BİYOKİMYA

METABOLİZMANIN TEMEL KAVRAMLARI • Kas kasılması için gereken yüksek enerjiyi depolayan
madde; Fosfokreatin (= kreatin fosfat).
• İnsanda kasta ATP sağlamak için kullanılmayan;
1. METABOLİZMAYA GİRİŞ Fosfoarginin (= arjinin fosfat). Arjinin fosfat,
omurgasızlarda kas dokusunda görevlidir.

• Yüksek enerjili fosfat bileşikleri olup ADP‛den ATP • Bir 100 metre yarışı sırasında kaslar için gerekli
oluşturmaya gücü yeten maddeler; Kreatin fosfat, ATP‛nin en büyük kısmı, kreatin fosfattan gelir.
arjinin fosfat, fosfoenol pirüvat, 1,3 bifosfogliserat • ATP‛de bulunan yüksek enerjili bağ … Fosfoanhidrit
gibi maddelerdir. Bağı

• Diğerlerine göre en yüksek negatif değere sahip olan • Asetil-KoA, Süksinil-KoA‛da bulunan yüksek enerjili
yüksek enerjili bileşik... Fosfoenolpirüvat bağ … Tiyoester Bağı
• Fosfagenler … Arjinin fosfat – Kreatin fosfat
• Fosfagenlerin öncülü … Arjinin
Biyokimyasal öneme sahip molekülerden
açığa çıkan ΔG° 2. ELEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİ
Bileşik ΔG0 kcal/mol
• Mitokondri iç zarı en selektif membrandır. Bu
Fosfoenol pirüvat - 14.8 membrandan moleküllerin taşınması için çeşitli
taşıyıcılara ihtiyaç duyulmaktadır.
Karbamoil fosfat - 12.3
• Mitokondri iç zarında bulunan başlıca transport
1,3-Bifosfogliserat 3-Fosfogliserat - 11.8 s i s t e m l e r i ; pirüvat hidrojen simport sistemi,
dikarboksilat transport sistemi, adenin nükleotid
Kreatin fosfat - 10.3 transport sistemi, alfa ketoglutarat transport sistemi,
ATP ADP + Pi - 7.3 fosfat transport sistemi, karnitin mekiği, glutamat-
aspartat transport sistemi, nötral amino asit transport
ADP AMP + Pi - 6.6 sistemidir.

Pirofosfat - 6.6 • Mitokondride ETZ‛nin başlıca elektron kaynağı, Krebs

siklusudur.
Glukoz -1-fosfat - 5.0
• Koenzim Q dışında tüm ETZ üyeleri proteindir.
Fruktoz-6-fosfat - 3.8 Koenzim Q, ise izopren türevi bir lipidtir.
• Yapısında vitamin içermeyen koenzim... Koenzim Q
AMP - 3.4
“Elektron transport zinciri reaksiyonları” başlıklı şekile
Glukoz-6-fosfat - 3.3 bakınız.
Gliserol -3-fosfat - 2.2 • Koenzim Q, elektronları hem NADH dehidrogenazdan
(kompleks I), hem de süksinat dehidrogenaz (kompleks
II), gliserol 3 fosfat dehidrojenaz ve açil KoA
dehidrogenazdan oluşan FADH2 den alır.
@ Yüksek enerjili bileşikler • Sitrik asit döngüsü enzimlerinden olup, aynı zamanda
elektron taşıma zincirinin 2. kompleksini oluşturan
ü Fosfoenol pirüvat enzim… süksinat dehidrojenaz
ü Karbamoil fosfat
• Elektronlar ETZ‛de Koenzim Q dan sitokrom b, c1 ,
ü 1,3-Bifosfogliserat
c ve a + a3‛e doğru ilerler.
ü Kreatin fosfat
ü Asetil-KoA • ETZ‛de farnesil pirofosfattan sentezlenen elektron
ü Süksinil-KoA taşıyıcılar … Koenzim Q ve Hem a
ü S-adenozil metiyonin • Hareketli elektron taşıyıcılar … Koenzim Q ve Sitokrom
ü Üridin difosfat glukoz c
ü Fosforibozil pirofosfattır. • Kompleks-1 … 4 proton, Kompleks-3 … 4 proton,
Kompleks-4 … 2 proton pompalar.
• Fosfor içermemesine rağmen yüksek enerjili madde...
• Transmembran proteini olmayan … Kompleks-2
S-adenozil metyonindir (SAM).
• Kompleks-1‛in prostetik grubunda bulunan… FMN
• Düşük enerjili fosfat bileşikleri olup ADP‛den ATP
• Mitokondride ATP/ADP ve NADH/NAD+ oranları
oluşturmaya gücü yetmeyen maddeler; Glukoz 1, 6-
yüksek ise... Elektronların oksijene akışı yavaşlar
bifosfat, glukoz 6- fosfat, fruktoz 6- fosfat, gliserol
3- fosfat, fruktoz 1,6- bifosfat vb maddelerdir. • İzositrattan sağlanan elektronlar mitokondride ETZ‘ye
nereden katılır...NADH dehidrojenaz
2 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Elektron transport zinciri reaksiyonları

• Elektron transport zincirinde elektron taşıyıcısı olarak
fonksiyon görmeyen madde... NADPH
• Elektron transport zincirine hidrojen iyonu taşıyan
koenzimler... NAD+ ve FAD+
• Koenzim formu aynı anda 2 elektron ve 1 proton
transferinde rol alan vitamin... Niasin
İki elektron bir proton taşıyan hidrojen atomuna hidrit
iyonu denir. NAD+ hidrit iyonu kabul eder.
• Elektron transport zincirinde elektronları tek tek
taşıyan... Sitokromlardır.
Elektron transport zincirine NADH ve FADH2‛den
elektron çiftleri protonlarıyla beraber kompleks-1 ve
kompleks-2‛den → koenzim Q‛ya aktarılır. Çift elektron
taşıyıcısı olan Koenzim Q aldığı elektronları teker teker
taşıyan sitokromlara aktarır.
• Sitokrom a + a3; (= sitokrom oksidaz); Bakır içerir.
Aynı zamanda bir hem-protein olduğundan demir de
bulundurur.
• Elektron transfer zincirinde, elektronların oksijene
transferini sağlayan enzim kompleksi... Kompleks-4
• Amobarbital, sekobarbital, Rotenon, piericidin A;
Kompleks I‛den KoQ‛ya elektron taşınmasını bloke
eder.
• Malonat; kompleks II‛yi yani süksinat dehidrogenazı
yarışmalı olarak inhibe eder.
• Tenoyiltrifloroaseton (TTFA), karboksin; Kompleks
II‛den ubikinona transferi engeller.
• BAL (dimerkaprol), antimisin A; Sit c1‛den sit.c‛ye
elektron taşınmasını (kompleks III) bloke eder.
• Siyanür, CO, hidrojen sülfür, sodyum azid; Sitokrom
oksidazı (Kompleks IV) inhibe eder. Bu maddeler
sitokrom a+a3‛den oksijene elektron geçişini engeller.
3. OKSİDATİF FOSFORİLASYON
• Kompleks V (ATP sentaz= F0/F1 cisimciği) Mitokondri
iç membranında bulunan ATP sentaz bir F tipi ATPaz,
olup H+ elektrokimyasal gradyantını kullanarak enerji
üretir.

Elektron akışını inhibe eden başlıca • Kompleks 5 … F tipi ATPaz

önemli ETZ inhibitörleri • F0 kompleksi oligomisin ve venturosidin, ile inhibe
olur.
Elektron akışındaki
İnhibitör • F1 cismi ise auroventinle bloke olmaktadır.
inhibisyon bölgesi
• Rotenon, Amobarbital, • Kompleks-1 → Koenzim Q • Oligomisin: ATP sentazın sap kısmına (Fo) bağlanarak
Sekobarbital, Pierisidin A (Ubikinon) H+ kanalını kapatır. Böylece hem ATP sentezini hem de
• Tenoyiltrifloroaseton ETZ‛yi durdurur.
(TTFA) • Kompleks-2 → Koenzim Q • Valinomisin, K+ iyonoforu. Nigerisin ise hem K+ ve H+
• Karboksin iyonoforudur.
• Süksinat dehidrojenaz (K-
• Malonat • Ayırıcılar (Uncoupler): 2,4-Dinitrofenol, yüksek doz
2) (Yarışmalı inhibisyon)
aspirin, dikumarol ve Klorkarbonilsiyanide fenilhidrazon
• Dimerkaprol (BAL) • Sitokrom c1 → Sitokrom c (CCCP).
• Antimisin A (K-3 inhibisyonu)
• 2,4-Dinitrofenol vb ayırıcılar, ETZ‛yi bozmazken ATP
• Siyanür üretilmesine engel olur. Bu tip maddeler oksidasyon-
• Karbonmonoksit • Sitokrom a+a3 → Oksijen fosforilasyon ilişkisini bozarlar. Enerji ısı olarak
• Hidrojen sülfür (K-4 inhibisyonu) salınır.
• Sodyum azit
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 3

• Elektron transport zincirini bozmazken, ATP sentezini 4. SERBEST OKSİJEN RADİKALLERİ VE

bozan madde... 2,4-Dinitrofenol
ANTİOKSİDANLAR
• Adenin nükleotit translokazı inhibe eden madde...
Atraktilozit • O-2. + O- 2 + 2H+ → H2O2 + O2 reaksiyonunu
katalizleyen enzim... Süperoksit dismutaz
@ Diğer inhibitörler

ATP Sentaz İnhibitörleri

• Oligomisin, Venturosidin; Protonların ATP sentaz
kompleksinin F0 kanalından akışının inhibisyonu
• Aurovertin; F1 inhibisyonu
Adenin Nükleotit Translokaz İnhibitörleri
• Atraktilozit, Bongkreik asit
İyonoforlar
• Valinomisin; Potasyum iyonoforu
• Nigerisidin; Potasyum ve hidrojen iyonoforu
• Gramisidin; Sodyum, potasyum ve hidrojen
iyonoforu
Eşleşmeyi Ayıranlar (ayırıcılar)
• 2,4-Dinitrofenol
• Yüksek doz aspirin
• Klorkarbonilsiyanit fenilhidrazon
• Dikumarol
• Termogenin
• Tiroksin
• Halotan ve Eter

• Termogenin fizyolojik bir ayırıcı olup bazı hayvanların

ısınmasında görev almaktadır. Termogenin pürin
nükleotitleri tarafından inhibe edilirken, norepinefrin
etkisi altında ortaya çıkan serbest yağ asitler ve
açil-koA‛lar tarafından aktive edilir.
• Termogenin dış mitokondri membranında değil, iç
mitokondri membranında bulunur.
• Mitokondride sentezlenen ATP, mitokondri matriksinden Moleküler oksijenin indirgenmesi
intermembraner aralığa taşınırken mitokondri iç
zarında bulunan adenin nükleotid translokaz ile geçer. • Moleküler oksijenin suya indirgenememesi sonucu
ATP, intermembraner aralıktan sitoplazmaya geçerken oluşan ilk reaktif oksijeni … Süperoksit
kreatin fosfat şantı ile aktarılır.
• Mitokondri iç zarında, adenin nükleotid translokazı • 2H2O2 → 2H2O + O2 reaksiyonunu katalizleyen
inhibe eden; Atraktilosid (+ Bongkrecic asit) enzim... Katalaz
• Leber Herediter Optik Nöropatide; Mitokondriyal • Organizmayı zararlı peroksitlere karşı koruyan
DNA mutasyonları nedeni ile NADH dehidrogenazın enzim... Katalaz
(kompleks I) bazı subünitleri kodlanamaz. Anneden
• Selenyuma bağımlı antioksidan enzim... Glutatyon
kalıtımla geçer, nöroretinal dejenerasyon nedeni ile
peroksidaz
bilateral görme kaybı mevcuttur.
• MELAS: Mitokondriyal ensefalomiyopati + laktik • Glutatyon redüktaz enziminin yapısında yer alan
asidoz + stroke (inme) ile seyreder. Bu hastalıkta vitamin... Riboflavin
özellikle mitokondri tarafından kodlanan kompleks I • Hidrojen peroksiti klorür varlığında hipokloröz asit
(NADH dehidrogenaz) ve lösini taşıyan tRNA (MT- çeviren enzim... Miyeloperoksidaz
TL1) genlerinde bir kusur olduğu düşünülmektedir.
• Hidroksil radikali oluşturan reaksiyon … Fenton
• Mitokondriyal DNA, Solunum zincirinin (ETZ) 67 tane
reaksiyonu
olan protein alt biriminden 13 tanesini kodlar. Bunların
dağılımına baktığımızda; ETZ komponentlerinden • Hidrojen peroksit üreten enzimler … Ksantin oksidaz,
kompleks II olan süksinat dehidrogenaz hariç Süperoksit dismutaz, Protoporfirinojen IX oksidaz
diğer komplekslere (Kompleks I, III, IV ve V)
ait proteinlerinin bir kısmı mtDNA tarafından • Hücre içi antioksidan enzimler... Süperoksit dismutaz,
kodlanmaktadır. Kompleks II ise sadece nükleer katalaz, glutatyon peroksidaz, glutatyon redüktaz ve
DNA tarafından kodlanmaktadır. sitokrom oksidazdır.
• Mitokondriyal diğer hastalıklar; Miyoklonik epilepsi • Lipid peroksidasyon sırasında oluşan konjuge
+ ragged red fibers (MERRF), Kearns-Sayre send, dien ve Malondialdehit (MDA), oksidatif hasarın
Leigh send, mitokondriyal diyabet+sağırlık (MİDD) göstergesidir.
send vb.
4 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• MDA, Lipofuscin (yaşlılık pigmenti) oluşumuna katılır.
• MDA mutajendir, kanser oluşumunu hızlandırır.
• MDA, düşük dansiteli lipoproteinlerin (LDL)
oksidasyonunu hızlandırır. Değişikliğe uğramış LDL‛ler
makrofajlarca fagosite edilirler ve köpük hücreleri
ortaya çıkar.
• Vitamin E, Membranlardaki en önemli zincir kırıcı
antioksidandır. LİPİD PEROKSİDASYON‛a karşı
korur.
• Vitamin E, hücre membranındaki poliansatüre yağ
asitlerini dolayısı ile fosfolipidleri en iyi koruyan
antioksidan özelliğindedir.
• Vitamin E, köpük hücre (foam cell) oluşumunu en iyi
engelleyen antioksidandır.
• Suda çözünen diğer antioksidanlarla kıyaslandığında
Askorbik Asit, plazmada oksidatif hasarı en iyi
önleyen antioksidandır.
• Vitamin C, fazla alınırsa aynı zamanda pro-
oksidandır.
• Alfa 1- antitripsin, (= alfa 1- proteinaz inhibitör),
bilinen en önemli antiproteaz.
• Sigara dumanındaki radikaller alfa 1- antitripsinin
aktivitesini yaklaşık olarak 2000 defa azaltırlar.
Böylece denge nötrofil elastaz lehine bozulur. Elastin
sindirimi hızlanır ve kronik obstrüktif akciğer
hastalığının komponenti olan amfizem gelişir.
• NADH, NO sentezinde KESİNLİKLE ROL ALMAZ
• NO‛in biyolojik etkileri: Vasküler düz kas relaksasyonu
ile vazodilatatör etkili, trombosit adezyon ve
agregasyonunda inhibisyon, tPA (doku plazminojen
aktivatör) artışı ile fibrinolitik etki, immunomodülatör
etki, lökosit adezyonunun inhibisyonu, antimikrobial
(sitotoksik) ve antitümör (sitostatik) etki.
• Sildenafil (Vardenafil, tadalafil vb), cGMP-spesifik
fosfodiesteraz tip 5‛in (PDE5) oral etkili, güçlü ve
selektif bir inhibitörüdür.
SORULAR
1. Aşağıdaki fosforile bileşiklerden hangisinin fosfat
bağı enerjisi, ADP’den ATP sentezi için yetersizdir?
A) Fosfoenolpirüvat B) Gliserol 3 fosfat
C) Karbamoil fosfat D) 1,3 bifosfogliserat
E) Kreatin fosfat
Doğru cevap: B
2. Elektron transport zincirinde oksijene elektron veren
kompleks aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kompleks 1 B) Kompleks 2
C) Kompleks 3 D) Kompleks 4
E) Kompleks 5

• Nitrik oksit (NO); Lipofilik özelliğinden dolayı Doğru cevap: D

membranlardan kolayca diffüze olabilir.
3. Aşağıdaki inhibitörlerden hangisi, solunum zincirine
FADH2 üzerinden elektron aktarılmasını bloke eder?
A) Barbitüratlar B) Karbonmonoksit
C) Atraktilozid D) Dimerkaprol
E) Malonat
Doğru cevap: E

4. Aşağıdaki enzimlerden hangisi superoksit radikalini

oluşturur?
A) Glutatyon peroksidaz B) Katalaz
C) NADPH oksidaz D) Glutatyon redüktaz
E) Superoksit dismutaz
Doğru cevap: C
Nitrik oksit sentezi

• NO, nitrik oksit sentaz enzimi ile L-Arjinin‛den 5. Arjininden nitrik oksit (NO) sentezinde hangisi görev
sentezlenir. almaz?

• NO, Atriyal Natriüretik Peptid (ANP), Brain A) Flavin mono nükleotid (FMN)
Natriüretik Peptid (BNP) etkilerini cGMP aracılığı ile B) Tetrahidrobiyopterin (BH4)
gösterir. C) Oksijen
D) Nikotinamid adenin dinükleotid fosfat (NADPH)
• Nitrik Oksit Sentazın iki türü bulunmaktadır. E) Nikotinamid adenin dinükleotid (NADH)
- Yapısal NO sentaz (sabit bir hızda NO sentezi Doğru cevap: E
yapar): Ca / kalmodulin bağımlı olup Endotel, sinir
doku ve trombositlerde bulunur.
6. Aşağıdaki elektron transport zinciri inhibitörlerinden
- Uyarılabilen (indüklenebilen) NO sentaz (iNOS):
hangisi kompleks 3 inhibisyonu yapar?
Hepatosit, makrofaj ve nötrofillerde yer alan
kalsiyumdan bağımsız bir enzimdir. A) Amobarbital B) Karboksin
• NO sentazın kofaktörleri; FMN, FAD, Ca / kalmodülin C) Antimisin A D) Karbon monoksit
sistemi, Hem ve tetrahidrobiopterindir. E) 2,4-Dinitrofenol
Doğru cevap: C
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 5

• Ozmotik diyareye yol açan hastalık...Laktoz

KARBONHİDRATLAR intoleransı
• Amilaz etkisi ile ağızda glukoz, maltoz (glukoz + glukoz),
malto-trioz ve çeşitli oligosakkaridler açığa çıkar.
5. KARBONHİDRATLARA GİRİŞ • İnsan vücudunda beta 1-4 endoglikozidaz enzimleri
bulunmadığı için selüloz sindirilemez.
• Aldehit grubu taşıyan monosakkaritlere, Aldoz (ör.
• Galaktoz ve glukoz mukoza hücresi içine sodyum-
glukoz, galaktoz, mannoz ve riboz), keton grubu
monosakkarit kotransport sistemi ile alınır.
taşıyanlara Ketoz (ör fruktoz, ribuloz, ksuloz) denir.
• Fruktoz‛un bağırsaklardan emilimi Na-bağımsız
• İzomer... kapalı formülleri aynı, açık formülleri farklı
kolaylaştırılmış diffüzyon ve GLUT-5 ile olur.
olan bileşiklerdir. Örn. Glukoz, fruktoz, galaktoz ve
mannoz hepsinin kapalı formülü C6H12O6 dır • Sodyum- monosakkarit kotransport sistemi florizin ve
oubain ( Na/K ATPaz inhibitörü) ile inhibe olur.
• Epimer... Açık formülü aynı olan sadece tek bir karbon
atomu etrafında grup değişikliği gösteren izomerlerdir. • Sodyumdan bağımsız kolaylaştırılmış diffüzyon sistem
Örn. Glukoz ve galaktoz birbirinin C-4 epimeridir. ise sitokalazin B ile inhibe edilmektedir.
• Galaktoz esansiyel değildir, diyet ile kısıtlansa bile
UDP-heksoz-4-epimeraz ile glukozdan oluşabilir. Glukozun kolaylaştırılmış transportla
• Fruktoz polimeri olan polisakkarit.. İnülin taşınması
• İ n san lar d aki şe ke r le r i n b ü yük çoğun l uğ u D
formundadır. L-fukoz (glikoproteinlerde) ve L- Glukoz Spesifik olduğu
Fonksiyonu
idüronik asit (glikozaminoglikanlarda) kayda değer iki taşıyıcı doku
istisnadır.
• Eritrosit
• İndirgeyici bir şeker Benedict solüsyonu gibi kimyasal • Kan-beyin
ayıraçlarla reaksiyona girer. Bu test diğer indirgeyici bariyeri
• Bazal glukoz transportu
heksozlar ve pentozlarlada pozitif, sonuç verdiğinden GLUT-1 • Damar
• Glukoz için Km’i düşük
özgün değildir. endotel
hücreleri
• Askorbik asit gibi indirgeyici maddeler Benedictle ve • Plasenta
indirgeyici tabletlerle yanlış pozitif sonuç verir.
• Toklukta karaciğerde
• Sakkaroz ve trehaloz indirgeyici değildir, benedictle
glukozun hızlı
reaksiyona girmez. yakalanması
• Monosakkaritlerin oksidasyonu ile üronik asitler • Toklukta pankreas beta
• Karaciğer
(glukoz → glukronik asit, galaktoz → galakturonik • Pankreas
hücrelerinden insülin
asit) oluşur. salınımı
GLUT-2 • İnce bağırsak
• Bağırsak hücresinden
• Şekerlerin indirgenmesi ile alkol şekerler oluşur, bunlara • Böbrek
kana glukoz salınımı
polioller denir. Örneğin glukoz → sorbitole, fruktoz proksimal tüp
• Glukoz için Km’i en
→ sorbitol ve mannitole indirgenir. yüksek
• Glikoproteinler oluşurken karbonhidratlar serin veya • Glukoza ilgisi en düşük,
treonin‛e eklenirse O-glikozid, asparajin ile bağ Vmax’ı en yüksek
oluşturursa N-glikozid oluşur. • Glukoza afinitesi en
• N-bağlı glikozidlerin sentezinde oligosakkaritlerin • Beyin yüksek, Vmax’ı en düşük
transferi için dolikol ve onun fosforile türevi olan GLUT-3 (nöronlar) • Glukoz için Km’i düşük
dolikol pirofosfata gereksinim vardır. • Plasenta • Glukozun yakalanması
ve transportu
• Tunikamisin, dolikol fosfata şekerlerin bağlanmasını
engelleyerek glikoprotein sentezini bozar. • Yağ dokusu
• İnsülinle uyarılabilen tek
• Tunikamisin N-glikozid oluşumunu bozarken O-glikozid GLUT-4 • İskelet ve kalp
taşıyıcı
kası
oluşumunu engellemez.
• Deoksinojiromisin, glikozidazı inhibe ederek • İnce bağırsak • Fruktozun bağırsaktan
GLUT-5 • Testis emilimi
glikoprotein sentezini bozar.
• Swainzonin; mannozidazı inhibe ederek glikoprotein • Karaciğer • Endoplazmik
sentezini bozar. GLUT-7 mikrozomal retikulumdan serbest
fraksiyonu glukozun çıkışı
• Çiğneme sırasında tükürükte bulunan αlfa-amilaz
(pityalin) diyetteki nişastaya etki ederek αlfa 1-4
bağlarını yıkar. • GLUT3: Glukoza affinitesi en yüksek olan, beyin
• Nişasta sindirimi sonucu oluşan disakkarit... Maltoz nöronlarında glukozun yakalanmasını sağlayan taşıyıcı
• Pankreastan salgılanmayan sindirim enzimi... Maltaz • GLUT4: Yağ dokusu, iskelet ve kalp kaslarında taşıyıcı
olup insülinle uyarılabilen tek taşıyıcı GLUT-4 ‘tür.
Disakkaridazlar (maltaz, sükraz, izomaltaz, laktaz
ve trehalaz) intestinal mukoza hücrelerinin fırçamsı • GLUT5: İnce bağırsakta fruktozun emilimini sağlar.
kenarlarında bulunur. Ayrıca dipeptidaz ve aminopeptidaz • Sperm ve jejunumda bulunan ve esas fonksiyonu
gibi protein sindirim enzimleri de ince bağırsak mukoza fruktoz taşıyıcılığı olan protein hangisidir? GLUT-5
hücreleri tarafından salgılanır.
6 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
6. GLİKOLİZ
• Glikolizde aynı reaksiyonu katalizleyen enzimler...
Glukokinaz - Heksokinaz
• Glikolizin hangi enzimi kendi ürünü ile (glukoz-6-
fosfat) inhibe olur... Heksokinaz
• Glikolizin tek yönlü basamakları... Glukokinaz (veya
hekzokinaz), fosfofruktokinaz-1, pirüvat kinaz‛dır.
• Glikolizde substrat düzeyinde fosforilasyonla ATP
sentezleyen enzimler; Fosfogliserat kinaz, pirüvat
kinaz
• Glukokinaz; Karaciğer ve pankreasda bulunur, glukoz
için yüksek Km (düşük ilgi), yüksek Vmax‛a sahiptir.
Glukoz 6-fosfat ile inhibe olmaz, insülinle regüle edilir.
Glukokinaz, fruktoz 6-fosfat ile inhibe olur.
• Gençlikte Ortaya Çıkan Erişkin Tip Diyabet [Maturity-
Onset Diabetes of the Young (MODY)] monogenik
kalıtılan, nadir bir diyabet tipidir. En yaygın formları
glukokinaz (MODY2) ve hepatosit nükleer faktör 1-α
(MODY 3) mutasyonlarından kaynaklanır.
• Hekzokinaz; Birçok dokuda yer alır, glukoz için düşük
Km (yüksek ilgi), düşük Vmax‛a sahiptir. Glukoz 6-fosfat
ile inhibe olur, insülinden etkilenmez. Hekzokinaz,
glikolizin kendi ürünü (glukoz 6-fosfat) ile inhibe olan
tek basamağıdır.
• Kan şekerinin düzenleyen başlıca organ karaciğerdir.
Tokluk durumunda, glukoz glukokinaz ile glikoliz
ve glukojen sentezi için gerekli olan glukoz 6-P‛a
dönüştürülür. Açlık durumunda ise glukoz-6 fosfataz
enzimi aracılığı ile karaciğerden kana glukoz çıkışı
sağlanır.
• Fosfofruktokinaz-1 (PFK-1) enzimi glikolizin en önemli
düzenleyici basamağı.
• ATP ve sitrat fosfofruktokinaz-1‛i inhibe ederken,
ADP, AMP ve fruktoz-2,6-bifosfat stimüle eder.
• İnsülin ve glukagonun karaciğerde glikoliz ve
glukoneogenezin hızını kontrol etmesinde görevli
molekül ... Fruktoz- 2,6-bifosfat
• Glikolizde gliseraldehid 3 fosfat dihidroksiasetonfosfatı
oluşturan enzim… Aldolaz A
“Glikoliz” başlıklı şekle bakınız.
• Gliseraldehid-3-fosfat dehidrogenaz‛ın inhibitörü;
iyodoasetat.
• Glikolizin tek oksidasyon-fosforilasyon basamağı...
Gliseraldehit 3-fosfat dehidrogenaz basamağı olup iki
adet sitozolik NADH üretilir.
• Glikolizde gliseraldehit-3-fosfat dehidrojenaz
reaksiyonuyla elde edilen hidrojen ve elektronların
solunum zincirine katıldığı reaksiyon... NADH
dehidrojenaz
• Aerobik glikolizde tek oksido-redüksiyon basamağını
katalizleyen enzimin koenzimi... NAD+
• Eritrositte glikolizin bir yan ürünü olan ve 1,3-
BPG‛den sentezlenen, hemoglobinin oksijene olan
ilgisini azaltarak eğriyi sağa kaydıran madde; 2,3-
bifosfogliserattır. (2,3- BPG)
• Arsenat, glikolizi bozmazken, fosfogliserat kinaz
basamağında ATP sentezini engeller.
• Arsenat substrat düzeyinde fosforilasyonu bozan bir
ayırıcıdır.
• Arsenat gliseraldehit-3-fosfata bağlanınca … 1,3-
Bifosfogliserat, 2,3-Bifosfogliserat oluşmaz.
• Arsenat varlığında glikolizde ATP kazancı … 2
• Arsenat varlığında glikolizde net ATP … 0
• Enolaz, florid iyonları ile inhibe olur, glukoz ölçümünde
sodyum florid içeren antikoagulanlar kullanılırsa tüp
içinde meydana gelebilecek glikoliz bloke edilmiş olur.
• Eritrositlerde glikolizin yan ürünü olarak oluşan
madde... 2,3- bifosfogliserat
• Rapoport-Luebering döngüsünün gerçekleştiği hücre…
Eritrosit
• Rapoport Luebering döngüsünde 2,3-Bifosfogliserat
sentezinde atlanan enzim … Fosfogliserat kinaz
• Rapoport Luebering döngüsünde 2,3-Bifosfogliserat
sentezini sağlayan enzim Bifosfogliserat mutaz
• Rapoport Luebering döngüsüne giren glikolizde net
ATP kazancı … 0
• Pirüvat kinazı inhibe eden … Alanin
• Pirüvattan Direkt Oluşan Moleküller … Alanin, Asetil-
KoA, Okzaloasetat, Laktat
• Pirüvat Sentezleyen Enzimler … Pirüvat kinaz, ALT,
LDH, Malik enzim
• Glikolizin kontrol basamakları olan glukokinaz,
fosforuktokinaz-1 ve pirüvat kinazı karaciğerde
aktive eden hormon... İnsülin
• Karaciğerde pirüvat kinaz, fruktoz-1,6-bifosfat
tarafından aktive edilir. Bu düzenleme negatif
feed-back‛in aksine feed-forward (ileri besleme)
tarzındadır.
• Gliserol fosfat şantını kullanan başlıca dokular; beyin
ve iskelet kasıdır (Bu dokularda 1 molekül glukozdan 30
ATP kazanç söz konusu).
• Malat-aspartat şantını kullanan dokular, karaciğer,
böbrek, kalp kasıdır (Bu dokularda 1 molekül glukozdan
32 ATP kazanç var).
• Glikolitik yoldaki pirüvat kinaz (en sık) ve diğer
enzimlerinin eksikliğinde hemolitik anemi görülür.
• Anaerobik glikolizde pirüvatı laktata çeviren sitozolik
enzim... Laktat dehidrogenaz
• Hücrelerin hangisinde 1 gram glukozdan en az enerji
elde edilir... Eritrosit
• Egzersiz yapan iskelet kasında NADH‛nın NAD+‛ye
dönüşümü hangi reaksiyonda... Pirüvat → Laktat
• Anaerobik glikolizde 1 mol glukoz başına kaç mol ATP
ve NADH+H+ oluşur...4 ATP + 2 NADH + 2H+
• Bir molekül glukoz, anaerobik şartlarda, iki molekül
laktata dönüşürken, net iki ATP kazanç söz konusu.
• Kan laktat düzeyleri hastanın oksijen açığının erken
ve hızlı bir şekilde saptanması açısından önemlidir.
• Aerobik glikoliz sonrasında pirüvatı asetil KoA‛ya çeviren
mitokondrial enzim... Pirüvat dehidrogenaz.
• Civa ve arsenik pirüvat dehidrogenazı yarışmasız
bir şekilde inhibe eder. Böylece piruvat asetil KoA‛ya
dönüşemez ve LDH enzimi ile laktat oluşumu artar.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 7

Glikoliz
8 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Metanol zehirlenmesinde; Mikroorganizmalarda hipoksik ve anaerobik koşullarda

- Metanolün formaldehite dönüşmesi toksisiteye neden
olur.
- Tedavi hedefindeki enzim, alkol dehidrojenazdır.
- Tedavide verilen etanol hedefteki enzimin kompetitif
inhibitörüdür.
• Piruvat tek bir reaksiyonla hangi bileşiklere dönüşebilir...
Alanin, laktat, oksaloasetat, asetil KoA.
• Glikoliz sonucu oluşan pirüvat ile ilgili başlıca özellikler...
Anaerobik koşullarda LDH ile laktata çevrilir.
etanole çevrilir.
- Glukoneogeneze girmek gerektiğinde pirüvat
karboksilaz ile okzaloasetata çevrilir.
- Krebs döngüsünü beslemek gerektiğinde pirüvat
karboksilaz ile okzaloasetata çevrilir.
- Aerobik koşullarda, pirüvat dehidrojenaz ile asetil-
KoA‛ya çevrilir.
“Krebs döngüsü” başlıklı şekile bakınız.

Krebs döngüsü
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 9

7. SİTRİK ASİT DÖNGÜSÜ • Süksinat dehidrogenaz, hem TCA hem de ETZ‛de

(Kompleks II) görevli tek enzimdir.
• Pirüvat dehidrogenaz kompleksi; pirüvat dekarboksilaz, • Fumarik asit (fumarat), TCA ile üre siklüsünü birbirine
dihidrolipoil transasetilaz ve dihidrolipoil bağlar.
dehidrogenaz‛dan meydana gelir.
• Fumarattan malat sentezinde (Fumaraz) …
• Piruvik asitten asetil-KoA oluşumunu sağlayan enzim... Hidrasyon
Pirüvat dehidrojenaz
• Malattan fumarat sentezinde (Fumaraz) …
• Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi ve TCA enzimleri Dehidrasyon
beş vitamini koenzim olarak kullanır; Tiyamin, riboflavin,
• Bir molekül Asetil KoA TCA siklusunu tamamladığında
niasin, pantotenik asit ve lipoik asit.
3 NADH (3*2,5 = 7,5 ATP), bir FADH2 (1,5 ATP) ve bir
• Piruvat dehidrojenazı inhibe eden maddeler...ATP, GTP den toplam 10 ATP eşdeğeri enerji kazanılır.
Asetil-KoA, NADH, Sitrat
• TCA döngüsünde net su girişinin olduğu iki basamak;
• Asetil KoA‛nın yapı taşı olan Koenzim A, dört maddeden Sitrat sentaz, fumaraz
meydana gelir. β-Merkapto - etilamin, pantotenik asit,
adenin ve riboz-3-fosfat
8. GLUKONEOGENEZ
• Sitrik asit döngüsü ile ilişkili başlıca yollar...
Glukoneogenez, Lipojenez, Transaminasyon, Oksidatif
fosforilasyon, Porfirin sentezi, Keton yıkımı • Hem glikoliz hem glukoneogenezde görevli enzim...
Fosfogliserat kinaz
• Asetil-KoA ile birleşerek sitrik asit döngüsüne giren
madde.. Okzaloasetat
@
• TCA‛nın başlangıç molekülü olan asetil KoA‛nın
mitokondrideki başlıca kaynakları; Keton cisimlerinin • Sadece glikolize özgü üç enzim...(tokluk durumda
yıkımı, piruvatın (Piruvat dehidrogenaz enzimi ile) aktif olanlar)
oksidatif dekarboksilasyonu, yağ asitlerinin beta
oksidasyonu ve ketojenik amino asitlerin yıkımı - Glukokinaz (Hekzokinaz)
• TCA‛nın düzenleyici basamakları; pirüvat dehidrogenaz, - Fosfofruktokinaz-1
sitrat sentaz, izositrat sehidrojenaz ve alfa- - Pirüvat kinaz
ketoglutarat dehidrogenaz‛dır. • Sadece glukoneogeneze özgü dört enzim...(açlık
• Asetil KoA ve okzaloasetat‛ı birleştiren sitrat sentaz; durumunda aktif olanlar)
ATP, NADH, süksinil KoA ve yağ asitlerinin açil KoA
türevleri tarafından inhibe olur. - Glukoz- 6 –fosfataz
- Fosfoenol piruvat karboksikinaz
• Pirüvat dehidrojenazı ve TCA döngüsünü aktive eden
element … Kalsiyum - Pirüvat karboksilaz

• Sitrat, glikolizin hız kısıtlayıcı enzimi fosfofruktokinaz‛ı - Fruktoz-1,6-bifosfataz

inhibe ederken, yağ asidi sentezinin hız kısıtlayıcı enzimi
olan asetil KoA karboksilaz‛ı aktive eder. • İki adet laktatı bir molekül glukoza çevirmek için altı
adet (6 ATP eşdeğeri 4 ATP-2 GTP) yüksek enerjili
• Akonitaz enzimi FLOROASETAT ile inhibe olur. fosfat bağı gerekir.
• Akonitazda gerçekleşen reaksiyonlar… Dehidrasyon ve
• Hızlı kas kasılmasında (ör. 100 m koşu) enerjinin büyük
Hidrasyon
kısmı kreatin fosfattan sağlanır.
• Sitrik asit döngüsünde ilk CO2 açığa çıkartan enzim…
• Kan glukozu düşmüş bir kişide, karaciğerde inhibe
İzositrat dehidrojenaz
olan başlıca enzim... Fosfofruktokinaz-1
• Alfa-ketoglutarat dehidrogenaz enzimi ARSENİT
tarafından inhibe olur. • Pirüvat karboksilaz enziminin karboksilasyon reaksiyonu
için kullandığı nükleotit … GTP değil ATP‛dir.
• Hangi TCA döngüsü enzimi pirüvat dehidrojenazın
analoğudur … Alfa-ketoglutarat D.H. • Hızlı kas kasılmasında kreatin fosfat tükenince, kas
glikojeni anaerobik şartlarda yıkılarak laktik asite
• TCA döngüsünde rol alan iki tiyoester molekül …
dönüşür. Kaslar glukoneojenez yapamadığı için laktatı
Asetil-KoA - Süksinil-KoA
KC‛e gönderir. KC laktatı glukoza çevirir (Cori siklüsü).
• Arsenit, lipoik asitin sülfhidril grubu ile birleşerek
• Kaslar glukoneojenez yapamaz, çünkü glukoz 6-
yapısını bozar ve dehidrogenaz enzim komplekslerini
fosfataz kaslarda bulunmaz.
inhibe eder.
• Arsenitle inhibe olan dehidrogenaz enzim kompleksleri, • Laktattan glukoz elde edilen metabolik yol...
piruvat dehidrogenaz, alfa-ketoglutarat dehidrogenaz Glukoneogenez
ve dallı zincirli alfa ketoasit dehidrogenaz. • Vücutta laktattan glukoz oluşumu en fazla hangi
• Süksinat tiyokinaz (süksinil KoA sentetaz), basamağında organda görülür... Karaciğer
GDP‛den GTP sentezlenir. Bu olay substrat düzeyinde • Glukoneogenezde ilk enzim pirüvat karboksilaz
fosforilasyona bir örnektir. mitokondriyal olup prostetik grubu biyotin‛dir.
• MALONAT, süksinat dehidrogenazı kompetitif olarak
• Karboksilaz enzimlerinde biyotinin bağlandığı amino
inhibe eder.
asit … Lizin
• Mitokondri matriksinde yer alan TCA enzimlerinin
aksine süksinat dehidrogenaz mitokondri iç zarında
yerleşmiştir.
10 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Pirüvat karboksilaz... Anapleuritik bir reaksiyon olup, • İki adet gliserolden bir molekül glukoz elde etmek için
TCA siklusuna ara ürün (okzaloasetat) yeniler ve iki adet ATP yeterlidir.
glukoneogenez için substrat sağlar.
• Glukagon, fruktoz 2,6 bifosfatazı aktive eder. Böylece,
• TCA‛nın ara maddelerini sağlayan tepkimelere glikolizin düzenleyici basamağı olan fosfofruktokinaz
anapleuritik tepkime denir. I‛in aktivatörü fruktoz 2,6 bifosfat azalır. Glikoliz
• Bazı anapleurotik reaksiyonlar... Piruvat karboksilaz yavaşlarken, glukoneojenez hızlanır.
ve aspartat amino transferaz (AST) okzaloasetat sağlar.
• Glukagon, glikolizin son basamağında görevli piruvat
Glutamat dehidrogenaz, alfa ketoglutarat , Metilmalonil
kinazı fosforilleyerek inaktive eder. Sonuç olarak
KoA mutaz ise süksinil KoA oluşturur.
glikoliz yavaşlarken, glukoneojenez hızlanır.
• Pirüvat karboksilazın allosterik aktivatörü asetil
KoA‛dır. • Karaciğerde fruktoz-2-6-bifosfat düzeylerini
azalarak fruktoz-1-6 bifosfatazı uyaran hormon...
• Mitokondriyal okzaloasetatın karbonları sitoplazmaya
Glukagon
nasıl geçer … Malat olarak
• Glukoneogenez için gliseraldehit-3-fosfat • Glukagon, glukoneojenezle ilgili enzimleri aktive ederek
dehidrojenaz reaksiyonu için gerekli indirgeyici glukoneojenezi uyarır.
ekivalanlar sitoplazmaya nasıl geçer … Malat olarak
• Sadece glukoneogeneze özgü olan dört reaksiyon 9. GLİKOJEN METABOLİZMASI
var; pirüvat karboksilaz ve PEP karboksikinaz (bu iki
enzim glikolizdeki son irreversibl olan pirüvat kinaz‛ı
geri döndürürler). Fruktoz 1,6 bifosfataz (glikolizdeki • Glikojen yaklaşık 10- 18 saatlik açlık sürecince kan
düzenleyici olan fosfofruktokinaz-1 basamağını geri şekerini regüle eder.
döndürür). Glukoz 6- fosfataz (glikolizdeki ilk basamak • Daha uzun süreli açlıklarda glikojen tükendiği
olan glukokinaz basamağını geri çevirir). için glukozu belirli bir seviyede tutmak için son
• Kortizol tarafından sentezi indüklenen glukoneogenez çare glukojenik amino asitlerin karbonlarından,
enzimi...PEP karboksikinaz. glukoneojenez yolu ile, glukoz elde etmektir.
“Glukoneogenez” başlıklı şekle bakınız. • Glikojen sadece glukozdan oluşan dallı zincirli bir
homopolisakkarittir.
• Glukoz 6- fosfataz karaciğerden kana serbest glukoz
çıkışını sağlayan enzimdir.
• Piruvat karboksilazın allosterik aktivatörü...Asetil-
KoA
• Glukoneogenez üç organelde gerçekleşir... Mitokondri
(ilk enzim piruvat karboksilaz), sitoplazma, endoplazmik
retikulum membranı (son enzim glukoz 6- fosfataz).
• Glukoneojenik prekürsörler; gliserol ve gliserol
fosfat, laktat, glukojenik amino asitlerin ketoasitleri,
tek karbon sayılı yağ asit ve metyonin yıkımından elde
edilen propyonil KoA.
• Lösin, lizin gibi saf ketojenik amino asitler, ürik asit,
asetil KoA, asetoasetat, 3-OH-bütirat, çift karbon Glikojen sentezi
sayılı yağ asitleri ve kolesterol gibi maddelerden glukoz
elde edilemez.
• Glikojen sentezinde α 1, 4 bağlanmalarını yapan enzim...
Glikojen sentaz
@ Glukoneogenezin substratları • Glikojen sentezinin substratı … UDP glukoz
• Glukozdan glikojen sentezi için gerekli nükleotitler …
• Laktat
ATP + UTP
• Gliserol
• Propionil KoA • Glikojen sentezinde α 1, 6 dallanma noktalarını yapan
enzim... Amilo (α 1,4 – 1,6) transglikolaz veya diğer
• Alfa ketoasitler
adı ile glikozil α 4:6 transferaz.
• Amino asitler (lösin, lizin hariç)
• Glikojen yokluğunda “glikogenin” adlı proteindeki
• Alanin, glukoneogenezi aktive edip, glikolizi inhibe eden tirozinin hidroksil grubu glukoz alıcısı olarak davranır.
en önemli amino asittir. Önce adeta bir glikojen çekirdeği oluşur, sonra glikojen
sentaz ve dal yapıcı enzim sentezi devam ettirir.
• Glukoneojenik en önemli amino asit... Alanin
• Yemeklerden sonra glukoz 6-fosfatın artması glikojen
• Gliserol glukoza en kolay dönüşen maddelerden sentazı allosterik olarak aktive eder.
biridir. • Glikojen yıkımında αlfa 1- 4 bağlanmalarını koparan
• 2 molekül gliserolden 1 molekül glukoz sentezlemenin enzim... Glikojen fosforilaz (kofaktörü pridoksal
maliyeti … 2 mol ATP fosfat)

• Alanin-glukoz döngüsü hangi organ-doku çiftinde • Glikojen yıkımında alfa 1- 6 dallanma noktalarının
olur... Karaciğer-Kas yıkımında rol alan enzim... Amilo 1,6 glikozidaz.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 11

Glukoneogenez
12 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Glikojen yıkımı ile açığa çıkan karbonhidrat birimleri;
glikojen foforilazın etkisi ile glukoz 1-fosfatlar
oluşurken. Amilo 1-6 glukozidaz etkisi ile serbest glukoz
açığa çıkar.
• Glikojenin yıkılmasını sağlayan enzimlerden biri olan
glikojen fosforilazın ürünü... Glukoz-1-fosfat
• Karaciğer hücresinde glikojenin yıkılmasıyla veya
glukoneogenez yoluyla elde edilen glukoz-6-fosfatın
serbestleştirilmesini sağlayan enzim... Glukoz-6-
fosfataz
• Glikojen yıkımında her 8-10 adet glukoz 1- fosfata
karşılık bir adet serbest glukoz oluşur.
• Glukagon veya epinefrinin hepatositlerdeki reseptörüne
veya epinefrinin kastaki reseptörüne bağlanması adenilat
siklazın aktive olmasına neden olur. cAMP artar, cAMP‛ye
bağımlı protein kinaz (protein kinaz A) aktive olur.
• Protein kinaz A, önce glikojen fosforilaz kinazı fosforiller
bu enzim de glikojen fosforilazı fosforilleyerek aktive
eder.
• Karaciğerde glikojen fosforilaz kinazı fosforile edip
aktive eden hormon... Glukagon
• On iki saatlik açlıkta başlıca glukoz kaynağı...
Karaciğer glikojeni.
Açlığın 12. saatine kadar kana glukoz sağlayan kaynak,
karaciğer glikojenidir. 18. saatten sonra ise neredeyse
tek kaynak glukoneogenezdir.
• Kalsiyum, cAMP‛ye bağımlı protein kinazı kullanmadan,
direkt olarak glikojen fosforilaz kinaz üzerinden,
glikojen fosforilazı fosforilleyerek aktive eder.
• Hem Glikojenolizi hem TCA siklüsünü hızlandıran
element; Kalsiyum.
• Epinefrinin kas dokusundaki glikojen yıkımına
etkilerinden olmayan… protein fosfatazların aktive
olması
Glikojen yıkımı
• Hipoglisemiye giren bir kişide glukagon artar.
Glukagon, adenilat siklaz ve cAMP‛ye bağımlı protein
kinaz üzerinden, hem glikojen sentazı hem de glikojen
fosforilazı fosforiller. Sonuç olarak glikojen sentaz
inhibe olurken, glikojen fosforilaz aktive olur.
• Kan şekeri arttığında, insülin artar. İnsülin, protein
fosfataz üzerinden hem glikojen sentazı hem glikojen
fosforilazı defosforile eder. Sonuç olarak glikojen
sentaz aktive olurken, glikojen fosforilaz inaktif
hale geçer.
• Büyüme geriliği, hepatomegali, hipoglisemi, laktik
asidoz, hiperürisemi ve hiperlipidemi olan bir çocukta
ne düşünül melidir...Glikojen depo hastalığı
• Tip 0: Aglikojenoz, glikojen sentaz eksiktir.
Açlık durumunda hipoglisemi, yemek sonrası uzamış
hiperglisemi
• Tip I: von Gierke hastalığında glukoz 6-fosfataz
eksik. Açlık hipoglisemisi, hiperlipidemi, hepatomegali
söz konusudur. von Gierke‛de kesinlikle splenomegali
olmaz. Hiperlaktikasidemi ve hiperürisemi eşlik eder.
Ayrıca klinik açıdan bebek yüzü görünümü mevcuttur.
• Tip II: Pompe hastalığı, lizozomal α-1,4 glukozidaz
(asid maltaz) eksiktir. Kalp, karaciğer ve kaslar
etkilenmektedir.
Ciddi şekilde kardiyomegalisi olan hastalar erken
çocukluk döneminde kaybedilir.
• Tip III: Forbes (Cori) hastalığı, dal yıkıcı enzimin
(amilo1-6 glukozidaz) eksikliğine bağlı, prognozu en hafif
glikojen depo hastalığıdır.
• Tip IV: Andersen hastalığı, dal yapıcı enzim (glikozil
α-4:6 transferaz) diğer adı ile (1,4 - 1,6 trans glukozilaz)
eksikliği.
Jüvenil tipinde ilerleyen siroz görülmektedir.
• Tip III Cori‛de dal yıkıcı enzim (amilo 1-6 glukozidaz), Tip
IV Anderson‛da ise dal yapıcı (glikozil α-4:6 transferaz)
enzim eksiktir. Bu yüzden sadece bu iki hastalıkta
biriken glikojen anormal yapıdadır.
• Tip V: Mc Ardle hastalığı, kas fosforilaz eksiktir.
Kaslarda glikojen depolanması, egzersize karşı intolerans
ve miyoglobinüri gözlenir.
• Tip VII: Tarui hastalığında, fosfofruktokinaz
etkilenmiştir. Hemoliz görülmektedir.
• Tip Xl Fanconi-Bickel Sendromu … GLUT-2 defekti
vardır. Karaciğer ve böbrekte glikojen birikir. Glukozüri,
rikets ve büyüme-gelişme geriliği görülür.
10. HEKSOZ MONOFOSFAT YOLU
• Heksoz monofosfat (pentoz fosfat veya
fosfoglukonolakton) yolu, sitozolde gerçekleşir. Bu
yolda ATP sentez veya tüketimi yoktur.
• Hekzos monofosfat yolunda, NADPH üretilir. Nükleotid
sentezi için gerekli olan riboz-fosfatlar üretilir ve üç
ila yedi karbonlu şekerlerin metabolik kullanımını
sağlanır.
• Hekzos monofosfat yolu oksidatif (irreversibl) ve
nonoksidatif (reversibl) olmak üzere iki kısma ayrılır.
• Oksidatif basamaklarda gerekli olan koenzim
Nikotinamid adenin dinükleotid fosfattır (NADP).

