GLİKOLİZ

(EMBDEN MEYERHOF YOLU)

Dr.Öğr. Üyesi Muzaffer KATAR

GOÜ Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya A.D.

12.02.2020 1/39
 GİRİŞ

• Glukozun piruvata çevrilmesini ve bu esnada bir

miktar ATP üretimi gerçekleştiren reaksiyonlar
serisine GLİKOLİZ denir.

• Glukozun kullanımı için ana yoldur ve bütün

hücrelerde meydana gelir.

• Bazı glikoliz enzim defektleri hemolitik anemiye

neden olur.

12.02.2020 2/39
• Oksijenin olması yada olmaması glikolizi
etkilemez.

• Glikolizi aerobik ve anaerobik şeklinde ayırmanın

geleneksel kullanımı dışında meydana gelen
reaksiyonlar açısından önemli bir farkı yoktur.

• Sadece aynı miktarda enerji sağlayabilmek için

anaerobik glikolizde daha fazla glukoz
oksidasyona uğramak zorundadır.
12.02.2020 3/39
 Glikoliz Reaksiyonları
• 1. Reaksiyon; Hücre içine giren glukozun fosforillenmesidir.
-D-Glukoz + ATP --Mg2+--> -D-Glukoz 6 fosfat +ADP +H+

• Mg2+ , ATP ile kompleks haldedir MgATP olarak bulunur.

• Reaksiyon geri dönüşümsüzdür.
• Serbest enerji kaybı olur. ATP harcanır.
• Fosforillenen glukoz hücre dışına çıkamaz.

6 CH2OH 6 CH OPO 2
2 3
ATP ADP
5 O 5 O
H H H H
H H
4 1 4 H 1
OH H 2+ OH
Mg
OH OH OH OH
3 2 3 2
H OH Hexokinase H OH

12.02.2020
glucose glucose-6-phosphate 4/39
 NH2

ATP N
N
adenosine triphosphate
O O O N N

O P O P O P O CH2 adenine
O
   H H
O O O
H H
OH OH
ribose

Mg++ negatif yüklü fosfat esteri ile etkileşir bu şekilde

ATP’nin hekzokinaz enziminin aktif merkezi için
uygun yük konformasyonunu sağlar.

12.02.2020 5
 Glukoz 6-fosfat, birkaç metabolik yolun
(glikoliz, glukoneojenez, PFY, glikojenez ve glikojenoliz)
kavşak noktasında yer alan önemli bir bileşiktir
12.02.2020 6/39
 glucose

• Reaksiyonu Hekzokinaz enzimi katalizler.

• Bu enzimin dört izoenzimi bulunmaktadır. Hexokinase
• Hekzokinaz --> Bir çok dokuda bulunur yaygın bir
dağılımı var.
• Hekzokinaz IV--> Glukokinaz olarak bilinir. KC’de
bulunur. Fonksiyonel olarak diğerlerinden farklıdır.
• İlk üç izoenzim glukoz için düşük Km değerine sahiptir
ve Glukoz 6 fosfat tarafından allosterik olarak inhibe
edilir.
• Monomerik yapıda olan glukokinaz ise glukoz için
yüksek Km değerine sahiptir ve glukoz 6 fosfat
tarafından allosterik olarak inhibe edilmez. Fruktoz 6
fosfat ve glukagon inhibe eder. KH zengin diyet ve
12.02.2020 7/39
insülin aktive eder.
 Kan glukoz derişiminde artışla heksokinaz
ve glukokinazın glukozu fosforlama
etkinliğinde görülen değişmeler

