Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Napis Nabuchodonozora, dostępny w internecie:

h ps://www.edukator.pl/resources/page/starozytnosc/519.
 Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Brama Isztar, północna brama w Babilonie otwierała tzw. drogę procesyjną do świątynii boga Marduka,
opiekuna miasta. Oryginalna brama znajduje się dziś w Muzeum Pergamońskim w Berlinie. We
współczesnym Iraku zbudowano jej replikę, która stała się atrakcją turystyczną Babilonu.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Skutki rewolucji neolitycznej, która miała miejsce w okresie 10 000 – 4000 lat p.n.e.,
kształtują cywilizację do dziś. Życie ludzi całkowicie zmieniło się, gdy zaczęli uprawiać
rolę, udomowili zwierzęta i osiedlili się w pobliżu pól i pastwisk.

Uprawy wymagały wody, której nie brakowało w dolinach rzek w paśmie Żyznego
Półksiężyca. Ich wylewy nanosiły na pola żyzny muł. Takim miejscem idealnym dla
pierwszych rolników była kraina na terenach dzisiejszego Iraku, Syrii i Iranu, częściowo
w granicach Turcji i Kuwejtu. Mezopotamia nazywana też Międzyrzeczem leży między
Tygrysem i Eufratem – rzekami wypływającymi z położonych na północy gór Anatolii
i wpływającymi jednym nurtem do Zatoki Perskiej.

W gorącej i suchej Mezopotamii deszcz był rzadkością, a same wylewy rzek nie wystarczały
do nawodnienia wszystkich pól. Uprawa wymagała zbudowania systemu kanałów. Dzięki
nim powstały wyspecjalizowane zawody oraz wymiana gospodarcza, co stosunkowo szybko
doprowadziło do tworzenia się miast. Właśnie miasta stały się kołami zamachowymi
pierwszych cywilizacji: Sumeru, Akadu, Asyrii i Babilonii. Cywilizacje te płynnie się
przenikały, a okresowo ze sobą współistniały.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wymienisz, jakie państwa powstały na terenie Mezopotamii.

Ocenisz, jak zorganizowana była władza w Mezopotamii.
Przeanalizujesz największe zdobycze cywilizacji Mezopotamii i ich wpływ na rozwój
cywilizacji ludzkiej.
Przeczytaj

Sumerowie: pierwsze miasta

Mezopotamię można podzielić na kilka historycznych krain: północna część to Asyria,
południowa – Babilonia. Ta ostatnia dzieli się na Sumer (położony na południu nad Zatoką
Perską) i północny Akad (Agade, Akkad). Wymiennie wobec Asyrii i Babilonii stosuje się
określenia północna Mezopotamia i południowa Mezopotamia. Północne wyżyny oraz
południowe niziny warunkują klimat, który na północy ma charakter śródziemnomorski,
a na południu – tropikalny.

Najwcześniejsze ślady osadnictwa z okresu środkowego paleolitu, czyli sprzed 100 tys. lat,
odkryto w północno‐wschodniej części Mezopotamii, a te z końca VI tysiąclecia p.n.e. —
w części południowej. Od VII do V tysiąclecia p.n.e. nastąpiło upowszechnienie się
rolnictwa i hodowli, a w konsekwencji – stałego osadnictwa.

Sumerowie stworzyli i kontrolowali system kanałów, co wymagało wysiłku i współpracy

wielu ludzi. Zakładali oni coraz lepiej zorganizowane wspólnoty, które kierowały biegiem
wody tak, by zapewnić uprawom stałe nawadnianie. Nadzór nad systemami irygacji zaczęli
sprawować przedstawiciele elit społecznych. W ten sposób ukształtowały się najstarsze
miasta.

Pierwsze miasta w Mezopotamii zbudowali Sumerowie, którzy stworzyli w regionie

pierwszą miejską cywilizację. Miasta sumeryjskie: Ur, Eridu, Umma, Uruk, Lagasz, Kisz
i Sippar kontrolowały okoliczne wsie i tereny uprawne, dlatego nazywa się je
miastami‐państwami. Zwykle otoczone były murami, a od innych zasiedlonych terenów
oddzielał je pas mokradeł albo pustynia. Powstawały między Eufratem i Tygrysem lub
wzdłuż tych rzek.
Mapa przedstawiająca cywilizację Sumerów między IV a III tysiącleciem p.n.e.
Czym się wyróżniały tereny, na których rozwinęła się cywilizacja miejska Sumerów?
Źródło: Krys an Chariza i zespół, Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

System polityczny Sumerów

Organizacja państwa Sumerów nie była jednolita. Brakowało scentralizowanej władzy.
Dzisiaj tego rodzaju twory polityczne nazywamy federacjami. Niemniej Sumerów można
uznać za jednych z pierwszych twórców państwa.

