Podstawy rysunku technicznego

Spis treści

Historia rysunku technicznego

Rysunek techniczny – podstawowe definicje

Stanowisko pracy

Programy komputerowe

Zasady wykonywania rysunku technicznego

2
 Historia rysunku technicznego

2100 r. p.n.e. – pierwszy zachowany obraz obiektu w rzucie prostokątnym,

z uwzględnieniem odpowiedniej skali. Rysunek uwidoczniony jest w posągu
Gudei, inżyniera i władcy sumeryjskiego miasta-państwa Lagasz, leżącego w
granicach obecnego Iraku.

I wiek p.n.e. – za ojca rysunku projektowego uchodzi Marcus Vitruvius

Pollio, czyli Witruwiusz, rzymski architekt, konstruktor machin wojennych
za panowania Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta. Stworzył tzw. człowieka
witruwiańskiego – wizerunek nagiego mężczyzny wpisanego w okrąg i
kwadrat, symbolizujący ruch (własną wersję tego rysunku upowszechnił
później Leonardo da Vinci).

Zasłynął jako autor traktatu O architekturze ksiąg dziesięć, który powstał

między rokiem 20 a 10 p.n.e., a został odnaleziony dopiero w 1415 r. w
bibliotece klasztoru St. Gallen w Szwajcarii. Witruwiusz opisuje w nim
szczegółowo zarówno greckie porządki klasyczne, jak i ich rzymskie
odmiany.

Opisy były uzupełnione odpowiednimi ilustracjami – oryginalne rysunki

jednak się nie zachowały. W okresie nowożytnym wielu sławnych autorów
wykonywało ilustracje do tego dzieła, próbując odtworzyć zaginione
rysunki.

3
Średniowiecze – przy projektowaniu budowli i ogrodów stosuje się
geometryczne zasady – ad quadratum oraz ad triangulum, czyli rysowanie w
planie kwadratu lub trójkąta. Budowniczowie katedr tworzą podczas swojej
pracy szkice i rysunki, jednak bez ścisłych reguł i normalizacji. Książka
projektów maszyn oblężniczych autorstwa chirurga dworskiego i wynalazcy
Guida da Vigevano z 1335 r. demonstruje znaczenie tych wczesnych
rysunków jako narzędzi przyciągających sponsorów i klientów chętnych do
finansowania budowlanych inwestycji.

Lata 1230-1235 – powstaje szkicownik Villarda de Honnecourta. Jest to

rękopis zawierający zszyte ze sobą 33 pergaminowe karty o szerokości 15-
16 cm i wysokości 23-24 cm. Są one z obu stron pokryte rysunkami i
notatkami wykonanymi piórkiem, a naszkicowanymi wcześniej ołowianym
sztyftem. Rysunki dotyczą budynków, elementów architektonicznych, rzeźb,
ludzi, zwierząt i urządzeń, którym towarzyszą opisy.

1335 r. – Guido da Vigevano opracowuje Texaurus Regis Francie, dzieło

orędujące w sprawie krucjaty zapowiedzianej przez Filipa VI. Praca zawiera
liczne rysunki maszyn i pojazdów wojennych, w tym opancerzonych
rydwanów, powozów napędzanych wiatrem i innych pomysłowych
urządzeń oblężniczych. Chociaż z powodu wojny z Anglią do krucjaty Filipa
nigdy nie doszło, szkicownik wojskowy da Vigevano poprzedza i zapowiada
wiele militarnych konstrukcji Leonarda da Vinci i innych
szesnastowiecznych wynalazców.

4
Lata 1400-1600 – powstają pierwsze rysunki techniczne w znaczeniu
bliższym współczesnym pojęciom, czasy renesansu przyniosły bowiem wiele
udoskonaleń i zmian nie tylko w technice konstruowania, ale także w
projektowaniu i przedstawianiu projektów.

XV wiek – ponowne odkrycie perspektywy przez malarza Paola Uccello

zostało wykorzystane w renesansowym rysunku technicznym. Filippo
Brunelleschi zaczął włączać perspektywę liniową do swoich obrazów, co po
raz pierwszy dało jemu i jego następcom możliwość przedstawienia
konstrukcji architektonicznych i urządzeń mechanicznych w realistyczny
sposób. Także rysunki z początku XV wieku, których autorem był Mariano di
Jacopo, zwany Taccola, pokazują wykorzystanie perspektywy do dokładnego
zobrazowania wynalazków i maszyn.

5
Taccola wyraźnie wykorzystał konwencje rysunkowe nie jako sposób
dokumentowania istniejących konstrukcji, ale jako metodę projektowania za
pomocą wizualizacji na papierze. Jego techniki różniły się od wcześniejszych
przykładów rysunku technicznego Villarda de Honnecourta, opata von
Landsberga czy Guida da Vigevano poprzez zastosowanie perspektywy,
oddanie objętości i cieniowania. Techniki zapoczątkowane przez Taccolę
wykorzystali i rozwijali późniejsi autorzy.

