Professional Documents
Culture Documents
1
وزارت آموزش و پرورش
سازمان پژوهش و برنامهريزي آموزشي
کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت
آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه
در پایگاه های مجازی ،نمایش ،اقتباس ،تلخیص ،تبدیل ،ترجمه ،عکس برداری ،نقاشی ،تهیه فیلم
و تکثیر به هر شکل و نوع بدون کسب مجوز از این سازمان ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد
قانونی قرار می گیرند.
ملت شریف ما اگر در این انقالب بخواهد پیروز شود باید دست از آستین
برآرد و به کار بپردازد .از متن دانشگاه ها تا بازارها و کارخانه ها و مزارع و
باغستان ها تا آنجا که خودکفا شود و روی پای خود بایستد.
امام خمینی ( ُق ِّد َ
س سِ ُّر ُه)
3
فهرست
شرايط در حال تغيير دنياي كار در مشاغل گوناگون ،توسعه فناوريها و تحقق توسعه پايدار ،ما را بر آن داشت تا برنامههاي درسي و
محتواي كتابهاي درسي را در ادامه تغييرات پايههاي قبلي براساس نياز كشور و مطابق با رويكرد سند تحول بنيادين آموزش و پرورش و
برنامه درسي ملي جمهوري اسالمي ايران در نظام جديد آموزشي بازطراحي و تأليف كنيم .مهمترين تغيير در كتابها ،آموزش و ارزشيابي
مبتني بر شايستگي است .شايستگي ،توانايي انجام كار واقعي بطور استاندارد و درست تعريف شده است .توانايي شامل دانش ،مهارت و
نگرش ميشود .در رشته تحصيلي – حرفه اي شما ،چهار دسته شايستگي در نظر گرفته شده است:
.1شايستگيهاي فني براي جذب در بازار كار مانند توانايي تراشكاري قطعات بلند
.2شايستگيهاي غير فني براي پيشرفت و موفقيت در آينده مانند نوآوري و مصرف بهينه
.3شايستگيهاي فناوري اطالعات و ارتباطات مانند كار با نرم افزارها
.4شايستگيهاي مربوط به يادگيري مادامالعمر مانند كسب اطالعات از منابع ديگر
بر اين اساس دفتر تأليف كتابهاي درسي فني و حرفهاي و كاردانش مبتني بر اسناد باالدستي و با مشاركت متخصصان برنامه ريزي
درسي فني و حرفهاي و خبرگان دنياي كار مجموعه اسناد برنامه درسي رشتههاي شاخه فني و حرفهاي را تدوين نمودهاند كه مرجع
اصلي و راهنماي تأليف كتابهاي درسي هر رشته است.
اين درس ،سومين درس شايستگيهاي فني و كارگاهي است كه ويژه رشته ماشين ابزاردر پايه 11تأليف شده است .كسب شايستگيهاي
اين كتاب براي موفقيت آينده شغلي و حرفه اي شما بسيار ضروري است .هنرجويان عزيز سعي نماييد؛ تمام شايستگيهاي آموزش داده
شده دراين كتاب را كسب و در فرآيند ارزشيابي به اثبات رسانيد.
كتاب درسي توليد قطعات به روش تراشكاري شامل پنج پودمان است و هر پودمان داراي يك يا چند واحد يادگيري است و هر واحد
يادگيري از چند مرحله كاري تشكيل شده است .شما هنرجويان عزيز پس از يادگيري هر پودمان ميتوانيد شايستگيهاي مربوط به
آن را كسب نماييد .هنرآموز محترم شما براي هر پودمان يك نمره در سامانه ثبت نمرات منظور مي نمايد و نمره قبولي در هر پودمان
حداقل 12مي باشد .در صورت احراز نشدن شايستگي پس از ارزشيابي اول ،فرصت جبران و ارزشيابي مجدد تا آخر سال تحصيلي وجود
دارد .كارنامه شما در اين درس شامل 5پودمان و از دو بخش نمره مستمر و نمره شايستگي براي هر پودمان خواهد بود و اگر دريكي از
پودمان ها نمره قبولي را كسب نكرديد ،تنها در همان پودمان الزم است مورد ارزشيابي قرار گيريد و پودمان هاي قبول شده در مرحله اول
ارزشيابي مورد تأييد و الزم به ارزشيابي مجدد نمي باشد .همچنين اين درس داراي ضريب 8است و در معدل كل شما بسيار تأثيرگذار است.
همچنين عالوه بر كتاب درسي شما امكان استفاده از ساير اجزاء بسته آموزشي كه براي شما طراحي و تأليف شده است ،وجود دارد .يكي
از اين اجزاي بسته آموزشي كتاب همراه هنرجو مي باشد كه براي انجام فعاليتهاي موجود در كتاب درسي بايد استفاده نماييد .كتاب
همراه خود را مي توانيد هنگام آزمون و فرايند ارزشيابي نيز همراه داشته باشيد .ساير اجزاي بسته آموزشي ديگري نيز براي شما در نظر
گرفته شده است كه با مراجعه به وبگاه رشته خود با نشاني www.tvoccd.medu.irميتوانيد از عناوين آن مطلع شويد.
فعاليتهاي يادگيري در ارتباط با شايستگيهاي غيرفني از جمله مديريت منابع ،اخالق حرفهاي ،حفاظت از محيط زيست و شايستگيهاي
يادگيري مادام العمر و فناوري اطالعات و ارتباطات همراه با شايستگيهاي فني طراحي و در كتاب درسي و بسته آموزشي ارائه شده است.
شما هنرجويان عزيز كوشش نماييد اين شايستگيها را در كنار شايستگيهاي فني آموزش ببينيد ،تجربه كنيد و آنها را در انجام فعاليتهاي
يادگيري به كار گيريد.
رعايت نكات ايمني ،بهداشتي و حفاظتي از اصول انجام كار است لذا توصيههاي هنرآموز محترمتان در خصوص رعايت مواردي كه در
كتاب آمده است ،در انجام كارها جدي بگيريد.
اميدواريم با تالش و كوشش شما هنرجويان عزيز و هدايت هنرآموزان گرامي ،گامهاي مؤثري در جهت سربلندي و استقالل كشور و
پيشرفت اجتماعي و اقتصادي و تربيت مؤثر و شايسته جوانان برومند ميهن اسالمي برداشته شود.
7
سخني با هنرآموزان گرامی
در راستاي تحقق اهداف سند تحول بنيادين آموزش و پرورش و برنامه درسي ملي جمهوري اسالمي ايران و نيازهاي متغير دنياي كار
و مشاغل ،برنامهدرسي رشته ماشين ابزار طراحي و بر اساس آن محتواي آموزشي نيز تأليف گرديد .كتاب حاضر از مجموعه كتابهاي
كارگاهي مي باشد كه براي سال یازدهم تدوين و تأليف گرديده است اين كتاب داراي 5پودمان است كه هر پودمان از يك يا چند واحد
يادگيري تشكيل شده است .همچنين ارزشيابي مبتني بر شايستگي از ويژگيهاي اين كتاب ميباشد كه در پايان هر پودمان شيوه ارزشيابي
آورده شده است .هنرآموزان گرامي ميبايست براي هر پودمان يك نمره در سامانه ثبت نمرات براي هر هنرجو ثبت كنند .نمره قبولي در
هر پودمان حداقل 12ميباشد و نمره هر پودمان از دو بخش تشکيل ميگردد كه شامل ارزشيابي پاياني در هر پودمان و ارزشيابي مستمر
براي هريك از پودمانها است .از ويژگيهاي ديگر اين كتاب طراحي فعاليتهاي يادگيري ساختيافته در ارتباط با شايستگيهاي فني و
غيرفني از جمله مديريت منابع ،اخالق حرفهاي و مباحث زيست محيطي است .اين كتاب جزئي از بسته آموزشي تدارك ديده شده براي
هنرجويان است كه الزم است از ساير اجزای بستة آموزشي مانند كتاب همراه هنرجو ،نرمافزار و فيلم آموزشي در فرايند يادگيري استفاده
شود .كتاب همراه هنرجو در هنگام يادگيري ،ارزشيابي و انجام كار واقعي مورد استفاده قرار ميگيرد .شما میتوانید برای آشنایی بیشتر با
اجزای بستهیادگیری ،روشهای تدریس کتاب ،شیوه ارزشیابی مبتنی بر شایستگی ،مشکالت رایج در یادگیری محتوای کتاب ،بودجهبندی
زمانی ،نکات آموزشی شایستگیهای غیرفنی ،آموزش ایمنی و بهداشت و دریافت راهنما و پاسخ فعالیتهای یادگیری و تمرینها به کتاب
راهنمای هنرآموز این درس مراجعه کنید.الزم به يادآوري است،كارنامه صادر شده در سال تحصيلي قبل بر اساس نمره 5پودمان بوده است.
