojhy vf/kdkjh eq[;ky;kP;k xkoh miyC/k ulrhy rj mRrjif=dkaps caMYl ifjj{kdkaP;k dk;kZy;kr
tek dj.;kph tckcnkjh dsanzizeq[kkojp jkghy ;klkBh osxGk dks.krkgh [kpZ eatwj dsyk tk.kkj ukgh-
eqY;kadu dsanz fdaok LFkkfud ladyu dsanz vlysY;k fBdk.kh loZ LFkkfud dsanz izeq[kkauh nSufnu mRrj if=dkps
caMYl tek djkosr-
24½ ifjj{kdkP;k vFkok fo|kihBkP;k okgukaph osG fuf'pr ulY;keqGs ijh{kk dsanzkoj igkjsdjh Bsokok Eg.kts
vko';d rs lkfgR; ijh{kk dsanzkyk ns.;klkBh fdaok ?ks.;klkBh ifjj{kd vFkok fo|kihB izfrfu/khph xSjlks;
gks.kkj ukgh o dehr deh osGkr dk;Zokgh iw.kZ dj.;klkBh vko';d rh loZ iwoZr;kjh ijh{kk dsanzkoj
dj.;kr ;koh] v'kh O;oLFkk dsanzeq[kkauh ijh{kk dsanzkoj dj.ks vfuok;Z vkgs-
25½ ijh{kk laiY;kuarj mRrjif=dkapk fg'kksc r;kj d#u fo|kihBkP;k izfrfu/khdMs tek djkok] ijh{kk laiY;kuarj
40 fnolkP;k vkr laiw.kZ fg'kksc izi= & 7] 8] 9] 10 e/;s Hk#u nksu izrhr fo|kihBkl fu;ekizek.ks
lknj djkok- dks.kR;kgh ifjfLFkrhr dks&;k mRrjif=dk Lora=i.ks fo|kihBkr ikBow u;sr-
26½ ijh{kk dsanzkoj dke dj.kk&;k dks.kR;kgh vf/kdk&;kl o deZpk&;kl LFkkfud HkRrk ns; ukgh-
27½ fo|kF;kZl mRrjif=dk fnY;kaurj dqBY;kgh ifjfLFkrhr iqjo.kh ns.;kr ;sow u;s-
28½ fo|kF;kZauk mRrjif=dk nsrkuk mRrj if=dsph f'kykbZ o lwVs ikus@ deh ikus ;k ckcrP;k =wVh ulY;kph
[kk=h d#up n;kO;kr- dkagh vifjgk;Z dkj.kklkBh mRrjif=dsl LVsiy djko;kps vlY;kl vPNknhr
Hkkxkojp lgdsanzizeq[kkaph Lok{kjh ?ksowu LVsiy djkos- oj uewn dsY;kizek.ks lnks"k mRrjif=dkapk ,df=r
vgoky ijh{kk laiY;koj u pqdrk fo|kihBkdMs ikBokok-
29½ ijh{kk dsanzkojhy ijh{kk nkyukoj i;Zos{kukps dkedkt nsr vlrkauk egkfo|ky;krhy fluh;j v/;kidkauk
dzekuqlkj dkedkt ns.;kr ;kos- fluh;j v/;kidkaph ;knh laiY;kuarjp ?kM;kGh rkfldsojhy v/;kidkauk
i;Zos{kukps dkedkt ns.;kr ;kos- ;kizek.ks dk;Zokgh u dsY;kl vkiY;k ijh{kk dsanzkojhy ijh{kk dsanzkph
ns;ds eatwj dj.;kr ;s.kkj ukghr-
30½ vkiY;k ijh{kk dsanzkoj ijh{kk lq: vlrkauk xSjizdkj ?kMY;kl vkiys ijh{kk dsanz rRdkG jn~n d:u lnj
ijh{kkFkhZ nql&;k ijh{kk dsanzkoj LFkykarjhr dj.;kr ;srhy ;kph uksan ?;koh-
ojhy lwpukaps dkVsdksj ikyu d#u ijh{kk lqjGhr ikj ikM.;kl enr djkoh-
fo'ks"k lwpuk %n{krk iFkd vFkok lgdsanz izeq[kkauh lkeqfgd dkWaihpk izdkj uksanfoY;kl laca/khr nkyukP;k loZ