Początek XVI w. – pierwsze ślady cech współczesnych rysunków

technicznych – takich jak widoki w rzutach, rysunki montażowe i
szczegółowe przekroje – pochodzą ze szkicowników Leonarda da Vinci,
wykonanych na samym początku XVI wieku. Leonardo czerpał inspirację z
prac wcześniejszych autorów, zwłaszcza Francesca di Giorgio Martiniego,
architekta i projektanta maszyn.

Widoki obiektów w rzutach są obecne również w pracach niemieckiego

mistrza malarstwa z czasów Leonarda, Albrechta Dürera. Wiele stosowanych
przez da Vinci technik miało prekursorskie znaczenie z punktu widzenia
zasad współczesnego projektowania i rysunku technicznego. Był np. jednym
z pierwszych, którzy proponowali wykonywanie w ramach projektowania
drewnianych modeli obiektów.

1543 r. – początek formalnego kształcenia w zakresie technik rysunku.

Powstaje wenecka Accademia delle Arti del Disegno, w której m.in. nauczano
malarzy, rzeźbiarzy i architektów w zakresie stosowania standardowych
praktyk projektowania i odwzorowywania projektów w obrazie. Accademia

6
miała też spore znaczenie w walce z zamkniętymi systemami szkolenia w
cechach rzemieślniczych, które zwykle były przeciwne wykorzystywaniu
ogólnych norm i standardów w rysunku projektowym.

XVII wiek – na rysunki techniczne renesansu miały wpływ przede

wszystkim zasady i konwencje artystyczne, a nie techniczne. Sytuacja ta
zaczęła się zmieniać w kolejnych wiekach. Gérard Desargues czerpał z prac
wcześniejszego badacza, Samuela Maralois, opracowując system geometrii
rzutowej, który służył do matematycznego przedstawiania obiektów w
trzech wymiarach.

Jego imieniem nazwano jedno z pierwszych twierdzeń geometrii rzutowej –

twierdzenie Desarguesa. Wyrażone w języku geometrii euklidesowej mówiło
o tym, że jeżeli dwa trójkąty leżą na płaszczyźnie w taki sposób, iż trzy proste
wyznaczone przez odpowiednie pary ich wierzchołków są współpękowe, to
trzy punkty przecięcia odpowiednich par boków (lub ich przedłużeń)
pozostają współliniowe.

1799 r. – ukazuje się książka Géométrie descriptive, autorstwa

osiemnastowiecznego matematyka francuskiego Gasparda Monge'a,
przygotowana na podstawie jego wcześniejszych wykładów. Jest uważana za
pierwszą prezentację geometrii wykreślnej i formalizację odwzorowania w
rysunku technicznym – od tego wydawnictwa datuje się początek
nowoczesnego rysunku technicznego.

7
Monge opracował geometryczne podejście do określania prawdziwego
kształtu płaszczyzn przecięcia się generowanych form. Podczas gdy
podejście to generuje obrazy, które powierzchownie wydają się identyczne z
poglądami promowanymi od czasów starożytnych przez Witruwiusza, jego
technika pozwala projektantom na tworzenie proporcjonalnych widoków z
dowolnego kąta lub kierunku, biorąc pod uwagę podstawowy zestaw
widoków.

Monge był jednak kimś więcej niż tylko praktykiem matematycznym. Brał
udział w tworzeniu całego systemu edukacji techniczno-projektowej, który
został oparty w dużej mierze na jego zasadach. Następującemu w owym
czasie rozwojowi zawodu kreślarza sprzyjały nie tylko prace Monge’a, ale
ogólnie rewolucja przemysłowa, potrzeba wytwarzania części zamiennych
oraz wprowadzenie procesów projektowania do produkcji. Znaczenie miała
też ekonomia – zestaw rysunków projektowych w większości przypadków
sprawiał, że budowa działającego modelu obiektu stawała się zbędna.

1822 r. – jedna z popularnych technik odwzorowania technicznego, rysunek

aksonometryczny, została sformalizowana przez pastora Williama Farisha w
Cambridge na początku XIX wieku, poprzez jego prace nad naukami
stosowanymi. Opisał on technikę, która pokazała obiekty w trójwymiarowej
przestrzeni, rodzaj rzutu równoległego, odwzorowanie przestrzeni na
płaszczyznę z wykorzystaniem prostokątnego układu osi.

Cechą odróżniającą aksonometrię od innych rodzajów rzutu równoległego

jest dążenie do zachowania prawdziwych wymiarów rzutowanych obiektów,

8
przynajmniej w jednym wybranym kierunku. Niektóre rodzaje aksonometrii
pozwalają również zachować wielkości kątów równoległych do obranej
płaszczyzny. Do zilustrowania poszczególnych zasad podczas swoich
wykładów Farish często używał modeli.

Aby wyjaśnić montaż modeli, stosował technikę rzutu izometrycznego –

odwzorowania przestrzeni trójwymiarowej na płaszczyznę, będącego
jednym z rodzajów rzutu równoległego. Chociaż ogólne pojęcie izometrii
istniało już wcześniej, to właśnie Farish jest powszechnie uważany za
pierwszą osobę, która ustanowiła zasady rysowania izometrycznego.