• Bu yolda düzenleyici olan glukoz 6-fosfat dehidrogenaz
enzimini aktive edenler... NADP+ fazlalığı ve insülin.
• Glukoz-6-fosfat dehidrojenaz hangi metabolik yolun
ilk enzimidir.. Heksoz mono fosfat yolu
• Nonoksidatif basamaklarda ise gerekli tek koenzim
transketolazın kofaktörü olan tiamin pirofosfattır
(TPP).
• Tiamin eksikliği olan kişilerde eritrositlerde
transketolaz aktivitesinin azalması tanı koydurucudur.
• Transketolaz, bir ketozun 1. ve 2. karbonlarından oluşan
iki karbonlu birimi bir aldoz şekerin aldehit karbonuna
aktarır.
• Glukoz-6-fosfat dehidrojenaz aktivitesi düşük olan
doku … İskelet kası
• Nükleik asit sentezi için gerekli olan riboz-5-fosfatın
elde edildiği metabolik yol... Fosfoglukonat
• Transketolazın arttığı tek durum; pernisiyöz anemi
• Pentoz fosfat yolunun primer ve asıl görevi NADPH
üretmektir.
“Heksoz - Monofosfat yolu” başlıklı şekile bakınız.
Heksoz - Monofosfat yolu
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 13
• NADPH, NADH gibi yüksek enerjili, ancak ETZ‛ye
girmez. Daha çok indirgeyici biyosentezde (anabolik
reaksiyonlarda) kullanılmaktadır.
• Heksoz monofosfat şantının başlıca fonksiyonları...
Pentozların glikolize girmesi, Fagositozda H2O2 üretimi
için gerekli olan NADPH üretimi, Pentozların üretimi,
Sentez reaksiyonları için indirgeyici güç üretimi.
• NADPH, glutatyonun indirgenmesinde rol alır ve
antioksidan savunmaya katkıda bulunur.
• Bir tripeptid olan ve glutamat, sistein ve glisinden
meydana gelen redükte glutatyon (GSH), H2O2‛in
glutatyon peroksidaz tarafından suya çevrilmesinde
kullanılmaktadır.
• GSH‛nin yapısında bulunan sisteinin sülfhidril grubu
serbest radikallerle reaksiyona girerek bozulunca
okside glutatyon (veya glutatyon disülfid, G-S-S-G)
oluşur.
• Vücutta oluşan oksitleyici türlerle yan zincirleri
oksidasyona uğrayan amino asit... Sistein
• Hücrelerimiz, NADPH‛yı kullanan glutatyon redüktaz
ile tekrardan redükte glutatyonu sentezler. Böylece
NADPH, antioksidan savunmaya katkıda bulunur.
14 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Karaciğer düz endoplazmik retikulumunda yağda eriyen
ilaçların detoksifikasyonunda görevli sitokrom P-450
monooksijenaz sistemi için NADPH varlığı kritiktir.
• İmmun bir uyarı, nötrofilleri aktive ederek membrana
bağlı NADPH oksidaz enzim sistemini uyarmaktadır.
Membrana bağlı NADPH oksidaz eksikliğinde süperoksit
ve diğer radikaller üretilemez ve kronik granülomatozis
görülür.
• Hidrojen peroksiti, klorür ile birleştirerek,
antimikrobiyal bir madde olan hipokloröz asit oluşumunu
sağlayan enzim; Miyeloperoksidazdır.
• Glukoz 6-fosfat dehidrogenaz (G6PD) eksikliğinde
NADPH azaldığı için oksidan ajanlar detoksifiye edilemez
ve eritrosit membran direnci azalır.
• G6PD eksikliği hemolitik anemiye en sık neden olan
enzim anomalisidir.
• G6-PD eksikliği olan kişilerde hemolitik krizin en sık
nedeni infeksiyonlardır.
• Eritrosit membran direnci ile doğrudan ilişkisi olan yol;
Pentoz fosfat yolu.
• Alyuvarların oksitleyici bileşiklere karşı korunmasında
hangi metabolik yol rol oynar... Pentoz fosfat yolu
11. GLİKOZAMİNOGLİKANLAR
• Glikozaminoglikanların (GAG) yapısı... amino şeker
(glukozamin veya galaktozamin) ve asidik şekerden
(glukuronik asit veya L-iduronik asit) oluşan tekrarlayan
disakkarid birimleri.
• GAG‛lar sülfat bakımından zengindir. Sülfatın başlıca
kaynağı fosfoadenozil fosfosülfat (PAPS ) adı verilen
aktif kükürt birimleridir.
• Proteoglikanların yapısı: bir proteine bağlı onlarca
glikozaminoglikan birimlerinden oluşur.
• Birden fazla monosakkarit türevi içeren karbonhidrat
polimeri... Heparin (Heparin bir glikozaminoglikan olup
bu ailenin tamamı heteropolisakkarittir)
• Proteoglikanların bulunduğu dokular... deri, kıkırdak,
tendon, ligament, aort, kornea, sinovyal sıvı, kan
damarları, kalp kapakçıkları, bazal membran, mast
hücreleri
• GAG‛ların sentezi golgide gerçekleşir. Yıkımında ise
lizozomal asit hidrolazlar görev alır.
• Glikozaminoglikanların yıkımına katılan enzimler hangi
sınıftandır... Hidrolaz
• N-Asetil galaktozamin içeren glikozaminoglikanlar…
Kondroitin sülfat, Dermatan sülfat
• Asit şeker (üronik asit) içermeyen, keratan sülfat
• Hyalüronik asid hariç bütün GAGlar, bir proteine
kovalent bağlanarak proteoglikan birimlerini oluşturur.
Ayrıca kükürt (sülfat) içermeyen tek GAG hyalüronik
asittir.
• Sülfat birimleri açısından en zengin olan ve diğer
GAG‛ların aksine hücre içi bileşeni olan, heparin.
• Heparin, ayrıca lipoprotein lipazın aktivatörüdür.
“Glikozaminoglikanlar” başlıklı şekile bakınız.
• Bazal membranların yapısında başlıca GAG, ayrıca hücre
yüzeyinin bileşeni olan ve lipoprotein lipazı bağlayan
GAG, Heparan sülfat
• D - g l u k r o n i k a s i t , C vitamini (askorbik asit)
öncüsüdür.
• İnsanlarda D-glukronik asitten L-askorbik asid
sentezleyen L-glukonolakton oksidaz bulunmadığı için
C vitamini esansiyeldir.
• İnsan metabolizmasında taşıyıcısı monofosfat olan tek
nükleotid şeker; N-asetil nöraminik asit‛tir. (CMP-
NANA)
• Amino şeker sentezinde azotun kaynağı … Glutamin
• NADP bağımlı Ksilitol dehidrogenaz eksikliğinde
esansiyel pentozüri görülür ve idrarda L-Ksilüloz
artar.
• Kaba yüz görünümü, hepatosplenomegali, korneada
opasite, mental retardasyon, eklem deformitesi
ve zeka geriliği hangi hastalık grubunda...
Mukopolisakkaridoz
• Hurler sendromu (MPS I H): α-L-iduronidaz eksik olup
koroner arterlerde mukopolisakkarid birikimi sadece
hurler sendromunda görülür.
• Hunter sendromu (MPS II): İduronat sülfataz eksik
olup X‛e bağlı olarak kalıtılır. İşitme kaybı ve retinal
dejenerasyon görülür. Korneal bulanıklık yok.
• Sanflippo Sendromu (MPS III tip A-D): Ağır sinir
sistemi bozukluğu ve zeka geriliği.
• Morquio Sendromu (MPS IV): Zeka normal iken en
ağır iskelet deformitesi bu tiptedir. Keratan sülfat ve
kondroitin sülfat birlikte arttığı tek durum.
• Dokularda keratan sülfat birikimi gözlenen
mukopolisakkaridoz... Morquio B sendromu
• Hiyalüronik asit yıkım bozukluğu olan … Natowicz
sendromu
12. GLİKOPROTEİNLER
• Glikoproteinler, proteinlere oligosakkaritlerin eklenmesi
ile oluşur.
• Glikoproteinlerin bulunduğu yerler... Tüm plazma
proteinleri (albümin ve prealbümin hariç), hormonlar
(TSH, FSH, LH, hCG), lizozomal enzimler, hücre membran
proteinleri, antikorlar, kan grubu belirleyicileri.
• Albümin ve prealbümin hariç plazmadaki globüler
proteinlerin hemen hemen hepsi glikoprotein. Plazma
proteinleri Kc‛de sentezlenir ve depolanmadan plazmaya
salınır.
• Glikoproteinlerin sentez bölgesi... Granüllü Endoplazmik
Retikulum (membrana bağlı ribozomlar)
• Glikozillenme nerede gerçekleşir...Endoplazmik
Retikulum ve golgi
• Glikoproteinler oluşurken şekerler, serin veya treonin‛e
bağlanırsa O-glikozid, asparajin‛e bağlanırsa N-glikozid
oluşur.
• N-bağlı glikozidlerin sentezinde oligosakkaritlerin
taşınması için... dolikol (izopren türevidir) ve onun
fosforile türevi olan dolikol fosfata (bazen retinil
fosfat) gerekir.

Glikozaminoglikanlar
• Tunikamisin glikoprotein sentezini engelleyen bir
inhibitördür.
• Mannozidaz II inhibitörü … Swainzonin
• Tunikamisin, dolikol fosfata oligosakkaritlerin
bağlanmasını engelleyerek N-glikozid oluşumunu
bozar.
• Deoksinojiromisin, glikozidazı inhibe ederek glikoprotein
sentezini bozar.
• Eritrosit membranında bulunan majör transmembran
glikoproteinleri.. Glikoforin ve Bant 3
• N-bağlı glikoproteinlerin lizozomlara taşınması
sırasında mannoz birimlerinin fosforilasyonunun
olmaması sonucu gelişen hastalık... I-hücre hastalığı
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 15
• Lizozomal depo hastalığı olan alfa mannozidazda yıkımı
etkilenen bileşik... Glikoprotein
Alfa-Mannozidoz, beta-mannozidoz, fukozidoz, sialidoz,
aspartil glikozaminüri ve Schindler hastalığı glikoprotein
yıkımının etkilendiği diğer hastalıklardır.
• Proteinlere karbonhidratların enzimatik olmayan
şekilde bağlanmasına glikasyon denir.
• Glikasyon reaksiyonları oluşum sıralaması...
1- Glukozun bir proteinin N-terminali ile Schiff bazı
oluşturması
2- Amadori yeniden düzenlenmesi ile ketoaminlere
dönüşüm
16 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

13. MONO VE DİSAKKARİTLERİN 2. Aşağıdaki glikoliz enzimlerinden hangisinin hem

enerji üretiminde hem de glikolizin düzenlenmesinde
METABOLİZMASI rolü vardır?

• Fruktoz metabolizması karaciğerde çoğunlukla hangi A) Glukokinaz B) Hekzokinaz

tepkimeyle başlar... Fruktokinaz ile birinci karbondan C) Fosfofruktokinaz D) Fosfogliserat kinaz
fosforilasyon E) Pirüvat kinaz

• Fruktoz metabolizmasının glikoz metabolizmasına Doğru cevap: E

göre daha hızlı olmasının nedeni... Fosfofruktokinaz
basamağını atlamasıdır 3. Aşağıdaki enzimlerden hangisi sitrik asit döngüsü için
substrat kaynağıdır?
• Fruktoz metabolizmasında görev alan başlıca
enzimler... Fruktokinaz, Aldolaz B, Trioz kinaz, A) Pirüvat dehidrojenaz B) Sitrat sentaz
Heksokinaz C) Fosfofruktokinaz D) İzositrat dehidrojenaz
• Fazla fruktozlu diyet: Hiperürisemiye neden olur. E) Süksinat dehidrojenaz

• Fruktokinaz yokluğunda benign asemptomatik, bir Doğru cevap: A

hastalık olan esansiyel fruktozüri görülür.
• Meyve yediğinde bulantı, kusma ve hipoglisemi 4. Kan glukozu düşmüş bir kişide, aşağıdaki
gelişen bir çocukta ne düşünülür... Herediter fruktoz enzimlerden hangisinin karaciğerde inhibe olması
intoleransı gerekir?

• Fruktoz I-P aldolaz (aldolaz-B) eksikliği; herediter A) Pirüvat karboksilaz B) PEP karboksikinaz
fruktoz intoleransı gelişir. C) Fruktoz-1,6-bifosfataz D) Glukoz-6-fosfataz
E) Fosfofruktokinaz-I
“Fruktoz metabolizması” başlıklı şekile bakınız.
Doğru cevap: E
• Diyabette görülen katarakt, periferal nöropati, nefropati
ve retinopati sorbitol birikiminden kaynaklanır.
5. Endoplazmik retikulumda, proteinlere N-bağlı
• Aktivitesindeki artışın, hücrede indirgenmiş glutatyon oligosakkarit birimleri, aşağıdaki amino asitlerin
düzeyinin azalması ile oksidatif strese ve diyabetik hangisi üzerinden takılır?
komplikasyonlara yol açan enzim… Aldoz reduktaz
A) Valin B) Alanin
• Fruktozdan zengin beslenenlerde gözlenen C) Asparagin D) Serin
değişiklikler… Yağ asidi, triaçilgliserol, VLDL, LDL ve E) Treonin
ürik asit artarken, HDL ve ATP sentezi azalır.
Doğru cevap: C
• Galaktokinaz yetersizliği olan bir kişide fazla
alındığında hastalığa neden olan besin... Laktoz
6. Aşağıdakilerden hangisi glikojen sentezi için gerekli
• Galaktokinaz eksikliğinde klinik olarak sadece katarakt
değildir?
görülür.
A) UDP B) Glikojenin
• Galaktoz 1-fosfat üridiltransferaz eksikliğinde klasik
C) Glukoz-1- fosfat D) Glikojen sentaz
galaktozemi görülür.
E) Amilo-1,6-glikozidaz
“Galaktoz metabolizması” başlıklı şekile bakınız. Doğru cevap: E
• Galaktozemide, galaktoz 1-fosfat ve galaktitolün
sinir dokusu, lens, karaciğer ve böbrek hücrelerinde
birikmesi ile doku hasarı, zeka geriliği ve katarakt 7. Pentoz fosfat yolu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
oluşumu görülür. hangisi yanlıştır?

• Katarakta neden olan enzim eksiklikleri... galaktokinaz A) ATP kullanılan bir yoldur.
ve galaktoz 1-fosfat üridiltransferaz B) Eritrosit membran bütünlüğü için önemlidir.
C) Glutatyon redüktaz enzimi için kofaktör sağlar.
• Galaktozdan fakir diyetle beslenen galaktozemik D) Nükleotidler için riboz kaynağıdır.
hastalarda hücre zarı yapımı için galaktoz ihtiyacı E) Lipid sentezi için gereklidir.
nasıl karşılanır... UDP-glukozdan epimerizasyon ile
Doğru cevap: A
• Laktoz sentazın aktif olan kısmı ve bunu kontrol eden
hormon; alfa-laktalbumin (Prolaktin kontrol eder).

8. İnsanda, aşağıdaki moleküllerin hangisinden glukoz

SORULAR sentezlenemez?
A) Propionat B) Laktat
1. Aşağıdaki glukoz taşıyıcılardan hangisi eritrositlerde C) Palmitat D) Aspartat
bulunup bazal glukoz transportundan sorumludur? E) Gliserol
A) GLUT – 1 B) GLUT – 2 Doğru cevap: C
C) GLUT – 3 D) GLUT – 4
E) GLUT – 5
Doğru cevap: A
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 17

Fruktoz metabolizması

9. Alyuvar zarlarının hemolize karşı korunmasında 10. Aşağıdaki amino asitlerden hangisinin yüksek
aşağıdakilerden hangisi görev almaz? konsantrasyonu glikolizi inhibe eder?
A) Glutatyon A) Valin
B) Selenyum B) Lösin
C) Glutatyon peroksidaz C) Alanin
D) Karbonik anhidraz D) Triptofan
E) Glutatyon redüktaz E) Glutamin
Doğru cevap: D Doğru cevap: C
18 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Galaktoz metabolizması

11. Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi tarafından 14. Hepatomegali, açlık hipoglisemisi, laktik asidoz,
düzenlenen reaksiyonla ilgili aşağıdaki ifadelerden metabolik asidoz, hiperürisemi ve hiperlipideminin
hangisi doğru değildir? görüldüğü glikojen depo hastalığı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Bu reaksiyon mitokondriyaldir.
B) NADH üretilmektedir. A) Hers hastalığı B) von Gierke hastalığı
C) Bir oksidatif dekarboksilasyon reaksiyonudur. C) Pompe hastalığı D) Mc Ardle hastalığı
D) Asetil KoA üreten bir reaksiyondur. E) Cori hastalığı
E) AMP ve kalsiyum ile inhibe olmaktadır.
Doğru cevap: B
Doğru cevap: E
15. Hangisi glukoneogenezde kullanılan substratlardan
biri değildir?
12. Aşağıdaki enzimlerden hangisi hem glikoneojenez A) Lösin B) Gliserol
hem de glikolizde kullanılır? C) Laktat D) Alanin
A) Fosfofruktokinaz E) Glutamin
B) Fruktoz 1-6-bifosfataz Doğru cevap: A
C) Piruvat kinaz
D) Fosfogliserat kinaz 16. Aşağıdaki enzimlerden hangisi fruktoz
E) Glukoz 6-fosfataz metabolizmasında görev almaz?
Doğru cevap: D A) Fruktokinaz B) Hekzokinaz
C) Aldolaz B D) Trioz kinaz
E) Fosfoglukomutaz
13. Aşağıdaki glikozaminoglikanlardan hangisi asidik
şeker içermez? Doğru cevap: E

A) Dermatan sülfat 17. Doğumundan hemen sonra gelişme geriliği

B) Kondroitin sülfat gösteren, sarılık ve hepatomegalisi olan bir aylık
C) Keratan sülfat bebekte, katarakt gelişimi izlenmiştir. En olası tanı
D) Heparin aşağıdakilerden hangisidir?
E) Heparan sülfat
A) Galaktokinaz eksikliği B) Galaktozemi
Doğru cevap: C C) Herediter fruktoz intoleransı D) Esansiyel fruktozüri
E) Kistik fibrozis
Doğru cevap: B

18. Aşağıdakilerden hangisi glikoproteinlerin
özelliklerinden biri değildir?
A) Karbonhirat zincirleri kısadır.
B) Hücre yüzey antijeni olarak görev alırlar.
C) Plazmadaki proteinlerin çoğunu oluştururlar.
D) Tekrarlayan disakkarit birimleri içerirler.
E) Müsin yapısında yer alır.
Doğru cevap: D
LİPİT METABOLİZMASI
14. LİPİTLERİN SİNDİRİMİ
• Lipitlerin sindirim kanalında hidrolizinde görev
alan başlıca enzimler... Lingual lipaz, Gastrik lipaz,
Pankreatik lipaz, Kolipaz, Kolesteril esteraz, Fosfolipaz
A2
• Lipit sindirimini midede başlatan ve asit ortamda etkili
olan enzim, lingual lipazdır.
• Süt çocuklarında midede etkili olan ve sütte bulunan
lipidlerin sindiriminde görev alan gastrik lipazdır.
• Mide içeriği bağırsaklara geldiğinde iki önemli hormon
salgılanır. Sekretin ve kolesistokinin
• Sekretin, asidik mide (HCl= hidroklorik asit) içeriğine
yanıt olarak salgılanır.
Lipitlerin sindirimi
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 19
• Sekretin, pankreastan bikarbonattan zengin bir sıvı
salgılatarak asidik mide içeriğini nötralize eder.
• Kolesistokinin, safra kesesinin kasılmasını ve safra
salgılanmasını sağlar.
• Kolesistokinin (pankreozimin), Pankreasın ekzokrin
hücreleri tarafından sindirim enzimlerinin bağırsaklara
geçişine neden olur.
• Kolesistokinin mide hareketlerini azaltarak mide
içeriğinin bağırsaklara geçişini yavaşlatır.
• Diyetle en fazla alınan lipid molekülü: Triaçilgliserol
• İnce bağırsak lümeninde TAG hidrolizinde görevli enzim
… Pankreatik lipaz, Kolipaz
• Diyetle alınan triaçilgliserollerden ince bağırsaklarda yağ
asitlerini serbestleştiren ve dayanıklılığı için kolipaza
ihtiyaç duyan enzim... Pankreatik lipaz
“Lipitlerin sindirimi” başlıklı şekile bakınız.
• Pankreatik lipazın triaçilgliserolü parçalaması ile açığa
çıkan son yıkım ürünleri; İki adet serbest yağ asiti, 2-
monoaçilgliserol
• İnce bağırsak lümeninde fosfolipit hidrolizinde görevli
enzimler; Fosfolipaz A2 - Lizofosfolipaz
• Fosfolipidlerin sindirimini sağlayan, aktivasyonu için
tripsin ve kalsiyuma ihtiyaç duyan pankreas enzimi:
Fosfolipaz A2
20 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Gıdalarla alınan kolesterol esterlerini, serbest yağ asidi +

serbest kolesterole ayıran ve pankreastan salınan enzim: Memeli dokularındaki önemli yağ asitleri
Kolesteril esteraz
Yaygın Adı Yapı İşlevsel önemi
• İnce bağırsak hücresinde emilebilen başlıca lipidler:
Serbest yağ asidleri, 2- mono açil gliserol, serbest 4-10 karbonlu yağ asitleri
kolesterol, retinol, beta karoten, tokeferol (E vit) ve sütte bol bulunurlar.
Bütirik asit 3:0 Bunlar şilomikron yapısına
kolekalsiferol (D vit).
Kaprik asit 10:0 girmeyip, portal dolaşıma
• Lipitlerin bağırsak lümeninden enterosite emiliminde girebilen tek lipit formudur.
mekanizma … Pasif difüzyon Steatoreli hastalara verilir.

• Yağ asitlerinin aktivasyonunu sağlayan enzim... Açil KoA Laurik asit 12:0
Miristik asit 14:0
sentetaz (tiokinaz)
De-novo yağ sentezinin son
• Yağ asitlerinin aktivasyonunda rol alan vitamin … Palmitik asit 16:0
ürünüdür.
Pantotenik asit
Palmitoleik Yapısal lipitler ve
• Yağ asitleri aktive olurken bir ATP reaksiyona girip 16:1 (9)
asit triaçilgliseroller en az
ürün olarak AMP çıktığı için yaklaşık 2 ATP eşdeğeri 18:0
Stearik asit 16 karbonlu yağ asitleri
18:1 (9)
enerji gereklidir. Oleik asit içerirler.

• Yeniden esterleşme ve triaçilgliserol sentezinin Linoleik asit 18:2 (9,12)

Esansiyel yağ asidi, omega-
gerçekleştiği organel: Endoplazmik retikulum 6’dır.
Alfa- 18:3
Esansiyel yağ asidi, omega-
linolenik asit (9,12,15)
• İnce bağırsaklarda sentezlenen şilomikron; besinsel 3’tür.
Gama- 18:3 (6, 9,
triaçilgliserollerden zengindir. Esansiyel yağ asidi, omega-
linolenik asit 12)
6’dır.
• Şilomikron yapısında bulunanlar: Triaçilgliserol (%90),
kolesterol esteri, fosfolipidler, serbest kolesterol, Omega-6 prostaglandinlerin
yağda çözünen vitaminler ve Apolipoprotein B-48 Araşidonik 20:4 öncüsü,
asit (5,8,11,14) Esansiyel yağ asitlerinden
• Şilomikron, içerisinde bol miktarda ester şeklinde sentezlenir.
yağ asitleri olmasına rağmen, serbest yağ asitleri Lignoserik
içermez. 24:0
asit Serebrozitlerin bileşenidir.
24:1 (15)
Nervonik asit
• Uzun zincirli serbest yağ asitlerini, plazmada taşıyan
molekül... Albümin
• Balık yağlarından alınan omega 3 doksohekzaenoik asit
• Hangi besin maddesi portal dolaşıma girmez diye bir
beyin ve retina gelişimi için gereklidir.
soru ile karşılaşırsak; kısa ve orta zincirli yağ asitleri
hariç tüm yağlı maddeler şilomikron yapısına girdiğinden
lenfatik yoldan venöz dolaşıma çıkarlar. Dolayısı ile cevap 15. YAĞ ASİTLERİNİN SENTEZİ
kolesterol, trigliserid, fosfolipid ve yağda çözünen
vitaminler vb. olabilir.
• Yağ asit sentezi için gerekli asetil KoA‛lar mitokondriden
• Şilomikronlardaki triaçilgliseroller, kanda lipoprotein sitozole hangi formda taşınır: Sitrat
lipaz tarafından yıkılır. • De-novo yağ sentezi için gerekli olan moleküller: Asetil
• Lipoprotein Lipaz, apolipoprotein C II tarafından KoA, NADPH, biyotin, ATP ve bikarbonat
aktive edilir. Ayrıca heparin lipoprotein lipazın salınımını • Hangisi yağ asit sentezinde rol almaz? FAD ve NAD
ve etkisini arttırmaktadır.
• Yağ asit sentezinde ilk ara ürün: Malonil KoA
• Tip I hiperlipoproteinemi de lipoprotein lipazın veya apo
C II‛nin ailesel eksikliği söz konusudur. Bu hastalarda • Yağ asit sentezinin son ürünü; Palmitoil KoA
masif şilomikronemi görülür. • Asetil KoA karboksilaz; yağ asidi sentezinde düzenleyici
basamak olup kofaktörü biyotindir.
• Şilomikron kalıntılarının kandan temizlenmesinde
kusur apolipoprotein E eksikliğinde görülür ve Ailesel • Asetil KoA karboksilazın allosterik aktivatörü
disbetalipoproteinemi (Tip III hiperlipoproteinemi sitrattır.
– broad β-band hastalığı) olarak tanımlanır.
• İnsülin, asetil KoA karboksilazı defosforile ederek
• Omega-6 yağ asidi olan linoleik asit (18:2;Δ 9-12) aktive eder.
bitkisel yağlarda bulunur. LDL-K ve HDL‛yi azaltır
“Asetil-KoA karboksilaz - sitrat ilişkisi” başlıklı şekile bakınız.
• Omega-3 yağ asitlerinden olan alfa-linolenik (18:3;
• Glukagon ve epinefrin, asetil KoA karboksilazı
Δ9-12-15) asit bitkilerde, doksohekzaenoik asit ise
fosforilleyerek inaktive eder. Ayrıca yağ asitleri
balık yağında bulunur.
negatif feedbackle bu enzimi inhibe eder.
• 4‛-Fosfopantotein, yağ asit sentetaz enzim kompleksinin
açil taşıyıcı protein bölgesinde bulunur. Yağ asit sentaz
enzim kompleksinde NADPH kullanılan basamaklar; β–
ketoaçil redüktaz ve enoil redüktaz basamaklarıdır.

Asetil-KoA karboksilaz - sitrat ilişkisi
• Pantotenik asit ayrıca koenzim A‛nın bir parçasıdır.
• Asetil-KoA karboksilazın aktivatörü … Sitrat
• Palmitat yağ sentezi için sitoplazmada asetil-KoA
oluşturan enzim … ATP Sitrat liyaz
• De-novo yağ sentezinde son ürün … Palmitik asit
• Yağ asit sentaz enzim kompleksine prostetik olarak bağlı
olan vitamin … Pantotenik asit
• Palmitat sentezinde; Kondensasyon – Redüksiyon
– Dehidrasyon – Redüksiyon
• 16 karbonlu palmitattaki karbonların kaynağı … Asetil-
KoA
• Yağ asit sentaz enzim kompleksine asetil kaynağı …
Malonil-KoA
• Palmitat sentezi için 8 asetil KoA, 14 NADPH ve 7
ATP gereklidir.
• Pantotenik asit, hem yağ asit sentezi hem de yağ
asitlerinin yıkımı için gereklidir.
• Hekzos monofosfat şantı yağ asidi sentezi için gerekli
olan NADPH‘ın en büyük kaynağıdır.
• Hekzos monofosfat yoluna alternatif olarak, NADPH
sağlayan enzim: Malik enzim
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 21
@ NADPH Kaynakları
• Heksoz monofosfat yolu
ü Glukoz-6-fosfat dehidrojenaz
ü 6- Fosfoglukonat dehidrojenaz
• Malik enzim (NADP bağımlı malat dehidrojenaz)
• İzositrat dehidrojenaz (Sitoplazmik)
• Yağ asitlerinin zincir uzaması ve çifte bağların eklenmesi,
endoplazmik retikulumda gerçekleşir.
• Doymamış yağ asitleri sentezi ve elongasyonunda rol
oynayan vitaminler... Yağ asitlerinin sentezinde Asetil-
KoA karboksilaz basamağında biyotin, yağ asidi sentaz
enzim kompleksinde pantotenik asit, yağ asidi sentezindeki
indirgeyici eqivalanlar NADPH‛tan (niasin) ve yağ asit
desatürasyonunda görevli enzimlerden biri olan sitokrom
b5 redüktaz basamağında FAD (riboflavin) kullanılır.
• İnsanlar 9-10. karbondan daha ileriye çifte bağ
sokamadıklarından, linoleik ve alfa-linolenik asit diyetle
alınması gereken esansiyel yağ asitleridir.
• Yağ dokusunda trigliseridlerin depolanmasını artırıcı
yönde etki eden başlıca hormon... İnsülin
22 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Beyaz yağ dokuda olmayan enzim … Gliserol kinaz
• Beyaz yağ dokuda serbest gliserol … Glikolizden yan
yolla sentezlenir.
• Beyaz yağ dokuda gliserol fosfat sentezi … Gliserol
fosfat dehidrojenazla dihidroksiaseton fosfattan
sentezlenir.
• Gliseroneogenez glukoneogeneze benzeyen bir yol
olup, gliserol 3-fosfatın glukoz dışı kaynaklardan elde
edilmesidir. Tokluk durumunda, gliseroneogenez yağ
dokusunda aktiftir. Açlık durumunda ise karaciğer
gliserol 3-fosfatın %65‛ini tek başına sağlar. Kortizol PEP
karboksikinaz üzerinden gliseroneogenezi indükler.
• Adipositlerde PEP karboksikinaz genini indükleyen …
Tiyazolidindion - Rosiglitazon
16. YAĞ ASİTLERİNİN YIKIMI
• Yağ dokusunda triaçilgliserollerin nötral yağ damlacıkları
şeklinde paketlenmesini sağlayan ve hormon sensitif
lipazın trigliseridleri yıkmasını engelleyen protein;
perilipin
• Yağ dokusunda depolanmış triaçilgliserollerin yıkımı,
hormona duyarlı (özellikle epinefrin) lipaz ile başlar.
Hormon sensitif lipaz cAMP‛ye bağımlı protein kinaz
tarafından fosforile edildiği zaman aktifleşir.
“Yağ yıkımı ve beta oksidasyon-2” başlıklı şekile bakınız.
• Yağ dokusunda hormona duyarlı lipazı inhibe edenler;
insülin, prostaglandin E2, nikotinik asit.
• Hormona duyarlı lipazı aktive edenler; katekolaminler
glukagon, tiroid hormonu, büyüme hormonu, ACTH,
TSH, glukokortikoidler, metil ksantinler.
@ fazla indirgeyici güce sahip olmalarıdır. (Örneğin; 1
• Hormon sensitif lipazı aktive edenler:
- Katekolaminler, Glukagon, Tiroit hormonları,
Büyüme hormone, ACTH, Glukokortikoitler,
Metil ksantin türevleri
• Hormon sensitif lipazı inhibe edenler:
- İnsülin
- Prostaglandin E2
- Niasin
• Beyin, sinir sistemi, eritrositler ve adrenal medulla
serbest yağ asitlerini yakıt olarak asla kullanamazlar.
• Karnitin, yağ asitlerini (açil gruplarını) mitokondri iç
zarından matrikse doğru taşınmasını sağlar.
• Karnitin mekiğinden bağımısız olarak mitokondri
matriksine giren yağ asitleri.. Kısa zincirli yağ
asitleri
• Karnitinin başlıca özellikleri...
- Karaciğer ve böbrekte sentezlenir.
- İskelet kası ve kalp kasında sentezlenmez.
- Trimetillizin içerir.
- Yağ asitlerini sitozolden mitokondri matriksine
taşır.
• Malonil KoA, karnitin açil transferaz I‛i inhibe eder.
• Hipoglisemik sülfonilüreler olan glibürid ve tolbutamid,
karnitin açil transferazı inhibe eder
• Karnitin eksikliği, özellikle prematüre ve yenidoğanlarda
yetersiz biyosentez (KC ve Böbreklerde Metyonin +
lizin‛den sentezlenir) veya renal kaçağa bağlı olarak
görülebilir. Kayıplar hemodializ sırasında da meydana
gelebilir. Organik asitürilerde, karnitin atılımı artar.
• Karnitin eksikliğinde, hipoglisemi periodları, yorgunluk,
halsizlik, kas zayıflığı ve lipid birikimi görülür.
• Yağ asitlerinin β-oksidasyonu hangi organellerde
gerçekleşir; mitokondri ve peroksizomlar (çok uzun
zincirli yağ asitleri)
• Yağ dokuda depolanmış TAG‛den yağ asitlerini
serbestleştiren … Hormona duyarlı lipaz
• Hormona duyarlı lipaz direkt bir beta-oksidasyon enzimi
değildir.
• Beta-oksidasyonun ilk enzimi … Açil-KoA
dehidrojenaz
• Sırasıyla beta-oksidasyon reaksiyonları … Oksidasyon
– Hidrasyon – Oksidasyon – Tiyolitik (Yarılma)
aşaması
• Karnitin açil transferaz-1 inhibitörü … Hipoglisemik
sülfonilüreler (glibürit, tolbutamit)
• Karnitin sentezine katılan amino asitler … Lizin
– Metiyonin
• Beta oksidasyon reaksiyonlarında dört enzim bulunur;
Açil-KoA dehidrojenaz, enoil-KoA hidrataz, beta-
hidroksi açil KoA dehidrojenaz ve beta- keto tiolaz.
“Karnitin mekiği” başlıklı şekile bakınız.
• Çift karbon sayılı yağ asitlerinin yıkımını sağlayan 4
basamaklı reaksiyonda her döngüde; bir FADH2, bir
NADH ve bir 1 Asetil KoA elde edilir.
• Beta-oksidasyon ile palmitoil KoA‛dan 108 ATP
kazanılır. Yıkıma palmitik asit ile başlandığında net
ATP kazancı 106 ATP‛dir.
• Yağlar daha fazla enerji vermesinin sebebi...Daha
molekül palmitoil- KoA‛dan 108 ATP kazanılır)
• Hipoglisin, Akee ağacının henüz olgunlaşmamış ham
meyvesinde bulunur. Hipoglisin β-oksidasyonun ilk enzimi
olan açil KoA dehidrojenazı inhibe eder, β-oksidasyon
bozulur. Jamaika kusma hastalığı denilen bu hastalıkta,
aşırı kusma, SSS depresyonu ve hipoglisemi oluşur.
• Tek karbon sayılı yağ asitlerinin oksidasyonunda
asetil-KoA ile birlikte oluşan son ürün... Propiyonil-
KoA
• Tek sayılı karbonlu yağ asitleri TCA döngüsüne nereden
girer … Asetil-KoA – Süksinil-KoA
• Yağ asitlerinin oksidasyonunda görev alan koenzimler...
Koenzim A, FAD+ ve NAD+ beta oksidasyon enzimlerinin
koenzimidir. Ayrıca vitamin B12 üç karbonlu propionik
asidin süksinil-KoA‛ya dönüşerek okside olması esnasında
görev alır.
• Metilmalonik asitüri, koenzimlerden hangisinin
metabolik yolundaki bozukluktan kaynaklanır...
Propiyonil-KoA
• Fitanik asit peroksizomda yıkılır. Refsum hastalığında
fitanoil KoA hidroksilaz enzimi eksik olup alfa-oksidasyon
kusuruna bağlı olarak fitanik asid birikir.
• Refsum hastalığında; retinitis pigmentosa, gece körlüğü,
periferal nöropati ve serebral ataksi görülür.
• Peroksizom bozukluğu sonucu gelişen başlıca hastalıklar...
Zellweger sendromu, Refsum, Adrenolöko distrofi.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 23

2 P

4 5

5
4

2 3

Yağ yıkımı ve beta oksidasyon-2

Karnitin mekiği
24 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Beta oksidasyon tepkimeleri

17. KETON CİSİMLERİ • Hangisinin yıkımının aşırı artması durumunda keton

• Keton cisimleri, asetoasetat, hidroksibütirat ve
asetondur.
• Keton cisimleri ile ilgili başlıca özellikler...
- Karaciğer tarafından sentezlenir.
- Açlıkta artar.
- Yüksek miktarda olduğunda idrarda çıkabilir.
- Beyin, kas, adrenal korteks vb dokular kullanılabilir.
- Karaciğerde asetil-KoA‛dan sentezlenir,
- Kanda taşıyıcıya gerek duymazlar,
- Periferik dokularda asetoasetat asetil-KoA‛lara
dönüşerek yıkılır
- Aseton metabolize olmadan akciğerlerden atılır
- Asetoasetatın redüksiyonuyla 3-hidroksibütirat
oluşur.
cisimleri sentezlenir... Yağ asitleri
• Asetoasetat ve hidroksibitüratın başlıca sentez
yeri... Karaciğer
• Keton cisimleri sentezinde düzenleyici basamak
mitokondriyal HMGKoA sentaz basamağıdır.
• Kolesterol sentezi esnasında da HMGKoA sentezlenir
ancak bu reaksiyon sitozolde gerçekleşir.
• İki mol asetil-KoA‛nın, asetoasetil-KoA‛ya dönüşümünü
katalizleyen enzim ... Tiyolaz
• Hidroksi-metilglutaril KoA (HMG-KoA), hangisinin
sentezinde oluşan bir ara üründür... Keton cisimleri
ve kolesterol sentezi
• HMGKoA ayrıca LÖSİN‛in katabolizması esnasında bir
ara üründür!
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 25

• Keton cisimlerinin sentez yeri karaciğer iken Kc‘de
TİOFORAZ ENZİMİ (süksinil KoA: asetoasetat
KoA transferaz) BULUNMADIĞINDAN, KC KETON
CİSİMLERİNİ YAKIT olarak KULLANAMAZ !
• Enerji için kullanılan keton cisimleri; asetoasetat, β-
hidroksibütirat.
• Tioforaz, 3-OH-bütirat ve asetoasetat gibi keton
cisimlerinin süksinil KoA ile aktivasyonunu ve TCA‛ya
bağlantısını sağlar.
• Keton cisimlerinin oksidasyonunun gerçekleştiği hücre
organeli ve aktivasyonları için kullanılan molekül...
Mitokondri ve süksinil-KoA
• Keton cismi artışına yol açan durumlar: Diyabetik
ketoasidoz, uzun süreli açlık, normal yağ alımı sırasında
karbonhidrat alımının kısıtlanması (diyet), anoreksia
nervoza, ısrarlı kusmalar, Tip 1, 3 ve 6 glikojen depo
hastalıkları, dallı zincirli ketonüri, metil malonik asidüri,
aşırı egzersiz, gebelik, stres ve anestezi sonrası.
• İnsülin keton cisimlerinin sentezini yavaşlatırken,
glukagon gibi anti insülinikler keton cisimlerinin
sentezini hızlandırır.
18. FOSFOLİPİT VE SFİNGOLİPİTLER
• Fosfatidik asid, triaçilgliserol sentezi sırasında da
oluşan bir ara ürün olup gliserolden türeyen en basit
fosfolipittir.
• Fosfatidik asid üzerine gliserol, inozitol, etanolamin,
serin ve kolin gibi birimler eklenerek fosfogliseridler
sentezlenir.

Keton cisimlerinin sentezi

Tek karbon sayılı yağ asitlerinin yıkımı
• Asetoasetatın periferal dokularda yıkım öncesi
reaksiyona girdiği molekül... Süksinil-KoA‛dır. “Ketonların karaciğerde sentezi ve periferik dokular tarafından
• Keton cisimlerinin yıkım organeli, mitokondri olduğundan kullanımı” başlıklı şekile bakınız.
eritrositler, keton cisimlerini yakıt olarak kullanamaz.
• Fosfolipidlerin tamamı gliserolden sentezlenirken,
• Keton sentezi için kullanılabilecek olan amino asitler; sfingozin içeren tek fosfolipid, sfingomyelindir.
Lösin, Lizin, İzolösin, Fenilalanin, Tirozin, Triptofan
• Fosfolipitler arasında gliserol içermeyen...
• Alanin gibi saf glukojenik amino asitlerin yıkımından, Sfingomiyelin
keton cisimleri oluşmaz.
• Sfingozinden ilk sentezlenen madde; seramid
• Keton cisimleri karaciğer ve eritositlerde metabolize
edilmez. Fosfolipitler Sfingolipitler
• Sadece karaciğerde sentezlenip karaciğer dokusu
dışında enerji kaynağı olarak kullanılan maddeler...ß- ü Fosfatidik asit ü Seramid
hidroksi bütirat ve asetoasetat ü Fosfotidilkolin(lesitin) ü Galaktoserebrozid
ü Fosfotidilinozitol ü Glukoserebrozid
• Keton yıkımında aktivasyonda görevli enzim … ü Fosfotidilserin ü Globozoid
Tiyoforaz ü Fosfotidilgliserol ü Gangliyozid
• Keton sentezi sadece karaciğerdedir … HMG-KoA liyaz ü Fosfotidiletanolamin(sefalin) ü Sülfatid
ü Kardiyolipin ü Sfingomyelin
olduğu için
ü Sfingomiyelin
• Beta-hidroksibütiratın periferik dokuda yıkımı ile oluşan
net ATP … 21,5 • Seramit sentezine katılan yağ asidi ve amino asit...
• Asetoasetatın periferik dokuda yıkımı ile oluşan net ATP Palmitat ve Serin
… 19 • Seramid; Endoplazmik retikulumda sfingozinden
• Asetil-Koenzim A‛dan sentezlenen başlıca maddeler... sentezlenir. Apopitoz, hücre siklüsü, hücre farklılaşması
Yağ asitleri, asetoasetat ve hidroksibütirat gibi keton ve yaşlanmasında, önemli rol alan bir ikincil
cisimleri, ayrıca kolesterol ve türevi maddeler. habercidir.