ودر هنگام آموزش و سنجش و ارزشيابي پودمان ها و شايستگي ها ،مي بايست به استاندارد ارزشيابي پيشرفت تحصيلي منتشر شده توسط
سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي مراجعه گردد .رعايت ايمني و بهداشت ،شايستگي هاي غير فني و مراحل كليدي بر اساس استاندارد
از ملزومات كسب شايستگي مي باشند .همچنين براي هنرجويان تبيين شود كه اين درس با ضريب 8در معدل كل محاسبه مي شود و
داراي تأثير زيادي است.
كتاب شامل پودمانهاي ذيل است:
پودمان اول :نگهداری ماشین های ابزار.
پودمان دوم :مته مرغك زني و سوراخ کاری.
پودمان سوم :تراشكاري قطعات بلند و آج زني.
پودمان چهارم :داخل تراشی و شيار تراشي.
پودمان پنجم :پيچ تراشي.
اميد است كه با تالش و كوشش شما همكاران گرامي اهداف پيشبيني شده براي اين درس محقق گردد.
8
پودمان 1
نگهداری ماشین های ابزار
سرویس و نگهداری دستگاه تراش عالوه بر حفظ دقت دستگاه ،باعث کاهش هزینه های تعمیرات می شود.
واحد یادگیری 1
استاندارد عملکرد
نگهداری ماشین های ابزار بر اساس دستورالعمل مربوطه و چک لیست ها
پیش نیاز
2
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
شکل 1
پرسش
به نظر شما كدام روش بهتراست؟
3
از دالیل صفحه قبل ،مشکالت ناشی از استفاده ناصحیح از دستگاه و عدم سرویس و نگهداری نامناسب
دستگاه را می توان با کمک روش های پیشگیرانه ای جلوگیری نمود تا دستگاه خراب نشود .به عنوان مثال در
شکل صفحه قبل اعمال نیروی بیشتر از توان دستگاه باعث شکستن دندانه های چرخ دنده شده است.
لزوم روغن کاری:
روغن کاری به منظور کاهش اصطکاک ،پیشگیری از سایش ،خوردگی ،محافظت در برابر آلودگی و مقاومت
در برابر افزایش دما استفاده می شود.
انواع روانکار :روانکارها معموالً بر اساس گرانروی یا ویسکوزیته آنها تقسیم بندی می شوند .گرانروی یا ویسکوزیته،
مقاومت در برابر جاری شدن تعریف می شود .متداول ترین روانکارها ،روغن و گریس است .گرانروی گریس ها
بیشتر از روغن ها است.
فعالیت
کاربرد روغن و گریس را در محیط پیرامون خود بررسی کنید.
نکته
اصل کلی این است که برای روغن کاری دستگاه ها ،باید به دفترچه راهنمای آن دستگاه مراجعه کرده و محل های
روغن کاری را تشخیص داد و سپس از نوع روغن پیشنهادی توسط شرکت سازنده استفاده کرد.
4
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
فعالیت
دفترچۀ راهنمای دستگاه تراش TN50ساخت شرکت ماشین سازی تبریز را از سایت شرکت دانلود کرده و نوع
روغن مناسب براي هر قسمت دستگاه را تعيين كنيد.
طراحی دستگاه تراش TN50به گونه ای است که به صورت خودکار ،اجزای اصلی خود را روغن کاری می کند.
با این حال روغن کاری دستی نیز باید انجام شود.
در دستگاه تراش ،TN50سه محل برای پر کردن روغن برای روغن کاری خودکار وجود دارد.
1مخزن روغن جعبه دنده اصلی و سر دستگاه با ظرفیت 12لیتر روغن
2مخزن جعبه دنده پیشروی با ظرفیت 5/6لیتر روغن
3مخزن جعبه دنده حامل سوپرت با ظرفیت 4/1لیتر روغن
سطح روغن این مخزن ها دائماً باید کنترل شود و برای کنترل سطح روغن از چشمی های روغن موجود بر
روی دستگاه استفاده می شود.
نکته
مخزن روغن بایستی فقط تا وسط چشمی با روغن پر شود.
شکل 3
فعالیت
بر روی دستگاه تراش تعداد و محل چشمی های روغن را مشخص کنید.
نکته
سطح روغن دو عدد از چشمی های دستگاه بعد از راه اندازی ماشین قابل مشاهده است.
فعالیت
به کمک هنرآموز محترم و با استفاده از دفترچه راهنمای دستگاه ،محل این چشمی ها را تعیین کنید .فکر می کنید
علت اینکه سطح روغن این چشمی ها بعد از راه اندازی قابل مشاهده است چیست؟
5
محل های پر کردن روغن
در تصاویر زیر محل های پر کردن روغن نشان داده شده است.
فعالیت
نوع روغن پیشنهادی شرکت سازنده برای مخزن ها را از دفترچه دستگاه پیدا کنید این روغن باید دارای چه
خصوصیاتی باشد؟
توجه
برای روغن کاری جعبه دنده های دستگاه تراش باید از روغن جعبه دنده مطابق با پیشنهاد شرکت سازنده استفاده
کرد .استفاده از روغن موتور و روغن هیدرولیک برای روغن کاری جعبه دنده مناسب نیست و سبب آسیب به جعبه
دنده در طوالنی مدت می شود.
فعالیت
سطح روغن جعبه دنده اصلی دستگاه خودتان را از طریق چشمی های روغن کنترل کنید و در صورت کم بودن
روغن ،مطابق مراحل زیر ،آن را پر کنید.
مواد الزم:
پارچه نخی 3 قیف روغن 2 روغن استاندارد جعبه دنده به میزان الزم 1
مراحل کار:
دستگاه را خاموش کنید. 1
مدتی صبر کنید تا روغن ته نشین شود .اگر روغن از نصف چشمی کمتر بود باید با روغن استاندارد ،آن را پر کنید. 2
اطراف دریچۀ روغن را با پارچۀ نخی کام ً
ال پاک کنید. 3
6
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
5با استفاده از قیف ،مخزن روغن را پر کنید تا سطح روغن در چشمی به وسط آن برسد.
پرسش
در صورتی که روغن اضافه در مخزن ها ریخته شود چه مشکلی پیش خواهد آمد؟
برای رفع این مشکل چه کاری باید انجام داد؟
فعالیت
سطح روغن جعبه دندۀ پیشروی و جعبه دندۀ حامل سوپرت را بررسی کرده و در صورت نیاز و به کمک هنرآموز تکمیلی
خود با روغن آن را پر کنید.
7
پمپ های روغن
خود را از محور کالچ می گیرد .پمپاژ روغن به هر سه مخزن روغن دارای پمپ روغن می باشند
چرخ دنده های باالی جعبه دنده اصلی و یاتاقان های پمپ روغن وظیفه انتقال و تنظیم فشار روغن را
سر دستگاه و همچنین چرخ دنده های Z2 ، Z1 دارد .پمپ روغن جعبه دندۀ اصلی در پشت دستگاه
بر عهده این پمپ دنده ای است. قرار دارد این پمپ از نوع دنده ای بوده و حرکت
شکل 19
تحقیقکنید
در مورد پمپ های دنده ای از اینترنت تحقیق کنید و سیستم کارکرد آن را در کالس توضیح دهید.
