„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

1.o Uvod

1
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

2.0 Biografija

George Berkeley je rođen 12. marta 1685. godine u Irskoj. Obrazovanje je stekao na
Univerzitetu u Dablinu, a po završetku teološkog fakulteta bio je nastavnik teologije i grčkog i
jevrejskog jezika. Od 1713 pa do 1734 imao je niz putovanja po Evropi, kao sekretar i domaći
sveštenik jednog engleskog diplomate. Posjetio je Pariz, Sjevernu Italiju, Siciliju. Kasnije je
putovao u Ameriku, sa ciljem da propovjeda hrišćanstvo, gdje je proveo nekoliko godina.

Po povratku u Englesku, imenovan je za biskupa u Kloinu u Irskoj. U Irskoj je Berkeley ostao

sve do pred svoju smrt, a potom se preselio u Edinburg, gdje je i umro 14. januara 1753.
godine.1

Po završetku buržoarske revolucije u Engleskoj nastao je oštar zaokret u ideologiju engleske

buržoazije, koja je došla na vlast. Kao teoretičar ideološke reakcije ističe Berkeley čiji je
zadatak bio da stvori branu koja će zaustaviti prodiranje ateizma i materijalizma u svijest
eksploatisanih radnih masa.

U Berkeley- iovoj ličnosti kombinuje se branilac i propagandist buržoarskog načina

proizvodnje, pristalica manufakture, i ljuti neprijatelj ateizma i materijalizma, propovjednik
religojskog pogleda na svijet.2

1
Branislav Petronijević, „Istorija Novije Filozofije“, Nolit, Beograd
2
„Istorija Filozofije II“, Kultura, Beograd, 1949

2
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

3.0 Spisi

Najranije Berkely – iovo filozofsko djelo jeste njegov „Filozofski dnevnik“, napisan za
vrijeme njegovog boravka na uUniverzitetu, koji sadrži već sve osnovne misli njegovih
kasnijih antimaterijalističkih djela.

Prvo njegovo veće djelo jeste „An Essay towards a new Theory of Vision“ („Ogled o novoj
teoriji vida“) , koje je objavljeno 1709.godine i u kome Berkeley, prerađujući Lockeov
senzualizam u pravcu subjektivnog idealizma, pokušava da čitaoca privede svome učenju,
neprijateljskom prema materijalizmu.

U sljedećem djelu, objavljenom 1710.godine, - „A Treatise concerning the Principles of

Human Knowledge“ („Rasprava o principima ljudskog znanja“) Berkeley se pokazuje kao
otvoreni i ljuti neprijatelj materijalizma i ateizma, i razvija svoj filozofksi sistem, koji čitav
svoj spoljašnji svijet, sva materijalna tijela i predmete, proglašuje za zbir subjektivnih osjeta.3

Pošto su paradoksalni pogledi koje je Berkeley razvio u tom djelu naišli na mnogobrojne
prigovore, Berkeley izdaje 1713.godine sa ciljem da protumači svoje glavno filozofsko djelo
– popularan rad u obliku dijaloga između pristalice materijalizma Hilasa i branioca
subjektivnog idealizma Filonusa: „Tri dijaloga između Hilasa i Filonusa“.

Počev od 1735.godine, pa sve do 1750.godine, Berkeley izdaje rad napisan u obliku pitanja,
pod naslovom „The Querist“ („Postavljač pitanja“), posvećen temama iz političke
ekonomije.