“Beta oksidasyon tepkimeleri” başlıklı şekile bakınız. • Sfingomyelin, sfingolipidler arasındaki tek
fosfolipittir.
• Karbonhidrat içermeyen sfingolipidler.. seramid,
sfingomiyelin
26 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
Ketonların karaciğerde sentezi ve periferik dokular tarafından kullanımı
• Sfingomyelinin parçalanması ile açığa çıkanlar Sfingozin
(serin + palmitat) Yağ asiti Fosforik asit ve kolin
• Sfingomyelin gliserol yerine bir amino alkol olan
sfingozin içerir. Sfingomyelin özellikle sinir liflerindeki
myelin kılıfının önemli bir bileşenidir.
• Seramid + oligosakkarid + bir veya daha fazla nöraminik
asid (NANA) (sialik asit) bağlanırsa oluşan yapının adı
“gangliozid”dir.
• Kolera toksinin ince bağırsaklardaki reseptörü: GM- 1
gangliozid.
• Gangliozidin hidrolizi ile serbestleşenler: Seramid
(sfingozin + yağ asiti), glukoz galaktoz, aminoşekerler,
NANA
• Memeli hücrelerde membranda sadece ekstrasellüler
yerleşimli lipit hangisidir... Glikolipit
• Glikolipidler plazma membranının dış yüzeyinde bulunur,
hücre adezyonunda ve hücre tanınmasında önemlidir.
ABO kan grubu antijenlerinin bir kısmı glikolipid
yapıdadır.
• Kardiolipin (difosfatidil gliserol) insanlarda antijenik
özelliğe sahip tek fosfolipittir.
• Kardiolipin içeriği en fazla olan membran mitokondri iç
membran
• En fazla sayıda fosfat grubu içeren lipid: kardiyolipin
• Kardiolipin; apopitozda rol aldığı düşünülüyor.
• Kardiolipinin mitokondride azalması; yaşlanma,
kalp yetmezliği, hipotiroidi, Bart sendromu gibi
hastalıklardaki mitokondri fonksiyon bozukluğundan
sorumludur.
• Yüksek titre anti fosfolipid antikorlar (Genellikle
antikardiyolipin antikorlar) inme ve serebrovasküler
hastalıklar ile ilişkilidir. Lupus antikoagülanı kardiolipine
karşı gelişen antikordur. Sifiliz tanısında da kullanılır.
• Fosfatidilkolin (Lesitin) membran yapısında en çok
bulunan fosfolipittir.
• Safra yapısında başlıca fosfolipit, fosfatidil
kolindir.
• Lesitinin parçalanması ile açığa çıkanlar: Gliserol,
Fosforik asit, Yağ asitleri, Kolin
• Fosfatidilkolin, akciğer tip II pnömositlerden salgılanan
sürfaktan yapısına dipalmitoil-fosfatidilkolin şeklinde
katılarak alveol yüzey gerilimini ayarlar. Sürfaktan
eksikliğinde, Hıyalen Membran hst. meydana gelir.
• Fosfatidilserin normalde hücre içine bakan yüzeyde
bulunur. Apopitozun en erken bulgularından biri
fosfatidilserinin hücre içinden hücre dışına doğru
dönmesidir. Bunu skramblaz enzimi sağlar. Skramblaz
normalde inaktif olan bir enzim olup, sadece hücre
apopitoza gidecekse devreye girer.
“Fosfogliseritler ve yapıları” başlıklı şekile bakınız.
• Fosfatidilinozitol, membranlar üzerinde glikozile
fosfatidilinozitol (GPİ) kancası şeklinde bulunur. Bazı
enzim (alkalen fosfataz, lipoprotein lipaz) ve parazitler
(Leishmania, Trypanosoma vb) bu bölgelere bağlanır.
• Paroksismal nokturnal hemoglobinüri (PNH); glikozile
fosfatidil inozitol ( GPİ ) kancasını kodlayan, Fosfatidil
inozitol glikan-A (PİG-A) geni mutasyonları nedeni ile
gelişen bir hastalıktır.
“Sfingolipitler ve yapıları” başlıklı şekile bakınız.
• PNH tanısında asit-Ham testi kullanılabilmektedir.
• Membrandaki fosfatidil inozitol Fosfolipaz A2 ile
yıkılırsa ARAŞİDONİK ASİT serbestleşir.
• Fosfolipaz A2 etkisi ile araşidonik asit serbestleşmesi
travma, hipoksi, epinefrin, bradikinin, trombin,
vazopressin ve anjiotensin II tarafından artırılır.
• Fosfolipaz A2 prostaglandin ve lökotrien sentezinin
düzenleyici basamağı olup kortizol gibi kortikosteroidler
tarafından inhibe olur.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 27

Fosfogliseritler ve yapıları

Sfingolipitler ve yapıları

• Aspirin (asetilsalisilik asit) biyolojik aktif bileşiklerden
hangisinin sentezini inhibe eder... Prostaglandinler
• 20 Karbonlu yağ asitlerinden sentezlenen...
Prostaglandin ve lökotrienler
• Eikozanoidlerin sentezlendiği yağ asidi...Araşidonik
asit
• TXA2 (Tromboksan A2); Trombositlerde üretilir.
Trombosit agregasyonunu uyarır, vazokonstruksiyon,
hücre içi kalsiyum mobilizasyonu ve düz kas kasılmasını
ve kardiyovasküler hastalık riskini arttırır.
• PGI2 (Prostasiklin); damar endotel hücrelerinde
üretilir. Vazodilatatör, trombosit agregasyonunu inhibe
eder. TXA2 ‘yi antagonize eder.
• Prostaglandin E2; birçok dokuda özellikle böbrekte
üretilir. Vazodilatatör, düz kas gevşemesi yapar, doğumu
indüklemede kullanılır.
• Aspirin, indometazin ve fenilbutazon gibi nonsteroidal
antienflamatuarlar, COX-1 ve COX-2 inhibe eder.
28 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Selektif COX-2 inhibitörü olan Rofecoxib ve Celecoxib

gibi ilaçlar sadece antienflamatuar etki gösterirler. Sfingolipidozlar ve önemli bazı bulgular
• Dazoksiben, tromboksan sentaz enzim inhibitörü olup Önemli klinik
TxA2 sentezini durdurur. Hastalık Eksik enzim
bulgular
• Araşidonik asit, 5-lipooksijenaz ile nötrofillerde 5-hidr Mental gerilik, Körlük, Kas
operoksieikozatetraenoik asite (5-HPETE) dönüştürülür. Tay Sachs
Heksozaminidaz
güçsüzlüğü GM-2 gangliozit
5- HPETE Lökotrienleri meydana getirir. A
birikir.
• Prostaglandin sentezinde kullanılan öncü bileşik...
Tay-Sachs’a benzer
Araşidonik asit Hegsoaminidaz nörolojik semptomlar GM-
Sandhoff
• Doymamış yağ asitlerinden sentezlenen hormon... A ve B 2 gangliozit ve globozit
Prostaglandin birikir.

• Lipooksijenaz yoluyla sentezlenerek vasküler Nörolojik bozukluk,

permeabiliteyi artıran, iltihap ve aşırı duyarlılık Hepatosplenomegali,
GM-1
reaksiyonunda rol oynayan madde... Lökotrienler β-galaktozidaz İskelet deformiteleri GM1
gangliozidoz
gangliozit ve keratan
• 5-lipoksijenaz enzimi inhibe edildiğinde, sentezlenmeyen sülfat birikir.
araşidonik asit ürünleri.. Lökotrienler
Hepatosplenomegali,
• LTA4‘e glutatyon transferaz etkisi ile glutatyon Niemann Pick Sfingomiyelinaz Mental gerilik, Erken yaşta
eklenince LTC4 oluşur. LTC4‘ten glutamat ayrılınca ölüm Sfingomiyelin birikir.
LTD4, LTD4‘ten glisin ayrılınca LTE4 oluşur. LTC4-LTD4-
LTE4 yapısında ortak olarak yer alan tek amino asit Hepatosplenomegali,
sisteindir. Uzun kemiklerde erozyon,
Gaucher β-glukozidaz
İnfantlarda mental gerilik
• SRS-A, anaflaksinin yavaş etkili maddesi olup LTC4, Glukozilseramit birikir.
LTD4 ve LTE4‛ten meydana gelir. SRS-A, astımda
bronş düz kasını kasar, küçük damarlarda permeabilite Mental gerilik, Miyelin
artışına neden olur. Mukus sekresyonunu artırır. Krabbe β-galaktozidaz çoğu zaman yok.
Galaktozilseramit birikir.
• Lökotrien B4: PNL ve nötrofillerin artmış kemotaksisinden
sorumludur. Mental gerilik ve
psikolojik bozukluklar,
Metakromatik
• LTB4‛ün ülseratif kolitte mukozal hasarın artışında kilit Arilsülfataz A Demiyelinizasyon 3-
lökodistrofi
rolü olduğu gösterilmiştir. Sülfogalaktozilseramit
birikir.
• LTB4‛ü azaltmak için selektif 5-lipooksijenaz inhibitörü
olan Zileuton tedavide verilmektedir. Cilt lezyonları,
Böbrek yetmezliği
• Plazmalojenler peroksizomda sentezlenir. Fabry α-Galaktozidaz
Globotriaosilseramit
• Eter fosfolipit veya alkil fosfolipitler olarak adlandırılan birikir.
fosfolipitlere en önemli örnek; 1-alkenil fosfatidal kolin
Ses kısıklığı, Dermatit,
(Trombosit aktive edici faktör=PAF). İskelet deformitesi, Mental
Farber Seramidaz
• PAF, akciğerlerde ödemi arttırır, aşırı duyarlılık, akut gerilik, Erken yaşta ölüm
iltihabi reaksiyonlarda anaflaktik şokun mediatörü Seramit birikir.
olarak hareket eder.
• Fosfolipaz A2: Yılan ve arı zehrinde bulunur. Aktivitesi • Tay Sachs hastalığında, heksozaminidaz A eksik,
için Ca+2 ve safra tuzları gerektirir. gangliozid birikir.

• Pankreas sekresyonları özellikle Fosfolipaz A2 açısından
zengindir. Tripsin ile aktive olur.
• Gliserofosfolipidlerden fosfolipaz A2 enzimi ile yağ asidi
ayrıldığında oluşan molekül.. lizofosfolipid
• Fosfolipaz C, Clostridium perfringens‛in alfa-toksininde
yer alır. Membrana bağlı fosfolipaz C ikincil haberci
sistemde rol oynamaktadır.
• Sfingomyelinaz:Sfingomiyelin, lizozomal bir enzim olan
Sfingomyelinaz ile yıkılır. Bu enzim sfingomiyelinden
fosfokolini ayırır, geriye seramid kalır.
• Seramid, seramidazla yıkılır ve sfingozin ve yağ asidi
ortaya çıkar.
• Sfingolipidozlarda lizozomal yıkımı azalmıştır. Sonuç
olarak bu grupta yer alan hastalıkların tamamı lizozomal
depo hastalığıdır.
• Niemann Pick hastalığında, sfingomyelinaz eksik,
sfingomiyelin birikir.
• Gaucher hastalığı, β-glukozidaz eksik, glukoserebrozid
birikir. En sık görülen glikolipidoz olup, ACE enziminde
ve asit fosfataz‛da artış, uzun kemiklerde osteoporoz
ve hepatosplenomegali bulunur.
• Metakromatik lökodistrofi, arilsülfataz A eksik,
sülfatidler birikir.
• Krabbe, β-galaktozidaz eksik olup galaktoserebrozid
birikir. Beynin beyaz cevherinde globoid cisimler
bulunur.
• Fabry, alfa- galaktozidaz eksik, globozid birikir. Bir
tek bu hastalık X‛e bağlı kalıtılır.
• Farber; seramidaz eksik, en basit sfingolipid olan
seramid birikir. İskelet anomalileri ve ağrılı ilerleyici
eklem deformitesi görülür.
• Gangliozid birikimi ile giden hastalıklar... Tay Sachs,
Sandhoff ve GM-1 gangliozidoz.

19. KOLESTEROL VE STEROİT
METABOLİZMASI
• Kolesterol, hücre zarlarının bileşenidir, safra tuzları,
steroid hormonları ve D vitaminin öncüsüdür.
• Kolesterol sentezinin gerçekleştiği organeller; sitozol
ve endoplazmik reticulum
@ Asetil KoA‛nın katıldığı sentez
reaksiyonları
ü Kolesterol
ü Keton cisimleri
ü Yağ asitleri
ü Sitrat
• Kolesterol sentezinde ilk oluşan izopren türevi ara
bileşik izopentenil pirofosfat‛tır.
• İzopren türevi ara bileşikler; Übikinon, dolikol,
karotenler, tokoferol, vit K, vitamin E ve çeşitli
proteinlerin (G proteinler, RAS onkojen ve protonkojenler
v.b.) öncülüdür. Kolesterol de izopren türevi bir
steroldür. Dolayısı ile bazı lipit sınıflandırmalarında
kolesterol ve kolesterol türevi bileşikler de (steroid
hormonlar, safra asitleri ve D vitamini) izopren türevi
steroller olarak kabul edilmektedir.
Kolesterol sentezi
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 29
“Kolesterol sentezi” başlıklı şekile bakınız.
• Kolesterol sentezinde düzenleyici olan ve endoplazmik
retikulumda yerleşmiş olan enzim; HMGKoA redüktaz
• HMG-KoA redüktazı inhibe eden madde… Yüksek AMP
düzeyi
• Kolesterol, HMGKoA redüktazı negatif feed back yolu
ile inhibe eder.
• HMG-KoA redüktaz gen ekspresyonu, redüktaz geninin
yukarı kısmında bulunan sterol düzenleyici elemente
bağlanan bir protein (SREBP) tarafından kontrol
edilir. SREBP, DNA‛ya bağlandığında redüktaz geninin
ekspresyonu artar.
• Glukagon, HMGKoA redüktazı fosforilleyerek inaktive
edip kolesterol sentezini durdurur. İnsülin, HMGKoA
redüktazı defosforile ederek aktifler ve kolesterol
sentezini hızlandırır.
• Kolesterolün esterleşmesinde yağ asidi kaçıncı karbona
bağlanır … 3
• Kolesterolde 3 adet 6 karbonlu bir halka yapısı
bulunur.
• HMG-KoA redüktaz … 2 NADPH gereksinir.
• Skualen sentezi için 3 ATP harcanır.
• Kolesterol sentezinde halkalaşmanın başladığı nokta …
Skualen
30 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Kolesterol sentezinde halkalaşmanın tamamlandığı ilk • Kenodeoksi kolik asit sentezinde … 7. karbon
nokta … Lanosterol hidroksillenir.
• Farnezil pirofosfat … 3 İzopren biriminden oluşur. • Sitokrom p450 7α-hidroksilaz basamağını hızlandıran
• 1 Skualen … 2 Farnesil biriminden oluşur. vitamin... Vitamin C
• 1 Skualen … 6 İzoperen biriminden oluşur. • Safra asidleri karaciğerde glisin veya taurin ile konjuge
• Dolikol, Skualen, Hem a‛nın öncülü … F a r n e s i l edilirse, safra tuzları oluşur.
pirofosfat • Glikokolik asid, glikokenodeoksikolik asid, taurokolik asid
• Statin grubu ilaçlar HMGKoA redüktaz enziminin geri ve taurokenodeoksikolik asit primer safra tuzlarıdır.
dönüşümlü ve yarışmalı inhibitörleridir.
“Safra tuzları” başlıklı şekile bakınız.
• Ezetimib, kolesterolun bağırsaklardan emilimini azaltır.
• Safra tuzları, safra asitlerine göre daha amfipatik
arak etki eden bir ilaçtır.
yapıda oldukları için, deterjan etkileri fazladır. Böylece
• Kolesterolün halka yapısı insanlarda metabolize lipidlerin emülsifikasyonu ve sindirimini hızlandırırlar.
edilemez yani enerji elde etmek için kullanılmaz.
• Taurin, sisteinden elde edilir.
• Kolesterol ve ürik asit glukoneogeneze giremez.
• Safra miçel yapısında bir karışımdır. @
• Fosfatidilkolin (lesitin) ve safra tuzları, safranın en
Primer safra asitleri Sekonder safra
önemli organik bileşenleridir.
asitleri:
• Primer safra asitleri kolik asit ve kenodeoksikolik ü Kolik asit,
asittir. ü Kenodeoksikolik asit, ü Deoksikolik asit,
ü Taurokolik asit, ü Litokolik asit
• Safra asidi sentezinde düzenleyici basamak; Sitokrom
p450 7- alfa hidroksilazdır. ü Glikokolik asit,
ü Tauro ve glikokeno-
• Kolik asit sentezinde … 7 v e 1 2 . k a r b o n l a r deoksikolik asit
hidroksillenir.

Safra tuzları

• Konjuge safra asitleri (Safra tuzları)... Glikokolik
asit, glikokenodeoksikolik asit, taurokolik asit ve
taurokenodeoksikolik asittir.
• Bağırsaktaki bakteriler sekonder safra asitlerini
oluşturur. Kolik asitten deoksikolik asit, kenodeoksikolik
asitten litokolik asit oluşur.
• Litokolik asit, suda pek çözünmediğinden ve toksik
olduğu için enterohepatik dolaşıma katılmaz.
“Şilomikron metabolizması” başlıklı şekile bakınız.
• Kolestiramin; Bir safra reçinesi olup bağırsaklarda
safra asitlerini bağlayıp, enterohepatik dolaşıma
katılmasını engeller. Böylece safra asitleri dışkı ile
atılır. Sonuç olarak vücutta safra asitleri azalınca
kolesterolün büyük kısmı karaciğerde safra asit
sentezine katıldığından kandaki kolesterol düşer.
• Enterohepatik dolaşıma katılan bileşikler: safra asitleri
ve ürobilinojen
• Çeşitli lipid bileşenlerini birbirinden ayıran yöntem: ince
tabaka kromatografisi
• Yağ asitlerini birbirinden ayıran yöntem: gaz-likid
kromatografisi
Şilomikron metabolizması
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 31
20. PLAZMA LİPOPROTEİNLERİ
• Plazmadaki lipoproteinlerin ana kaynağı... Karaciğer-
İnce bağırsak
• Lipoproteinlerin yapısında yer alan başlıca maddeler...
Kolesterol esterleri, triaçilgliseroller, fosfolipitler,
serbest kolesterol ve apolipoproteinler.
• Serum apolipoprotein A-1 ölçümü öncelikle hangi
lipoproteinin konsantrasyonu hakkında bilgi verir...
HDL
• Apo AI, hem LCAT aktivatörüdür. Hem de HDL‛nin
karaciğer reseptörlerince tanınarak alınmasını sağlar.
• Apo B100, en çok VLDL, IDL ve LDL‛nin yapısında
bulunur. Karaciğerde sentezlenir
• Integral yapı özelliği göstermesi nedeniyle lipoproteinler
arasında transfer edilmeyen.. Apo B100
• Kc dışı dokularda bulunan LDL reseptörleri LDL‛yi
ApoB100‛den (ApoB100/ApoE) tanıyarak alır.
• ApoB-48 ince bağırsakta sentezlenir ve sadece
şilomikron ve kalıntısında bulunur.
• HDL yapısında kesinlikle Apo B‛ler bulunmaz.
32 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Apo C II; lipoprotein lipazı aktive ederken Apo C III • Protein enerji malnütrisyonunda, karaciğer
ve Apo A-II inhibe eder. yağlanmasının nedeni...Apolipoproteinler sentezi
• Kolesterol ester transfer proteini; HDL‛den VLDL‛ye, azaldığı için trigliseritler apolipoproteinlere birleşemez
kolesterol esterlerinin taşınmasını sağlar. ve karaciğerde birikir.

• Kolesterol ester transfer proteinin inhibitörü; Apo C-
I VLDL, LDL ve HDL şeklinde sıralanır.
• Apo E: Şilomikron kalıntılarının ve IDL‛nin kandan
temizlenmesinde önemli.
• Normal bir kişide Apo E‛ler arasında en sık apo E-III
bulunur (% 78) ve E- IV (% 15) bulunur.
“VLDL metabolizması” başlıklı şekile bakınız.
• Tip III hiperlipidemilerde Apo E II hariç diğer Apo
E‛ler üretilemez.
• Alzheimer hastalığında, asetikolin düzeyleri anlamlı
olarak düşüktür. Ayrıca Apo E4 baskın olan kişilerde,
bu hastalığın ortaya çıkma sıklığı daha yüksektir.
• Karbontetraklorür (CCl4), kloroform, fosfor, kurşun ve
arsenik gibi toksinler, puromisin ve etiyonin gibi protein
sentez inhibitörleri apolipoprotein sentezini inhibe eder.
Böylece TAG‛ler karaciğerde birikir.
• Karbon tetraklorür (CCl4) apolipoprotein sentezini
engellemesi yanında lipidlerin apolipoproteinler ile
birleşmesini de engeller. Sonuçta karaciğerde yağlanma
yapan en önemli toksinlerden biridir.
• Lipoproteinler dansiteye göre sıralandığında şilomikron,
• Lipoprotein elektroforezi uygulandığı zaman sıralama
başlangıç noktasına göre şilomikron, LDL, VLDL ve
HDL şeklinde değişmektedir.
• Elektroforetik mobilitesi nedeniyle pre-beta
lipoprotein olarak bilinen lipoprotein… VLDL
• Sağlıklı bir kişide açlıkta lipoprotein elektroforezinde
hangisi görülmez... Şilomikron
• Şilomikronlar yoğunluk açısından en az, boyut açısından
en büyük partiküllerdir ve en az protein, en çok lipid (%
85-89 triaçilgliserol) oranına sahiptirler.
• En büyük lipoprotein; şilomikron
• En az yoğun lipoprotein; şilomikron
• En çok trigliserit içeren lipoprotein; şilomikron
• En az protein ve en az fosfolipid içeren lipoprotein;
şilomikron
• En çok serbest ve ester kolesterol içeren: LDL

VLDL metabolizması

• En küçük olan lipoprotein: HDL
• En yoğun lipoprotein: HDL
• En az trigliserit içeren lipoprotein: HDL
• HDL partikülleri plazma lipoproteinlerinin en yoğun
olanı, boyut açısından en küçük, aynı zamanda protein
ve fosfolipid açısından en zengin olanıdır.
• Lipoproteinlerin içerdikleri fosfolipit miktarlarına
göre çoktan aza doğru sıralanışı… HDL, LDL, VLDL,
şilomikron
• İnce bağırsaklarda sentezlenen ve besinsel
triaçilgliserolden zengin lipoprotein; Şilomikron
• İnce bağırsaklardan periferik dokulara ekzojen
triaçilgliserolleri taşıyan lipoprotein; Şilomikron
• Retinol esterleri bağırsaktan karaciğere nasıl taşınır…
Şilomikron
• Besinsel kolesterol, yağda eriyen vitaminler gibi
lipidlerin, apolipoprotein E sayesinde karaciğere girişini
sağlayan; şilomikron kalıntısı
• Karaciğerde sentezlenen ve endojen triaçilgliserolden
zengin lipoprotein: VLDL
• Karaciğerden periferik dokulara endojen
triaçilgliserolleri taşıyan ve düşük dansiteli lipoproteinin
(LDL) öncüsü olan lipoprotein: VLDL
• KC‛de VLDL sentezini inhibe eden … Gemfibrozil
– Klofibrat
• Brefeldin A, ARF-1 (ADP-ribozilasyon faktör-1)‛in
etkisini önleyerek karaciğerde VLDL sentezini inhibe
eden bir antibiyotiktir.
• Şilomikron ve VLDL‛nin taşıdıkları trigliseridlerin
hidrolizinden sorumlu enzim... Lipoprotein lipaz
• Hangisi dolaşımdaki şilomikronların triaçilgliserollerini
hidrolize eder... Lipoprotein lipaz
• Heparin enjeksiyonu ile plazmaya salınan enzim...
Lipoprotein lipaz
• Dokuların ihtiyacı olan kolesterolü Apo B 100/Apo E
sayesinde reseptör aracılı endositozla karaciğer dışı
dokulara sağlayan lipoprotein: LDL
• Reseptör aracılı endositozda görev alan protein:
Klatrin
• Lizozomal kolesteril esteraz (asit lipaz) eksikliğinde,
Wolman hastalığı görülür. Lizozomda kolesterol
e st e r le r i b i r i k i mi v e ad r e n al k alsi f i k a s y o n
görülmektedir.
• KC parankim hücrelerinde, adrenal korteksde,
bağırsaklarda, arter duvarlarında bulunan ve serbest
kolesterolün ester kolesterole çevrimini, dokuda
depolanmasını sağlayan enzim; ACAT (Açil KoA
kolesterol açil transferaz)
• Proprotein konvertaz subtilizin/keksin(PCSK9) un etki
mekanizması… LDL reseptörlerinin sayısını azaltarak LDL
alımını azaltır. Kan kolesterol düzeyini arttırır.
• ACAT (Açil KoA kolesterol açil transferaz) inhibitörü
ilaç: Avasimibe
• Lipoprotein (a); koroner kalp hastalığı ve inme riskini
arttıran bir partiküldür.
• Hem aterojenik hem de trombotik lipoprotein:
Lipoprotein a
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 33
• Okside LDL‛lerin makrofajlar tarafından alınması bu
hücrelerin köpük hücrelerine (foam cell) dönüşmesine
neden olur.
• E vitamini, LDL içerisinde taşınan bir vitamin olup, LDL
oksidasyonunu en iyi engelleyen antioksidandır.
• Friedwald formülü... LDL kolesterol = Total kolesterol
– (HDL kolesterol + Trigliserit/5)
• HDL yapısına alınan kolesterolün esterleşmesinden
sorumlu enzim; LCAT (lesitin kolesterol açil
transferaz)
• HDL‛nin topladığı kolesterolü esterleştirmesinde görevli
fosfolipit … Lesitin (F.kolin)
• Karaciğerde sentezlenip yüksek dansiteli lipoprotein
(HDL) ile birleşerek kolesterol metabolizmasını
d ü z e n l e y e n e n z i m . . . Lesitin kolesterol açil
transferaz
• Eksikliğinde plazmada serbest kolesterol/ ester
kolesterol oranının artmasına neden olan enzim...
LCAT
• Kolestazda ve LCAT enzim eksikliğinde artan LDL
türevi; Lipoprotein X
• Lizolesitin oluşturan enzimler … LCAT, Fosfolipaz A2
• HDL‛nin dokulardan kolesterol toplamasında rolü olan …
ABC A1, ABC G1, SR B1
“HDL metabolizması” başlıklı şekile bakınız.
• HDL, karaciğer ve ince bağırsaklarda sentezlenir.
• HDL, ilk sentezlendiğinde fosfolipid (özellikle fosfatidil
kolin) Apo A, E ve C‛den zengin diskoidal olgunlaşmamış
HDL şeklindedir.
• Ekstrahepatik dokuların membranlarında bulunan serbest
kolesterol, diskoidal HDL tarafından toplandıkça HDL
giderek şişer, HDL3 ve HDL2 gibi türevler ortaya
çıkar.
• Ekstrahepatik dokuların membranlarında bulunan
serbest kolesterol HDL tarafından ABC-1 (=ATP-
binding casette transporter-1) denilen bir protein
aracılığı ile alınır.
• HDL2, karaciğer tarafından yapısında bulunan Apo A I
sayesinde tanınır ve scavenger reseptör B-1 (SR-B1)
aracılı endositoz yolu ile karaciğere alınır.
• Kolesterolü dokulardan alıp esterleşmesini sağlayan
ve karaciğere taşıyan lipoprotein... HDL
• Karaciğerde hepatik lipaz HDL2‘yi HDL3‘e çevirir.
• Trigliseridden zengin HDL ve VLDL kalıntılarının
birikmesi ile karakterize enzim eksikliği... Hepatik
lipaz
• Periferden kolesterol alınmasında en potent role sahip
HDL... Pre-β-HDL
• En fazla protein içeren (oran olarak) lipoprotein; Pre-
β-HDL
• Şilomikron ve VLDL yapısındaki triaçilgliseroller, kanda
lipoprotein lipaz tarafından yıkılırlar.
• Lipoprotein Lipaz, apolipoprotein C II tarafından
aktive edilir. Ayrıca heparin lipoprotein lipazın salınımını
ve etkisini arttırmaktadır.
34 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
HDL metabolizması
• Tip I hiperlipidemi (eksojen hipertrigliseridemi):
Lipoprotein Lipaz veya aktivatörü apo C II eksiktir.
Elektroforezde yoğun bir şilomikron bandı görünür. En
önemli ölüm nedeni akut pankreatittir.Tedavide diyet
yeterli.
• Familyal lipoprotein lipaz eksikliği olan Tip-1
hiperlipidemili hastaların serumunun karakteristik
bulgusu... Plazmanın süt gibi oluşu
• Tip II a Familyal hiperkolesterolemi:Hiper β-
lipoproteinemi de denir. LDL reseptör defektine bağlı
olarak kandan LDL, dolayısı ile kolesterol esterleri
temizlenemez. Koroner kalp hastalığı riski artmıştır.
• Tip II b; Familyal hiper β ve pre-β lipoproteinemide:
LDL ve VLDL düzeyleri artmıştır. Bu hastalarda
reseptörler olmadığı için hücre içi LDL sentezi de
artar. Ateroskleroz ve erken yaşlarda Mİ nedeni ile
ölüm görülmektedir. Trombositlerde TxA2 arttığı için
agregasyona eğilim artar.
• Niasinin tedavide faydalı olduğu hiperlipidemi … Tip
2b
• Tip III Hiperlipoproteinemi (Broad beta band
hastalığı); kanda şilomikron kalıntıları ve IDL artmıştır.
Protein elektroforezinde VLDL ile LDL arasındaki alan
tamamen dolduğu için pre β ve β bandları birbirine
geçmiş olup tek ve geniş β-bandı vardır.
• Tip III hiperlipidemide Apo E de eksiklik söz
konusudur.
• Tip III hiperlipidemilerde Apo E II hariç diğer Apo
E‛ler üretilemez.
• Tip IV Endojen hipertrigliseridemi; Trigliserid ve
VLDL artmış, Protein elektroforezinde geniş bir pre β-
bandı mevcuttur. Hiperürisemi, glukoza tahammülsüzlük
vardır.
• Tip V miks hipertrigliseridemi şilomikron ve VLDL
artmıştır. En nadir görülen tiptir. Hayati tehlike
gösteren pankreatit riski vardır.
• Abetalipoproteinemi (Bassen-Kornzweig sendromu,
akantositoz); Mikrozomal triaçilgliserol transfer
protein eksiktir. Apo B içeren β-lipoproteinler yoktur.
Steatore (infantlarda yağda eriyen vitaminlerin
emilememesine neden olur), nörolojik bozukluklar
(ataksi, nistagmus, inkontinans ve retinitis pigmentosa
gibi bulgular), E vitamini ölçülemeyecek kadar düşük
ve % 50-70 hastada periferik yaymada çıkıntılı
eritrositler olan akantositler görülür. Tedavide yüksek
doz E vitamini ve orta, kısa zincirli yağ asidlerini
içeren diyet uygulanır.
• Tangier hastalığı (Analfalipoproteinemi): ATP bağımlı
kaset taşıyıcı I mutasyonu var. Apo A I ve A II sentezi
azalmıştır. Plazmada HDL nin olmadığı bu hastalıkta
kolesterol esterleri RES de birikir. Hipertrofik portakal
renkli tonsilleri olan hastanın, farinks ve rektal mukozası
da portakal rengindedir.
SORULAR
1. Aşağıdaki enzimlerden hangisi sindirim kanalında
lipitlerin hidrolizinden sorumlu değildir?
A) Lipoprotein lipaz B) Lingual lipaz
C) Gastrik lipaz D) Pankreatik lipaz
E) Kolesterol ester hidrolaz
Doğru cevap: A
2. Aşağıda verilen yağ asitlerinden hangisi esansiyel
doymamış yağ asididir?
A) Palmitik asit B) Linoleik asit
C) Palmitoleik asit D) Oleik asit
E) Kaprik asit
Doğru cevap: B
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 35

3. Aşağıdaki enzimlerden hangisi yağ asidi sentezinde 10. Karaciğerde keton cisimciklerinin kullanılamaması
hız kısıtlayıcı basamağı katalizler? hangi enzimin eksikliğine bağlıdır?
A) HMG KoA redüktaz B) Hormona duyarlı lipaz A) HMGKoA sentaz B) HMGKoA liyaz
C) Asetil KoA karboksilaz D) Pirüvat karboksilaz C) Tiyoforaz D) Tiyokinaz
E) Lipoprotein lipaz E) HMGKoA redüktaz
Doğru cevap: C Doğru cevap: C

4. Yağ asiti sentezi için gerekli NADPH heksoz

monofosfat yoluna alternatif olarak hangi enzimle 11. Aşağıdakilerden hangisinin yapısında gliserol
sağlanır? bulunmaz?

A) Piruvat dehidrojenaz A) Fosfatidilkolin B) Sfingomyelin

B) Malik enzim C) Kardiyolipin D) Fosfatidilserin
C) Süksinat dehidrojenaz E) Sefalin
D) Açil KoA dehidrojenaz Doğru cevap: B
E) Alfa-ketoglutarat dehidrojenaz
Doğru cevap: B 12. Kardiolipinle ilgili ifadelerden hangisi doğru değildir?

5. Aşağıda verilen hormonlardan hangisi hormona A) Eksikliğinde mitokondri fonksiyonları bozulur

duyarlı lipazı inhibe eder? B) Mitokondri iç zarı en çok bulunduğu yerdir
C) Apopitozda rol alır
A) Glukagon B) Kortizol D) Bir sfingolipidtir
C) Insulin D) Büyüme hormonu E) İnsanda antijenik özelliği olan tek fosfolipidtir
E) Epinefrin
Doğru cevap: D
Doğru cevap: C

6. Aşağıdaki enzimlerden hangisi beta-oksidasyonda 13. Beta-glukozidazın eksikliği sonucu oluşan, anjiotensin
görev alan enzimlerden biri değildir? konverting enzimde (ACE) artış, osteoporoz ve uzun
kemiklerde erozyon ile seyreden ve en sık görülen
A) Açil KoA dehidrogenaz glikolipidoz aşağıdakilerden hangisidir?
B) Karnitin açil transferaz
C) Enoil KoA hidrataz A) Tay-sachs B) Sandhoff
D) Beta- OH açil KoA dehidrogenaz C) Niemann Pick D) Gaucher
E) Beta- keto tiolaz E) Metakromatik Lökodistrofi
Doğru cevap: B Doğru cevap: D

7. Aşağıdaki koenzimlerden hangisi yağ asitlerinin

oksidasyonunda görev almaz? 14. Yağ asitleri, aşağıdaki moleküllerden hangisinin
yapısında bulunmaz?
A) Koenzim B12 B) Koenzim A
C) FAD+ D) NAD+ A) Fosfolipid B) Sfingolipid
E) NADPH C) Trigliserid D) Kolesterol
E) Glikolipid
Doğru cevap: E
Doğru cevap: D
8. Tek karbon sayılı yağ asitlerinin yıkımı sonucu oluşan
3 karbonlu bileşik aşağıdakilerden hangisidir?
15. Aşağıdakilerden hangisi kolesterol sentezi sırasında
A) Asetil KoA oluşan ilk izopren bileşiktir?
B) Propionil KoA
C) Malonil KoA A) Mevalonat
D) Süksinil KoA B) İzopentanil pirofosfat
E) Metilmalonil KoA C) Geranil pirofosfat
D) Farnezil pirofosfat
Doğru cevap: B E) Squalen
Doğru cevap: B
9. Keton cisimlerinin oksidasyonunun gerçekleştiği
hücre organeli ve aktivasyonları için kullanılan
molekül aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? 16. Aşağıdakilerden hangisi konjuge safra asitlerinden
biridir?
Organel Molekül
A) Mitokondri ATP A) Kolik asit
B) Mitokondri Asetil-KoA B) Deoksikolik asit
C) Mitokondri Süksinil-KoA C) Kenodeoksikolik asit
D) Sitoplazma ATP D) Glikokolik asit
E) Lizozom Asetil-KoA E) Litokolik asit

Doğru cevap: C Doğru cevap: D

36 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

17. Aşağıda verilen lipoproteinlerden hangisi

elektroforezde alfa bandında bulunur? HÜCRE ve ORGANELLER
A) Şilomikron
B) Çok düşük dansiteli lipoprotein (VLDL)
C) Düşük dansiteli lipoprotein (LDL) 21. HÜCRE VE ORGANELLERİN
D) Ara dansiteli lipoprotein (IDL) GÖREVLERİ
E) Yüksek dansiteli lipoprotein (HDL)
Doğru cevap: E • Ökaryotik hücrelerde plazma membranı, metabolitlerin
taşınması, sinyal alımı ve geçişi, çeşitli enzimatik
reaksiyonlar, diğer hücreler ile kontakt, hücre
18. Bağırsaktan kaynaklanıp diyetten gelen lipidlerin iskeletine destek gibi görevler üstlenmektedir.
plazmada taşınmasını sağlayan lipoprotein
• Membranlar lipid, protein ve karbonhidrat içerir, ancak
aşağıdakilerden hangisidir?
temel olarak lipitten zengindir. Membranların yapısı
A) Şilomikron ikili fosfolipid tabaka şeklindedir.
B) Çok düşük dansiteli lipoprotein (VLDL)
• Membran molekülleri asimetrik yerleşimlidir.
C) Düşük dansiteli lipoprotein (LDL)
D) Ara dansiteli lipoprotein (IDL) • Membranlar selektiftir (seçici geçirgendir).
E) Yüksek dansiteli lipoprotein (HDL) • Membranlar dinamiktir.
Doğru cevap: A • Membran yapısındaki fosfolipidler flip-flop ile hareket
edebilir. Bunu hızlandıran enzimler; flipaz-flopaz.
• Membranda glikoprotein yapıda reseptörler bulunur.
19. LDL molekülünün hücre içine alınması ve yıkımında
aşağıdakilerden hangisinin rolü yoktur? • Membranlar normal ısılarda jel şeklinde bir yapıya sahip
olup akışkandır. Isının artması akışkanlığı arttırır.
A) Apo B100 Ancak 41 derece geçiş sıcaklığı olup membranlar bu
B) Apo B48 ısıdan itibaren kritalize olur ve akışkanlık bozulur.
C) LDL reseptörü
D) Lizozom • Hücre zarı kolesterol/fosfolipit oranında artış
E) Klatrin saptanırsa... Hücre zarında akışkanlık azalır Kolesterol
membran akışkanlığını azaltırken, çoklu doymamış yağ
Doğru cevap: B asitleri arttırır.
• Protein/lipid oranı ve kardiolipin içeriği en fazla olan
20. Şilomikron ve VLDL’nin taşıdıkları trigliseritlerin membran; mitokondri iç zarı.
hidrolizinden sorumlu enzim hangisidir? • Lipitten en zengin olan membran; miyelin kılıf.
A) Lesitin - kolesterol açil transferaz • Hücre zarında en çok bulunan fosfolipit türü...
B) Lipoprotein lipaz Fosfatidilkolin
C) Hormon duyarlı lipaz
D) Kolesterol esteraz • Membranda yer alan başlıca lipidler; fosfogliseridler,
E) Fosfolipazlar sfingolipidler ve kolesteroldür.

