ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

Η Γεωγραφία αφορά τη μελέτη της Γης και ό λων των πραγμά των που βρίσκονται πά νω
ή κοντά στην επιφά νειά της. Έτσι μελετά τους ανθρώ πους, τη γη, τον αέρα, το νερό , τα
ζώ α και τα φυτά και ό λες τις συνδέσεις μεταξύ των πιο πά νω.
Είναι η επιστή μη η οποία συνδέει τις κοινωνικές και τις θετικές επιστή μες μέσω του
στοιχείου του Γεωγραφικού χώ ρου. Μέσα από την προοπτική των ά λλων μαθημά των
του Δημοτικού Σχολείου διακρίνουμε ό τι:
Η Επιστήμη ασχολείται κυρίως με τις διαδικασίες. Η επικέντρωση της είναι στα αίτια
και τις επιπτώ σεις που έχουν ανεξά ρτητα από το χώ ρο ή το χρό νο. Οι ερωτή σεις της
ξεκινού ν κυρίως με το Πώ ς.
Η Ιστορία ασχολείται κυρίως με το χρό νο. Η επικέντρωσή της είναι κυρίως στο χρό νο
των γεγονό των και το τι έγινε πριν ή μετά από αυτά . Οι ερωτή σεις της ξεκινού ν κυρίως
με το Πό τε.
Οι Ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες ασχολού νται κυρίως με τα ή θη, την
κοινωνία και την αισθητική . Η επικέντρωση βρίσκεται στην κρίση των ηθώ ν, της
κοινωνίας και της αρμονίας. Οι κυρίως ερωτή σεις τους ξεκινού ν με το «Θα έπρεπε» ή
«Πό σο σημαντικό ».
Η Γεωγραφία ασχολείται με το χώ ρο. Η επικέντρωση της είναι στην τοποθεσία και τη
διά ταξη των πραγμά των στο χώ ρο, των συνθηκώ ν που επικρατού ν σε κά ποιο
συγκεκριμένο μέρος και τις συνδέσεις μεταξύ των μερώ ν. Οι κυρίως ερωτή σεις της
Γεωγραφίας ξεκινού ν με το Πού .
Ο καθένας που ζει πά νω στη Γη, στην καθημερινή του ζωή παρατηρεί και αλληλεπιδρά
με το κά θε πρά γμα που συναντά και λαμβά νει Γεωγραφικές αποφά σεις. Έτσι είτε το
συνειδητοποιού με είτε ό χι καθημερινά κά νουμε Γεωγραφικές διερευνή σεις.
Οι Γεωγραφικές διερευνή σεις δεν είναι διαφορετικές ά λλες ερευνητικά
προσανατολισμένες προσεγγίσεις έχουν μια ουσιώ δη διαφορά : το χώ ρο. Η γνωριμία με
το που είναι κά τι και πως η τοποθεσία του επηρεά ζει τα χαρακτηριστικά του (και ά λλα
φαινό μενα) αποτελεί το θεμελιώ δες γνώ ρισμα της Γεωγραφική ς σκέψης.
Το Πού είναι μια φαινομενικά απλή ερώ τηση αλλά εμπεριέχει τερά στιο νό ημα και
πολυσή μαντες προεκτά σεις. Καθημερινά οι ά νθρωποι κά νουν επιλογές για το Πού θα
κτίσουν τα σπίτια τους, για το Πού θα πά νε για φαγητό , για το Πού θα στείλουν τα
παιδιά τους στο σχολείο, για το Πού θα αναζητή σουν εργασία, για το Πού θα
αναζητή σουν ιατρική περίθαλψη, για το Πού θα κτίσουν νοσοκομεία, για το Πού θα

1
λειτουργή σουν καταστή ματα κλπ. Οι δε αποφά σεις τους έχουν επιπτώ σεις αλλά οι
προσωπικές επιπτώ σεις τους εξαρτώ νται από το Πού βρίσκεται ο καθένας μας. Οι
επιπτώ σεις (θετικές ή αρνητικές), πολύ συχνά , μπορεί να προβλεφθού ν εά ν αυτοί που
τις παίρνουν:
1. Γνωρίζουν το χώ ρο.
2. Είναι Γεωγραφικά συνειδητοποιημένοι και ξέρουν να αναλύ ουν το χώ ρο.
Κατά συνέπεια, το μά θημα της Γεωγραφίας θα πρέπει να έχει δύ ο ά ξονες. Τη γνωριμία
με το χώ ρο και την καλλιέργεια δεξιοτή των Γεωγραφική ς ανά λυσης και
συνειδητοποίησης.
Η γνωριμία με το χώ ρο βοηθά τους μελλοντικού ς πολίτες να γνωρίσουν τις (κοντινές ή
μακρινές) τοποθεσίες, μορφές γης και διαφορετικού ς πολιτισμού ς οι οποίοι
συνδιαμορφώ νουν έναν αυξανό μενα αλληλοσυνδεδεμένο κό σμο και δημιουργού ν ένα
παγκό σμια ανταγωνιστικό περιβά λλον. Η γνωριμία με το χώ ρο έχει επιπτώ σεις στην
ορθό τητα των αποφά σεων και την αποδοτική κατανομή των πό ρων. Η τουριστική
διαφή μιση που έγινε στις χώ ρες με το κατά λληλο κλίμα, η γνώ ση της
ανθρωπογεωγραφίας και της φυσική ς γεωγραφίας για την προώ θηση κά ποιου
προϊό ντος από κά ποιον επιχειρηματία (θα πωλού σε κανένας ψυγεία στους
Εσκιμώ ους;) είναι παραδείγματα που υπογραμμίζουν τη σημασία της Γεωγραφική ς
γνώ σης.
Η Γεωγραφική συνείδηση οδηγεί στη βελτίωση της καθημερινή ς ζωή ς του μελλοντικού
πολίτη και τα αποτελέσματά της είναι συνή θως δυσδιά κριτα: αποδοτικό τητα,
ασφά λεια, περιβαλλοντική αμεροληψία και αρμονία στη χωρική διά ταξη. Ίσως να είναι
το σπίτι που δεν έχει κτιστεί μέσα στη λεκά νη του ποταμού , οι επικίνδυνες βιομηχανίες
που βρίσκονται μακριά από τις κατοικημένες περιοχές, η αποφυγή της γεωγραφική ς
συγκέντρωσης χαμηλό τερων κοινωνικώ ν στρωμά των, η δικαιό τερη ανά πτυξη των
περιφερειώ ν κλπ.

ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

Οι Γεωγρά φοι έχουν δύ ο αλληλοβοηθού μενα και αλληλοσυμπληρωμένα μοντέλα
ανά λυσης της οργά νωσης του Γεωγραφικού χώ ρου. Κινού νται πά νω σε δύ ο τρό πους
μελέτης του Γεωγραφικού χώ ρου οι οποίοι έχουν ίση σημασία. Την Περιφερειακή
Γεωγραφία και την Συστηματική Γεωγραφία.
Περιφερειακή Γεωγραφία: είναι η μελέτη πολλώ ν Γεωγραφικώ ν παραγό ντων σε μια
περιοχή . Οι παρά γοντες αυτοί είναι συνή θως το κλίμα, το έδαφος, η οικονομία, η
πολιτική , η θρησκεία, τα ιστορικά γεγονό τα κλπ. Η εστίαση είναι κυρίως στο πως ό λα
αυτά αλληλεπιδρού ν σε ένα μέρος για να δημιουργή σουν το χαρακτή ρα που έχει. Η
υφιστά μενη οργά νωση του μαθή ματος στο Δημοτικό Σχολείο είναι κατά τη γνώ μη μας
ά νισα επικεντρωμένη στον περιφερειακό ά ξονα. Το κύ ριο εργαλείο της περιφερειακή ς
γεωγραφίας είναι ο χά ρτης αναφορά ς. (Προσοχή :Δεν είναι η απαρίθμηση
πληροφοριώ ν για ένα μέρος).
Συστηματική Γεωγραφία: είναι η μελέτη χωρικώ ν μοτίβων ενό ς θέματος σε μικρή
κλίμακα (σε μεγά λο δηλαδή εύ ρος μιας χώ ρας ή χώ ρων). Το κυρίως εργαλείο μελέτης
της συστηματική ς γεωγραφίας είναι ο θεματικό ς χά ρτης-ο χά ρτης που παρουσιά ζει το
μοτίβο κατανομή ς ενό ς θέματος. Μια τέτοια μελέτη απαντά ερωτή σεις στο γιατί το
θέμα αυτό κατανέμεται στο συγκεκριμένο χώ ρο, και πώ ς έχει εξαπλωθεί το
συγκεκριμένο θέμα στο χώ ρο αυτό .
Η παιδαγωγική ωφελιμό τητα της διδασκαλίας του μαθή ματος της Γεωγραφίας και
στους δύ ο ά ξονες ενισχύ εται από έρευνες της Γνωστική ς Ψυχολογίας. Η συναίνεση της
πλειοψηφίας των Γνωστικώ ν Ψυχολό γων είναι ό τι η από κτηση της γνώ σης είναι
μακροχρό νια και αποδοτική εά ν ενεργοποιηθού ν πολλαπλές συνά ψεις του εγκεφά λου.
Η χωρική σκέψη (Γεωγραφική ανά λυση) έχει βρεθεί ό τι συμπεριλαμβά νει και τα δύ ο
ημισφαίρια του εγκεφά λου. Το αριστερό ημισφαίριο είναι το αναλυτικό αναλαμβά νει
την λογική επεξεργασία πληροφοριώ ν και γεωμετρικώ ν σχέσεων. Κατά συνέπεια είναι
κατά λληλο να επεξεργά ζεται τη συστηματική γεωγραφία. Το δεξιό ημισφαίριο είναι το
διαισθητικό /ενορατικό και το κατά λληλο να επεξεργά ζεται εικό νες, σχή ματα, πρό σωπα
και τις αλληλεπιδρά σεις τους. Είναι κατά συνέπεια πιο κατά λληλο να επεξεργά ζεται την
περιφερειακή γεωγραφία. Η χρή ση και των δύ ο προσεγγίσεων ενεργοποιεί και τα δύ ο
ημισφαίρια και τις νευρικές συνά ψεις μεταξύ τους κά νοντας τη γνώ ση μό νιμη και
μεταφερό μενη.

