lipidlerinin temel sınıflaması

NÖTRAL YAĞLAR
(GLĠSERĠD’ler-AÇĠLGLĠSEROL’ler)

Yağ asitlerinin gliserolle oluşturdukları

esterlerdir
• Monoaçilgliserol (Monogliserid)
• Diaçilgliserol (Digliserid)
• Triaçilgliserol (Trigliserid)
Glycerol Fatty Acids
O
H2C OH HO–C

HC OH
O
HO–C
H2C OH

O
HO–C
 O
H2C OHHO–C

HC OH
O
HO–C
H2C OH

O
HO–C
 O
H2C OHHO–C

HC OH
O
HO–C
H2C OH

O
HO–C
 O
H2C OHHO–C

HC OH
O
HO–C
H2C OH

O
HO–C
 O
H2C O–C

HC OH

H2C OH
 O
H2C O–C
O
HC OHHO–C

H2C OH

O
HO–C

H2O
 O
H2C O–C
O
HC OHHO–C

H2C OH

O
HO–C

H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C

H2O
H2C OH

O
HO–C

H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C OHHO–C

H2O H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C OHHO–C

H2O H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C OHHO–C

H2O H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C O–C

H2O

H2O H2O
 O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C O–C

H2O H2O H2O

 Triacylglyercol

O
H2C O–C
O
HC O–C
O
H2C O–C

Kondensasyon

H2O H2O H2O

 Trigliseridler
• Yağ depolarının başlıca
bileşenleridir
• Susuz şekilde depolandıkları
ve aynı miktar KH ve proteine
göre daha fazla indirgenmiş
olduklarından enerjice daha
zengindirler (1 g. 9Kkal)
• Yapısındaki yağ
asitleri genelde
birbirlerinden
farklıdır
• 1,3 distearil- 2 palmitil- Sn-gliserol ile
• Tristearin yapılarını tanımlayınız
• TRĠSTEARĠN
 Trigliseridlerin fiziksel ve kimyasal
özellikleri
• Erime noktaları ihtiva ettikleri YA cinsine
bağlıdır.doymamışlık sayısı ile azalırken zincir
uzunluğuyla artar
• Suda çözünmez,eter,benzen,kloroform ve
sıcak etanolde çözünürler
• Mono ve diaçilgliseroller micel
oluştururken,triaçilgliseroller oluşturamazlar
• Renksiz ve kokusuz maddelerdir
• Yoğunlukları sudan daha azdır
• Suda emülsiyonlaşırlar
• Asit ve bazlar ile kaynatıldığı zaman
hidroliz olur
• Organizmada hidroliz lipaz enzimi ile
gerçekleşir
• Çeşitli lipazlar vardır,Yağ dokusundaki
hormona duyarlı lipazdır
 Membran
Lipidleri
YAĞLAR FOSFOLİPİDLER

• Hidrofobiktir  2 Yağ asidi

+ Gliserol
• 3 Yağ asidi + Fosfat Grubu -X
+ Gliserol = Fosfolipid
= Trigliseridler
 Membranların ana
• Enerji deposudur komponenti
 Membran Komponentleri
içerisinde FL’ler temel yapıyı
Fosfolipidler;
oluşturur
• Gliserofosfolipidler
• Sfingolipidler
Diğer Lipidler;
• Kolesterol
Proteinler;
• Integral
• Periferal
Karbohidratlar;
• Glikolipidler
• Glikoproteinler
KH kısmı eksrasellüler kısma gelecek şekilde
membrana yerleşirler
 FOSFOLİPİDLER
• A.Gliserofosfolipidler yada
Fosfogliseridler:molekülün omurgası gliserol

• B. Sfingolipidlerden Sfingomyelinler :
molekülün omurgası sfingozin

Sfingosin ansatüre, uzun

zincirli amino alkoldür.
Gliserol
 A.Gliserofosfolipidler
• Gliserofosfolipidlerde gliserolün C1 ve C2
iki yağ asidi ile ester bağı yapar.
• C3 fosfotidik asidi oluşturan ester bağı ile
bağlı fosfat grubuna sahiptir.
• Bu fosfat amino alkol olarak bilinen bir
diğer alkolü bağlar.
• Bu amino alkol ethanolamine veya kolin
olabilir.
• Diğer ikisi serin ve inositoldür.
• A-Gliserofosfolipidler:Temel yapıyı fosfatidik
asit oluşturur