Doğru cevap: B • Gliserolden sentezlenen ilk ve en basit fosfogliserid;

fosfatidik asittir.
• Fosfatidik asid üzerine gliserol, inozitol, etanolamin,
21. Lesitin kolesterol açil transferaz aktivatörü ve serin ve kolin gibi birimler eklenince sırası ile; fosfatidil
HDL reseptörü için ligand olan apolipoprotein gliserol, fosfatidil inozitol, fosfatidil etanolamin,
aşağıdakilerden hangisidir? fosfatidil serin ve fosfatidil kolin oluşur.
A) Apo A I • Membranda en çok bulunan fosfolipit; fosfatidilkolindir
B) Apo CII (lesitin).
C) Apo A II
• Seramid, sfingomiyelin, glukoserebrozid,
D) Apo B-100
galaktoserebrozid, globozid ve gangliyozidler,
E) Apo B-48
sfingozinden türeyen başlıca sfingolipidlerdir.
Doğru cevap: A
• Kolesterol içeriği en fazla olan membran; plazma
membranıdır.
22. Apoprotein E eksik ve şilomikron kalıntıları kandan • Membran yapısında en fazla bulunan doymamış yağ asidi...
temizlenemiyorsa hangi tip hiperlipoproteinemi söz Oleik asit
konusudur?
• Membran yapısında en fazla bulunan doymuş yağ asidi...
A) Tip I Palmitik ve Stearik asit
B) Tip II
C) Tip III • Zar yapısına girmeyen lipidler; Triaçilgliserol (TAG),
D) Tip IV kolesterol esteri ve serbest yağ asitleri
E) Tip V Belirteç enzimler;
Doğru cevap: C • Plazma membranı; 5‛-nükleotidaz, adenilat siklaz ve
Na-K ATP az,

• Golgi sistemi; galaktozil transferaz, sialil transferaz,
golgi mannozidaz II
• Mitokondri iç membranı; ATP sentaz ile süksinat
dehidrogenaz,
• Endoplazmik retikulum membranı; Glukoz-6-fosfataz
• Mitokondri; glutamat dehidrogenaz,
• Peroksizom; katalaz,
• Lizozom; asit fosfataz,
• Sitozol; Laktat dehidrogenaz
• Permeabilite katsayısı en yüksek olan ve membranlardan
en kolay geçen madde; su.
• Permeabilite katsayısı en düşük olan, membranlardan
en zor geçen madde; sodyum.
• Hücre membranlarındaki spesifik iyon kanalları;
sodyum, potasyum, kalsiyum ve klor iyonları için özel.
• Na+/K+ATPaz… Plazma zarının belirteç enzimi olup hücre
dışına 3 Na+, hücre içine 2 K+ gönderir. Na+/K+ATPaz,
Ptipi ATP‛azlara örnektir. Diğer P-tipi ATPaz‘lar; H/K-
ATPaz, Ca-ATPaz, Cu-bağlayıcı ATPaz vb.
• Oubain/dijital glikozidleri Na-K ATP-az‛ı inhibe eder.
• Zarlarda yer alan başlıca transmembran proteinleri...
Na+-K+ ATPaz, suda çözünen hormonların reseptörleri,
Akuaporinler, F1/F0 ATPaz.
• İntegral membran proteini olup hücrenin ekstraselüler
matriks bileşenlerine ve diğer hücrelere bağlanmasını
sağlayan... İntegrin
• Endositoz için ATP, kalsiyum ve hücrenin kontraktil
bileşenleri gereklidir. Endositoz ile hücreye alınan (ör.
LDL‛nin hücreye alınması) ve lizozoma yönlenen veziküller
klatrin kaplı kılıflar ile alınmaktadır.
• Bir pinositoz türü olan reseptör aracılı endositozla LDL
kolesterol, Apo B 100‛ü tanıyan reseptörler aracılığı
ile periferal dokulara alınmaktadır.
• Transferrin, siyaloglikoproteinler, alfa2-makroglobülin
ve polimerik İgA gibi glikoproteinler de klatrin kaplı
kılıflar ve reseptör aracılı endositozla dokulara girer.
• Kistik fibroziste, klor kanallarını kodlayan gende
m u t a s y o n olup, cAMP bağımlı kistik fibrozis
transmembran proteini‛nde (CFTR) defekt vardır.
• Kistik fibrozis tanısında en önemli laboratuar testi
pilokarpin iyontoforezi ile toplanan terde klorür
konsantrasyonunun 60 mmol/L‛nin üzerinde olmasıdır
• Ter testinde, terde dört parametre bakılır; klorür,
sodyum, iletkenlik ve osmolalite. (Potasyum ve kalsiyum
bakılmaz!!!)
• Spektrin veya ankirini kodlayan gende mutasyon...
Herediter sferositoz
• Paroksismal Nokturnal Hemoglobinüri (PNH) eritrosit
zarındaki GPI (glikozile fosfatidil inozitol) kancalarında
mutasyon nedeni ile oluşur.
• Granüllü endoplazmik retikulum (GER), proteinlerin
katlandığı başlıca organeldir.
• Şaperonlar; GER‛da bulunur ve proteinlerin uygun
şeklide katlanmalarını sağlar. Başlıca şaperonlar; ısı
şok proteinleri, kalneksin, kalretikulin, İg ağır zincir
bağlayıcı protein.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 37
• Membrana bağlı ribozomlarda sentezlenen proteinler
hedeflerine salgı vezikülleri içinde taşınır. Endoplazmik
retikulumdan golgiye doğru ileri yönlü taşınma COPII
ile, golgi aygıtından endoplazmik retkuluma doğru ters
yönlü taşınma ise COPI ile sağlanır.
• Granüllü ER‛ye yani membrana bağlı ribozomlarda;
- Kollagen gibi hücre dışı proteinleri,
- İg, albümin, peptid hormonlar vb plazma
proteinleri,
- Na-K ATPase, 5‛-nükleotidaz vb gibi plazma membran
proteinleri,
- Lizozomal enzimler,
- Golgi ve endoplazmik retikulum membran
proteinlerinin sentezi yapılmaktadır.
• Serbest ribozomlarda;
- LDH ve ALT gibi sitozolik enzimler
- Nükleer proteinler
- Peroksizomal proteinler
- Mitokondriyal proteinler sentezlenmektedir.
• Granülsüz (düz) endoplazmik retikulumda bulunan
sitokrom p-450 monooksijenaz enzim kompleksinde
ksenobiyotiklerin, yağda çözünen ilaçların
hidroksilasyon ile (Faz I reaksiyon) detoksifikasyonu
ve steroid hormon sentezi gerçekleşmektedir.
• Ayrıca yağ asit zincir uzaması ve çifte bağların eklenmesi
de düz endoplazmik retikulumda gerçekleşir.
• Detoksifikasyonda rol oynayan bileşikler... PAPS
(fosfoadenozin fosfosülfat), S-adenozil metiyonin,
glisin, glutatyon, glukuronik asit, asetil KoA.
• Ksenobiyotik ve ilaçların konjugasyon ve
detoksifikasyonunda (Faz II reaksiyon) rol
oynayan olaylar; Glukuronidizasyon, sülfatlanma, glisin
ve glutatyonla konjugasyon, metillenme ve asetillenme.
• Karbonmonoksit, ilaç ya da diğer yabancı bileşiklerin
metabolizmasını hangi basamakta inhibe eder...
Hidroksilasyon
• Anormal ve kısa ömürlü proteinlerin sitozolde yer alan
proteazomlarda yıkımında, ubiquitin görev alır.
• Ubikutinin temel görevi nedir... Proteinlerin
yıkılmasında işaretleyici olarak görev yapar.
• Bir grup asit hidrolaz taşıyan lizozomlarda; proteinlerin,
nükleik asitlerin, polisakkarit ve lipidlerin yıkımı
gerçekleşir. Normalde sitozolik pH 7,5 iken, V-tipi
ATPaz‛ların etkisiyle lizozom gibi organellerde pH
3 ila 6 arasına düşürülür. V-tipi ATPaz‛daki V harfi,
Vakuolerdeki V harfinden gelmektedir.
• Başlıca lizozomal enzimler; Asit fosfataz, katepsinler,
DNAaz, RNAaz, hegzoaminidaz, asit maltazdır.
• Klorokin, lizozomal enzimleri inaktif hale çevirir.
• Mitokondri bulunmayan tek hücre; Olgun eritrosit
• Kendi DNA, RNA ve ribozomu olan tek organel,
mitokondri. Dolayısı ile bölünerek kendini yenileyebilen
tek organel mitokondridir.
• Mitokondri iç zarı insan hücresinde proteinden en zengin
membran olup, ayrıca en selektif membrandır.
• Sitozolik poliribozomlarda sentezlenen mitokondriyal
proteinler, mitokondri dış membranında bulunan TOM
(translocon of the outer membrane) ve TİM (translocon
of the inner membrane) proteinleri yardımıyla mitokondri
iç zarından matrikse doğru geçer.
38 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Daha sonra mitokondriyal TİM (translocon of the inner
membrane) proteinleri yardımıyla mitokondri iç zarından
matrikse geçer. Bu transfer sırasında HSP 70 ısı şok
proteini de kullanılır.
• Kardiolipin içeriği en fazla olan membran, mitokondri iç
zarıdır.
• Mitokondrinin başlıca görevleri;
- ATP üretimi
- Hücresel solunum
- TCA siklusu
- Beta- oksidasyon
- Porfirin metabolizmasının ilk ve son üç tepkimesi
- Kc‛de üre siklusunun 1. ve 2. basamağı gerçekleşir.
- Glukoneojenezin ilk basamağı piruvat karboksilaz
- Kolesterolden steroid hormon sentezindeki sitokrom
p450 scc, 11-beta-hidroksilaz ve 18-alfa hidroksilaz
gibi basamaklar
- 1-25,diOH-kolekalsiferol sentezinde hız kısıtlayıcı
enzim olan 1-alfa hidroksilaz basamağı gibi
reaksiyonlar da mitokondride gerçekleşir.
• Hücre ve organeller saflaştırılırken çöktürülemeyen tek
yapı; sitozoldür.
• Sitozolde gerçekleşen başlıca olaylar; glikoliz,
glikojenoliz, glukoneojenez, pentoz fosfat yolu,
glikojenez, yağ asidi sentezi, steroid sentezi, pürin ve
primidin sentezi gibi reaksiyonlar.
• Çekirdek (Nükleus): Hücrenin en büyük organelidir.
Sitozolik poliribozomlarda sentezlenmiş olan nükleer
proteinler, sitoplazmadan çekirdek içinde yer alan
nükleoplazmaya yönlenip taşınırken nükleer lokalizasyon
sinyali (NLS) ve importinlere ihtiyaç duymaktadır.
• Çekirdeğin başlıca görevleri: Genlerin depolanması,
DNA sentezi ve onarımı, DNA‛dan mRNA sentezi ve
işlenmesi olarak özetlenebilir. Nükleusta kromatin,
histon ve nonhiston proteinler bulunmaktadır.
• Çekirdekçik (Nükleolus): Bilinmesi gereken tek görevi;
rRNA‛ların öncüsü olan 45S preribozomal RNA‛nın
sentez ve işlenmesi nükleolusta gerçekleşir.
• Peroksizom‛da:
- Hidrojen peroksitin katalaz ile yıkımı
- Plazmalojen sentezi
- Safra asitlerinin glisin veya taurinle birleşerek
safra tuzlarına dönüşümü gerçekleşir.
• 22 ila 38 karbonlu gibi çok uzun zincirli yağ asitlerinin
yıkımı peroksizomdadır. Problem varsa, Zellweger
sendromu (Serebro-hepato-renal sendrom) görülür.
• Fitanik asitin (3,7,11,15 tetrametil palmitik asit)
20 karbonlu dallı zincirli bir yağ asidi olup yıkımı
peroksizomda bir alfa-oksidasyon ile başlar. Bu alfa-
oksidasyon işlemi aksarsa Refsum hastalığı.
• Adrenolökodistrofi (Lorenzo‛nun yağı): Bu hastalıkta
lignoserik asid (C24:0) ve serotik asid (C26:0) yağ
asitlerininin peroksizoma alınmasında etkili olan
peroksizomal membran proteininde bozukluk vardır.
• Refsum hastalığı, adrenolökodistrofi ve zellweger
sendromu; başlıca peroksizomal hastalıklardır.
• Kolşisin, kolsemid, vinblastin ve vinkristin;
mikrotübülleri depolimerize ederek etki eder.
• Taksol, ise mikrotübülleri stabilize ederek etki eder.
• Golginin görevleri...Glikozilasyon, sülfatasyon,
fosforilasyon gibi posttranslasyonel modifikasyonlar.
Membran yapısına yerleşecek proteinleri düzenlemek.
Golgi adeta hücrenin kargo merkezi olup salgılanacak
proteinlerin dağılımı ve modifikasyonunu sağlar.
• Plazma proteinlerinin glikozillenme işlemi başlıca golgide
(ayrıca endoplazmik retikulumda) gerçekleşir.
• Karbonhidratlar; Asparjine bağlanırsa N-glikozid, serin
veya treonine bağlanırsa O-gikozid oluşur.
• Golgiden lizozoma gidecek olan lizozomal enzimlerin
yapısındaki mannozun fosforillenmesi golgide sağlanır.
Bu işlem aksarsa “İ hücre hastalığı” görülür.
• Sağlıklı kişilerde vücut sıvılarından hangisinin hacmi
en fazladır... Hücre içi sıvı
• Suyun moleküler özellikleri;
- Tetrahedral yapı
- Dipol karakterli
- Hidrojen bağı oluşturabilir
• Hücre dışı sıvıda en çok bulunan ilk üç madde sırası ile
Sodyum> Klor> Bikarbonat
• Hücre dışında en az bulunan element; magnezyum
• Hücre içinde en çok bulunan ilk üç madde sırası ile;
potasyum> fosfat> magnezyum
• Hücre içinde en az bulunan element; kalsiyum
• Hücre dışında en çok bulunan katyon; sodyum
• Hücre dışında en çok bulunan anyon; klorür
• Hücre içinde en çok bulunan katyon; potasyum
• Hücre içinde en çok bulunan anyon; fosfat.
• Hücre zarından kalsiyum iyonunun translokasyonu...
Taşıyıcıya bir Ca+2-kalmodulin kompleksinin bağlanması
ile kontrol edilir.
• Hemolizde yükselen başlıca testler; LDH, AST, ALT,
asit fosfataz, potasyum, magneyum ve fosfat
• Eritrosit membranında klor ve bikarbonat değişimin
sağlayan taşıyıcı protein…Band 3
• Eritrosit membranında poliakrilamit jel elektroforezinde
en yavaş göç eden ve en büyük moleküler kitleye sahip
olan protein… spektrin (band1)
• Eritrosit membranında transmembraner ve integral
proteinler… anyon değiştirici protein (Band 3) ve
glikoforin
• Anyon değiştirici protein (band3): 14 multipass,Cl/
HCO3 değiştokuş, transmembraner
• Glikoforin A: major glikoforin, siyalik asitten zengin,
polimorfizmi MN kan grubu sisteminin temeli, influenza
ve plazmodyumun bağlanmasında görev alır.
• Fosfolipidlerin hücre iskeletine bağlanmasında görev
alan… protein 4,1
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 39

SORULAR 7. Hangisi peroksizom‛un görevlerinden biri değildir?

A) ATP üretimi
B) Hidrojen peroksit gibi radikallerin detoksifikasyonu
C) Fitanik asitin yıkımı
1. Ökaryotik hücre zarı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
D) Safra asitlerinin glisin ve taurinle birleşerek safra
hangisi yanlıştır?
tuzlarına dönüşümü
A) Seçici geçirgendir. E) Çok uzun zincirli yağ asitlerinin yıkımı
B) Çift tabaka lipid içerir.
Doğru cevap: A
C) Dinamiktir.
D) 30 oC altındaki sıcaklıklarda akışkan değildir.
E) Biyomoleküller asimetrik yerleşimlidir.
AMİNO ASİT VE PROTEİNLER
Doğru cevap: D

2. Aşağıdakilerden hangisi Golgi cisimciğinin 22. AMİNO ASİTLER

işlevlerinden biri değildir?
• pK nedir? Bir asitin ayrışma sabiti olan K‛nın negatif
A) Protein glikozilasyonu logaritmasıdır. pK değeri ne kadar düşükse asit o kadar
B) Karbonhidrat sentezi kuvvetlidir.
C) Protein salgılanması
D) Lipid sentezi • pK‛nın yorumu: Bir asit pK değerinin altındaki bir pH
E) Proteinlerin dağılımı ve modifikasyonu ortamında protonlanmıştır (örn. CH3- COOH), pK değerinin
üstündeki bir pH ortamında ise protonunu vermiştir (örn.
Doğru cevap: D
CH3- COO). pK değerinde ise eşit miktarda protonlanmış
ve protonunu vermiş formu bulunur.
3. Aşağıdakilerden hangisinin hücre içi • Bir amino asitin izoelektrik noktası (pI) nedir ve nasıl
sıvıdaki konsantrasyonu, hücre dışı sıvıdaki hesaplanır?Amino asitte net yükün sıfır olduğu pH
konsantrasyonundan daha düşüktür? değeridir ve alfa karboksil grubu ile alfa amino grubunun
A) Potasyum B) Magnezyum pK değerlerinin toplamının yarısıdır. Asidik amino
C) Bikarbonat D) Protein asitlerde pI değerini bulmak için karboksil gruplarının
E) Fosfat pK değeri toplanıp ikiye bölünür, Bazik amino asitlerde
amino gruplarının pK değeri toplanıp ikiye bölünür.
Doğru cevap: C
• Zayıf asit ile konjuge bazının konsantrasyonlarının
eşit olduğu bir tampon çözeltinin pH değeri pKa ya
4. Hücre organelleri ayrılıp saflaştırılırken genellikle eşittir.
organeller için özgün birer işaretleyici (marker) enzim
kullanılır. Süksinat dehidrogenaz hangi organele
özgüdür?
@ Amino asitlerin ortak özellikleri
A) Nukleus B) Lizozom ü Amfoterik olmaları
C) Mitokondri iç zarı D) Golgi
ü Belli pH‛larda bir izoelektrik noktasına sahip
E) Endoplazmik retikulum
olmaları
Doğru cevap: C ü Nötral pH‛da ikili iyon yapısında olmaları
ü Proteinlerin yapısına L-konfigürasyonunda
5. Aşağıdaki organellerin hangisinde bulunan enzimler girmeleri
membrana bağlı ribozomlar tarafından sentezlenir?
• Prolin, bir imino asit olduğu için ninhidrin ile reaksiyona
A) Mitokondri girmez. Sarı renk verir.
B) Sitoplazma
C) Çekirdek
D) Peroksizom H
E) Lizozom I
Doğru cevap: E +
H 3N - - Cα - - COO-
I
6. Aşağıdaki hastalıkların hangisi, glikozile fosfatidil (amino grubu) R (karboksil grubu)
inozitol (GPİ) kancalarını kodlayan PİG-A geninde (yan zincir)
mutasyon nedeniyle gelişir?
A) Herediter sferositoz Amino asit yapısı
B) Akondroplazi
C) Paroksismal noktürnal hemoglobinüri • Glisin yapısında asimetrik karbon atomu bulunmadığı
D) Kistik fibrozis için optikçe inaktiftir.
E) Familyal hiperkolesterolemi
• Hidrofobik etkileşimler non-polar amino asitler arasında
Doğru cevap: C gerçekleşir.
40 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Hangi amino asitler saf ketojeniktir... Lösin ve Lizin

• Proteinlerin yapısında yan zincirleri iyonize olan amino
Non-polar(hidrofobik) Polar(hidrofilik) amino asitler: asidik ve bazik olanlar
amino asitler asitler • Nonpolar aminoasitler proteinlerin iç tarafında
bulunur
ü Valin, ü Asidikler: Aspartat, • Hangi amino asitler asidiktir (veya dikarboksilik)...
ü lösin, Glutamat Glutamat ve aspartat
izolösin, ü Bazikler: Histidin,
ü • Fizyolojik pH‛da net yükü negatif olan amino asitler...
Arjinin, Lizin
ü alanin, Glutamat ve aspartat
ü Amit grubu içerenler:
ü fenilalanin, • Hangi amino asitler baziktir (veya diamino grubu içerir)...
Asparajin, Glutamin
ü glisin, Histidin, arjini ve lizin
ü Hidroksil grubu içerenler:
ü metiyonin, Serin, Treonin, Tirozin • Fizyolojik pH‛da yan zinciri proton almış formda
ü prolin, ü Sülfidril grubu içerenler: bulunan amino asit… arjinin (bütün bazik amino
ü triptofan Sistein asitler)

“Memeli hücre DNA’sında kodlanan amino asitler ve başlıca

özellikleri” başlıklı tabloya bakınız.

Memeli hücre DNA’sında kodlanan amino asitler ve başlıca özellikleri

Amino Asit Kısaltmalar Özellikleri
Alifatik
ü Asimetrik karbon atomu taşımaz, optik rotasyonu yoktur.
ü En küçük amino asittir.
ü Kollajen yapısındaki her üç amino asitten biridir.
ü Protein zincirlerin kıvrılmasına yol açar.
Glisin Gly, G ü Kreatin fosfat sentezine katılır.
ü Glutatyonun yapısına katılır (Glutamat – Sistein – Glisin).
ü Safra asitlerinin konjugasyonunda rol oynar.
ü Porfirin sentezine katılan tek amino asittir.
ü Pürin halka yapısının karbon ve azot kaynağıdır.

ü En önemli glukoneogenik amino asittir.

Alanin Ala, A
ü Keto asidi pirüvattır.

Valin ü Dallı zincirli amino asitlerdir. Karaciğerde yıkılmazlar.

Val, V
ü Valin;
- Süksinil-KoA’ya yıkılan amino asitlerdendir (VİM-Treonin)
İzolösin İle, İ ü İzolösin;
- İki asimetrik karbon atomu vardır.
- Ketojenik ve glukojenik bir amino asittir (Fenilalanin, İzolösin, Tirozin, Triptofan).
- Karbon iskeleti süksinil-KoA ve asetil-KoA üzerinden TCA döngüsüne girer.
Lösin Leu, L
- Lösin, saf ketojeniktir.

Dikarboksilli
ü Asidiktirler.
ü Fizyolojik pH’da net yükleri negatiftir.
Glutamat Glu, E ü Glutamat;
- Keto asidi alfa-ketoglutarattır.
- Glutatyonun yapısına katılır (Glutamat – Sistein – Glisin).
- Glutamat dehidrojenazın kataliziyle oksidatif deaminasyona uğrar.
ü Aspartat;
Aspartat Asp, D - Keto asidi okzaloasetattır.
- Üre döngüsüne azot verir, karbon iskeleti fumarate olarak açığa çıkar.
- Pürin ve pirimidin sentezinde azot kaynağıdır.

Glutamin Gln, Q ü Amit grubu içerirler.

ü Glutamin;
- Kanda ve beyinde konsantrasyonu en yüksek olan amino asittir.
- Pürin ve pirimidin sentezinde azot kaynağıdır.
Asparajin Asn, N
ü Asparajin;
- N-glikozit bağ yapısına katılır.
devamı →
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 41

Memeli hücre DNA’sında kodlanan amino asitler ve başlıca özellikleri (devamı)

Amino Asit Kısaltmalar Özellikleri
Bazik
ü Bir proteinin yapısına girdiğinde iyonik çevreye göre (+) veya (-) yüklü olabilir. Dolayısıyla
Histidin His, H tamponlama gücü en belirgin amino asittir.
ü Tek basamakta dekarboksilasyonu ile histamin sentezlenir.

ü Besinsel olarak yarı esansiyeldir. Çocuklarda büyüme döneminde sentezlenebilir.

ü Arjininden nitrik oksit sentaz enzimi ile nitrik oksit ve sitrülin sentezlenir.
Arjinin Arg, R
ü Karaciğerde üreye direkt olarak çevrilen tek amino asittir.
ü Guanido grubu içerir.

ü Saf ketojeniktir.
ü Biyotin, karboksilaz enzimlerinin lizin amino asidine prostetik olarak bağlanır.
Lizin Lys, K
ü Karnitinin yapısına katılır (lizin, metiyonin).
ü Transaminasyona uğramayan amino asitlerdendir (Lizin, Treonin, Prolin).

Aromatik
ü Hidroksilasyonu ile tirozin sentezlenir.
ü Ketojenik ve glukojenik bir amino asittir
Fenilalanin Phe, F
(Fenilalanin, İzolösin, Tirozin, Triptofan).
ü Benzen halkası içerir

ü Ketojenik ve glukojenik bir amino asittir.

Tirozin Tyr, Y
ü Fenol grubu içerir.

ü Tek kodonludur.
ü Serotonin, melatonin, nikotinik asidin ve kinüreninlerin öncülüdür.
Triptofan Trp, W ü Ketojenik ve glukojenik bir amino asittir.
ü Hartnup hastalığında bağırsak ve böbrekte emilim bozukluğu görülür.
ü İndol halkası içerir.

Histidin His, H ü İmidazol halkası taşır.

Kükürtlü

ü Protein sentezini başlatır.

ü Tek kodonludur (AUG).
Metiyonin Met, M
ü ATP’nin adenozil kısmını almasıyla genel metil verici olan S-Adenozil metiyonin sentezlenir.
ü Karnitinin yapısına katılır (lizin, metiyonin).

ü Yan zinciri birçok enzimin aktif bölgesinin önemli bir parçası olan sülfidril (- SH) grubu taşır.
ü Taurinin kaynağı.
Sistein Cys, C
ü Glutatyonun yapısına katılır (Glutamat – Sistein – Glisin).
ü Tioalkol grubu içerir.

Hidroksilli
ü Protein yapısında fosforlanan en önemli amino asittir.
ü Polar hidroksil yan zinciri birçok enzimin aktif bölgesini oluşturur.
Serin Ser, S
ü Treonin ile birlikte O-glikozit bağ yapısına katılır.
ü Fosforile olabilen üç amino asitten biridir (serin, treonin ve tirozin).

ü Polar hidroksil grup taşır.

ü Fosforlanır.
Treonin Thr, T
ü İki asimetrik karbon atomu taşır.
ü Transaminasyona uğramayan amino asitlerdendir (Lizin, Treonin, Prolin).

ü Polar hidroksil grup taşır.

Tyr, Y ü Fosforlanır.
Tirozin
ü Glikojen sentezinde glikojenin proteininin yapısında ilk glukozun alıcısıdır.

imino asit

ü İmino grubu taşır. Ninhidrin ile sarı renk meydana getirir.

ü Protein zincirlerinin kıvrılmasına yol açar.
Prolin Pro, P
- Transaminasyona uğramayan amino asitlerdendir (Lizin, Treonin, Prolin).
42 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Fizyolojik pH‛da net yükü pozitif olan amino asitler...

Histidin, arjinin ve lizin
• Hangi amino asit (aa) yarı esansiyeldir... Arjinin
• Tamponlama gücü en yüksek aa... Histidin
• Hangi aa nitrik oksit ve ürenin kaynağıdır... Arjinin
• Ürenin sadece KC‛de sentezlenmesinin sebebi... Arjinaz
enziminin KC‛de bulunması
• Direkt üreye dönebilen tek amino asit... Arjinin
• Aromatik aa‛ler; Fenilalanin, tirozin, triptofan ve
histidindir.
• Plazmada ve beyinde konsantrasyonu en yüksek olan aa...
glutamin
• Ökaryotik hücrelerde protein sentezini başlatan aa...
Metyonin ( prokaryotlarda formil-metyonin)
• Protein yapısında fosforlanabilen aaler... Serin,treonin
ve tirozin
• Protein yapısında fosforlanan en önemli aa... Serin
• Hidroksil‛li aaler...Serin, treonin ve tirozin
• Glikozid bağı oluşturan aaler... Serin, treonin ve
asparajin
• Sülfhidril grubu ile proteinlerin yapısında önemli rol
oynayan aa... Sistein
• Polar Hidroksil grubu ile proteinlerin yapısında önemli
rol alan aa... Serin
• Dallı zincirli aminasitler... Lösin, izolösin ve valin
• İki adet asimetrik karbon atomu içeren aa‛ler... Treonin
ve izolösin
• Safra asitlerinin konjugasyonunda kullanılan amino
asitler... Glisin ve taurin
• Taurinin kaynağı olan aa... Sistein
• Kastan karaciğere en sık amonyum taşıyan amino asit
hangisidir... Alanin
• Kanda yüksek düzeyde bulunması, ateroskleroz için Proteinlerin yapılarına göre sınıflandırılması
risk faktörü olan amino asit... Homosistein
• Alfa heliks yapıyı bozan amino asitler; prolin, glisin
• Koenzim A‛nın sentezi için gerekli amino asit...
Sistein • Proteinler denatüre edildiklerinde peptid bağları
dışındaki bağlar parçalanmaktadır.
23. PROTEİNLER • Proteinlerin yapısında hidrojen bağları (sekonder yapı)
bozulmuşsa denaturasyon denir. Denatürasyon reversibl
olup geri dönebilir.
• Peptid bağlarının başlıca özellikleri...
• Proteinin yapısındaki bağlardan hangisi koparılırsa
- Alfa-amino grubu ile ikinci bir amino asidin alfa-
protein denatüre olur... Hidrojen bağları
karboksil grubu arasından bir mol su çıkması ile
oluşur. • Primer yapıyı oluşturan peptid bağlarının yıkılmasına
- Kısmi çift bağ niteliğine sahiptirler. hidroliz denir. Bu olay irreversibl.
- Serbestçe rotasyon yapamazlar. • Proteinlerin tersiyer yapılarının stabilizasyonunda
- Kovalan bağlardır. treonin yan zinciri hangi bağ tipinin oluşumunda görev
- Proteinlerin primer yapısını oluşturur. alır.. Hidrojen bağı
- Trans konfigurasyona sahiptirler.
• Kuarterner yapının oluşmasında hangi bağlar rol
• Hangisi primer yapının karakteristik bağıdır? Peptit oynamaz... Kovalent
• Hangisi proteinlerin primer yapının belirlenmesinde • Proteinleri denatüre edici ajanlar...Üre, ısı, asit ve
kullanılır... Edman ayıracı veya mass spektrometri alkaliler, sodyum dodesil sülfat, ağır metaller.
• Hangisi sekonder yapının karakteristik bağıdır? • Amino asit ve peptidlerin analizinde...iyon değiştirme
Hidrojen kromatografisi, yüksek voltaj elektroforezi, jel
filtrasyonu, poliakrilamid jel elektroforezi ve HPLC
• Sekonder yapıya örnek; alfa heliks, beta tabaka
gibi yöntemler kullanılır.

• Hangisi ile amino asit veya protein yapısı
belirlenemez... Düz protein elektroforezi
• Proteinlerin tersiyer yapısının belirlenmesinde
kullanılan yöntemler...X-ray kristalografi, NMR
spektroskopi
• Bir proteinin saflığını ölçmede en yaygın yöntem;
Poliakrilamid jel elektroforezidir.
• Yenidoğan metabolik hastalıklarının taranmasında
k u l l a n ı l a n b a ş l ı c a y ö n t e m . . . Tandem Mass
spektrometri
• Amiloidoz ve prion hastalıkları protein katlanma
bozukluklarına örnektir.
• Beta tabaka yapısında anormal agrege olan protein
(amiloid) birikimi ile karakterize hastalık... Amiloidoz
• β-amiloid protein düzeyinin artması ve beyinde
birikimiyle ortaya çıkan hastalık... Alzheimer
hastalığı
• Prionlar nükleik asit içermeyen proteinlerdir.
• Anormal prion proteini (PrPsc) primer yapısı normal
ancak tersiyer yapısı yanlış olan bir proteindir.
• İnsan matür prion proteini PrPc α-heliks yapısındadır,
anormal prion proteini PrPsc ise β-tabakadır.
Organzimaya anormal PrPsc‛nin girmesiyle, organizmada
üretilen normal PrPc‛lerde anormal katlanmaya
başlar.
• Lizozomal enzimler anormal prion protein PrPsc‛yi
yıkamazlar. Hücrede PrPsc birikmeye başlar ve buna
bağlı olarak ya apopitoz izlenir veya transmissible
spongioform encephalopatiler (prion hastalıkları)
ortaya çıkar. Hastalarda progresif demans, ataxi ve
nörolojik defektler ortaya çıkar.
• İnsanda görülen prion hastalıkları... Kuru, Creutzfeld-
Jakob hastalığı, Gerstmann-Straussler-Scheinker
hastalığı, fatal ailesel insomnia
• Proteinlerin hatalı katlanması sonrası gelişen
hastalık... Creutzfeldt-Jakob hastalığı
• İnsan vücudunda en fazla bulunan protein... Kollajen
• Kollajen, üçlü heliks yapıya sahiptir. Glisin (en çok),
prolin ve hidroksiprolinden zengindir
• Kollajen fibrillerinde kovalent çapraz bağlarda görev
alan aaler; lizin ve hidroksilizin
• Kollajenin posttranslasyonel modifikasyonları sırasında
glukozil veya galaktozil gruplarının yan zincirine
eklendiği amino asitler... Hidroksilizin ve asparajin
• Prolil hidroksilaz ve lizil hidroksilaz enzimlerinin
fonksiyonel yapılarının oluşumunda rol aldığı protein...
Kollajen
• Kollajende çapraz bağlar yapan lizil oksidaz enziminin
kofaktörü... Bakır
@ kıvrık ve kırılgan saçlar, depigmantasyon görülür.
• Kollajen sentezinde hücre içi olaylar:
ü Preprokollajen zincirlerinin sentezi, sinyal
peptidin kaldırılması, hidroksilasyon-
glikozilasyon, üçlü heliks oluşumu, uzantılarda
disülfit bağların oluşumu
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 43
• Kollajen sentezinde hücre dışı olaylar:
ü Prokollajen yapısından N-terminal ve C-terminal
propeptitlerin kesilerek kollajene dönüşüm,
lizin ve hidroksilizinin oksidatif deaminasyonu
ile aldehit formuna dönüşerek (allizin) birbirine
tutunup kovalent çapraz bağlarını oluşturması
şeklinde özetlenebilir.
ü Kollajen fibrilleri arasında kovalent çapraz
bağlarda görev alan amino asitler; lizin ve
hidroksilizindir.
ü Bu amino asitleri birleştirerek kovalent çapraz
bağları oluşturan enzim lizil oksidaz olup
kofaktörü bakırdır.
• Osteolitik göstergeler: Asit fosfataz, idrar Ca, idrar
hidroksiprolin, idrar hidroksilizin, glikozid-hidroksilizin,
C-terminal telopeptid (Crosslaps) (idrar-serum),
piridinyum çapraz bağları (pyridinium cross-links) ve
N-terminal telopeptid (Ntx) (idrar).
• Kemik yapımını yani osteoblastik aktiviteyi gösterenler,
kemikte en fazla bulunan nonkollajen protein olan
osteokalsin, total alkalen fosfataz ve kemik izoenzimi,
ayrıca C-terminal ve N-terminal prokollajen I‛dir.
• Tip I kollajen; deri, kemik, tendon, kornea ve aort gibi
sert dokularda bulunur.
• Tip II kollajen; kıkırdakta bulunur.
• Tip IV kollajen; bazal membranlarda bulunur, fibril
yapıda olmayıp ağ şeklindedir.
• Kollajenle ilgili hastalıklar; Skorbüt, Ehler Danlos,
osteogenezis imperfekta, Alport sendromu, Menkes
hastalığı ve epidermolizis bülloza.
• Skorbüt; Vitamin C eksikliğine bağlı olarak polil
hidroksilaz enziminin demiri ferri formunda olduğundan
hidroksilasyon işlemi bozulur ve prokollajen sentezi
azalır. Anormal kemik gelişimi, yara iyileşmesinde
gecikme ve kapiller frajiliteye bağlı olarak kanamalar
görülür.
• Ehlers-Danlos (tip VI) sendromunda lizil hidroksilaz
enzimi eksikliğine bağlı olarak hidroksilizin içeriği
azalmış olan yetersiz bir kollajen sentezi meydana gelir.
Bu sendromda eklemlerde hipermobilite, hiperelastik
deri ve yara iyileşmesinde gecikme görülmektedir.
• Osteogonozis imperfekta; kemik kitlesinde jeneralize
azalma (osteopeni) ile karakterize bir hastalıktır. Tip
I prokollajeni kodlayan gende mutasyon, aşırı kırılgan
kemikler, diş anormallikleri, yara iyileşmesinde gecikme
ve sırtta kamburlaşma, mavi sklera izlenir.
• Menkes Sendromu; temel problem, bakır bağımlı
P-tipi ATPaz‛ı kodlayan gende (ATP-7A) sorundur.
Enzim eksikliğine bağlı olarak bakırın gastrointestinal
sistemden emiliminde ve karaciğere girişinde azalma
olur. Karaciğerde sentezlenen lizil-oksidaz, dopamin
hidroksilaz ve tirozinaz gibi önemli bakırlı enzimleri
etkiler. Kollajen çapraz bağ oluşumu eksiktir. Aşırı
• Alport sendromu: Böbrek glomerüler BM‛de tip IV
kollajen bozuk. Hematüri ve böbrek yetmezliği oluşur.
• Epidermolizis bülloza: Deride küçük travmalarla büllöz
lezyon. Tip VII kollajen bozukluğu.
• Kutis Laksa: Genetik lizil oksidaz eksikliğidir. Kollajen
ve elastin yapısındaki çapraz bağları oluşamaz.
44 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Marfan sendromu (araknodaktili); bu hastalık bir • Hemoglobinin oksijen bağlaması ile ilgili bilgiler...
kollajen bozukluğu olmayıp elastik liflerde bir
- Hemoglobine oksijen moleküllerinin bağlanması
bozukluktur. Bu hastalarda fibrillin defekti olup, ince
kooperatiftir.
ve uzun ekstremiteler, lens subluksasyonu, iskelet
kası deformiteleri, aort anevrizması görülür. - Ortamın pH‛sı düştükçe hemoglobinin oksijene
afinitesi azalır.
• Elastini, kollajenden ayıran bazı farklar; hidroksilizin
içermez, tek tiptir, karbonhidrat içermez. - Ortamda CO2 arttıkça hemoglobinin oksijene afinitesi
azalır.
• Elastin yapısında çapraz bağlar lizin içerir.
- 2,3-bisfosfogliserat hemoglobinin oksijene afinitesini
• Desmozin bağlarında bir araya gelerek köprü oluşturan azaltır.
amino asit... Lizin
- Hem yapısındaki demir yükseltgendiğinde, hemoglobin
• Elastin proteininde bulunan, elastik dokulara oksijen bağlayamaz.
dayanıklılık ve elastik özellik kazandıran amino asit
• Hemoglobin yapısında bulunup hidrojeni (asit) bağlayan
türevi yapı… Desmozin
amino asit... Histidin (bazik)
• Elastin yapısında dört ayrı lizil kalıntısı birleşerek
• Dokularda oluşan CO2‛nin akciğerlere başlıca taşınma
elastinin esnekliğini veren desmozini meydana
şekli... Bikarbonat iyonları
getirir.
• Tam kanın başlıca tampon sistemleri... Karbonik asit-
• Alfa1-antitripsin elastini yıkan ve güçlü bir proteaz
bikarbonat + hemoglobin
olan nötrofil elastazı inhibe etmektedir.
• Plazmanın başlıca tampon sistemleri... Karbonik asit-
• Alfa1-antitripsin eksikliğinde nötrofil elastaz elastini
bikarbonat + protein
yıkar, panasiner (panlobüler) amfizem meydana gelir.
• Asit-baz dengesinden sorumlu enzim ve kofaktörü...
• Fibronektin; kollajen sentezleyen fibroblast gibi
Karbonik anhidraz enzimi, kofaktörü çinko
hücreler bir glikoprotein olan fibronektin salgılar.
Fibronektin hem ektrasellüler matrikste hem de • H2O + CO2 → H2CO2 tepkimesini düzenleyen enzim...
plazma da bulunur. Fibronektin; heparin, fibrin, Karbonik anhidraz
kollajen, heparan sülfat, DNA ve integrinler adı verilen
• Dokularda pH azalması, yüksek pCO2, anemiler, kronik
bir grup proteinle etkileşir. Hücre adezyonu ve göçüne,
hipoksemiler, anaerobik glikolizin yan ürün olan
ayrıca hücre haberleşmesine katılır.
2,3-BPG‛nin eritrositlerde artması ve ısı artışı gibi
• Laminin; böbrek glomerülleri ve bazal laminanın ana durumularda Hb‘in oksijene ilgisi azalır ve eğri sağa
glikoproteinidir. kayar.
• Bazal laminanın yapı taşları; laminin, entaktin, tip IV
kollajen, heparin ve heparan sülfattır.
• Fibrillin; birçok dokuda yer alan iri bir glikoproteindir
ve mikrofibrillerin yapı taşıdır. Fibroblastlar tarafından
salgılanır ve elastin depolanmasını sağlamak üzere
mikrofibrillerin içinde bir çatı oluşturur.
• Entaktin; bir glikoprotein olup laminine bağlanır ve
hücre bağlanma faktörü olarak iş yapar.
• Alfa-Keratin; saç, tırnak ve dış epidermal tabakada
bulunur sisteinden zengindir.
• Miyoglobin; alfa heliks yapıda tek bir polipeptid
zincirinden oluşur ve kasta oksijen depolanmasında
görev alır.
• Miyoglobin; iskelet ve kalp kasında düşük oksijen
basıncında oksijene afinitesi yüksek. Miyoglobinin
oksijene ilgisi hemoglobinden daha fazla olup eğrisi
soldadır.
• Hemoglobin ve miyoglobindeki Hem grubunun, oksijeni
tersinir olarak bağlayabilmesi için demirin olması
gereken oksidasyon düzeyi... Fe2+
Hemoglobin (HbA) ve miyoglobinin oksijen
• Miyoglobindeki ferröz demirin oksijenle yaptığı bağı bağlama eğrileri. HbA eğrisi düşük pH, yüksek 2.3 BPG
stabilize eden amino asit … Histidin veya CO2 konsantrasyonlarında sağa kayar.
• Hemoglobin; oksijen molekülü, distal histidin ile +2
• Anaerobik glikolizin yan ürünü 2,3 BPG, oksijene
değerlikli demir atomu arasında taşınmaktadır.
ihtiyacın arttığı durumlarda sentezi artar.
• Hemoglobinin başlıca iki görevi bulunur. Dokulara
• Hemoglobinin dokulara oksijen bırakmasında rol alan
oksijen taşımak ve dokularda açığa çıkan hidrojeni
bileşik...2,3-bifosfogliserat (2,3-BPG)
uzaklaştırarak tamponlama yapmak.

• Hemoglobin periferik dokularda oksijeni bırakınca
deoksi-hemoglobin haline gelir. Hemoglobin yapısından
oksijen ayrılınca, 2,3-BPG hemoglobinin β globin
zincirlerinin yüzeyindeki histidin ve lizine (bazik)
bağlanır. Böylece hemoglobinin deoksi formu (Taut
formu) stabilize olur.
• 2,3- bifosfogliseratın özellikleri:
- Hemoglobin F‛ye Hemoglobin A‛ya kıyasla daha zayıf
bağlanır.
- Hemoglobini deoksi formunda stabilize eder.
- Glikolitik yoldaki bir ara üründen sentezlenir.
- Deniz seviyesinden yükseldikçe sentezlenmesi
artar.
- Kronik hipoksiye cevap olarak eritrositlerdeki düzeyi
azalmaz, aksine artmaktadır..
• Hemoglobinin oksijen satürasyon eğrisini sağa
kaydıranlar (Oksijene afiniteyi azaltırlar); asidoz,
anemi, 2,3 BPG artışı, CO2 basınç artışı, ısı artışı.
• Hemoglobinin oksijen satürasyon eğrisini sola
kaydıranlar (Oksijene afiniteyi arttırırlar); alkaloz,
oksijen basınç artışı, karbon monoksit.
• Hb‛de Fe +2
--> Fe +3
dönüşürse Methemoglobin
oluşur.
• Eritrositte bulunan ve methemoglobin oluşumunu
önleyen enzim; NADH-Sitokrom b5 redüktaz.
• Siyanür zehirlenmesinde amil nitrit verilerek demir
Fe+3 haline getirilir. Methemoglobin siyanürü bağlar ve
siyanomethemoglobin oluşur. Hastaya ikinci aşamada
tiyosülfat verilir. Siyanür tiyosiyanat şeklinde vücuttan
atılır. En son methemoglobinemiyi düzeltmek için metilen
mavisi kullanılır.
• Karbon monoksit (CO), Hb demirine bağlanırsa
karboksi-hemoglobin meydana gelir ve eğri sola kayar.
Oksijenin dokulara bırakılması güçleşir.
• Hemoglobin F; 2 alfa ve 2 gama globin zincirinden oluşur,
fetüste ve yeni doğanda bulunur.
• 2,3-BPG, HbF‛e bağlanmaz. HbF‛de HbA‛da bulunan
ve 2,3-BPG bağlayan histidin yerine serin bulunur.
• HbF‛in oksijene ilgisi HbA‛ya kıyasla daha yüksektir.
Oksijene afinitede sıralama, miyoglobin > HbF >
HbA
• Hemoglobin, oksijen, karbondioksit, karbonmonoksit,
hidrojen dışında nitrik oksiti de taşıyabilmektedir.
Karbon monoksit ve nitrik oksit gibi küçük moleküller
hemoglobin yapında yer alan hem demirine, oksijene
kıyasla çok daha büyük bir afinite ile bağlanırlar.
• Hemoglobindeki hem demirine oksijenden daha yüksek
afiniteyle bağlanan moleküller... Karbonmonoksit,
nitrik oksit
• Son 2-3 ay içindeki kan glukoz düzeyi regülasyonunu
gösteren parametre... HbA1C
• Hb A1c nin oluşum reaksiyonu glikasyondur.
• Fruktozamin nedir ve kullanımı: Glikozillenmiş albümin
ve 2-3 hafta önceki ortalama kan glukoz düzeylerini
yansıtır.
• Hemoglobine oksijenin bağlanmasının değiştiren başlıca
hemoglobin formları... Fetal hemoglobin, methemoglobin,
karboksihemoglobin ve sülfhemoglobindir.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 45
@ Hem demirine bağlanabilen bileşikler:
ü Pirol halkasının azotu, ü Histidin,
ü O 2, ü CO
ü NO
• Orak hücre anemisinde Hb‘nin β zincirinde 6. aa olan
glutamat yerine valin geçerse HbS meydana gelir.
• HbS‛in elektroforez hızı HbA‛ya kıyasla daha
yavaştır.
• HbS‘in deoksijene formu sudaki çözünürlüğü en az olan
hemoglobin çeşitidir.
• Orak hücreli anemide şekli, esnekliği bozulan eritrositler
kapillerde lokalize infarktlara neden olur.
• Hemolitik anemi taşıyıcılarında sıtmaya karşı direnç
mevcuttur.
• HbC hastalığında beta zincirinde 6. aa olan glutamat
yerine lizin geçer ve elektroforezde en yavaş hareket
eden hemoglobin türü oluşur.
• Klasik hemoglobin elektroforezinde, en hızlıdan en
yavaşa Hb sırası; HbA> HbF> HbS> HbC
• Bir proteinde hangi mutasyon gerçekleşirse,
elektroforezdeki hareketliliğinde farklılık gözlenir...
Glutamat yerine lizin geçmesi (Bu değişiklik ile en hızlı
giden HbA en yavaş giden HbC‛ye dönüşür)
• Alfa-talasemiler: Her bireyin 16. kromozom çiftinde
ikişer tane olmak üzere dört adet alfa globin genomu
bulunmaktadır.
• Üç alfa geninde delesyon varsa, HbH hastalığı.
• Dört gende delesyon varsa Hb Barts hastalığı meydana
gelir. Bu hastalarda maternal yaşamın en önemli Hb olan
HbF sentezlenemez Hidrops fötalis olur.
• Beta Talasemi: β-globin 11. kromozomda ve tek bir
noktadan kodlanır. Sonuçta sağlıklı bir kişide iki adet
beta geni bulunur.
• Beta talasemi ekzonların hatalı birleşmesine örnektir.
Bir tane beta geni eksik ise beta-talasemi minör, ikisi
de eksik ise beta-talasemi majör gelişir.
• Beta talasemi majör formunda, doğumda sağlıklı
görünen çocuklarda, ilk yılda ciddi bir anemi görülür.
Düzenli olarak kan transfüzyonu aşırı demir yüklenmesi
nedeni ile (hemokromatoz) 15-25 yaşlarda ölüm
görülmektedir. türü oluşur.
24. AMİNO ASİT METABOLİZMASI
• Pozitif azot dengesi; büyüme dönemi, gebelik,
hastalıkların iyileşme döneminde görülür.
• Negatif azot dengesi; infeksiyonlar, yanık, açlık,
travma, uzun süreli hareketsizlik, diyetteki esansiyel
amino asitlerin yetersizliğinde görülür.
• Diyetle alınan proteinlerin biyolojik değerini belirleyen
en önemli unsur... Esansiyel amino asit
• Gastrin, mide asit sekresyonunu, pepsinojen
sekresyonunu ve intrensek faktör salınımını
uyarır. Ayrıca mide motilitesi ve mide kan akımını da
artırmaktadır.
“Zimojenlerin aktivasyonu” başlıklı şekile bakınız.
46 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Zimojenlerin aktivasyonu

• Zimojenler; tripsinojen, pepsinojen, kimotripsinojen,

Proteinlerin sindirimi
• Midedeki düşük pH‛da optimum aktivite gösteren
enzim... Pepsin
• Rennin (Kimozin) bebeklerde sütün sindiriminde
önemlidir. Rennin Ca +2 varlığında sütün kazeinini
parakazeine çevirir ve sonra buna pepsin etki eder.
proelastaz, prokarboksipeptidaz.
• Tripsin, zimojenlerin ortak aktivatörüdür.
• Zimojenleri aktif enzimlere dönüştüren mekanizma...
Kısmi proteoliz
• Ekzopeptidaz olan enzimler... Karboksipeptidaz ve
aminopeptidaz
• Serin proteazları ve özellikleri; tripsin, kimotripsin,
elastaz, prostat spesifik antijen, plazmin, doku
plazminojen aktivatör aktive pıhtılaşma faktörleri. Bu
enzimler peptid bağlarını parçalar ve aktif bölgelerinde
serin içerirler. Diizopropilfluorofosfat bu enzimleri
inhibe eder.
• Sistinüride sistein, ornitin, lizin ve arginin (COLA)
amino asitlerinin idrarla atılımı görülür.
• Sistinüride dibazik amino asitlerin idrarla atılımı
artar.
• Transaminasyona girmeyen amino asitler üç tane olup
bunlar treonin, lizin ve prolindir.
• Aspartatın, transaminasyon reaksiyonu ile çevrildiği
bileşik… Okzaloasetat
• Alaninin transaminasyon reaksiyonu ile çevrildiği bileşik…
pirüvat
• Transaminasyon reaksiyonlarının koenzimi… piridoksal
fosfat
• Glutamat dehidrogenaz, hem NAD+ hem NADP+‛yi
koenzim olarak kullanabilen enzimdir.
• Hem NAD hem de NADP üreten enzimler … Glutamat
dehidrojenaz – İzositrat dehidrojenaz
• Oksidatif deaminasyondan sorumlu enzimler …
Glutamat dehidrojenaz– Glisin dekarboksilaz

• Enteropeptidaz, bağırsak mukozasında bulunup • Üre idrarda bulunan başlıca azotlu madde olup idrardaki
tripsinojenin tripsine dönüşümünü başlatır. azotlu bileşiklerin %90‛ını oluşturur.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 47

• Üre molekülünün içerdiği iki azotun biri serbest

amonyak (karbamoil fosfat), diğeri aspartattan elde
edilir.
• Üre sentezi mitokondri ve sitozoldedir.
• Karbamoil fosfat sentetaz I mitokondriyal bir enzim
olup, üre siklüsünde hız kısıtlayıcıdır.
• Karbamoil fosfat sentetaz I‛in allosterik aktivatörü
N-asetilglutamattır.
• Üre sentezinin başlaması için mutlaka gerekli olan
aktivatör...N – asetilglutamat
• Üre döngüsünün ilk basamağını katalizleyen karbamoil
fosfat sentetaz-1 enzim aktivatörünün sentezlendiği
bileşikler... Asetil-KoA ve glutamat
• Arjinaz tip I yalnızca karaciğerde bulunur.
• Üre sentezi sadece karaciğerde gerçekleşir.
• Üre döngüsünde görev alan enzimler... Karbamoil fosfat
sentetaz-1, Ornitin transkarbamoilaz, Arjininosüksinat
sentetaz, Arjininosüksinaz ve Arjinazdır.
• Hidrolitik bölünmesiyle üre açığa çıkaran amino asit...
Arjinin
• Üre sentezinde, üreyi oluşturan tüm azot ve karbon
atomlarını içeren bileşik... Arjinin
• Üre siklusunda oluşan endojen amino asit... Arjinin
• Üre döngüsünde, ürenin ikinci azotunun kaynağı olan
amino asit.. Aspartat
• Üre döngüsünde arjinazın katalizlediği basamakta üre
ile birlikte oluşan madde... Ornitin
• Arjinin üre sentezi için gerekli olan iki azot ve
karbondioksiti içerdiği için direkt olarak üreye
dönebilen tek amino asittir. Oksidatif deaminasyon
• Üre siklusunda açığa çıkan fumarik asit (fumarat), üre
ile TCA sikluslarını birbirine bağlar. • Üre sentezlenebilmesi için toplam dört adet yüksek
enerjili fosfat bağı gereklidir.
• Üre döngüsü ile sitrik asit döngüsü arasında bağlantıyı
sağlayan bileşiği oluşturan enzim… Arjininosüksinat • Böbrek yetmezliği olan hastalarda kanda artan üre,
liyaz bağırsaklara daha fazla gelmekte ve burada yer alan
üreaz salgılayan bakterilerin etkisi ile hiperamonyemi
“Üre döngüsü” başlıklı şekile bakınız. gelişebilir.
• Böbrek yetmezliğinde, oral neomisin kullanımı amonyak
üreten bakterileri azaltır.
• İdrarda bulunan başlıca azotlu madde... Üre
• Üre = BUN X 2.14 olarak formüle edilir.
• Böbrekte asit-baz dengesini düzenleyen amino asit;
glutamin.
• Amonyağın toksik olmayan taşınma ve depo formu;
glutamin.
• Kanda ve beyinde konsantrasyonu en fazla bulunan amino
asit; glutamin.
• Açlık durumunda kaslardan karaciğere en fazla taşınan
amino asit: alanin
• Kanda en fazla bulunan amino asitler: glutamin, alanin
ve glisin
• Beyin tarafından metabolize edilen amino asitler: dallı
zincirli olanlar
• Amonyak toksisitesinde azalarak nörojik belirtilerden
sorumlu olan madde; alfa ketoglutarat.
Transaminasyon ve oksidatif deaminasyon
48 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Üre döngüsü

• Hiperamonyemide artan amonyak, glutamat ile
reaksiyona girerek glutamine dönüşür. Sonuç olarak
GABA‛nın öncüsü olan glutamat azalır. İnhibitör yapıda
olan GABA azalınca, eksitasyonlar görülür.
• Kalıtsal hiperamoneminin başlıca nedeni... Üre siklus
bozukluğu
• Bir yeni doğanda doğumdan kısa süre sonra, amonyak
yüksekliği, kusma, ensefalopati, beslenememe ve
konvülziyon saptanırsa...Üre siklus bozukluğu
• Konjenital hiperamonyemi tablosuna neden olan enzim
eksikliği... Ornitin transkarbomoilaz (Üre döngüsündeki
herhangi bir enzim eksikliği bu tabloya sebep olur)
• Hiperamonyemide hastaya sodyum benzoat ve sodyum
fenil asetat (Hippürik asit, fenilasetil glutamin
oluşur, idrarla atılır) verilerek amonyak seviyeleri
düşürülebilir.
• Hiperamonyemide; ayrıca diyetle alınan protein
miktarı kısıtlanır. Argininosüksinat sentetaz ve arginino
süksinat liyaz eksikliklerinde, arginin verilebilir.
• Sodyum benzoat ve sodyum fenil asetat hiperglisinemi
tedavisinde de verilmektedir.
• Sigara içiminden en çok etkilenen test; amonyak.