W roku 1822, w artykule On Isometrical Perspective pisał o „potrzebie

dokładnych rysunków technicznych, wolnych od zniekształceń optycznych”.
Doprowadziło go to do sformułowania zasad izometrii. Izometria oznacza
„równe miary”, ponieważ ta sama skala jest używana dla wysokości,
szerokości i głębokości. Istotą rzutu izometrycznego jest równa miara kątów
(120°) między każdą parą osi, przez co skrócenie perspektywiczne każdej z
osi jest takie samo.

Od połowy XIX wieku izometria stała się rozpowszechnionym narzędziem

dla inżynierów, a wkrótce potem aksonometrię i izometrię włączono do
programów studiów architektonicznych w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Lata 80. XIX wieku – ostatnią innowacją, która doprowadziła rysunki

techniczne do ich obecnej formy, był wynalazek kopiowania ich różnymi

9
technikami, od fotokopii po ksero. Pierwszym popularnym procesem
reprodukcji, wprowadzonym w latach 80. XIX wieku, była cyjanotypia.
Pozwoliło to rozpowszechnić rysunki techniczne do poziomu pojedynczych
stanowisk roboczych. Robotnicy byli szkoleni w czytaniu rysunku i
zobowiązani do ścisłego przestrzegania wymiarów i tolerancji. Miało to z
kolei ogromny wpływ na rozwój masowej produkcji, gdyż obniżało
wymagania dotyczące poziomu fachowości i doświadczenia wykonawcy
produktu.

1914 r. – jeszcze na początku XX wieku w rysunkach technicznych

powszechnie stosowano barwy. Do 1914 r. praktyka ta została jednak w
krajach uprzemysłowionych została porzucona. Kolory w rysunkach
technicznych miały różne funkcje – wskazywano za ich pomocą materiały
konstrukcyjne, wykorzystywano je do rozróżniania przepływów i ruchów w
systemie, ale także po prostu ozdabiano nimi obrazy urządzeń.

1963 r. – Ivan Sutherland w swojej pracy doktorskiej w MIT opracowuje

przeznaczony do projektowania program Sketchpad. Był to pierwszy
program typu CAD (Computer Aided Design), wyposażony w graficzny
interfejs – jeśli można go tak nazwać, bo jedyne na co pozwalał, to tworzenie
wykresów x-y. Innowacja organizacyjna zastosowana w Sketchpad
zapoczątkowała wykorzystanie programowania obiektowego w
nowoczesnych systemach CAD i CAE (Computer Aided Engineering).

Lata 60. – inżynierowie z największych firm – Boeing, Ford, Citroën i GM –

rozwijają kolejne programy typu CAD. Komputerowe techniki projektowania

10
i wizualizacji projektowej stają się sposobem na uproszczenie projektów
motoryzacyjnych i lotniczych, a nie bez znaczenia jest również szybki rozwój
nowych technik produkcji, głównie obrabiarek sterowanych numerycznie.
Ze względu na znaczny brak mocy obliczeniowej w porównaniu do
dzisiejszych maszyn, wczesne projektowanie CAD wymagało dużych
możliwości finansowych i inżynieryjnych.

1968 r. – wynalezienie trójwymiarowych technik CAD/CAM (Computer

Aided Manufacturing) przypisuje się francuskiemu inżynierowi, Pierre'owi
Bézierowi. Aby ułatwić projektowanie części i narzędzi dla przemysłu
motoryzacyjnego, opracował on system UNISURF, który stał się później bazą
roboczą dla kolejnych generacji oprogramowania CAD.

1971 r. – pojawia się ADAM, czyli system zautomatyzowanego kreślenia i

obróbki (Automated Drafting And Machining – ADAM). Było to narzędzie
CAD, zaprojektowane przez dr. Patricka J. Hanratty'ego, którego firma,
Manufacturing and Consulting Services (MCS), dostarczyła oprogramowanie
dla dużych firm, takich jak McDonnell Douglas i Computervision.

lata 80. – postęp w rozwoju narzędzi komputerowych do modelowania

bryłowego. W 1982 r. John Walker zakłada firmę Autodesk, której głównym
produktem jest znany i popularny na świecie program 2D AutoCAD.

1987 r. – ukazuje się program Pro/ENGINEER, który zapowiada większe

wykorzystanie metod modelowania opartego na funkcjach i łączenie

11
parametrów funkcji. Producentem tego kolejnego kamienia milowego w
projektowaniu była amerykańska firma PTC (Parametric Technology
Corporation). Pro/ENGINEER powstał na platformy Windows/Windows
x64/Unix/Linux/Solaris i procesory Intel/AMD/MIPS/UltraSPARC, jednak z
czasem producent sukcesywnie ograniczał liczbę wspieranych platform. Od
2011 r. jedyną wspieraną platformą stają się systemy z rodziny MS Windows.