در شکل های زیر مسیر روغن کاری دستگاه تراش توسط پمپ دنده ای نشان داده شده است.
شکل 20
8
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
شکل 21
پمپ روغن جعبه دندۀ پیشروی و جعبه دندۀ حامل سوپرت از نوع پیستونی است.
تحقیقکنید
در مورد پمپ های پیستونی از اینترنت تحقیق کنید و سیستم کارکرد آن را در کالس توضیح دهید.
شکل های زیر جعبه دندۀ پیشروی و جعبه دندۀ حامل سوپرت را نشان می دهد .پمپاژ روغن به چرخ دنده های باالیی
جعبه دندۀ پیشروی و جعبه دندۀ حامل سوپرت بر عهده این پمپ پیستونی است.
پمپ پیستونی
پمپ پیستونی
شکل 23 شکل 22
9
فیلتر یا صافی دستگاه
هر سه مخزن روغن دارای فیلتر و صافی روغن می باشند که هر بار بعد از تعویض روغن ،باید آنها نیز تعویض
شوند( .چرا؟)
فیلتر روغن جعبه دنده اصلی در پشت دستگاه قرار دارد .فیلتر این قسمت معموالً در دو نوع فیلترهای قابل تعویض و
فیلتر های دائمی هستند .فیلتر قابل تعویض باید با هر بار تعویض روغن با فیلتر جدید جایگزین شود .ولی فیلتر های
دائمی دارای پیچی روی خود بوده که در فواصل زمانی معین باید چرخانده شده تا فیلتر دوباره کارکرد صحیح خود
را داشته باشد.
شکل 24
فعالیت
با استفاده از دفترچه راهنمای دستگاه تراش فواصل زمانی برای تعویض روغن هر یک از جعبه دنده های دستگاه
تراش TN50استخراج کنید.
برای تخلیه روغن نیز از مجراهای تخلیه که در تصاویر زیر نشان داده شده است استفاده می شود.
10
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
فعالیت
روغن کار کرده جعبه دندۀ اصلی را مطابق مراحل زیر تعویض کنید.
مواد الزم:
5آچار آلن 6 روغن مخصوص جعبه دندۀ اصلی به میزان 12لیتر 1
6آچار مخصوص فیلتر ظرفتخلیه روغن 2
7پارچه نخی قیف 3
آچار تخت 12 4
مراحل کار:
دستگاه را خاموش کنید. 1
ظرف مناسبی تهیه کنید و آن را زیر محل تخلیه روغن جعبه دندۀ اصلی قرار دهید. 2
شکل 28
لوله را توسط آچار گرفته و با آچار آلن درپوش تخلیه را باز کنید. 3
شکل 29
11
4صبر کنید تا روغن محفظه کام ً
ال تخلیه شود.
5اگر فیلتر جعبه دندۀ اصلی از نوع دائمی است پیچ آن را بچرخانید و اگر از نوع تعویضی است ،با آچار مخصوص
فیلتر آن را باز کرده و با فیلتر نو جایگزین کنید.
درپوش محفظه را باز کنید و روغن تازه به مقدار 12لیتر را درون آن بریزید (شکل .)32 6
کنترل کنید سطح روغن در چشمی به نصف رسیده باشد (شکل .)33 7
درپوش محفظه را ببندید. 8
فعالیت
روغن کار کرده جعبه دنده پیشروی و جعبه دنده حامل سوپرت را با راهنمایی هنرآموز خود تعویض کنید. تکمیلی
12
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
که به صورت مداوم باید کنترل و به صورت دستی روغن کاری شوند تا از اصطکاک جلوگیری شده و روان تر
حرکت کنند .برای روغن کاری این قسمت های دستگاه تراش ساچمه های روغن تعبیه شده تا به وسیله پمپ
دستی مخصوص ،روغن کاری شوند .این ساچمه ها بر روی کشویی های طولی ،عرضی و فوقانی و همچنین
فلکه های سوپرت و دستگاه مرغک وجود دارد.
پرسش
تعداد ساچمه های روغن دستگاه تراش چند عدد است؟ محل آنها را پیدا کنید.
نکته
روغن استفاده شده برای قسمت های روغن کاری دستی باید ویسکوزیته بیشتری داشته باشد تا بتواند بر روی
سطوح بیشتر باقی بماند.
فعالیت
دستگاه تراش را مطابق دفترچه راهنما روغن کاری کنید. تکمیلی
برای این کار نازل پمپ دستی را روی ساچمه فشار دهید این کار را چندین بار تکرار کنید تا محفظه زیرین
آن پر شود و روغن اضافی از اطراف آن بیرون بیاید .روغن اضافی را با دستمال نخی پاک کنید.
نکته
همیشه از روغن پیشنهادی شرکت سازنده استفاده کنید .استفاده از روغن های نامناسب باعث معیوب شدن و
ناکارآمدی دستگاه می شود.
13
ریل دستگاه تراش بهتر است بعد از تمیز کاری با روغن دان دستی ،روغن کاری شود .این کار از نشستن گرد و خاک
به روی ریل ها جلوگیری می کند.
نکته
قبل از شروع به کار با دستگاه ،با پارچه نخی تمیزی ،روغن ریل را پاک کنید ،تا گرد و خاک نشسته بر روی روغن
پاک شود؛ سپس دوباره روغن کاری کنید.
یادداشت
ریل ها سنگ خورده و شابر زده می شوند .که این عمل باعث افزایش کیفیت سطح و مستقيمي می شود .همچنین
شابر زنی سبب ایجاد گودی های بسیار ریز برای نگهداری روغن می شود.
تحقیقکنید
در مورد نحوه سنگ زنی و شابر زنی ریل های دستگاه تراش تحقیق کنید.
روغن کاری سه نظام
در بعضی از سه نظام ها ساچمه های روغن وجود دارد که باید
با پمپ روغن دستی روغن کاری شوند.
شکل 44
14
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
آب صابون پس از مدتی کارکرد ،خاصیت خنک کاری خود را از دست می دهد و باید تعویض شود .صافی باید در
فواصل زمانی مشخص کام ً
ال تمیز شده و براده های آن برداشته شود.
نکته
اگر پمپ آب صابون روشن است به مدت طوالنی شير آن را بسته نگه ندارید.
پرسش
آب صابون از چه موادی تشکیل شده و نحوه ترکیب کردن آن به چه صورت است؟
15
نکته
هرگز از آب به تنهایی برای خنک کاری استفاده نکنید چون باعث زنگ زدگی پمپ آب صابون ،ریل ها و سایر
قسمت های دستگاه تراش می شود.
فعالیت
مخزن خنک کاری دستگاه خود را بررسی کرده و در صورت نیاز آب صابون آن را تعویض و فیلتر آن را تمیز کنید.
سپس کلید برقی سیستم خنک کاری را روشن کنید و از عملکرد پمپ آن اطمینان حاصل کنید.
نکات ایمنی
از تماس آب صابون با دست و چشم خودداری کنید و در صورت تماس فورا ً با آب بشویید. 1
از تماس با الکترو موتور پمپ در حالی که کلید برق آن روشن است خودداری کنید. 2
1کنترل تسمۀ :تسمۀ الکترو موتور که در سمت راست دستگاه قرار دارد وظیفه انتقال نیرو و حرکت به
چرخ دنده اصلی دستگاه را دارد .قبل از شروع به کار با دستگاه باید از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل
کرد .تسمۀ نباید بیش ازحد شل یا سفت باشد ،همچنین آسیب دیده نباشد.
شکل 48
نکته
تسمۀ شل باعث کاهش قدرت دستگاه شده و تسمۀ سفت احتمال پاره شدن آن را افزایش می دهد.
16
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
نکته
برای بستن پیچ ها و مهره ها ضروري است كه از آچار تخت یا
آچار رینگی استفاده کنید .استفاده از آچار فرانسه می تواند باعث
خراب شدن قسمت آچار خور پیچ یا مهره شود.
شکل 50
3از با هم بسته شدن فک های سه نظام اطمینان حاصل کنید برای این کار بهتر است فک ها را تا انتها ببندید .اگر
فک ها با هم به مرکز نرسیدند ،فک ها را دوباره جا بیندازید.