Στη συνέχεια θα ασχοληθού με κυρίως με το ζή τημα της συστηματική ς Γεωγραφίας με

τη χρή ση θεματικώ ν χαρτώ ν και ενό ς ά λλου είδους θεματική ς κατανομή ς, των
χαρτογραμμά των, και της επεξεργασίας τους.

3
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ
Όπως έχουμε δει πιο πά νω, βασική ερευνητική κατεύ θυνση της Γεωγραφίας είναι να
αναγνωρίσει και να εξηγή σει φαινό μενα που μπορεί να συνδέονται χωρικά . Για τους
Γεωγρά φους, το κύ ριο και βασικό εργαλείο στη μελέτη και την έρευνα είναι ο χά ρτης (ο
χά ρτης εδώ χρησιμοποιείται με την ευρύ τερη έννοια, μπορεί να είναι τυπωμένος σε
χαρτί ή να είναι ψηφιακή αναπαρά σταση συνδεδεμένη με βά ση δεδομένων πχ.
ψηφιακή χαρτογραφία ή γεωπληροφορική ).
Ένας από τους πιο ισχυρού ς τρό πους γεωγραφική ς ανά λυσης είναι η ανά λυση των
γεωγραφικώ ν μοτίβων πά νω σε ένα χά ρτη. Η ανά λυση γεωγραφικώ ν μοτίβων ξεκινά
με τη δημιουργία ενό ς χά ρτη μιας θεματική ς κατανομή ς του υπό εξέταση φαινομένου.
Ένα τέτοιο φαινό μενο μπορεί να είναι η κατανομή σημείων που παρουσιά ζουν πό λεις.
Μια εξέταση ενό ς τέτοιου χά ρτη μπορεί να αποκαλύ ψει ό τι οι πό λεις ακολουθού ν τις
ακτογραμμές ή ποταμού ς. Μερικές από τις γνωστό τερες γεωγραφικές θεωρίες
ξεκίνησαν με την εξέταση κά ποιου τέτοιου χά ρτη (πχ. θεωρία του κεντρικού τό που).
Ο βασικό τερος τύ πος χά ρτη που χρησιμοποιείται στην συστηματική Γεωγραφία είναι ο
θεματικό ς χά ρτης για ερμηνευτικές αναλύ σεις και τα χαρτογρά μματα για διερευνητικές
αναλύ σεις.

ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ
Οι θεματικοί χά ρτες είναι χά ρτες οι οποίοι παρουσιά ζουν την χωρική κατανομή ειδικώ ν
θεμά των (θεματικώ ν πληροφοριώ ν) τοποθετημένων πά νω σε ένα περίγραμμα
χωρικώ ν μονά δων. Οι χωρικές μονά δες μπορεί να είναι σχή ματα χωρώ ν, επαρχιώ ν,
πολιτειώ ν, δρό μων, ποταμώ ν, πό λεων κλπ. Τέτοιοι χά ρτες μπορεί να παρουσιά ζουν την
κατανομή του πληθυσμού , τη γεωλογία, την κλίση του εδά φους, την κατανομή πό λεων,
τις συγκοινωνιακές ροές κλπ.
Οι θεματικοί χά ρτες μπορεί να έχουν διά φορες μορφές ανά λογα με τη γεωμετρική
επιλογή της αναπαρά στασης του φαινομένου. Στη χαρτογραφία υπά ρχουν τρεις
γεωμετρικές επιλογές για αναπαρά σταση ενό ς χωρικού φαινομένου στο χά ρτη. Ένα
φαινό μενο μπορεί να παρουσιαστεί στο χά ρτη ως κατανομή σημείων (πχ. πό λεις), ως
κατανομή γραμμώ ν (πχ. αναπαρά σταση δρό μων ή ποταμώ ν) ή ως επιφά νεια (π.χ.
κατανομή χωρώ ν, επαρχιώ ν κλπ.).
Θεματικοί χάρτες σημείων
Ο κύ ριος σκοπό ς των θεματικώ ν χαρτώ ν σημειοκατανομή ς είναι η οπτική απεικό νιση
της πυκνό τητας των σημείων της κατανομή ς. Τα σημεία-σύ μβολα που αναπαριστού ν
το φαινό μενο πά νω στο χά ρτη μπορεί να είναι ίσου μεγέθους και ίδιου χρώ ματος ή να
παρουσιά ζονται με διαφορετικό μέγεθος και χρώ μα ανά λογα με κά ποιο ά λλο
χαρακτηριστικό τους. Έτσι, η κατανομή πό λεων στο χά ρτη μπορεί να γίνει με σύ μβολα
των οποίων το μέγεθος είναι ανά λογο του πληθυσμού .

Θεματικοί χάρτες γραμμών

Ο κύ ριος σκοπό ς των χαρτώ ν αυτώ ν είναι να απεικονίσουν χωρικές ροές ή γραμμικά
φαινό μενα. Οι χά ρτες ροώ ν μπορεί να παρουσιά ζουν την κατεύ θυνση και το μέγεθος
μιας ροή ς μεταβά λλοντας το πά χος ή /και το χρώ μα της υπό εξέταση ροή ς. Η
τοποθέτηση των γραμμώ ν στο χά ρτη μπορεί να αναπαριστά το χώ ρο της ροή ς με
ακρίβεια ή απλά να παρουσιά ζει τις συνδέσεις που υπά ρχουν μεταξύ δύ ο τό πων.

Θεματικοί χάρτες επιφάνειας

Οι θεματικοί χά ρτες επιφά νειας παρουσιά ζουν την κατανομή κά ποιου χωρικού
φαινομένου στη στατιστική ς περίληψης του φαινομένου μέσα σε χωρικές μονά δες.
Ένας από τους πιο χαρακτηριστικού ς τέτοιους χά ρτες είναι ο χωροπληθικό ς χά ρτης. Σε
ένα χωροπληθικό χά ρτη, κά θε χωρική μονά δα παίρνει χρώ μα ανά λογα με την ένταση
του φαινομένου που παρουσιά ζει. Έτσι εά ν, για παρά δειγμα, σε ένα χωροπληθικό
χά ρτη παρουσιά ζεται η πυκνό τητα πληθυσμού της Γης, οι πιο πυκνοκατοικημένες
χώ ρες θα έχουν πιο έντονο χρώ μα από τις πιο αραιοκατοικημένες (με κλιμά κωση
χρώ ματος από κό κκινο ως το πιο έντονο, σε ά σπρο για το λιγό τερο έντονο φαινό μενο).

ΧΑΡΤΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
Τα χαρτογρά μματα παρουσιά ζουν επίσης κά ποιο ειδικό χωρικό θέμα αλλά χωρίς να
χρησιμοποιού ν τις παραδοσιακές χωρικές μονά δες (πχ. περιγρά μματα χωρώ ν). Στα
χαρτογρά μματα η ποσό τητα του ειδικού θέματος που παρουσιά ζεται στρεβλώ νει το
μέγεθος των παραδοσιακώ ν χωρικώ ν μονά δων, χωρίς ό μως, να τις κά νει
δυσαναγνώ ριστες. Έτσι, για παρά δειγμα, ένα χαρτό γραμμα του παγκό σμιου
πληθυσμού θα παρουσιά ζει τη χώ ρα που έχει το μεγαλύ τερο πληθυσμό (πχ. Κίνα) με
την μεγαλύ τερη επιφά νεια. Τα χαρτογρά μματα διατηρού ν:

5
• Τη θέση της χωρική ς μονά δας.
• Κά ποια από τα χαρακτηριστικά του σχή ματος της χωρική ς μονά δας.
• Την τοπολογία των χωρικώ ν μονά δων.
Τα χαρτογρά μματα έχουν ένα ά μεσο πλεονέκτημα: η ερμηνεία τους είναι πολύ πιο
εύ κολη γιατί σε αντίθεση με τους θεματικού ς χά ρτες απαιτού ν την ταυτό χρονη
επεξεργασία μιας μό νο μεταβλητή ς σε αντίθεση με τους θεματικού ς χά ρτες οι οποίοι
απαιτού ν την ταυτό χρονη επεξεργασία μεγέθους της χωρική ς μονά δας και του
χρώ ματος.

ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΧΑΡΤΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Με τη χρή ση των θεματικώ ν χαρτώ ν και των χαρτογραμμά των, οι Γεωγρά φοι
εξετά ζουν την κατανομή των Γεωγραφικώ ν χαρακτηριστικώ ν και επιχειρού ν την
εξή γηση της κατανομή ς τους. Οι θεματικοί χά ρτες και τα χαρτογρά μματα μπορού ν να
αποτελέσουν το έναυσμα μιας διερευνητική ς γεωγραφική ς ανά λυσης στο Δημοτικό
Σχολείο, ενώ σε ψηλό τερο επίπεδο μπορού ν να αποτελέσουν και τη βά ση της
ερμηνευτική ς ανά λυσης για εξή γηση της κατανομή ς.
Απαραίτητη προϋ πό θεση για την αποδοτική αξιοποίηση των θεματικώ ν χαρτώ ν και
των χαρτογραμμά των είναι η προϋ πά ρχουσα γνώ ση των χωρικώ ν μονά δων και της
τοπολογίας τους. Σύμφωνα με τη γνωστική ψυχολογία, η αποθήκευση και η
ανάκληση των χωρικών σχημάτων πρέπει να γίνεται αυτόματα όταν στην
εκπαιδευτική πράξη παρουσιάζεται πάνω σε ένα χάρτη κάτι το καινούριο. Η
ταυτόχρονη επιχείρηση αποκωδικοποίησης και ανάλυσης των σχημάτων και
του περιεχομένου της κατανομής, δημιουργεί στον εκπαιδευόμενο γνωστική
υπερφόρτιση (cognitive overload). Για το λό γο αυτό θεωρού με χρή σιμο οι μαθητές
να έχουν αυτό ματη μνημονική γνώ ση του χά ρτη-πλαισίου της θεματική ς κατανομή ς
(των χωρικώ ν μονά δων) πριν επιχειρηθεί θεματική ανά λυση. Αυτό μπορεί να
επιτευχθεί και με τη χρήση βουβών χαρτών οι οποίοι συμπληρώνονται από τους
μαθητές με τη βοήθεια του άτλαντά τους.
Η χρή ση του θεματικού χά ρτη ή του χαρτογρά μματος στη διδασκαλία, μπορεί να γίνει
με την αναζή τηση χωρικώ ν ανισοτή των στην κατανομή του φαινομένου. Καθοδηγού με
δηλαδή τους μαθητές να αναζητή σουν εά ν ένα χωρικό φαινό μενο έχει ετεροβαρή
κατανομή . Εά ν αυτό συμβαίνει ίσως θα έπρεπε να διερευνηθεί. Κατά τη διερεύ νηση
μπορεί να ανακύ ψουν ερωτή σεις του τύ που, τι ά λλο μπορεί να υπά ρχει που να
επηρεά ζει την κατανομή και αυτό μπορεί να οδηγή σει στη σύ γκριση χαρτώ ν
διαφορετικού θέματος.
Προφανώ ς, η σύ γκριση χαρτώ ν είναι μια κυκλική διαδικασία η οποία κτίζει μια νοητική
ομά δα θεματικώ ν χαρτώ ν στη μνή μη των μαθητώ ν οι οποίοι χρησιμοποιού νται για τη
διερεύ νηση και την παραγωγή καινού ριων χωρικώ ν πληροφοριώ ν ό ταν αντικρίζουν
καινού ρια φαινό μενα. Άλλωστε η διαδικασία αυτή είναι θεμελιώ δης στη διδακτική της
Γεωγραφίας. Οι εικό νες-πληροφορίες-γνώ σεις που αποκτού ν οι μαθητές βοηθού ν στην
εξαγωγή της θεωρίας η οποία μας καθιστά ικανού ς να παρατηρή σουμε περισσό τερα
πρά γματα στη συνέχεια κ.ο.κ.
Περισσό τερες ιδέες για τη χρή ση των χαρτώ ν μπορού ν να βρεθού ν στο παρά ρτημα της
παρού σας εισή γησης. Στο παρά ρτημα αναφέρονται σύ ντομα οι ομά δες των
γεωγραφικώ ν δεξιοτή των που αφορού ν τους μαθητές της ηλικίας του Δημοτικού
Σχολείου.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (ΓΣΠ)

Τα ΓΣΠ είναι ειδικό είδος συστημά των πληροφορική ς που χρησιμοποιού νται για τη
σύ λληψη, αποθή κευση, ανά λυση και παρουσίαση πληροφοριώ ν οι οποίες μπορού ν να
τοποθετηθού ν με ακρίβεια πά νω στη Γη. Αφορούν δηλαδή την καταγραφή,
αποθήκευση, ανάλυση και παρουσίαση ψηφιακών χαρτών.
Στα ΓΣΠ οι ψηφιακοί χά ρτες παρουσιά ζονται συνή θως ως στρώ ματα θεματικώ ν
πληροφοριώ ν τα οποία μπορού ν να συμπαρουσιαστού ν για παρατή ρηση, ανά λυση και
παρουσίαση.
Τα ΓΣΠ είναι μέρος της καθημερινή ς μας ζωή ς αφού χρησιμοποιού νται στην πλοή γηση,
τις δημό σιες συγκοινωνίες (στο εξωτερικό ), τον αποδοτικό σχεδιασμό δρομολογίων,
την καταγραφή της ιδιοκτησίας γης.
Τα ΓΣΠ είναι κλά δος που εξελίχθηκε μέσα από ακαδημαϊκά τμή ματα Γεωγραφίας και
έχουν ευρεία εφαρμογή σε γεωγραφικές αναλύ σεις από τις ανθρωπιστικές μέχρι και τις
φυσικές επιστή μες.
Τα τελευταία δέκα χρό νια, τα ΓΣΠ ά ρχισαν να χρησιμοποιού νται και στην εκπαίδευση,
έχουν δε προταθεί ως το κυριό τερο εργαλείο υποστή ριξης της χωρική ς σκέψης
(National Research Council Αμερική ς, 2005). Η χρή ση τους αυτοματοποιεί και
διευκολύ νει την ανά λυση θεματικώ ν πληροφοριώ ν και η παιδαγωγική τους

7
ωφελιμό τητα έχει κωδικοποιηθεί στις ακό λουθες προτά σεις (οι οποίες ό μως δεν έχουν
ακό μα πλή ρως τεκμηριωθεί):

