ÜNİTE III

DİNLER TARİHİNE GİRİŞ (İlkel kabile dinleri, İlkel kabile dinleri ile ilgili temel
kavramlar ve ilkel kabile dinlerinin ortak özellikleri)

Dr. Öğr. Üyesi Nuh YILMAZ

DERSİN ADI İLH405 Dinler Tarihi

Ders Hakkında

Bu ders sonunda İlkel kabile dinleri, İlkel kabile dinleri ile ilgili temel kavramlar ve ilkel kabile
dinlerinin ortak özellikleri hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

Dersin Hedefi

İlkel kabile dinlerini tanımak

İlkel kabile dinleri ile ilgili temel kavramları bilmek

İlkel kabile dinlerinin ortak özelliklerini saymak

1. İlkel Kabile Dinleri

Başlangıçta ilkel kabileler için “primitive” kelimesi kullanılmış daha sonraları “yazısız
halklar” veya “tabiat halkları” gibi daha soft kullanımlara geçilmiştir. Yaşayan ilkel kabile
dinleri arasında aşağıdakiler zikredilebilir.

1.1.Dinka Dini

Dinkalar Güney Sudan’da yaşayan bu grup “Cok” (kuvvet) adını verdikleri insanüstü güçlerin
varlığına inanırlar ve ona yakarışta bulunurlar.

1.2. Ainu Dini

Japonya’nın kuzeyindeki adalarda yaşamlarını sürdüren bu gurup “Kando-koro Kamui” adını

verdikleri bir yüce tanrıya inanıp dua ederler.

1.3. Maori Dini

Güney Pasifik Okyanusu adalarında yaşayan Polinezyalılardan bir grup Maoriler adıyla bilinir.
“Lo” adını verdikleri bir yüce tanrıya inanırlar.

1.4. Ga Dini

Gana’nın başkenti yakınlarında yaşarlar. “Naa nyonmo”, dedikleri yüce bir tanrıya inanırlar.

1.5. Nambalar Dini

Güneybatı Pasifikte Malekula adasında yaşayan bir gruptur. Kabile, ismini erkeklerinin avret
yerlerini örtmek amacıyla kullandıkları püskülden (namba) alır. “Tana” adını verdikleri yüce
bir varlığa inanırlar.

2. İlkel Kabile Dinleri ile İlgili Temel Kavramlar

2.1. Mana

Bu kavram Malenazyalılarca tabiat üstü, görünmeyen gücü ifade etmek için kullanılmıştır. Aynı
zamanda Mana, saklı bir enerji kaynağının gizli gücünü ifade etmek için de kullanılır. Bu
kavram ilk kez 1878’de İngiliz bilgini Kodrington tarafından Malenezyalılar hakkındaki
eserinde kullanılmıştır.

2.2. Fetiş

Manaya sahip olduğuna inanılan ve taşıyanlara güç verdiği kabul edilen değişik taşlar, zincirler,
muskalar, maskotlar ve kaba tasvirlere fetiş denir. Bu kavram ilk kez Charles de Brosses
1760’da yayımlanan eserinde kullanmıştır.

2.3. Yüce Tanrı

Tasavvur biçimleri farklı olmakla beraber bütün ilkel kabilelerde yaratıcı bir tanrı, yüce bir
varlık inancı mevcuttur. Her şeyin yaratıcısı olan bu tanrı yükseklerde bulunur. İzahı mümkün
olmayan bu tanrı hükmedicidir ve daha aşağı derecede bulunan ruh ve tanrıları yönetir. Büyük
felaketlerde bu yüce tanrıya yakarışta bulunulur. Bu meyanda açıklamalarda bulunan F. W.
Şimit (Father Wilhelm Schmidt) yaptığı araştırmalar sonucu, önce bir yüce tanrı inanışı veya
tek tanrıcılık devresi bulunduğunu, sonrasında animizm, fetişizm ve çok tanrıcılık gibi
sapmaların olduğunu savunarak dinin kaynağını başka şekilde açıklayan görüş sahiplerine karşı
mücadele etmiştir.

2.4. Tabu

Haram anlamına gelen Polinezyaca bir kelimedir. Bir şeyin tabiat üstü ve tehlikeli kudretini
ifade eder. Mana inanışının tabii bir sonucu olarak manaya sahip olduğuna inanılan şahsiyetler,
mekanlar ve nesneler kutsaldır. Diğer bir söylemle tabudur. Bunun yanı sıra murdar sayılan
insan ve maddeler de tabu olarak değer görür.

