Professional Documents
Culture Documents
სოციოლოგიის ძირითადი ცნებები
სოციოლოგიის ძირითადი ცნებები
შესავალი
2
$1. საზოგადოება1
3
qvebis grova, an irmebis jogi simravlea, magram maT sazogadoebas ver
mivakuTvnebT. maSasadame, sazogadoeba specifikur erTeulTa simravlea.
amasTan, es erTeulebi ermaneTis mimarT izolirebul mdgomareobaSi ki ar
imyofebian, aramed uerTierTqmedeben erTmaneTTan. Tumca, urTierTqmedeba
zogadad samyarosTvisaa damaxasiaTebeli. amitom, saWiroa dazustdes,
kerZod, ra tipis urTierTqmedeba xdeba im specifikur erTeulebs
(“urTierTqmedebis centrebs”) Soris, romlebic sazogadoebas Seadgenen?
sorokini gamoyofs sami saxis urTierTqmedebas: araorganuls, organuls
da fizikurs.
4
sakuTari Tavi da sagani Seimecnos misi emociebisagan da grZnobebisagan
damoukideblad. fsiqikis grZnobad-emociur doneze individis ganzraxva
Semecnebisagan diametralurad gansxvavdeba. am doneze sagani ganixileba
mis mimarT simpatiis, anu emociuri damokidebulebis prizmaSi. am doneze
adamianebi raRacas iwoneben an iwuneben, uyvarT an sZulT, siaxloves
ganicdian an gaucxovdebian da a.S. adamianebi mxolod Semmecnebeli
subieqtebi ar arian; isini emociebs, gancdebs xarjaven da garemomcvel
sinamdviles subieqturad aRiqvamen. grZnobebis da gancdebis samyaro
uaRresad mravalferovania, magram, sorokinis azriT, maTi formalizeba
SesaZlebelia tkbobisa da tanjvis kontinuumis farglebSi. fsiqiks
nebelobiTi done gamoxatavs individis unars, garemomcvel sagnebTan
urTierToba daamyaros survilze damyarebuli arCevanis safuZvelze. am
urTierTobaSi individi Tavisufali arsebaa.
4
Сорокин, П. (1992): Человек, цивилизация, общество. Москва, ИПЛ; стр. 29.
5
sazogadoebaSi adamianebi mudmivad iyeneben simbolizaciis romelime tips,
raTa sxva adamianebTan kominikacia SesaZlebeli gaxadon. cxadia, ama Tu
im kulturiT yvelaze metad daRdasmuli bgeriTi (kerZod, enobrivi)
simbolizaciaa, xolo yvelaze universaluri _ moZraobiTi da sagnobrivi.
6
$2. კულტურა5
5
kulturis cnebis analizi ZiriTadad eyrdnoba neil smelzeris saxelmZRvanelos
“sociologia”. ix. Смелзер, Н. (1998): Социология; Москва. ФЕНИКС; стр. 40-70.
6
neil smelzeri (daibada 1930 wels) _ amerikeli sociologi, romelmac ganicada t. parsonsis
gavlena. Seecada funqcionalizmis ideebi gaevrcelebina istoriis sociologiaze. misi
ZiriTadi Sromaa “socialuri cvlileba da industriuli revolucia”. agreTve, parsonsTan
erTad Tanaavtoria wignisa “ekonomika da sazogadoeba”.
7
Смелзер, Н. (1998): Социология; Москва. ФЕНИКС; стр. 41.
7
kulturis aTviseba xdeba daswavlis gziT. cnobilia, rom adamianis qceva,
cxovelisagan gansxvavebiT, mxolod nawilobrivaa ganpirobebuli
instinqtebiT. cxovelebi floben sakvebis mopovebis da sakmaod rTuli
nagebobebis konstruirebis genetikurad daprogramebul unars. maT ar
sWirdebaT moipovon codna amis Sesaxeb. es codna Cadebulia maTSi
genetikurad da Sesabamisi qceva xorcieldeba avtomaturad. marTalia,
daswavla garkveulwilad gavlenas axdens cxovelis qcevaze, magram igi
ZiriTadad ganpirobebulia instinqtiT, romlis safuZvelzec SesaZlebeli
xdeba cxovelis qcevis mizanSewonili koordinireba garkveul situaciaSi.