O
CH2-O-C-R1
O
R2-C-O-CH
O
CH2-O-P-O-
O
Fosfatidik asit Net yük -1
Fosfatidik aside çeşitli alkol gruplarının
bağlanması ile çeşitli FL’ler oluşur

Fosfatidik asit ve Kardiolipinler

Fosfatidil kolin (LESĠTĠN)
Fosfatidil etanolamin(SEFALĠN)
Fosfatidil inozitol
Fosfatidil serin
Lizofosfolipidler
Plazmalojenler
• Amfipatiktirler yani hidrofil ve hidrofob kısıml
birlikte taşırlar.Polar ve iyonik bileşiklerdir
• Fosfolipidlerden 2.
karbondaki yağ
asidinin ayrılması
sonucu meydana
gelen bileşiğe
LĠZOFOSFOLĠPĠD
denir
 Fosfatidik asit
• Membranlarda az
O
bulunur
CH2-O-C-R1
• Diğer FL’lerin öncül O
maddesidir R2-C-O-CH
O
• Olgun eritrositler hariç
CH2-O-P-O-
tüm hücrelerde
sentez edilir O
Fosfatidik asit
 Fosfatidil kolin(LESĠTĠN)
• Lesitos:yumurta sarısı
• Kolin deposudur.esansiyel bir
maddedir.Serin’in dekarboksilasyonu
ile sentezlenir
Kolin sinir iletiminde asetil kolin
halinde önem taşır ve metil
gruplarının deposudur,metil grupları
sentez sırasınde metioninden
sağlanır
• Dipalmitoil lesitin halinde surfaktanın
yapısında bulunur.Erken doğan
bebeklerin akciğerinde bulunmaması
sıkıntılı solunum sendromuna neden
olur
 Respiratuvar Distres
Sendromu
Prematür yeni doğanlarda sık görülür

Hyalin membran hastalığı olarak adlandırılır

Dipalmitoil fosfatidilkolin üretimi yetersizdir

Bu madde normalde alveolleri çevreleyen ekstrasellüler sıvıda
bulunarak yüzey gerilimini azaltır ve akciğerlerin kollabe olmasını önler

Tedavide yapay surfaktan uygulanır

41
• Lesitin ve kefalin
biyolojik
membranlarda en bol
bulunan FL’lerdir.
• Lesitinin 2.C’unun
hidrolizi sonucu
Lizolesitin meydana
gelir
• Lizolesitin HDL’nin damarlarlardan
kolesterolü toplaması sırasında meydana
gelir.
• Bu sırada kolesterol esterleşir.
• Bu reaksiyon LCAT enzimi ile gerçekleşir.
Vücudun ihtiyacını karşılamak
için; PC, PE ve PS’ni
birbirlerine dönüştürür

44
 SAM SAH

CH2-CH2-NH3+
metiltransferaz CH2-CH-N+(CH3)3
Fosfatidil etanolamin
Fosfatidil kolin

serin
serin

transferaz
transferaz
etanolamin
kolin
dekarboksilaz

CO2 CH2-CH- NH3+

│

Fosfatidil Serin COO-

Memelide serin
45
sentez yolu
 Fosfatidil inozitol
• Yapısında N taşımaz
• Araşidonik asit deposudur
• PG sentezinde
• Sinyal iletiminde
• Membran proteinlerini
bağlamada görevi vardır

Net yük -1
FOSFOLĠPĠDLER FOSFOLĠPAZ ENZĠMLERĠ ĠLE YIKILIR
• Fosfolipaz yıkım
ürünleri ,önemli
intrasellüler yolaklarda
etkilidirler
Eikozanoidlerin sentezi
CH 2O2C-R

CHO 2C Hücre membranında

O +
CH 2O-P-O-CH 2CH 2NR'3 R’= H or CH3
O-
phospholipase A2 (PLA2) ile
2.C’daki ester bağı hidroliz olur