25. AMİNO ASİTLERİN KARBON
İSKELETLERİNİN KATABOLİZMASI
• Proteinlerde bulunan 20 amino asidin katabolizması
α-amino grupları uzaklaşınca toplam yedi ürün oluşur;
okzaloasetat, α-ketoglutarat, pirüvat, fumarat, asetil
KoA, asetoasetil KoA ve süksinil KoA.
• Bunlardan dört tanesi TCA‛nın arabileşenidir; alfa-
ketoglutarat, süksinil KoA, fumarat ve Okzaloasetat.
Dikkat edilecek olursa, sitrata direkt olarak dönebilen
amino asit yoktur.
• Saf ketojenik amino asitler; lösin, lizin.
“Amino asitlerin sınıflaması ve histidin, fenilalanin ve tirozinin
yıkımı” , “Amino asitlerin yıkılması ile açığa çıkan α-ketoasitler”
“Metiyonin metabolizması” ve “Esansiyel olmayan amino
asitlerin sentezi” başlıklı şekilere bakınız.
Dallı zincirli amino asitlerin metabolizması
• Ketojenik ve glukojenik olan amino asitler; fenilalanin,
izolösin, tirozin, triptofan.
• Esansiyel amino asitler; dallı zincirliler (valin, lösin,
izolösin), aromatik halka içerenler (fenilalanin, triptofan,
histidin), lizin, treonin, metiyonin.
• Yarı esansiyel amino asit; arginin.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 49
• Sitrik asit siklusunda tüketilen ara ürünün yerine koyan
reaksiyon … anaplerotik reaksiyon
• Dallı zincirli amino asitlerin katabolizmasında ilk
tepkimeyi katalizleyen aminotransferaz enziminin
bulunduğu organlar... Kas doku, Yağ doku, Böbrek,
Beyin (karaciğerde yok)
• ATP adenozin kısmını hangi amino asite aktarabilir...
Metiyonin
• Sistein sentezinde kullanılan amino asitler... Serin,
metiyonin
• Aktif metil donörü amino asit...S-Adenozil metionin
• Metil-tetrahidrofolat veya betain gibi metil vericileri
kullanarak homosisteinden sentezlenebilen amino
asit... Metionin
• Bazı hızlı bölünen lösemi hücreleri gelişmeleri için
kandan asparjin alırlar. L-Asparjinaz enzimi ALL
hastalarının tedavisinde kullanılır.
26. AMİNO ASİT
METABOLİZMASINDAKİ METABOLİK
BOZUKLUKLAR
• Yenidoğan metabolik hastalıklarının taranmasında
k u l l a n ı l a n b a ş ı l c a y ö n t e m ; Tandem mass
spektrometri.
• Fenilketonüride; fenilalanin dokularda, plazmada
ve idrarda yüksek. Fenilpirüvat (diğer fenilketon
cisimlerinin de öncüsüdür), fenillaktat, fenil asetat ve
fenilasetilglutamin konsantrasyonları da artmıştır.
• Fenilasetat ter ve idrarın karakteristik kokusunu
verir. Ter ve idrarda fare idrarı (veya fare leşi)
kokusu oluşur.
• Mental gerilik, yürüme ve konuşma bozukluğu,
hiperaktivite, tremor, mikrosefali, gelişme
geriliği,seboreik ekzematoid deri lezyonları ve
hipopigmentasyon fenilketonürinin karakteristik
bulgularıdır.
• Fenilketonüride idrarda görülen maddeler...
Fenilpirüvik asit, fenil laktik asit, fenil asetik asit ve
fenilasetil glutamin.
• Fenilketonüri hastalarında oluşan fenilasetat, hangi
bileşikle konjuge edilerek idrarla atılır... Glutamin
• Fenilketonüri taraması için kullanılan test... Guthrie
testi
• Bir çocukta mental gerilik, mikrosefali, seboreik
cilt lezyonları, hiperaktivite, tremor, konvülziyon,
açık saç ve göz rengi varsa akla gelmesi gereken...
Fenilketonüri
• Fenilketonüride kesin tanısında ne bakılır... Kan
fenilalanin düzeyi
• Tetrahidrobiyopiterin eksikliğinde metabolizması
bozulan amino asitler… Fenilalanin, tirozin ve
triptofan
• Alkaptonüri; tirozin katabolizmasında bulunan
homogentisik asit oksidaz eksikliği sonucu oluşur.
İdrarın bekletilmekle siyahlaşması ve eklem yerlerinde
siyahlaşma ile karakterizedir.
• Bebeğinin kirli bezinin beklediğinde karardığı amino
asit metabolizma bozukluğu... Tirozin
• Çocuğun idrarı alt bezini siyaha boyuyorsa ne
düşünülmeli... Alkaptonüri
50 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Amino asitlerin sınıflaması ve histidin, fenilalanin ve tirozinin yıkımı

Amino asitlerin yıkılması ile açığa çıkan α-ketoasitler

 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 51

Metiyonin metabolizması

Esansiyel olmayan amino asitlerin sentezi

52 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Homogentisik asit oksidaz enziminin eksikliğinde
görülen hastalık... Alkaptonüri
• Herediter tirozinemi tip 1‛de idrar balık veya lahana
gibi kokar. Bu hastalıkta biriken süksinil aseton,
karaciğer ve böbrek tübülleri üzerinde toksik etki
yapar. Bu nedenle hepatorenal tirozinemi denilir.
• Albinizmin en ağır seyirli olan şekli, tirozinaz eksikliğidir
(Tip I, tirozinaz negatif).
• Permeaz eksikliğinde (Tip II, tirozinaz pozitif) tirozin,
melanozomlar içine transfer edilemez. Albinizmin en sık
görülen şeklidir.
• Homosistinüri tip I (Klasik homosistinüri): Sistationin
sentaz eksiktir. Bebeklikte kilo alamama, gelişme
geriliği bulunur. Ektopia lentis (lens sublüksasyonu)
karakteristiktir. Marfan‛a benzer görünüm (ince uzun
boy, uzun ekstremite, araknodaktili gelişir.
• Akçaağaç şurup hastalığında; Dallı zincirli alfa ketoasit
dehidrogenaz eksikliği var. İdrarda yanmış şeker veya
çemen kokusu bulunur.
• Akçaağaç şurup hastalığında yıkımı bozulan üç amino
asit... Lösin, izolösin ve valindir.
• İzovalerik asidemi; idrarda terli ayak kokusu bulunur.
• Beta-metil krotonil glisinüri; idrarın kedi idrarı gibi
kokması ile karakterizedir.
• Histidinemi‛de, histidinin yıkımını başlatan histidaz
enzimi eksiktir.
• Sistinüri‛de; sistein, ornitin, arginin ve lizin amino
asitlerinin idrarla atılımı görülür.
• Amino asit metabolizması bozukluğunda başlıca
bulgular... Nörolojik bulgular, ketoasidoz, amonyak
yüksekliği, letarji, konvülzyon, kusma , idrarda veya
terde anormal kokular bulunabilir.
• Lens dislokasyonu ile seyreden sistemik hastalıklar;
- Marfan sendromu
- Homosistinüri
- Weill-Marcherani sendromu
- Sülfid oksidaz eksikliği
• Hiperglisinemi tedavisinde kullanılan madde... Sodyum
benzoat
27. AMİNO ASİT TÜREVİ BİLEŞİKLER
• İnsanda en çok görülen hemproteinler; hemoglobin,
miyoglobin, sitokromlar, katalaz, triptofan pirolaz ve
NO sentazdır.
• Porfirin (Hem) oluşumundaki başlangıç ve son üç aşama
mitokondride, ara aşamalar sitozolde gerçekleşir.
• Olgun eritrositler mitokondri içermediği için, hem
üretemez.
• Porfirin sentezinin ilk tepkimesinde kullanılan amino
asit... Glisin
• Hem grubu sentezinin öncülü olan amino asit...
Glisin
• Hem sentezinde düzenleyici basamak... Delta
aminolevülinik asit (ALA) sentaz
• Glisin + Süksinil -KoA -> Delta-Aminolevülinik
asit Tepkimesi hangi yolda ilk reaksiyondur...
Porfirinler
• Porfirinlerinin yapısında bulunan pirol halkasına
bağlanabilen moleküller... Metil, propiyonat, vinil,
asetat
• ALA sentaz, porfirin sentezinde düzenleyici basamak
olan, süksinil KoA–glisin birleşmesini sağlar.
• Glisin‛in aktivasyonunda kullanılan madde; süksinil
KoA.
• ALA sentazın kofaktörü pridoksal fosfat, inhibitörü
ise “hemin (=hematin)“ dir.
• ALA dehidrataz ve ferroşelataz enzimleri kurşun ile
inhibe olur. Kurşun zehirlenmesinin tanısında, kan kurşun
seviyesi, idrarda ALA düzeyi, eritrositlerde protoporfirin
miktarının artması önemli göstergelerdir.
• Porfirin biyosentezinde dört pirol halkasının
birleşmesi ve siklizasyonuyla açığa çıkan ilk ara ürün…
üroporfirinojen III
• Hem sentezi … K a r a c i ğ e r v e k e m i k i l i ğ i n d e
gerçekleşir.
• Porfirin sentezinde görevli olup çinko içeren bir
metaloprotein … ALA dehidrataz
• İki molekül delta-aminolevülinatın kondensasyonu ile
oluşan bileşik … Porfobilinojen
• Porfirin sentezinde oluşan ilk öncül pirol …
Porfobilinojen
• Dört molekül porfobilinojenin kondensasyonu ile oluşan
lineer tetrapirol; Hidroksimetilbilian
• Hidroksimetilbilianın enzimatik olarak dönüştüğü bileşik;
Üroporfirinojen-3
• Hidroksimetilbilianın non-enzimatik spontan halkalaşması
ile oluşan … Üroporfirinojen-1
• Hidrojen peroksit üreten reaksiyon … Protoporfirinojen
IX‛dan protoporfirin IX sentezi
• Porfirin halka yapısında kaç tane yan zincir bağlayıcı
hidrojen atomu … 8 tane
• Porfirin sentezinde renksiz bir ara ürün olan
protoporfirinojen IX‛un protoporfirin IX‛a dönüşümünde
(protoporfirinojen oksidaz) … 6 elektron ve proton
kaybı vardır.
• Porfirinlerin absorbe ettiği ve Soret bant olarak
adlandırılan dalga boyu … 400 nm
“Hem yıkımı-1” şekile bakınız.
@
• Porifirinler dört pirol halkasına bağlı olan yan
zincirlerine göre farklılıklar gösterirler. Bu yan
zincirler:
ü Metil, Vinil, Propiyonat, Asetat
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 53

Hem yıkımı-1
54 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
Porfirin (Hem) sentezi
• ALA sentaz veya kofaktörü pridoksal fosfat eksikse
sideroblastik anemi görülür.
• Fenobarbital gibi sitp450 monooksijenaz enzim
kompleksi ile metabolize edilen ilaçlar porfirya
ataklarını provake ettikleri için, porfiryada mutlak
kontrendikedir.
• ALA sentaz enzimini aktive eden bileşikler, sit
P450 sistemi ile metabolize olan ilaçlar (barbitüratlar,
sülfonamidler, griseofulvin, heksoklorobenzen).
• Fotosensitivite görülmeyen tek porfirya türü
akut intermitant porfirya olup, eksik olan enzim
porfobilinojen deaminaz‛dır.
• Hem yıkımında görev alan hem oksijenaz, porfirin
halkasındaki demiri serbestleştiren ve karbonmonoksit
açığa çıkaran bir enzimdir.
• Bilirubinin çoğu, hangi maddenin yıkımından oluşur...
Hemoglobin
• Hem molekülünü biliverdine çeviren enzim, hem
oksijenaz
• Biliverdini bilirubine çeviren enzim, biliverdin
redüktaz.
• Bilirubini RES hücrelerinden karaciğer hücresine
taşınmasında görev alan plazma proteini albümindir.
• Bilirubinin, KC hücrelerinde sitozolde tutulmasını
sağlayan protein; Ligandin.
• Bilirübin metabolizmasında doğrudan rolü olan
maddeler... Albümin, ligandin, UDP-glukuronik asit.
• Bilirubinin konjugasyonu KC hücrelerinde, endoplazmik
retikulumda bulunan glukuronil transferaz ile
sağlanır.
• İndirekt bilirubin, iki molekül UDP-glukronik asitle
birleşir ve direkt bilirubin (bilirubin diglukronit) oluşur.
Bilirubin diglukronit aktif transport ile karaciğerden
safra yollarına ve bağırsaklara atılır.
• Bilirubinin ürobilinojene dönüştüğü yer; İleumun son
bölgesi ve kalın bağırsaklar.
• Ürobilinojen kalın bağırsaklardan dışkının rengini veren
sterkobilin şeklinde atılmaktadır.
• Ürobilinojen böbreklerde ürobiline döner ve idrarın
rengini verir.
• Karaciğerin atılım fonksiyonunu belirleyen parametre...
Bilirubin
• Tıkanma sarılığında idrarda gözlenen bilirubin formu...
Bilirubin diglukuronat
• Konjuge hiperbilirubinemi yapan başlıca sebepler...
Dubin-Jonhson sendromu, Rotor sendromu ve
kolestazdır.
• Konjuge hiperbilirubinemi nedenleri... Rotor sendromu,
Dubin Johnson sendromu
• İdrarda bilirübin gözlendiği durumlar... Tıkanma
sarılığı, Dubin-Jonhson ve Rotor sendromu
• Kreatin fosfat sentezinde, glisin, arjinin, S-adenozil
metionin (SAM) ve ATP gereklidir.
• Metiyoninden metil alarak sentezlenen başlıca
bileşikler... Kreatin, Epinefrin, Fosfatidil kolin,
Melatonin
Katekolamin sentezi
• Böbreklerde glomerüler filtrasyona ve tübüler
sekresyona uğrayan azotlu bileşik... Kreatinin
• 24 saatlik idrarla atılan kreatinin düzeyi (1,0 -2,0 gr/
gün) oldukça stabildir. Kreatinin, idrarın 24 saatlik
olup olmadığının en değerli göstergesidir.
• Kreatinin ölçümünde klasik yöntem Jaffe reaksiyonudur.
Alkali ortamda kreatininin pikrik asitle verdiği renk
spektrofotometrede ölçülür.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 55

• Kreatinin ve Üre klirens testleri hangisini

değerlendirir... Glomerüler filtrasyon hızı Amino asit türevi bileşikler
• Kreatinin klirensi = [UkxV] / Pk Uk = İdrar kreatinin Madde Prekürsörü Görevi
konsantrasyonu (mg/dl) V = İdrar volümü (ml/dak) Pk Katekolaminler
Nörotransmitter,
= Plazma kreatinin konsantrasyonu(mg/dl hormon
Tirozin
Melanin Pigment
• Cockroft-Gault formülünü kullanarak glomerular
filtrasyon hızını belirlemek için hangi parametreler Tiroksin Hormon
kullanılır… yaş, cinsiyet, serum kreatinin düzeyi GABA Glutamat
İnhibitör
nörotransmitter
• Adrenal medulladan salgılanan hormonlar... Adrenalin,
noradrenalin ve dopamin Melatonin Hormon
Seratonin Triptofan Vazokonstriktör
• Katekolamin oluşumunda rol alan amino asit...
Tirozin NAD Koenzim

• Katekolamin sentezinde hız kısıtlayıcı enzim... Tirozin Histamin Histidin Vazodilatatör

hidroksilaz Glutamat + Sistein
Glutatyon GSH Antioksidan
Tirozin hidroksilaz katekolamin biyosentezinde hız + Glisin
kısıtlayıcı enzimdir. Tetrahidrobiyopterini kullanır ve Kreatin-fosfat
Glisin + Arjinin +
Kaslarda ATP deposu
tirozini dopaya çevirir. SAM + ATP
Spermidin- Membran, nükleik
• Epinefrin ve norepinefrinin sentezinde kullanılan amino Ornitin + SAM
Spermin asit vb. poliamin
asit... Tirozin
Putressin, spermin
• Katekolamin sentezinde kortizol tarafından ve spermidin
sentezi indüklenen enzimin düzenlediği basamak... Ornitinden
Putressin poliaminler olup
dekarboksilasyonla
Noradrenalin → Adrenalin hücre proliferasyon
göstergeleridir
• Feniletanolamin-N-metiltransferazı indükleyen
hormon... Kortizol Histidin + Alanin =
Karnozin- Karnozin Kaslarda?, karnozin
• Monoaminoksidaz enzimi hangilerinin inaktivasyonunda anserin Karnozin + SAM = koku alma
rol oynar.... Adrenalin ve noradrenalin Anserin
• Katekolamin sentezinde doğru sıralama ... Tirozin Süksinil-KoA +
Porfirin Hem yapısında
hidroksilaz, Dopa dekarboksilaz, Dopamin β-hidroksilaz, Glisin
Feniletanolamin N-metil transferaz Homokarnozin Histidin + GABA
Beyinde
nörotransmiter
• Dopamin yıkım ürünü... Homovanilik asit
Glisin + Glutamin +
• Vanilmandelik asit (VMA) hangi maddelerin ana yıkım Pürin bazları Nükleotit yapısında
Aspartat+ THF+ CO2
ürünüdür... Adrenalin ve noradrenalin Pirimidin Glutamin +
Nükleotit yapısında
• Feokromasitoma tanısında 24 saatlik idrarda artan bazları Aspartat
madde... Vanil mandelik asit Yağ asitlerinin
sitozolden
• Adrenal medulla kromaffin hücre tümörlerinin Karnitin Metiyonin + Lizin
mitokondriye
tanısında 24 saatlik idrarda ölçülen madde... Vanil taşınması
mandelik asit
NOT: Bu tablo yer alan amino asit türevi bileşikler
• Katekolamin sentezi sırasında, dopaminin RİBOZOMDA SENTEZLENMEZ !!!
noradrenaline hidroksilasyonu nerede gerçekleşir...
Salgı granülleri • Dekarboksilasyon reaksiyonlarında gerekli olan koenzim;
pridoksal fosfattır (Vit B6).
• Pürin halkasına azot ve karbon veren amino asit,
Glisin. • Hücre proliferasyonunun en iyi göstergesi putresin.
• Tümör hücre yıkımının en iyi göstergesi spermidin.
• Porfirin halka yapısına katılan amino asit, Glisin. • Karnozin --> Histidin + β-alanin.
• Glutatyon, glutamat, sistein ve glisinden oluşan bir • Anserin --> Karnozin + SAM.
tripeptittir. • Homokarnozin --> GABA + Histidin.
• Glutatyonun antioksidan aktivitesinde fonksiyonel olan • Beyinde arjininden oluşan antihipertansif, agmatin.
grubu... Sistein yapısındaki sülfhidril. • Tek bir basamakta vazodilatatör bir maddeye dönüşen
• Tirozinden sentezlenen başlıca maddeler, tiroid amino asit... Histidin
hormonları, katekolaminler, melanin, tiramin. • Kendi öncülü olan amino asitten dekarboksilasyonla
oluşan madde... Histamin
• Triptofandan sentezlenen, Seratonin, melatonin,
nikotinamid. • Safra tuzu oluşumu için gerekli olan taurin hangi amino
asitten sentezlenir? Sistein
• Melatonin üretildiği yer ve öncüsü amino asit... Pineal
bez - Triptofan • Metyonin ve lizinden sentezlenen; karnitin.
• Hiperoksalüride oksalatın endojen kaynağı; Glisin.
• Riboflavin ve pridoksin ekikliğinde triptofandan nikotinik
asid sentezi azalır. • Arjinininden sentezlenen maddeler; üre, ornitin, Nitrik
oksit, kreatin, putresin, spermin, spermidin.
• Glutamat‛tan sentezlenen... GABA.
• Glisin içeren maddeler; glutatyon, kreatin fosfat,
• Histidinden dekarboksilasyonla, histamin oluşur. porfirin halkası, pürin bazları.
• Biyolojik aminler dekarboksilasyonla sentezlenir. • Fenilalanin, tirozin ve triptofanın hidroksilasyonunda
tetrahidrobiopterin ve moleküler oksijen kullanılır.
56 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
28. PLAZMA PROTEİNLERİ
• Plazma proteinlerinin başlıca görevleri... İnflamasyona
yanıt, infeksiyonlardan korunma, asit-baz dengesi ve
suda çözünmeyen bileşiklerin taşınması.
• Serum protein elektroforezi ile plazma elektroforezi
arasındaki en önemli fark fibrinojendir. Serum
antikoagülan kullanılmadan alınan düz kan örneğinden
elde edildiği için fibrinojen gibi pıhtılaşma faktörleri
bulunmaz. Plazma ise antikoagülanlı tüpten elde edildiği
için fibrinojen içerir.
• Protein elektroforezinde dar bir pik, tek bir
immünglobülin sınıfının kontrolsüz çoğaldığını gösterir.
Monoklonal gammapati çok tipik bir görünüm olup; multipl
miyelom, kriyoglobülinemi gibi hastalıklarda görülür.
• İmmunofiksasyon elektroforezi (İFE), oldukça duyarlı
bir yöntem olup monoklonal proteinlerin ayırımını sağlar.
Multipl miyelom ve diğer B hücreli neoplazmaları olan
hastaların tanısında İFE değerli bir göstergedir.
• Protein elektroforezinde beta gamma köprüleşmesi
siroza ait karekteristik bir görünümdür.
• Protein elektroforezinde beta gama arasında yer alan
protein... Fibrinojen
• Protein elektroforezinde alfa 2 bandında yer alanlar…
Haptoglobin, seruloplazmin
• Serum protein elektroforezini gösteren şekilde k5-k6
noktaları arasındaki protein bandı... Gama
• Serum protein elektroforezinde beta bantında yer
alan protein... Transferrin
• Tiroksin ve retinol bağlayan, elektroforezde albüminden
hızlı ilerleyen plazma protein... Prealbümin
• Albümin ve prealbümin hariç plazmadaki globüler
proteinlerin hemen hemen hepsi glikoprotein.
• Albümin; onkotik basıncı sağlar.
• Albümin; çeşitli moleküllerin transportunda rol oynar.
Bakır, kalsiyum, magnezyum ve çinko gibi iyonlar,
bilirubin, hem gurubu, hormonlar (steroid hormonlar,
kortizol, aldosteron, T3, T4 vb.), yağ asitleri ve
hidrofobik ilaçlar (salisilat, warfarin, sülfonamid) en
önemli örneklerdir.
• D e h i d r a t a s y o n , a l b ü m i n artışına neden t e k
durumdur.
• Hipoalbüminemi; deri, GİS ve böbrek yolu ile kayıplara
bağlı olabildiği gibi; karaciğer hasarına, malabsorbsiyona ve
malnütrisyona bağlı sentezin azaldığı durumlarda görülür.
Ayrıca doku harabiyetine yol açan inflamatuvar hastalıklar
gibi katabolizmanın arttığı durumlarda da görülür.
• Albümin ölçümünde klasik yöntem, Bromkrezol yeşili
veya Bromkrezol moru gibi anyonik boyalarla verdiği
absorbansın 628‛nm de spektrofotometrik ölçümüdür.
• Plazmanın fonksiyonel enzimleri; Psödokolinesteraz,
lipoprotein lipaz ve aktive omuş pıhtılaşma
faktörleridir.
• Akut bir inflamasyonda C-reaktif protein 4-6 saat
(erken), seruloplazmin (en geç) düzeyi 4-20 günde
yükselmektedir. C-reaktif protein yüksekliği koroner
kalp hastalığı riskinin erken bir göstergesi olup,
koroner kalp hastalığı için risk taraması amacıyla
kullanılabilmektedir.
• Akut inflamasyonda düzeyleri azalan prealbümin,
albümin, retinol bağlayıcı protein ve transferrin
negatif akut faz reaktanlarıdır.
• Prealbümin (transtiretin); elektroforezde albüminden
hızlı hareket eder.
• Prealbümin, total parenteral nütrisyon, protein enerji
malnütrusyonu gibi durumlarda beslenmenin takibinde
kullanılan en hassas ve en değerli parametredir.
• Alfa 1-antitripsin; bir diğer adı ile alfa 1-proteinaz
inhibitör, bir akut faz reaktanı olup, antiproteinaz
aktivitesi bulunmaktadır. Bu molekül elastaz ve
kollajenazı inhibe etmektedir. Ayrıca; kimotripsin,
kallikrein, renin, ürokinaz, plazmin ve trombini
bağlamaktadır.
“Plazma elektroforezi” başlıklı şekile bakınız.
• Alfa-1 antitripsin, eksikliğinde panasineer amfizem
meydana gelir.
• Sialik asit, plazmada bulunan birçok glikoproteinin
yapısından ayrıldığında, proteinlerin yarı ömrü dolar
ve karaciğere alınıp yıkılırlar. Genellikle yarı ömrü iki
saatten az olan proteinlerde, PEST amino asit dizisinin
tekrarlandığı bölgeler bulunmaktadır. Bu bölgede prolin
(P), glutamat (E), serin (S) ve treonin (T) yer alır.
• Hangisi akut faz reaktanı değildir? A l f a 2-
makroglobülin
• Alfa2-makroglobin, bir panproteinaz inhibitördür.
Nefrotik sendromda en çok artan plazma proteinidir.
• Serum total proteininde belirgin azalma hangi
hastalıkta görülür... Nefrotik sendrom
• Karaciğerde sentez edilen haptoglobin, plazmada
serbest hemoglobini bağlar.
• Haptoglobin-Hb kompleksinin molekül ağırlığı yüksek
olduğu için bu molekül böbreklerden Hb kaybını ve
dolayısı ile demirin atılmasını önlemektedir.
• Hemolizde haptoglobin seviyesinin azalması tanı
koydurucudur.
• Plazmada bulunan serbest hem ve methem molekülleri
hemopeksin tarafından bağlanır.
• Hemolizde seri olarak, arka arkaya yapılan hemopeksin
ölçümleri haptoglobine göre daha değerlidir.
• Serüloplazmin; en geç tepkime veren akut faz
reaktanıdır.
• Seruloplazmin, karaciğerde sentezlenip yapısındaki
sialik asitin uzaklaştırılması ile Kc de yıkılmaktadır.
• Seruloplazmin; ferro demiri (Fe+2), ferri (Fe+3) forma
okside ettiği için Ferrooksidaz‛dır.
• Bir seruloplazmin analoğu olan hefastin de ferro demiri
(Fe+2), ferri (Fe+3) formuna okside eder.
• Kanda serbest bakırın taşıyıcısı seruloplazmin değil
albümindir !!!.
• Wilson sirozunda, serum seruloplazmin düzeyi düşük,
dokularda ve idrarla atılan bakır düzeyi yüksek. Bakır,
böbrek, beyin, Kc ve gözde (Kayser-Fleischer halkası)
birikerek toksik olmaktadır.
• Wilsonda, ATP 7B geninde bir bozukluk var. Bu gen bakırın
safra yollarına atılmasını ve seruloplazmin yapısına girmeyi
sağlayan, bakır taşıyıcı ATPaz adı verilen bir enzimi
kodlar. Sonuçta safra ile atılamayan ve seruloplazmin
yapısına katılamayan bakır, birçok dokuda birikir.

Plazma elektroforezi
• Wilson sirozunda, artan bakır için D-penisilamin gibi
şelatlayıcı ajanlar kullanılmaktadır.
• Menkes sendromu; temel problem, P-tipi bakır
taşıyıcı ATPaz‛ı kodlayan gende (ATP7A) sorundur.
Bağırsaklardan bakır emiliminde ve hücre içine bakır
taşınmasındaki kusur nedeni ile plazma ve karaciğer Cu
düzeyleri azalmıştır.
• Menkes sendromunda bakırlı enzimler olan tirozinaz,
lizil oksidaz ve dopamin beta-hidroksilaz gibi
enzimlerinin fonksiyonlarının bozulur.
• Menkes hastalığında, saç yapısında değişiklik (kinky
hair), depigmentasyon ve kollajen ile elastin yapısında
bozukluk görülür.
• Transferrin; +3 Değerlikli demirin taşınmasında
fizyolojik öneme sahiptir.
• T r a n s f e r r i n x 1 , 2 5 = Total demir bağlama
kapasitesi.
• Normalde transferrinin 1/3‛ü demirle doymuş (satüre)
durumdadır.
• Demir eksikliği anemisinde transferrin satürasyonu
azalırken, transferrin artmaktadır.
• Transferrine, demirin bağlanabilmesi için ferro
demirin seruloplazmin (ferrooksidaz) veya hefastin
ile okside edilerek ferri formuna dönüşmesi gerekir.
• Gıdalarla alınan ferri (Fe+3) formundaki demir, bağırsak
lümeninde ya askorbik asit (Vit C) veya ferriredüktaz
denilen bir enzimle ferro (Fe+2) formuna çevrilir.
• Ferro demir bağırsak hücresinin fırçamsı kenarında
bulunan divalan metal transporter-1 (DMT-1) ile
enterositlerin içine alınır.
• Ferro demir enterositin bazolateral tarafında bulunan
ve demir çıkışını sağlayan ferroportin ile enterositten
kana karışır.
• Seruloplazmin analoğu hefastin, ferro demiri ferri hale
çevirerek transferrine bağlanmasını sağlar.
• Hepsidin; karaciğerde sentezlenen bir protein olup
bağırsaklardan demir emilimini azaltmaktadır. Ayrıca
makrofajlardan ve karaciğerden kana demir salınımını
engellemektedir.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 57
• Hepsidinin ferroportine etki ederek demirin kana
çıkışını kontrol ettiği düşünülmektedir. Örneğin kanda
demir arttığında, hepsidin artarak ferroportinin
yıkımını hızlandırmaktadır. Böylece bağırsaklardan
kana demir geçişi azalmaktadır.
• Eritropoetik aktivite artışı, hipoksi ve demir depolarının
azalması hepsidin sentezini azaltır.
• Demir yüklenilmesi ve enflamasyonda ise hepsidin
sentezi artar.
• β 2 - M i k r o g l o b ü l i n ; tüm nükleuslu hücrelerde
bulunduğu ve proksimal tübüllerde tamamı reabsorbe
ve katabolize olduğu için, proksimal tübül fonksiyonun
değerlendirilmesinde belirteçtir.
• İmmünglobülinler; IgA, IgD, IgE, IgG ve IgM olmak
üzere beş sınıftır.
• Aynı anda iki veya daha fazla immunglobülin artarsa
poliklonal gamopati denir. Ör. Viral hepatit, sarkoidoz,
romatoid artrit, kronik infeksiyonlar vb.
• Monoklonal artışın (paraproteinemi) en sık sebebi
idiopatik monoklonal gamopatidir.
“Demir emilimi” başlıklı şekile bakınız.
• Multipl miyelomda başta IgG‛nin hafif zincirlerinden
oluşan ve ağır zincir içermeyen, 60°C‘lik ısıya dayanıklı
Bence Jones proteini idrarda artmaktadır.
• Waldenström makroglobülinemi ve kriyoglobülinemi de
IgM sınıfından monoklonal antikorların artmıştır.
• IgGler; klasik kompleman yolunu aktivasyon güçlerine
göre sıralandığında Ig G3>Ig G1>Ig G2 şeklindedir.
Ig G4 kompleman yolunu aktive edemez.
• IgG molekülünün, antijen ile özgül olarak bağlanan
bölgeleri hangileridir... VL, VH
• İmmünoglobulinlerin özgüllüğü ile ilgili temel
bilgiler...
- Özgüllüğü belirleyen bilgi, immunglobülinin primer
yapısında bulunur.
- Bir plazma hücresinin ürettiği immünoglobulinler,
birden fazla farklı haptenik grubu tanıyıp onlara
bağlanabilir.
58 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
Demir emiliminin özeti
- Özgüllüğü sağlayan amino asit dizisi için gerekli bilgi,
immünoglobulinin sentezlendiği hücrenin DNA‛sında
bulunur.
- Aynı hücrede sentezlenen immünoglobulinler aynı
özgüllüğe sahiptir.
- Tipik antijen-antikor birleşmesi zayıf bir etkileşimle
gerçekleşir.
• IgA; dimerik yapıda olup yeni doğanları intestinal
infeksiyonlardan korur. Sekretuar IgA, bağırsak ve
bronş membranları ile laktasyondaki meme duktusları
gibi dokularda sentezlenmektedir.
• Selektif Ig A eksikliği, primer immun yetmezliklerin
en sık nedenidir.
• Uzun süreli fenitoin kullanan hastalarda da IgA
eksikliğine ve D vitamini eksikliğine sık rastlanır.
• IgM; pentamer yapıda olup alfa2- makroglobülinle
birlikte molekül ağırlığı en yüksek olan maddelerden
biridir. İntrauterin dönemde çocuk tarafından
sentezlenen ilk Ig‘dir.
• IgM, Klasik kompleman aktivitesini başlatan en önemli
Ig‛dir.
• Eritrosit yüzey antijenlerine karşı oluşan soğuk
antikorlar IgM sınıfındadır.
• Akut infeksiyonlarda ilk sentezlenen IgM‛dir.
• Ig E; saman nezlesi, astım, egzema ve ürtiker gibi
allerjik olaylarda görülür.
• Ig E‛nin reseptörü, bazofil ve mast hücre yüzey
membranlarında bulunur.
• İmmunglobülinler serumdaki konsantrasyonlarına göre
sıralandıklarında IgG> IgA> IgM> IgD> IgE
• J proteini içeren immunglobulinler... IgM-IgA
• Fibrinojendeki fibrinopeptidlerde bulunan ve fibrinojenin
fibrin gibi agregat oluşturmasını engelleyen yapılar...
Aspartat, glutamat ve tirozin sülfat
• Pıhtılaşma sürecinde trombinin etkisi olan basamaklar...
Fibrinojenin fibrine dönüşümü, Faktör V‛in faktör Va‛ya
dönüşümü, Faktör VIII‛in faktör VIIIa‛ya dönüşümü,
Protein C‛nin protein Ca‛ya dönüşümü
• Pıhtılaşma sonucu oluşan fibrini eriten ve fibrinolitik
sistemde yer alan faktör... Plazmin
• Fibrin monomerlerini polimer hale getiren faktör...
F XIIIa
• Klasik kompleman yolu, antijen-antikor kompleksinin
C1q proteinine bağlanması ile başlar.
• C 3a ve C 5a, kemotaktik ve anafilatoksik etkili.
• C 5a, C 3a‛ ya göre 1000 kat daha güçlü, kemotaktik
ve anafilatoksik etkisi en belirgin maddedir.
• Alternatif kompleman yolu, gram (-) bakterilerin
endotoksinlerinin C 3b‛ye bağlanmasıyla başlar.
• C 5b, C 6, C 7 ve C 8 proteinlerinin oluşturduğu
komplekse C 9 proteinin bağlanması ile Membran Atak
Kompleksi (MAC) meydana gelir.
• Herediter anjiödemde, C-1q esteraz inhibitör (C-1
inhibitör) eksikliği mevcuttur.
• Neisseria cinsi bakteri infeksiyonlarında MAC eksikliği
görülmektedir.
• İkinci trimester üçlü tarama testinde kullanılan plazma
proteini... Alfa fetoprotein
29. ENZİMLER
• Enzimlerin genel özellikleri:
- Enzimler protein yapısındadırlar (ribonükleazlar ve
peptidil transferaz hariç)
- Enzimlerin katalitik gücü çok yüksektir.
- Enzimler katalizledikleri reaksiyona özgüllerdir.
- Enzimler denge sabitini değiştirmezler.
- Enzimler katalizledikleri tepkimelerin aktivasyon
enerjisini düşürürler.
- Enzimlerin bir kısmı aktif olarak sentezlenirken bir
kısmı da proenzim olarak sentezlendikten sonra seçici
proteolizle gittikleri bölgede aktif hale gelirler.
• Enzimlerle ilgili olarak... Enzimin protein kısmı apoenzim
olarak adlandırılır. Bazı katalitik RNA‛lar hariç hemen
hepsi protein yapıdadır. Holoenzim, protein olmayan yapı
da içerir. Reaksiyonun denge sabitine etki etmezler.

