Dokuz Eylül Üniversitesi

İnşaat Mühendisliği Bölümü

İNŞ2024 YAPI MALZEMESİ II

BETONDA ŞEKİL
DEĞİŞİMLERİ
Doç. Dr. Halit YAZICI
Doç
http://kisi.deu.edu.tr/halit.yazici
 BETONUN DĐĞER ÖZELLĐKLERĐ
• BETONUN f-ε DAVRANIŞI
f

fc

fc
3

ε0 εbm ε
 σ σ σ

ε ε
Doğrusal Doğrusal Olmayan Doğrusal
Elastik Elastik Olmayan
Đç Sürtünmeli
Elastik
Diğer bir çok yapı malzemesi gibi, beton da belirli bir
mertebeye kadar elastik davranış gösterir. Đdeal elastik bir
malzemede deformasyon gerilmenin uygulanması ile ani
olarak oluşur ve gerilmenin kaldırılması ile ortadan kalkar.
Bu tanımlama doğrusal gerilme-birim deformasyon
ilişkisini açıklıyor olsa da, Şekil’de görüldüğü üzere elastik
davranış betonda, camda ve bazı kayaçlarda olduğu gibi
doğrusal olmayabilir.
GERİLME-ŞEKİL DEĞİŞTİRME İLİŞKİSİ ve
ELASTİK DAVRANIŞ

Yük altında belirli mertebede şekil değiştirme gösteren, yük

kaldırıldığında ilk haline dönen malzemelere elastik malzemeler
denilmektedir. Malzemenin bu tür davranışı elastik davranış olarak
tanımlanmaktadır. Bu tür davranışta Hooke Kanuna uygun olarak
gerilmelerle şekil değiştirmeler orantılıdır.

Burada;
σ= ε × E σ: gerilme
ε: Birim şekil değiştirme
E. Elastisite modülünü ifade etmektedir.

Şekil ’den görüldüğü üzere, agrega ve çimento
hamurunun tipik gerilme-şekil değiştirme eğrileri
doğrusal iken, eksenel basınç altında betonun
davranışı doğrusal değildir. Bir başka deyişle,
kompozit bir malzeme olan betonun özellikleri,
bileşenlerinin özelliklerinin toplamı olarak
düşünülmemelidir

Gerilme agrega

beton
Çimento hamuru

Birim şekil değiştirme


Şekil ’de betonun basınç yüklemesi ve
yükün kaldırılması sırasındaki gerilme-
birim deformasyon ilişkisi görülmektedir

gerilme basınç dayanımı

yükün boşaltılması

kalıcı deformasyon

Birim
deformasyon

Şekil ’de farklı dayanım sınıflarındaki betonların tipik gerilme-birim
deformasyon eğrileri gösterilmiştir. Aynı gerilme/dayanım oranında
beton ne kadar mukavemetli ise birim deformasyonu da o kadar
yüksektir. 100 MPa basınç dayanımına sahip bir betonda en büyük
gerilmede birim deformasyonun tipik değeri 3-4.10-3 iken 20 MPa’lık
bir betonda bu değer 2.10-3’e karşı gelir. Ancak, dayanım bir kenara
bırakıldığında yüksek dayanımlı betonların elastisite modülü daha
yüksek olduğundan aynı gerilme değerinde mukavemeti yüksek
olan beton daha az deformasyon yapar

80 C80

60
Dayanım
(MPa)
40 C40

C25
20

0
1000 2000 3000 4000
Birim Şekil Değiştirme (10-6)
Betonun f-ε İlişkisini Tanımlamak İçin
Geliştirilmiş Bağıntılar

Beton için gerilme-birim deformasyon eğrisi

sadece bir malzeme özelliği olmayıp deney
koşullarından da etkilenmektedir.
Dolayısıyla, gerilme-birim deformasyon
eğrisi için bir denklem formüle etmek
oldukça güçtür. Ancak, böyle bir bağıntı,
yapısal analiz için oldukça kullanışlıdır. Bu
sebeple betonun gerilme-birim
deformasyon ilişkisini bağıntılarla temsil
edebilmek için bir çok çalışma yapılmıştır.

Bunlar arasında, eğrinin özelliklerine bağlı
olarak tanımlanan Voellmy bağıntısından
söz etmekte fayda vardır. Denklem şu
şekilde kurulmuştur: Bir εi ’ye karşıt fi,
alınsın, şekil değişimi εi ’den itibaren ∆ε
kadar artarsa, gerilme de ∆f kadar
artacaktır. Yalnız (εi), (εo) ’a ne kadar yakın
ise, aynı ∆ε 'na karşıt gelen ∆f o kadar
küçüktür.