Składało się ono z kilkunastu miast‐państw, w których początkowo najwyższą władzę

sprawowały osoby duchowne (kapłani) – taką formę rządów nazywamy teokracją. Pełnili oni
swoje funkcje formalnie z woli bogów. Życie miast‐państw, które terytorialnie nie były zbyt
wielkie, ograniczało się tylko do najbliższej okolicy i skupiało wokół świątyni. W Sumerze
istniała też własność prywatna, a ponieważ miasta‐państwa często toczyły wojny, z czasem
do władzy zaczęła dochodzić wojskowa arystokracja, która dążyła do podboju innych
miast‐państw. Tak powstały monarchie z dziedzicznymi królami.

Ciekawostka

Cywilizacja Sumerów okres rozkwitu przeżywała m.in. w swoim schyłkowym momencie,

za panowania III dynastii z Ur. Władza była wtedy silna, scentralizowana
i zbiurokratyzowana. Kwitły kultura i gospodarka, a także rolnictwo dzięki znakomicie
prosperującemu systemowi irygacyjnemu. Rozwijały się miasta zabudowywane
monumentalnymi świątyniami.

Upadek III dynastii z Ur ok. 2005 r. p.n.e. był przełomowym momentem w historii
Mezopotamii – raz na zawsze władzę utracili Sumerowie. Po nich dominację przejęły już
 ludy semickie. Upadek Sumerów nie oznaczał jednak zniknięcia z Mezopotamii ani ich,
ani ich dorobku. Przetrwały sumeryjskie religia i kultura (z domieszką akadyjską).
Z czasem z użycia wyszedł sumeryjski jako język mówiony, ale i on nie zanikł szybko, bo
używali go kapłani w liturgii oraz kupcy w dokumentach handlowych.

Akadyjczycy: pierwsze imperium

Około 3000 r. p.n.e. w Mezopotamii równolegle z sumeryjską istniała druga cywilizacja.
Akadyjczycy pochodzili z miasta‐państwa Akad. Około 2334 r. p.n.e. Sargon Akadyjski
(Wielki) doszedł do władzy i utworzył imperium dynastyczne – zapewne pierwsze
w dziejach świata. Sargon w stosunkowo krótkim czasie podporządkował sobie południową
i środkową Mezopotamię (Sumer i Akad). Z czasem stworzył olbrzymie państwo i ze swojej
stolicy Akad rządził terenami od Zatoki Perskiej po Morze Śródziemne.

Imperium akadyjskie rozpadło się po 180 latach, w 2154 r. p.n.e. Po okresie akadyjskim
władza ponownie wróciła do Sumerów, którzy w czasach III dynastii z Ur ostatni raz rządzili
w Mezopotamii. Jednak wzorce sprawowania władzy, jakie pozostawili Akadowie, długo
wyznaczały cele i ambicje władców mezopotamskich, aż do Asyryjczyków włącznie.

Dorzecze rzek Tygrys i Eufrat. Eufrat przepływa przez współczesną Turcję, Syrię i Irak. W dolnym biegu,
w okolicach miasta Al-Kurna, łączy się z Tygrysem, który płynie przez Syrię i Irak. Razem tworzą rzekę Sza al-
Arab, która wpada do Zatoki Perskiej.
Wskaż na mapie Zatokę Perską.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Karl Musser, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Asyryjczycy: tysiącletnie imperium