نکات ایمنی
از قرار دادن آچار سه نظام بر روی سه نظام دستگاه تراش جدا ً خودداری کنید.
17
4دستگاه مرغک را در فاصله مناسبی از انتهای میز قرار دهید تا از افتادن آن بر روی زمین جلوگیری شود .سپس
اهرم تثبیت دستگاه مرغک را قفل کنید تا از حرکت آن جلوگیری شود.
5کنترل کنید سوپرت فوقانی بیش از حد جلو یا عقب نباشد .عقب بودن آن ،ممکن است باعث برخورد ریل با سه
نظام در هنگام ماشین کاری شود.
شکل 57
18
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
شکل 58
نکات ایمنی
در صورت کار نکردن سیستم برقی دستگاه ،به هنر آموز خود اطالع دهید و از دستکاری فیوزها و کنتاکتورهای
دستگاه جدا ً خودداری کنید.
7قبل از زدن کلید اصلی کنترل کنید كه میلۀ راه انداز دستگاه ،در حالت درگير نباشد.
8از عملکرد دو کلید اضطراری دستگاه مطمئن شوید .برای این کار کلید اصلی دستگاه را روشن کرده و
سپس به ترتیب دو کلید اضطراری را زده تا مطمئن شوید برق دستگاه را قطع می کنند .در غیر این صورت
به هنرآموز خود اطالع دهید.
19
نکات ایمنی
هر دو کلید اضطراری دستگاه باید کار کند؛ در غیر این صورت از کار کردن با دستگاه خودداری کنید.
9دستگاه را در دور آرام قرار دهید و اهرم راه انداز را پایین آورید .بعد از مدتی دور را برعکس کنید این کار
برای گرم کردن دستگاه ضروری است .اگر محافظ سه نظام دارای میکروسوئیچ است ،محافظ باید پایین باشد
تا دستگاه شروع به دوران کند.
نکات ایمنی
از تغییر دور در حالت چرخش محور اصلی دستگاه جدا ً خودداری کنید این کار باعث آسیب جدی به جعبه دندۀ
اصلی دستگاه می شود.
نکته
در صورت وجود هرگونه صدا و لرزش نامتعارف و همچنین بوی سوختگی ابتدا دستگاه را خاموش کنید و سپس
به هنرآموز خود اطالع دهید.
شکل 63
20
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
11دستگاه را در حالت پیشروی اتوماتیک قرار داده و عملکرد صحیح آن را در سرعت های مختلف آزمایش کنید.
12سیستم روشنایی دستگاه را (در صورت وجود) کنترل کنید .این سیستم در مماس کردن ابزار به قطعه،
به شما کمک می کند.
13در هنگام کار کردن دستگاه ،دست خود را بر روی جعبه دنده های اصلی و پیشروی و یاتاقان ها گذاشته
و دمای آنها را کنترل کنید .دمای این قسمت ها نباید غیر عادی باشد .در صورت مشاهدۀ دمای غیر عادی
دستگاه را خاموش کنید و به هنرآموز یا مسئول کارگاه اطالع دهید.
شکل 68
21
در قسمت سر دستگاه و داخل محور اصلی امکان نشتی روغن وجود دارد .این نشتی با نگاه کردن از گلویی سه نظام
قابل مشاهده است.
شکل 69
پرسش
آیا از قسمت های دیگر دستگاه تراش ،امکان نشتی وجود دارد؟
توجه
در صورت مشاهده هر گونه نشتی روغن ،به هنرآموز و سرپرست کارگاه اطالع دهید.
نکته
هرگز از هوای فشرده برای تمیز کاری دستگاه استفاده نکنید.
پرسش
بعد از پایان ماشین کاری چه قسمت هایی از دستگاه را باید تمیز کرد؟
داخل سه نظام و گلویی محور اصلی و داخل دستگاه مرغک و تابلو برق و همچنین گردگیرهای سوپرت ماشین تراش
نیز باید تمیز شوند .البته این قسمت ها نیاز به تمیز کاری روزانه نداشته و باید در فواصل زمانی مختلف تمیز شوند.
برای تمیز کردن گلویی محور اصلی باید سه نظام را در بیاورید و تمیز کاری کنید.
22
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
فعالیت
با رعایت نکات ایمنی ،سه نظام دستگاه را خارج کرده و داخل سه نظام و محور اصلی دستگاه را تمیز کنید.
نکات ایمنی
در هنگام باز کردن سه نظام کلید اصلی دستگاه خاموش باشد. 1
از برداشتن سه نظام به تنهایی خودداری کنید. 2
از قرار دادن سه نظام بر روی ریل دستگاه خودداری کنید. 3
قبل از در آوردن سه نظام یک عدد تخته زیر سه نظام قرار دهید. 4
23
با آچار آلن ،پیچ هاي آن را باز کنید.
24
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
باز کردن گردگیر های سوپرت طولی :گردگیرها از ورود براده و آب صابون به داخل سوپرت جلوگیری می کند .با این
حال باید در فواصل زمانی مشخص باز شده و تمیز شوند.
نکات ایمنی
1برق اصلی دستگاه در هنگام تمیز کردن تابلو برق
حتماً خاموش باشد.
2از دستمال خشک نخی برای تمیز کردن این قسمت
استفاده کنید.
نكات زيست
براده ها را از سایر زباله ها جدا کرده و در سطل جداگانه محيطي
بریزید .براده های فلزی قابلیت بازیافت و ریخته گری
دوباره را دارند.
شکل 87
25
دستور کار نگهداری دستگاه تراش
دستگاه های صنعتی بسته به زمان کارکردشان نیاز به برنامه ریزی نگهداری دارند .معموالً این برنامه ریزی
به صورت روزانه ،هفتگی ،ماهانه ،شش ماهه و یک ساله تعریف می شود .این دستور کار معموالً برای هر
دستگاه ،توسط سازندۀ دستگاه و یا واحد صنعتی استفاده کننده از دستگاه تعریف می شود.
در مورد دستگاه تراش کارگاه که به صورت آموزشی کاربرد دارد؛ دستور کار نگهداری به صورت زیر پیشنهاد می شود.
1ـ دستور کار نگهداری روزانه :باید روزانه با کارکرد شش تا هشت ساعت دستگاه صورت گیرد .وظیفۀ کنترل
و بررسی دستور کار روزانه بر عهده هنرجو می باشد.
برای این دستور کار یک چک لیست وجود دارد که باید روزانه تکمیل شود .این چک لیست را هر روز بعد از
پایان کار با دستگاه به هنرآموز خود تحویل دهید.
26
پودمان اول ـ نگهداری ماشین های ابزار
2ـ دستور کار نگهداری هفتگی :باید بعد از پایان هفته کاری دستگاه صورت گیرد .وظیفۀ کنترل و بررسی
دستور کار هفتگی بر عهده هنرجو می باشد.
برای این دستور کار یک چک لیست وجود دارد که باید هفتگی تکمیل شود .این چک لیست را در پایان هفتۀ کاری
به هنرآموز خود تحویل دهید.
چک لیست نگهداری هفتگی دستگاه تراش
پرسش
چه موارد دیگری را می توانید به چک لیست روزانه و هفتگی اضافه کنید؟
3ـ دستور کار نگهداری شش ماهه :نگهداری شش ماهه بعد از پایان هر ترم انجام می شود.
4ـ دستور کار نگهداری ساالنه :نگهداری ساالنه بعد از پایان هر سال درسی انجام می شود.
فعالیت
با استفاده ار دفترچۀ راهنمای دستگاه و به کمک هنرآموز خود ،دستور کار شش ماهه و ساالنه دستگاه تراش را با تکمیلی
توجه به مطالبی که یاد گرفته اید ،تهیه کنید.