• Enzimler, serbest aktivasyon enerjisini azaltarak
reaksiyon hızını arttırırlar.
• Enzimlerin katalitik gücü çok yüksektir.
• Enzimler katalizledikleri reaksiyona özgündür.
• Enzimler reaksiyonun denge sabitesini değiştirmez.
• Enzimler protein yapısındadır.
• Enzimlerin büyük bir kısmı aktif olarak sentezlenir.
• Bir reaksiyonun hızı (V) birim zamanda ürüne çevrilen
substrat molekülü sayısıdır. Genelde μmol ürün/dk
olarak ifade edilir.
• Km, bir enzimin maksimum hızın yarısına (V max/2)
erişmesi için gerekli olan substrat konsantrasyonudur.
Km sabitesi bir enzime ve onun substratına özeldir. Km
denge sabitesi enzim varlığında değişmez.
• Serin proteazları ve özellikleri: Tripsin, kimotripsin,
elastaz, plazmin, tPA, aktive pıhtılaşma faktörleri. Bu
enzimler peptid bağlarını parçalar ve aktif bölgelerinde
aktive olmuş serin artığı içerirler. Diizopropilfluorofosfat
bu enzimleri inhibe eder.
• Enzim aktivitesinin kontrolünde etki eden durumlar
ve etki hızları...
1. Substrat varlığı: Hemen devreye girer.
2. Ürün inhibisyon: Hemen devreye girer.
3. Allosterik etkileşimler: Hemen devreye girer.
4. Enzimlerin kovalent modifikasyonla düzenlenmesi:
Hemen veya dakikalar içinde devreye girmektedir.
5. Enzim sentezinin indüklenmesi ve baskılanması:
En yavaş devreye giren mekanizmadır. Saatler veya
günler içinde devreye girer.
• Enzim hızına etki eden başlıca faktörler; substrat
miktarı, pH, son ürün, ısı, allosterik aktivatör veya
inhibitörlerin varlığı, enzim miktarındaki değişiklikler
ve kovalan modifikasyonlar.
• Enzimlerin Km değeri ile ilgili başlıca özellikler...
- Maksimum hızın yarısını veren substrat
konsantrasyonudur
- Enzim miktarı ile değişmez,
- Kompetitif inhibisyonda artar,
- Non-kompetitif inhibitörler enzimin Km değerini
değiştirmez.
• Allosterik veya kovalent modifikasyonla enzimler
saniyeler dakikalar içinde aktive veya inhibe olabilir.
• Enzimlerin kovalent modifikasyonu
- Enzimlerin fosforilasyonu ve defosforilasyonu.
- Bir enzim sentezde rol oynuyorsa genellikle
defosforile durumu aktiftir; bir enzim yıkımda rol
oynuyorsa genellikle fosforile durumu aktiftir.
- İnsülin sitrat liyaz ve fosfodiesteraz enzimlerini
fosforiller ve aktive eder, diğerlerini defosforile
eder.
- Proteinlerde serin, treonin ve tirozindeki hidroksil
gruplarına fosfat eklenir.
• Allosterik enzimlerin başlıca özellikleri...
- Kooperativite gösterirler
- Michaelis-Menten kinetiğine uymazlar.
- Kinetik eğrileri sigmoidaldir.
- Pozitif ya da negatif efektörleri vardır.
- Metabolik yolakların kontrol basamağıda görev alır.
- Reaksiyonları tek yönlüdür.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 59
• Kompetitif inhibisyon özellikleri
- İnhibitör ve substrat yapıca birbirine benzer,
- İnhibitör aktif bölgeye reverzibl bağlanır
- Km artar
- Vmax değişmez.
• Non-kompetitif inhibisyon özellikleri
- İnhibitör ve substrat yapıca birbirine benzemez.
- İnhibitör aktif bölge dışına reverzibl veya irreverzibl
bağlanır,
- Km değişmez
- Vmax azalır.
30. KLİNİK ENZİMOLOJİ
• Laktat dehidrogenazın izoenzimlerinden anoda en hızlı
göç eden ve kalp krizinde artan... LDH1
• Laktat dehidrogenazın izoenzimlerinden kanda en çok
bulunan; LDH2
• Laktat dehidrogenazın izoenzimlerinden akciğer hasarına
duyarlı olan. LDH3
• Laktat dehidrogenazın izoenzimlerinden karaciğer
hasarına en duyarlı olan. LDH5
• Beyinde LDH izoenzimlerinin tamamı bulunmasına
rağmen, beyin hastalıklarında kanda LDH değişmez.
• Megaloblastk anemi total LDH‛ın en çok arttığı
durumdur.
• Karaciğerle fonksiyon testlerinin başlıca örnekleri...
Transaminazlar (AST, ALT), LDH, alkalen fosfataz,
GGT, 5‛- nükleotidaz, bilirubin, total protein, albümin
ve protrombin zamanı sayılabilir.
• Serum alkalen fosfatazın kaynaklandığı dokular...
Karaciğer, kemik, intestinal mukoza, böbrek, plasenta
• ALT, AST, LDH, glutamat dehidrogenaz, alkol
dehidrogenaz, izositrat dehidrogenaz ve malat
dehidrogenaz karaciğer hücre (hepatosit) lezyonunu
yansıtmaktadır.
• İzositrat dehidrogenaz; parankimal karaciğer
hastalıklarının duyarlı bir göstergesidir.
• Alkalen fosfataz, GGT, 5‛-nükleotidaz ve lösin amino
peptidaz → kolestaz tanısında kullanılmaktadır.
• ALT ve AST düzeylerinin hepatit geçiren bir hastada
6 - 12 ay süresince yüksek düzeylerde seyretmesi
kronikleşme belirtisidir.
• Masif nekrotizan hepatit olan fulminan hepatitte
serum enzim düzeyleri birkaç günde artar sonra
hızla azalmaktadır. Transaminaz‛ların ani bir
şekilde azalması sağlam hücre kalmadığının bir
göstergesidir.
• Biliyer obstrüksiyonda alkalen fosfataz sentezi
artmaktadır.
• Alkalen fosfataz, osteoblastik aktivite artışından
etkilenir.
• Hamilelerde, 3. trimesterde alkalen fosfatazın
plasental izoenzimi fizyolojik olarak artar. Bu yüzden,
hamilelikte kolestaz tanısında alkalen fosfataz yanıltıcı
olabilir.
• Çocuklarda alkalen fosfataz büyüme çağında fizyolojik
olarak yüksek olduğu için 5‛-nükleotidaz, kolestaz
tanısında daha değerlidir.
• GGT (gama-glutamil-transferaz veya transpeptidaz):
Hepatositler ve renal tübül hücrelerinde bol miktarda
bulunur.
60 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• GGT enzimi, obstruktif sarılıkları ve kolesistiti • Kas liflerinde nekrozla giden hastalıklarda (ör. müsküler
göstermede ALP, 5‛-nükleotidaz, lösin aminopeptidaz distrofiler, polimiyozit ve rabdomiyoliz) total CPK en
dan çok daha değerlidir. yüksek düzeylerine çıkar.
• GGT (gama-glutamiltransferaz veya transpeptidaz): • Müsküler distrofi; Duchenne tipi kas distrofisi, X‛e
A- Kolestazın en iyi göstergesi, bağlı resesif, anormal distrofin geni yol açar.
B- Alkolik hepatitin en iyi göstergesi, • Müsküler distrofide, semptomlar başlamadan önce
C- Hücre membranlarından, amino asitleri taşır, D- KC serum CPK aktiviteleri yükselir ve normalin 10 katından
tm‛de en spesifik artan enzimdir. fazla değerlere rastlanır.
• Gama-Glutamil siklusu; membranlardan glutatyon (GSH)
• Müsküler distrofide, kadınlar taşıyıcı olduğu için %
varlığında amino asitlerin taşınmasında ve tüketilen
75‛inde CPK yüksek.
glutatyonun yeniden sentezinde rol alır.
• Birçok ilaç ve kimyasal maddeler toksik miyopati
• Gama-Glutamil siklusunda 6 enzim bulunur; bunlardan
yaparak CPK‛yı artırabilir. Narkotik analjezikler, alkol,
sadece gama-glutamil-transpeptidaz plazma
D -penisilamin, fibrik asit analogları ve HMG-CoA
membranında yerleşmiştir. Diğer beşi sitozoliktir;
redüktaz inhibitörleri.
gama- glutamil-siklotransferaz, oksoprolinase, gama-
glutamil- sistein sentetaz, glutatyon sentetaz ve • Malign hiperpireksi ciddi seyirli toksik bir miyopatidir.
dipeptidaz. Genellikle genel anestezide, bazen sadece kas gevşetici
alanlarda da ortaya çıkmaktadır. Nöbetler esnasında
• Hangi amino asit γ-glutamil siklusu ile hücreye taşınmaz?
serum CK aktiviteleri yüksektir.
Prolin
• Malign hipertermide, riyanodin reseptör genindeki
• Miyokartta bol bulunmasına rağmen, yarı ömrü çok kısa
mutasyonlar sorumlu.Tedavisinde dantrolen veya
olduğu için, kalp krizinde tanı ve takipte kullanılmayan
riyanodin kullanılır.
enzim; izositrat dehidrogenaz.
• Cerrahi, intramüsküler enjeksiyonlar ve egzersiz sonu
• Miyokart infarktüsünde akut evrede reperfüzyon akım
değişiklikler kaslarda travmaya yol açarak, CPK‛yı
takibi için kullanılan dört belirteç; Miyoglobin, CK-MB,
arttırır.
Troponin I ve Troponin T‛dir.
• Ameliyatlardan sonra CK değerleri yükselir ve eğer
• CK-1 (CK-BB)... Beyin, BOS, prostat
miyokard infarktüsü de şüphe ediliyorsa, CK - MB
• CK-2 (CK-MB) ... Kalp kası, çizgili kas mutlaka ölçülmelidir.
• CK-3 (CK-MM) ... İskelet kası, kalp kası
• Özellikle akut ve kısa süreli şiddetli egzersizler sonucu
serum CK değerlerinde yükselmeler görülebilir.
• Hipotiroidi de total CK düzeyi artmaktadır.
Kandaki
Enzimlerin Başlıca Klinik • Kemiğin Paget hastalığı alkalen fosfatazın en çok
Enzim yükseldiği (normal üst değerin 10 katından fazlasına
Başlıca Uygulamalar
çıkabilir) durumdur.
Kaynakları
• Hem primer hem de sekonder kemik tümörlerinde
Alanin Hepatik parankimal alkalen fosfataz normal üst değerin 5 katı kadar
Karaciğer
aminotransferaz hastalıklar
yükselir.
Karaciğer, kemik, Hepatobiler • Osteomalazi ve raşitizmde, kemik kırıklarının
Alkalen fosfataz barsak mukozası, hastalıklar, kemik iyileşmesi esnasında alkalen fosfataz artar.
plasenta, böbrek hastalıkları
• Osteoporozda osteoblastik aktivite artmadığı için
Amilaz
Tükrük bezleri, Pankreatik alkalen fosfataz genellikle normal bulunur.
pankreas hastalıklar
• Osteolitik aktivitenin arttığı osteolitik sarkomlar ve
Kalp, karaciğer, multipl miyelomun kemik metastazlarında ALP normal
Aspartat Hepatik parankimal
iskelet kası, sınırlar içerisindedir, ancak asit fosfataz artmıştır.
aminotransferaz hastalıklar
eritrosit
• Prostat kanserinin kemik metastazlarında ALP ile
Kas hastalıkları, birlikte asid fosfataz artmaktadır.
Kreatin kinaz İskelet kası, kalp
myokard infaktüsü • Prostat Ca‛da prostatik (tartarat ile inhibe olan) asit
γ-Glutamil- Karaciğer, Hepatobilier fosfataz düzeyleri artar.
transferaz pankreas, böbrek hastalıklar • Primer karaciğer tümörü ve metastazlarında fizyolojik
değişikliklerden etkilenmeyen GGT karaciğer hasarının
Hemolitik ve
Kalp, eritrosit, önemli bir belirleyicisidir.
megaloblastik
Lakat iskelet kası,
dehidrojenaz lenf nodları,
anemiler, lösemi ve • Amilaz ve lipaz pankreas kanserlerinde artmakta, ancak
lenfomalar, çeşitli lipaz daha değerlidir.
karaciğer
kanserler
• Neoplastik dokularda hücre proliferasyonu ve
Pankreatik oksijen kullanımı arttığı için glikolizde görevli LDH ve
Lipaz Pankreas
hastalıklar fosfoheksoz izomeraz düzeyleri artmaktadır.
Hepatobilier • Glukoz 6-fosfat dehidrogenaz eksikliğinde eritrosit
5’-Nükleotidaz Karaciğer
hastalıklar membran direncinde önemli bir yeri olan pentoz
fosfat yolu bozulduğundan şiddetli bir hemolitik kriz
görülür.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 61

• Eritrositlerde transketolaz aktivitesi, tiamin • CA 15-3 ve CA27-29; meme karsinomu için marker
eksikliğinde azalır (Tiyamin eksikliğinde tanı olarak kullanılmaktadır.
koydurucu).
• CA-125; Over ve endometriyal karsinom için marker
• Transketolazın arttığı tek durum; pernisiyöz anemi. olarak kullanılmaktadır.
• Riboflavin eksiliğinde, eritrositlerde glutatyon • DU-PAN-2; Pankreas kanseri için marker.
redüktaz aktivitesinin azalması tanı koydurucudur.
• CA 19-9, CA 242 ve CA 50; Kolorektal ve pankreas
• Megaloblastik anemi ve lösemilerde hidroksi karsinomu için marker olarak kullanılmaktadır.
bütirat dehidrogenaz (LDH-1) artışına sekonder LDH
• CA 72-4; gastrointestinal trakt ve over karsinomu
aktivitesinde artış olur.
için marker olarak kullanılmaktadır.
• Fonksiyonel plazma enzimleri... Lipoprotein
• Meme Ca‛da östrojen ve progesteron reseptörü,
lipaz, psödokolinesteraz ve aktive olmuş pıhtılaşma
pozitif olan hastalar, hormonal tedaviye cevap verirler.
faktörleri.
Hastalarda yaşam süresi daha uzundur.
• Psödokolinesteraz, karaciğer, pankreas, kalp, beyin
beyaz materyalinde bulunur. SORULAR
• Organofosfat zehirlenmelerinde ve süksinil kolin
apnesinde psödokolinesteraz düzeyi düşüklüğü tanı
1. Aşağıdaki amino asitlerden hangisi hidrofobik bağ
koydurucudur.
oluşumuna katılabilir?
• Normalde idrarda bulunan enzim; amilaz.
A) Tirozin B) Aspartat
• Tübüler hücrelerden kaynaklanan bazı enzimler, tübüler C) Glutamat D) Valin
harabiyeti gösterirler. Özellikle böbrek transplantlarının E) Lizin
rejeksiyonunda N- asetil glukozaminidaz (NAG)
Doğru cevap: D
kullanılabilir.

2. Aşağıdaki amino asitlerden hangisinin asimetrik

31. TÜMÖR BELİRTEÇLERİ karbon atomu yoktur?
A) Alanin B) Treonin
• Tümör belirleyicilerinin kullanım alanları... C) Glisin D) Tirozin
- Genel populasyonun taranması E) Izolösin
- Semptomatik hastaların ayırıcı tanısı Doğru cevap: C
- Kanserin klinik evrelemesi
- Tümör büyüklüğünün tahmini
3. Hemoglobinin oksijen bağlaması ile ilgili aşağıdaki
- Hastalığın prognozunun saptanması ifadelerden hangisi yanlıştır?
- Kanser rekürrensinin saptanması
- Tedaviye yanıtın izlenmesi A) Hemoglobine oksijen moleküllerinin bağlanması
kooperatiftir.
- Tümör kitlesinin radyoimmuno lokalizasyonu
B) Ortamın pH sı düştükçe hemoglobinin oksijene afinitesi
• Tümör belirleyicilerinin en yaygın olarak kullanıldığı azalır.
alan... Tedavinin izlenmesidir. C) Ortamda CO2 arttıkça hemoglobinin oksijene afinitesi
• Nöron Spesifik Enolaz (NSE); Özellikle çocuklardaki artar.
nöroblastomlarının yaklaşık %90‛nında artar. Yüksek D) 2,3-bisfosfogliserat hemoglobinin oksijene afinitesini
NSE düzeyleri = Prognozun kötü olduğunu gösterir. azaltır.
E) Hem yapısındaki demir yükseltgendiğinde, hemoglobin
• NSE ayrıca melanom ve küçük hücreli Akc Ca‛da da oksijen bağlayamaz.
artar.
Doğru cevap: C
• Prostat Spesifik Antijen; organ spesifik, az sayıdaki
tümör markerlarından biridir. PSA, prostat kanserinin 4. Aşağıdaki amino asitlerden hangisi transaminasyona
erken teşhisi için etkili bir marker değildir. Çünkü PSA girmez?
prostat dokusuna spesifiktir, kanserine değil.
A) Alanin B) Histidin
• Prostat Spesifik Antijen serin proteaz ailesine mensup C) Tirozin D) Lösin
olup proteolitiktir. E) Lizin
• Kalsitonin; tiroid‛in ailesel medüller karsinomu Doğru cevap: E
taramalarında işe yarar.
5. Glutamat dehidrogenaz enzimi ile ilgili aşağıdaki
• Human koryonik gonadotropin (hCG); gebelik,
ifadelerden hangisi doğru değildir?
trofoblastik hastalıklar ve germ hücreli tümörlerde
yükselir. hCG‛nin en yüksek düzeyleri (>1 milyon IU/ A) Reaksiyon mitokondride gerçekleşir.
L) trofoblastik tümörlerde görülmektedir. B) ATP ve GTP bu enzimin allosterik aktivatörüdür.
C) Katalizlediği reaksiyon geri dönüşlüdür.
• hCG kan beyin bariyerini geçemediğinden, BOS‛ta artan
D) Proteinden zengin diyet bu enzimi aktive eder.
hCG, beyin metastazını düşündürmelidir.
E) Koenzim olarak hem NAD + hem de NADP + ‘yi
• Alfa Fötoprotein (AFP); hepatoselüler karsinom için kullanabilir.
marker.
Doğru cevap: B
62 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

6. Aşağıdaki enzimlerden hangisi üre döngüsünde görev 13. Hemoproteinlerin yıkımı sırasında oluşan ’hem’
almaz? grubundan demirin serbestleşmesini ve böylece
tekrar kullanımını sağlayan enzim aşağıdakilerden
A) Karbamoil fosfat sentetaz II
hangisidir?
B) Arjinaz
C) Ornitin transkarbamoilaz A) Ferroşelataz B) Hem oksijenaz
D) Arjininosüksinat sentetaz C) Ferroksidaz D) Glukuronil transferaz
E) Arjininosüksinat liyaz E) Biliverdin redüktaz
Doğru cevap: A Doğru cevap: B

7. Hiperamonemili bir
hangisinin amonyak
katkısı olmaz?
A) Arjinin verilmesi
B) Glutamin verilmesi
C) Diyetle alınan proteinlerin azaltılması
D) Sodyum benzoat verilmesi
E) Fenilasetat verilmesi
Doğru cevap: B
hastada, aşağıdakilerden 14. Aşağıdaki patolojik durumların hangisinde konjuge
seviyesinin düşürülmesine hiperbilirubinemi görülür?
A) Hemolitik anemi
B) Crigler-Najjar sendromu
C) Dubin-Jonhson sendromu
D) Fizyolojik neonatal sarılık
E) Gilbert sendromu
Doğru cevap: C

8. Amonyak intoksikasyonunda azalarak nörolojik 15. Bilirübin sentezindeki öncül molekül aşağıdakilerden
belirtilerden sorumlu olan madde hangisidir? hangisidir?

A) Piruvat B) α-Ketoglutarat A) Biliverdin B) Bilirübin diglukuronid

C) Glutamin D) Okzaloasetat C) Ürobilinojen D) Ürobilin
E) Sitrat E) Sterkobilin

Doğru cevap: B Doğru cevap: A

9. Amino asit yıkımı ile hangisi direkt olarak oluşmaz? 16. Porfiria olduğu düşünülen bir hastanın öyküsünde ve
muayenesinde ışığa hassasiyet (fotosensitivite) ve deri
A) Alfa– Ketoglutarat B) Süksinil CoA lezyonları olmadığı belirleniyor.
C) Fumarat D) Oksalasetat
E) Sitrat Bu hastada porfirin sentezi ile ilgili aşağıdaki
enzimlerin hangisinde eksiklik olma olasılığı en
Doğru cevap: E yüksektir?
A) Porfobilinojen deaminaz
B) Üroporfirinojen dekarboksilaz
10. Aşağıdakilerden hangisinin idrardaki artışı amino
C) Koproporfirinojen oksidaz
asit metabolizması ile ilgili kalıtsal bir bozukluğu
D) Protoporfirinojen oksidaz
göstermez?
E) Ferroşelataz
A) Fenilpirüvat B) Homogentisik asit
Doğru cevap: A
C) Karnitin D) Dallı-zincirli α-keto asitler
E) Homosistein
Doğru cevap: C 17. Bilirübin ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?

11. Aşağıdakilerden hangisi dibazik amino asitlerin renal A) Mononükleer fagositler tarafından oluşturulur.
tübüler geri emilim bozukluğu sonucu meydana gelen B) Konjugasyonun yeri lizozomlardır.
bir hastalıktır? C) Karaciğerde konjuge edilir.
D) Albümine bağlı olarak taşınır.
A) Sistinosis B) Homosistinüri I E) Oluşumunda hem oksijenaz ve Biliverdin redüktaz
C) Sistinüri D) Sistationinüri enzimleri rol alır.
E) Hipermetioninemi
Doğru cevap: B
Doğru cevap: C

18. Böbreklerde glomerüler filtrasyona ve tübüler

12. Aşağıdaki enzim eksikliği ve metabolik hastalık
sekresyona uğrayan azotlu bileşik aşağıdakilerden
eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir?
hangisidir?
A) Histidaz – Histidinemi
A) Kreatin B) Kreatinin
B) Sistatiyonin sentaz – Sistatiyoninemi
C) Üre D) Karnitin
C) Homogentisik asit oksidaz – Alkaptonüri
E) İnülin
D) Fenilalanin hidroksilaz – Fenilketonüri
E) Tirozinaz – Albinizm Doğru cevap: B
Doğru cevap: B
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 63

19. Glisin aşağıdakilerden hangisinin sentezinde 25. Aşağıdakilerden hangisi tümör belirleyici olarak
prekürsör değildir? yararlanılan proteinlerden biri değildir?
A) Kollajen A) Prostat-spesifik antijen
B) Hem B) Kalsitonin
C) Üridin trifosfat (UTP) C) Melatonin
D) Serin D) α-fetoprotein
E) Glutatyon E) İnsan koryonik gonadotropin hormon
Doğru cevap: C Doğru cevap: C

26. Aşağıdakilerden hangisinin sentezinde lizin amino

20. Albümin, aşağıdakilerden hangisinin plazmadaki asiti gerekli değildir?
transportunda rol oynamaz?
A) Kollajen B) Elastin
A) Uzun zincirli serbest yağ asitleri C) Karnitin D) Kreatin
B) Bakır E) Histon
C) Hidrofobik ilaçlar
D) Kolesterol Doğru cevap: D
E) Bilirübin
27. Hepsidin ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru
Doğru cevap: D değildir?
A) Karaciğerde sentez edilir.
21. Aşağıdaki plazma proteinlerinden hangisi bir B) Gastrointestinal sistemden demir emilimini kontrol
glikoprotein değildir? eder.
C) Ferroportine etki ederek gereksiz yere demir alınmasını
A) Serüloplazmin B) İmmunglobülin G önler.
C) Haptoglobin D) Albümin D) Demir depolarının azalması, hipoksi ve eritropoetik
E) Alfa 1- antitripsin aktivitede artış hepsidin sentezini arttırır.
Doğru cevap: D E) Hepsidini kodlayan gende mutasyon hemokromatozun
nedenlerinden birisidir.
Doğru cevap: D
22. Kandaki serbest hemoglobini bağlayarak
böbreklerden atılmasını önleyen plazma proteini
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Albümin B) Haptoglobin
NÜKLEİK ASİTLER
C) Transferrin D) Seruloplazmin
E) α-makroglobulin
Doğru cevap: B 32. NÜKLEİK ASİTLERİN
METABOLİZMASI
23. Enzimlerin Km değeri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır? • Nükleotidler: DNA ve RNA‛nın yapı taşlarıdır.
Nükleotidler ayrıca enerji aktarılması (ATP ve GTP),
A) Küçük Km değeri düşük ilgiyi, büyük Km değeri yüksek sinyal iletimi (cAMP ve siklik GMP), metil grubu
ilgiyi gösterir. taşınmasında (S-adenozil metiyonin) ve koenzimlerin
B) Maksimum hızın yarısını veren substrat yapısında (NAD +, NADP +, FAD + ve koenzim A) yer
konsantrasyonudur. almaktadır.
C) Enzim miktarı ile değişmez.
D) Kompetitif inhibisyonda artar.
E) Non-kompetitif inhibitörler enzimin Km değerini
değiştirmez.
Doğru cevap: A

24. Aşağıdakilerden hangisi allosterik enzimlerin

özelliklerinden biri değildir?
A) Allosterik effektör aktif bölge dışında bir yere bağlanır.
B) Allosterik effektör enzime reversibl bağlanır.
C) Allosterik effektör enzime bağlandığında enzimin Km
ve Vmax’ı değişmez.
D) Genellikle bir metabolik yolun hız kısıtlayıcı basamağını
katalizler. Nükleozit ve nükleotit yapısı
E) Kinetik eğrileri sigmoidal olabilir.
Doğru cevap: C
64 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Bir bazla, pentoz birleşince bir “nükleozid” meydana • PRPP sentetaz enziminin X‛e bağlı bir mutasyon
gelir. A, G, C, T ve U ribonükleozidlerine sırasıyla; nedeni ile aşırı ve kontrolsüz çalışması primer gutun
adenozin, guanozin, sitidin, timidin ve üridin denir. nedenidir.
Nükleozidler fosfat içermez!!!
• Pürin sentezinde inhibitörleri; PABA analoğu olan
• Nükleotid ise baz+riboz+fosfattan oluşur. Yani bir sulfonamidler (dihidropteorat sentetazı inhibe eder),
nükleozid fosfatla birleşirse nükleotid denir.
• Folik asit analoğu olan metotreksat dihidrofolat
• Fizyolojik pH‛da negatif yük taşıyan nükleotit redüktazı inhibe eder.
bileşeni... Fosfat grupları
• Bakteri ve parazitlerde yer alan dihidrofolat redüktaz
• Pürin halkasının atomları aspartik asit, glisin ve enzimi insandakinden farklı olup bir antibiyotik olan
glutamin, CO 2 ve tetrahidrofolat gibi değişik trimetoprim ve bir antimalariyal ilaç olan primetamin
bileşiklerden gelir. ile inhibe olmaktadır.
• Pürin halkasına azot veren moleküller; aspartat,
glutamin, glisin
• Pürin halkasına karbon veren moleküller; tetrahidrofolat,
CO2, glisin
• Pürin halkasına hem azot hem karbon veren molekül;
glisin (C-4 - C-5 ve N-7)
• Nükleik asit sentezi için gerekli olan riboz 5-fosfatın
elde edildiği metabolik yol... Fosfoglukonat
• De-novo pürin nükleotid biyosentezi sırasında tam
olarak oluşan ilk nükleotit... İnozin monofosfat
• De-novo pürin halkası sentezinde sadece karbon Pürin halka yapısı
vericisi olarak kullanılan molekül... N 10-formil-
tetrahidrofolat (Diğeri de N5 N10 methenil-THF‛dir)
• Diğer pürin sentez inhibitörleri; azaserin, diazanorlösin,
• Nükleotitler pH 7‛de UV ışığı kaç nm dalga boyunda
merkaptopürin ve İMP dehidrojenaz inhibitörü olan
absorbe ederler … 260 nm
mikofenolik asittir.
• 260 nm dalga boyunda UV ışığı en fazla absorbe eden
nükleotit … AMP • Mikofenolik asit İMP‛nin GMP‛ye dönüşümünü inhibe
eder.
• Pürin halka yapısını oluşturan azot ve karbon atomları …
4 Azot, 5 Karbon • Pürin nükleotitlerininin hem de-novo sentezi hem
de salvage yolunda kullanılan… 5-fosforibozil-1-
• Pirimidin halka yapısını oluşturan azot ve karbon atomları pirofosfat
… 2 Azot, 4 Karbon
• Pürin nükleotidlerinin katabolizmasında yer alan
• Bir molekül IMP sentezi için … 2 mol glutamin ve 1 mol
enzimler... 5‛-nükleotidaz, adenozin deaminaz,
glisin gereklidir.
guanin deaminaz, pürin nükleozit fosforilaz ve ksantin
• Bir molekül IMP sentezi için kaç mol ATP gereklidir … oksidaz.
5
• Riboz-1-fosfat açığa çıkartan enzim … Pürin nükleozit
• Bir molekül IMP sentezi için kaç yüksek enerjili fosfat fosforilaz
bağı maliyeti vardır … 6
• IMP‛den AMP sentezinde azot kaynağı … Aspartat • Eksikliği hiperürisemiye yol açan enzim... Hipoksantin
guanin fosforibozil transferaz (HGPRT)
• AMP sentezi için kaç mol ATP + GTP gereklidir … 6
• IMP‛den GMP sentezinde azot kaynağı … Glutamin • Lesch-Nyhan sendromunda hangi enzim eksiktir...
Hipoksantin guanin fosforibozil transferaz
• İnozin monofosfatın guanozin monofosfata dönüşüm
reaksiyonlarında yer alanlar… Glutamin, ATP, NAD, • Katabolizması sonucu ürik asit oluşan madde...
ksantosin monofosfat Pürin

• Guanozin nükleotidlerinin görevleri: dihidrobiopterin • Sekonder gut: Lösemi, maligniteler, kronik nefrit veya
sentezi, protein sentezi için enerji kaynağı polisitemi gibi hastalıklara sekonder olarak gelişir.

• İnozin monofosfat (İMP) içindeki baz: hipoksantin

• RNA ve DNA sentezine katılan nükleotidler ve yapısında
@ Hiperürisemi nedenleri
bulunan nükleotidler: nükleozid trifosfatlar ve nükleozid
monofosfatlar • Gut • Lesch-Nyhan sendromu
• Von Gierke sendromu • Böbrek yetmezliği
• Pürin sentezinde ilk enzim fosforibozil pirofosfat
• Asidoz • Lenfomalar
(PRPP) sentetaz olup, bu enzimin aktivasyonu pürin
sentezinin hızlanmasına, dolayısı ile ürik asit oluşumunu • Laktik asidoz • Ketonemi
artmasına neden olmaktadır. • Aşırı alkol alımı • Aşırı fruktoz alımı

• Pürin nükleotit sentezinde düzenleyici enzimler; PRPP

sentetaz, PRPP glutamin amidotransferaz “De novo pürin sentezi” başlıklı şekile bakınız.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 65

De novo pürin sentezi

• İskemi-reperfüyon hasarı, von Gierke, Lesch Nyhan

sendromu, İV fruktoz uygulanması ve besinlerle aşırı
fruktoz alımıda hiperürisemi ve guta neden olur.

• Ayrıca, organik asitler, laktat, asetoasetat ve β-OH

bütirat, ürik asitin böbrek tübüllerinden sekresyonu
için yarışırlar. Sonuçta hiperürisemi gelişir.

• Pürin nükleozid fosforilaz eksikliği hipoürisemi ve

hipoürikozüri nedenidir. Ayrıca bu enzim eksikliğinde
hücresel bağışıklık bozulur.

• Ksantinüri adı verilen tabloda, ksantin oksidaz eksik, bu

hastalarda da hipoürisemi gözlenir.

• Ağır kombine immün yetmezliğe neden olan adenozin

deaminaz (ADA) eksikliğidir.

• ADA eksikliği… Otozomal resesif, hem hücresel hem de

hümoral immünite bozulur (T ve B lenfosit fonksiyonu)
ve ağır kombine immün yetmezlik tablosu ortaya çıkar.
dATP artar. dATP ribonükleotit redüktazı inhibe
eder.

“Pürin nükleotitlerinin yıkımı” başlıklı şekile bakınız.

Pürin sentezinde yan yol

66 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Pürin nükleotitlerinin yıkımı

• Pentostatin (2-deoksikoformisin), adenozin deaminaz

enzimini inhibe eden kemoterapötik bir ajandır.
• Kolşisin: Mikrotübülleri depolimerize eder. Ağrının
giderilmesinde ve atakların azaltılmasında etkilidir.
• Allopurinol: Hipoksantin analoğudur. Ksantin oksidazı
inhibe eder. Ksantin ve ürik asit oluşumunu azaltır.
• Probenesid ve sülfinpirazon: Ürikozürik ilaçlardır.
Hiperürisemi regülasyonunda, tofüslerin oluşumunun
engellenmesinde ve oluşmuş tofüslerin rezolüsyonunda
önemlidirler.
• Diğer memelilerden farklı olarak, ürik asiti suda çözünen
allantoine çeviren ürat oksidaz (ürikaz) enzimi insanda
bulunmaz. Tümör lizis sendromu tedavisinde yeni bir
strateji olarak rekombinan ürat oksidaz (rasburikaz)
preparatları kullanılmaktadır.
• Pankreatik sıvı içinde salgılanan ribonükleaz ve
deoksiribonükleazlar, gıdalarla alınan RNA ve DNA‛yı
hidroliz ederler.
• Pirimidin halkasını oluşturan glutamin, CO2 ve aspartik
asittir.
• Pürinden farklı olarak, primidin halkası kesinlikle glisin
içermez.
• Pirimidin sentezinde kontrol basamakları: karbamoil
fosfat sentetaz II ve aspartat transkarbamoilaz
• Karbamoil fosfat sentetaz II‛i aktive eden: PRPP
• Pirimidin bazlarının halka yapısını oluşturanlar
Pirimidin sentezi ve orotik asidüri Aspartatın tamamı (üç karbon, bir azot), glutaminden
bir azot, Karbondioksitten bir karbon

• Pirimidin nükleotidlerin de novo sentezinde yer alan
bütün enzimler sitozolik olmasına rağmen dihidroorotat
dehidrojenaz mitokondriyal bir enzimdir. Bu enzim
leflunomid ile inhibe olur.
• İlk pirimidin nükleotit … OMP
• Difluorometil ornitin, OMP dekarboksilaz inhibitörüdür.
(Primidin sentez inhibitörü)
• Pirimidin metabolizmasının yıkım ürünleri ise beta
alanin, beta aminoizobütirat, Asetil-KoA, Süksinil-
KoA NH3 ve CO2‛dir.
• Sitozin ve urasilin yıkımında oluşan son ürün … Beta-
alanin
• Timin yıkımında son ürün … Beta-aminoizobütirat
• Kalıtsal pirimidin metabolizması bozukluğu...Orotik
asitüri
• Eksikliğinde orotik asidüri gözlenen pirimidin sentezi
enzimleri... Orotat fosforiboziltransferaz ve orotidilat
dekarboksilaz
• Tip I orotik asidüri primidin sentez bozukluğu olup
orotat fosforibozil transferaz ve orotidilat (OMP)
dekarboksilaz eksikliği söz konusudur. Hastalarda
gelişim eksikliği, megaloblastik anemi ve orotik asit
kristalürisi görülür.
• Tioredoksin, ribonükleotid redüktazın kofaktörü olup,
ribonükleotidlerin, deoksiribonükleotidlere dönüşümü
için gereklidir.
• Deoksiribonükleotid sentezini katalizleyen ribonükleotid
redüktaz enziminin substratı… UDP (bütün nükleozid
difosfatlar)
• Ribonükleotitleri deoksiribonükleotitlere çeviren
enzim... Ribonükleotit redüktaz
• İnsanlarda, ribonükleotidlerin deoksiribonükleotidlere
indirgenmesinde rol oynayan madde... Tiyoredoksin
• Deoksiribonükleotit sentezinde görevli olanlar…
- Ribonükleotit redüktaz, tiyoredoksin, NADPH,
Ribonükleotit difosfat
- Ribonükleotit redüktaz enziminin substratı
ribonükleotid trifosfat değil ribonükleotit
difosfattır.
• Ribonükleotitleri, deoksiribonükleotitlere dönüştüren
ribonükleotit redüktazın koenziminin yenilenmesinde
hangi enzim görev alır... Tiyoredoksin redüktaz
• Hidroksiüre (hidroksikarbamid) ribonükleotid redüktaz‛ı
inhibe eden kemoterapötik bir ajandır.
Ribonükleotit redüktaz ve tioredoksin ilişkisi
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 67
“Timidilat sentezi” başlıklı şekile bakınız.
• 5-florourasil gibi dUMP analogları timidilat sentaz
inhibitörleridir.
• Timidilat sentaz için gerekli olan N 5, N 10 metilen
THF‛daki tek karbon kaynağı … Serin
• dUMP‛nin dTMP‛ye dönüşümünde rol oynayan enzim
ve koenzimler: timidilat sentaz, N 5-N 10 metilen
tetrahidrofolat, dihidrofolat redüktaz ve NADPH
dUMP‛nin metilenmiş formu dTMP‛dir.
33. DNA YAPISI VE REPLİKASYON
• DNA‛da tek bir zincirdeki komşu nükleotidler arasındaki
bağ; 3‛-5‛ fosfodiester bağı.
• Bir türden izole edilen DNA‛da yapılan inceleme sonucu
DNA‛daki baz içeriğinin A=T, G=C kuralına uymadığı
görülmüştür. Bu DNA için hangisi doğrudur...Tek iplikli
bir zincirden oluşmuştur.
DNA‛daki baz içeriğinde adenin sayısı timine, guanin
sayısı sitozine normalde eşittir. (Chargaf kuralı).
Bu eşitlik olmayan DNA ise tek iplikli bir zincirden
oluşmuştur.
• Fosfodiester bağlarını yıkan enzimlere nükleaz adı
verilir. Eğer bu enzimler bir polinükleotitte aradaki bir
fosfodiester bağını yıkıyorsa endonükleaz, en baş veya
en sondaki nükleotidi ayırıyorsa ekzonükleaz denir.
• DNA çift zincirden oluşur ve zincirler antiparaleldir.
• DNA çift zincirinde her zaman Adenin Timinle, Guanin
Sitozinle eşleşir.
• A-T arasında iki, G-C arasında üç tane hidrojen bağı
vardır.
• DNA çift sarmalının yarısının açıldığı ısıya erime
ısısı (Melting temperatür) denir. DNA çift sarmalında
guanin-sitozin miktarı ne kadar fazla ise ısıya direnç o
kadar fazladır.
• DNA, çift sarmal yapısı birbirine sarılırken sürekli
ve arka arkaya denk gelen minör oluk ve majör oluklar
görülür.
• Daktinomisin (aktinomisin D) DNA çift heliksinin dar
(minör) oluğuna yerleşerek sitotoksik etki gösterirler.
Böylece mRNA ve DNA sentezini engellerler.
• DNA‛da bulunan başlıca bölgeler...
- Ekzonlar genetik bilgi içeren bölümlerdir.
- İntronlar genetik bilgi içermeyen bölümlerdir.
- Promotor bölge, RNA polimerazın bağlandığı DNA
bölgesidir.
- Transkripsiyon başlama bölgesi RNA sentezinin
başladığı bölgedir.
• ETZ komponentlerinden kompleks II olan süksinat
dehidrojenaz hariç diğer komplekslere (Kompleks I,
III, IV ve V) ait proteinlerinin bir kısmı mitokondriyal
DNA tarafından kodlanmaktadır. Kompleks II tamamen
nükleer DNA tarafından kodlanmaktadır. Mitokondriyal
DNA sentezini DNA polimeraz gama sağlar.
• DNA replikasyonu, ökaryotlarda hücre döngüsünün
S fazında meydana gelir. Bu fazda DNA sentezi
(replikasyonu) oluşur. Ayrıca histon benzeri bazı
spesifik proteinlerde bu fazda sentezlenir.
68 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

Timidilat sentezi

• Siklin D, G1/S arasındaki engelleme noktasının aşılmasını • DnaA proteini: Özellikle AT baz çiftlerinden zengin olan
sağlar. replikasyon başlangıç noktasını (orjinini) belirlemede
görevlidir.
• Mitokondriyal DNA ile ilgili temel bilgiler...
• Prokaryotlarda DNA‛da oriC proteinine bağlanarak
- Mitokondrial DNA molekülü çift zincirli ve sirküler adenin-timin bakımından zengin bir bölgenin
olup hafif ve ağır zincirlerden oluşur. denatürasyonuna neden olan … DnaA proteini
- Mitokondrial DNA sentezinde DNA polimeraz gama
• Prokaryotlarda replikasyon çatalı oluşumunda görevli …
rol alır.
DNA helikaz (dna B), dna C
- Mitokondriyal matriks proteinlerinin bazılarının
• DNA helikaz (DnaB): Çift sarmalların birbirinden
sentezi için gerekli bilgiyi kodlar.
ayrılmasını sağlar.
- Nükleozom oluşturmaz.
• Tek sarmallı DNA-bağlayan (TSB) proteinler: Bunlar
- Mitokondrideki 2 adet rRNA ve 22 adet tRNA‛yı
çift sarmal yapının tekrar oluşumunu engellerler.
kodlar.
• DNA primaz (DnaG): Yaklaşık 10 nükleotidden oluşan
- ETZ ve oksidatif fosforilasyon ile ilgili bazı
kısa RNA parçaları olan primerleri (Ökaryotlarda
proteinleri kodlar.
primerleri DNA polimeraz alfa) sentezler.
- Bakteri DNA‛sına benzer.
• Primozom kompleksini oluşturan … DNA primaz, DNA
- Mitokondrial proteinlerin çoğu nükleer DNA
helikaz
tarafından kodlanır, serbest ribozomlarda sentezlenir
ve mitokondri içine taşınır. • DNA replikasyonunda primerler neden gerekir...
Serbest 3‛OH ucu sağlamak için.
• DNA replikasyonu, semikonservatif ve çift yönlüdür.
• DNA polimeraz III: DNA zinciri uzamasından esas
• DNA replikasyonu için gerekli olanlar; Substratlar,
sorumlu olan enzimdir. RNA primerin serbest 3‛ OH
4 deoksinükleozid trifosfat‛ta (dATP, dGTP, dCTP,
grubunu alıcı olarak kabul eder ve kalıp zincire uygun
dTTP) ortamda olmalıdır. Tek zincirli DNA kalıbı, DNA
deoksiribonükleotidleri ekler. Ökaryotlarda lider
replikasyonu bir primer olmadan başlayamaz. Enzimler:
zincirin uzamasını DNA polimeraz epsilon sağlarken,
DNA helikaz, DNA primaz, DNA polimerazlar, DNA
DNA polimeraz delta ise okazaki fragmanlarının
topoizomeraz, DNA ligaz vs..
uzamasını sağlar.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 69

• DNA polimeraz I: RNA primer, DNA polimeraz I
tarafından uzaklaştırılır ve yerine aynı enzimle uygun
nükleotidler yerleştirilir.
• Replikasyonda okuma yönü 3‛ → 5‛, sentez yönü 5‛→
3‛
• DNA polimeraz I‛in fonksiyonları: 5‛ → 3‛ ekzonükleaz,
5‛ → 3‛ polimeraz ve 3‛ → 5‛ ekzonükleaz
• DNA replikasyonunda ekzonükleaz aktivitesi ile hatalı
okumayı düzelten enzim... DNA polimeraz I
“DNA replikasyonu - 1” başlıklı şekile bakınız.
• DNA ligaz: DNA polimeraz III ve DNA polimeraz
I‛in yaptıkları zincirler DNA ligaz ile birbirlerine
fosfodiester bağı ile birleştirilir.
• Ökaryotlarda RNA primerinin uzaklaştırılmasında
sağlayan … Flep endonükleaz-1, RNaz H
• DNA çift sarmali bir uçtan açıldıkça, replikasyon
çatalının önünde helikal yapı sıkışır ve DNA sarmalinde
kıvrılmalar meydana gelir. Buna “süperkoiled DNA”
denir.
• DNA‛da süperkoillerin oluşumunu engelleyen enzimlere
DNA topoizomeraz adı verilmektedir.

Prokaryotik ve ökaryotik Dna • T o p o t e k a n v e i r i n o t e k a n gibi tekan türevi

polimerazların karşılaştırılması kemoterapötikler tip I topoizomeraz inhibitörleridir.
• E.coli‛de bulunan ve dinlenimdeki halkasal DNA‛da negatif
Memeli süperkoiller oluşturan... DNA giraz
E. coli Başlıca görevi
hücresi
• DNA giraz, E.coli‛de bulunan bir cins tip II
Primerleri uzaklaştırıp topoizomeraz‛dır. Bakteriyel DNA giraz‛a karşı
DNA doldurmak, kullanılan bir grup antimikrobial ajan vardır. Bunlara
polimeraz I DNA sentezi ve tamirinde kinolonlar denmektedir (siprofloksasin, ofloksasin,
oluşan boşlukları doldurmak novobiosin, florokinolonlar vb).

DNA DNA hata kontrolü (?) ve • Birer kemoterapötik ajan olarak kullanılan etoposide
polimeraz II onarımı ve tenoposid insanda bulunan tip II topoizomeraz
enziminin inhibitörüdür.
Polimeraz
DNA tamiri • Antrasiklinler olarak bilinen dokzorubisin, daunorubisin,
beta
idarubisin ve epirubisin gibi antitümöral antibiyotikler
Polimeraz Mitokondriyal DNA (mt DNA) de, tip II topoizomeraz enzimini inhibe edebilir.
gama sentezi
• Sitozin arabinozid (Sitarabine) antikanser tedavisinde,
DNA Polimeraz DNA zincir uzaması, DNA buna karşın adenin arabinozid (vidarabine) antiviral
polimeraz III epsilon hata kontrolü ve onarımı ajan olarak kullanılan nükleozid analoglarıdır.
DNA primaz Polimeraz • HIV tedavisinde kullanılan azidotimidin bir nükleozid
DNA primerlerinin sentezi
(DnaG) alfa analoğu olup revers transkriptazı inhibe eder.
Okazaki fragmanlarında • Kromatin paketlenmesini başlatan protein... Histon
Polimeraz
(kesikli zincirde) zincir
delta • DNA‛nın yapısında en fazla bulunan protein: Histon
uzamasını sağlar
proteinleri

DNA replikasyonu - 1
70 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Histonlarda görülen modifikasyonlar: Asetilasyon,
Metilasyon, Fosforilasyon
• Nükleozom nedir? Histon proteinleri (H1 histonu hariç)
ve bunları sarmalayan DNA birimleridir
• Kromatin nedir? Yoğun miktarda nükleozom içeren
kromozom bölgeleri
• Histonlar, arjinin ve lizinde zengin bazik proteinler
olup DNA‛nın nükleusta uygun şekilde katlanmasını
sağlar.
• Histon-1, nükleozomların merkezinde bulunmaz. Ancak
nükleozomların daha yoğun şekilde paketlenmesini
sağlar.
• Histon asetiltransferazlar, histon proteinlerinin
yapısındaki N-terminal lizin amino asitine asetil-
KoA‛dan aldığı asetil grubunu ekleyerek ε-N-asetil
lizine çevirir. Bu değişiklik artı yüklü histon ve eksi
yüklü DNA omurgası arasındaki güçlü bağı zayıflatır ve
kromatini gevşeterek ökromatin hale çevirir.
• Histon deasetilaz inhibitörü olan ilaç? Vorinostat
• Kromozomun uçlarında bulunan ve TG‛den zengin dizgiler
içeren bölge... Telomer
• Telomerlerin sentezinden (telomerin boyunun
sürdürülmesinden) sorumlu enzim; Telomeraz
• Yapısında protein ile birlikte RNA molekülü de bulunan
enzim... Telomeraz
• Kromozomun stabilizasyonunda görevi olan...
Telomer
• Replikatif hücre yaşlanması‛nın mekanizmalarından
biri, hücre bölünmesi sırasında telomeraz enzim
aktivitesinin azalması ve telomerlerin programlı bir
şekilde kısalmasıdır.
• Birçok kanser tipinde, telomeraz etkinliğini sürdürür
veya aktive edilir. Sonuçta, telomeraz aktivitesi
artması ile kanser arasında güçlü bir ilişki bulunur.
34. DNA ONARIMI
• DNA tamir mekanizmalarının etkisiz kaldığı durum..
Kromozom translokasyonu.
• DNA‛daki hasarlı bazların uzaklaştırıldığı tamir
sistemi... Baz eksizyon tamiri olup, baz eksizyon
tamirinde DNA‛daki hasarlı bazı uzaklaştıran enzim;
DNA glikozilazdır.
• Baz ekzisyon tamirinde görevli enzimler; DNA
glikozilaz, AP endonükleaz, deoksiribozfosfat liyaz,
DNA polimeraz ve DNA ligazdır.
• DNA‛ da deaminasyona uğramış bazları uzaklaştırarak
tamirin başlamasına yardımcı olan enzim... DNA
glikozilaz
• O-6-metilguanin, alkilleyici ajanlar varlığında oluşur
ve yüksek oranda mutajeniktir. O-6-metilguanin DNA
metil transferaz enzimi, guanindeki metil gruplarını
kendi sistein rezidülerine transfer ederek normal
guanin oluşumunu sağlar. Bu enzim direkt onarım yapan
enzimlere örnektir.
• Direkt güneş ışığına (UV) maruz kalan insanların deri
hücrelerinde pirimidin dimerleri (genellikle timin
dimerleri) oluşabilir. DNA‛dan UV ışığın neden olduğu
timin dimerlerinin kaldırıldığı tamir sistemi... Nükleotid
eksizyon tamiri
• Nükleotid ekzisyon tamirinde görevli enzimler; UV‛ye
özgün ekzinükleaz, DNA helikaz, DNA polimeraz I
ve DNA ligaz
• Nükleotid eksizyon tamirinde gözlenen bozukluk...
Kseroderma pigmentozum olup prekanseröz bir deri
lezyonudur. Bu kişilerde UV‛ye özgün endonükleaz (veya
ekzinükleaz) eksiktir.
• Mismatch tamir sisteminde (uyumlu olmayan nükleotid
gruplarının çıkarılması) gözlenen bozukluk... Herediter
nonpolipozis kolon CA
• Mismatch tamir sisteminde görev alan enzim DAM
metilaz
• Bir maddenin vücuda alındığında karsinojenik olup
olmadığı (karsinojenik potansiyeli) Ames testi ile
ölçülür.
• Onkojen ve proto-onkojenler; kansere neden olan
genlere onkojen denir. Normal hücrelerde bulunan ancak
bazı durumlarda aşırı aktive olarak kanseri tetikleyen
faktörlere proto-onkojen adı verilir.
• Tümör baskılayıcı bir protein olan p53, hücre
siklüsünü G1 ve G2 fazlarında kontrol eder. Birçok
kanser türünde p53‘ü kodlayan gende defekt olduğu
gösterilmiştir.
• Onkosüpressör bir genin delesyonu sonucu oluşan
b i r k a n s e r ; retinoblastom (13. kromozomda
bulunan Retinoblastom protein-1 (RB-1)deki hatadan
kaynaklanır)
35. RNA YAPISI VE SENTEZİ PROTEİN
SENTEZİ
• RNA‛ların asıl görevi protein sentezine katılmaktır.
Ancak bunların aynı zamanda enzimatik (ribozim)
aktiviteleri vardır. Örneğin 50S ribozomal RNA‛nın
içinde peptidil transferaz enzimi bulunur.
• RNA‛nın görev aldığı başlıca reaksiyonlar... Protein
sentezinin başlaması, Protein sentezinin sonlanması,
Amino asit zincirinin uzaması, Amino asitlerin
aktivasyonu
• Taşıyıcı RNA‛nın (tRNA) bazı özellikleri; amino asitleri
ribozomlara taşır. En az sayıda nükleotid içerir. Modifiye
bazlar ve timin içerir. Ayrıca mRNA‛daki kodonu tanıyan
antikodon içerir.
• tRNAdaki antikodon bölümünde Wobble pozisyonunda
inozin bulunması daha fazla kodon tanınmasını sağlar.
• Genetik materyal içerisinde hatalar tolere edilemezken
bir tek tRNA moleküllerinde anormal bazlar
(alkilasyon, metilasyon vb.) bulunabilir.
• Genetik materyal içerisinde yarı ömrü en kısa olan
messenger RNA olup yaklaşık 20-30 saniyelik bir yarı
ömrü vardır.
• Ökaryotik mRNA‛nın sentezi ve işlenmesi hangi hücre
organelinde gerçekleşir... Çekirdek
• Nükleusta sentezlenen RNA‛lara hnRNA (heterojen
nükleer RNA) adı verilir. hnRNA‛lar daha sonra
intronların çıkarılması ve ekzonların birleşmesi ile
mRNA‛ları oluşturmak üzere işleme girerler.
• snRNA (Small nükleer RNA): mRNA işlenmesine ve gen
düzenlenmesine katılır.