Asyria wzięła nazwę od pierwszej stolicy, miasta Aszur w północnej Mezopotamii.
Zamieszkiwała je ludność semicka, rdzenna dla terenów Bliskiego Wschodu. Aszur był
początkowo jednym z wielu akadyjskich miast‐państw rządzonych przez Sargona i jego
potomków. W okresie kilkuset lat od rozpadu imperium akadyjskiego Asyria sama stała się
znaczącym mocarstwem. Przez następnych 1400 lat, od końca XXI w. p.n.e. aż do VI stulecia
p.n.e., Asyryjczycy byli dominującą siłą w Mezopotamii, szczególnie północnej. Mocarstwo
osiągnęło swój szczyt na krótko przed upadkiem, w VII stuleciu p.n.e. Jego władza
rozciągała się od Egiptu i Cypru na zachodzie aż po granicę z Persją (dzisiejszy Iran) na
wschodzie. Ważnymi wyjątkami są tu imperium babilońskie (generalnie niepodległe),
a także te okresy w dziejach, gdy w Mezopotamii nie było siły dominującej.

Fragment glinianego stożka z okresu panowania Eanatuma, władcy Lagasz, na początku drugiej połowy III
tysiąclecia p.n.e. Znaleziony w starożytnym Girsu, obecnie w muzeum w Luwrze.
Jakim pismem pokryty jest stożek?
Źródło: Marie-Lan Nguyen, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Babilończycy: kompletny kodeks

Babilon przez pierwszy wiek istnienia (za
datę powstania miasta przyjmuje się 1894 r.
p.n.e.) był miastem‐państwem w środowej
Mezopotamii. Wszystko zmieniły rządy
Hammurabiego w latach 1795–1750 p.n.e.
Władca ten stworzył scentralizowaną
biurokrację i wprowadził podatki. Podbił całą
południową Mezopotamię i dał jej stabilność
i nową nazwę: Babilonia. Za czasów
 Hammurabiego ostatecznie wyszedł z użycia
język sumeryjski, a Sumeryjczycy połączyli się
z semickimi ludami Mezopotamii.

Jednym z najbardziej doniosłych dokonań

I dynastii babilońskiej było spisanie, ok. 1754 r.
p.n.e., zbioru praw, zwanego kodeksem
Hammurabiego. Opierał się on na jeszcze
dawniejszych, również spisanych, kodeksach
ludów Akadu, Sumeru i Asyrii. Babiloński
zbiór praw podobny był do kodeksu
sumeryjskiego króla Ur‐Nammu z miasta Ur,
spisanego między 2100 a 2050 r. p.n.e.
Kodeks Hammurabiego jest jednym
z najstarszych na świecie odczytanych
W Lagasz w okresie sumeryjsko–akadyjskim władzę współcześnie pism znacznej długości. Został
sprawował Gudea. To jedna z najlepiej znanych zapisany na ogromnych kamiennych stelach
postaci państwa Sumerów dzięki zachowaniu się
(tablicach) i glinianych tabliczkach.
licznych posągów, które go przedstawiały.
Jak myślisz, czy jest to wizerunek realistyczny? Składał się z 282 praw łączących zasadę
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
talionu z konsekwencjami różnego statusu
społecznego poddanych Hammurabiego.
Skutkowało to różnorodnymi karami za te same czyny. Jeżeli obywatel złamał rękę innemu
obywatelowi, jemu również łamano rękę. Jednak za złamanie ręki niewolnikowi miał tylko
zapłacić grzywnę. Kodeks Hammurabiego zakładał domniemanie niewinności i możliwość
przedstawiania dowodów.

Imperium babilońskie założone przez Hammurabiego przetrwało 260 lat. W 1531 r. p.n.e.
dostało się pod panowanie najeźdźców. W latach 626–539 p.n.e. Babilon znów odzyskał
kontrolę nad regionem. W imperium nowobabilońskim czołową rolę odgrywali
Chaldejczycy, lud pochodzenia semickiego. Najwybitniejszym władcą Babilonu był
Nabuchodonozor II (604–562 p.n.e.). Nowe imperium zostało podbite w 539 r. p.n.e. przez
Persów.