1994 r. – Na rynku pojawia się Autodesk AutoCAD R13, czyli pierwsza

wersja programu znanej firmy pracująca na modelach trójwymiarowych. Nie
był to pierwszy program przeznaczony do modelowania w 3D. Funkcje tego
typu zostały opracowane jeszcze na początku lat 60., a w 1969 r. firma MAGI
wypuściła SynthaVision, pierwszy komercyjnie dostępny program dla
modelowania brył. W 1989 r. pojawił się NURBS – matematyczna

12
reprezentacja modeli 3D, po raz pierwszy na stacjach roboczych Silicon
Graphics. W 1993 r. CAS Berlin opracował interaktywny program
modelujący typu NURBS dla komputerów PC, o nazwie NöRBS.

2012 r. – na rynek trafia Autodesk 360, program przenoszący prace

projektowe i modelowanie do chmury obliczeniowej.

Rysunek techniczny – podstawowe

definicje

Rysunek techniczny – jest to informacja techniczna podana na nośniku

informacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle
w podziałce.

Graficzny zapis konstrukcji, zawierający informacje konieczne i

wystarczające (3 zasady: jednoznaczności, niesprzeczności i
zupełności). Przedstawienie cech geometrycznych detalu (rysunek
wykonawczy) lub elementów w złożeniu (rysunek złożeniowy) za pomocą
rzutowania prostokątnego lub aksonometrycznego.

Rysunek techniczny jest specjalnym rodzajem rysunku wykonanym według

ustalonych zasad i przepisów. Przepisy regulujące m.in. rozmiary arkuszy,
rodzaje linii, sposób podawania wymiarów, opis rysunku określają Polskie
Normy. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny.

13
Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania rysunku
technicznego umożliwia przekazywanie myśli naukowo-technicznej.

Tradycyjny rysunek techniczny używa wyłącznie koloru czarnego lub

ciemnoszarego (ołówkowego). Współczesne systemy komputerowego
wspomagania projektowania w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i
ploterami pozwalają używać koloru. Ze względu jednak na trudności w
powielaniu rysunków kolorowych, częściej używa się różnych stopni
szarości. Kolor oraz stopnie szarości znacznie polepszają wartości
prezentacyjne rysunku technicznego oraz zwiększają jego czytelność.

Ze względu na różnorodność dziedzin, jakie wchodzą w skład ogólnie pojętej

techniki w rysunku technicznym, wyróżniamy kilka odmian:

• rysunek techniczny maszynowy,

• rysunek budowlany,
• rysunek elektryczny.

Według sposobu przedstawienia przedmiotu rysunki techniczne maszynowe

dzieli się na:

• szkice – przedstawienie przedmiotu wykonane ręcznie i stanowiące

podstawę do wykonania rysunku,
• rysunki – przedstawienie przedmiotu wykonane w określonej
podziałce i przy użyciu przyborów rysunkowych,
• schematy – przedstawienie w sposób uproszczony zasady działania
lub budowy mechanizmu, maszyny lub urządzenia.

14
 • plany – przedstawiają rozmieszczenie instalacji lub maszyn,
• wykresy – przedstawiają zależność między określonymi wielkościami.

Według stopnia złożoności przedmiotu rysowanego rysunki techniczne

maszynowe dzieli się na:

• rysunki złożeniowe – przedstawiające wszystkie zespoły i części

wyrobu po zmontowaniu,
• rysunki zespołowe – przedstawiające wszystkie części zespołu w
złożeniu,
• rysunki części – przedstawiające jedną część maszynową.

Według przeznaczenia rysunki techniczne maszynowe dzieli się na

produkcyjne i specjalne.

Do rysunków produkcyjnych zalicza się:

• rysunek wykonawczy – rysunek części zawierający wszystkie dane

potrzebne do jej wykonania,
• rysunek zabiegowy – rysunek zawierający wszystkie dane potrzebne
do wykonania jednego zabiegu technologicznego,
• rysunek montażowy – rysunek zawierający wszystkie dane do
montażu zespołu lub wyrobu.

Przybory kreślarskie i materiały rysunkowe:

• deska kreślarska (papier/karton/kalka kreślarska),

15
• cyrkiel kolankowy uniwersalny (grafit zeszlifować jednostronnie i
ustawić ostrą krawędzią od strony igły),
• ołówek/gumka (do odręcznego rysowania miękki (B, HB) do kreślenia
twardy (H),
• rapidograf/tusz (o różnych szerokościach końcówek (0,25-3,0)).
• trójkąty kreślarskie – stosuje się do kreślenia linii pionowych i
ukośnych; są dwa rodzaje trójkątów: jeden o kątach 45°, 45° i 90°;
drugi – 30°, 60° i 90°,
• linijka (liniał z podziałką, przymiar rysunkowy) – stosowana do
odmierzania odcinków lub odczytywania wymiarów,
• kątomierz – do wyznaczania kątów,
• krzywiki – służą do rysowania linii krzywych, których nie można
wykreślić cyrklem,
• szablony – służą do opisywania rysunków,
• rysownica – papier przeznaczony do wykonania rysunku umieszcza
się na rysownicy, zwanej popularnie deską lub na stole kreślarskim.
Rysownice różnią się wielkością. Do wykonywania rysunków w celach
ćwiczeniowych, w domu i w szkole, wystarczy rysownica o wymiarach
55x40 lub 100x55 cm lub stanowisko kreślarskie składające się ze
stołu o wymiarach 100x70 cm i zamocowanej do niego przykładnicy
rolkowej. Większe rysownice i stoły kreślarskie, kulmany,
wykorzystuje się w pracowniach projektowych,
• papier – do sporządzania rysunków technicznych używa się różnych
odmian papieru w zależności od rodzaju i przeznaczenia rysunku:
o papier pakowy – stosuje się do odręcznych ołówkowych rysunków
szkicowych, przeważnie o dużym formacie,
o karton kreślarski (brystol) – służy do sporządzania dokładnych
rysunków ołówkiem lub tuszem, szkicówka, czyli mało