mRrj if=dk fo|kihBkr tek djkO;kr- laca/khrkl izokl o nSfud HkRrk fo|kihBkrQsZ fnyk tkbZy-
ijh{kk fu;a=d
Lokeh jkekuan rhFkZ ejkBokMk fo|kihB] fo".kqiwjh] ukansM-
102
Lokeh jkekuan rhFkZ ejkBokMk fo|kihB] ukansM
dsanzizeq[kkauh ijh{kk dsanzkojhy xksifu; vgoky Hk:u |ko;kpk uewuk
ijh{kk % ekpZ@,fizy@es& 200 vkWDVkscj@uksOgscaj@fMlscaj&200
dsanzizeq[kkaph lgh
ijh{kk dsanzkps ukao % &&&&&&&&&&&&
fVi % ojhy izek.ks vgoky ijh{kk laiY;kuarj xSjizdj.k ijh{kk foHkkxkr lknj djrkauk lnj vgoky ijh{kk
foHkkxkrhy leUo; d{kkl ¼nkyu dzekad 314½ lknj djkok-
103
lgdsanzizeq[kkauk lwpuk
Ikjh{kk dkyko/khrhy lgdsanzizeq[kkaph fu;qDrh % fo|kihBkdMwu izR;sd ijh{kk dsanzkoj fo|kihBkps izfrfu/kh Eg.kwu
lgdsanzizeq[kkaph fu;qDrh dsyh tkrs- ijh{kk lq# >kY;kiklqu ijh{kk dsanzkojhy laiw.kZ ijh{kk laisi;Zar
lgdsanzizeq[kkauh ijh{kk dsanzkoj mifLFkr jkgkos- ijh{kk laisi;Zar eq[;ky; lksMw u;s- ijh{kk lq# gks.;kiwohZ ,d
fdeku rkl vxksnj ijh{kk dsanzkoj #tw Ogkos-
1½ ijh{kk dsanzkoj izR;sd fno'kh cSBd O;oLFkk lek/kkudkjd vkgs vFkok ukgh gs ikgkos- R;kr =qVh
vlrhy rj gh ckc dsanzizeq[kkaP;k o ijh{kk fu;a=dkdMs nqj/ouh }kjs Rojhr y{kkr vk.kwu |koh- dks.kR;kgh
ifjfLFkrhr ,dkp fo"k;kP;k @ isijP;k nksu fo|kF;kZauk ,dkp ckdkoj clw nsÅ u;s- ijh{kkFkhZph cSBd O;oLFkk
vlek/kkudkjd vlsy R;kckcr ijh{ksP;k 'ksoVh ijh{kk fu;a=dkl ikBoko;kP;k vgokykr uksan djkoh-
2½ ijh{kkFkhZuk iz'uif=dk okV.;kiwohZ iz'uif=dkaph ikdhVs eksgjcan vkgsr ;kph [kk=h djkoh-
3½ izR;sd l= laiY;kuarj mRrjif=dk okV.;kiwohZ loZ iz'kkldh; izfØ;suarj dkiMkP;k fi'kohr dsanzkP;k eksgjlg
eksgjcan gksrhy ;kdMs xkaHkh;kZus y{k |kos- njjkst loZ mRrjif=dk R;kp fno'khp R;kp l=kr eksgjcan
djkO;kr- loZ caMYl o iz'u if=dkaph ikfdVs CS o JCS ;kauh dikVkr Bsowu la;qDrfjR;k Seal djkos-
4½ ijh{kk pkyw vlrkauk vuqifLFkr fo|kF;kZph [kkrjtek d:u vuqifLFkrh vgoky izi= Ø- ¼11½ ijh{kkFkhZps cSBd
Øekad dkGthiqoZd uksanokos o Lok{kjh djkoh-
5½ njjkst mRrjif=dkapk okij fdrh >kyk o mRrjif=dk fdrh f'kYyd vkgsr R;k lac/a khpk ri'khy
izi= Ø- 4 e/;s uksanokok-
6½ ijh{kk dsanzkoj fo|kihBkP;k ijh{kk lqjGhr ikj iMrhy o dks.krsgh xSjizdkj gks.kkj ukghr ;k n"`Vhus
dsanzizeq[kkl lgdsanzizeq[kkauh enr djkoh- xSjizdkj vk<Gwu vkY;kl R;koj dsanzizeq[kkaP;k enrhus dk;Zokgh d#u