ΓΣΠ στην Εκπαίδευση

• Η εκπαιδευτική χρή ση των ΓΣΠ στην εκπαιδευτική πρά ξη δεν περιορίζεται απλά
στο πά τημα κουμπιώ ν για την παραγωγή χαρτώ ν. Αντιθέτως, σημαίνει ενεργό
μά θηση με ενεργό σκέψη. Η χρή ση των ΓΣΠ ενσωματώ νει στην εκπαιδευτική πρά ξη
εκπαιδευτικού ς μαθητές, αλλά και την κοινό τητα.
• Τα ΓΣΠ μπορού ν να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την ανά πτυξη
δεξιοτή των, την αλλαγή της μεθοδολογική ς προσέγγισης, την αλλαγή των σχολικώ ν
προγραμμά των και την ανά πτυξη της συμμετοχικό τητας στην κοινό τητα.
• Τα ΓΣΠ, αντίθετα με τα περισσό τερα βιβλία ή τους ά τλαντες δεν παρέχουν «την
απά ντηση». Οι απαντή σεις εξαρτώ νται από τις ερωτή σεις, τα δεδομένα και την
ανά λυση και η χρή ση των ΓΣΠ ενθαρρύ νει την ανά πτυξη της κριτική ς σκέψης για
την πολυπροοπτική θεώ ρηση των γεωγραφικώ ν φαινομένων.
• Τα ΓΣΠ αναιρού ν το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας με τη θεώ ρηση του
δασκά λου ως αυθεντίας που οργανώ νει το μά θημα και γνωρίζει ό λες τις
απαντή σεις. Στην περίπτωση αυτή ο δά σκαλος είναι ακό μα ένας συν-
εκπαιδευό μενος ο οποίος διερευνά μαζί με τους μαθητές ενώ ταυτό χρονα τονίζει
την αξία της δια βίου μά θησης.
• Η χρή ση των ΓΣΠ βοηθά τους μαθητές και τους εκπαιδευτικού ς να ενεργοποιηθού ν
ως πολίτες μέσα στην κοινό τητα. Η δυνατό τητα ενσωμά τωσης διαφό ρων
στρωμά των πληροφοριώ ν δημιουργεί την ανά γκη συνεργασίας με ά λλους (αν
υπά ρχουν) χρή στες μέσα στην κοινό τητα.
• Τα ΓΣΠ αποτελεί ένα ισχυρό μέσο διερεύ νησης ενό ς περιεχομένου μέσα από
αποκλίνουσες τροχιές. Οι μαθητές ενεργοποιού νται με βά ση τα ατομικά τους
ενδιαφέροντα ή δυνατό τητες.
• Τα ΓΣΠ βοηθού ν στην ανά πτυξη δεξιοτή των χρή σης ηλεκτρονικώ ν υπολογιστώ ν.
• Η διερεύ νηση με ΓΣΠ προσφέρει ένα ολιστικό πλαίσιο για εκπαίδευση στη
διαδικασία της έρευνας και περιλαμβά νει την αναζή τηση και αξιολό γηση
δεδομένων, την αποθή κευση, ανά λυση και αξιολό γησή τους.
• Τα ΓΣΠ εμπλέκουν πολλαπλές νοημοσύ νες και καλλιεργού ν την κριτική ικανό τητα
της ανά λυσης της σύ νθεσης και της αξιολό γησης.
• Τα ΓΣΠ επιτρέπουν στους εκπαιδευό μενους να κά νουν δυναμικές διερευνή σεις,
παρουσιά ζοντας σε ακολουθία θεματικές πληροφορίες και να αναπτύ σσουν τη
δημιουργική τους σκέψη.

Διαδικτυακό ΓΣΠ
Το διαδίκτυο είναι το πιο πρό σφατο μέσο διά θεσης πληροφοριώ ν και πιο
συγκεκριμένα, στην περίπτωση μας, των χωρικώ ν δεδομένων και πληροφοριώ ν. Μέσω
των χαρτώ ν είναι εφικτή η χρή ση τέτοιων πληροφοριώ ν. Ο χά ρτης στο διαδίκτυο
μπορεί να προϋ ποθέσει το χρή στη με τη δυνατό τητα της χωρική ς πληροφορίας κατά
θέμα και τό πο. Ένα διαδικτυακό ΓΣΠ προσφέρει τη δυνατό τητα ενασχό λησης με
χωρικά δεδομένα στο διαδίκτυο. Δίνεται με τον τρό πο αυτό η δυνατό τητα απεικό νισης
χωρικώ ν πληροφοριώ ν και μελέτης τους στον υπολογιστή χωρίς τη χρή ση ειδικώ ν
λογισμικώ ν. Με τον τρό πο αυτό ο χά ρτης στο διαδίκτυο καθίσταται δυναμικό ς από
στατικό ς που γνωρίζαμε ως τώ ρα. Δίνεται η δυνατό τητα για την ά ντληση
πληροφοριώ ν από το χά ρτη, πέρα από τα απλά χρώ ματα ή ονό ματα. Τεχνικές ό πως η
χρή ση κινουμένων, γραφικώ ν, πολυμέσων, υπερσυνδέσεων (εικό νες, πίνακες ή
γραφικές παραστά σεις) συνθέτουν ένα τέτοιο σύ στημα. Ο χρή στης μπορεί να
παρατηρή σει στην περιοχή του ενδιαφέροντος του, να επιλέξει από στρώ ματα
πληροφοριώ ν που επιθυμεί να παρατηρή σει, να ανακαλέσει δεδομένα με βά ση
κριτή ρια.
Αρχές Τοπική ς Αυτοδιοίκησης στο παγκό σμιο επίπεδο για να μειώ σουν τη ζή τηση
πληροφοριώ ν από το κοινό σε ά μεσο διαπροσωπικό επίπεδο θέτουν στο διαδίκτυο
χά ρτες της πό λης με στρώ ματα πληροφοριώ ν, ό πως χωροταξία, ποδηλατοδρό μους, κ.ά .
Στον Καναδά (και ό χι μό νο) το εκπαιδευτικό σύ στημα έχει θέσει στο διαδίκτυο
Άτλαντα της χώ ρας με διά φορους θεματικού ς χά ρτες (στρώ ματα). Ένα διαδικτυακό
ΓΣΠ είναι μια νέα και πρωτοποριακή μέθοδος διά χυσης χωρικώ ν πληροφοριώ ν στο
ευρύ κοινό σε μια νέα μορφή πέρα από τις παραδοσιακές μεθό δους εξοικονομώ ντας
έτσι χρό νο και χρή μα. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί μια διέξοδο για μια απλή εισαγωγή στον
κό σμο της ανά λυσης του χώ ρου, ιδίως για νέους χρή στες. Δε χρειά ζεται ειδική ή σε
βά θος γνώ ση των συστημά των αυτώ ν για να εισαχθεί κά ποιος, και να παρατηρή σει
δεδομένα για μια περιοχή . Δε χρειά ζεται τίποτα περισσό τερο από μια γρή γορη
σύ νδεση!

9
Γεωγραφική Διερεύνηση
Θεωρητικό Υπόβαθρο
Στην εφαρμογή της Παιδαγωγική ς Επιστή μης έχει αναγνωριστεί ό τι η μά θηση μέσα
από την έρευνα είναι μια ισχυρή στρατηγική για την προαγωγή της μά θησης. Η έρευνα
έξαλλου αποδεικνύ ει ό τι η πραγματική μά θηση συμβαίνει ή κατορθώ νεται μέσα από
ερωτή σεις που προκαλού ν το ενδιαφέρον και οδηγού ν σε αιτιολογικές απαντή σεις. Οι
μαθητές μπορού ν να μαθαίνουν μό νοι τους και να διαχειρίζονται θέματα με
αντικειμενικό τητα και να εφαρμό ζουν δεξιό τητες για την επίτευξη ενό ς σκοπού . Η
Γεωγραφία στο Δημοτικό Σχολείο στηρίζεται στη διερεύ νηση. Οι μαθητές θα πρέπει να
διατυπώ νουν γεωγραφικές ερωτή σεις (για το χώ ρο), να παρατηρού ν και να
καταγρά φουν θέσεις και παρατηρή σεις για το ά μεσο μας περιβά λλον αρχικά . Η μά θηση
μέσα από έρευνα στη Γεωγραφία έχει ισχυρή θεωρητική βά ση. Η θεωρία του Vygotsky
για τη ζώ νη επικείμενης ανά πτυξης εφαρμό ζεται στη γεωγραφική διερεύ νηση.
Σύμφωνα με το Vygotsky, η μάθηση δε μεταδίδεται άμεσα από το δάσκαλο προς
το μαθητή αλλά ο μαθητής μαθαίνει με την άμεση ερευνητική εμπλοκή στα
χωρικά φαινόμενα. Πέρα από το υφιστάμενο επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης του
μαθητή, στη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης διακρίνουμε τις προσπάθειες του
μαθητή για μάθηση με την περιέργειά του να διεγείρεται από το ερέθισμα για
διερεύνηση. Σημαντική είναι η στήριξη του δασκάλου στο μαθητή κατά την
εργασία του με νέες ιδέες και τη διατύπωση ερευνητικών ερωτήσεων, στο
σχεδιασμό της έρευνας αλλά και κατά την διάρκεια της ανάλυσης των
δεδομένων και των πληροφοριών.