16
 przezroczysty szorstki papier służy do kreślenia rysunków
szkicowych,
o kalka techniczna – papier o różnym stopniu przezroczystości i
grubości, stosowana jest do kreślenia głównie tuszem,
o papier i kalka milimetrowa – służą do wykonywania rysunków
odręcznych w określonej podziałce.

Rodzaje rzutów

• Widoki – przedstawiają widoczną część przedmiotu, z rysowanymi

liniami grubymi zarysami i krawędziami.
• Przekroje – prezentują wnętrze wydrążonych detali, po ich przecięciu
płaszczyzną tnącą i odrzuceniu części obiektu przed płaszczyzną.

17
 • Kłady – przekroje jedną płaszczyzną, bez pokazywania zarysu
przedmiotu za płaszczyzną przekroju.

Kład miejscowy – rysowany linią cienką na widoku detalu.

Kład przesunięty – rysowany linią grubą poza rzutem obiektu (kierunek

rzutowania: od prawej lub od dołu).

Metoda europejska rzutowania (E) – Obiekt jest w wyobrażalnym

prostopadłościanie, którego ściany tworzą rzutnie z rysunkami (rzutami)
detalu. Obserwator jest przed detalem i rysuje rzuty na rzutniach za detalem,
na kolejne ściany prostopadłościanu.

Rzutnie są rozkładane na płaszczyźnie rysunku, tworząc kolejne rzuty

prostokątne. Rzuty można rozmieszczać dowolnie na rysunku, oznaczając
kolejne rzuty strzałkami i dużymi literami.

Rysunek wykonawczy – jest to rysunek, na ogół opracowany na podstawie

danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebne do
wykonania.

18
Rysunek złożeniowy – jest to rysunek przedstawiający wzajemne
usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym
zestawianych części.

Przerwanie – usunięcie części środkowej przedmiotu długiego i

ograniczenie pozostałych fragmentów linią falistą lub zygzakową (przekrój
– tylko linie kreskowania).

Urwanie – pominięcie części końcowej przedmiotu długiego o niezmiennym

zarysie i ograniczenie urwania linią falistą lub zygzakową (przekrój – tylko
linie kreskowania).

WidWyrwanie – pokazanie na widoku detalu jego fragmentu wewnętrznego

(przekroju) i ograniczenie go linią falistą.

Tabliczki rysunkowe – zwykle tylko część obszaru arkusza wypełniona jest

przez rysunek. Zawsze pozostawia się pewien margines: 5 mm na formatach
A3 oraz 7-10 mm na formatach większych. Papierowy oryginał rysunku
powinien być dodatkowo zabezpieczony przed uszkadzaniem się krawędzi
kalki.

Jest to także rodzaj tabelki, w której zamieszczone są podstawowe

informacje o rysunku: tytuł, numer podziałki; o projekcie, osobach
projektujących i kreślących, o zmianach dokonanych na rysunku itp.

19
Rozróżnia się tabliczki:

• podstawowe (min. 185 × 55 mm),

• zmniejszone (min. 185 × 40 mm),
• uproszczone (min. 185 × 15 mm) Tabliczki należy umieszczać w
dolnym prawym rogu arkusza.

Tabliczki podstawowe – zawierające najwięcej informacji i przeznaczone

do rysunków wykonawczych części oraz do rysunków złożeniowych,
montażowych i ogólnowymiarowych.

Tabliczki zmniejszone – o mniejszej ilości informacji, umieszczane na

schematach i na pierwszych arkuszach dokumentów tekstowych (nie
rysunków).

Tabliczki uproszczone – o jeszcze mniejszej ilości informacji, umieszczane

na drugich i dalszych arkuszach dokumentów tekstowych; tabliczki te wolno
również umieszczać na drugich i dalszych arkuszach rysunków i schematów
kilkuarkuszowych.

Wymiar składa się z:

• linii wymiarowej (z grotami: strzałki, ukośne kreski, kropki),

• pomocniczej linii wymiarowej
• liczb wymiarowych (z ewentualnymi odchyłkami),

20
Liczby wymiarowe określają wartość wymiaru w milimetrach (bez
podawania symbolu mm).

Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach (np. 35 o

12’30”).

Wymiarowanie powinno być czytelne, a więc należy unikać:

• podawania wymiarów bezpośrednio na detalu,

• przecinania się linii wymiarowych (poza średnicami) oraz
pomocniczych linii z wymiarowymi,
• umieszczania wymiarów długich bliżej rzutu (przy wymiarach
równoległych),
• wpisywania liczb wymiarowych na liniach przekroju i liniach
krawędziowych.