• RNA sentezini gerçekleştiren enzim ve kofaktörü... RNA
polimeraz - çinko
• Prokaryotlarda RNA polimeraz enzimi... Sigma faktörü
ve çekirdek enzimden oluşur: Primer hariç tüm RNA‛ları
aynı enzim sentezler.
• DNA‛nın promotor adı verilen özel bölümüne bağlanarak
etki eden enzim... RNA polimeraz
• RNA polimerazın bağlandığı DNA bölgesi...
promotor
• Sistron nedir: Bir proteinin sentezinden sorumlu
mRNA bölgesidir. Prokaryotik mRNA, bir çok proteini
kodlar yani polisistroniktir. Ökaryotik mRNA ise tek bir
proteini kodlar yani monosistroniktir.
• Ökaryotlarda RNA‛ların sentezinde; RNA polimeraz I,
II ve III olmak üzere üç farklı tip enzim görev alır.
• RNA polimeraz I: Nükleolusta 45S preribozomal RNA‛yı
sentezler
• RNA polimeraz II: Nükleusta mRNA‛nın prekürsörü
olan hnRNA‛yı sentezler.
• RNA polimeraz III: Nükleusta tRNA‛yı sentezler.
• Rifampin, prokaryotik RNA polimeraz inhibitörü olup
tüberküloz tedavisinde kullanılır.
• Alfa-Amanitin, RNA polimeraz II inhibitörüdür. mRNA
sentezini engeller.
• DNA üzerinde yer alan transkripsiyon başlangıç
bölgelerine promoter bölge adı verilir. Transkripsiyonda
helikaz enzimi gerekli değildir.
• Transkripsiyon, promoter bölgenin RNA polimerazın
sigma alt birimi tarafından bağlanması ile başlar.
• Pribnow box (-10 dizi) prokaryotik promoter noktası
“Prokaryotlarda RNA sentezi basamakları” başlıklı şekile
bakınız.
Prokaryotlarda RNA sentezi basamakları
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 71
• TATA kutusu veya Hogness box ökaryotlarda promoter
noktasıdır.
• Transkripsiyonun bitişini «ρ (Rho) faktörü» veya
DNA‛daki «palindrom» belirler.
• Palindrom: Aynı yönde yazıldıklarında aynı dizilişe sahip
olan karşılıklı iki DNA zinciridir.
• Ökaryotik hücrede RNA polimeraz II önce heterojen
nükleer RNA‛yı (pre mRNA‛da denir) sentezler.
• Daha sonra pre mRNA‛yı koruyabilmek için ilk önce 5‛
ucuna 7-metil guanozin şapkası (5‛ cap) yerleştirilir.
İkinci olarak 3‛ ucuna adeninden zengin bir poli A
kuyruğu eklenir. Amaç 5‛ ve 3‛ ucundan gelebilecek
ekzonükleazlara karşı mRNA‛yı korumaktır.
“Ekzonların birleştirilmesi (Splicing)” başlıklı şekile bakınız.
• Heterojen nükleer RNA‛da (pre mRNA‛da denir)
intronlar (protein kodlamayan bölgeler) ve ekzonlar
(protein kodlayan diziler) bulunur. Primer transkriptten
intronlar uzaklaştırılır, ekzonlar birleştirilir ve olgun
mRNA oluşur.
• Ekzonların birleştirilmesine splicing denir. Bu işlemde,
genellikle snRNA‛ların proteinlerle birleşmiş hali olan
snRNPs (small nükleer Ribonükleoprotein partikülleri)
aracılığı ile iki ekzon birbirine birleştirilir.
• Bazen de pre mRNA farklı dokularda farklı şekilde
işlenerek aynı pre mRNA‛dan dokuya farklı proteinler
üretilebilmektedir. Bu olaya alternatif splicing denir.
• Ökaryotik mRNA‛nın işlenmesi sürecinde gen ile ilişkili
olarak kesilip çıkartılan dizi... İntron
• Otoimmün ve genellikle ölümcül seyreden bir hastalık
olan Sistemik Lupus Eritematozus‛ta, snRNPs gibi bazı
proteinlere karşı otoantikorlar gelişir.
• β-talasemi, β-globin zinciri için gerekli olan mRNA‛nın
sentezi sırasında ekzonların hatalı birleştirilmesi ile
giden kalıtsal bir hastalıktır.
72 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
Ekzonların birleştirilmesi (Splicing)
• Genetik kodun temel özellikleri...
- Genetik kod canlılar arasında ortaktır.
- Bir amino asit için birden fazla kodon bulunur.
- Amino asit kodlamayan kodonlar bulunur.
- Genetik sistemde üç nükleotit bir kodonu tanımlar.
- Bir kodon sadece tek bir amino asidi kodlar.
• Polizom nedir? Ökaryotlarda mRNA‛ya birden fazla
ribozomun bağlanmış halidir
• Operon nedir? Prokaryotlarda DNA üzerinde yapısal
genler ve önündeki promoter bölgeye denir.
• Operatör nedir? Prokaryotlarda repressör molekülün
promoter bölgede bağlandığı yerdir. Repressör
operatöre bağlanarak promoter bölgeye RNA
polimerazın bağlanmasını önler. Dolayısıyla protein
sentezi baskılanır.
• Hangi bölgedeki mutasyon devamlı protein sentezine
neden olur? Operatör
• İndükleyici nedir? Repressör moleküle bağlanarak onu
inhibe eden dolayısıyla protein sentezinin uyarılmasını
sağlayan moleküldür.
• Protein sentezinde başlangıç kodonuna uygun amino
asit tRNA‛ya bağlanırken ihtiyaç olanlar... tRNA,
Metionin, Mg++, Metionil tRNA sentetaz
• Prokaryotik hücrelerde protein sentezinin başlangıç
bileşenleri şunlardır; 30S ve 50S ribozomal alt birim,
sentezlenecek proteinin mRNA‛sı, mRNA‛daki ilk
kodona uygun f-metiyonin-tRNA, GTP (enerji sağlar)
ve başlangıç faktörleri (BF=İF).
• Shine-Dalgarno dizisi: E.coli‛de mRNA yapısında
başlangıç kodonu olan 5‛-AUG-3‛ den daha önde yer
alan ve 30 S rRNA‛nın mRNA‛ya bağlanmasını sağlayan
bölgedir.
• Protein sentezinde doğrudan görev alan RNA
formları... mRNA, tRNA, rRNA ve ribozimler (peptidil
transferaz vb).
• Protein sentezinde enerji kaynağı olarak doğrudan
kullanılan nükleotidler... GTP – ATP
• Streptomisin, 30 S rRNA‛ya bağlanarak yapısını bozar
ve protein sentezini başlangıç aşamasında engeller.
Diğer aminoglikozid antibiyotiklerden olan neomisin
ve gentamisin, ribozomların küçük alt birimine
streptomisinden farklı bir bölgede bağlanıp genetik
kodun hatalı okunmasına yol açar.
• Tetrasiklin, 30 S rRNA ile etkileşerek aminoaçil
tRNA‛ların bakteri ribozomunda A bölgesine bağlanmasını
engelleyerek protein sentezini inhibe eder.
• Protein sentezinin uzama reaksiyonlarında gerekenler..
peptidil transferaz, uzama faktörleri 1 ve 2, GTP,
peptidil tRNA
• Protein sentezi için önemli miktarda enerji gerekir. Her
bir aminoaçil tRNA oluşumu için 2 yüksek enerjili fosfat
bağı gerekir. Her bir amino asit büyüyen peptid zincirine
eklenmesi için 2 GTP harcanır. Böylece bir peptid bağının
oluşması için 4 yüksek enerjili fosfat bağı harcanır.
• Puromisin, aminoaçil-transfer RNA‛ya (tirozinil-
tRNA) benzer ve protein sentezinde peptid bağı
oluşumuna katılıp polipeptid zincirinin erken (prematür)
sonlanmasına neden olur. Puromisin hem prokaryot hem
de ökaryotlarda protein sentezini uzamada durdurur.
• Peptid bağlarının oluşumu peptidil transferaz
tarafından katalizlenir. Peptidil transferaz aktivitesi,
50S ribozomal alt birimin 23S rRNA‛sında bulunur.
• Kloramfenikol prokaryotik 50S ribozomal subünitteki
peptidil transferazı inhibe eder.
@ Protein sentez inhibitörleri
ü Streptomisin, 30 S ribozomal RNA‛ya
bağlanarak yapısını bozar ve protein sentezini
başlangıç aşamasında engeller.
ü Neomisin ile gentamisin, genetik kodun hatalı
okunmasına yol açarak protein sentezini başlangıç
aşamasında inhibe ederler.
ü Tetrasiklinler, 30 S ribozomal RNA ile etkileşerek
aminoaçil tRNA‛ların bakteri ribozomunda A
(acceptor) bölgesine bağlanmasını engelleyerek
protein sentezini inhibe ederler.
ü Puromisin, aminoaçil-transfer RNA‛ya (tirozinil-
tRNA) benzer ve protein sentezinde peptit
bağı oluşumuna katılıp polipeptit zincirinin erken
(prematür) sonlanmasına neden olur.
ü Kloramfenikol prokaryotik 50S ribozomal
subünitteki peptidil transferazı inhibe eder.
ü Sikloheksimit ökaryotik hücrelerdeki 60S
ribozomal subünitteki peptidil transferazı inhibe
eder.
ü Difteri toksini ve Pseudomonas aeruginosa
ekzotoksin A, eEF-2‛yi (eUF-2) inhibe ederek
translokasyonu engeller.
ü Eritromisin, 50S ribozomal RNA alt birimine
bağlanır ve polipeptid zincirinin ribozomdan ayrıldığı
kanalı kapatır. Böylece translokasyonu engeller

• Siklohekzimid ökaryotik hücrelerdeki 60S ribozomal
subünitteki peptidil transferazı inhibe eder.
• Peptid bağı oluştuktan sonra ribozom, mRNA üzerinde 3‛-
ucuna doğru 3 nükleotid (bir kodon) boyunca ilerlemesine
translokasyon denir. Translokasyon için EF-2 (UF-2)
ve GTP gereklidir.
• Difteri toksini ve P. aeruginosa ekzotoksin A,
ökaryotik uzama faktör-2‛ye (eEF-2) ADP-ribozu
bağlar ve translokasyonu engeller. Böylece protein
sentezini uzama safhasında inhibe eder.
• Eritromisin, 50S ribozomal RNA alt birimine bağlanır ve
polipeptid zincirinin ribozomdan ayrıldığı kanalı kapatır.
Böylece translokasyonu engeller ve protein sentezini
uzama safhasında inhibe eder.
• Mutasyona açık DNA bölgelerinin yüksek oranda
içerdiği nükleotid dizileri...Sitozin-Guanin
• Transisyon: Bir pürin bazı, başka bir pürin ile veya bir
pirimidin bazı başka bir pirimidinle yer değiştirir.
• Transversiyon: Pürin-pirimidinle veya pirimidin-pürin
ile yer değiştirir.
• Sessiz mutasyon:kodonda oluşan bir mutasyon ile var
olan amino asit yerine aynı amino asit kodlanır.
• Yanlış (missense) mutasyon: Baz değişikliği, amino asit
yerine, başka bir amino asit kodlamasıdır. Örneğin; serin
kodonunda (UCA) ilk baz değişirse ve CCA olursa, bu
kodon prolin amino asitini kodlar.
• Yanlış mutasyona örnek, orak hücreli anemi: β
zincirinde 6. amino asit olan glutamat yerine, (GAA →
GUA veya GAG → GUG) valin geçer.
• Saçma (nonsense) mutasyon: Amino asit yerine,
sonlanma kodonu gelmesidir. Örneğin, serin kodonunda
(UCA) ikinci baz değişir, C yerine A gelirse UAA kodonu
oluşur ve translasyon bu noktada durur.
• Çerçeve kayması mutasyon: Genetik kod sisteminde her
üç nükleotid (=kodon) bir amino asite karşılık gelir. Bir
kodondan bir veya iki nükleotid çıkarsa (delesyon) veya
araya girerse (insersiyon), bu noktadan itibaren tüm
üçlüler bozulduğu için buna çerçeve kayması mutasyon
denir. En tehlikeli mutasyon şekli, çerçeve kayması
(frame shift) mutasyondur.
• Genellikle ağır bir klinik fenotipin oluşumuna neden
olan mutasyon tipi... Çerçeve kayması mutasyon
(frameshiff)
• Tekrarlayan diziler her genin mutant olmayan (normal)
allelinde de bulunur. Ancak bazı mutasyonlar trinukleotit
tekrar dizi sayısında artışla karakterizedir. Örneğin
normal bir kişide CAG tekrar dizileri en fazla 6 ila
35‛er kez görülürken, Huntington hastalığında glutamini
kodlayan CAG dizisi 36 ila 120 kez tekrarlamaktadır.
Tekrarlayan dizi örneklerinden bir diğeri olan Frajil
X sendromunda mRNA‛nın 5‛UTR bölgesinde 230‛dan
fazla CGG tekrar dizisi (normali 6-230) yer almaktadır.
Miyotronik distrofide ise nda mRNA‛nın 3‛UTR
bölgesinde CTG dizisi 37 ila 1500 kez (normali 5-36)
tekrarlayabilmektedir.
• Ataksia-telenjiektazi, x-ışınlarının yaptığı hatalara
karşı artmış bir duyarlılık olup, onarılamaması sonucu
gelişen, serebellar ataksi ve lenforetiküler malignitelerle
seyreden bir hastalıktır.
• Akridinler çerçeve kayması mutasyona yol açarlar.
• Nitrit, nitrat, nitrozamin gibi nitröz asit oluşturan
bileşiklerin DNA molekülünde neden olduğu mutasyon...
Bazların deaminasyonu
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 73
36. POLİPEPTİT ZİNCİRLERİNİN
POSTTRANSLASYONEL
MODİFİKASYONU
• Kısaltma; örneğin; pankreatik bir zimogen olan
tripsinojen, ince bağırsaklarda kısaltılarak aktif
tripsin haline dönüşür.
• Sinyal peptid kaybı: Örneğin insülinden sinyal peptidin
ayrılması.
• Fosforilasyon: Proteinin yapısında fosforlanan amino
asitler; serin, treonin, tirozindir.
• Protein yapısında fosforlanan en önemli amino asit
SERİN‛dir.
• Glikozilasyon (Glikozillenme): Karbonhidratlar serin
veya treoninin hidroksil gruplarına (0-glikozid) veya
asparajinin amino grubuna (N-glikozid) bağlanmıştır.
• Glikozillenme işlevi endoplazmik retikulum ve Golgi
aygıtında meydana gelir.
• Hidroksilasyon: Kollajen‛in α-zincirlerinde bulunan
prolin ve lizin amino asitleri endoplazmik retikulumda
hidroksillenir.
• İdrarda OH-prolin, OH-lizin artışı kemik harabiyetinin
göstergesidir.
• 3-Metil histidin; idrarla atılımı kas harabiyetinin
göstergesidir.
• ε-N-metillizin (veya tri-metillizin), karnitin sentezinde
yer alır.
• Karboksillenme: γ-Karboksiglutamat oluşumu K
vitaminine bağımlı pıhtılaşma faktörlerinde (faktör II,
VII, IX ve X) ayrıca protein C ve protein S yapısında
önemlidir.
• Osteokalsin gibi kemik proteinlerinin yapısında da γ-
karboksiglutamat oluşumu gereklidir.
• Fonksiyonu gereği kalsiyum bağlayan proteinlerin
(osteokalsin, K vit bağımlı pıhtılaşma fak.)
aktivasyonunda, glutamat kalıntılarını karboksilleyerek,
γ-karboksiglutamata çevirmek için K vitamini koenzim
olarak gereklidir.
• Desmozin; birbirine çapraz bağlarla bağlanmış dört adet
lizin kalıntısından oluşur ve elastinin esnekliğini verir.
• İzoprenillenme (Farnezilasyon): Kolesterol sentezi
sırasında oluşan farnezil pirofosfat gibi izopren birimleri
çeşitli proteinlerin sistein kalıntılarına eklenebilir. Bu
sayede proteinler plazma membranına tutunabilir.
Örneğin Ras proteinleri, Ras onkogenler, proto
onkogenler ve G proteinleri.
• Kovalan modifikasyonlar: Örneğin; bir vitamin olan
biyotin, karboksilaz enzimlerine kovalan bağlanması.
• β-alanin; Koenzim A ve pantotenik asidin yapısında yer
alır. Herhangi bir proteinin yapısına katılmamaktadır.
• Selenosistein; proteinlerin yapısında seyrek olarak
izlenen ve kendine ait tRNA‛sı olan, posttranslasyonel
modifikasyonla üretilmeyen ve Selenyum taşıyan bir
amino asittir. Bir stop kodonu olan UGA tarafından
kodlanır.
74 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• STOP kodonu ile kodlanan amino asit … 38. GENLERİN ELDE EDİLMESİ VE
Selenosistein
• Selenosistein, tioredoksin redüktaz ve glutatyon
peroksidaz, iyodotrironin deiyodinaz gibi enzimlerin
aktif merkezlerinde yer alır.
• Asetillenme: Örneğin histon proteinlerin yapısındaki
N-terminal lizinlerin asetillenmesi.
• Proteinlerin yapısında yer alan, yan zincirinde
hidroksilasyon, metilasyon ve koenzim bağlanması
modifikasyonlarının tümü görünen amino asit... Lizin
• Sinir sisteminde inhibitör transmitter olarak rol
oynayan gama-aminobütirik asidin (GABA), beyinde
öncüsü olan amino asit... Glutamik asit
• tRNA‛sı bulunmayan başlıca amino asitler...Hidro
ksiprolin, hidroksilizin, metilhistidin, metillizin, gama
karboksiglutamat ve taurindir.
37. BİYOTEKNOLOJİ VE MOLEKÜLER
BİYOLOJİ
• Restriksiyon endonükleaz, uzun olan çift sarmallı
DNA‛yı özel bazı bölgelerinden tanıyarak keserler.
Böylece daha küçük ve sınırlanmış DNA parçaları elde
edilir. Sınırlayıcı endonükleazda diyebileceğimiz bu
enzimler genellikle DNA‛yı 4 ila 6 baz çiftinden oluşmuş
ve palindrom adı verilen bölgelerden tanırlar.
• Restriksiyon endonükleazlar kesim yaptıklarında
yapışkan (bazen de yapışkan olmayan) uçlar oluşur.
• Palindrom aynı yöne doğru yazıldıklarında eşit olan
karşılıklı DNA dizileridir. Örneğin 5‛-GAATTC-3‛ dizisine
komplementer olan DNA zinciri 3‛-CTTAAG-5‛ dür. Eğer
bu ikinci parça 5‛ yönünden okunursa 5‛-GAATTC-3‛
olduğu görülür.
• Mikroorganizmalar arasında gen klonlamasında birçok
aracı moleküllerden (vektör) yararlanılmaktadır. Bunlar
restriksiyon endonükleazlarla kesilmiş DNA parçalarının
alıcı hücreye aktarılmasını sağlayan yapılardır.
• Retrovirüsler, reverse transkriptaz enzimi yardımı ile,
mRNA‛dan tek iplikçik cDNA (komplementer DNA)
sentezler.
• Tek ipliklçikli cDNA‛dan, DNA polimeraz I enzimi ile
ikinci bir cDNA sentezlenerek çift iplikçikli cDNA‛ya
dönüştürülür.
• Büyük DNA molekülleri restriksiyon endonükleazları ile
kırıldığı zaman sayılamayacak kadar çok miktarda DNA
parçası oluşur. Bu milyonlarca DNA parçası içinden,
incelenecek olan DNA dizisi veya düzgün bir gen‛in
ayrımı prob‛larla sağlanır.
• Prob‛un nükleotid dizisi, incelenecek olan DNA‛ya
komplementerdir. İncelenecek olan DNA parçasına
“hedef DNA” denir. Prob‛lar komplementer oldukları
hedef DNA‛ya bağlanır. Böylece bir kitaplıkta hedef
DNA‛nın bulunduğu klon, bant veya jel saptanabilir.
YERLERİNİN SAPTANMASINDA
YÖNTEMLER
• Southern blotting hibridizasyon tekniği günümüzde
DNA‛daki delesyonların saptanmasında başvurulan
önemli bir teknik.
• Northern blotting, Southern blothing yöntemine
benzer. Ancak, DNA yerine mRNA, viral RNA veya
total RNA araştırmak için kullanılır.
• İmmuno (WESTERN) blothing, mikroorganizmaların
yapılarında bulunan antijenik proteinlerin saptanmasında
kullanılmaktadır.
• DNA amplifikasyonunun en önemlisini Polimeraz Zincir
Reaksiyonu (PZR) (= Polymerase Chain Reaction, PCR)
oluşturmaktadır. PZR, belli bir DNA dizisinin bir tüpte
çoğaltılması amacıyla uygulanan test yöntemidir.
• PZR ile birkaç saat içinde, özgün bir nükleotid dizisinin
milyonlarca kopyası sentezlenebilir. İncelenecek DNA
dizisi ilk örnekte milyonda bir ve daha az bir miktarda
bulunsa bile, bu dizi PZR yöntemi ile çoğaltılabilir.
• Thermus aquaticus‛dan izole ve pürifiye edilmiş olan Taq
polimeraz ısıya dayanıklı bir polimeraz enzimi olup
PCR‛da kullanılmaktadır.
• DNA üzerinde kesim yaparak yapışkan uçlar meydana
getiren enzim... Sınırlayıcı endonükleaz
• Tek zincirli komplementer DNA (cDNA) sentezinde
kullanılan enzim... Revers transkriptaz
• Rekombinant DNA çalışmalarında kullanılan enzimlerden
fosfodiester bağını hidroliz eden... Ekzonükleaz III
ve restriksiyon endonükleaz.
• Rekombinant DNA elde etmek için gerekli olan
enzimler... Restriksiyon endonükleaz, DNA ligaz
• Rekombinant DNA teknolojisinin gelişiminde temel
aşamayı oluşturan enzim... Restriksiyon endonükleaz
SORULAR
1. Nükleozid yapısında aşağıdakilerden hangisi yer
almaz?
A) Fosfat grupları B) Deoksiriboz şekeri
C) Riboz şekeri D) Pirimidin bazı
E) Pürin bazı
Doğru cevap: A
2. Pürin ve pirimidin nükleotidlerinin “de novo”
biyosentezinde yer alan aşağıdaki moleküllerden
hangisi sadece pürin yapısında bulunur?
A) Glutamin
B) Aspartat
C) Glisin
D) Karbondioksit
E) Fosforibozil pirofosfat
Doğru cevap: C
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 75

3. Aşağıda verilen enzimlerden hangisi pürin yan 10. Aminoaçil-tRNA‘ya benzeyerek protein sentezinin
yolunda görev alır? erken sonlanmasına yol açan madde hangisidir?
A) Fosforibozilpirofosfat sentetaz A) Streptomisin B) Rifampin
B) Hipoksantin guanin fosforiboziltransferaz C) Tetrasiklin D) Aktinomisin D
C) Adenozin deaminaz E) Puromisin
D) Ksantin oksidaz
Doğru cevap: E
E) 5’ nukleotidaz
Doğru cevap: B
11. Aşağıdaki moleküllerden hangisi prokaryotlarda 30S
başlangıç kompleksinin bileşeni değildir?
4. Primerler DNA sentezi için neden gereklidir?
A) GTP
A) DNA polimerazı bağlarlar. B) Başlangıç faktörü 2 (BF-2)
B) Helikazı yönlendirirler. C) Messenger RNA
C) Sentezlenen DNA parçalarını birleştirirler. D) N-formilmethionil-tRNA
D) Sekonder yapıyı açarlar. E) ATP
E) Serbest 3’OH ucu oluştururlar.
Doğru cevap: E
Doğru cevap: E

5. Aşağıdaki enzimlerden hangisi DNA sentezinde görev VİTAMİNLER

almaz?
A) DNA polimeraz I B) DNA polimeraz III
C) Polinükleotid fosforilaz D) DNA ligaz 39. SUDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER
E) DNA helikaz
Doğru cevap: C • Oksidatif dekarboksilasyonda gerekli olan vitamin;
Tiyamin pirofosfat (TPP)
6. Aşağıdakilerden hangisi kromatin paketlenmesini • TPP‛ye bağımlı enzimler,
başlatır? - piruvat dehidrojenaz,
A) Telomer dizileri B) Kaspaz enzimleri - alfa-ketoglutarat dehidrojenaz,
C) Fosfodiester bağları D) Histon proteinleri - dallı zincirli alfa-ketoglutarat dehidrojenaz
E) Lamin proteinleri - transketolazdır.
Doğru cevap: D • Tiyamin eksikliğinde eritrositlerde transketolaz
aktivitesi azalması tanı koydurucudur.

7. RNA polimeraz enzimi, transkripsiyonu başlatmak • Tiyamin eksikliği ile ilişkili iki hastalık Beri Beri ve
için DNA üzerinde aşağıdakilerden hangisine Wernicke- Korsakoff sendromudur.
bağlanır? • Transketolazın arttığı tek durum; pernisiyöz anemi
A) Promoter B) Lokus kontrol dizileri • Transketolaz heksoz mono fosfat yolunun nonoksidatif
C) CpG adacıkları D) İntron kısmında görevlidir.
E) Ekzon
• Aldehit birimlerin aktarımında görevli koenzim;
Doğru cevap: D Tiyamin
• Aktif formu fosfat içeren vitaminler: tiamin, riboflavin,
8. RNA polimerazın çalışması için aşağıdakilerden niasin, pantotenik asit ve piridoksal
hangisi gerekli değildir?
• Aktif formu adenozin monofosfat türevi içeren
A) DNA kalıbı vitaminler: riboflavin, niasin, pantotenik asit
B) Primerler
• Adenozin monofosfat türevi koenzimler... FAD+, NAD+,
C) Transkripsiyon faktörleri
NADP+ ve Koenzim A.
D) Ribonükleozid trifosfatlar
E) Metal iyonları • FAD‛ın koenzimi olduğu enzimler; UDP-glukoz
dehidrojenaz, ksantin oksidaz, glutatyon redüktaz, NO
Doğru cevap: B
sentaz, dihidrolipoil dehidrojenaz, süksinat dehidrojenaz
ve açil KoA dehidrojenazdır.
9. Heterojen nükleer (hnRNA) yapısının 5’ ucunda yer • F M N , NADH dehidrojenaz ve NO sentazın
alan koruyucu yapı aşağıdakilerden hangisidir? koenzimidir.
A) Promotor bölge • Hidrojen transferinde rol alan koenzimler; NAD,
B) 7-metil Guanozin şapkası NADP, FMN, FAD, lipoik asit, koenzim Q
C) Ekson
D) İntron • Özellikle UV ışınlar ile en kolay bozulabilen ve
E) Poli A kuyruğu fototerapi alan bebeklerde eksikliği görülebilen vitamin
riboflavindir.
Doğru cevap: B
76 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Riboflavin eksikliğinde eritrosit glutatyon redüktaz
aktivitesi azalması tanı koydurucudur.
• NADH, özellikle 340 nm dalga boyunda verdiği absorbans
nedeni ile birçok enzimin tayininde kullanılır.
• NADP+ koenziminin yapısına katılan vitamin... Niasin
• Sınırlı miktarda niasin, triptofandan
sentezlenebilmektedir. Bu reaksiyonda koenzim olarak
Riboflavin ve pridoksal fosfat gereklidir.
• Niasin 1.5 g/gün (RDA‛nın 100 katı dozda) kullanıldığında,
yağ dokusundan lipolizi güçlü bir şekilde baskılar.
• Niasin, başta VLDL ve LDL‛nin birlikte yükseldiği tip II
b hiperlipoproteinemi olmak üzere birçok hiperlipidemi
tedavisinde kullanışlıdır.
• Niasin eksikliğinde 3D harfiyle belirtilen (dermatit,
diare, demans) + tedavi edilmezse ölümle (4D)
sonuçlanan Pellegra görülür.
• Eksikliğinde güneş gören yerlerde simetrik dermatit
görülen vitamin... Niasin
• Dermatit keskin sınırlı, simetrik, boyundaki görünümü
“Casal gerdanlığı” olarak adlandırılır. Liberkühn
kriptalarında kistik genişleme şeklinde bağırsak
lezyonları Pellegra‛da karakteristiktir.
• H a r t n u p h a s t a l ı ğ ı n d a , nötral (monoamino ve
monokarboksilik) amino asidlerin emilimi azalmıştır.
Triptofan emilimi de bozulur ve pellegra benzeri deri
lezyonları oluşur.
• Ateroskleroz tedavisinde vazodilatasyon yapıcı
etkisinden dolayı kullanılabilen vitamin hangisidir...
Niasin
• Biyotin; başlıca dört enzimatik reaksiyon için
gereklidir.
- Pirüvat karboksilaz,
- Asetil KoA karboksilaz,
- Propionil KoA karboksilaz
- Beta-metilkrotonil KoA karboksilaz
• Biyotini, biyotin taşıyıcı proteinin lizin kalıntısına
bağlayan holokarboksilaz sentaz enziminin yokluğu
multipl karboksilaz eksikliğinin nedenidir. Spesifik
olarak propiyonik asidemi oluşur. İdrarda laktat,
metilkrotonat ve hidroksipropiyonat atılımı artmıştır.
Akut ataklar esnasında Hiperamonyemi, dehidratasyon
ve ketoasidoz görülür.
• Biyotin aktive edilmiş karbondioksitin taşınmasında
rol alıp, karboksilaz enzimlerinin prostetik grubudur.
• Karboksillenmede, dört faktör gereklidir; Biyotin,
bikarbonat, ATP ve magnezyum.
• Biyotinin katılmadığı karboksillenme reaksiyonlar;
gama-Karboksi glutamat oluşumu (K vit gerekli), pürin
sentezi ve karbamoil fosfat oluşumudur.
• Karboksilasyon tepkimelerinde görev alan vitamin...
Biyotin ve K Vitamini
• Piruvatın glukoneojeneze girmesi için gerekli olan
koenzim... Biyotin
• Biyotinin mitokondriye girişini sağlayan biyotidinaz
eksikliğinde; gelişme geriliği, saç kaybı, ketoasidoz
ve eritematöz rushlar görülür.
• Koenzim A yapısındaki tek vitamin !! Pantotenik asit
• Asetil KoA‛nın yapı taşı olan Koenzim A, başlıca dört
maddeden meydana gelir.
a. Beta- Merkapto- etilamin
b. Pantotenik asit
c. Adenin
d. Riboz-3-fosfat
• Yağ asit sentetaz enzim kompleksi açil taşıyıcı protein
bölgesindeki vitamin; 4-fosfopantotein
• Açil taşıyıcı proteinin yapısında yer alan vitamin...
Pantotenik asit
• Hem yağ asit sentezi, hem de yıkımında gerekli olan
vitamin; pantotenik asit.
• Yanık ayak sendromunda eksik olan vitamin; pantotenik
asit‛tir.
• Folik asit; tek karbon birimleri olan metil gruplarının
aktarılmasında görev alır.
• Tek karbon birimlerin aktarılmasında rol alan
vitamin... Tetrahidrofolik asit
• Folik asitin katıldığı metillenme reaksiyonlarında tek
karbon birimlerinin başlıca kaynağı olan aminoasit;
serin.
• Tek hücreli canlılar PABA dan folik asit sentezleyen
dihidropteroat sentetaz enzimi bulunur.
• Sülfonamidler PABA analoğu, dihidropteroat sentetazı
inhibe eder.
• Memeli hücrelerinde besinlerle alınan folik asit önce
DHF, sonra THF asite çevrilir. Bu reaksiyonda görev
alan DHF redüktaz enzimi bir kemoterapötik ajan
olan metotreksat tarafından inhibe edilir.
• Folik asitin en aktif formu; N5-N10 metilen-THF‛dir.
• N5-N10 metilen-THF‛nin kullanıldığı başlıca metillenme
reaksiyonları;
- Glisin‛in serine dönüşümü,
- FİGLU‛nun glutamata dönüşümü(Histidin
katabolizması)
- Pürin sentezi,
- DNA‛nın karekteristik bazı olan timidin‛in sentezi
- Homosistein‛in metyonine dönüşümü
• Hangi reaksiyonda folat, hem karbon aktarımı sağlar
hem de kendisi dihidrofolata çevrilir... Deoksi-
üridilattan → deoksi-timidilat oluşumu
• Biyosentetik reaksiyonlarda aktif metil vericisi; S-
adenozilmetionin (SAM).
• S-adenozil metioninin (SAM) katıldığı başlıca
metillenme reaksiyonları; epinefrin, kreatin, melatonin,
fosfatidil kolin, metilenmiş nükleotidler. (ör. 7-metil
guanozin şapkası).
• Folik asit eksikliğinde nöral tüp defekti insidansı
artar.
• Keçi sütü ile beslenen çocukta görülen anemi hangisinin
eksikliğine bağlıdır... Folik asit
• Folik asit eksikliği tanısında kullanılan formiminoglutamik
asit (FİGLU) testinde, idrarla FİGLU atılımını uyarmak
için oral olarak yüklenen amino asit... Histidin
• Folik asit eksikliğinde idrarda artan...
Formiminoglutamik asit

• Folik asit eksikliğinde oral histidin yüklenmesi sonrası
kanda ve idrarda FİGLU artışı görülmektedir.
FİGLU atılım testi folik asit eksikliğinin tanısında
kullanılmaktadır.
• Vitamin B12‛nin insanda sadece iki koenzim formu bulunur;
metil kobalamin ve deoksi adenozil kobalamin.
• Vitamin B12 insanlarda iki temel enzimatik reaksiyonda
gereklidir. Homosisteinden metyonin sentezi ve metil
malonil KoA‛nın süksinil KoA‛ya izomerizasyonu.
• Homosisteinden metyonin sentezlenirken gerekli olan
Vitamin B12 formu; Metil kobalamindir. Ayrıca bu
reaksiyonda N-5 metil tetrahidrofolat gereklidir.
• Metilmalonil KoA‛nın süksinil KoA‛ya dönüşümü için gerekli
olan Vitamin B12 formu; Deoksi adenozil kobalamindir.
• Vitamin B12 yalnızca mikroorganizmalar tarafından
sentezlenir, bitkilerde bulunmaz.
• Sıkı vejeteryan diyetle beslenen kişilerde Vitamin B12
eksikliği görülebilir.
• B12 midenin pariyetal hücrelerinde salınan intrensek
faktör ile duodenumda birleşir. Terminal ileumda
bulunan reseptörler sayesinde İF-B 12 kompleksi
emilir.
• İntrensek faktörle birleşerek ileumdan emilen
vitamin... Kobalamin
• Kobalamin (vitamin B12) eksikliğinde plazmada yükselen
maddeler... Metilmalonik asit ve homosisteindir.
• Pernisiyöz anemi, otoimmün bir hastalık olup midenin
İF salgılayan pariyetal hücrelerine karşı harabiyet
vardır.
• Vitamin B 12 eksikliğinde folik asitin N 5 metil
tetrahidrofolat şekli biriktiği için, en aktif formu
olan N5–N10 metilen tetrahidrofolat oluşamaz ve
megaloblastik anemi görülür.
• B 12 vitamini yetmezliğinde kullanılan ilaç...
Hidroksikobalamin
• Metil malonik asitüri tedavisinde kullanılan vitamin...
B12 vitamin
• Organik asidemilerden hangisinin tedavisinde yüksek
dozda vitamin B12 kullanılır... Metilmalonik asitüri
• Kör ans sendromunda hangi tür anemi görülür...
Megaloblasit anemi (B12 vitamini eksikliğine bağlı)
• Amino asitlerin transaminasyon, dekarboksilasyon ve
deaminasyonunda görevli koenzim; pridoksal fosfat
• Dekarboksilasyonda görev alan vitamin pridoksal
fosfattır.
• Oksidatif dekarboksilasyonda ise gerekli olan vitamin
tiyamin pirofosfat
• Piridoksal fosfat; ALT ve AST gibi enzimlerin
düzenlediği transaminasyon, DOPA‛dan DOPAMİN,
glutamattan GABA ve Histidinden histamin oluşumu
gibi dekarboksilasyon reaksiyonları, ALA-sentaz ve
glikojen fosforilaz enzimlerinin koenzimidir.
• Pridoksin eksikliğinde, çocuklarda konvülsiyon, aşırı
hassasiyet görülür. Bunun nedeni pridoksine bağımlı
bir enzim olan glutamat dekarboksilaz aktivitesinde
azalma sonucu beyinde GABA azalmasıdır.
• Homosisteinin sistatyonine dönüşümünde görevli
sistatiyonin sentetazın kofaktörü pridoksindir.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 77
• Folat, vitamin B12 ve piridoksal fosfat eksiklikleri
hiperhomosisteinemi ile beraberdir. Homosistein artışı
kardiyovasküler hastalıklara neden olan atheroskleroz,
hipertansiyon ve tromboza neden olmaktadır.
• Vitamin B6 eksikliğinde fazla triptofan verilmesi idrarda
ksantürenik asit atılımını attırır.
• Piridoksin suda çözünen vitaminler içinde toksisitesi
görülen tek vitamindir.
• Bir çocukta hipokrom anemi, konvülzyon, seboreik
dermatit, periferik nörit ve taşikardi varsa hangi
vitamin eksikliği düşünülür... Pridoksal fosfat
• Piridoksin (Vitamin B6) eksikliğinde başlıca bulgular...
Konvülzyon, nöropati, anemi ve dermatit.
• Piridoksal fosfatın koenzim olarak kullanıldığı
tepkime... Transaminasyon
• Histidin dekarboksilaz enziminin koenzimi... Piridoksal
fosfat (B6) vitaminidir.
• Vit C, gıdalarla alınan ferri demiri ferro (+2) hale
çevirerek GİS‘ten emilimini kolaylaştırır.
• Vit C eksikliğinde prolil hidroksilaz aktivitesi düştüğü
için hidroksiprolinden fakir, yetersiz bir kollajen yani
skorbüt gelişir.
• Vücuda alındığı şekliyle direkt olarak etki eden
vitamin... Askorbik asit
• Askorbik asit hem antioksidan hem de fazla alındığı
takdirde pro oksidan etkilidir.
• Kollajen sentezinde rol oynayan vitamin... Askorbik
asit
• Eksikliğinde kolesterolün 7 alfa-hidrokolesterole
dönüşümü kısıtlandığı için kolesterol birikimine yol
açan vitamin... Vitamin C
• Çocuğun bezi değiştirilirken rahatsız oluyor,
pseudoparalizi görülüyor, diş etinde kahverengi renk
değişikliği ve diş eti kanamsı varsa... Skorbüt
• Eksikliğinde kollajen sentezinde lizin, hidroksiprolin
bağlanması bozulan vitamin... Vitamin C
• Safra tuzları, adrenalin, hidroksilizin, hidroksiprolin
gibi bileşiklerin sentezindeki hidroksilasyon
tepkimelerinde rol oynayan vitamin... Askorbik asit
• Kolesterolden; safra asit, D vitamini ve steroid hormon
sentezi gibi indirgeyici reaksiyonlarda vitamin C
gereklidir.
40. YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER
• Retinoidler, görme, üreme, büyüme ve epitel dokusunun
sağlamlığı için gereklidir.
• Vitaminlerden hangisinin hem birden fazla biyolojik
aktif formu vardır hem de bu formlardan her biri
kendine ait biyolojik etkiye sahiptir... Vitamin A ve
tetrahidrofolik asit
• Retinoidlerin öncüsü olan A vitamini formu... β-
karoten
• Vitamin A‛nın hangi formu steroid hormonlara benzer
şekilde etki eder... Retinoik asit
• Görme işlevinde rol alan başlıca moleküller...
Transducin, All-trans-retinal, cGMP, 11-cis-retinal
78 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Fazlalığı psödotümör serebriye neden olan vitamin...
Vitamin A
• Retinol: A vitamini‛nin primer alkol türevidir. Hayvan
dokularında retinol, retinil esteri olarak bulunur.
Retinol gıdalarla alınan başlıca A vitamini formudur.
• Retinal: Retinolün oksidasyonundan türeyen bir
aldehittir. Retinal A vitaminin görme ile ilgili
fonksiyonlarında yer alır. Görmeyi başlatan olay 11-
cis retinalin all-transretinale dönüşümüdür.
• Görme pigmentinin yapısal bileşeni olan amino asit...
Lizin
• Rodopsin= Cis-retinal + opsinden oluşur.
• Retinoik asit: Retinalin oksidasyonuyla oluşan asit
türevidir. Retinoik asit steroid hormonlara benzer
şekilde etki eden ve epitel dokusu için gerekli olan A
vitamini formudur.
• β-Karoten: Bitkisel kaynaklıdır. Provitamin A olarak
da anılan β-Karoten antioksidandır.
• Beta karoten, ince bağırsaklarda bulunan karoten
dioksijenaz ile önce retinale oradan da retinole
dönüşebilmektedir.
• A vitamini eksikliğinin en erken belirtisi gece körülüğü
olup loş ışıkta görme azalmıştır.
• Eksikliğinde epiteliyal metaplaziye görülen vitamin...
A vitamini
• A vitamini kanda Retinol bağlayıcı protein, D vitamini
ise D vit bağlayıcı proteinle taşınır.
• İsotretinoin (13-cis retinoik asit); ciddi inatçı kistik
aknesi olan kişilerde peroral olarak kullanılabilen tek
retinoik asit preperatıdır.
• İsotretinoin (13-cis retinoik asit); t e r a t o j e n
(hamilelerde kullanılmamalı) ayrıca LDL/HDL oranını
arttırdığı için tip II hiperlipidemi gibi kolesterolü
yüksek hastalarda kesinlikle kullanılmamalı.
• Tretinoin (retinoik asit) aynı zamanda akut promiyelositer
lösemi tedavisinde kullanılabilmektedir.
• 1,25-di-OH kolekalsiferol; en güçlü vitamin D
formudur. Oluşumu, parathormon, plazma fosfat ve
kalsiyum düzeylerince sıkı bir şekilde düzenlenir.
“D vitamini metabolizması” başlıklı şekile bakınız.
• D vitamininin, öncü formu... 7-dehidrokolesterol
• D vitamini sentezi sırasında 7-dehidrokolesterol
sırayla hangi dokularda aktifleşerek kalsitriole
döner... Deri, karaciğer, böbrek
• Sentezi, kanda taşınımı, hücredeki etki mekanizmaları
yönünden steroid hormonlara benzeyen vitaminler...
Vitamin D ve retinoik asit
• D vitamini sentezinde hız kısıtlayıcı olan, sitokrom p450
1-alfa hidroksilaz, mitokondrial bir enzimdir.
• D vitamini sentez sırası; önce ciltte dehidrokolesterolden
kolekalsiferol oluşur. Karaciğerde 25-hidroksilaz enzimi
ile 25 -OH Kolekalsiferol meydana gelir. Böbreklerde ise
mitokondride bulunan ve hız kısıtlayıcı enzim olan 1 alfa
hidroksilaz ile 1,25 diOH kolekalsiferol oluşur.
• Böbrekte ayrıca 24 hidroksilaz denilen ve D vit‛in
inaktif formu olan 24,25 diOH kolekalsiferol
oluşumunu sağlayan bir enzim bulunur.
• 1,25 diOH kolekalsiferol üç mekanizma ile kandaki
kalsiyumun normale yükseltir. Bunlar GİS‛ten kalsiyum
emilimini arttırmak, böbreklerden kalsiyum kaybını
azaltmak, gerekirse kemiklerden kana kalsiyum çıkışını
sağlamak şeklinde özetlenebilir.
• Yalnız anne sütüyle beslenen 6 aylık bebek kasılmalarla
getirildiğinde ilk önce ne düşünülür... Vitamin D
eksikliği tetanisi
• Vücuda inaktif alınıp önce karaciğer sonra böbrekte
aktif formuna dönüşen vitamin hangisidir... D
vitamini
• Böbreklerde D vitamini yapımını aktive olarak aktive
eden durum... Hipofosfatemi
• Fenitoin, fenobarbital gibi antikonvülzanları uzun süre
kullananlarda D ve K vit. eksikliği görülür.
• Tüm vitaminler içerisinde en toksik olan D vitaminidir.
Hiperkalsemi nedeni ile başta arterler ve böbrek
olmak üzere birçok doku etkilenir.
• 1-α,hidroksilaz, plazma fosfat düzeyindeki düşme
sonucu direkt olarak veya plazma kalsiyumunda azalma
durumunda ise paratiroid hormon (PTH) salınımının
uyarılması aracılığı ile indirekt olarak artar. 1-
α,Hidroksilaz aktivitesi, reaksiyon ürünü olan 1,25-
diOH D3 fazlalığında azalır.
• 1,25-di-OH D3, D vitamininin aktif şeklidir. Steroid
hormon olarak kabul edilir. Bu hormonun reseptörleri;
böbrek, ince bağırsak, kemikte osteoblastlar,
paratiroid, pankreas adacık hücreleri ve beyin
hücrelerinde bulunur. Hücre büyümesi ve farklı hücre
tiplerinin differansiyasyonunu sağlar.
• Kanda kalsiyum azaldığı zaman, parathormon ve D
vitamini, kalsiyumu normal seviyeye yükseltir. Kalsiyum
arttığı zaman ise tiroidin medüller C hücrelerinden salgılanan
kalsitonin kalsiyumu normal seviyeye düşürür.
• Hiperkalsemi, poliüri, konstipasyon ve dehidratasyon
hangi vitaminin fazla alımında oluşur...Vitamin D
• Bir hastada poliüri, polidipsi, dehidratasyon, hipotoni,
anoreksi ve irritabilite varsa ne düşünülür... Vitamin
D intoksikasyonu
• 6 aylık çocuk anne sütü ile besleniyorsa hangi vitaminin
verilmesi gerekir... D vitamini
• Kalsitriol sentezinde görev alan 1α-hidroksilaz
enziminin aktivitesi üzerine direkt veya indirekt
etkisi olanlar... Parathormon, 1,25 dihidroksivitamin
D3, Hipokalsemi, Hipofosfatemi
• Gama-karboksiglutamat oluşumu K vitaminine bağımlı
pıhtılaşma faktörlerinde (faktör II, VII, IX ve X) ayrıca
protein C ve protein S yapısında önemlidir.
• Gama- karboksiglutamat ayrıca kemikte osteokalsin‛in
aktivasyonunda da gereklidir.
• Dikumarol ve vitamin K‛nın sentetik bir analoğu olan
warfarin gibi antikoagülanlar γ-karboksiglutamat
oluşumunu engelleyerek etki gösterirler.
• K vitamini bağımlı gama karboksilasyona uğrayan amino
asit... Glutamat
• Kumarinin antikoagülan etkisi hangisidir... Glutamat
yan zincirlerinin karboksilasyonunu engelleyerek
• Yenidoğanlarda K vitamini eksikliği: Yenidoğanda
bağırsaklar sterildir ve K vitamini sentez edemezler.
Anne sütü günlük vitamin K gereksiniminin yaklaşık
beşte birini sağlar.