Dziedzictwo kultur Mezopotamii

Technologia budowy kanałów i monumentalne świątynie (tzw. zigguraty o tarasowej
budowie) to tylko część dziedzictwa Sumerów. Najstarsze znalezione koło datowane jest na
rok 3500 p.n.e. i odkryto je właśnie w Mezopotamii. Sumerowie znali też koło garncarskie,
łuk i zaczęli korzystać z pługa. Jako jedni z pierwszych wytapiali brąz. Jego odkrycie
umożliwiło wytwarzanie metalowych przedmiotów, które były twardsze i trwalsze niż
znane dotychczas materiały. Sumerowie opracowali podstawy astronomii, matematyki
i geometrii, z których korzystały inne ludy Mezopotamii. Opisali np. okrąg o 360 stopniach.
Przeprowadzali operacje chirurgiczne, stosowali system miar i wag. Stworzyli kalendarz
oparty na cyklu księżyca: sumeryjski rok miał 354 dni i dzielił się na 12 miesięcy. To
Sumerowie wymyślili siedmiodniowy tydzień, 24‐godzinną dobę i 60‐minutową godzinę.
Opisali również znaki zodiaku.

Ilustracja, która powstała prawdopodobnie w XIX w., przedstawia wyobrażenie wiszących


ogrodów królowej Semiramidy w Babilonie. Wiszące ogrody powstały z inicjatywy króla
Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.), który podarował je swojej małżonce. Z polecenia
władcy architekci stworzyli zespół wznoszących się tarasów. Zwisające z tarasów pnącza
zasłaniały mury, stąd wrażenie, że drzewa i krzewy wisiały w powietrzu. Konstrukcja
budziła wśród starożytnych powszechny zachwyt. Dawni Grecy uznali wiszące ogrody
Semiramidy za jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych swoich czasów. Hellenowie
zaliczyli babilońską konstrukcję do zaszczytnych „siedmiu cudów świata”, obok chociażby
piramidy Cheopsa w Gizie i posągu Zeusa w Olimpii.
Wskaż na ilustracji po dwa elementy, które można uznać za realistyczne i fantastyczne.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Piśmiennictwo
Teksty spisane pismem klinowym w językach sumeryjskim i akadyjskim datuje się od końca
IV tysiąclecia p.n.e. Piśmiennictwo Mezopotamii stanowi spuściznę dwóch odrębnych grup
etnicznych: Sumerów i Semitów (Akadów, Asyryjczyków, Babilończyków). Teksty
sumeryjskie często były podstawą utworów akadyjskich (zwykle zresztą dwujęzycznych).
To Sumerowie stworzyli pismo klinowe. Pisali trzciną na glinianych tabliczkach, a następnie
je wypalali. W taki sposób powstawały nie tylko krótkie teksty. Mieszkańcy Mezopotamii
prowadzili księgi handlowe, pisali listy. Sumerowie spisywali także dzieła literackie.
Najsłynniejszym z nich jest epos o Gilgameszu. Ta historia poszukiwań przez Gilgamesza
tajemnicy nieśmiertelności zawiera opis potopu, który uznaje się za pierwowzór potopu
biblijnego.

Powstawały też hymny i modlitwy, teksty magiczne, rytualne, wróżebne, filozoficzne

(m.in. Chcę chwalić pana mądrości, Dialog o ludzkim nieszczęściu, Dialog między panem,
a niewolnikiem, Dysputa pomiędzy Lahar i Asznan, Dysputa pomiędzy Dumuzi i Enkimdu,
Dysputa między Emesz i Enten), prawne (m.in. zbiór praw króla Balilamy z Esznuny, kodeks
władcy Ur–Nammu, kodeks Lipit‐Isztara, protokoły z rozpraw sądowych, spisy transakcji
kupna i sprzedaży, spisy zawarcia małżeństwa, kodeks Hammurabiego, teksty prawne
średnioasyryjskie i nowobabilońskie) oraz historyczne (m.in. listy królów, a także kroniki
i doniesienia wojenne). Ówcześni mieszkańcy Mezopotamii interesowali się również
nauką, opracowywali dzieła z zakresu zarówno matematyki i astronomii, jak i choćby
botaniki czy geografii.