adamianuri qceva, piriqiT, yvelaze mcired ganisazRvreba pirdapiri
genetikuri kontroliT. marTalia, adamianebs axasiaTebT refleqsebi anu
avtomaturi reaqciebi stimulebze. magram adamianuri qcevis ganxorcieleba
moiTxovs operaciaTa gacilebiT rTuli mimdevrobis Sesrulebas.
magaliTad, SimSilis dakmayofileba moiTxovs bankidan fulis gamotanas
garkveuli finansuri operaciebis xarjze, Semdeg mis gadacvlas sakveb
produqtebze, romelTa garkveuli damuSavebis Semdeg miiReba saWmelad
vargisi sakvebi. am moqmedebaTa Sesruleba SesaZlebelia daswavlis gziT.
ramdenadac adamians aqvs nebismieri tipis qcevisadmi daswavlis unari, maT
SeuZliaT SeimuSavon reaqciaTa da qcevis uamravi tipi. adamianTa
cxovrebaSi kultura mniSvnelovanwilad imave funqcias asrulebs, rasac
cxovelebSi genetikurad daprogramebuli qceva anu instinqtebi. swored
amitom adamianis qcevas samyaros mimarT SedarebiTi Riaoba axasiaTebs.
adamianis qceva plastikuri da variaciulia, anu misi realizebis diapazoni
farTo SesaZleblobebis mqonea. aqedan gamomdinare, adamians gaaCnia unari
ar iyos Caketili (mijaWvuli) Tavis sasicocxlo garemoSi, gavides mis
farglebs gareT (trancedentirdes) da Seqmnas sazrisebis, miznebis,
mniSvnelobebisa Tu simboloebis sistemebi. am simboluri sistemebis
safuZvelze adamianis moqmedeba ganixileba rogorc orientirebuli ama Tu
im mniSvnelobaze. ufro metic, adamianebma SeiZleba uari Tqvan TavianTi
moTxovnilebebis dakmayofilebaze sxva ufro mniSvneladi Rirebulebebis
gamo, rasac cxovelTa samyaroSi analogi ar gaaCnia. mag., religiuri
mosazrebiT adamianebma SeiZleba imarxulon garkveuli drois manZilze,
Tavi Seikavon qorwinebisgan an saerTodac uari Tqvan masze. marTalia,
adamiansac axasiaTebs TviTSenaxvisken miswrafeba da TviTgadarCenis
instinqti, magram cxovelebisgan gansxvavebiT adamianebs SeuZliaT am
miswrafebasTan dapirispireba. adamianebi Segnebulad igdeben sicocxles
safrTxeSi, magaliTad, siyvarulisa an patriotuli movaleobis gamo (omSi
moxalised wasvla) da a.S.
8
pirovnebis formireba da misi qcevis regulireba. socializaciis procesis
SeCereba gamoiwvevs mniSvnelovan wyvetas kulturaSi da, SesaZloa, TviT
kulturis daRupvasac.
8
zigmund froidi (1856-1939) _ avstrieli ebraeli fsiqiatri da fsiqoanalizis
fuZemdebeli. idevneboda nacistebis mier, Tumca, mxolod maTi xelisuflebaSi mosvlis
Semdeg tovebs venas. “fsiqoanalizma... didi gavlena moaxdina socialur Teoriaze da
Tanamedrove sociologiaze. froidis centraluri aRmoCenebi _ aracnobieri, seqsualuri
represia, oidiposis kompleqsi da sxv. _ sociologebis mier gamoyenebuli iqna imisaTvis,
raTa gaeanalizebinaT selfi da adamianis subieqturoba, genderi da seqsualoba, ojaxi
da socializacia, ena da ideologia, iseve rogorc kulturuli identobebis formireba
da politikuri batonobis formebi” (Antony Elliot: Psychoanalitic Social Theory. In: Modern Social
Theory (edited by Austin Harrington), Oxford University Press, 2005; p. 175). froidis ZiriTadi Sromebia:
“sizmrebis interpretacia” (1902), “siamovnebis principis miRma” (1920), “erTi iluziis
momavali” (1927), “civilizacia da misi sirTuleebi” (1930).
9
2.3. kulturaTa relatiuroba
10
urTierTobebs da kavSirebs gansazRvraven. es urTierTobebi SeiZleba iyos
kauzaluri (mizezobrivi), miznobrivi, Tanaarsebobis gamomxatveli da sxv.
cnebaTa Soris urTierTobis xasiaTis safuZvelzec SesaZlebelia
kulturaTa “wakiTxva”.