D vitamini metabolizması
• Safra obstrüksiyonu olanlarda... Yağda eriyen A, D,
E, K vitaminlerinin eksikliği görülebilir.
• Protrombinin karaciğerde aktivasyonu için gerekli olan
vitamin... Vitamin K
• K vitamini eksikliğinde hangisinin eksikliği görülür...
Protrombin
• Koenzim fonksiyonuna sahip olan tek yağda çözünen
vitamin... K vitamini
• Bazı proteinlerde glutamil kalıntılarının
posttranslasyonel karboksilasyonunu yapan vitamin...
Vitamin K
• K vitamini etkisi ile oluşan g-karboksi glutamat negatif
yüklü olduğu için pozitif yüklü Ca+2 için iyi bir şelatör
haline gelir. Bu da K vitaminine bağımlı pıhtılaşma
faktörleri ( II, VII, IX, X, prot C ve S) ve kemik
proteinlerinden osteokalsinin aktive olarak kalsiyum
bağlayabilmesi için gereklidir.
• Yenidoğanın hemorajik hastalığı; K vitaminine bağımlı
pıhtılaşma faktörlerinin eksikliği sonucu görülen
kanamalar ile seyreden bir tablo. Erken (0-24.saat),
klasik (2.-7.günlerde) ve geç başlayan (1.-6.
aylarda), tipleri mevcuttur. Her üç tipte de mukoza,
deri, gastrointestinal sistem kanamaları ve erken tipte
göbek, geç tipte intrakraniyal kanamalar görülür.
• Hemorajik hastalıkta, proflaksi amacıyla, doğumdan
sonra bebeklere 1-3 mg İM K vitamini verilir.
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 79
• Vitamin E, membranlarda serbest radikaller etkisi ile
meydana gelen ve poliansatüre yağ asitlerinin zincirleme
bir şekilde bozulması olan lipit peroksidasyonu en iyi
engelleyen antioksidandır.
• E vitamini eksikliği prematüre bebeklerde görülür
ve hemolitik anemiye yol açar. Ayrıca büyük
çocuklarda steatore ile giden hastalıklarda (ör. abeta
lipoproteinemi) E vitamini eksikliği görülebilir.
• E ve K vitaminlerinin spesifik taşıyıcıları olmadığından
kanda dolaşırken VLDL ve LDL gibi lipoproteinlerin
yapısında taşınmaktadırlar.
• E vitamini yağda eriyen vitaminler içerisinde en az
toksik olanıdır.
• Eritrosit membranında lipit peroksidasyonunu önleyen
başlıca vitamin … E vitamini
• Anti oksidan vitaminler... Vitamin E, beta-karoten ve
C vitaminidir.
• Kan dolaşırken lipoproteinler tarafından taşınan
başlıca vitamin... Vitamin E
• E vitamininin hücredeki esas fonksiyonu... Hücre zarı
lipitlerinin oksidasyondan korunması
• Vitamin E‛nin oksitlenmeye karşı koruduğu başlıca
lipitler... Fosfolipitler
• Vit E, LDL oksidasyonunu en iyi engelleyen
vitamindir.
• Glukoz tolerans faktörü, +3 değerlikli krom‛dur.
Eksikliğinde glukoz intoleransı görülür.
80 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Vitamin B12‛nin yapısında yer alan element, kobalt. SORULAR

• Bakırlı enzimlerin başlıcaları; lizil oksidaz, tirozinaz,
dopamin beta-hidroksilaz, süperoksit dismutaz, sitokrom
oksidaz ve mono-diamino oksidaz vb.
1. Aşağıdaki koenzimlerden hangisinin yapısında
• İyot, tiroid hormon sentezi dışında pek görevi vitamin yoktur?
yoktur.
A) FMN B) Koenzim Q
• Demir, hem proteinlerin yapı taşıdır. Başlıca
C) FAD D) Koenzim A
hemproteinler; Hemoglobin, myoglobin, sitokromlar,
E) NADPH
NO sentaz, katalaz ve triptofan pirolazdır.
• Demir ihtiyacı 0,8-1,5 mg olan çocuğun gıdalarla Doğru cevap: B
alması gereken demir miktarı... 8-15 mg
• Kofaktörü kalsiyum olan enzimler... Amilaz, lipaz,
2. Deride sentezi başlayan D vitamininin, öncü formu
lesitinaz.
aşağıdakilerden hangisidir?
• Kofaktörü Mangan olan başlıca enzimler; arjinaz,
pirüvat karboksilaz ve mitokondriyal SOD A) 25-hidroksikolekalsiferol
B) 24-hidroksikalsidiol
• İnhalasyon yolu ile fazla alınması neticesinde ortaya
C) Kalsitetrol
çıkan mangan toksisitesi, parkinsona yol açar.
D) 7-dehidrokolesterol
• Molibden, ksantin oksidaz‛ın yapısında bulunur. E) Kalsitriol
• Glutatyon peroksidaz‛ın kofaktörü selenyumdur.
Doğru cevap: D
• Kofaktörü Nikel olan enzim... Üreaz
• Ozmotik etkisi bakımından vücutta önemli elementler...
Sodyum, klorür, üre ve glukozdur. 3. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi, sadece hayvansal
• B12 vitamininin yapısında yer alan element... Kobalt gıdalarla alınabilir?
• Aktivitesi için selenosisteinin gerekli olduğu enzimler... A) Biotin B) E vitamini
Tiyoredoksin redüktaz, glutatyon peroksidaz, C) Folik asit D) Tiamin
selenofosfat sentetaz, iyodotironin deiyodinaz E) Kobalamin
• Yapısında çinko bulunan başlıca enzimler; Laktat
Doğru cevap: E
dehidrojenaz, karbonik anhidraz, alkalen fosfataz,
DNA ve RNA polimeraz, süperoksit dimutazdır.
• Keshan hastalığında hangi eser element eksiktir... 4. Kalsiyum bağlayıcı proteinlerin yapı ve fonksiyonu
Selenyum için önemli olan vitamin aşağıdakilerden
• Akrodermatitis enteropatikada hangi eser element hangisidir?
eksiktir... Çinko A) Vitamin B12
• Eser elementlerin ölçümünde kullanılan yöntem... Atomik B) Vitamin K
absorpsiyon spektrofotometri. C) Vitamin E
D) Tiamin
@ Vitaminlerin eksikliklerinde görülen E) Riboflavin
başlıca hastalık ve bulgular Doğru cevap: B

• Vit A Gece körlüğü, kseroftalmi, Bitot lekeleri,

folliküler hiperkeratoz 5. Aşağıdakilerden hangisi koenzim A yapısında yer
• Vit D Raşitizm almaz?
• Vit E Prematürelerde hemoliz, arefleksi, ataksi ve A) Biyotin
oftalmopleji B) Adenin
• Vit K Protrombin zamanı uzaması, kanama C) Riboz-fosfat
D) β-Merkaptoetilamin
• Tiyamin (B1) Beriberi (polinöropati, baldır
E) Pantotenik asit
hassasiyeti, kalp yezmezliği, ödem, oftalmopleji.
• Riboflavin (B2); İştahsızlık, ağız köşelerinde Doğru cevap: A
çatlak, nazolabial sebore.
• Niasin; Pellagra (fotosensitizasyon, dermatit, 6. Folik asit eksikliği tanısında kullanılan
diare, demans, ölüm) formiminoglutamik asit (FİGLU) testinde, idrarla
• Piridoksin (B6) Konvülzyon, hiperakuzi, mikrositik FİGLU atılımını uyarmak için oral olarak yüklenen
anemi, nazolabial sebore ve nöropati amino asit hangisidir?
• Biotin Saç dökülmesi, dermatit, hipotoni, ölüm A) Histidin
• Vit B12 Megaloblastik anemi, periferik nöropati, B) Glutamat
posterior nöropati, posterior lateral omurga C) Glutamin
hastalığı, vitiligo D) Alanin
• Folik asit; Megaloblastik anemi E) Lösin
• Askorbik asit (C vit) Skorbüt (sinirlilik, purpura, Doğru cevap: A
diş eti kanaması, periosteal kanama, ağrılı kanama)

HORMON METABOLİZMASI
41. GENEL BİLGİLER
• Sinyal iletiminde, bir molekülün çok sayıda molekülü
aktive etmesi ve her aşamada aktifleşen molekül
sayısının katlanarak artması... Amplifikasyon
• Reseptörü hücre içinde olan hormonlar: Androjenler,
östrojenler, glukokortikoidler, mineralokortikoidler,
progestinler, retinoik asit, kalsitriol 1,25[OH]-D3 ve
tiroid hormonlarıdır (T3 ve T4).
• Adenilat siklazı (Gs üzerinden) uyararak cAMP‛yi
arttıran hormonlar; ADH, glukagon, epinefrin, FSH,
LH, TSH, ACTH, CRF, parathormon ve hCG vb.
• Adenilat siklazı (Gi üzerinden) inhibe ederek cAMP‛yi
azaltanlar; somatostatin, alfa 2 adrenerjikler, opioidler,
anjiotensin II ve asetilkolindir.
• Sekonder mesajcı olarak cGMP‛yi kullanan hormonlar:
ANP, BNP, NO.
Gs Proteinin aktivasyonu
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 81
• İkincil haberci olarak Ca/inozitol trifosfat döngüsünü
kullanan hormonlar; alfa 1 adrenerjikler, ADH, oksitosin,
gastrin, kolesistokinin, asetilkolin (muskarinik), TRH ve
GnRH vb.
• Januz kinazın etkisine aracılık ettiği mediatörler…
Büyüme hormonu, eritropoetin, prolaktin, leptin,
sitokinler
• Gs → adenilat siklazı aktive eder. Gi → adenilat siklazı
inhibe eder. Gq → fosfolipaz C‛yi aktive eder.
• A d e n i l a t s i k l a z sistemindeki i k i n c i l m e s a j c ı
cAMP‛dir.
“Gs Proteinin aktivasyonu” başlıklı şekile bakınız.
• İkincil haberci olan cAMP sitoplazmik bir enzim olan
protein kinaz A‛yı aktifler.
• Protein kinaz A ile ilgili... Bir serin/treonin kinazdır,
Hücresel sinyal iletiminde rol alır, İki katalitik alt birimi
vardır, Allosterik bir enzimdir.
• G-proteine bağımlı olarak aktive edilen adenilat siklaz
nasıl deaktive olur... Gα tarafından GTP hidroliziyle.
• Protein kinazlar aktive olunca, protein yapısında üç
amino asit fosforlanır. Serin, treonin ve tirozin.
82 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

• Genellikle epinefrin ve glukagon gibi antiinsülinik

hormonların yer aldığı katabolik süreç ve açlıkta görevli
enzimler fosforile olduklarında aktive olurlar. Örneğin
hormona duyarlı lipaz, glikojen fosforilaz vb.
• Tam tersi insülin varlığında yani anabolik süreçte ve
tokluk durumunda görevli enzimler ise defosforile halde
iken aktiftir. Örneğin glikojen sentaz, asetil KoA
karboksilaz, piruvat kinaz ve HMGKoA redüktaz vb.
• Kolera toksini cAMP üzerinden sekresyonları arttırır.
• Kolera toksini Gs-alfa subünitine aktif durumda iken
ADP-ribozun bağlaması, GTP‛az etkisini bloke eder.
İstirahat fazına geçemeyen Gs-α subüniti, adenilat
siklazı sürekli aktive eder ve cAMP artışı olur.
• Kolerada üretilen enterotoksin...adenilat siklazı aktive
eder, üretilen cAMP bağırsak hücrelerine sodyumun
aktif transportunu önler, sonuçta bağırsak lümeninde
su toplanır ve şiddetli diyare gelişir.
• Kolera toksininin bağırsaklardaki reseptörü GM-1
gangliozid yapısındadır.
• Pertussis toksini, Gi-alfa subünitine ADP-ribozun
bağlanmasını sağlar. Böylece Gi- subüniti aktive
olamaz. Bu durumda cAMP‛yi azaltması gereken Gi
inhibe olduğu için ters bir etki ile cAMP artar.
• Kolera ve boğmaca toksinlerinin, ADP- ribozil
transferaz aktiviteleri bulunur.
• Sodyum florid (NaF) adenilat siklazın irreversibl bir Kalsiyum - inozitol trifosfat döngüsü
aktivatörü olup, cAMP‛nin artmasına sebep olur.
• Sodyum florid (NaF) aynı zamanda glikoliz enzimi olan • Fosfatidil inozitol 4,5- bifosfat, membranlarda
enolaz enziminin inhibitörüdür. fosfolipaz C ile yıkıldığı zaman inozitol trifosfat (İP3)
şekline dönüşerek ikincil haberci etkisi ortaya çıkar.
• cAMP‛yi → 5‛ AMP‛ye çeviren fosfodiesteraz enzimidir.
Kafein ve teofilin gibi metil-ksantin türevleri • Gq alfa aracılı sinyal iletiminde olayların gelişme
fosfodiesterazı inhibe ederek cAMP‛yi arttırırlar. sırası... Gq-a proteinine GTP bağlanması, fosfolipaz
C‛nin aktifleşmesi, hücre içinde inozitol trifosfatın
• Guanilat siklaz sistemi: Adenilat siklaz sisteminden artması, sitozolde kalsiyum miktarının artması, protein
farklı olarak G proteine bağımlı değildir. kinaz C‛nin aktifleşmesi
• Atriyal natriüretik peptid (ANP) ve Brain natriüretik • Hücre içinde uygun iyonu bağladığında bir grup protein
peptid (BNP); membrana bağlı guanilat siklazı aktive kinazı aktive eden protein... Kalmodulin
eder. • İkincil haberci etkisi olmayan molekül... Kalmodulin
• Nitrik oksitin (NO) kaynağı olan amino asit... Kalmodulin; Ca2+‛a bağımlı regülatör bir protein olup,
Arjinin fonksiyon açısından iskelet kasındaki troponin C
analoğudur. Yani kalmodulin; bir ikincil haberci olan
• Atrial natriüretik faktör ve nitrik oksit reseptörlerinin Ca2+‛nın fonksiyonuna aracılık eden bir ara maddedir.
ortak özelliği... Guanilat siklaz aktivasyonuna neden
olurlar. • E.Coli‛nin ısıya dayanıklı (stabil) enterotoksini etkisiyle
artan cGMP bağırsakta klörür sekresyonunu artırır,
• Nitrik oksit (NO) reseptörünün tipi ve oluşturduğu su geri emilimi azalır ve diyare oluşur.
ikinci haberci molekül... Sitoplazmik guanilat siklaz − • E. coli‛nin ısıya dayanaksız (labil) enterotoksini
cGMP ise kolera toksini gibi cAMP üzerinden diyareye yol
• Sitozolik Guanilat Siklaz: Bu enzim nitrik oksitle (NO) açar.
stimüle olur. Sadece NO‛in etkilerine aracılık eder.
• İkincil mesajcı cGMP, sitozolde inaktif formdaki 42. HİPOFİZ HORMONLARI
protein kinaz G‛yi aktifler.
• İkincil haberci, Gq ve fosfolipaz C üzerinden Ca/inozitol • Büyüme ile ilgili hormonlar veya faktörler, ikincil
trifosfat döngüsü ise, protein kinaz C aktive olur. haberci olarak bir kinaz veya fosfataz şelalesi
kullanırlar. Ör. büyüme hormonu (GH), epidermal büyüme
faktörü (EGF), fibroblast büyüme faktörü (FGF), insülin,
insüline benzer büyüme faktörleri (IGF-l, IGF-ll), sinir
büyüme faktörü (NGF) ve trombositten türeyen büyüme
faktörü PDGF) gibi.
• Büyüme hormonunun sekonder mesajcı sistemi “JAK-
KİNAZ” sistemidir.

• Somatostatin; Büyüme hormonu, glukagon, insülin, TSH,
FSH, ACTH ve gastrin gibi GİS hormonların salınmasını
inhibe ederken, prolaktini inhibe edemez.
• Büyüme ile ilgili etkilerini somatomedin C üzerinden
gösteren hormon... Büyüme hormonu
• Büyüme hormonu, büyüme uyarıcı periferik etkilerine
aracılık eden... İnsülin benzeri büyüme faktörü-1
• Büyüme hormonu salgılanmasında etkisi olan
moleküller... Growth hormon releasing hormon (GHRH),
dopamin, tiroit hormonları (T3, T4), somatostatin, uyku,
hipo-hiperglisemi salınımı etkiler.
• Plasental laktojenin yapısal benzerlik gösterdiği
hormon çifti... GH – Prolaktin
• Hipotalamusta prolaktin salınımını inhibe eden
faktör... Dopamin
• LH, FSH ve TSH‛ın alfa alt birimi ile benzer yapıda
olan hormon... İnsan koryonik gonadotropin
• Glikoprotein yapıda olan hormon... Follikül stimulan
hormon
• Alfa alt birimleri aynı beta alt birimleri farklı
glikoprotein yapıda hormonlar… İnsan koryonik
gonadotropin hormonu, Folikül uyarıcı hormon,
Lüteinleştirici hormon ve Tiroit uyarıcı hormon tirotropin
salgılatıcı hormon tripeptit yapıda bir hormondur. Alfa
ve beta alt birim içermez.
• Hedef dokuda aktif hale geçen başlıca hormonlar;
Testosteron ve tiroksin (T4).
• Plazma yarı ömrü en uzun olan hormon... Tiroksin (6,5
gün).
• Büyüme hormonu salgılatan başlıca faktörler...
Hipoglisemi, stres, egzersiz, arjinin ve uykunun derin
dönemi.
• Büyüme hormonunun etkileri...Glukoneogenez,
glikojenez, lipoliz, protein sentezinin uyarılması, kas
dokusunda glukoz uptake‛inin azalması, büyüme.
• Prolaktin ön hipofiz hormonları içerisinde salgılanması
primer olarak inhibisyonla (dopamin) kontrol edilen tek
hormondur.
• Hipofiz-hipotalamus aksındaki lezyonlarda ön hipofizde
bulunan tüm hormonlar azalırken sadece prolaktin
salgılanması artar.
• Prolaktin; meme dokusunda süt proteinlerinin ve süt
şekerinin sentezini uyarır. Tirotropin salgılatıcı hormon
(TRH), prolaktin salınımını uyarırken, dopamin ise
prolaktin salgılanmasını baskılar.
• Follikül stimulan hormonun etkileri...overlerden
östradiol sentezini uyarmak, testiste sertoli
hücrelerinden androjen bağlayıcı protein sentezini
uyarmak.
• FSH salgılanması spesifik bir şekilde inhibin tarafından
inhibe edilir.
• Luteinizan hormonun (LH) etkileri... Ovülasyonu
sağlamak, korpus luteumdan progesteron ve estradiol
sentezini uyarmak, testiste leydig hücrelerinden
testosteron sentezini uyarmak.
• Pro-opiomelanokortin peptitten sentezlenen
hormonlar... Proopiomelanokortin, 285 amino asit içeren
bir prekürsör olup üç temel peptit hormon açığa çıkar:
ACTH; bundan da alfa-MSH ve CLIP (corticotropin-like
intermediate lobe peptide) oluşur.
Beta-lipotropin (β-LPH); bundan da γ-LPH, β-MSH ve
β-endorfin oluşur. γ-MSH
BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 83
• Oksitosin ve vazopressin, arka hipofizden salgılanan
hormonlardır.
• Vazopressin ve oksitosin hipotalamusun supraoptik
ve paraventriküler çekirdeklerinde sentezlendikten
sonra, bu nöronların aksonları boyunca arka hipofize
taşınırlar.
• Oksitosin, nörofizin I ile vazopressin (ADH) nörofizin
II adı verilen spesifik taşıyıcı proteinler ile birlikte
sentezlenmektedir.
• Osmo ve baroreseptörlere duyarlı olup su regülasyonunu
sağlayan... Anti diüretik hormon
• Vazopressinin (ADH) etkileri...Böbrekte distal ve
toplayıcı tübüllerden suyun geri emilimi ve damar düz
kaslarında kasılma.
• Oksitosin,uterus ve süt bezlerinde miyoepitelyal
hücrelerde kontraksiyonu sağlar.
• Somatostatin sayısız inhibitör etkiye sahip olan bir
hormondur. Somatostatinin hangisi üzerine inhibitör
etkisi yoktur...Prolaktin
43. TİROİT HORMONLARI
• Dolaşımdaki inorganik iyot aktif transportla tiroid
follikül hücresine taşınmaktadır. Bu transportta Na-I
simporter (NİS) ve apikal iyot transporter önemli
rol oynar. NİS aktivitesi TSH ve iyod tarafından
düzenlenmektedir. Pendrin ise yeni bulunan bir proteindir
ve klor/iyot transportu yapar. Pendrin tiroid, iç kulak ve
böbrekte bulunur. Pendrin gen mutasyonlarının ‘‛Pendred
sendromuna‛‛ neden olur.
• Parathormonun kemikler üzerindeki etkisi hangisidir..
Osteoklastların aktivitesini ve proliferasyonunu
artırmak.
• Tiroid hormonları sentezinde rol oynayan başlıca
moleküller... Tiroglobulin, H2O2, Tiroperoksidaz, Na+-
I- simporter
• Nükleer reseptör aracılığıyla etki gösteren hormon...
Tiroid hormonu
• Tiroglobulinden tiroid hormonlarının salınımının
gerçekleştiği organel... Lizozom
• Hipotiroidide başlıca laboratuvar bulguları... Yüksek
TSH düzeyi, düşük T3 ve T4, anemi, yüksek kreatin
fosfokinaz seviyesi, düşük sodyum düzeyleri.
• Reseptörü hücre çekirdeğinde olan başlıca hormon...
T3 ve retinoik asit
• Periferik dokularda T4‛ü T3‛e çeviren iyodotironin
deiyodinaz enziminin koenzimi … Selenosistein
44. KATEKOLAMİNLER
• Streste erken dönemde artan hormonlar... Streste ilk
önce katekolaminler artar. Ardından glukagon, büyüme
hormonu, kortizol ve GnRH gibi hormonlar artar.
• Epinefrinin sinyal iletim mekanizmasında yer alan
moleküller... Heterotrimerik G proteini, Uyarıcı Gs
alfa –GTP, Adenilil siklaz, Beta adrenerjik reseptör
• Adrenal korteksten salgılanmayan hormon...
Noradrenalin
84 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
Adrenal korteks steroit hormon üretimine katılır.
Adrenal medullada ise katekolamin (adrenalin,
noradrenalin, dopamin) sentezlenir.
• Noradrenalin (Katekolamin) sentezinde hız kısıtlayıcı
enzim... Tirozin hidroksilaz
Tirozin hidroksilaz katekolamin biyosentezinde hız
kısıtlayıcı enzimdir. Tetrahidrobiyopterini kullanır ve
tirozini dopaya çevirir.
• Katekolamin sentezinde kortizol tarafından
sentezi indüklenen enzimin düzenlediği basamak...
Noradrenalin → Adrenalin
• Feniletanolamin-N-metiltransferazı indükleyen
hormon... Kortizol
• Feniletanolamin N-metil transferaz (FNMT) adrenal
medullada noradrenalini adrenaline çeviren bir enzim
olup glukokortikoidler tarafından indüklenir.
• Kas hücresinde glikojen sentezinin primer antagonisti
hangisidir... Epinefrin
Epinefrin, adrenal medulladan stresli bir uyarıma (korku,
heyecan, hemoraji, hipoksi, hipoglisemi vs.) yanıt olarak
salınır ve kas ve karaciğerde cAMP üretimiyle fosforilazı
uyararak glikojenolize yol açar.
• Monoaminoksidaz enzimi hangilerinin inaktivasyonunda
rol oynar.... Adrenalin ve noradrenalin
• Dopamin yıkım ürünü... Homovanilik asit
• Vanilmandelik asit (VMA) hangi maddelerin ana yıkım
ürünüdür... Adrenalin ve noradrenalin
• Feokromasitoma tanısında 24 saatlik idrarda artan
madde... Vanil mandelik asit
• Adrenal medulla kromaffin hücre tümörlerinin
tanısında 24 saatlik idrarda ölçülen madde... Vanil
mandelik asit
• Hangi hormon preprohormon olarak sentezlenmez...
Katekolaminler
Katekolaminler (dopamin, norepinefrin ve epinefrin)
adrenal medullada kromaffin hücrelerde, tirozinden
sentezlenir. Katekolaminler, final formda sentezlenir
ve sekresyon granüllerinde depolanırlar.
Polipeptit yapıdaki hormonlar (örneğin, insülin, melanosit
stimüle edici hormon, parathormon, anjiyotensin II) ise
preprohormon olarak sentezlenirler.
45. STEROİT HORMONLAR
• Steroid hormonlar hidrofobik özellikte olup bir plazma
proteinine bağlanarak taşınır. Albümin, steroid
hormonlar için özgün olmayan bir taşıyıcıdır.
• Steroid hormonların başlıca temel özellikleri:
- Sudaki çözünürlüklerinin az olması
- Protein yapıdaki hormonlara göre daha uzun ömürlü
olmaları
- Taşıyıcı proteinlere bağlı olarak taşınmaları
- Biyolojik zarları geçebilmeleri
- Hücre içi ikincil haberciye gereksinim duymamaları
• Hücre membranından geçerken taşıyıcı kullanmayan
hormonlar... Steroit hormonlar, tiroit hormonları, D
vitamini ve retinoik asit.
• Steroid hormon sentezinde görev alan hidroksilaz
enzimlerinin özellikleri:
- Sitokrom P450 içerirler
- Tepkimeleri tersinir değildir
- Moleküler oksijen kullanırlar
- NADPH kullanırlar
- Monooksijenaz olarak da tanımlanırlar
• Dihidrotestosteron sentezine özgü olan enzim... 5α-
redüktaz
• Transkortin de denilen kortizol bağlayıcı globülin;
kortizol, kortikosteron ve progesteronu taşır. Seks
hormonu bağlayıcı protein ise cinsiyet hormonlarının
taşınmasından sorumludur.
• Aldosteron‛un spesifik bir taşıyıcısı yoktur, % 60‛ı
albümine bağlanarak taşınırken % 40‛ı serbest
bulunur.
• Kolesterolden steroid hormon sentezinde hız kısıtlayıcı
ve ilk basamak olan sit p450-scc (20-22 desmolaz)
mitokondri‛de bulunur.
• ACTH‛a bağımlı steroidojenik akut regülatör (StAR)
protein, kolesterolun sitozolden mitokondriye taşınması
için esansiyeldir.
• Steroid hormon sentezinde mitokondriyal basamaklar;
sit p450-scc (20-22 desmolaz), 11-β-hidroksilaz ve 18
α- hidroksilaz.
• Steroid hormon reseptörünün DNA‛ya bağlandığı
bölgede ″Çinko parmaklar″ denilen sisteinden zengin
diziler vardır.
• Böbrek üstü bezinde sentezlenen en potent
glukokortikoid? Kortizol.
• Kortizolün etkileri... Glukoneogenez, glikojenez,
lipoliz (ekstremitelerde), lipogenez (diğer dokularda),
fizyolojik dozlarda protein ve RNA metabolizmasında
artış (anabolizan etki), yüksek dozlarda katabolizan etki,
antiinflamatuar cevap ve immünsüpresyon.
• Sentez edildiği yerde depolanmadan sentez hızına
göre pasif difüzyonla salınan hormonlar... Steroit
hormonlar
Peptit yapılı hormonlar sentezlendikleri hücrelerde
bir miktar depolanırlar. Uyarı gelince kana verilirler.
Steroid yapılı hormonlar ise sentezlenir sentezlenmez
dolaşıma verilirler. Sentez hızlarını sekresyon hızlarını
belirler.
• Steroit hormonların öncüsü olan kolesterolden
sentezlenen öncül bileşik... Pregnenolon
“Steroid hormon sentezi-2” başlıklı şekile bakınız.
• Kolesterolden steroit yapıda hormonlar sentezlenirken
ilk sırada oluşan molekül... Pregnenolon
• Adrenal kortekste 21-hidroksilaz eksikliğinde görülen
hastalık... Konjenital adrenal hiperplazi
• 21-Hidroksilaz eksikliği sonucunda kan seviyesi
artan... 17-hidroksiprogesteron
• 18 hidroksilaz eksikliğinde hangi hormonun sentezi
etkilenir... Aldosteron
• Kortizol sentezi için gerekli olan, adrenal korteksin
zona fasikülata tabakasında bulunup zona glomerüloza
tabakasında bulunmayan enzim... 17α-hidroksilaz (18
hidroksilaz enziminin ise aldosteron sentaz olup sadece
zona glomerulozada bulunur.)
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 85

Steroid hormon sentezi-2

86 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ
• Aldosteron sentezinde hangi enzime ihtiyaç yok...
17αlfa-hidroksilaz (bu enzim zona glomerulozada yer
almaz)
• Adrenal korteksteki glukokortikoid sentez yolunda
yer alan enzimler... 21-hidroksilaz, 11β-hidroksilaz,
17α-hidroksilaz, 3β-hidroksisteroit dehidrojenaz
• Deoksikortikosteronu kortikosterona çeviren enzim …
11-beta hidroksilaz
• Steroit hormonların öncüsü olan bileşik... Kolesterol
• Sadece zona glomerulozada bulunan ve aldosteron
sentezine özgü enzim, 18 hidroksilaz (aldosteron
sentaz).
• Testosterondan östrojen sentezini sağlayan hidroksilaz
enzimi; aromataz
• Böbrek üstü bezinde sentezlenen en potent
mineralokortikoid, aldosterondur.
• 21 karbonlu hormononlar...Pregnenolon, progesteron,
kortizol, aldosteron
• 19 karbonlu hormonlar... androjenler.
• 18 karbonlu olup aromatik halkaya sahip hormonlar...
Östrojenler.
• Kortizolün başlıca etkileri...
- Karaciğerde glukoneojenezi arttırır.
- Glikolizi inhibe ederek glukozun yıkılmasını önler.
- Kc‛de glikojenezi uyarır.
- Amino asitlerin mobilizasyonunu arttırdığı için (-)
nitrojen dengesi yapar.
- Ektremitelerde lipolizi arttırırken diğer dokularda
lipojenezi uyarır.
- Böbreklerde Na tutarak vücut Na‛unu arttırır.
- Anti-inflamatuar etki ve immunsuppresyon.
• Sentezinde aromataz enzimi rol oynayan hormon...
Östradiol
• Fetoplasental ünite fonksiyonlarının göstergesi olan
hormon... Estriol
• Plazmada seks hormonu bağlayıcı glob ü li n e
(SHBG) düşük oranda bağlanan steroid hormon...
Progesteron
• Seks hormon bağlayıcı globülin düzeylerini artıran
hormonlar … Östrojen ve troit hormonları
• Androjenlerden östrojen sentezi yapan dokular...
Testesterondan östradiol üreten aromataz enzimi yağ
dokusu, karaciğer ve deride bulunur. Ayrıca kadınlarda
gonadlar ve plasentada aromataz enzimi yer alır.
• Androstenedionun östron (E1) dönüşümünü katalizleyen
enzim… Aromataz
• Böbrek üstü bezinde sentezlenen en potent androjen...
Testosteron.
• Böbrek üstü bezinde en fazla sentezlenen androjen,
DHEA
• Testosteronu dihidrotestesterona çeviren enzim, 5α-
redüktaz olup inhibitörü finasterid‛tir.
• Aromataz aktivitesini arttıran başlıca durumlar;
yaşlanma, obezite, hipertiroidi ve siroz.
• Fertil dönemde başlıca östrojen, östradiol (E2)
• Gebelikte plasentadan salgılanan ve plasental
fonksiyonları değerlendirmede kullanılan başlıca
östrojen formu, östriol (E3)
• Menopozal dönemde başlıca östrojen; östron (E1)
• Estriol sentezinde görevli enzim ve bulunduğu doku;
16-alfa hidroksilaz ve fetal karaciğer.
• Böbreklerden sodyum geri emilimini arttırırken,
potasyum ve hidrojen atılımını uyararak vücudun sodyum
potasyum dengesini düzenleyen hormon; aldosteron.
46. PANKREAS HORMONLARI
• Kan glukoz derişimini artıran başlıca hormonlar...
Büyüme hormonu, glukagon, kortizol ve epinefrin.
• Glukagonun başlıca etkileri...
- Kc hücre zarında adenilat siklazı aktive etmek.
- cAMP üzerinden protein kinaz A‛yı aktive etmek.
- Karaciğerde glikojen depolarını azaltmak.
- Karaciğerden kana glukoz verilmesini arttırmak.
- Kc‛de glukoneojenezi arttırmak, glikolizi azaltmak.
- Keton cisimlerinin karaciğerde sentezini, periferik
dokularda yıkımını arttırmak.
• İnsülin pankreasın β-hücre ribozomlarında önce
pre-proinsülin şeklinde sentezlenir; pre-proinsülin
endoplazmik retikulum lümenine gelince sinyal peptidini
kaybeder. Proinsülin golgi aparatında proteazların etkisi
ile C peptidi kaybeder.
• Reseptöründe enzimatik aktivite olan hormon...
İnsülin
• Reseptöründe tirozin kinaz aktivitesi olan hormon...
İnsülin
İnsülin reseptörleri intrensek tirozin kinaz aktivitesine
sahip olup α2β2 konfigürasyonunda olmak üzere iki
alt gruptan oluşan bir heterodimerdir. α subüniti
tamamen ekstrasellüler olup insülini bağlar, β subüniti
ise transmembran bir protein olup sitoplazmik kısmı
otofosforilasyon bölgesine ve tirozin kinaz aktivitesine
sahiptir.
• İnsülinin bağlandığı reseptörün etkisini artıran
madde... Krom
• İnsülin salgı veziküllerinde hangi metal iyonu ile kompleks
halde bulunur... Çinko
• İnsülin, reseptörlerine bağlanabilmesi için hangi metal
iyonuna gerek duyar... Krom
• C-peptidin varlığı endojen insülini ekzojenden ayırt
etmek için önemlidir.
• İnsülinin reseptöründe intrensenk tirozin kinaz
aktivitesi bulunur.
 BİYOKİMYA’DA
BİYOKİMYA ÖNEMLİ BİLGİLER
HIZLI TEKRAR 87

• İnsülin piruvat kinaz, fosfofruktokinaz ve glukokinazı

İnsülinin etki ettiği metabolik yollar aktive ederek glikolizi uyarır.
• İnsülin varlığında fosforileyken aktif olan enzimler,
İnsülinle hızlanan İnsülin ile yavaşlayan
sitrat liyaz, fosfodiesteraz, protein fosfataz
anabolik olaylar katabolik olaylar
(= Glukagon ile (= Glukagon ile hızlanan • İnsülin; glukokinazı uyarınca glukoz-6-P miktarını
yavaşlayan olaylar) olaylar) arttırır. Glukoz-6-P‛da glikojen sentazı uyarır.

• Glikoliz • İnsülin, yağ asit sentezinde hız kısıtlayıcı enzim olan

• Glikojen sentezi • Glikoneojenez
asetil KoA karboksilaz ve kolesterol sentezinde hız
• Karaciğerde yağ asit
kısıtlayıcı enzim olan HMGKoA redüktazı defosforile
• Glikojenoliz
sentezi ederek lipojenezi aktive eder.
• Karaciğerde yağ asit yıkımı
• Yağ dokusunda yağ asit • Yağ dokusunda lipoliz • İnsülin lipoprotein lipazın aktivitesini artırarak kanda
sentezi • Karaciğerden kana serbest dolaşan trigliseridlerin yıkılmasını ve yağ dokusuna
• Yağ dokusuna glukoz glukoz çıkışı girerek depolanmalarını artırır.
girişi • Yağ dokusunda
• Yağ dokusunda • Glukoz, insülin sekresyonunu ve biyosentezini uyaran
triaçilgliserollerin yıkımı
triaçilgliserollerin en önemli faktördür.
• Karnitin mekiği ile yağ
depolanması asitlerin mitokondriye • Amino asitler içerisinde insülin salınımı için en güçlü
• Kolesterol sentezi taşınması stimülan etki gösteren L-arjinin ve L-lösindir.
• Kas ve karaciğerde • Protein yıkımı
protein sentezi • Karaciğerde keton • Gastrointestinal peptidler arasında insülin salınımını
• DNA ve RNA sentezi cisimlerinin sentezi en fazla uyaran... Gastrik inhibitör polipeptid.
• Büyüme • Gastrin, sekretin, kolesistokinin, glukagon-benzeri
peptid-1 (GLP-1) gibi bağırsak hormonları ve vagal
uyarı insülin salınımını arttırır.
• Diyabet tedavisinde kullanılan sülfonilüre grubu ilaçlar
İnsülinin etki ettiği başlıca enzimler
pankreastan insülin salgısını artırırlar.
İnsülinin etkinliğini İnsülinin etkinliğini • Kafein ve teofilin, insülin sekresyonunu uyarır.
arttırdığı enzimler azalttığı enzimler • İnsülin salınımını açlık ve travma periyodu boyunca
(Glukagonla inhibe olan (Glukagonla aktive olan azaltılır.
enzimler) enzimler)
• Langerhans adacıklarının delta hücrelerinden salgılanan
• Glikojen sentaz somatostatin, insülin ve glukagon salgılanması üzerine
• Piruvat dehidrojenaz güçlü bir inhibitördür.
• Glukokinaz
• Glikojen fosforilaz
• Diazoksit, vinblastin, kolşisin, fenitoin, β-blokörler,
• Fosfofruktokinaz-1
• Piruvat karboksilaz
Ca-kanal blokörleri gibi bazı ilaçlar insülin salınımını
• Fosfofruktokinaz-2
• PEP karboksikinaz
azaltırlar.
• Piruvat kinaz • Streptozosin; selektif olarak langerhans adacıklarında
• Fruktoz-1, 6-bifosfataz
• Glukoz-6-fosfat beta hücrelerini parçalar. Streptozosin insülinoma
• Fruktoz-2, 6-bifosfataz
dehidrojenaz
• Glukoz-6-fosfataz tedavisinde kullanılan bir antineoplastik ajandır.
• Asetil-KoA karboksilaz
• Hormon sensitif lipaz • Mide içeriği bağırsaklara geldiğinde iki önemli hormon
• HMG-KoA redüktaz
• Karnitin açiltransferaz salgılanır. Sekretin ve kolesistokinin
• Lipoprotein lipaz
• Protein kinaz A
• Gliserol fosfat • Sekretin, asidik mide (HCl= Hidroklorik asit) içeriğine
• Fosforilaz kinaz
açiltransferaz yanıt olarak salgılanır.
• HMG-KoA sentaz
• MAP kinaz • Sekretin, pankreastan bikarbonattan zengin bir sıvı
(mitokondriyal izoenzim)
• Fosfoprotein fosfataz salgılatarak asidik mide içeriğini nötralize eder.
• Fosfodiesteraz
• Sitrat liyaz • Kolesistokinin, safra kesesinin kasılmasını ve safra
salgılanmasını sağlar.
• Kolesistokinin (pankreozimin), pankreasın ekzokrin
• İnsülinin reseptörüne bağlanması ile reseptörde hücreleri tarafından sindirim enzimlerinin bağırsaklara
dimerizasyon oluşur ve reseptörde bulunan tirozin kinaz geçişine neden olur.
yapısındaki tirozinler otofosforlasyon ile fosforillenir. • Kolesistokinin mide hareketlerinin azalmasına neden
Bu sistemin çalıştırılması mitojenle aktive edilen protein olur, böylece mide içeriğinin bağırsaklara geçişi
kinazı (MAPK) çalıştırır. MAPK nukleusa geçerek bazı yavaşlar.
transkripsiyon faktörlerini aktifler ve böylece gen • Mideden salgılanan ghrelin isimli hormon yemek öncesi
uyarılması yaratılır. Böylece hücre proliferasyonu ve kanda hızla yükselir ve iştahı artırır. Yemek yendikten
farklılaşması oluşur. sonra ghrelin hormonun kandaki düzeyi hızla düşer.
• İnsülinin büyüme ve proliferasyon ile ilgili etkilerine • Bağırsaklardan salgılanan kolesistokinin yemek yeme
MAPK aracılık etmektedir. sırasında salgılanır ve doygunluk hissi yaratarak yemeyi
sonlandırır.
• Hücrede işi biten insülin, glutatyon transhidrojenaz
gibi lizozomal enzimler ile parçalanır. • Yani ghrelin yemeyi başlatır, kolesistokinin ise
sonlandırır.
88 TUSDATA BİLİMSEL
TUS TOPLANTI
HAZIRLIK MERKEZLERİ
MERKEZLERİ

47. ADİPOZ DOKUYA ENDOKRİN 3. Kortizol sentezi için gerekli olan, adrenal
korteksin zona fasikülata tabakasında bulunup
YAKLAŞIM zona glomerüloza tabakasında bulunmayan enzim
aşağıdakilerden hangisidir?
• Leptin ve insülin yemenin uzun süreli kontrolünü sağlar.
A) p450scc B) 11β-hidroksilaz
İnsülin ve leptin vücudumuzdaki yağ miktarıyla orantılı
C) 17α-hidroksilaz D) 21-hidroksilaz
olarak dolaşıma salınırlar ve yemek yemeyi engeller.
E) 18-hidroksilaz
Ayrıca enerji harcanmasını (sempatik sinir sistemini
Doğru cevap: C
çalıştırarak) artırırlar.
• İştahı baskılayan peptidler (anaroksijenik): Leptin, 4. Protein kinaz G nın aktive olmasını sağlayan ikincil
insülin, α-MSH, CRH, CART (kokain-amfetamin regulated haberci molekül aşağıdakilerden hangisidir?
transkript), kolesistokinin.
A) GTP B) AMP
• İştahı artıran peptidler: Nöropeptid Y (hipotalamus C) cGMP D) cAMP
arkuat nukleusda sentezlenir), Agouti related peptide E) GMP
(AgRP) Oreksinler ve ghrelin (mide kaynaklı) dir. Doğru cevap: C
• Tokluk ve emilim sonrasında yağ dokusunda
gerçekleşenler... Glikozun hücre içine geçişinin artması, 5. Aşağıdaki maddelerden hangisinin iştahı arttırıcı bir
Trigliserid sentezinin artması, Pentoz fosfat yolunun etkisi yoktur?
hızlanması, Glikolizin artması
A) Nöropeptid Y B) Ghrelin
• Gastrointestinal sistemin başlıca hormonları...Gastrin, C) Leptin D) Orexin
kolesistokinin, sekretin, gastrik inhibitör peptid (GIP), E) Agouti-Related Protein
vazoaktif intestinal peptit (VIP), motilin, somatostatin,
Doğru cevap: C
pankreatik polipeptit (PP), enkefalinler, subtans P,
nörotensin ve enteroglukagondur. 6. Somatostatin aşağıdaki hormonlardan hangisinin
Gastrik inhibitör polipeptit (GİP) ve Vazoaktif salınımını inhibe etmez?
intestinal peptit (VİP) gastrik asit salınımını inhibe A) İnsülin B) Glukagon
eder. Motilin intestinal motiliteyi başlatır. Sekretin C) TSH D) Prolaktin
pankreatik bikarbonat salımını artırır. Gastrin ise E) Büyüme hormone
gastrik asit ve pepsin salınımını uyarır. Doğru cevap: D
• Mide asit salınımını artıran başlıca hormon...
Gastrin
• Renin salınımını inhibe edenler; ASLA
ASLAHELAL
HELAL ETMİYORUZ
ETMİYORUZ!!!
• Artmış kan basıncı
• Ayaktan oturur duruma geçmek
• Tuz yüklemesi Bu eserin tüm hakları TUS-DATA A.Ş.’ye aittir.
• β- adrenerjik antagonistler Yıllar boyunca verilen nice emek, zahmet,
• Prostaglandin inhibitörleri güncelleme telif ve yayın harcamaları ile bugünkü
• Potasyum haline gelmiştir.
• Vazopressin
• Anjiyotensin II Bu eserin yasal olmayan yollarla (fotokopi, PDF
vb.) edinilmesi iki açıdan daha yasak ve ahlak
SORULAR dışıdır.
1. Telif hukuku ve kanunlar açısından yasak
1. Aşağıdaki hormonlardan hangisinin reseptörü hücre ve cezaya tabidir.
içinde değildir?
2. Bütün inançlar açısından “yasak” ve
A) Tiroid hormonları “haram” dır. Kul hakkıdır ve TUSDATA ya
B) Kortizol
da emeği geçen herhangi bir yazarımız, kul
C) Progesteron
D) Retinoik asit haklarını hiçbir şekilde helal etmeyeceğini
E) Eritropoietin ve bir çeşit “hırsızlık” yoluyla elde edilen
yayınımızın fayda etmemesini gönülden
Doğru cevap: E
dilediklerini açıkça deklare etmektedir.
2. Yan zinciri üzerinden protein fosforilasyonu Bu esere gerçekten ihtiyacı olan öğrenci
gerçekleştirilen amino asitler aşağıdakilerin arkadaşlarımızın; şubelerimize yazılı başvurması
hangisinde birlikte verilmiştir? ve incelememiz durumunda, iyi niyetle ve
A) Serin, tirozin, sistein cömertçe hediye etmeye hazır olduğumuzu da
B) Serin, treonin, triptofan deklare ediyoruz.
C) Sistein, tirozin, treonin
D) Sistein, tirozin, arjinin Mülkiyet haklarına tecavüz ne kadar çirkinse;
E) Tirozin, serin, treonin mülkiyet haklarına saygı da o kadar asil bir
Doğru cevap: E duruştur.

TUSDATA