27
ارزشيابي سرويس و نگهداري ماشينهاي ابزار
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 انجام روغنکاری 1
1 انجام تعویض روغن 2
1 انجام تعویض مایع خنککاری 3
1 تمیزکردن و تعویض فیلتر روغن 4
2 بررسی عملکرد پمپها 5
2 بررسی مدارهای هیدرولیک و پنوماتیک و خنککاری وروغنکاری 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست محیطی
و نگرش:
-1مسئولیتپذیری N72 L2
2 -2مدیریت مواد و تجهیزات N66 L2
-3استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
-4تمیزکردن وسایل و محیط کار
-5پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
28
پودمان 2
مته مرغک زنی و سوراخ کاری
سوراخ کاری با استفاده از دستگاه تراش یکی از مهارت هایی است که برای یک تراشکار ضروری بوده و بدون آن بسیاری از
قطعات ناقص خواهند ماند.
واحد یادگیری 1
مقدمه
مته مرغکزنی از مراحلی است که برای انجام کارهای دیگری مانند سوراخکاری و تراشکاری قطعات بلند الزم است.
در صورتی که این مرحله به خوبی انجام نشود سایر مراحل را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
استاندارد عملکرد
پیش نیاز
پيشانيتراشي
روتراشي
كار با ابزار اندازهگيري
نقشهخواني
30
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
متهمرغکزنی و سوراخکاری
در تصاویر زیر نمونهایاز قطعات سوراخدار را که در سال گذشته برای ساخت کامیون ـ پروژة درس تولید به
روش تغییر فرم دستی و ماشینی ـ تهیه کردید مشاهده میکنید.
پرسش
آیا میتوانید بگویید این نقشهها مربوط به کدام قسمتهای کامیون است؟ سوراخ داخل آنها را به چه روشی ایجاد
کردید؟
31
سوراخکاری روی دستگاه تراش
فرض کن ید در مرکز پیشانی قطعه شکل ،6باید
سوراخی ایجاد شود .مشخص کردن دقیق محل سوراخ
قبل از سوراخکاری به سختی ممکن است .چرا؟
شکل 6
یکی از عملیاتهای متداولی که روی ماشین تراش انجام میشود ،سوراخکاری است .در این عملیات قطعه کار به سهنظام
دستگاه بسته شده است و مته با کمک سهنظام مته و کالهکهای واسطه روی دستگاه مرغک سوار میشود.
شکل 7
پرسش
آیا آنچه در شکل فوق تحت عنوان عملیات سوراخکاری روی دستگاه تراش آمده است ،صحیح است؟ به نظر شما
چه اشکالی در تصویر فوق وجود دارد؟
پرسش
چه تفاوتی بین سوراخکاری روی دستگاه دریل رومیزی یا ستونی و دستگاه تراش وجود دارد؟
مزیت اساسی سوراخکاری روی دستگاه تراش ایجاد سوراخ دقیقاً در مرکز پیشانی قطعه کار و در راستای
محور دوران آن است.
برای سوراخکاری روی دستگاه تراش ابتدا باید پیشانی قطعه بهصورت کامل تراش داده شود تا هیچگونه
برآمدگی یا فرورفتگی در روی آن وجود نداشته باشد .این مهارت را سال گذشته فرا گرفتهاید.
32
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
بعد از پیشانیتراشی با کمک متهمرغک روی پیشانی و در وسط آن سوراخی ایجاد میشود که برای سورا
خ
ال بدون متهمرغکزنی سوراخکاری روی پیشانی قطعه ناممکن و یاکاری با استفاده از مته ضروری است و عم ً
خیلی سخت است و در صورت انجام این کار در اکثر موارد باعث شکستن مته میشود.
پرسش
به نظر شما اگر سوراخ در مرکز پیشانی قطعه کار نباشد ،آیا میتوان آن را به کمک دستگاه تراش سوراخکاری کرد؟
پرسش
بعضی مواقع در پیشانی قطعه کار در هنگام پیشانیتراشی زائدة کوچک استوانهاییا عدسیشکل ایجاد میشود.
دلیل آن چیست؟
سوراخ ایجاد شده توسط متهمرغک به ماشینکار کمک میکند تا نوک مته دقیقاً در محل مورد نظر در قطعه
در حال چرخش قرار گیرد و مته منحرف نشود .در تصاویر زیر متهمرغک و فرایند متهمرغکزنی بر روی
دستگاه تراش را مشاهده میکنید.
پرسش
استفاده نکردن از متهمرغک قبل از سوراخکاری در دستگاه تراش چه مشکالتی را به وجود میآورد؟
33
ساختمان متهمرغک
ال به نام متة ترکیبی شناخته میشد ،در حقیقت ترکیبی از دو مته با قطر متفاوت یا مته متهمرغک که قب ً
و متة خزینه است .جنس متهمرغک معموالً از فوالدهای تندبر ( )HSSاست .البته متهمرغکهای کارباید و
کبالتدار نیز وجود دارند.
قسمت مته
قسمت خزینه
بدنه مته مرغک
شکل 10
انواع متهمرغک
متهمرغکها از لحاظ شکل بدنه به انواع مختلفی تقسیم میشوند که با توجه به عملیات مورد نیاز ،انتخاب
میشوند .از انواع متهمرغک میتوان به سه نوع زیر اشاره کرد:
ْ60
ْ60
شکل 11
نوع Bمتهمرغک با خزینه محافظ با زاویة مخروط 60درجه و زاویة خزینه 120 2
ْ120
ْ60
ْ60
شکل 12
شکل 13
34
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
فعالیت
متهمرغکهای کارگاه را از نظر نوع مشخص کنید. تکمیلی
اندازه متهمرغکها :متهمرغکهــا در اندازههــای مختلفــی وجــود دارنــد کــه مهمتریــن انــدازة آن ،قطــر
قســمت متــه آن اســت)d1( .
d1قطر قسمت مته
d2قطر بدنه
شکل 14
برای انتخاب اندازة مورد نیاز متهمرغک معموالً به قطر قطعه کار توجه میشود .جدول زیر راهنمای انتخاب
متهمرغک نسبت به قطر قطعه کار برای متهمرغک نوع Aاست.
قطر متهمرغک
10 8 6/30 5 4 3/5 2/5 2 1/6 1/25 1
(( )d1میلیمتر)
توجه
در انتخاب متهمرغک به قطر مته آن توجه شود ،نه قطر بدنة متهمرغک.
فعالیت
انواع متهمرغکهای موجود در کارگاه را از انبار تحویل بگیرید و اندازة آنها را کنترل کنید .برای این کار از کدام تکمیلی
یک از ابزارهایاندازهگیری استفاده میکنید؟ با توجه بهاندازهگیری انجام شده این متهمرغکها برای چه قطعه
کارهایی از نظر ابعاد مناسب هستند؟
35
نوع مته مرغک
شکل 15
شکل 16
شکل 17
فعالیت
در نقشة زیر با توجه به قطر قطعه کار اندازة متهمرغک مورد استفاده را تعیین کنید .در مورد باقی ماندن یا نماندن
جای متهمرغک نیز ابتدا با سایر هنرجویان بحث و تبادل نظر کنید.
شکل 18
36
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
شکل 19
سهنظام مته دارای دنبالة مخروطی است و با کمک آن و کالهکها به
دستگاه مرغک تراش بسته میشود .در شکل 20سهنظام مته دنبالة
مخروطی را مشاهده میکنید.
همانطور که در شکل 20نیز مشاهده میکنید ،به نظر میرسد
دنبالة مته کوچکتر از سوراخ مخروطی داخل دستگاه مرغک باشد .در
نتیجه نمیتوان آن را مستقیم به مرغک بست .برای رفع این مشکل از
کالهکهای واسطه استفاده میشود.
شکل 20
کالهکهای واسطه
متههای دنباله مخروطی و سهنظام مته که دارای دنبالة مخروطی هستند ،توسط کالهک به دستگاه مرغک بسته
میشوند .داخل و بیرون کالهک مخروطیشکل است .کالهکها قابلیت قرار گرفتن در داخل همدیگر را دارند.
شکل 21
کالهکهای واسطه استاندارد هستند و به آنها مخروط مورس گفته میشود.
شکل 22
37
اندازههای مخروطهای مورس مطابق جدول زیر است.
مخروط مورس )D (mm )d (mm )L (mm )a (mm
نکته
گلویی دستگاه مرغک مورس شماره 5است.
