Estetički purizam

Da li je estetički purizam mrtav?

Veći dio estetičke tradicije bio je puristički, čistunski. Tragalo se za “čisto filmičnim”
elementima, a odbacivalo sve “strane”, “nečisto” filmske (usp. Dulac, Stojanović, 1978.).
Međutim, pojavom Bazinovih razmatranja (usp. “Za nečisti film” u Bazin, 1967 II) i autorske
kritike, estetičkog purizma pomalo nestaje, a da se s njime nije izričito teorijski ni raskinulo.
Većina suvremenog teoretiziranja promatra film i ne obazirući se na čistunske aspekte
teorijske tradicije.
Međutim, u teoriji nije “apsolvirano” ništa što nije izričito pobijeno. Badava nam dojam o
anakronosti purističkih stavova: ako dojam ne možemo poduprijeti valjanim razlozima riječ
je naprosto o pomodnosti i prešutnom dogmatizmu. Pokušat ću zato izričito razabrati
teorijske i metodološke razloge za javljanje estetičkog čistunstva, ali i razloge protiv njega,
razloge koji su, dijelom, uvjetovali njegovo nepolemično napuštanje.

Osnovne postavke estetičkog purizma

Estetički purizam smatra da se značajke filma (“kinematografske” ili “filmske” značajke)

trebaju podijeliti na one filmične i nefilmične. Filmične značajke su one koje se mogu naći
samo u filmu, dok su nefilmične sve ostale. Među nefilmične spadaju a) one značajke koje su
zajedničke filmu i drugim umjetnostima (npr. fabula, mizanscenski raspored, gluma, likovna
kompozicija, zvuk, dijalog, i dr.), b) one koje su prepoznatljivo tuđe, prenesene iz drugih
umjetnosti u očuvanom obliku (npr. ukoliko se snimi kazališno djelo onakvo kakvo je
postavljeno u kazalištu, ili ukoliko glumci glume stilom odomaćenim u kazalištu, snimatelj
snima na način koji se izravno poziva na posebni slikarski stil, i tome slično).
Osnovne postavke estetičkog purizma jesu slijedeće:
1. Njima leži diferentia specifica, vrsna razlika između filma i drugih umjetnosti. Zadatak
filmske estetike jest upravo u ustanovljavanju i proučavanju ovih razlikovnih specifičnosti
filma, dok proučavanje nespecifičnih značajki spada u druge discipline, bilo u teorije drugih
umjetnosti (teoriju literature, dramaturgiju, teoriju slikarstva…), bilo u estetiku i filozofiju
umjetnosti uopće.
2. Filmične značajke nemaju samo teorijsku već i stvaralačku i doživljajnu prednost: film u
kojem ima više filmičnih značajki a manje nefilmičnih, u većoj je mjeri film, više je vrijedan
kao posebna umjetnost. Stvaraoci trebaju težiti filmu sa što više filmičnih elemenata (to jest:
trebaju težiti “čistom” filmu, “apsolutnom” filmu), a gledaoci trebaju davati doživljajnu
prednost filmičnim aspektima određenog filma, odnosno prednost filmičnijim filmovima pred
onim nefilmičnim.
U ovome leži normativnost purističke estetike: ona propisuje kao vrednije filmične značajke,
a otpisuje kao manje vrijedne (“nefilmične”) ili neprijateljske (“antifilmične”) sve ostale
značajke.

Upute na tekst:
Turković Hrvoje: Strukturalizam, Semiotika, Metafilmologija.