Rodzaje wymiarów

• Wymiar podkreślony – niezgodny z podziałką.

• Wymiar w nawiasie – orientacyjny, np. zamykający łańcuch
wymiarów.
• Wymiar w ramce – nominalny (teoretyczny), bez tolerancji.

Linie rysunkowe – żeby rysunek techniczny był wyraźny, przejrzysty i

czytelny stosujemy różne rodzaje i typy linii. Jaką w danej sytuacji linię
należy zastosować określa Polska Norma PN-82/N-01616.

21
W rysunku technicznym maszynowym stosuje się linie cienkie (grubość a),
grube (grubość 2a) i bardzo grube (grubość 4a).

Typy linii w rysunku technicznym maszynowym:

• linia ciągła,
• linia kreskowa,
• linia punktowa,
• linia dwupunktowa,
• linia falista,
• linia zygzakowa.

Arkusz papieru – w rysunku technicznym maszynowym stosuje się

standardowe i pochodne wymiary arkuszy papieru. Formaty arkuszy
przeznaczonych do wykonania rysunków technicznych są znormalizowane
(PN-80/N-01612).

22
Jako format podstawowy przyjęto arkusz o wymiarach 297 x 210 mm i
oznaczono go symbolem A4. Inne formaty są 2, 4, 8 lub 16 razy większe od
A4 i oznaczone symbolami A3, A2, A1, A0.

Pasowanie uzyskuje się poprzez skojarzenie współpracujących części o

jednakowym wymiarze nominalnym: otworu (wymiaru wewnętrznego) i
wałka (wymiaru zewnętrznego).

Rodzaje pasowań:

• pasowanie luźne – zawsze występuje luz,

• pasowanie mieszane – może być luz lub wcisk,
• pasowanie ciasne – zawsze występuje wcisk.

23
Sposoby uzyskania pasowań:

• zasada stałego otworu (oznaczone H, gdy D=0 i G>0),

• zasada stałego wałka (oznaczone h, gdy G=0 i D<0).

Stanowisko pracy

Pomieszczenie, w którym mają być wykonywane prace kreślarskie, powinno

posiadać dwa rodzaje oświetlenia: naturalne i sztuczne. Najkorzystniejsze
jest światło naturalne odbite, przechodzące przez okna od strony północnej,
a sztuczne powinno być zainstalowane zarówno pod sufitem (oświetla całe
pomieszczenie), jak i po lewej stronie w górnym rogu rysownicy (lampa
kreślarska o ruchomej konstrukcji).

Należy dobrać taką wysokość stołu do kreślenia i taboretu do siedzenia, aby

stworzyć możliwie najwygodniejsze miejsce pracy, unikając nadmiernego
pochylania się nad deską rysunkową. Równie ważne jest właściwe
rozmieszczenie przyborów kreślarskich: najbliżej te, których używa się w
danej chwili, nieco dalej lub na stole obok – pozostałe.

Do rysowania należy przygotować papier rysunkowy o wymiarach

większych niż przewidywany format arkusza. Formatem arkusza jest format
kopii rysunku po jego obcięciu.

24
Po przypięciu papieru do rysownicy, należy wykreślić najpierw linię obcięcia
oryginału o wymiarach odpowiadających wymiarom znormalizowanego
formatu, a następnie linię obcięcia kopii w odległości 5 mm i obramowanie
w odległości 5÷10 mm od linii obcięcia oryginału.

Arkusz rysunkowy powinien posiadać w prawym dolnym rogu tabliczkę

informacyjną, zawierającą następujące dane:

• nazwę i adres obiektu budowlanego,

• tytuł (nazwę), podziałkę i numer rysunku,
• imię i nazwisko projektanta (projektantów) oraz ewentualnie
sprawdzającego, specjalność i numer uprawnień budowlanych, datę i
podpis.

Programy komputerowe

Istnieją programy komputerowe do wspomagania projektowania, z pomocą,

których wykonuje się rysunki techniczne elementów i obiektów
budowlanych. Do przenoszenia tych rysunków na papier służy ploter.

ArCon jest nowoczesnym oprogramowaniem do konstruowania i

projektowania, który może służyć jako profesjonalne narzędzie do
projektowania, planowania i kształtowania budynków, mieszkań i
wyposażenia wnętrz. Istnieje możliwość wizualizacji indywidualnych
pomysłów w trybie trójwymiarowym.

25
Oprogramowanie ABiSplan przeznaczone jest do zastosowania w
budownictwie i wspomaga cały proces projektowania od szkiców poprzez
wizualizacje i animacje do kosztorysów.

ABIS 2D służy do tworzenia i drukowania dokumentacji technicznej, ABIS 3D

umożliwia modelowanie przestrzenne i równoległe tworzenie dokumentacji
technicznej.

ABISRT na podstawie modelu 3D tworzy perspektywy i animację

komputerową.