-O C
2

Araşidonat

49
Fosfatidil inozitol 4,5 difosfat hücre membranlarının
Önemli bir bileşenidir
 Kardiolipin
O O

O H2C O C R1 R4 C O CH2 O

R2 C O C H O H O H C O C R3

H2C O P O CH2 C CH2 O P O CH2

OH OH OH
glycerol
glycerol
glycerol

Bir molekül gliserolle birleşmiş iki molekül fosfatidik asitten oluşur

Mitokondri zarlarında bulunur

Cardiolipids are antigenic and as such are used in serologic test for
syphilis (Wasserman test)
 B. Sfingomyelinler
• Sfingozin bir alkoldür Sfingozin
yağ asidi ile
esterleşmiş şekline
seramid denir
• Seramidin OH ucuna AMĠD BAĞI

kolin veya etanolamin Sfingozin+YA=SERAMĠD

eklenmesi ile
Sfingomyelinler oluşur
fosfokolin veya fosfoetanolamin baş grubuna sahip
Sfingomyelinler
 YAĞ
ASĠD

Sfingomyelin,
fosfatidilkoline SFĠNGOZĠN
yapısal benzerlik FOSFOKOLĠN

gösterir
 SERAMĠD +FOSFOKOLĠN
=SFĠNGOMYELĠN
• Sinir dokusu ve myelin kılıfta
boldur.Beynin gri cevherinde de bulunur
• Myelindeki lipidlerin %25’ini oluşturur ve
içerdiği yağ asitleri uzun zincirli yağ
asitleridir
• Merkezi sinir sisteminde sinir liflerinin
yalıtımını sağlar
• Sfingomyelinler plazma membranın yapısal
bileşenleridir
 Fosfolipidler
• Biyolojik membranların temel yapısını
oluşturan fosfolipidler;

• Membranın iç ve dış yüzü arasında

asimetrik dağılmışlardır

• Sfingomyelin ve fosfatidilkolin dış

tabakada, fosfatidilserin ve
fosfatidiletanolamin iç tabakada fazladır.
Asymmetry of lipids within the plasma membrane
 Lipidlerin oranı membranlar arasında
farklılık gösterir

• Fosfolipidler ,Eritrosit
membran lipidlerinin
%40’ını(glikolipidler
fazla) ,Mitokondri iç
memranındaki lipidlerin
%95’ini oluşturur
 Lipid protein oranı da
membranlar arası farklılık
gösterir

• En yüksek lipid içeriği Myelin membranı,

• En düşük lipid oranı mitokondri iç zarındadır.
Membran Lipidlerinin Ana Görevleri
Sellüler Farmakolojik
• Kompartmantasyon  Membranların lipid
Endositoz/Eksositoz bileşenlerinin
yolları sentezinin inhibisyonu
• Sinyal transdüksiyon  Lipid kompartmanın iç
aktivasyonuna yapısal kısmına ilaç bağlanması
destek
 Membran içi cellüler
• Enzimatik aktivitenin
düzenlenmesi işlevlerin düzenlenmesi
LĠPOZOMLAR ,Çift tabakalı FL yapılardır.(hidrofobik ilaçların
dokulara taşınmasında kullanılır.
 FL’lerdeki Yağ asidleri

• Membranlardaki yağ asitleri genellikle 16, 18, ve

20 karbonludur.
• Fosfolipidlerin 2.karbonunda çoğunlukla
araşidonik asit,bulunur, sfingomiyelinde uzun
zincirli ve doymuş yağ asitleri bulunur.
• Doymamış yağ asitlerinin az bir kısmı çok
doymamış yağ asidi şeklindedir, çoğu tek çifte
bağ içerir.
Yağ asitlerindeki cis çift bağlar
bükülmelere neden olur.
• Van der Waals çekimini zayıflatan çift
bağlar membranlara akışkanlık kazandırır.
 Fosfolipidler Biyolojik membranlar dışında;
• Safrada
• Akciğer surfaktanının yapısında
• Lipoproteinlerde
• Salgı bezlerinde
• Kan plazmasında yer alır
yumurta sarısı ve baklagil tohumlarında
yüksek konsantrasyonlarda bulunur
Eter bağı ile bağlı yağ asidi
• Basit Lipidler
LiPiDLERiN
Yağlar ve Mumlar SINIFLANDIRILMASI
• Kompleks Lipidler
1-Fosfolipidler
a-Gliserofosfolipidler
b-Sfingofosfolipidler:Sfingomyelinler
2-Glikolipidler
Serebrozidler
Gangliozidler
3-Sülfolipidler,Aminolipidler, Lipoproteinler
• Prekürsör ve Türev Lipidler
Yağ Asitleri
Steroidler
Alkoller ,Gliserol ve Steroller
Yağ aldehitleri,Keton cisimleri
Lipidde çözünen vitaminler ve Hormonlar
 Lipitlerin Sınıflandırılması