11
$3. სოციალური სტრუქტურა9
12
1. pirvel rigSi, struqtura aris garkveuli sistema, Semdgari iseTi
elementebisagan, roca erT-erTi maTganis Secvla yvela danarCenis
Secvlas iwvevs.
2. nebismieri modeli SeiZleba Seicvalos (gardaisaxos), magram
Seesabamebodes erTi da imave modelis tips. ase rom, am gardasaxvaTa
simravle ar arRvevs modelebis tipologizacias.
3. zemoaRniSnuli Tviseba saSualebas iZleva gaviTvaliswinoT, Tu
ragvari reagireba eqneba models misi erT-erTi Semadgeneli
elementis cvlilebis SemTxvevaSi.
4. modeli imgvarad unda iyos agebuli, rom misi gamoyeneba moicavdes
yvela dasakvirvebel movlenas.
13
damokidebulia ufro zogad faqtorebze: pirveladi da meoradi jgufebis
sidideze, romlebsac miekuTvneba wyvilebi, sxvadasxva socialur fenaTa
dinebaze, informaciis raodenobaze da sxv. Sesabamis models statistikuri
xasiaTi eqneboda.
14
$4. სოციალური მოქმედება
12
Вебер, М. (1990): Основные Социологические Понятия, в книге: М. Вебер, Избранные Произведения.
Москва, Прогресс; стр. 602-3.
13
iqve.
14
veberis Tvalsazrisi “idealuri tipebis” Sesaxeb ufro detalurad ganxilulia me-4
Tavis $1-Si.
15
veberis da parsonsis TeoriebiT aris “nasazrdoebi”. kerZod, qcevasa da
moqmedebas Soris gansxvavebis mTavar kriteriumad igi “intencionalobis”
kategorias iyenebs da moiTxovs, rom “erTmaneTisagan ganvasxvavoT
intencionaluri da araintencionaluri qcevebi”.15 am gansxvavebis Tanaxmad,
moqmedeba ganixileba rogorc intencionaluri qceva. Ara aris am
gansxvavebis arsi? intencionaluria qceva, romelic sruldeba imisaTvis,
raTa miRweul iqnes gansazRvruli mizani. aseTi qceva aucileblad
ukavSirdeba momavals. moqmedebis intencionalur axsnas mimarTaven maSin,
rodesac SesaZlebelia miTiTeba movlenaTa momaval mdgomareobaze, risi
miRwevac sasurvelia. aseTi moqmedeba imarTeba miznis safuZvelze,
romelic ar arsebobs rogorc faqti, jerjerobiT ararealuria da
arsebobs mxolod warmosaxvis da warmodgenis doneze.
15
Elster, Jon (1983): Explaining Technical Change. Cambridge: Cambridge University Press; pp. 69-70.
16
Lawson, T. and Garrod, J. (1996): The complete A-Z Sociology Handbook. Hodder & Stoughton; pp. 2, 18.
16
qcevasa da moqmedebas Soris gansxvavebis naTelyofis Semdeg, dgeba sakiTxi
moqmedebasa da socialur moqmedebas Soris mimarTebis Sesaxeb. ufro
zustad rom iTqvas, sakiTxi exeba moqmedebis socialurobis kriteriums.
saqme isaa, rom yvela socialuri moqmedeba, zogadad, moqmedebis gvarSi
erTiandeba, magram ara piriqiT – moqmedebis mxolod specifikuri saxe
CaiTvleba socialurad. raSi mdgomareobs es specifika? misi naTelyofa
saTaves isev veberis naazrevidan iRebs. veberi sagangebod aanalizebs
aRniSnul problemas da daaskvnis, rom moqmedeba mxolod maSin xdeba
socialuri, rodesac igi, subieqturi mniSvnelobidan gamomdinare,
“Seefardeba sxva adamianis (adamianebis) moqmedebas da orientirdeba
masze”.17 maSasadame, moqmedebis socialurobisTvis aucilebelia sxvaze
orientacia, Tumca, ara nebismieri, aramed cnobieri (sazrisis mqone)
orientacia.
17
Вебер, М. (1990): Основные Социологические Понятия, в книге: М. Вебер, Избранные Произведения.
Москва, Прогрес; стр. 603.