فعالیت
کالهکهای موجود در کارگاه را با جدول استاندارد مورس مطابقت دهید و شمارة مورس آنها را مشخص کنید.
فعالیت
متهمرغک را با استفاده از سهنظام مته و به کمک کالهکهای واسطه به دستگاه مرغک دستگاه تراش ببندید. کارگاهی
شکل 23
38
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
فعالیت
به کمک گوه درآر کالهکهایی را که در فعالیت قبل بر روی سهنظام مته سوار کردهاید ،از هم جدا کنید. کارگاهی
پرسش
برای خارج کردن خود سهنظام مته به همراه کالهک از دستگاه متهمرغک چه کاری انجام میدهیم؟ با دوستان
خود در این مورد مشورت کنید.
شکل 24
شکل 26
متهمرغک را به سهنظام مته ببندید و با کمک کالهکها روی دستگاه مرغک دستگاه تراش سوار کنید. 4
توجه
داخل گلویی دستگاه مرغک را قبل از سوار کردن کالهکهای واسطه به کمک نخ پنبه تمیز کنید.
39
5با چرخاندن فلکة دستگاه مرغک ،گلویی مرغک
را تا اندازة 3تا 5سانتیمتر بیرون آورید و سهنظام
مته را به همراه کالهک با ضربة آرام در آن جا بزنید.
نکته
عمق سوراخ متهمرغک معموالً تا سهچهارم طول قسمت مخروطی است .و نباید بیشتر از آن به داخل قطعه کار
نفوذ کند ،چون بدنة اصلی آن دارای لقی با دیوارة سوراخ نیست و امکان سوختن و شکستن آن و ایجاد حادثه
وجود دارد.
شکل 29
40
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
نکات ایمنی
در حین سوراخکاری استفاده از مایع خنککاری را فراموش نکنید.
استفاده از عینک ایمنی در هر عملیات تراشکاری ضروری است.
هنگامي كه متهمرغك داخل قطعه كار است نبايد دستگاه را خاموش كرد.
شکل 30
فعالیت
باتوجه به نقشة زیر متهمرغک بزنید.
تجهیزات الزم:
دستگاه تراش
سهنظام مته و کالهکهای واسط
متهمرغک (با توجه به نقشه)
شکل 31 لوازم ایمنی ( عینک ،لباس کار و )000
فعالیت
محلهای مورد نیاز قطعات پروژه را متهمرغک بزنید. تکمیلی
41
واحد یادگیری 2
مقدمه
استاندارد عملکرد
پیش نیاز
پيشانيتراشي و روتراشي
متهمرغكزني
42
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
در بخش قبل با اولین مرحله سوراخکاری با دستگاه تراش یعنی فرایند متهمرغکزنی آشنا شدهاید ،به نظر
شما سوراخکاری توسط مته در دستگاه تراش به چه دالیلی انجام میگیرد؟
شکل 32
نکته
سوراخ ایجادشده توسط مته در دستگاه تراش درصورتی که قطعه کار استوانهای و بدون لنگی باشد ،با سطح
بیرونی آن هممحور خواهد بود و اندازة سوراخ بهوجود آمده نیز تقریباً با قطر متهای که آن را ایجاد کرده است،
برابر میشود.
آشنایی با مته
بيشتر عمليات سوراخکاری توسط ابزارهايي كه داراي دو لبه سخت و تيز هستند ،انجام ميگيرد که این ابزار
مته نامیده میشود.
فعالیت
شکلهای زیر دو نوع متة دنبالهاستوانهای و دنبالهمخروطی و قسمتهای نوک مته را نشان میدهد ،قسمتهای
مختلف آنها را که مشخص شده نام ببرید:
43
ال هنگام سوراخکاری توسط انتهای سوراخ ایجاد شده توسط مته دارای زاویهایبرابر با زاویة رأس مته است .مث ً
متهایبا زاویة رأس 118درجه انتهای سوراخ ایجادشده نیز دارای زاویة 118درجه خواهد بود .هنگامی که
هدف ایجاد پلة قائم و یا خزینة استوانهای ( )counterboreباشد ،معموالً از ابزارهايي كه داراي بیش از دو لبة
برنده که زاویة رأس 180درجه (سرصاف) دارند ،استفاده میشود و زمانی که سوراخ دارای خزینة مخروطی
( )countersinkباشد ،از ابزار مخصوص خزینهزنی مخروطی استفاده میشود.
شکل 35
سوراخ پلهدار -خزینة مخروطی countersink holeو خزینة استوانهای counterbore holeو
سوراخ ساده simple hole
پرسش
دلیل وجود شیارهای مارپیچ روی مته چیست؟
نکته
منظور از قطر مته ،قطر قسمت بدنه مته است که شیار مارپیچ دارد ،و سوراخی که توسط مته ایجاد میگردد،
کمی بزرگتر از قطر مته خواهد بود.
پرسش
چرا بعضی اوقات قطر سوراخ ایجادشده توسط مته کمی بزرگتر از قطر خود مته است؟
44
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
دنبالة متههای با قطر کوچک معموالً استوانهایشکل است ،ولی متههای با قطر بزرگتر غالباً دنبالهمخروطی هستند.
نکته
معموالً مته تا قطر 13میلیمتر دارای دنباله استوانهای و متههای بیشتر از قطر 13میلیمتر دارای دنباله مخروطی
است.
دنبالة استوانهای
شکل 38
دنبالة مخروطی
شکل 39
نکته
متههای دنبالهاستوانهای توسط سهنظام مته و متههای دنبالهمخروطی توسط دنبالههای مخروطی مورس به
دستگاه مرغک دستگاهتراش بسته میشوند.
فعالیت
متههای دنباله مخروطی و کالهکهای موجود در کارگاه را با جدول استاندارد مورس مطابقت دهید و شمارة
مورس آنها را یادداشت کنید .چگونه این متهها را به گلویی دستگاه مرغک میبندید؟
45
پرسش
مخروطی شکل بودن دنبالة متهها چه مزیتهایی دارد؟
فعالیت
یک متة دنبالهمخروطی مورس شمارة 2را یک بار با کالهک 2به ،3و کالهک 3به ،4و کالهک 4به ،5و بار کارگاهی
دیگر فقط با یک کالهک 2به 5به دستگاه مرغک ببندید و نتیجه را مقایسه کنید.
برای خارج کردن متههای دنبالهمخروطی از داخل کالهک و یا جدا کردن کالهک از همدیگر از چه ابزاری استفاده فعالیت
کارگاهی
میشود؟ با استفاده از این ابزار و روش صحیح استفاده از آن ،مته و کالهکهایی را که در فعالیت قبل سوار کرده
بودید ،از هم جدا کنید.
شکل 42
نکته
در هنگام سوراخکاری با قطع عملیات و شروع مجدد پیشروی ،برادههای کوتاهتری ایجاد میشود که این کار از
ایجاد برادههای پیوسته طویل جلوگیری میکند.
46
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
()b ()a
شکل 43
در شکل ( )aمته از سمت دیگر قطعه کار خارج شده و سراسر قطعه را سوراخ کرده است .به این سوراخ ،سوراخ
راهبهدر یا سرتاسری گویند .در این حالت عمق سوراخ برابر ضخامت قطعه کار است.
در شکل ( )bمته تا انتهای قطعه سوراخ ایجاد نکرده است .در اصطالح به این سوراخ ،سوراخ بنبست گویند.
در این حالت عمق سوراخ ایجاد شده همان مقداری است که مته وارد قطعه کار شده است .در دستگاه تراش با
استفاده از خطکشی که روی گلویی دستگاه مرغک وجود دارد میتوان عمق سوراخ را هنگام سوراخکاری با دقت
میلیمتر تنظیم کرد.
نکته
عمق سوراخ ایجادشده توسط مته عبارت است از طول قسمت استوانهایآن .بهعبارت دیگر ،از مقدار نفوذ مته در
داخل سوراخ باید طول قسمت مخروطی نوک مته را کسر کنیم تا عمق واقعی سوراخ بهصورت صحیح و طبق
نقشه استاندارد محاسبه شود.