Posljednje njegovo djelo „Siris“ (grč siris = lanac), izdano je 1744.godine, sadrži pored
raznovrsnih medicinskih misli Berkely – ivog filozofksog razvitka, koji svjedoči o njegovom
prelasku na pozicije platonizma.4

3
Branislav Petronijević, „Istorija Novije Filozofije“, Nolit, Beograd
4
„Istorija Filozofije II“, Kultura, Beograd, 1949

3
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

4.0 Berkeley – ova Filozofija

Cilj Berkeley – ove filozofije jeste odbrana religije filozofskim argumentima. U tu svrhu on
učenje empirizma i senzualizma izopačuje u idelaističkom duhu. Berkeley koristi i
nominalizam radi kritike učenja o apstrakciji i dokaza neodživosti pojma materije. Locke –
ovu postavku da se svako znanje dobija iz iskustva Berkeley pretvara u argument za odbranu
fenomenalizma i poricanja predmeta izvan percepcije. Mehanističko učenje o „sekundarnim
kvalitetima“ Berkeley uzima kao polaznu tačku, da bi zasnovao subjektivnost „primarnih
kvaliteta“ i samim tim pretvorio stvari u kombinacije stvari.

Sve te filozofske konstrukcije služe jednom jedinom cilju, čije je ostvarenje Berkeley postavio
tako kao zadatak svog života: pobijanju materijalizma. O tome Berkeley govori još u naslovu
svoga glavnog djela, koji glasi: „Rasprava o principima ljudskog znanja, u kojoj se ispituju
glavni uzroci zablude i teškoća nauke, kao i skepticizma, ateizma u bezvjerja.“5

Borbu protiv materijalizma Berkeley želi da odjene u naučno ruho, služeći se logičkim
argumentima i podacima idealistički tumačenog iskustva.6

5
George Berkeley,“ Rasprava o principima ljudskog znanja“
6
„Istorija Filozofije II“, Kultura, Beograd, 1949

4
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

5.0 „Rasprava o principima ljudskog

znanja„

Berkeley – ova „Rasprava o principima ljudskog znanja“ može se svesti na tri glavne tačke:

1. Prva tačka je gnoseološkog karaktera i tiče se apstraktne moći suđenja,

2. Druga tačka je pola gnoseološkog a pola metafizičkog karaktera i tiče sekritike pojma
materijalne supstancije,
3. Treća tačka je opet pola gnoseološkog a pola metafizičkog karaktera i tiče se pojmova
beskrajnog vremena i prostora.7

Polazeći od osnovne postavke Locke – ovog senzualizma – da svako znanje nastaje iz

iskustva, Berkeley izjavljuje da u iskustvu mi imamo posla samo sa pojedinačnim stvarim, a
što se tiče opštih apstraktnih pojmova, oni su samo imena. Me može se kaže Berkeley
zamisliti troguao koji ne bi imao određeni izgled, tj. koji ne bi bio ni veliki, ni mali, ni
raznostran, ni pravougli, ni oštrougli. Nema apstraktne ideje trougla, već uvijek samo
predstave o trouglu vezane za njegova konkretna svojstva. Apstraktni opšti pojmovi nisu
mogući, dakle nije moguć ni apstraktni pojam materije.8

Poričući mogućnost apstraktnog opšteg pojma, Berkeley priznaje mogućnost formiranja

posebnog pojma, ili ideje, koja može zamjenjivati druge posebne ideje i postojati na taj način
opšta. Tako na primjer, pošto dokažemo da je zbir uglova u određenom trouglu jednak dvama
pravim uglovima, možemo smatrati da ta teorema važi za sve pravougle trougle.

Poslije napada na pojam materije Berkeley čini drugi korak u pravcu pobijanja materijalizma.
On tvrdi da stvari, pojedinačni predmeti u čiju realnost niko ne sumnja nisu ništa drugo do
modifikacija naše svijesti, kombinacije osjeta.

Uhvativši se za Locke – ovo učenje o subjektivnosti „sekundarnih kvaliteta“, Berkeley sve

kvalitete predmeta, kako primarne, tako i sekundarne, proglašuje za subjektivne.9

7
Branislav Petronijević, „Istorija Novije Filozofije“, Nolit, Beograd
8
George Berkeley,“ Rasprava o principima ljudskog znanja“
9
„Istorija Filozofije II“, Kultura, Beograd, 1949

5
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

Iz toga Berkeley izvodi zaključak o subkjektivnosti „primarnih kvaliteta“ predmeta, na

osnovu čega ukupnost uopšte svih kvaliteta predmeta svodi na ukupnost naših subjektivnih
osjeta.