Glukoz için heksokinazın Km’i

0.05 mmol/L glukokinazın 10
mmol/L’dir
12.02.2020 8/39
• Ayrıca hekzokinaz glukozun  ve  formları ile birlikte
diğer hekzoslarında fosforilasyonunu katalizler.
• Glukokinaz ise sadece glukoza spesifiktir.
• Glukokinaz sadece karaciğer ve pankreas  hücrelerinde
bulunur. Bu dokulardaki fonksiyonu birbirinden farklıdır.
• KC’ de yemek sonrası ve hiperglisemi periyodu sırasında
hepatosit glukoz alımı, artmış glukokinaz aktivitesinden
dolayı artar.
• Bu durum glukoz metabolizmasını başlatır ve glukozun
diğer metabolik ürünlere dönüşümünü sağlar.
• Hipoglisemi periyodu sırasında ise hepatosit glukokinaz
aktivitesi düşer ve karaciğer bir glukoz sağlayıcısı haline
gelir.

12.02.2020 9/39
• Pankreasta ise; glukokinaz insülin sekresyon modülatörü ve
glukoz sensörü gibi fonksiyon görür.
• Plazma glukoz konsantrasyonundaki artış  hücresinin
sitozolünde glukoz artışına neden olur.
• Bu durum glukokinazın aktifleşmesine ve ATP sentezinin
artışına neden olur.
• Artmış ATP miktarı ATP bağlı K kanallarını inhibe eder.
• K iyonunun hücre dışına çıkışının inhibisyonu hücrenin
depolarize eder ve Ca2+ kanalları açılır.
• Sitozolik Ca2+ konsantrasyonunun artışı insülin
sekresyonunu tetikler.

12.02.2020 10/39
 2. reaksiyon

• Glukoz 6 fosfatın fruktoz 6 fosfata izomerizasyonu

-D-Glukoz 6 fosfat <-------> -D-Fruktoz 6 fosfat
• Bu reaksiyon fosfoglukoz izomeraz enzimi tarafından
katalizlenir, geri dönüşümlüdür ve Mg2+ iyonları gerektirir.

6 CH OPO 2
2 3
5 6 CH OPO 2 1 CH2OH
H O H 2 3
O
H
4 H 1 5 H HO 2
OH
OH OH H 4 3 OH
3 2
OH H
H OH
Phosphoglucose Isomerase
glucose-6-phosphate fructose-6-phosphate
12.02.2020 11/39
 3. reaksiyon

• Fruktoz 6 fosfatın fruktoz 1,6 bisfasfata fosforilasyonu

• -D-Fruktoz 6 fosfat + ATP --Mg2+--> Fruktoz 1,6 bisfosfat +ADP + H+
• Bu reaksiyon 6 fosfofruktokinaz (PFK-1) enzimi tarafından
katalizlenir, geri dönüşümüzdür.
• Glikolizin major regülatör basamağıdır. ATP harcanır.
• PFK-1 allosterik bir enzimdir.
• Allosterik aktivatörleri; ADP, AMP, Fruktoz 6 fosfat ve Pi
• Allosterik inaktivatörleri; ATP, sitrat ve yağ asitleri

Phosphofructokinase
6 CH OPO 2 1CH2OH 6 CH OPO 2 1 CH2OPO32
2 3 2 3
O ATP ADP O
5 H HO 2 5 H HO 2

H 4 3 OH Mg2+ H 4 3 OH
OH H OH H
fructose-6-phosphate
12.02.2020 fructose-1,6-bisphosphate 12/39
 4. reaksiyon

• Fruktoz 1,6 bisfosfatın iki trioz fosfata parçalanması

Fruktoz 1,6 bisfosfat ----> D-Gliseraldehid 3 fosfat + Dihidroksi aseton fosfat
• Aldolaz (fruktoz 1,6 bisfosfat aldolaz) enzimi tarafından
katalizlenen geri dönüşümlü bir reaksiyondur.
• Her biri dört alt üniteden oluşan birbirinden farklı birkaç
aldolaz tarif edilmiştir.
• Aldolaz A --> Yaygın bir dağılımı vardır.
• Aldolaz B --> Böbrek ve KC’ de bulunur.
2
1 CH2OPO3