Słownik
miasto-państwo

forma państwowości obejmująca niezależne od innych podmiotów miasto; często w jego

skład wchodziły także okoliczne ziemie wraz ze wsiami i mniejszymi miejscowościami

Sumerowie

dosłownie „czarnogłowi, którzy przybyli ze wschodu”; starożytny lud nieznanego

pochodzenia, który pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. stworzył wysoko rozwiniętą
cywilizację w południowej Mezopotamii; Sumerowie mieszkali w miastach i korzystali
z matematyki, podczas gdy ludzie w innych regionach świata nadal prowadzili
koczowniczy tryb życia

brąz

stopy miedzi z cyną lub innymi metalami i ewentualnie innymi pierwiastkami

paleolit

(z gr. palaios – stary + lithos – kamień) starsza epoka kamienna, najstarszy i najdłuższy

etap w rozwoju społeczności ludzkiej, trwał od ok. 2,58 mln do ok. 11,7 tys. lat temu

pismo klinowe
 pismo używane w starożytnej Mezopotamii, składa się ze znaków przedstawiających
kombinację małych klinów wyciskanych rylcem na glinianych tabliczkach

prawo talionu

(z łac. talio, D. talionis – odwet) prawo kary opartej na zasadzie odpłaty tak samo okrutnej
jak przestępstwo; występowało w Starym Testamencie („oko za oko, ząb za ząb”)

ziggurat

(albo: zikkurat) typowa dla starożytnej Mezopotamii świątynia (wieża świątynna)

składająca się z kilku poziomów – tarasów

Słowa kluczowe
starożytność, Mezopotamia, pradzieje, Starożytny Wschód, cywilizacje starożytnego
Bliskiego Wschodu, Sumerowie, Akadyjczycy, Asyryjczycy, Babilończycy, kodeks
Hammurabiego, pismo klinowe, Międzyrzecze

Bibliografia
J. Zabłocka, T. Zawadzki, Wybór źródeł do historii starożytnego Wschodu, Poznań 1966.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2009.

Gra edukacyjna

Polecenie 1

Zagraj w grę interaktywną i sprawdź swoją wiedzę. Następnie wykonaj poniższe polecenia.

Test

Sprawdź swoją
wiedzę
Poziom Limit czasu: Twój ostatni

4 min
trudności: wynik:

łatwy -
Uruchom

Polecenie 2

Opisz ustrój, jaki panował w sumeryjskich miastach-państwach.

Polecenie 3

Omów charakter praw Hammurabiego.

Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DW3m3Jknf

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 2

Wyjaśnij, kto i w jakim celu zlecił stworzenie steli sępów.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Omów, w jaki sposób przebiegał konflikt wojenny ukazany na steli sępów. Co możemy
wywnioskować z przedstawień utrwalonych na tym zabytku?

Twoja odpowiedź

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz nazwę ludu niezwiązanego z Mezopotamią.

 Chaldejczycy

 Sumerowie

 Luzytanie

 Asyryjczycy

Ćwiczenie 2

Wskaż właściwy ciąg chronologiczny.

podbój Mezopotamii przez Sargona Wielkiego, najstarsze drewniane koło, rozpad


imperium akadyjskiego, rządy Hammurabiego, podbój Mezopotamii przez Persów.

podbój Mezopotamii przez Sargona Wielkiego, podbój Mezopotamii przez Persów,


rozpad imperium akadyjskiego, najstarsze drewniane koło, rządy Hammurabiego.

najstarsze drewniane koło, podbój Mezopotamii przez Sargona Wielkiego, rozpad


imperium akadyjskiego, rządy Hammurabiego, podbój Mezopotamii przez Persów.

podbój Mezopotamii przez Persów, najstarsze drewniane koło, rozpad imperium


akadyjskiego, podbój Mezopotamii przez Sargona Wielkiego, rządy Hammurabiego.
Ćwiczenie 3 醙

Przeanalizuj współczesną ilustrację, która przedstawia rekonstrukcję starożytnego miasta,

a następnie uzupełnij luki w tekście.

Źródło: dostępny w internecie: h ps://www.learnreligions.com/history-of-babylon-3867031, tylko do użytku edukacyjnego.

Ćwiczenie 4 難

Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej źródłami. Rozstrzygnij, czy cytowany tekst powstał
w okresie, którego dotyczy mapa. Uzasadnij odpowiedź, podając dwa argumenty odnoszące
się do treści obu źródeł.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