شکل 46
47
مقدار طول مخروط برای انواع مته قابل محاسبه است .برای متههایی که دارای زاویة رأس 118درجه هستند،
از رابطة زیر قابل محاسبه است.
طول قسمت مخروطی نوک مته ═ × 0/3قطر مته
فعالیت
در شکل فوق طول قسمت مخروطی و مقدار نفوذ مته چقدر باید باشد تا سوراخ با قطر 10میلیمتر به عمق 15
میلیمتر مطابق نقشه ایجاد شود؟
Ø 12 THRU
^ Ø12-20DEEP
ْØ 20 × 90 ^ Ø 12 THRU
ْØ 16 × 90
^
ْØ 16 × 90
Ø12-20DEEP― Ø 12 THRU
↑ ―
Ø 20 8/6
]
↑ Ø12-20DEEP
Ø 20 8/6 Ø 12 THRU
]
B B
شکل 47
48
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
شکل 49ـ گیجهای برو -نرو شکل 48ـ شاخکهای داخلسنج کولیس
811
()809
شکل 51ـ ابزار داخلسنج برای اندازهگیری سوراخهای کوچک شکل 50ـ میکرومتر داخلسنج
49
شکل 54ـ گیج پین و روش کنترل
اولین مرحلة سوراخکاری نشانهگذاری محل سوراخکاری توسط متهمرغک است .مرحلة بعد بستن مته و
شروع سوراخکاری بر طبق نقشه است .در صورتی که قطر سوراخ مورد نظر بیشتر از 12میلیمتر باشد ،قبل
از سوراخکاری از یک پیشمته ،با قطری حدود جان مته استفاده میکنیم؛ به این عمل پیشمتهزنی گویند.
هدف از این کار کم کردن فشار بر روی مته با قطر بزرگتر که در مرحله بعد استفاده میشود و ایجاد یک
سوراخ راهنما برای هدایت صحیح مته با قطر زیاد است.
توجه
از متهمرغک به عنوان پیشمته استفاده نکنید.
2نرخ (مقدار سرعت) پیشروی عبارت است از مقدار راهى كه لبة برندة ابزار بر حسب ميليمتر در ازای يك
دور گردش قطعه كار در راستاى محور كار طى میكند و آن را با fنشان میدهند.
در جدول زیر مقدار سرعت برشی و نرخ پیشروی براساس جنس و قطر مته ،برای سوراخکاری قطعات فوالدی
آورده شده است.
50
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
نکته
در سوراخکاری با دستگاه تراش ،پیشروی مته توسط فلکة دستگاه مرغک و بهصورت دستی و تقریبی انجام میشود.
برای محاسب ه نرخ پیشروی دستی مىتوان مقدار fرا در تعداد دور محور ماشین ( )Nضرب کرد ،عدد بهدست آمده
Vf = f×N سرعت پیشروی مته بر اساس میلیمتر بر دقیقه خواهد بود .
یعنی درسوراخکاری با دستگاه تراش ،مته حدودا ً باید به مقدار ( Vfمیلیمتر) در هر دقیقه در داخل ابزار نفوذ کند.
فعالیت
برای سوراخکاری قطعهایاز جنس فوالد توسط متة HSSبه قطر 12میلیمتر تعداد دور محور ماشین تراش و
نرخ پیشروی را محاسبه کنید.
فعالیت
بر اساس نقشة داده شده قطعه کار را سوراخکاری کنید.
تجهیزات الزم:
دستگاه تراش
سهنظام مته و کالهکهای واسط
مته (با توجه به نقشه)
لوازم ایمنی ( عینک ،لباس کار و …)
شکل 55
51
فعالیت
مراحل انجام کار:
1قطعه کار در فعالیتهای قبلی با توجه به نقشه روتراشی و
پیشانیتراشی شده است و در محل سوراخ ،متهمرغک زده شده است.
2ایجاد سوراخ سرتاسری طبق نقشه به قطر 12میلیمتربا استفاده
از پیش مته مناسب.
3توجه کنید که تعداد دور محور و نرخ پیشروی دستگاه تراش را
شکل 56 برای هر مته جداگانه محاسبه و تنظیم کنید.
4اکنون با مته ،20دنباله مخروطی ،کار را کامل کنید..
نکته
سعی کنید از تعداد کمتر کالهک استفاده شود.
کالهکها و داخل گلویی دستگاه مرغک را با پارچه نخی قبل از نصب کردن تمیز کنید.
مته و سهنظام مته را بر روی دستگاه مرغک ،با رعایت موارد زیر نصب کنید: 5
نکته
گلویی دستگاه مرغک باید کمی از داخل دستگاه مرغک بیرون باشد ،.در صورتی که تمام طول گلویی در داخل
دستگاه مرغک باشد ،زبانة کالهک سهنظام مته به مهرهایکه در انتهای داخل گلویی وجود دارد ،برخورد میکند
و نصب نخواهد شد.
نکته
پیشمته بسته شود.
نکته
هنگام حرکت دادن دستگاه مرغک توجه کنید که از برخورد مته با قطعه کار جلوگیری شود.
در ابتداي سوراخكاري نوك مته را به آرامي به قطعه كار نزديك کنید و ضربه نزنید.
52
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
فعالیت
7قبل از شروع به ماشینکاری ،بسته شدن مناسب ابزار و قطعه کار را کنترل کنید.
8محور ماشین توسط اهرم کارانداز در جهت صحیح و با توجه به جهت برش مته به کار انداخته شود.
9برای سوراخکاری از آبصابون به صورتی استفاده کنید که با فشار به شیارهای مارپیچ مته وارد شود.
10با استفاده از فلکه انتهای دستگاه مرغک پیشروی مته به داخل قطعه کار انجام گیرد.
11پس از اتمام سوراخکاری ،مته با گردش فلکه به آرامی از داخل قطعه کار خارج شود.
محور را در حالی که مته در داخل قطعه کار قرار دارد متوقف نکنید .در صورت توقف محور احتمال قالب کردن و نکته
12متهای به قطر 12میلیمتر را به سهنظام مته ببندید و مراحل باال را تکرار کنید.
13مته به قطر 20میلیمتر دارای دنبالة مخروطی است و باید از کالهکهای واسطه برای بستن آن به گلویی
دستگاه مرغک استفاده کنید.
14عمق سوراخ 20را از انتهای مخروطی نوک ،به مقدار 30میلیمتر در نظر بگیرید.
شکل 61
15زمانی که عمق سوراخ به حدود 29میلی متر رسید ،دستگاه را خاموش و براده ها را تمیز کنید و عمق سوراخ
را با عمق سنج بررسی نمایید .سپس کار را کامل نمایید.
16پس از تمیز کردن برادهها توسط قلممویی ،قطر و عمق سوراخها توسط ابزاراندازهگیری کنترل گردد.
17برادهها با رعایت اصول ایمنی به محل مخصوص جمعآوری براده منتقل شود.
53
فعالیت
قطعات پروژه را پس از تراشکاری سوراخکاری کنید. تکمیلی
شکل 62
شکل 63
54
پودمان دوم ـ مته مرغک زنی و سوراخ کاری
شکل 64
55
ارزشيابي مته مرغکزنی و سوراخکاری
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 بررسي قطعه كار اوليه 1
1 آمادهسازی دستگاه 2
1 آمادهسازي و بستن ابزار 3
1 بستن قطعه كار 4
1 آمادهسازي قطعه كار 5
2 انجام عملیات مته مرغکزنی و سوراخکاری 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست محیطی
و نگرش:
١ـ مسئولیتپذیری L2 N72
2 ٢ـ مدیریت مواد و تجهیزات L2 N66
٣ـ استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
٤ـ تمیزکردن وسایل و محیط کار
٥ـ پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
56
پودمان ٣
جزنی
شكاري قطعات بلند و آ
ترا
واحد یادگیری 1
مقدمه
یکی از شاخصهای مهم دستگاههای تراش ،طولکارگیر آن است ،این امر به واسطه نیاز به تراش قطعاتبلند
است .بنابراین نیاز به عملیات تراشکاری قطعاتبلند مطرح میشود.