2C O
H O
2
HO 3C H Aldolase 3
CH2OPO3 1C

H 4C OH 2C O + H 2 C OH
2
H C OH 1CH2OH 3 CH2OPO3
5
2
6 CH2OPO3 dihydroxyacetone glyceraldehyde-3-
phosphate phosphate
fructose-1,6-
12.02.2020 bisphosphate 13/39
Triosephosphate Isomerase
 5. reaksiyon

• Dihidroksiaseton fosfatın gliseraldehid 3 fosfata izomerizasyonu

Dihidroksiaseton fosfat <--------->Gliseraldehid 3 fosfat
• Geri dönüşümlü olan bu reaksiyon trioz fosfat izomeraz enzimi
tarafından katalizlenir.
• Böylece aldolaz enziminin katalizlediği reaksiyonla 2 molekül
Gliseraldehid 3 fosfat meydana gelmiş olur.

Triosephosphate Isomerase
H H OH H O
H C OH H+ H+ C H+ H+ C
C O C OH H C OH
CH2OPO32 CH2OPO32 CH2OPO32

dihydroxyacetone enediol glyceraldehyde-

phosphate intermediate 3-phosphate
12.02.2020 14/39
• Bu reaksiyonla glikolizin ilk fazı ( 6 C fazı)
sonlanmış olur ve 1 molekül glukozdan 2
molekül trioz fosfat üretilir ve 2 ATP
harcanır.

• Glikolizin 2. fazı gliseraldehid 3 fosfatın

oksidasyonu ile olur ve enerji üretimi içerir.

12.02.2020 15/39
 6. reaksiyon

• Gliseraldehid 3 fosfatın dehidrojenasyonu

D-G3P + NAD+ + Pi -----> 1,3 bisfosfogliserat + NADH + H+
• Bu reaksiyon ardışık birkaç kimyasal reaksiyonun birleşmesi
ile meydana gelmektedir. Gliseraldehid 3 fosfat
dehidrogenaz enzimi ile reaksiyon gerçekleşir.
• Oksidasyonla uzaklaştırılan 2H atomu substrattan
uzaklaştırılır ve NAD+’ ye aktarılır. NADH+ H+ oluşturan
ilk basamaktır.
Glyceraldehyde-3-phosphate
Dehydrogenase
H O + H+ O OPO32
+
1C NAD NADH 1C
+ Pi
H C OH H C OH
2 2
2 2
3 CH2OPO3 3 CH2OPO3
12.02.2020 glyceraldehyde- 1,3-bisphospho- 16/39
3-phosphate glycerate
• G3P’ fosforillenmesi ile G3P’ ın 1 nolu C da yüksek
enerjili fosfat bağında korunur. Böylece 1,3
bisfosfogliserat meydana gelmiş olur.

• Ortamda arsenat olması durumunda arsenat fosfatla

yarışır ve 1 arseno-3 fosfogliserat meydana gelir.

• Dolayısı ile ATP üretimi olmaz.

12.02.2020 17/39
 Alyuvarlardaki 2,3-bisfosfogliserat yolu
(Rapoport-Luebering Döngüsü)

Reaksiyonda; önce enzimin

yapısındaki fosfat grubu
substratın 2. C na aktarılır
ve 2,3 bisfosfogliserat ara
ürünü meydana gelir

Daha sonra substratın 3.

C’daki fosfat grubu
enzimin serin rezidüsüne
aktarılır
12.02.2020 18/39
 7. reaksiyon

• 1,3 bisfosfogliseratın 3 fosfogliserata oksidasyonu

1,3 bisfosfogliserat + ADP <------> 3-fosfogliserat +ATP
• Geri dönüşümlü olan bu reaksiyon fosfogliserat kinaz
enzimi tarafından katalizlenir ve Mg iyonu gerektirir.
• Substrat seviyesinde fosforilasyonla ATP üretimi olur.
• 1 mol glukoz başına 2 mol ATP üretimi gerçekleşir.