v'kh izdj.ks izi= Ø- 10 e/;s fo|kihBkP;k lwpusuqlkj ijh{kk fu;a=dkl ikBokohr-
7½ n{krk iFkdkus ijh{kk dsanzkl HksV fnyh vlrk R;krhy lnL;kauk vko';d rh enr lgdsanzizeq[kkaus djkoh rlsp
xSjizdkj gksr vlrhy rj rh ckc n{krk iFkdkP;k y{kkr vk.kwu |koh-
8½ ijh{kk dsanzkoj xaHkhj xSjizdkj okjaokj gksr vlrhy rj R;k laca/khpk xksiuh; vgoky ijh{kk
fu;a=dkl Rofjr nqj/ouh}kjs laidZ djkok o vgoky ikBokok-
9½ ijh{kk laiY;kuarj dsanzkoj ikj iMysY;k ijh{kk ckcrpk Lor%P;k lwpukalg laiw.kZ vgoky
lgdsanzizeq[kkus vkiY;k ns;dklkscr ijh{kk laiY;kuarj 15 fnolkps vkr ijh{kk fu;a=dkl lknj djkok- lnj
vgokykr ijh{kk dsanzklkBh vko';d R;k lqfo/kk] dsanzizeq[k o deZpk&;kaph dkWih cíyph ekufldrk]
R;kckcrps iz;Ru] dsanz izeq[kkaps lgdk;Z] ijh{kk dsanzkojhy cSBd O;oLFkk] ckg; ?kVdkapk gLr{ksi o iksyhl
cankscLr ;kpk mYys[k djkok- R;kpizek.ks ijh{kk dsanzkph Qkj Lrqrh
d# u;s o mRd`"V ijh{kk dsanz ns.;kr ;kos v'kk izdkjP;k f'kQkj'kh d# u;sr- xSjizdkjkl lgk¸; dj.kk&;k
O;Drhaph ukos] in vknhpk Li"V mYys[k vgokykr djkok- vgokykr vkiys er Li"Vi.ks o fuHkhZMi.ks
ekaMkos-
104
10½ v½ lgdsanzizeq[kkph ns;ds ¼eku/ku] nSfud HkRrk] izokl [kpZ bR;knh½ fo|kihBkekQZr fnyh tkrhy- ns;dk lkscr
lgdsanzizeq[kkus iq<hy izi= lknj djkohr-
1½ izi= Ø- 4 izR;sd fno'khpk l=fugk; vgoky % mRrjif=dkapk okij o f'kYyd mRrjif=dkaph la[;k-
2½ izi= Ø- 11 izR;sd fno'khpk l=fugk; & 'kk[kkfugk;@ fo"k;fugk; % vuqifLFkrh vgoky-
3½ ijh{kk dsanzkojhy lapkyukckcr ¼v-Ø- 9 P;k lqpus izek.ks½ xksiuh; vgoky-
4½ use.kqd Ik=kph Nk;kizr (Photocopy)
5½ dsanzizeq[kkpk dk;ZeqDrhpk vkns'k-
6½ izokl HkRR;kP;k ns;dkoj dsanzizeq[kkaph Lok{kjh vko';d vkgs-
10½ c½ ijh{kk dsanzkoj l=kl fo|kFkhZ ulsy rj R;k l=kps eku/ku ns; jkg.kkj ukgh-
11½ lgdsanzizeq[kkus ijh{ksph cSBd O;oLFkk funksZ"k gksbZy gs igkos- dsanzizeq[kkus dsysyh cSBd
O;oLFksuwlkj dkgh xSjizdkjkps izdkj mn~Hko.;kph 'kD;rk vlY;kl R;kr cny dj.;kl ykokos-
12½ fo|kF;kZl mRrjif=dk fnY;kuarj dqBY;kgh ifjfLrrhr iqjo.kh ns.;kr ;sow u;s-
ijh{kk fu;a=d
105
n{krk iFkd lwpuk
Lokeh jkekuan rhFkZ ejkBokMk fo|kihB ijh{ks=kr ;s.kk&;k loZ ijh{kk dsanzkoj HksV nsowu ijh{ksrhy gks.kkjs xSjizdkj
VkG.;kP;k n`"Vhus [kkyhy lwpukps dkVsdksj ikyu djkos-
1½ n{krk iFkdkus] ijh{kk foHkkxkus fnysY;k osGki=dkuqlkj ijh{kk dsanzkauk HksVh n;kO;kr-