2.5. Totem

Kelime olarak alamet, işaret anlamına gelir. Deyim anlamı ise genellikle ilkel kabile
mensuplarının kendilerine akraba saydıkları hayvan, bitki veya cansız varlıklara verilen isimdir.
Totemin, kabilenin büyük atası olduğuna inanılır. Bu inanıştan hareketle aynı toteme bağlı
kimselerin kendi aralarında evlenmeleri söz konusu olamaz. Totem tabu kabul edildiği için
kendisine dokunulamaz ve bu yüzden onun yenilmesinden bahsedilemez.

2.6. Şaman

Bu kavramın kökeniyle ilgili farklı görüşler söz konusudur: Bazı araştırmacılar bu kelimenin
Tunguzca “rahip, sihirbaz” anlamında “saman”dan geldiğini; bir kısmı da “ruhlarla
desteklenmiş adam” anlamına gelen Sanskritçe sramana’dan (Pali dilinde samana) veya
“kendinden geçmiş kimse” anlamında Sibirya menşeli bir kelimeden türediğini ileri
sürmektedir. Çoğu zaman kendinden geçerek ruhlar alemine aracılık yapan kimselere de
“şaman” adı verilir. Şaman, manaya sahiptir, bu yüzden ruhlara hâkim olabilir. Bu kelimeden
türetilen Şamanizm’le Türklerin bir bağı yoktur. Zira şaman yerine Türklerde kam inancı
mevcuttur.

2.7. Büyü

Tabiatüstü güçlerin yardımı sağlanarak belirli bir gayeye ulaşmak veya bir durumu
gerçekleştirebilmek için uygulanan işlem ve eyleme büyü adı verilir.

2.8. Efsane
Tanrıların, kahramanların ve kâinatın oluşumuyla ilgili hikayelere verilen isimdir. Mitoloji ise,
bütün efsaneleri içine alan ve onları belli bir tarzda ele alıp inceleyen bir disiplindir. Efsaneler
Tanrıların nereden geldiklerini (teogoni), Kâinatın yaratılışını ve kainattaki tabii olayların
oluşumunu (kozmogoni), insanların nereden geldiklerini (antropogoni), insan ve dünyanın
geleceğini (eskatoloji) sorgular ve bu konulara cevap arar.

2.9. Ayin

Bir dinin pratiğiyle ilgili kurallar ve törenler birliğine ayin adı verilir. Ayinler belli kurallara
uymak suretiyle farklı maksatlarla icra edilir.

3. Yaşayan İlkel Kabile Dinlerinin Özellikleri

✓ İlkel kabile dinleri bir kabileye özgüdür ve o kabilenin adıyla anılır. (Ga, Maori, Ainu,
Dinka, Nuer gibi)
✓ Bu dinler mahalli bir özellik sergilerler. Dolayısıyla bunlardan evrensel bir din
gelişmemiştir.
✓ Kutsal kitaplara ve yazılı kaynaklara sahip değillerdir.
✓ Genellikle bir yüce tanrı inanışı mevcuttur.
✓ İlkel kabilelerde fert, dinin tabii üyesi olup başka bir din seçme hakkına sahip değildir.
✓ Kutsal olanla olmayan birbirinden ayrılmıştır. Manaya sahip olan kutsaldır ve tabudur.
✓ Büyü ve büyücüye ilgi üst seviyededir.
✓ Dinin kurucusu yoktur.
✓ Ruhun varlığı kabul edilmekle beraber ahiretle ilgili inanışlarında muğlaklık göze
çarpar.

4. Kaynakça

Baki Adam, (Ed). Dinler Tarihi. 5. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.

Günay Tümer – Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi. 3. Baskı, Ankara: Ocak Yayınları, 1997.

Mahmut Aydın, Ana Hatlarıyla Dinler Tarihi. 6. Baskı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.

5. Sorular

1- Aşağıdakilerden hangisi ilkel kabile dinlerinin ortak özellikleri içerisinde zikredilmez?

 a- Belli bir kurucusu vardır.
b- Genellikle yüce bir tanrı inancı söz konusudur.
c- Yazılı kaynaklarından söz edilemez.
d- Mahalli özellik sergilerler.
e- Kabileye özgüdür.

2- Tabiatüstü görünmeyen gizil gücü ifade etmek için aşağıdaki kavramlardan hangisi
kullanılır?

a- Totem
b- Tabu
c- Mana
d- Fetiş
e- Mitos

6. Cevaplar

1- A

2- C