Phosphoglycerate Kinase
O OPO32 ADP ATP O O
1C 1
C
H 2C OH H 2C OH
2+
2 Mg 2
3 CH2OPO3 3 CH2OPO 3

1,3-bisphospho- 3-phosphoglycerate
12.02.2020 glycerate 19/39
 1 2

Embden-Meyerhof Glikolitik Yolu 3

GLİKOLİZ

5
6
12.02.2020 20/39
 8. reaksiyon

• 3 fosfogliseratın 2 fosfogliserata izomerizasyonu

3-fosfogliserat --------> 2-fosfogliserat
• Reaksiyon fosfogliserat mutaz enzimi ile katalizlenir ve Mg
iyonu gerektirir.
• Reaksiyonda; önce enzimin yapısındaki fosfat grubu
substratın 2 C na aktarılır.
Phosphoglycerate Mutase
O O O O O O
C C C
1
1 1
H 2C OPO32
H 2C OH H 2C OPO32 2
3 CH2OPO3
2
3 CH2 OPO 3 3 CH2OH 2,3-bisphosphoglycerate
3-phosphoglycerate
12.02.2020 2-phosphoglycerate 21/39
 9. reaksiyon

• 2-fosfogliseratın fosfoenol piruvata dehidratasyonu

2-fosfogliserat <------> Fosfoenol piruvat + H2O
• Reversıbl bir reaksiyondur, Mg2+ gerektirir ve Enolaz tarafından
katalizlenir.
• Enolaz enzimi FLORİD tarafından inhibe olur.

Enolase
O O O O
C C
1
1
H C OPO 32 2
C OPO 32 + H2O
2
3 CH2OH 3 CH2
12.02.2020 2-phosphoglycerate phosphoenolpyruvate 22/39
 10. reaksiyon

• Fosfoenolpiruvatdan ADP’ nin fosforilasyonu

PEP + ADP + H+ ----> Piruvat +ATP
• Glikolizin 2. substrat seviyesinde fosforilasyon
basamağıdır.
• Geri dönüşümsüzdür .
• Piruvat kinaz tarafından katalizlenir.
Pyruvate Kinase

O O O O O O
C ADP ATP C C
1 1 1

2
C OPO32 C
2
OH 2
C O

3 CH2 3 CH2 3 CH3

phosphoenolpyruvate
12.02.2020 enolpyruvate pyruvate
23/39
• Enzim aktivitesi K ve Mg iyonlarına
bağlıdır.
• Fruktoz1,6 bisfosfat pozitif modülatördür.
• ATP ve Alanin negatif modülatördür.
• İnsülin aktiviteyi artırır.
• Glukagon cAMP aracılığı ile enzim
aktivitesini düşürür.

12.02.2020 24/39
• Mitokondriye sahip hücrelerde glikolizin bütün reaksiyonları
aerobik şartlar altında gerçekleşir.
• Net reaksiyon;
• Glukoz + 2NAD+ +2 ADP +2HPO4 ---> 2 piruvat +2NADH +H+ +2ATP +2H2O
• Hücrenin mitokondrisi yoksa veya anerobik koşullar altında
ise piruvat laktata indirgenir.
• Piruvat + NADH + H+ <---> L-Laktat + NAD+
• Reaksiyon Laktat DH enzimi tarafından katalizlenir..
• Net reaksiyon;
• Glukoz +2 ADP +2Pi ---> 2 laktat + 2ATP +2H2O

12.02.2020 25/39
7

12.02.2020 26/39
10
7

NADH’ın yeniden okside

8 olması, G-3-P dehidrogenaz
tarafından katalizlenen
tepkime döngüsü için yeterli
NAD+ üreterek, glikolizin O2
9 yokluğunda ilerlemesini sağlar