Bu özellik göz önüne alınarak
aşağıdaki diferansiyel denklem
yazılabilir:
f

df
df
= K (ε − ε 0 )
dε
ε
dε
denkleminin integrali şu şekilde hesaplanabilir:

 ε2  ε 
f = K − ε.ε 0  f = K.ε − ε 0 
 2  2 
Sınır şartlarından ε = ε0 iken f = fc
olmaktadır. Bu nedenle K parametresi şu şekilde hesaplanabilir:

2
 0
ε  (ε
fc = K.ε 0  − ε 0  = - K 0
)
 2  2

2(fc )
K=-
(ε 0 )2

K yerine konulursa,
2(fc ) ε  2(fc )  ε
f =- 2
. ε  − ε0  = 2
. ε  ε0 − 
(ε 0 ) 2  (ε 0 )  2

fc  ε 
f= 2
.ε (2ε 0 − ε ) f = fc
ε
 2 − 
(ε 0 ) ε0  ε0 
ε
Bu denklem ε0
<1 değerleri için geçerlidir

Bir diğer bağıntı Smith ve Young
tarafından önerilmiştir. Smith ve Young
bağıntısının deney verilerine daha iyi uyum
sağladığı ifade edilmektedir.

 ε 
1- 
ε  ε 
 0 
f = fc e
ε0

Betonun f - ε eğrisinin, εo'dan büyük birim
kısalmalara karşıt gelen düşüş bölgesinin de,
betonarme elemanların davranışlarında önemli
yeri vardır. Yapılan çalışmalar, doğrusal bölge
dışındaki zorlamalar altında, en dıştaki lifin birim
kısalma değeri εo'a ulaştığında kırılma durumuna
hemen ulaşılmadığını ve elemanın yük taşımaya
devam ettiğini göstermiştir. Bu davranışın
kaynağı f - ε eğrisinin, εo 'dan büyük birim
kısalmalara karşıt gelen düşüş kısmıdır. Eğrinin
bu özelliğinden dolayı, en dıştaki lif taşıma gücü
kapasitesine ulaşınca, aşırı gerilmeleri daha az
zorlanan komşu liflere aktarmaktadır. Bu olay
gerilmelerin yeniden dağılımı (redistribution)
adını alır. Bu davranış nedeniyle Betonarmede
Taşıma Gücü hesap kavramı ve yöntemi
doğmuştur.
 Poisson Oranı

Eksenel yüke maruz kalmış bir malzemede elastik
bölge içerisinde yanal birim deformasyonların
eksenel birim deformasyona oranı Poisson oranı
olarak adlandırılır. Betonun Poisson oranı 0.15 ile
0.22 arasında değişir.

εy εy: yanal birim şekil

µ= ε: eksenel birim şekil
ε değiştirme
ELASTİSİTE MODÜLÜ

Malzemenin elastisite modülü veya elastik

modülü rijitliğinin bir ölçüsüdür. Diğer bir deyişle
malzemenin şekil değiştirmeye karşı koyabilme
kapasitesini gösterir. Betonda değişik sebeplerle
oluşan şekil değiştirmelerin ve gerilmelerin
hesabı için elastisite modülünün bilinmesi
gereklidir. Yük altındaki basit elemanlarda
gerilmelerin ve karmaşık yapılarda momentlerin
ve sehimlerin hesabı için de elastisite modülüne
ihtiyaç vardır.

Basınç veya çekme altında betonun statik
elastisite modülü eksenel yükleme altında
gerilme-birim deformasyon eğrisinin eğimi
olarak verilir. Betonun gerilme-birim
deformasyon eğrisinin doğrusal olmayan
karakterinden dolayı elastisite modülünün
bulunmasında zorluklar yaşanmaktadır. Bu
nedenle elastisite modülünün hesabında
farklı tanımlar geliştirilmiştir
• ELASTİSİTE MODÜLÜ
f Teğet Modülü
fc

0.4 fc

ε
f -εε eğrisine herhangi bir noktada çizilen teğetin eğimine
ise Teğet Modülü denir. Uygulamada bu teğet yaklaşık
olarak eğrinin 0.4 fc gerilmesine karşıt gelen noktası esas
alınarak çizilir.
 • ELASTİSİTE MODÜLÜ

f Başlangıç Modülü
fc

Betonun bir başka elastisite modülü, Et ile

gösterilen, f-ε eğrisinin başlangıçtaki teğetinin
eğimidir (Et = tanα).
• ELASTİSİTE MODÜLÜ
f
fc

Sekant Modülü

ε
Sekant modülü, f - ε eğrisinin herhangi bir noktasını,
koordinat merkezine birleştiren doğrunun eğimidir.
Gerilmenin değeri ile değişir. Bu nedenle, sekant
modülünün hesaplandığı gerilme değeri belirtilmelidir.
Gerilme değeri, dayanımın (fc) belirli bir oranı olarak
seçilir. Bu oran Đngiliz standardında %33 Amerikan
standardında ise %40 olarak öngörülmüştür.