2½ dsanzkoj xSjizdkj djrkauk ts fo|kFkhZ vk<Grhy R;kaP;k mRrjif=dkapk R;k fno'khpk ,df=r vgoky r;kj
d#u rks mRrjif=dk lkscr ijh{kk fu;a=dkdMs ikBfo.;kP;k lwpuk dsanzizeq[kkauk n;kO;kr-
3½ xSjizdkj djrkauk vk<GysY;k fo|F;kZaP;k lacaf/kr mRrjif=dsoj fo|kihBkus iqjfoysyk f'kDdk ek#u Lok{kjh
djkoh o R;koj dsanz izeq[k o lgdsanz izeq[kkauk Lok{kjh dj.;kl lwpuk n;koh-
4½ xSjIkzdkj dj.kk&;k fo|kF;kZtoG lkiMysY;k vk{ksikgZ lkfgR;koj n{krk iFkdkpk f'kDdk ek#u Lok{kjh
djkoh R;koj fo|kF;kZaph Lok{kjh ?;koh- fo|kF;kZaus lk{kjh dj.;kl udkj fnY;kl v'kk lkfgR;koj
Refused to sign vlk 'ksjk ekjkok o f'kD;klg Lok{kjh djkoh-
5½ xSjizdkj djrkauk vk<GysY;k fo|kF;kZaP;k mRrjif=dk R;kp fno'kh rsFksp izFke eksgjcan djkO;k- fly
dj.;kiwohZ R;k mRrjif=dk T;k fo"k;kP;k vFkok isijP;k vlrhy R;k isijP;k iz'uif=dk xB;kr Vkdkoh-
6½ xSjizdkj dsysY;k fo|kF;kZaP;k mRrjif=dk dks.kR;kgh ifjfLFkrhr ewY;kadu dsanzkoj ikBfoY;k tkow u;sr ;kph
Li"V dYiuk dsanz izeq[kkauk n;koh-
7½ izR;sd dsanzkP;k HksVh varh dsanzkoj vlysY;k vfHkizk; iqfLrdsr HksV fnY;kckcrph ukans dj.ks vfuok;Z vkgs-
8½ lkeqfgd dkWihpk izdkj vk<Gwu vkY;kl lacaf/kr l=ke/;s gk izdkj T;k nkyukr fnlwu ;sbZy R;k nkyukP;k
loZ mRrjif=dk ijh{kk fu;a=dkl ikBfo.;kP;k lwpuk dsanz izeq[kkl n;kO;kr-
9½ n{krk iFkdkrhy lnL;kauh yky 'kkbZpkp okij djkok-
10½ lkeqfgd dkWihpk izdkj vk<GY;kl r'kh uksan vfHkizk; iqfLrdsr djkos] Lora= nwj/ouh o Ik=k}kjs
vgoky ijh{kk fu;a=dkl Rojhr dGokok-
11½ n{krk iFkdkus ijh{kk dsanzkl fnysY;k HksVhr dsanzkojhy cSBd O;oLFkk] fi.;kP;k ik.;kph O;oLFkk o
fo|kihBkekQZr ijh{kk dsanzkauk ns.;kr vkysys fHkRrhi=ds ¼iksLVlZ½ egkfo|ky;kP;k bekjrhP;k n'kZuh Hkkxkoj
ykoyh vkgsr vFkok ukgh- bR;knh ckchdMs y{k n;kos-
12½ n{krk iFkdkus vkiyk vgoky fnysY;k osGki=dkrhy dk;ZØekuqlkj fnukad fugk; lfoLrj lknj djkok-
13½ n{krk iFkd gs fo|kihB ijh{kk dsanzkojhy xSjizdkjkl izfrca/k dj.;klkBh egRokph ;a=.kk vkgs- R;keqGs
ijh{kk dsanzkckcrph ers Li"V o fuHkhZMi.ks vgokykr n;kohr- xSjizdkjkl lgk;~; djrkauk dks.khgh
vk<GY;kl R;kaps ukao] inuke vgokykr uewn djkosr- R;kpizek.ks ijh{kk dasnzkojhy eqyHkwr lqfo/kk] cSBd
O;oLFkk] iksyhl cankscLr bR;knh ckch vgokykr ueqn djkO;kr-
106