Τύποι γεωγραφικής έρευνας

Στη βιβλιογραφία διακρίνουμε δύ ο τύ πους γεωγραφική ς έρευνας:
1. Την εστιασμένη γεωγραφική έρευνα
2. Τη γενική γεωγραφική έρευνα.
1. Εστιασμένη γεωγραφική έρευνα
Οι μαθητές ομαδικά μπορού ν να ασχοληθού ν με ένα περιβαλλοντικό , με ένα τοπικό η με
ένα παγκό σμιο πρό βλημα που επηρεά ζει την κοινό τητα ή το ά μεσο περιβά λλον τους.
Μεσά από τη διερεύ νηση και σε συνδυασμό με ά λλες μεθό δους αναλύ ονται τα
προβλή ματα και προτείνονται μέτρα αντιμετώ πισης της κατά στασης. Η εργασία αυτή
μπορεί να περιλαμβά νει τη μελέτη των παραμέτρων του προβλή ματος, την εισή γηση
λύ σεων και την επιλογή της πιο συμφέρουσας λύ σης. Ο τύ πος αυτό ς αναλύ εται στα πιο
κά τω στά δια.
Α. Την ευαισθητοποίηση των μαθητώ ν στο ζή τημα μέσα από ένα σχετικό
προβληματισμό . Το στά διο αυτό αναλύ εται στην εισαγωγή των μαθητώ ν στο θέμα με
βοηθητικές ερωτή σεις και στη σύ νδεση της προϋ πά ρχουσας γνώ σης με το σκοπό της
ερευνητική ς διαδικασίας.
Β. Συλλογή και καταγραφή δεδομένων και πληροφοριώ ν Γ. Επεξεργασία των
δεδομένων και πληροφοριώ ν Δ. Εξαγωγή συμπερασμά των από την επεξεργασία.
Ε. Σύ γκριση των αποτελεσμά των στο χώ ρο μελέτης με ά λλους χώ ρους τό σο στο ά μεσο
περιβά λλον ό σο και στο διεθνές επίπεδο. Στ. Αξιολό γηση της ό λης προσπά θειας.

2. Γενική γεωγραφική έρευνα

Στην περίπτωση αυτή , η έρευνα εκφρά ζεται μέσα από τη διατύ πωση ανοικτώ ν
ερωτή σεων και ζητημά των που απασχολού ν το ά μεσο περιβά λλον των μαθητώ ν. Ο
μαθητή ς καλείται να μελετή σει ένα συγκεκριμένο πρό βλημα (π.χ. στα μέσα
ενημέρωσης) και να προχωρή σει σε αναλυτικό γρά ψιμο για το ρό λο της Γεωγραφίας
στα ανθρώ πινα γεγονό τα. Πώ ς δηλαδή μια από φαση για το χώ ρο επηρεά ζει το ά μεσο
και το ευρύ τερο περιβά λλον π.χ. η ανέγερση του νέου εμπορικού κέντρου στα Λατσιά .
Όλα αυτά σε συνδυασμό με την προσωπική τους ά ποψη. Άλλα παραδείγματα μπορεί να
είναι φυσικές καταστροφές ή μεταναστεύ σεις. Φυσικά η οποιαδή ποτε μορφή
διερεύ νησης δεν πρέπει να είναι η μό νη διέξοδος και να εμποδίζει τη χρή ση
οποιασδή ποτε ά λλης μεθό δου.

Ανάλυση της εστιασμένης γεωγραφικής διερεύνησης

Η Γεωγραφία ως επιστή μη μελετά τον πολύ πλοκο κό σμο και ό τι τον αποτελεί, το
έδαφος, τον αέρα, το νερό , τα φυτά , τα ζώ α και ό λες τις συνδέσεις και
αλληλοεπιδρά σεις μεταξύ τους. Στην καθημερινή μας ζωή , παρατηρού με,
αλληλεπιδρού με στο χώ ρο, αποφασίζουμε, κινού μαστε βασισμένοι στα στοιχεία του
χώ ρου. Δεν το αισθανό μαστε ά μεσα ή δεν το κωδικοποιού με αλλά εμπλεκό μαστε σε
γεωγραφική διερεύ νηση καθημερινά .
Η φύ ση της διερευνητική ς αυτή ς προσπά θειας δε διαφέρει από τη συνηθισμένη
επιστημονική μέθοδο. Διαφέρει ό μως στο ό τι βασίζεται, αναφέρεται και μελετά το
χώ ρο. Η γνώ ση της θέσης, των επιδρά σεων της γεωγραφική ς θέσης στην ανά πτυξη και

11
στη διαμό ρφωση των χαρακτηριστικώ ν του φαινομένου, το πώ ς η θέση αλληλεπιδρά
με ά λλα χαρακτηριστικά του χώ ρου είναι οι θεμελιώ δεις βά σεις της γεωγραφική ς
διερεύ νησης. Ο τύ πος αυτό ς της διερεύ νησης προϋ ποθέτει τη μελέτη του κό σμου με
βά ση τη χωρική του διά σταση. Όπως και ά λλες ερευνητικές μέθοδοι προκαλεί την
εξερεύ νηση, την ανά λυση, και την εφαρμογή του πορίσματος. Είναι αναγνωρισμένο δε
πως παρό μοιες μεθό δους χρησιμοποιού ν ειδικοί σε παγκό σμιο επίπεδο για να
αντιμετωπίσουν οικονομικά , πολιτικά , περιβαλλοντικά και γενικά επιστημονικά
θέματα.
Στάδια γεωγραφικής διερεύνησης
1. Διατύπωση γεωγραφικών ερωτήσεων
Η αποτελεσματική γεωγραφική έρευνα εξαρτά ται πρωταρχικά από την ποιό τητα των
βασικώ ν ερωτή σεων. Με βά ση τη σχετική βιβλιογραφία μπορού ν να διατυπωθού ν
τέσσερεις βασικές ερευνητικές ερωτή σεις:
- Ποιό είναι το κύ ριο χαρακτηριστικό του τό που αυτού ;
- Γιατί έχει αυτή τη μορφή ;
- Πώ ς συνδέεται / συγκρίνεται ο τό πος αυτό ς με ά λλους τό πους;
- Πώ ς αλλά ζει ο τό πος αυτό ς;
Φυσικά από την αρχική διατύ πωση μπορού ν να εξαχθού ν βοηθητικές ερωτή σεις. Οι
βασικές ερωτή σεις θα πρέπει οπωσδή ποτε να στηρίζονται στα αναμενό μενα
αποτελέσματα, με βά ση το γνωστικό επίπεδο. Δηλαδή , να οδηγού ν στην ανά πτυξη
δεξιοτή των που χρειά ζονται για τη διερεύ νηση και να «ξεκλειδώ νουν την πό ρτα» για
την κατανό ηση εννοιώ ν που συνθέτουν το χώ ρο.
Η οποιαδή ποτε διατύ πωση του αρχικού προβληματισμού θα πρέπει να εμπλέκει τους
μαθητές στη διαρκή ερευνητική διαδικασία σύ νθεσης δεδομένων με στό χο την
αναγωγή σε πληροφορίες. Για παρά δειγμα, στις δύ ο ακό λουθες ερωτή σεις:

Ερώ τηση 1: Πώ ς είναι η ζωή των κατοίκων σε ένα συγκεκριμένο χωριό σε αντίθεση με
αυτού ς που ζουν στην πό λη;
Ερώ τηση 2: Πό σοι είναι οι κά τοικοι του χωριού ;

Η ερώ τηση 2 είναι μια κλειστή ερώ τηση με μια προκαθορισμένη αριθμητική απά ντηση.
Η ερώ τηση 1 είναι φανερό ό τι έχει ένα σκοπό και οδηγεί τους μαθητές να ερευνή σουν
για δεδομένα. Συμπερασματικά οι ερωτή σεις που αρχίζουν με το «Πώ ς» ή το «Γιατί»
προά γουν τη γεωγραφική έρευνα παρά αυτές που αρχίζουν από «Τι» και «Πό τε».
Η ακριβή ς και συγκεκριμένη χωρικά λεκτική διατύ πωση του προβληματισμού είναι
σημαντική . Στη φά ση αυτή επισημαίνουμε ένα θέμα ή τό πο και εντοπίζουμε κά τι το
σημαντικό για να το μελετή σουμε. Οι ερωτή σεις πρέπει να διεγείρουν τη διερεύ νηση
και να είναι έτσι της μορφή ς:
Πώ ς διαμορφώ νεται ή αλλά ζει η επιχειρηματική δραστηριό τητα στον κεντρικό δρό μο
της κοινό τητά ς;
Πώ ς θα εξελιχθεί η περιοχή γύ ρω από το λιμά νι Λά ρνακας αν αυτό λειτουργή σει ως
τουριστικό ;
Γιατί η περιοχή αυτή παρουσιά ζει κυκλοφοριακή συμφό ρηση; Με τον τρό πο αυτό
εστιά ζουμε τη διερεύ νηση στο πρό βλημα ή το θέμα. Η διαβά θμιση των ερωτή σεων
μπορεί να αρχίζει από το Πού συναντού με το φαινό μενο της συμφό ρησης;
Οδηγού μαστε μετά από το Πώ ς περιγρά φεται το φαινό μενο αυτό σε διαφορετικά
σημεία στο Γιατί συμβαίνει το φαινό μενο αυτό και στο Ποια θα είναι τα αποτελέσματα
και καταλή γουμε στο Πώ ς θα το αντιμετωπίσουμε. Μια καλή ερώ τηση θέτει της βά σεις
για διερεύ νηση.