AutoCAD jest programem tworzonym i rozpowszechnianym przez firmę

Autodesk, wykorzystywanym do dwuwymiarowego i trójwymiarowego

26
komputerowego wspomagania projektowania. Programy CAD umożliwiają
stworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu- i trójwymiarowych.

Inne programy wykorzystywane do komputerowego wspomagania

projektowania:

• ArchiCAD firmy Graphisoft,

• Cadence Design Systems,
• CADDS5,
• Caddie,
• Cadkey,
• CATIA,
• EDS,
• Euclid,
• IC-Ed,
• I-DEAS,
• Intergraph,
• Inventor,
• Matricus,
• ME,
• MegaCAD,
• Mentor Graphics,
• Microstation firmy Bentley Systems,
• MyCad,
• Pro/ENGINEER,
• QCad,
• Solid Edge,

27
 • Solid Works,
• Stabie-Soft,
• Synopsys,
• Tanner Research,
• Think3,
• Unigraphics,
• VariCAD,
• VectorWorks.

Zasady wykonywania rysunku

technicznego

Etapy tworzenia szkicu

1. Oględziny i wybór ustawienia przedmiotu względem rzutni.

2. Wybór podziałki rysunkowej.
3. Wybór metody przedstawienia geometrii przedmiotu (liczba rzutów,
widoki, przekroje, kłady itp.).
4. Wybór rozmieszczenia rzutów na arkuszu lub arkuszach.
5. Szkice wybranych rzutów wraz z oznaczeniami (jeśli jest to
potrzebne).
6. Wymiarowanie geometrii przedmiotu.
7. Opis dotyczący pasowań i tolerancji.
8. Opis dotyczący chropowatości, obróbki powierzchniowej i powłok.
9. Wypełnienie tabliczki rysunkowej.
10. Sprawdzenie rysunku.

28
Aby rysunek techniczny był rzetelnym źródłem informacji, musi być
prawidłowo odwzorowany w rzutach, musi być opisany, zwymiarowany i
oznaczony. Dla uzyskania lepszej czytelności rysunku kreśli się go różnymi
liniami.

Grubość linii należy dostosować do rodzaju, wielkości i podziałki rysunku.

Proporcje grubości tych linii są równe 1:2:4, np. linia gruba = 0,25 mm; linia
cienka = 0,25 mm / 2 = 0,125 mm (zaokr. 0,13 mm); linia bardzo gruba = 0,5
mm / 4 = linia cienka 0,125 (zaokr. 0,13 mm).

Zróżnicowania grubości linii dokonuje się stosując ołówki o różnej twardości

lub różne piórka tuszowe. Współczesne systemy komputerowego
wspomagania projektowania dają możliwości dokładnego określania
grubości linii. Wszystkie rysunki na jednym arkuszu, wykreślone w tej samej
skali, powinny być wykonane liniami należącymi do tej samej grupy
grubości, niezależnie od tego czy kreśli się ołówkiem, czy tuszem. Oprócz
grubości, linie różnią się rodzajem.

Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, między kreskami i

punktami w liniach punktowych oraz między punktami w liniach
dwupunktowych, zależą od grubości linii i wynosić powinny:

• dla linii o grubości do 0,35 mm – co najmniej czterokrotną grubość linii,

• dla linii o większej grubości – co najmniej 2 mm.

29
Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się, kończyć, przecinać i łączyć
kreskami. Przy rysowaniu krótkich osi symetrii, gdy wymiar przedmiotu nie
przekracza 12 mm – linię punktową można zastąpić linią ciągłą cienką.

Na każdym rysunku technicznym bez względu na to, jakiego jest formatu

należy wykonać obramowanie. Ramka powinna być wykonana linią ciągłą w
odległości 5 mm od krawędzi arkusza.

Grubość linii wymiarowych należy dobierać głównie w zależności od

wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i
przeznaczenia rysunku.

Podziałką rysunku nazywa się stosunek wymiarów liniowych na rysunku

(długości, wysokości, grubości, wartości średnic itp.), do odpowiednich
rzeczywistych wymiarów przedmiotu, który ten rysunek przedstawia.
Podziałka inaczej zwana jest skalą odwzorowania.

Podziałkę wyrażamy w postaci ilorazu liczbowego, w którym dzielna lub

dzielnik jest równy jedności, np.:1:10 lub 5:1.

Skala określa, ile razy wszystkie wymiary przedmiotu lub rysunku zostały
zwiększone lub zmniejszone. Skala jest to iloraz dwóch liczb, który mówi
nam, ile razy zmniejszyliśmy lub zwiększyliśmy rzeczywiste wymiary
danego przedmiotu.

30
Skala 2:1 oznajmia, że pewien przedmiot został powiększony dwukrotnie
(jego wymiary), skala 1:1 oznajmi, że przedmiot jest naturalnej wielkości,
skala 1:2 oznajmia, że przedmiot został pomniejszony dwukrotnie.

Odczytywanie odległości na planie i na mapie Jeśli mapa wykonana jest w

skali 1:100 – 1 cm na mapie to w rzeczywistości 100 cm = 1 m. Jeśli mapa
wykonana jest w skali 1:1000 – to 1 cm na mapie to w rzeczywistości 1000
cm = 10 m. Jeśli mapa wykonana jest w skali 1:100000 – to 1 cm na mapie to
w rzeczywistości 100 000 cm = 1000 m = 1 km.