14½ n{krk iFkdkauh ijh{kk dsanzkojhy iz'u Ikf=dkaph flycan ikfdVs o mRrjif=dkaph caMYl~
eksgjcan dikVkr vkgsr ;kph [kk=h djkoh-
15½ n{krk iFkdkauh uDdy idMY;kuarj rh uDdy] fo|kFkhZ@fo|kFkhZuh fyghr vlrkauk idMyh
dh] f[k'kkr lkiMyh dh]
tfeuhoj iMyh gksrh ;kpk Li"V mYys[k mRrjif=dsoj djkok-
16½ n{krk iFkdkauh ijh{ksP;k njE;ku >kysyk [kpZ o eku/kukph ns;ds fo|kihBkr lknj djrkauk
okgukalkBh HkkM;kps Nkihy fcy] fM>sy [kpkZps fcy] dsanzkuka fnysY;k HksVhapk vgoky o
HksVhP;k osGki=dkps Nk;kadhr izr lkscr tksMus vko';d vkgs- lnj ns;ds fu;ksftr HksVh
laiY;kuarj 15 fnolkaP;k vkr fo|kihBkr nk[ky djkos-
17½ ijh{kk dsanzkuk HksVh ns.;klkBh n{krk iFkdkauk okgu [kpZ #- 700@& izfrfnu o fM>sy@
isVªksy [kpZ ns.;kr ;sbZy-
18½ n{krk iFkd v/;{k@ lnL;kauk nSfud HkRR;k O;frfjDr v/;{k ;kauk 100 + 50 = 150 o
lnL;kauk #- 100@&izfrfnu eku/ku ns; jkghy-
ijh{kk fu;a=d
107
f'k{kk lwph ifjf'k"V
fo|kF;Zkauh fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@laLFksP;k ijh{ksr okijysY;k xSjekxkZaps LFkqy@<kscG izdkj o R;krhy
izR;sdklkBh dj.;kr ;s.kk&;k f'k{ksps izek.k-
v-Ø- xSjO;ogkjkps Lo:Ik f'k{ksps izek.k
1 Ukdysph lkeqxzh ckGx.ks- fo|kF;kZpk fo|kihBkP;k @ egkfo|ky;kP;k @laLFksP;k ijh{ksrhy
iw.kZ xq.k laikn.kwd jn~n dj.ks-
lwpuk& f'k{ksps gs izek.k [kkyh fnysY;k v-dz- ¼2½ o ¼12½
ojhy xSjO;ogkjkaukgh R;klkBh fnysY;k f'k{ksf'kok; vfrfjDr
f'k{kk Eg.kwu ykxw gksbZy-
lwpuk& ^laiw.kZ xq.k laikn.kwd jn~n* ;k 'kCn iz;ksxk varxZr
fo|kF;Zkpk ys[kh rlsp okf"kZd izkR;f{kd ijh{ksrhy xq.k
laikn.kwd jkghy] ijarw VeZodZ] izdYi dk;Z o R;kps VeZ odZ]
rksaMh vFkok izkR;f{kd vkf.k Ms>VZs'ku ijh{kk ;kapk] R;kaP;kosGh
xSjO;ogkj dsyk ulsy rj] ;kr varHkkZo jkg.kkj ukgh-
2 udysP;k lkeqxzhrwu izR;{k uDdy dj.ks- fo|kF;kZyk fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
vk.k[kh ,dk ijh{ksyk clw u ns.ks-
3 nql&;k fo|kF;kZph mRrjiqfLrdk ckGx.ks- nksUgh fo|kF;Zkauk fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok
laLFksP;k vk.k[kh ,dk ijh{ksyk clw u ns.ks-
4 nql&;k fo|kF;kZph mRrjiqfLrdk ckGx.ks nksUghgh fo|kF;Zkauk fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok
o R;krwu uDdy dsY;kpk izR;{k iqjkok laLFksP;k vk.k[kh nksu ijh{kkauk clw u ns.ks-
vl.ks-
5 ijLijkaph@,df=r uDdy- fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
