İZOPREN TÜREVİ LİPİTLER:

POLİPRENOİDLER,
STEROİDLER

Prof.Dr. Hakan Ekmekçi

 İ İ
CH3
• Poliprenoidler 5 karbonlu izopren birimlerinin
birleştirilmesi yolu ile sentezlenirler. CH2 = C – CH = CH2
1 2 3 4
• İzopren birimleri düz zincir şeklinde veya
halkalaşmıştır 2 – metil, 1, 3 – butadien = izopren
• 4 izoprenden oluşan fitol, porfirin halkası ile
birleşmiş olarak klorofilin yapısında bulunur.
• 6 izopren halkası içeren squvalen kolesterol
sentezinde ara üründür.
• 8 izopren halkası içeren likopen domatese
kırmızı rengini, beta karoten havuca turuncu
rengini veren biyolojik pigmentlerdir.
• Ayrıca başlıca poliprenoidler arasında,
mitokondride solunum zincirinde yer alan
ubikinon (Koenzim Q, 10 izopren birimi),
glikoprotein sentezinde işlev gören dolikol,
A,D,E,K vitaminleri de sayılabilir.
Karotenlerde; 4 izopren zincir halinde; diğer 4’ü
ise bu zincirin iki ucunda ikişer izopren birimi
olarak halkalaşmıştır (iyonon halkası)

3 Tip: α, β, γ Karoten,
Beta Karotenden 2 molekül A vitamini meydana gelir.
ş
 İ
• Steroidler, hayvansal ve bitkisel kaynaklarda yaygın olarak bulunan halkalı
yapıdaki organik moleküllerdir.
• Tüm steroidler, bir siklopentan halkasının bağlı olduğu (D halkası) fenantren
halkası (A, B, C halkaları) içerir.
• Buna siklopentano-perhidrofenantren çekirdek yapısı denir. Diğer bir adı da
“steran halkası” dır. 3 adet 6 C’lu fenontren halkası + 5 C’lu siklopentan halkası
• 17 C’dan oluşan steran halka (A,B,C,D)
• Tüm sterollerde 3.C’da –OH veya =O grubu, 17.C’da ise –OH veya =O grubu, 2-10 C
arasında değişen alifatik yan zincir bulunur.
• Steran halkasının 10. ve 13. pozisyonlardaki karbon atomlarına metil grupları
bağlanmıştır. (13: 18. C, 10: 19. C)

Siklopentano-perhidrofenantren halkasının yapısı

• 17 nolu karbon atomuna çeşitli yan zincirler
bağlandığı zaman farklı steroidler oluşur.
• Molekül –OH grubu içeriyor ve karbonil ya da
karboksil grubu içermiyorsa bu halkaya “sterol
halkası” adı verilir.
• İnsan vücudundaki en önemli sterol kolesteroldür.
• Steran halkası içeren diğer biyoaktif maddeler,
safra asitleri, steroid hormonlar, adrenal korteks
hormonları ve D vitaminidir.
• Halkaya bağlı ek grupların halka düzleminin üzerinde olması
β, altında olması α konfigürasyonu olarak adlandırılır.
• İki halkayı birleştiren C atomlarına bağlı –CH3 grubu ve
hidrojen atomu düzlemin zıt yönünde ise TRANS aynı
yönde ise CİS pozisyonundadır.
• Doğal steroidlerin hepsinde B halkası C halkasına göre
daima trans şeklindedir.
• Steroller 17.C’dan taşıdıkları ek gruplara göre 2 sınıfa
ayrılır.
– 17.C’da alifatik grup içerenler: Kolesterol , D vitamini,
safra asitleri
– 17.C’da –OH veya =O grubu içerenler: steroid hormonlar
 Kolesterol
• İnsan vücudunda en önemli sterol olan kolesterolün formülü C27H45OH’dır.
Amfipatik yapıya sahip, polar bir baş (OH), nonpolar hidrokarbon gövde
• Üçüncü karbonuna bağlı bir –OH vardır.
• Bu hidroksil grubu, yağ asitleriyle esterleşir (16 veya18 C lu yağ asitleri
ile) ve kolesterol esterlerini oluşturur.
• Beşinci ve altıncı karbon atomları arasında bir çift bağ vardır. Onuncu ve
on üçüncü karbon atomlarında –CH3 grupları vardır.
• 17. karbon atomuna bağlı sekiz karbonlu bir yan zincirine sahiptir.
• Plazma membranlarının ve plazma lipoproteinlerinin başlıca
bileşenidir. Tüm dokularda yaygındır (özellikle sinir dokusunda)
• Suda erirliği çok düşüktür.
• 3/4’ü ester, 1/4’ü serbest total (150-200 mg/dl)
• Safra asitleri, adrenokorteks hormonlar, cinsiyet hormonları, D
vitamini, kardiak glikozidler ve sitosterollerin ön maddesidir.
•