Przykład

Na planie w skali 1:4000 odległość między pocztą a bankiem wynosi 7 cm.

Jaka jest rzeczywista odległość między pocztą a bankiem?

Rozwiązanie: Skala wynosi 1:4000, więc 1 cm na mapie to 4000 cm = 40 m w

rzeczywistości. 7 x 40 m = 280 m Odp. Rzeczywista odległość między pocztą
a bankiem wynosi 280 m.

Każdy przedmiot jest trójwymiarowy, czyli posiada długość, szerokość i

wysokość, staje się więc niemożliwe jego wierne narysowanie na
płaszczyźnie, która jest dwuwymiarowa. W tym celu wykorzystuje się rzuty
prostokątne.

31
Rzutowanie prostokątne umożliwia dokładne i wierne przedstawienie
przedmiotu na płaszczyźnie, bez żadnych zmian i zniekształceń, za pomocą
rzutów będących figurami płaskimi.

Rzut prostokątny powstaje w następujący sposób:

• przedmiot ustawiamy równolegle do rzutni, tak aby znalazł się

pomiędzy obserwatorem a rzutnią,
• patrzymy na przedmiot prostopadle do płaszczyzny rzutni,
• z każdego punktu prowadzimy linię prostopadłą do rzutni,
• punkty przecięcia tych linii z rzutnią łączymy odpowiednimi
odcinkami otrzymując rzut prostokątny tego przedmiotu nadaną
rzutnię.

Rzutnia złożona jest to układ trzech płaszczyzn ustawionych względem

siebie pod kątami prostymi:

• rzutnia główna (pionowa),

• rzutnia pozioma,
• rzutnia z boku (boczna).

W rzucie głównym przedstawiony jest widok przedmiotu z przodu. Rzut z

góry to widok przedmiotu z góry pod kątem prostym. Natomiast rzut z boku
z lewej strony to także widok przedmiotu z lewej strony pod kątem prostym.
Rzut z boku rysuje się zawsze z prawej strony rzutu głównego.

32
Rysowanie sześcianu

1. Rysujemy układ współrzędnych: czyli dwie proste przecinające się pod

kątem prostym.
2. Rysujemy pierwszy rzut sześcianu – rzut główny – przód przedmiotu,
w tym wypadku kwadrat. Rysujemy je linią grubą; krawędzie
kwadratu mają być równoległe do odpowiednich osi układu
współrzędnych.
3. Rysujemy cienką linią – linie pomocnicze wzdłuż rzutu głównego; W
naszym przypadku wzdłuż krawędzi kwadratu.
4. Rysujemy rzut z góry przedmiotu wykorzystując linie pomocnicze.
5. Rysujemy linie pomocnicze dla trzeciego rzutu – rzut z boku – tak jak
w przypadku pierwszego rzutu w dół do układu współrzędnych.
6. Za pomocą cyrkla przenosimy wymiary szerokości bryły na drugi rzut.
7. Jeżeli usunięte zostaną wszystkie linie odnoszące powstaną same rzuty
prostokątne.

Rzutowanie złożonych elementów

Na każdą z płaszczyzn wzajemnie prostopadłych dokonujemy rzutowania

prostokątnego przedmiotu w odpowiednim kierunku. Na rzutni pionowej I
zgodnie z kierunkiem 1 otrzymamy rzut pionowy (główny). Na rzutni
bocznej II zgodnie z kierunkiem 2 otrzymamy rzut boczny (z lewego boku).
Na rzutni poziomej III zgodnie z kierunkiem 3 otrzymamy rzut z góry.

Układ przestrzenny trzech płaszczyzn zniekształca rysunki, dlatego

oddzielamy je od siebie i układamy w jednej płaszczyźnie.

33
Po rozłożeniu na każdej rzutni mamy prawidłowo wyglądające rzuty
prostokątne przedmiotu z trzech różnych kierunków.

Na rysunkach technicznych nie rysujemy śladów rzutni, gdyż istnieją one

tylko w wyobraźni. Poszczególne rzuty rozpoznajemy po ich wzajemnym
położeniu względem siebie.

Podsumowanie: rysując poszczególne rzuty na arkuszu należy pamiętać, że

po ich wzajemnym ułożeniu względem siebie rozpoznajemy, który z rzutów
jest rzutem głównym, który bocznym, a który z góry. Wobec tego nie jest
obojętne, w którym miejscu narysujemy kolejne rzuty.

34
Rzut I (z przodu) i rzut II (z góry) mają jednakową długość i leżą dokładnie
jeden nad drugim. Rzut I (z przodu) i rzut III (z boku) leżą dokładnie obok
siebie i mają jednakową wysokość. Rzuty z góry (II) i z boku (III) mają
jednakową szerokość.

Podsumowanie

 Literatura uzupełniająca:
 Usidus M., Rysunek techniczny, inżynierski i wizualizacje
projektów – historia, „Młody Technik” [bdw].

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał

zawarty w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

35