vk.k[kh nksu ijh{kkauk clw u ns.ks-
6 uDdy dj.;klkBh mRrjiqfLrdk yiowu fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
(i) ckgsj us.ks vFkok vkr vk.k.ks- vk.k[kh nksu ijh{kkauk clw u ns.ks-
ijh{ksP;k iz'uif=dsuqlkj mRrjs fygysyh fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
(ii) mRrjiqfLrdk yiowu vk.k.ks- vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks-
mRrjs fygysyh iz'uif=dk yiowu vk.k.ks fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
(iii) o rhP;koj dfu"B i;Zos{kdkph [kksVh vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks-
Lok{kjh dj.ks-
7 mRrjiqfLrdsoj fdaok iqjo.khoj dfu"B fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
i;Zo{s kdkph [kksVh Lok{kjh dj.;kpk iz;Ru vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks-
dj.ks-
8 fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@ laLFksP;k fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
f'kydh vFkok ijh{ksr okijysY;k vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks
mRrjiqfLrdk fdaok dk;kZy;kP;k
LVs'kujhe/;s <oGk <oG dj.ks vFkok
R;kaph uDdy lkeqxzh vk.k.ks-
108
9 eq[; mRrjiqfLrdk fdaok iqjo.kh fdaok brj fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
dkagh ijh{kk d{kkP;k ckgsj fygwu rh vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks-
mRrjiqfLrdsr ?kqlfo.ks-
10 Ikjh{ks'kh lacaf/kr dks.kR;kgh O;fDryk ykp fo|kF;kZl fo|kihBkP;k fdaok egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k
ns.;klkBh Ykkp ns.;kpk iz;Ru dj.;klkBh vk.k[kh rhu ijh{kkauk clw u ns.ks-
iS'kkaP;k uksVk ?kqlfo.ks- ¼lwpuk& gs iSls dqyxq:aP;k fu/khe/;s tek dsys tkrhy½
11 fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@laLFksP;k fo|kF;kZl fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@laLFksP;k ijh{kk vk.k[kh
ijh{ksP;k osGh dsanzkoj dfu"B@ofj"B pkj ijh{kkauk clw u ns.ks-
Ik;Zos{kd@eq[; vf/kdkjh fdaok ijh{kd
;kauk mn~ns'kwu xfyPN Hkk"kk@fgalk @/kedh
okij.ks-
12 fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@laLFksP;k fo|kF;kZl ¼rksr;k fo|kihBkpk fdaok egkfo|ky;kpk fdaok laLFkspk
(a) ijh{ksr rksr;kfxjh dj.ks- fo|kFkhZ vlY;kl nksUgh fo|kF;Zkauk½ fo|kihBkP;k fdaok