Gliserofosfolipidler ve sfingolipidler, membran

lipidlerinin iki önemli sınıfını oluştururlar.
75
 GLĠKOLĠPĠDLER
(GLĠKOSFĠNGOLĠPĠD’LER)
Sfingozin,yağ asidi,KH
ve türevlerini içerir,
fosfor bulundurmazlar
• A-Yüksüz Glikolipidler
Galaktoserebrozid
Glikoserebrozid
• B-Asidik Glikolipidler
Gangliozidler
Sülfatidler
 GLĠKOLĠPĠDLER

• Hücresel etkileşimlerde
• Büyüme ve gelişmenin düzenlenmesinde
• Antijenik yapılar ve reseptörler olarak rol alırlar
• Tüm hayvan hücre membranlarında ve bazı iç
membranlarda bulunur
• Büyük moleküllerin geçişi için bir bariyer oluşturur

• Sinir hücrelerinde ve beyinde çok bulunur

• Hücre –hücre tanımasında
 GLĠKOLĠPĠDLER

• Kan transfüzyonu veya

• Doku ve organ transplantasyonunda hücre
yüzeyindeki glikoprotein ve glukosfingolipid
antijenlerin uyuşması önem taşır.
Importance of Sphingolipids
• Apparently (from reading
your book), when Johann
Thudichum discovered
sphingolipids at the turn
of the 20th century, he
had no idea why they
were present. That’s why
the name is derived from
the Sphinx.
• We now know that many
are involved as cell
surface recognition sites.
• One well-known function
of sphingolipids is that
they function as cell
surface antigens, defining
the various blood types.
• The human blood groups
are determined in part by
the type of sugars located
on the head groups. In
the ABO system, the
determinating gene is
located on chromosome
 Galaktoserebrozid
• Seramid+Galaktoz
• Başlıca beyin ve sinir dokusunda
üzere az miktarda her dokuda
• 24 C’lu yağ asitleri içerir
• Galaktozun 6.C’unun sülfatlanmış
şekli myelinde ,beynin ak
maddesinde yüksek oranda
bulunur (sülfatid)
Sülfat yıkımını sağlayan enzim
eksikliği sonucu metakromatik
lökodistrofi mey.gelir(mental
gerilik,demans)
 Glikoserebrozid

• Seramid+Glikoz
• Sinir dokusu dışındaki dokularda bulunur
• Beyinde az vardır
• ß-glikoserebrozidaz eksikliğinde Gaucher
hastalığı meydana gelir
• Çocuklarda mental gerilik,kas
spazmları,kemiklerde kırılmalar
• Başka monosakkaridlerin bağlanması ile
seramid oligosakkaridler meydana gelir

Seramid diheksozid(2)
Globosit (4)
Forsman antijeni(5)
 Gangliozidler
En kompleks glikolipidlerdir

• Glikozil seramidden türerler ve birden

çok şeker ünitesi bulundururlar
• Membrana negatif yük sağlayan Sialik
asit =N-asetil nöraminik asit (NANA)
içerirler
• Sialik asit sayısı 1 veya daha fazla
olabilir. M,D,T harfleri ile belirlenir
• 1,2,3 harfleri kromatik ayrışma sırasını
belirler.40 farklı gangliosid belirlenmiştir

GM1 GM2 GM3 gibi

 Vucutta bulunuşu
• Santral sinir sisteminin ganglion
hücrelerinde özellikle sinir uclarında
bulunurlar (tüm lipidlerin %5-10’nu) nu
• Beynin gri maddesinde
• Az miktarda diğer hücre membranlarında
bulunurlar
 Görevleri

• Reseptör olarak :(GM1) barsakta kolera

toksini için reseptör görevi yapar
Gangliosid GM1 Kolera toksini için
reseptör
Kolera toksini GM1 e bağlanır.
Hücre içine girer
İntraselüler c-AMP
artışı
Na+ ve su atılımı
• Sinir uclarında nörotransmitter moleküle
bağlanarak impuls iletiminde
• Dokuların gelişmesinde
• Doku immunitesinde
 LĠPĠD DEPO
HASTALIKLARI
 Zar lipidlerinin
anormal birikmesinin sonucu oluşan
kalıtsal hastalıklardır.
• Polar zar lipidleri sürekli olarak bir
metabolik döngü içerisindedir.
• Normalde sentezlenme hızları, yıkım
hızları tarafından dengelenir.
• Lipidlerin yıkımı, lizozomdaki her
biri sadece belli bir bağı
hidrolizleyebilen hidrolitik
enzimler tarafından yürütülür.