17
gaSualebulad (mag., teleauditoriis wevrad yofna). saqme isaa, rom
masaSi, marTalia, xdeba sxvaze orientacia, magram amas ara aqvs
sazrisiseuli xasiaTi, anu amgvari orientacia yvelaze naklebadaa
individis Tavisufali da cnobieri arCevaniT dadasturebuli. masaSi
individi kargavs pirovnulobas, igi iTqvifeba masSi da xdeba iseTi
rogorc yvela danarCeni. masaSi moqmedi “kanoni” aiZulebs individs
iqces upirobod morCil arsebad. es ki mis moqmedebas arTmevs
socialurobas. amave tipisaa, magaliTad, mibaZvis is SemTxvevebi,
rodesac mibaZvis procesi ar atarebs gacnobierebul da ganzraxul
xasiaTs da wmindad reaqtiulad xorcieldeba. aseTi mibaZva ar
SeiZleba iyos socialuri moqmedebis identuri.
18
veberis socialuri moqmedebis tipebis Sesaxeb ufro detalurad ixileT me-4 Tavis $1-Si.
19
Lawson, T. and Garrod, J. (1996): The complete A-Z Sociology Handbook. Hodder & Stoughton; p. 252.
18
$5.დევიაცია (ანომია)20
19
struqturis meore elementia kulturaSi aqcentirebuli miznebis miRwevis
socialurad misaRebi, anu instituciuri normebi.
20
5.2. sazogadoebaSi individTa Seguebis tipebi
21
SedarebiT Zlieri miswrafeba gadaxriTi qcevisken aqvT dabal socialur
stratebs (fenebs). dabali socialuri fenis warmomadgenlebs kultura
uyenebs erTmaneTTan SeuTavsebel moTxovnebs. magaliTad, erTi mxriv, isini
TavianTi qcevis orientacias axdenen did simdidreze. meore mxriv ki,
mniSvnelovnad moklebulni arian SesaZleblobas miaRwion mas kanonieri
gziT. am struqturul SeuTavseblobas mivyavarT gadaxriTi qcevis maRal
xarisxTan. fulad warmatebaze kulturul aqcentirebasa da SezRudul
SesaZleblobebs Soris winaaRmdegobis msxverplni yovelTvis ver
acnobiereben TavianTi warumateblobis struqturul wyaroebs. is, vinc mis
wyaros socialur struqturaSi xedavs, SeiZleba gaucxovdes misgan. am
SemTxvevaSi, mosalodnelia, gaCndes Seguebis mexuTe forma – amboxi.
Tumca, rogorc wesi, umravlesoba Tavis problemebs xsnis ufro mistikuri,
vidre socialuri mizezebiT. kerZod, yvelaferi aixsneba “bednieri
SemTxvevis”, “gamarTlebis” faqtorebis moqmedebiT.
22
damaxasiaTebelia muSisTvis, romelic SeSinebuli imiT, rom samsaxuridan
daiTxoven, Tavisi Sromis mwarmoeblurobas yinavs gansazRvrul – arc
zrdad da arc klebad – doneze. es aris im individis Seguebis tipi,
romelic iswrafvis gaeqces warumateblobis risks ZiriTad kulturul
miznebze uaris Tqmis meSveobiT da im rutinuli wesrigisadmi erTgulebiT,
romlebic usafrTxoebis garantias iZleva.
23
amboxi, mertonis azriT, unda ganvasxvavoT Seguebis sxva tipisagan,
romelic garegnulad Zalze emsgavseba mas. esaa “resentimenta”
(ressentimenta). “resentimenta” warmoadgens urTierTobis tips, romelsac ar
sdevs Rirebulebebis sruli gadafaseba. Tu “amboxis” SemTxvevaSi,
sasurveli, magram miuRwevadi, arsebiTad wyvets arsebobas rogorc
Rirebuli, “resentimenta”, piriqiT, ar moiTxovs namdvil RirebulebiT
cvlilebebs. misi moTxovnebi mxolod fasadur, kvazi-transformaciebSi
gamoixateba.
mertoni analogias atarebs meliisa da yurZnis igavTan. am igavSi melia ar ambobs, rom
man saerTod dakarga tkbili yurZnis mimarT survili. is mxolod amtkicebs, rom swored
es gansakuTrebuli yurZeni ar aris tkbili. es “resentimentas” SemTxvevaa. melia –
“meamboxe” advilad ambobs uars mwife yurZnis mimarT Tavis siyvarulze. Tu
“resentimentas” SemTxvevaSi dagmobilia is, rac farulad isurveba, amboxis SemTxvevaSi.
dagmobilia survili TavisTavad.
24