2. Εύρεση πληροφοριών-πηγών
Με βά ση τον αρχικό προβληματισμό επιλέγουμε πιθανές πηγές για τα αναγκαία
δεδομένα και αναγκαίες πληροφορίες για εύ ρεση της απά ντησης. Είναι πολύ βοηθητικό
στην προσπά θεια αυτή να θεωρή σουμε τρεις πτυχές: τη γεωγραφία, το χρό νο και το
σχετικό θέμα. Σχετικές ερωτή σεις που μπορού με να θέσουμε για την εύ ρεση πηγώ ν
είναι:
- Ποιο είναι το συγκεκριμένο γεωγραφικό (χωρικό ) ενδιαφέρον της έρευνας; Ανά λογα
με το χώ ρο (π.χ. χώ ρα) που μελετού με χρειαζό μαστε και τις σχετικές πηγές. Αν
μελετού με στο επίπεδο κρά τους θα ψά ξουμε για στοιχεία και δεδομένα της χώ ρας και
για γειτονικά κρά τη. Με τον τρό πο αυτό συγκεκριμενοποιού με την κλίμακα της
έρευνά ς μας και ορίζουμε το χώ ρο του ενδιαφέροντος μας (πό λη, κοινό τητα, χώ ρα,
ή πειρος, υδρογειος).
-Ποια η χρονική περίοδος της έρευνας για την οποία είναι αναγκαία τα δεδομένα; Είναι
σημαντικό να έχουμε ένα πλά νο επίλυσης του προβλή ματος με ά ξονα το χρό νο. Η
απά ντηση μπορεί να απαιτεί παροντικά στοιχεία. Στοιχεία ό μως για το θέμα σε

13
διαφορετικές χρονικές περιό δους προσφέρουν τη δυνατό τητα σύ γκρισης,
διαμό ρφωσης μοντέλων, προβλέψεων και σχεδίων διαχείρισης του χώ ρου. Αν για
παρά δειγμα μελετού με τρό πους διαχείρισης του υποβαθμισμένου ιστορικού κέντρου
της κοινό τητας στοιχεία από τη διαχείριση του χώ ρου αυτού σε χρονικές περιό δους -
σταθμού ς θα ή ταν πολύ βοηθητικά για την εξαγωγή της μοναδικό τητας της.
-Για ποια ειδικά θέματα είναι αναγκαία τα δεδομένα;
Στην προσπά θεια αυτή είναι αναγκαίο να αποφασιστεί για ποια θέματα χρειά ζονται
στοιχεία. Όσο πιο συγκεκριμένα καθοριστεί η αναζή τηση τό σο πιο εύ κολα
αποφεύ γεται η συσσώ ρευση στοιχείων. Μπορεί ο πληθυσμό ς να είναι το γενικό τερο
πεδίο μελέτης αλλά η μεταναστευτική τά ση το συγκεκριμένο. Μπορεί επίσης να έχουμε
δεδομένα για την έκταση μιας χώ ρας και τον πληθυσμό της, ό χι ό μως για την
πυκνό τητά της. Η μετατροπή δεδομένων σε διά φορες μορφές είναι πολύ αναγκαία
ανά λογα με το θέμα.

3. Εξερεύνηση - επεξεργασία των γεωγραφικών -χωρικών δεδομένων.

Υπά ρχουν διά φοροι τρό ποι επεξή γησης - οργά νωσης των δεδομένων. Μερικοί είναι η
οργά νωση των δεδομένων σε πίνακες, σε γραφικές παραστά σεις και σε χά ρτες. Το πιο
σημαντικό δε εργαλείο είναι ο θεματικό ς χά ρτης ο οποίος επιτρέπει τη δυναμική
θεώ ρηση φαινομένων, κατανομώ ν και αλλαγώ ν στο χρό νο. Με τη χρή ση των
Γεωγραφικώ ν Συστημά των Πληροφοριώ ν είναι εφικτό να ολοκληρώ σουμε σ' ένα
χά ρτη διά φορα στρώ ματα πληροφοριώ ν, (δρό μοι, ποταμοί, σύ νορα κ.α) πά νω σε μια
αεροφωτογραφία ή δορυφορική φωτογραφία. Η επεξεργασία μπορεί να περιλαμβά νει
για παρά δειγμα:
- στην κατανομή σημείων / τό πων (π.χ. πό λεις)
- στο συσχετισμό μεταξύ σημείου και της γύ ρω περιοχή ς του (επιρροή του
σημείου). Όπως για παρά δειγμα, η επίδραση της ανέγερσης του ΤΕΠΑΚ στο
υποβαθμισμένο κέντρο της Λεμεσού .
- στο συσχετισμό χωρικώ ν φαινομένων με την επίδρασή τους στο χώ ρο
(ακτές και πεδιά δα σε σχέση με πυκνή κατανομή πληθυσμού ) Όλα τα δεδομένα
μπορού ν να γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας με διά φορους τρό πους. Με το
συσχετισμό χαρτώ ν με πίνακες και γραφικές παραστά σεων είναι εφικτή η
παρατή ρηση συνδέσεων, που θα βοηθή σουν στην εύ ρεση της απά ντησης στον
προβληματισμό . Αν για παρά δειγμα μελετού με την κατανομή βροχό πτωσης σε
 μια περιοχή δεν αρκεί μό νο ο χά ρτης κατανομή ς της βροχό πτωσης αλλά και
γεωμορφολογικό ς χά ρτης για να φανεί η ορογραφική επίδραση σε σχέση με το
υψό μετρο.
Τα ΓΣΠ είναι ένα κλασικός τρόπος εύρεσης χωρικών σχέσεων. Με την
επικάλυψη στρωμάτων δεδομένων διαφορετικών κάθε φορά ή με την εστίαση
σε συγκεκριμένη περιφέρεια μπορούν να φανούν εύκολα συνδέσεις.

4. Ανάλυση της γεωγραφικής πληροφορίας.

Το στά διο αυτό εστιά ζεται στην εύ ρεση στοιχείων μέσα από συγκρίσεις και βαθύ τερη
μελέτη που να απαντά ακριβώ ς τον αρχικό προβληματισμό . Η αντιπαραβολή
χαρτογραφικώ ν πληροφοριώ ν δυο διαφορετικώ ν στρωμά των μπορεί να φωτίσει την
απά ντηση. Γιατί (για παρά δειγμα) διακρίνουμε πυκνή κατανομή πληθυσμού στις
αστικές περιοχές; Γιατί η βιομηχανική περιοχή είναι στο συγκεκριμένο σημείο; Η
δύ ναμη των υπολογιστώ ν καθίσταται αναγκαία στο στά διο αυτό της ανά λυσης. Με τη
χρή ση των ΓΣΠ είναι εφικτή η ανά κληση δεδομένων με βά ση συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά . «Να βρεθού ν ό λες οι πό λεις με πληθυσμό πέρα από 1 εκατομμύ ριο
κατοίκους και με βροχό πτωση λιγό τερη των 400 χιλιοστομέτρων το χρό νο.» Στο τέλος
του σταδίου αυτού θα πρέπει να εξαχθού ν συμπερά σματα για την απά ντηση στον
προβληματισμό .

5. Εφαρμογή της γεωγραφικής γνώσης.

Στη σημερινή ανταγωνιστική και παγκοσμιοποιημένη κοινωνία δεν είναι απλά αρκετή η
απά ντηση σε προβληματισμού ς και η ανακά λυψη της γεωγραφική ς γνώ σης. Οι
υπεύ θυνοι και ενεργοί πολίτες της κοινό τητας που αποφασίζουν για τον τό πο τους και
τον πλανή τη τους μπορού ν βασισμένοι στην μεθοδολογία ανά λυσης του χώ ρου να
σταθμίζουν παρά γοντες, να συνδέουν στοιχεία και έτσι να λαμβά νουν ορθολογικές
αποφά σεις.