“ Napis Nabuchodonozora

Od czasu gdy Marduk, pan wielki, do panowania nad krajem mnie

wyniósł, ludy rozległe do czuwania [nad nimi] mi powierzył, Mardukowi,
memu boskiemu rodzicowi, bogobojnie posłuch dawałem, by jarzmo
jego ciągnąć, kark schyliłem. Jego tłuste ofiary dzienne, jego czyste
dobrowolne ofiary liczniej niż dawniej pomnożyłem; na każdy dzień byka
tucznego, wołu opasłego białego, ofiary czyste, godne bogów [świątyni]
Esagila i bogów Babilonu, ryby, ptaki, […] ozdobę trzęsawisk, miód,
masło, mleko, oliwę czystą, wino sezamowe, miód [?], piwo osadzone
[?], wino czyste […] na stole [ołtarzu] Marduka i jego żony Zarpanit,
władców moich, pełno złożyłem. Kaplicę boską, przybytek jego
władztwa, złotem błyszczącym obłożyłem ściany jego. […] Babilon,
miasto pana wielkiego Marduka – mur jego wielki wykończyłem,
 u progów bram masywne byki z brązu i zacięte węże postawiłem […].
Między miastami Sumeru i Akadu imię jego [Babilonu] wywyższyłem.

Źródło: Napis Nabuchodonozora, dostępny w internecie: h ps://www.edukator.pl/resources/page/starozytnosc/519.

Rozstrzygnięcie: tak

Uzasadnienie
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego
Bliskiego Wschodu;
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji Bliskiego i Dalekiego
Wschodu;
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego Bliskiego i Dalekiego
Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje państwa, które powstały na terenie Mezopotamii;

opisuje, w jaki sposób zorganizowana była władza w Mezopotamii;
omawia największe zdobycze cywilizacji Mezopotamii i ich wpływ na rozwój cywilizacji
ludzkiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca uczniom, aby powtórzyli najważniejsze wiadomości dotyczące cywilizacji

Mezopotamii. Mogą wykorzystać do tego e‐materiał (bez gry interaktywnej i zestawu
ćwiczeń). W tym celu nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał
„Cywilizacje Mezopotamii – podsumowanie”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla temat zajęć i poleca, by na jego podstawie uczniowie

sformułowali cele lekcji.
2. Raport z przygotowań. Zalogowany na platformie nauczyciel przy użyciu raportu
sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji: weryfikuje, którzy uczniowie zapoznali się
z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca, by uczniowie w parach opracowali
mapy myśli związane z tematem. Wybrana osoba z danej pary przedstawia
przygotowane propozycje, a ochotnik zapisuje je na tablicy. Pozostali uczniowie się do
nich odnoszą, uzupełniając je o swoje propozycje.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, by wykonali indywidualnie cztery ćwiczenia z sekcji „Film +

Sprawdź się” celem przypomnienia sobie faktów dotyczących cywilizacji Mezopotamii.
Weryfikuje wspólnie z uczniami poprawność odpowiedzi i udziela informacji zwrotnej.
2. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na dwie, trzy lub cztery grupy i zapowiada, że
zagrają w grę interaktywną sprawdzającą ich wiedzę. Będzie to quiz na wzór
 Milionerów, ale z ograniczeniem czasu na udzielenie odpowiedzi. Prosi, aby grupy
wyłoniły liderów, którzy będą odpowiadali na pytania. Pozostałe osoby odgrywają rolę
publiczności, która może udzielać podpowiedzi. Zwycięża ta grupa, która najszybciej
odpowie poprawnie na wszystkie pytania.
3. Uczniowie grają w grę interaktywną. Grupy rywalizują ze sobą i ta, która najszybciej
rozwiąże quiz, jest nagradzana, np. oceną za aktywność.
4. Podsumowując quiz, nauczyciel odwołuje się do wiedzy uczniów i pyta: Które z pytań
sprawiło wam największą trudność?

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji

„Wprowadzenie”. Prosi uczniów o podsumowanie zajęć, a także o samoocenę
dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Ocenia pracę grup
uczniowskich.

Praca domowa:

1. Zapoznaj się z materiałem filmowym w sekcji „Film + Sprawdź się” i wykonaj dołączone
do niego polecenia.

Materiały pomocnicze:

J. Zabłocka, T. Zawadzki, Wybór źródeł do historii starożytnego Wschodu, Poznań 1966.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne:

Gra interaktywna może być wykorzystana do sprawdzenia wiedzy indywidualnej uczniów

zarówno podczas lekcji (każdy uczeń odpowiada samodzielnie), jak i poza lekcją, np. przy
powtórce wiadomości.