12.02.2020 27/39
10
• Mitokondriye sahip hücrelerde glikolizin reaksiyonları
aerobik şartlarda gerçekleşir, net reaksiyon;
Glukoz + 2NAD+ + 2ADP + 2HPO4  2 piruvat + 2NADH + H+ + 2ATP + 2H2O

• Hücrenin mitokondrisi yoksa veya anerobik koşullar

altında ise piruvat laktata indirgenir
Piruvat + NADH + H+  L-Laktat + NAD+
LDH

Net reaksiyon;
Glukoz + 2 ADP + 2Pi  2 Laktat + 2ATP + 2H2O

12.02.2020 28/39
 Glikolizin Düzenlenmesi

• Glikoliz üç geri dönüşümsüz reaksiyonu katalizleyen

enzimler üzerinden düzenlenir.
• Bu enzimler;
-Hekzokinaz ve glikokinaz
-Fosfofruktokinaz 1
-Piruvat kinaz

12.02.2020 29/39
 PİRUVATIN KULLANIMI
• Aerobik glikolizin son ürünü olan piruvat hücrenin
ihtiyacına göre değişik metabolik yollara katılır.
1- Anerobik şartlarda
• Piruvat + NADH ----> Laktat + NAD+
2- Glukoza ihtiyaç varsa ;glukoneogenez reaksiyonları
için substrat olarak kullanılır.
• Piruvat + CO2 -----> Okzaloasetat
• enz; piruvat karboksilaz
3- Mikroorganizmalarda; Etanole dönüşür.
• Piruvat -----> Asetaldehid ---> Etanol
• Enz; piruvat dekarboksilaz ve alkol dehidrogenaz
Piruvatın Asetil CoA’ ya oksidasyonu
4-12.02.2020 30/39
• Bu reaksiyon enerji açığı olduğu zaman meydana
gelir ve Glikoliz ve TCA devri arasında ilişkiyi
sağlar.
• Piruvat özel taşıyıcı sistemlerle mitokondriye taşınır.
• Piruvat + NAD+ +CoA-----> Asetil CoA+ NADH +CO2
• Enz; Piruvat Dehidrogenaz enzim kompleksi.
• Reaksiyon geri dönüşümsüzdür.

12.02.2020 31/39
 Pirüvik asit metabolizması
Glikojen

Glukoz

Alanin Pirüvik asit Laktik asit

Asetil-Ko-A
Oksaloasetik Asit Malik Asit
12.02.2020 Sitrik Asit döngüsü 32/39
 Glukoz katabolizmasında yüksek enerjili fosfat üretilmesi
Yol Tepkimeyi kataliz eden enzim -(P) Üretim yöntemi Mol glukoz başına
-(P) sayısı
Glikoliz Gliseraldehid-3-fosfat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2 NADH oksidasyonu 6*
Fosfogliserat kinaz Substrat düzeyinde fosforlama 2
Pirüvat kinaz Substrat düzeyinde fosforlama 2 (10)

Heksokinaz ve fosfofrüktokinazla kataliz edilen tepkimelerde ATP kullanılması -2

Net 8
Pirüvat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2 NADH oksidasyonu 6
İzositrat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2 NADH oksidasyonu 6
-Ketoglutarat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2 NADH oksidasyonu 6
Sitrik asit döngüsü Süksinat tiyokinaz Substrat düzeyinde fosforlama 2
Süksinat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2FADH2 oksidasyonu 4
Malat dehidrogenaz Solunum zincirinde 2 NADH oksidasyonu 6
Net 30

Aerobik koşullarda glukozun molü başına toplam 38

Anaerobik koşullarda glukozun molü başına toplam 2

* Glikolizde oluşan NADH’ın malat yoluyla mitokondriye aktarıldığı var sayılmıştır

Gliserofosfat yolu kullanılacak olursa her NADH molü başına sadece 2 -(P) üretilir, toplam net üretim 38 yerine 36 olur
Heksokinaz tepkimesi için artık ATP gerekmediğinden, glikolizde net yüksek enerjili fosfat üretimi 2’den 3’e yükseldiği
için anaerobik koşullarda başlama noktasının glikojen olması kayda değer bir yarar sağlar

12.02.2020 33/39
12.02.2020 34/39
• Bu parola glikolizi öğrenmek için yapıldı.
Parola 10 ;‫״‬Glikoliz takımı 11 futbolcusuyla stadyumda !! ‘’

1) Glikoliz takımında 11 futbolcu vardır. (Glikolizde 11 enzim

görevlidir.)