Berkeley upravlja svoju argumentaciju u pravcu dokazivanja nemogućnosti postojanja stvari

nezavisno od ljudskih percepcija.

Sve što mi znamo o materijalnom ili, po Berkeley – vom izrazu „nemisaonim“ predmetima
svodi se na percepcije ili osjete veličine, oblika, čvrstine, boje, mirisa, ukusa itd.. Ništa se
drugo ne krije iza pojma predmeta. Dakle zaključuje Berkeley, ono što mi nazivamo
predmetom nije ništa drugo nego ukupnost naših percepcija.

„BITI – ZNAČI BITI PERCIPIRAN (ESSE = PERCIPI)“

Tako Berkeley dolazi do krajnjeg zaključka subjektivnog idealizma, koji predmet identifikuje
sa osjetom. Za to Berkeley kaže sljedeće:

„U stvarnosti predmet i osjet jedno su te isto, pa se prema tome ne mogu odvojiti jedan od
drugog“10

Pitanju o neprekidnosti postojanja stvari berkeley pridaje izvandredan značaj, osjećajući da je

u tome jedna od najslabijih tačaka njegovog filozofskog sistema. Berkeley kaže sljedeće:

„Kada se kaže da tjela ne postoje izvan duha, onda taj duh ne treba razumjeti kao ovaj ili onaj
pojedinačni duh, već kao ukupnost svih duhova. Zato iz naprijed izloženih principa ne
proističe da tjela svakog momenta propadaju i ponovo postaju ili da uopšte ne postoje u
razmacima vremena između pojedinih naših percipiranja tih tjela.“11

Time Berkeley teži da svoju filozofiju zaštiti od optužbi za solipsizam, tj. za pretvaranje svega
što postoji u iluziji pojedinačnog subjekta.

„Ja ne poričem postojanje nijedne stvari koju mi možemo percipirati pomoću osjeta ili
refleksije. Na nimalo ne sumnjam u to da stvarno postoje stvari koje ja vidim svojim očima ili
pipam svojim rukama. Jedina stvar čije postojanje ja poričem jeste ono što filozofi nazivaju
materijom ili tjelesnom supstanijom.“12

10
George Berkeley,“ Rasprava o principima ljudskog znanja“
11
ibid
12
ibid

6
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

U filozofiji prirode Berkeley se pokazuje kao protivnik Newtonovog učenja o materiji,

kretanju, prostoru, vremenu i uzročnosti.

Sve što se u prirodi događa predstavlja po Berkeley – u, samo zbir „znakova“ pomoću kojih
čovjek saznaje volju božanstva.

Princip kretanja po Berkeley – u, ne može biti sadržan u materiji (koja po njegovom shvatanju
ne postoji). Kretanje po Berkely – u predstavlja „neprekidnu aktivnost boga.“

Prostor je za Berkeley – a „ideja“, čulna predstava, a ne pojam. To je spoj čulnih percepcija, i

on je potpuno subjektivan. Isto je tako subjektivno, po Berkeley – u, i vrijeme, koje
predstavlja bujicu ideja koje teku jedna za drugom.

Uzročnost je za Berkeley – a samo znak povezanosti ideja. „Nema drugih uzroka, osim
duhovnih, nema ničega aktivnog osim boga.“

7
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

6.0 Zaključak

8
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

7.0 Bibliografija

9
„Rasprava o principima ljudskog znanja“ George Berkeley

Sadržaj

1.o Uvod .................................................................................................................................................. 1

2.0 Biografija............................................................................................................................................ 2
3.0 Spisi.................................................................................................................................................... 3
4.0 Berkeley – ova Filozofija .................................................................................................................... 4
5.0 „Rasprava o principima ljudskog znanja„ .......................................................................................... 5
6.0 Zaključak ............................................................................................................................................ 8
7.0 Bibliografija........................................................................................................................................ 9

10