• ş
ğ
•
ş
• İ ğ
ğ
• Kolesterol serbest veya esterleşmiş halde bulunur.
• Kolesterolün esterleştiği yağ asitleri linoleik asit (% 50), oleik asit (%

18), palmitik asit (% 11), araşidonik asit (% 5) ve diğerleri (% 16)

şeklindedir.

• Serbest kolesterol özellikle sinir doku, beyinde, plazmada ve

eritrositlerde bulunur.
• Ester kolesterol başlıca adrenal kortekste bulunur.
• Yetişkinlerde kanda total kolesterolün normal düzeyleri 150-200
mg/dL’dir.
• Kolesterol düzeyleri yaş, cinsiyet, ırk faktörlerine bağlı olarak
değişebilir ve hamilelikte de artar.
•
• ş
ş
•
• ğ

•
ş
• İ
ş
• ğ
ğ
ğ
ş ş
•
• İ

• ğ

Aktif Vitamin D3
UV etkisiyle B halkasındaki 9. ve 10.C’lar arasındaki bağ
yıkılır ve D3 vitamini (kolekalsiferol) oluşur
 •CYP27A1
sterol 27‐hydroxylase
•CYP7A1
cholesterol 7α‐hydroxylase
•CYP8B1
sterol 12α‐hydroxylase
•

’
ğ
ğ
ş ğ ğ

ğ ş
•
1-Primer safra asitleri
• Kolik Asit (3,7,12 C)
• Kenodoksikolik asti (3 ve 7 C)
• Sentez yeri: Karaciğer

2-Sekonder safra asitleri

• Deoksikolik asit ( 3 ve 12C)
• Litokolik asit (3C)
• Sentez yeri: Barsak
• ğ
ş

•
•

• İ

• ğ
Safra asitleri organizmada
glisin ve taurin ile
esterleşirler (KC’de)
•

•
 Lipoproteinler
• Lipitlerin ince barsaktan ve karaciğerden kan dolaşımına
ve kan dolaşımından organ ve dokulara taşınmasını sağlar.
• Lipoproteinlerin bileşiminde APOPROTEİN olarak
adlandırılan farklı proteinler (çözünürlük, koenzim,
reseptör ile etkileşim fonk.) bulunur. Büyük bir kısmı
karaciğerde, %20 kadar ise intestinal mukoza hücrelerinde
sentezlenen apoproteinler, lipoproteinlerin yapısal
bütünlüğünü sağlarlar.
• Lipoproteinler ultrasantrifüj yöntemi ile lipit içeriklerine
bağlı olarak değişen densitelerine göre sınıflandırılırlar.
• Lipoproteinlerin lipit miktarı ne kadar fazla ise
dansitesi o kadar düşüktür.
• Lipoprotein partikülünün yüzeyinde bulunan
apolipoproteinler hücresel reseptörlerle
etkileşerek metabolik yolu belirlerler.
• Lipoprotein metabolizmasındaki enzimlerin
aktivatörü ve inhibitörü olarak etki ederler.
Amfipatik dizilim
 Elektroforez

Ultrasantrifüj ?