Ibn Sina: Kosmologija i Angeologija

Imajući puno obzira prema fundamentalnoj ontološkoj razlici između Boga i univerzuma Ibn
Sina se posvetio izučavanju pitanja kosmologije i kosmogonije, nastojeći da pokaže na koji način
mnoštvo proizilazi iz Jedinog koje je istovremeno transcendentno u odnosu prema svakom
mnoštvu. Dok je u metafizici osnovni cilj Ibn Sināa da pokaže kontingentni karakter univerzuma,
u kosmogoniji i kosmologiji on nastoji da objasni stalnu vezu koja postoji između praizvora i
njegovih manifestacija.

Proces stvaranja ili manifestovanja direktno je povezan sa funkcijom i značenjem meleka, budući
da je melek instrument posredstvom koga je obavljen akt stvaranja. U filozofiji Ibn Sinaa
kosmogonija je direktno povezana sa angeologijom i melek ima soteriološku ulogu i u
kosmogoniji i u procesu duhovne realizacije i postizanja spoznaje. Ibn Sina oslanjajuci se na
Plotinovu šemu o sukcesivnim efuzijama (izlivima) hijerarhije meleka, ali interpretirane u svjetlu
njihove mogućnosti i kontingencije, nastoji da prikaže i objasni proces stvaranja univerzuma, pri
čemu se služi principom da iz Jednog ili Jedinstva može nastati samo jedno (ex uno non fit nisi
unum) i idejom da se kreacija ostvaruje kroz intelekciju.
Proces stvaranja ili darovanja egzistencije i proces intelekcije su jedno te isto jer, putem
kontemplacije u više stepene realnosti nastaju njeni niži stepeni. Od Jednog, Nužnog bića koje je
izvor svih stvari, u skladu sa spomenutim principom, nastaje, rađa se jedno biće koje Ibn Sina
naziva Prvim intelektom i koji je isto što i najuzvišeniji među melekima. Ovaj intelekt zatim
posmatra Nužno biće kao nužno i svoju vlastitu esenciju posredstvom Nužnog bića kao nužnu, a
ujedno i kao moguću. Na taj način Prvi intelekt ima tri dimenzije spoznaje iz kojih po redu
nastaje Drugi intelekt, duša prvog neba i tijelo prvog neba. Drugi intelekt koji nastaje na ovaj
način isto tako kontemplira se u Prvi intelekt usljed čega nastaju Treći intelekt i duša i tijelo
drugog neba. Proces se nastavlja na ovaj način sve do nastanka Desetog intelekta i devetog neba
koje je nebo mjeseca. Odavde pa dalje supstancija univerzuma nema više toliko čistoće da bi od
nje moglo nastati sljedeće nebo. Prema tome iz preostalog dijela kosmičkih mogucih bica nastaje
prolazni i nestalni svijet.

U Svijetu ispod mjesečevog neba – u svijetu promjena gdje se odvija zemaljski život čovjeka –
Deseti intelekt obavlja nekoliko osnovnih funkcija. Ne samo da daje egzistenciju ovome svijetu,
nego također stvara sve forme koje u kombinaciji sa materijom ostvaruju nastajanje stvorenja
ovog regiona. Kada jedno stvorenje nastane, Deseti intelekt emanira od sebe formu da bi
egzistenciju toga stvorenja učinila mogućom i pošto to stvorenje nestane i umre, Deseti intelekt u
sebe ponovo preuzima njegovu formu i čuva je. Zbog toga je također Ibn Sina nazvao ovaj
intelekt davaocem formi (wāhib es-șuwer). Na primjer, kada se voda zamrzne i kada dobije
formu leda, njenu vodenu, tečnu formu Davalac formi uzima nazad sebi i materiji koja je prije
toga bila tečna voda daje formu leda i ona postaje led. Deseti intelekt također, ima ulogu
iluminatora ljudskog razuma. Čovjek može da u svom razmišljanju apstrahira forme koje nalazi
u kombinaciji sa materijom i da posredstvom iluminacije koju je dobio od Desetog intelekta
uzdigne te forme na nivo univerzalnih formi. Prema tome univerzalije egzistiraju u melekskom
umu, zatim silaze u materijalni svijet da bi dobile materijalne forme i postale pojedinačne, a
zatim se još jedanput u ljudskom razumu, posredstvom iluminacije ili prosvjetljenja koje dolazi
od čistog nebeskog intelekta ili meleka, uspinju i opet dospijevaju do nivoa univerzalnosti. Na
ovaj način Deseti intelekt nije samo instrument kreacije, nego je također i instrument iluminacije
(prosvjetljenja) i kao što cemo kasnije vidjeti instrument revelacije poslanicima i, u ograničenom
vidu, svetim ljudima i gnosticima.
Tako je Ibn Sinaova kosmologija u osnovi vezana za angeologiju i blisko slijedi plotinsku
kosmologiju koju ipak interpretira u drugom svjetlu. Ibn Sina je bio dobro upoznat sa islamskom
koncepcijom i poimanjem relacije između Boga i Univerzuma i stalno je nastojao da ukaže na
kontingentnu Prirodu svih stvorenja u odnosu prema Tvorcu kao nužnoj egzistenciji i da tako
ostane vjeran principu koji je fundamentalan u islamu.

U raspravi Risala en-nejruzije (Novogodišnja rasprava) Ibn Sina ide korak naprijed u

uspostavljanju pomirenja i saglasnosti između svoje kosmologije i islamskih i orijentalnih
pogleda i nastajanje različitih karika u lancu egzistencije objašnjava slovima arapskog alfabeta.
Riječi i slova koja formiraju riječi za Semite su najopipljiviji i najrječitiji simboli božanskih
esencija i arhetipovi od kojih je nastao ovaj svijet. Sljedstveno tome kod Jevreja kao i kod
muslimana čija je spiritualnost upravo spiritualnost semitskih nomada, nauka o slovima i njihova
simbolička vrijednost stekla je veliku važnost bilo u vidu kabbale kod Jevreja ili u vidu džefra u
islamu.

U ovoj raspravi u kojoj strogo slijedi neke ezoterične škole u islamu kao i neke ogranke
ismailizma Ibn Sina upotrebljava brojčanu vrijednost arapskog alfabeta i a-1 čita kao simbol
Tvorca, b-2 kao simbol univerzalnog intelekta, dž-3 kao simbol univerzalnog duha i d-4 kao
simbol prirode. Ovaj pokušaj da se uspostavi podudarnost (korespondencija) između hipostaza
filozofske kosmologije i slova jezika revelacije, što dosta podsjeća i liči na radove Džabira ibn
Hajjana i skupine Ihwan es-safå (Braća čistoće), u slučaju Ibn Sināa ima posebnu važnost. To
pokazuje da je učitelj peripatetičke filozofije nastojao da uspostavi jednu orijentalnu mudrost
koja se ne bi slagala sa opštepoznatom grčkom filozofijom i da on nije bio samo sljedbenik starih
filozofa. To također pokazuje jedan aspekt mnogostranog Ibn Sinaovog genija, aspekt srodan
orijentalnoj filozofiji koju je nastojao izložiti u kasnijim fazama svoga života.

Izvor: S. H. Nasr, Tri muslimanska mudraca.