2)Glikoliz takımı maçlarını ünlü stadyumlarında yapar. (Glikoliz

stoplazma
da gerçekleşir)

3) Takımın en değerli ve vazgeçilmez futbolcuları; FAİK, Pire kenan

ve Hekim’ dir.
(Glikolizde geri dönüşümsüz reaksiyonları katalizleyen enzimler; PFK-
I,
Piruvat kinaz ve hekzokinaz’dır.)

4) Faik, Hekim ve pire kenan glikoliz takımının anahtar oyuncularıdır.

(PFK-I, Hekzokinaz ve pirüvat kinaz glikolizde regülatuar
enzimlerdir.)
12.02.2020 35/39
• 5) Takımın kaptanı ve en önemli oyuncusu FAİK’tir.
( Glikolizin en önemli düzenleyici enzimi PFK-I’dir.)

6)Takımın kalecisi 1nolu formasıyla HEKİM’dir.

( İlk reaksiyonu katalizleyen enzim Hekzokinaz’dır. )

7) Hekim futbolcular arasında ilk fosforlu ayakkabıyı giyen

futbolcuydu.
( Glikolizde ilk fosforlanma hekzokinaz tarafından gerçekleştirilir.)

8) Hekim fosforlu ayakkabıyı giymeden sahaya çıkmazdı.

( Hekzokinaz glukozu fosforilleyerek hücre içine sokar.)

9) Hekim maça girer girmez bir gol yedi.

(Hekzokinazın katalizlediği reaksiyonda 1 ATP harcanır.)

10 )Faik 3, Pire kenan 10 numaralı formayı giyer. (PFK-I 3., Piruvat

kinaz
10. enzimdi.)
12.02.2020 36/39
• 11) Pire kenan takımın golcüsüydü ve 2 gol atmıştı.)
(Pirüvat kinazın katalizlediği reaksiyonda 2 mol ATP sentezlenir.)

12)Takımın en çok koşan ve en çok su kaybeden futbolcusu 11.nolu

formasıyla ENVER’dir.
(Enolazın katalizlediği reaksiyonda 2 mol H2O açığa çıkar.)

13) Faik bu maçta kendi kalesine 1 gol atmıştı.

(PFK-I enziminin katalizlediği reaksiyonda 1 mol ATP harcanır.)

14)Pogokin ve pire kenan maçta 2 şer gol atmışlardı.

(Fosfogliserat kinaz ve piruvat kinazın katalizlediği reaksiyonda 2 şer
ATP kazanılır.)

15)Glikoliz takımı maçı 4-2 kazandı.

(Anaerobik glikolizde 2 ATP kaybedilir, 4 ATP kazanılır. Net kazanç; 2
ATP’dir.

12.02.2020 37/39
• 16)11 arslan o kadar çok koştular ki yorgunluktan bitkin düştüler.
Kanlarında yor- gunluk asidi birikti.
( Glikolizde son ürün yorgunluk asidi olan LAKTAT’dır.)

17) Yorgun düşmeseydiler vücütlarında yeterince enerji olsaydı inanın

4 gol daha atar maçı 8-2 veya 6-2 kazanırlardı.
( Aerobik glikolizde 8 ATP veya 10 ATP kazanılır. 2 ATP kaybedilir.
Net kazanç; 6 ATP veya 8 ATP’dir.)

12.02.2020 38/39