Κριτική Γεωγραφική Διερεύνηση

Κριτική Διερεύνηση
Με τον ό ρο κριτική διερεύ νηση εννοού με την κατεύ θυνση της μά θησης προς την
ανά λυση, τη διαχείριση (διορατικό τητα) και αξιολό γηση. Περιλαμβά νει εκείνη την
από φαση - κρίση η οποία συμφιλιώ νει το επιστημονικό τεκμή ριο (θεωρία) με την κοινή

15
γνώ μη δηλαδή τις απαιτή σεις της κοινωνίας. Με την κριτική διερεύ νηση ο μαθητή ς
λαμβά νει μια από φαση, λύ νει ένα πρό βλημα ή κρίνει για το επό μενο βή μα. Για το σκοπό
αυτό λαμβά νει υπό ψη υφιστά μενα κριτή ρια ή διαμορφώ νει νέα ανά λογα με το
αποτέλεσμα που επιδιώ κει.
Η κριτική διερεύ νηση είναι χρή σιμη στις καταστά σεις εκείνες που αφορού ν την
ποιό τητα ζωή ς μας.
Μια κριτική διερεύ νηση περιλαμβά νει:
- Διαμό ρφωση βασικώ ν ερωτή σεων (για το χώ ρο) και προβλημά των με ένα σαφή
τρό πο
- Εύ ρεση και αξιολό γηση σχετικώ ν πληροφοριώ ν
- Κατά ληξη σε θεωρίες - συμπερά σματα με βά ση κριτή ρια
- Επικοινωνία με ό λα τα ενδιαφερό μενα μέρη για την πρό ταση βιώ σιμων
λύ σεων.

Κριτική Διερεύνηση στο μάθημα της Γεωγραφίας

Έχοντας υπό ψη τα πιο πά νω διακρίνουμε δύ ο φά σεις της κριτική ς γεωγραφική ς
διερεύ νησης:
1. Οικοδό μηση βασικώ ν ιδεώ ν, θεωριώ ν για το χώ ρο (προσανατολισμό ς, χά ρτης,
κλίμακα, οικισμό ς, γεωγραφική θέση κ.ά .)
2. Εφαρμογή των πιο πά νω σε προβληματικές καταστά σεις που αφορού ν την
ποιό τητα ζωή ς.
Η εφαρμογή της προσέγγισης αυτή ς στο εκπαιδευτικό μας σύ στημα αποτελεί μια
αναγκαιό τητα. Οι ραγδαίοι ρυθμοί μέσα από τους οποίους εξελίσσεται η κυπριακή
κοινωνία, με την εντεινό μενη ανά πτυξη γης, τη διά χυση των αστικώ ν περιοχώ ν, τη
μετατροπή της κοινωνίας μας σε πολυπολιτισμική απαιτού ν ό πως ο μαθητή ς γνωρίσει
και κατανοή σει τα φαινό μενα αυτά .
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΠΟΥ
ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΑΕΙΟΥ

Γεωγραφικές δεξιότητες-Χωρική σκέψη

Η καλλιέργεια χωρική ς σκέψης είναι προϋ πό θεση για την επιτυχία των σκοπώ ν του
μαθή ματος της Γεωγραφίας. Η χωρική σκέψη συμπεριλαμβά νει το σύ νολο των
αναλυτικώ ν δεξιοτή των που αποκτού ν οι μαθητές κατά τη διά ρκεια του μαθή ματος της
Γεωγραφίας και τους βοηθού ν να ανακαλύ ψουν τη γνώ ση.

Διατύπωση θέσης-τοποθεσίας
Η έννοια της Γεωγραφική ς θέσης είναι δύ σκολο να εκφραστεί χωρίς να
χρησιμοποιηθού ν οι χωρικές έννοιες της από στασης, της κατεύ θυνσης, της
γειτονικό τητας και της συμπερίληψης (εγκλεισμού ).
Οι μαθητές μπορού ν να εκφρά ζουν τη Γεωγραφική θέση χρησιμοποιώ ντας τοπολογικές
σχέσεις ό πως -δίπλα από , -πά νω από , -κά τω από , -μεταξύ , -πέρα από , - κοντά , -μακριά , -
μέσα, -βό ρεια, νό τια -κλπ.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Εύ ρεση γεωγραφική ς θέσης στο χά ρτη, εύ ρεση
συγκεκριμένων αντικειμένων στο χά ρτη και αναφορά της θέσης τους, τοποθέτηση
συμβό λων από τους μαθητές για την αναπαρά σταση αντικειμένων του πραγματικού
κό σμου, δό σιμο οδηγιώ ν σε ά λλους κλπ.
Περιγραφή των συνθηκών στην τοποθεσία-Τί βρίσκεται εκεί;
Η περιγραφή των συνθηκώ ν είναι λογική ακολουθία του καθορισμού της θέσης. Εδώ
μπορού ν να χρησιμοποιηθού ν οι προσωπικές παρατηρή σεις και η συλλογή δεδομένων.
Παρό λο που είναι σημαντική δεξιό τητα, παρατηρείται κατά χρηση και υπέρμετρη
έμφαση στη δεξιό τητα αυτή που πολλές φορές οδηγεί σε παρεξηγημένη παρουσίαση
και απομνημό νευση στοιχείων. Η ίδια κατά χρηση οδηγεί επίσης σε διδακτικά εγχειρίδια
γεμά τα από πληροφορίες και παραγνώ ριση των ά λλων γεωγραφικώ ν δεξιοτή των.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Επιλογή σωστού λεξιλογίου και εννοιώ ν για την
περιγραφή των παρατηρή σεων. Χρή ση της μελέτης πεδίου, ό που είναι δυνατό ν,
φωτογραφίες, συνεντεύ ξεις, θερμό μετρα κλπ. Οι φωτογραφίες να είναι σωστά
επιλεγμένες και να παρουσιά ζουν αντικειμενικά το φαινό μενο.

17
Εύρεση συνδέσεων μεταξύ τοποθεσιών - Πώς συνδέεται με άλλα μέρη;
Η εύ ρεση των συνδέσεων είναι λογική ακολουθία της διατύ πωσης και επικοινωνίας της
τοποθεσίας. Οι συνδέσεις αποτελού ν «είδος» πληροφοριώ ν που αφορού ν περισσό τερα
από ένα μέρος (σε αντίθεση με την περιγραφή των συνθηκώ ν). Οι συνδέσεις μεταξύ
τό πων αποθηκεύ ονται στον εγκέφαλο με δύ ο τρό πους. Με λίστες αρχή ς και τέλους ή με
αποθή κευση της νοητική ς εικό νας της ίδιας της σύ νδεσης.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Στο Δημοτικό σχολείο οι μαθητές μπορού ν να
μελετή σουν τους λό γους της κίνησης (ανθρώ πων, ιδεώ ν, εμπορευμά των, κεφαλαίου
κλπ) και με τις υποδομές που δημιουργού ν οι ά νθρωποι για να υποβοηθή σουν τη
διακίνηση. Η αποδοτική χρή ση του χά ρτη εδώ είναι απαραίτητη. Μπορού ν επίσης να
μελετή σουν την αρχή και το τέλος φυσικώ ν στοιχείων (ποταμώ ν κλπ.).

Σύγκριση Θέσεων-Πώς μοιάζουν ή διαφέρουν διάφορα μέρη;

Η ανά λυση, εξαγωγή και η εκμά θηση πληροφοριώ ν χώ ρου είναι ο ένας βασικό ς ά ξονας
της διδακτική ς της Γεωγραφίας. Η στυγνή εκμά θηση ό μως δημιουργεί αισθή ματα
καταναγκασμού και βαρεμά ρας στους μαθητές. Σχεδό ν ό λες οι πληροφορίες στον
ανθρώ πινο εγκέφαλο αποθηκεύ ονται σε σχέση με κά τι ά λλο. Έτσι, οι ά νθρωποι
μπορού ν να θυμού νται πιο εύ κολα πληροφορίες για κά ποια μέρη εά ν τα συγκρίνουν με
ά λλα μέρη και βρίσκουν ομοιό τητες και διαφορές. Με τον τρό πο αυτό η γνώ ση
αποθηκεύ εται σχετικά με τις υπά ρχουσες γνώ σεις.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Λεκτικές ή εικονικές συγκρίσεις μεταξύ μερώ ν
βρίσκοντας κατά πό σο κά ποια μέρη είναι πιο κρύ α σε σχέση με ά λλα, έχουν πιο ψηλό
υψό μετρο από ά λλα, πιο πυκνοκατοικημένα, πιο παραγωγικά κλπ. Ενθαρρύ νεται η
έννοια της κατανό ησης του μέσου ό ρου.