Yukarıdaki tüm Elastisite modüllerinin kullanımında bazı
sorunlar vardır. Örneğin, bu tanımlamalar basınç
dayanımının mertebesine ve yükleme hızına göre farklı
değerler alabilir. Daha güvenilir bir değer olarak, Ed ile
gösterilen Dinamik Elastisite modülü tanımı geliştirilmiştir.
f-ε eğrisinin şekli uygulanan gerilmenin hızına bağlı
olduğundan, yükleme hızına bağlı olarak Et de değişir. Hız
arttıkça Et daha büyük değerler alır. Yalnız Et‘nin bu
şekilde artışının da bir sınırı vardır. Gerilmenin artım hızı
belirli bir değerin üstüne çıkacak olursa, elde edilecek f-ε
eğrileri hep başlangıçtaki aynı bir OA doğrusuna teğet olur.
Bu karakteristik başka bir deyişle, Et‘nin alabileceği en
fazla değerdir. Genel olarak en çok 2-4 dakika süren, bir
basınç deneyinden elde edilen, f-ε eğrisinin başlangıç
teğetinin eğimi Ed, dinamik elastisite modülü olarak kabul
edilebilir. Dinamik elastisite modülü ultrasonik ölçümlerle
de bulunabilmektedir. Dinamik elastisite modülü,
gerilmenin büyüklüğüne ve gerilme artım hızına bağlı
olmadığından, diğer elastisite modüllerine kıyasla daha
güvenilirdir. Yüksek dayanımlı betonlarda daha büyük
değerler alır.

Bazen deney sırasında, gerilme- birim
deformasyon eğrisinin başlangıcı içbükey olarak
gözlenir. Böyle durumlarda gerilme- birim
deformasyon eğrisi üzerindeki iki nokta arasında
çizilmiş doğrunun eğimi olan Chord (kiriş)
Modülünün kullanımı tercih edilebilir.

Çoğu standart betonun elastisite modülünün ve
Poisson oranının bulunması için kiriş metodunu
tanımlar. Bu amaçla, 150 x 300 mm’lik silindir
örnekler kullanılır. Deformasyonlar komparatör
(dial gage) veya strain gage ile ölçülür (Şekil
11.10). Sünme olayını devre dışı bırakmak ve
komparatörün oturmasını sağlamak amacıyla
deney sırasında en az iki ön yükleme yapılır.
Elastisite modülü deneysel yöntemler
dışında şu şekillerde de hesaplanabilir:

f-ε eğrisi için kabul edilen fonksiyonun ε 'na
göre türevi, ε = 0 durumunda betonun
elastisite modülünü verir. Örneğin, Voellmy
parabolü betonun f-ε eğrisini simgeliyorsa ;
ε  ε  2.fc .ε ε 2 bağıntısının ε ’na göre türevi
f = fc  2 −  = - f
2 c
ε0  ε0  ε0 (ε 0 )

df 2.fc 2ε df 2.fc 2.fc

= - f ε=0 için = E=
2 c dε ε0
dε ε 0 (ε 0 ) ε0
 Smith - Young fonksiyonunun betonun f- ε
davranışını simgelediği varsayılırsa ;
 ε  fonksiyonunu  ε   ε 
1-  df 1 1-
 ε 

ε  1 1 -
 ε 

ε  ε  n ε’na göre = fc e  0 
+ fc . −  e  0 
 0 
f = fc e türevi alınırsa dε ε0 ε0  ε0 
ε0
 ε   ε 
1-  1- 
df 1  ε  ε  1  ε 
= fc e  0 
+ fc . −  e  0 

dε ε0 ε0  ε0 

ε=0 için

df 2*e
=E=
dε ε0
 Ayrıca deneysel çalışmalardan yararlanarak,
elde edilen ampirik formüllerden elastisite
modülü tahmin edilebilir

Bu bağıntılardan biri L'Hermite formülüdür

E = K fc

Đlişkideki K parametresi 18 000-23 000 arasında değerler alabilmektedir.