egkfo|ky;kP;k fdaok laLFksP;k vk.k[kh ikp ijh{kkauk clw u ns.ks-
12 fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@laLFksP;k rksr;kph fo|kihBkP;k @ egkfo|ky;kP;k @laLFksP;k vk.k[kh
(b) fo|kF;kZus ,l-,l-lh-@,p-,l-lh- fdaok ikp ijh{kkauk clw u ns.ks-
brj dks.kR;kgh ijh{ksr rksr;kfxjh dj.sk-
13 fo|kF;kZus fo|kihBkP;k fdaok laLFksP;k fo|kF;kZpk fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@ laLFksP;k ijh{ksrhy iw.kZ
ijh{ksr fygysY;k mRrjkr fdaok xq.k laikn.kwd jn~n dj.ks-
mRrjiqfLrdsr dksBsgh dlY;kgh izdkjkus
Lor%ph vksG[k nk[kfo.ks-
14 Ikjh{ksP;k osGh gkrkoj fdaok vaxkoj fdaok fo|kF;kZpk fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@ laLFksP;k ijh{ksrhy iw.kZ
diM;koj fygysys lkiM.ks- xq.k laikn.kwd jn~n dj.ks-
15 Okjhy mYys[khr izdkjkr u eksM.kkjs brj fo|kF;kZpk fo|kihBkP;k@egkfo|ky;kP;k@ laLFksP;k ijh{ksrhy iw.kZ
loZ xSjO;ogkj- xq.k laikn.kwd jn~n dj.ks vkf.k xqUg;kP;k Lo:ikuqlkj dBksj f'k{kk
dj.ks-
16 Tkj ,[kk|k fo|kF;kZoj ijh{ksr xSjO;ogkj dsY;kcn~ny ;k vxksnj f'kLrhph dk;Zokgh >kyh vlsy vkf.k rks
ijh{ksr ijr xSjO;ogkj dsY;keqGs idMyk xsyk rj ;kosGh R;kyk dMdi.ks@dBksji.ks grkGys tkbZy- v'kk
fo|kF;kZyk ok<ho f'k{kk nsrk ;sow 'kdsy- tj xqUgk nql&;k fdaok uarjP;k ijh{ksP;k osGh iqUgk dsyk vlsy rj
R;k xqUg;klkBh vlysY;k f'k{ksP;k nqIiVhi;ZUr v'kh ok<ho f'k{kk vlw 'kdsy-
17 izkR;f{kd@Ms>VZs'ku@izdYi vgokykP;k ijh{ksP;k osGh >kysY;k xSjO;ogkjkr lgHkkxh vlysY;k fo|kF;kZoj
ys[kh ijh{kslkBh vlysY;k f'k{ksP;k rjrwnhizek.ks dk;Zokgh gksbZy-
18 Lk{ke vf/kdkj eaMG ojhy mYys[khr f'k{kkaP;k O;frfjDr xqUgsxkj tkfgj >kysY;k fo|kF;kZoj naM ykow 'kdsy-
109
Broad categories of Malpractices Unfair Means resorted to by students at the
University/ College/ Institution Examinations and the quantum of punishment
for each category thereof.
S.No Nature of malpractice Quantum of punishment
(1) Possession of copying material Annulment of the performance of the
student at the University / College/ Institution examination
in full.
110
(10) Insertion of currency notes/to bribe Exclusion of the student from University or
or attempting to bribe any of the College or Institution examination for four
person/s connected with the additional examinations.
conduct of examination
111