Προσδιορισμός της ζώνης επιρροής γύρω από μια τοποθεσία. Πόσο μακριά από
το μέρος είναι η επιρροή του σημαντική;
Πολύ λίγα πρά γματα στον πραγματικό κό σμο είναι τοποθετημένα τυχαία. Τα
περισσό τερα είναι οργανωμένα σε συγκεντρώ σεις, σε γραμμικά ή διασκορπισμένα
μοτίβα. Γραμμικά μοτίβα είναι οι αστικές περιοχές που ακολουθού ν ποταμού ς ή
δρό μους.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Μελέτη χαρτώ ν και εύ ρεση μοτίβων. Από αυτά μπορού ν
να δημιουργηθού ν υποθέσεις για την εξή γηση της κατανομή ς. Η έμφαση εδώ θα πρέπει
να είναι στην καλλιέργεια της κριτική ς παρατή ρησης.

Σύγκριση χωρικών μοτίβων. Υπάρχουν παρόμοια μοτίβα;

Μια φυσική προέκταση της αναγνώ ρισης των χωρικώ ν μοτίβων είναι η σύ γκριση των
χωρικώ ν μοτίβων. Με αυτή την δεξιό τητα οι Γεωγρά φοι μπορού ν να αναγνωρίσουν
κατά πό σο δύ ο διαφορετικά φαινό μενα που ακολουθού ν το ίδιο μοτίβο σχετίζονται.
Εισήγηση Δραστηριοτήτων: Οι μαθητές του Δημοτικού σχολείου μπορού ν να
συγκρίνουν μοτίβα ό πως η γεωργία και το επίπεδο έδαφος, βροχό πτωση και
πυκνό τητα πληθυσμού στην Αφρική , οι ποταμοί και οι ακτές και τα αστικά κέντρα κλπ.

Γεωγραφικές αναλογίες. Ποια μακρινά μέρη είναι όμοια με το μέρος αυτό;

Οι γεωγραφικές αναλογίες βοηθού ν τους μαθητές να κατανοή σουν τις διαδικασίες που
διαμορφώ νουν τα χαρακτηριστικά ενό ς τό που. Η μελέτη περιοχώ ν με ανά λογο κλίμα,
έδαφος και καιρικές συνθή κες βοηθού ν τους μαθητές να εκτιμή σουν τις διαφορές που
επιφέρουν οι διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Αναζή τηση ανά λογων περιοχώ ν, πό λεων κλπ., με βά ση
κά ποιο κριτή ριο σύ γκρισης. Μπορεί να γίνει και διαθεματικά , μέσα από την Ιστορία ή
και ά λλα μαθή ματα.

Αναγνώριση χωρικών μοτίβων. Υπάρχουν μεροληψίες στο χωρικό σύστημα,

γεωγραφικές συγκεντρώσεις, γραμμικότητα, κυμματισμός κλπ;
Πολύ λίγα πρά γματα στον πραγματικό κό σμο είναι τοποθετημένα τυχαία. Τα
περισσό τερα είναι οργανωμένα σε συγκεντρώ σεις, σε γραμμικά ή διασκορπισμένα
μοτίβα. Γραμμικά μοτίβα είναι οι αστικές περιοχές που ακολουθού ν ποταμού ς ή
δρό μους.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Μελέτη χαρτώ ν και εύ ρεση μοτίβων. Από αυτά μπορού ν
να δημιουργηθού ν υποθέσεις για την εξή γηση της κατανομή ς. Η έμφαση εδώ θα πρέπει
να είναι στην καλλιέργεια της κριτική ς παρατή ρησης.

19
Σύγκριση χωρικών μοτίβων. Υπάρχουν παρόμοια μοτίβα;
Μια φυσική προέκταση της αναγνώ ρισης των χωρικώ ν μοτίβων είναι η σύ γκριση των
χωρικώ ν μοτίβων. Με αυτή την δεξιό τητα οι Γεωγρά φοι μπορού ν να αναγνωρίσουν
κατά πό σο δύ ο διαφορετικά φαινό μενα που ακολουθού ν το ίδιο μοτίβο σχετίζονται.
Εισήγηση Δραστηριοτήτων: Οι μαθητές του Δημοτικού σχολείου μπορού ν να
συγκρίνουν μοτίβα ό πως η γεωργία και το επίπεδο έδαφος, βροχό πτωση και
πυκνό τητα πληθυσμού στην Αφρική , οι ποταμοί και οι ακτές και τα αστικά κέντρα κλπ.
Εξαιρέσεις
Η σύ γκριση των χωρικώ ν μοτίβων και η αναγνώ ριση των εξαιρέσεων πρέπει να
χρησιμοποιού νται μαζί. Οι εξαιρέσεις στους Γεωγραφικού ς κανό νες είναι ίσως ένα από
τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα μελέτης στη Γεωγραφία γιατί δίνουν έμφαση στις
τοπικές διαφορές μεταξύ δύ ο τό πων.
Εισή γηση δραστηριοτή των: Οι μαθητές μπορού ν να αναλύ σουν γιατί χώ ρες πλού σιες
σε πλουτοπαραγωγικές πηγές δεν έχουν τη ανά λογη ευμά ρεια ή και το αντίθετο. Η
Ιαπωνία για παρά δειγμα έχει ελά χιστους φυσικού ς πό ρους αλλά ψηλό εισό δημα.
Μπορού ν επίσης να εξετά σουν πώ ς η από τομη κλίση στις Ελβετικές Άλπεις προώ θησε
την ανά πτυξη του τουρισμού ενώ αλλού εμπό δισε την ανά πτυξη.

Ανάλυση αλλαγών στα μοτίβα μέσα στο χρόνο-Πώς διαχέονται;

Τίποτα στον κό σμο δεν παραμένει στατικό . Από τον καιρό μέχρι την εξά πλωση
ασθενειώ ν ο παρά γοντας χρό νος συνεχώ ς ανασχηματίζει την κατανομή των
Γεωγραφικώ ν φαινομένων. Η ανά λυση της εξά πλωσης φαινομένων στο χώ ρο είναι
προϊό ν μιας πολύ αφηρημένης χωρική ς λογική ς. Μολαταύ τα, οι ά νθρωποι
αναπτύ σσουν την ικανό τητα αυτή από πολύ μικρή ηλικία.
Εισήγηση δραστηριοτήτων: Οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου μπορού ν να
μελετή σουν σειρά από χά ρτες οι οποίοι να παρουσιά ζουν την εξέλιξη ενό ς
Γεωγραφικού φαινομένου στο χρό νο. Αυτό μπορεί να είναι η πορεία των αερίων μαζώ ν,
η εξέλιξη της αστική ς ανά πτυξης κλπ. Μπορού ν επίσης να κά νουν προβλέψεις για την
μελλοντική εξέλιξη του φαινομένου και να τις δικαιολογού ν.
Χωρικά μοντέλα. Υπάρχει σύνδεση μεταξύ των μερών με μια ή περισσότερες
μεταβατικές διαδικασίες;
Η πιο πολύ πλοκη μορφή χωρική ς δεξιό τητας που μπορού ν οι μαθητές να αποκτή σουν
είναι αυτή της δημιουργίας ενό ς μοντέλου. Το Γεωγραφικό μοντέλο είναι μια
αφηρημένη (και απλοποιημένη) αναπαρά σταση του πώ ς πιστεύ ουμε ό τι τα φαινό μενα
σχετίζονται στο χώ ρο. Η δημιουργία Γεωγραφικώ ν μοντέλων συνεπά γεται ό τι οι
μαθητές κατανοού ν ό τι τα πά ντα λειτουργού ν ως συστή ματα και ό τι η διατά ραξη της
ισορροπίας των συστημά των έχει αποτελέσματα πολύ πιο μακριά από εκεί που
συμβαίνει.
Εισηγήσεις δραστηριοτήτων: Στο Δημοτικό Σχολείο πρέπει να δοθεί έμφαση στην
κατανό ηση των σχέσεων μεταξύ δύ ο τό πων που βρίσκονται μακριά . Στην ουσία
πρό κειται για την ενσωμά τωση ό λων των Γεωγραφικώ ν δεξιοτή των σε κοινό πλαίσιο.
Μπορεί να ζητή σουμε από τους μαθητές να κά νουν ένα χά ρτη ροώ ν που να δείχνει την
έξοδο προσφύ γων από μια εμπό λεμη περιοχή κλπ.

21