Amerikan Beton Enstitüsünce belirlenen
bağıntıya göre (ACI Building Code 318-92)

Normal ağırlıklı betonlar için (ρ=2300 kg/m3)

E c = 4.73 fc fc<40 MPa

E c = 3.32 fc + 6.9 40<fc<80 MPa

E c = 3.65 fc 80<fc<140 MPa

TS 500’de ise betonun basınç dayanımına
bağlı olarak elastisite modülünün aşağıdaki
bağıntıyla hesaplanabileceğini belirtmektedir

Ecj = 3250 fckj + 14000

Elastisite modülü ayrıca ultrases
yöntemiyle de saptanabilir

L uzunluğunda bir beton üzerinde özel aygıtlarla
üretilen ultrases dalgalarının, beton elemanın bir
ucundan diğer ucuna varabilmesi için, geçen (t)
zamanı mikrosaniye mertebesinde ölçülür. Beton
içindeki V ses hızı ;

L E=V x
δ 2
V= olarak cm/s boyutunda bulunur
g
t
bağıntısından E hesaplanabilir. Burada δ betonun birim hacim ağırlığı, g yerçekimi
ivmesidir
Boyut değişimi yapıldığında bağıntı şu şekle gelir :

5 δ2
E = 10 xV x
9.81

Burada, V km/sn, δ kg/lt, E kgf/cm2 birimlerinde alınır

Tablo ’da farklı sınıflardaki betonların basınç
dayanımları kullanılarak elastisite modülleri değişik
standartlara veya bağıntılara göre hesaplanmıştır.

Elastisite Modülü (MPa)

Smith-
fc (MPa) TS500 ACI CEB Young Voellmy

20 28534 21153 27088 27100 20000

30 31801 25907 31008 35348 26087

40 34555 29915 34129 43360 32000

50 36981 30376 36764 45167 33333

80 43069 36595 43000 72267 53333

 ÖRNEK SORULAR
ÖRNEK - 1

20 cm ayrıtlı bir beton küp üzerinde yapılan

basınç deneyinde; 12 tonluk yük altında
betonun 1,6x10-2 mm kısaldığı, 6 ton yük
altında ise 0,83x10-2mm kısaldığı ölçülmüştür.
Bu sonuçlara göre betonun σ-ε (f-ε) davranışı
“Voellmy Parabolü” ile simgelenmekte ise
betonun olası basınç dayanımını bulunuz.
ÇÖZÜM:
f

30 B
f
f <
3
A
15
ise f-ε doğrusal
davranış gösterir.

4,15 8
ε (x10-5)
 ε ε
f = f c (2 − )
ε0 ε0

6000 2 12000 2
f1 = = 15kgf / cm f2 = = 30kgf / cm
20* 20 20 * 20

−2
0,83*10 −2
1, 6*10 −5
ε1 = = 4,15*10 −5
ε2 = = 8*10
200 200

AB’nin eğimi yaklaşık olarak betonun E’si kabul edilebilir.

30 − 15 5 2
E= = 3,9*10 kgf / cm
(8 − 4,15) *10−5
2 fc (Voellmy bağıntısının ε’na göre türevi alınır, ε=0 verilirse
E= bulunur.)
ε0 (εε0=tepe noktasında birim şekil değiştirme)

5 2 fc 5 fc
3,9*10 = → 1,95*10 = f=30 için ε = 8*10−5 (30<fc/3)
ε0 ε0

fc 8 *10 −5
30 = 8 *10 −5 * (2 − )
ε0 ε0
 −5 5 8*10−5
30 = 8*10 *1,95*10 (2 − )
ε0

8*10−5 8*10−5
1,92 = 2 − → 0, 08 = → ε 0 = 104*10−5
ε0 ε0

fc
=1,95*105 idi. ⇒ fc =1,95*105 *104*10−5 = 203kgf / cm2
ε0
 ÖRNEK SORULAR
ÖRNEK - 2