• Bu enzimlerden birindeki bir hata

sonucunda kısmi yıkım ürünleri
dokularda birikerek ciddi
hastalıklara neden olur.
Hidrolize edilen lipidler
 Niemann Pick Hastalığı

• Fosfokolini sfingomyelinden ayıran

sfingomiyelinaz enziminde eksiklik
mevcuttur.

• Sfingomyelin beyinde, dalakta ve

karaciğerde birikir.

99
 Niemann Pick Hastalığı

• Hepatosplenomegali,
• mental gerilik gözlenmektedir.

• Hastalık, bebeklerde ortaya çıkar ve

zihinsel geriliğe ve erken yaşta ölüme
neden olur.

100
101
 Yaygın GangIiyozidoz
(GM1 gangliyozidoz)

• - galaktozidaz enzimi eksiktir.

• Mental gerilik,
• hepatomegali,
• iskelet deformiteleri gözlenir.
 Tay-Sachs Hastalığı
(GM2 gangliyozidoz )
• Heksozaminidaz A enzimi
eksikliğinden dolayı beyinde
ve dalakta gangliyosit GM2
birikir.

• Kas güçsüzlüğü,
• felç,
• büyüme geriliği,
• Mental gerilik,
• körlük ve
• 3-4 yaşlarında ölümle sonuçlanır.
 Sandhoff Hastalığı
(Sandhoff-Jatzkewitz Hastalığı)

• Hekzosaminadaz A ve B enzimlerinde
eksiklik bulunmaktadır.

• Klinik bulguları Tay-Sachs hastalığı ile

aynıdır.
 Fabry Hastalığı
• -galaktozidaz A enziminde
eksiklik vardır.
• Seramid triheksosid birikir.

• Deri döküntüsü ve böbrek

yetmezliği gözlenir.

• X’e bağlı resesif kalıtım gösterir.

• Belirtileri sadece erkeklerde tam

olarak gözlenmektedir.
 Gaucher Hastalığı
• Glukozil seramidi hidroliz eden
glukoserebrosidaz (-D
glukozidaz) enzimi eksiktir.

• Enzim defekti nedeniyle

parçalanamayan glukozil
seramid dokularda birikir ve
dalaktaki ve karaciğerdeki
büyümeden
(hepatosplenomegali)
sorumludur.
 Gaucher Hastalığı
• Lipid birikimi sonucu
büyüyen hücrelere Gaucher
hücreleri denir ve hastalığın
tanısında kullanılır.

• Büyüyen dalak, kan hücreleri

için bir kapan gibi çalışır ve
kanı süzerek kan hücrelerini
toplar. Sonuçta pansitopeni
açığa çıkar.
 Gaucher Hastalığı
• Trombositlerde azalma,
ekimoz ve kanamalara neden
olur.

• Gaucher hücreleri kemik

iliğinde de görülür ve uzun
kemiklerde erozyonlar ortaya
çıkar.

• Hastalığın şiddetli olduğu

vakalarda lipid, beyin hasarına
da sebep olur.
 Fukosidoz

• - fukosidaz enzim eksikliği nedeniyle

• Pentaheksozilfukoglikolipid birikir.
• Serebral dejenerasyon,
• kas spastisitesi ve
• kalınlaşmış deri ile kendini gösterir.
 Krabbe Hastalığı

• Galaktozilseramidi hidroliz eden -D

galaktozidaz enziminde eksiklik vardır.
• Mental retardasyon ve
• miyelinin hemen hemen tamamen
yokluğu ile karakterizedir.
 Metakromatik lökodistrofi
• Aril sülfataz A enzimi eksiktir.
• Sulfogalaktoserebrozit birikir.

• Mental retardasyon,

• erişkinlerde psikolojik defektler

ve
• demiyelenizasyon mevcuttur.
 Genetik danışma

• Birçok kalıtsal hastalık

önceden belirlenebilir ve
önlenebilir.

• Anne-baba adayları
üzerindeki testler sayesinde
anormal enzimler
belirlenebilir.
07.10.2021 CBÜTF Biyokimya 114