15 cm çaplı, 30 cm yükseklikli beton silindir örnekleri
ortalama 56 ton basınç yükünde kırılmışlardır. Kırılma anında
ise 0,6 mm kısalmışlardır. Betonun f-ε davranışı Smith Young
fonksiyonu ile simgelenmektedir.
a)Basınç dayanımını ve kırılma anındaki birim şekil değişimini
hesaplayınız.
b)Elastisite modülünü hesaplayınız.
c)Bu malzemeden yapılmış 40*20 cm enkesitli, 2,50 m
yükseklikli kolonun en fazla 1,25 mm kısalma yapmasına izin
verilmektedir. Söz konusu kolona kaç ton yük emniyetle
yüklenebilir?
(Emniyet katsayısı=2,5)
 56000* 4 0, 6 −3 ε ε
a) fc = = 316, 9 kgf / cm 2
ε 0 = = 2 *10 f = f c (2 − )
π *152 300 ε0 ε0
f

fc=316,9 kgf/cm2
B

ε0=2*10-3 ε
b) Elastisite modülü
ε
ε (1−
ε0
)
f = fc e Smith-Young fonksiyonunun ε’a göre türevi
ε0 alınıp ε=0 için değeri bulunursa

fc * e
E= olarak elde edilir.
ε0

361, 9 * e
E= −3
= 4, 3*10 5
kgf / cm 2
⇒ e = 2, 718
2 *10
c) ∆l = 1, 25mm izin verilen kısalma

∆l 1, 25
ε= = = 5*10−4
40
20 L 2500

ε 5*10−4
= −3
= 0, 25
250 ε 0 2*10

f = 316,9*0, 25* e(1−0,25) = 167, 72kgf / cm 2

P = 167, 72* 20* 40 = 134176kg
134176
Pemn = = 53670kg → Pemn = 53,5ton
2,5
 ÖRNEK SORULAR
ÖRNEK - 3

10*10*50 cm ayrıtlı bir beton prizma üzerinde eksenel
doğrultuda yapılan ultrases deneyinde sesin 50 cm’lik boyu
128 mikrosaniye de geçtiği saptanıyor. Bu betondan
yapılacak 275 cm yükseklikli ve 40*40 cm enkesitli bir kolon
91200 kg’lık düşey ve eksenel yük altında ani olarak ne
miktarda kısalır?
Varsayımlar;
betonun f-ε davranışı voellmy parabolüne uymaktadır.
L’ Hermitte formülü geçerlidir. K=20000 alınacaktır.
Betonu birim hacim ağırlığı 2,4 kg/lt’dir.
Kolonun kendi ağırlığı ve burkulma ihmal edilecektir.
Betonun içindeki ses hızı V=L/t (cm/sn)

50 5
V= −6
= 3,91*10 cm / sn veya 3,91 km/sn
128*10

5 ∆ 2
E = 10 *V * ∆ = 2, 4kg / lt g=9,81 cm/sn2
g

5 2, 4 2
E = 10 *3,91 * = 373300kgf / cm 2
9,81

E = K fc (L’ Hermitte formülü) 373300 = 20000 f c → f c = 348kgf / cm 2

Voellmy bağıntısından elastisite modülü

2 fc ε ε 2*348
E= f = f c (2 − ) 373300 = → ε 0 = 1,867 *10−3
ε0 ε0 ε0 ε0
40*40 cm enkestli kolonda 91200 kg’lık yük altında oluşacak gerilme;

91200
f = = 57 kgf / cm 2
40* 40
ε ε
f = f c (2 − ) Voellmy
ε0 ε0
ε ε  ε 
57 = 348 −3
(2 − −3
)⇒ −3
= x
1,867 *10 1,867 *10 1,867 *10 

57 = 348 x(2 − x) → 0,164 = 2 x − x 2

x 2 − 2 x + 0,164 = 0

x1,2 = 2 m
4 − 4*0,164
⇒ x1 = 1,91| x2 = 0, 0855
ε
<1
2 ε0
olacağında x2 kökü kullanılmalıdır.
f

ε = 1,867 *10−3 (0, 0855) = 1, 6*10−4

fi

εi ε0 ε

∆h
= 1, 6 *10 −4 → ∆h = 1, 6 *10 −4 * 2750 mm = 0, 451mm
∆
 BETONUN DĐĞER ÖZELLĐKLERĐ
• BETONUN ZAMANA BAĞLI DAVRANIŞI
• SÜNME f

t
ε

t
 BETONUN DĐĞER ÖZELLĐKLERĐ
• BETONUN ZAMANA BAĞLI DAVRANIŞI
• SÜNME
• RÖTRE
• YORULMA
 Dokuz Eylül Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü

İNŞ2024 YAPI MALZEMESİ II

BETONDA ŞEKİL
DEĞİŞİMLERİ
Doç. Dr. Halit YAZICI
Doç
http://kisi.deu.edu.tr/halit.yazici