استاندارد عملکرد
تراشكاري قطعات بلند روي دستگاه تراش مطابق تولرانس خواسته شدة نقشه
پیش نیاز
پيشانيتراشي و روتراشي
متهمرغكزني
اندازهگيري
نقشهخواني
58
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
مقدمه
اجزای تشکیلدهندة یک دستگاه مثل جعبهدنده دارای فاصلههای بیشتری از هم هستند .برای ارتباط اجزا و
انتقال حرکت و نیرو بین آنها از محورهایی که طول بلندتری دارند ،استفاده میشود .از محورهای بلند برای
سوراخ کردن قطعات مختلف از جمله چرخدندهها ،پولیها ،یاتاقانها و غیره استفاده میشود
در تراشکاری به قطعهایبلند گفته میشود که نسبت طول مؤثر به قطر آن بین 3تا 5باشد.
نکته
مقدار طولی که از سهنظام بیرون باشد ،طول مؤثر است.
پرسش
به نظر شما تراشکاری قطعاتي كه در شكلهاي زير داده شده چه تفاوتی با هم دارند؟
59
شکاری قطعات بلند اگر انتهاي قطعه ب هطور كامل
در ترا
مهار نشود قطعه کار خم میشود و به اصطالح قالب
شکاری در این حالت نه یکند و ارتعاش میکند .ترا
م
یشود ،بلکه ممکن است تنها باعث خراب شدن قطعه م
باعث بروز خسارتهاي جبرانناپذيري شود .
شکل 5
پرسش
شكاري قطعات بلند كدا ماند؟
تهاي ناشي از عدم مهار دو سر قطعه در ترا
به نظر شما خسار
شکل 6
قسمت مخروطي در اين وسيله طوري طراحي شده است كه عالوه بر تحمل نيروهاي تكيهگاهي ميتواند
همزمان دوران كند.
تراشكاري ابزاري وجود دارد که ميتواند هم تكيهگاه باشد و هم با قطعه كار بچرخد .اين ابزار مرغك نام دارد. در
شکل 7
60
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
انواع مرغک
مرغک لولهگیر
قسمت بیرونی این مرغک به شکل مخروط ناقص با قطر نسبتاً زیاد است .این مرغک برای نگهداری قطعات
گرد توخالی بلند مانند لولهها استفاده میشود.
فعالیت
مرغک گردان را روي دستگاه مرغک دستگاه تراش سوار كنید. کارگاهی
تجهیزات الزم:
دستگاه تراش ،مرغک گردان ،پارچة نخی تمیز و ساعت اندازهگیری
1با پارچة نخی تمیزی داخل گلویی دستگاه مرغک و بدنة مرغک را کام ً
ال پاک کنید.
61
نکته
درصورت وجود زنگزدگی ،خراشیدگی و اثر ضربه بر روی دنباله مرغک و نوک مرغک ،از سوارکردن
آن خودداری کنید.
فعالیت
2فلکة دستگاه مرغک را مقداری بچرخانید تا گلویی به کارگاهی
اندازة مناسبی بیرون بیاید ،سپس مرغک را بهصورت ضربة
آرام داخل گلویی دستگاه جا بزنید.
شکل 12
نکته
درصورتی که گلویی دستگاه مرغک به اندازه مناسب بیرون نباشد ،هنگام جازدن مرغک ،پیچ بیرونانداز
داخل گلویی با انتهای دنبالة مخروطی برخورد میکند و مانع سوارشدن آن میشود.
شکل 13
شکل 14
پرسش
اگر نوک مخروطی مرغک لنگی داشته باشد ،چه مشکلی در تراشکاری پیش میآید؟
62
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
مرغک ثابت
مرغک ثابت درون گلویی مخروطیشکل محور اصلی دستگاه تراش قرار میگیرد و چفت میشود و به همراه
محور اصلی دستگاه تراش دوران میکند .استفاده از مرغک ثابت ،امکان تراشکاری طول بیشتری از قطعه
کار را میدهد .زاویة رأس مخروط سر این مرغک ،معموالً 60درجه است.
شکل 15
شکل 16
شکل 18
63
متهمرغک استفادهشده باید از نظر اندازه ،متناسب با قطر قطعه کار و از نظر زاویة خزینه با زاویة مرغک
همخوانی داشته باشد .همچنین باید مقدار نفوذ متهمرغک (عمق سوراخ متهمرغک) در داخل قطعه کار
مناسب باشد.
انتخاب نادرست متهمرغک و یا متهمرغکزنی نامناسب سبب ایجاد اشکال در جای مرغک شده و در نتیجه،
مرغک در جای خود قرار نمیگیرد و قطعه کار بهدرستی مهار نمیشود .شکلهای زیر نمونهایاز اشکاالت رخ
داده شده هنگام متهمرغکزنی را نمایش میدهد .علت بهوجود آمدن هر کدام را زیر آن بنویسید.
اشکال :بدون خزینه اشکال :زاویة خزینه کم اشکال :زاویة خزینه زیاد
علت...................................... : :
علت................................................ : . :
علت................................................ :
شکل 19
شکل 20
64
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
پرسش
برای قطعة بلندی که چندین بار نیاز به باز و بست روی دستگاه تراش دارد ،کدام روش مهارکردن را
پیشنهاد میکنید؟ چرا؟
در اين روش چون سطح تماس مرغك ثابت با قطعه كار كم است ،هنگام برادهبرداري نيروي برش ابزار باعث
توقف قطعه میشود و مرغك ثابت كه در گلويي دستگاه قرار دارد شروع به چرخش در داخل قطعه كار
ميكند .اين چرخش موجب توقف برادهبرداري ميشود.
براي برطرف كردن اين مشكل بايد قطعه كار روي قسمت گردان دستگاه ،ثابت شود .وسايلي كه براي اين
منظور استفاده ميشوند ،صفحه مرغك و گيرة قلبي نام دارند.
شکل 21
صفحه مرغک
صفحه مرغک از تجهیزات کمکی دستگاه تراش است که در هنگام استفاده از مرغک ثابت کاربرد دارد .صفحه مرغک
یکند و وظیفه آن،
یشود و همراه با محور اصلی دوران م
به جای سهنظام روی محور اصلی دستگاه با پیچ بسته م
انتقال حرکت دورانی محور اصلی دستگاه تراش به قطعه با کمک گیرة قلبی است .در مرکز صفحه مرغک ،سوراخی
وجود دارد که مرغک ثابت از آن عبور میکند و درون محور اصلی مخروطی شکل دستگاه قرار م
یگیرد.
65
صفحه مرغکها معموالً در دو نوع ساخته میشوند .در یک نوع ،در پیشانی صفحه مرغک میلهایقرار میگیرد
که زبانة گیره قلبی با آن درگیر میشود و در نوع دیگر به جای میله ،در پیشــانی صفحه مرغک شیاری تعبیه
میشود كه زبانة گیره قلبی درون آن قرار میگیرد.
شکل 22
فعالیت
مرغک ثابت را به گلویی محور اصلی ماشین تراش ببندید. کارگاهی
تجهیزات الزم:
آچار بازکردن مهرة سهنظام ،مرغک ثابت ،دنبالة مخروطی واسطه 5به ، 6پارچة نخی تمیز
مراحل کار:
مهرة سهنظام را با آچار مربوط باز کنید و با توجه به نکات ایمنی سهنظام را از دستگاه باز کنید.
داخل گلویی و فلنچ پشتی را توسط پارچة نخی تمیز کنید.
صفحه مرغک را توسط 4پیچ و مهرة موجود در پشت آن ،در محل مربوط نصب کنید.
نکته
دنبالة مورس مرغکثابت استاندارد همراه دستگاه تراش ماشینسازی تبریز شماره 5است و گلویی
محور اصلی دستگاه مخروط مورس شماره 6است.
به همین دلیل هنگام جا زدن مرغکثابت باید از واسطه استفاده نمود.
66
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
فعالیت
کارگاهی
ساعت اندازهگیری را به دستگاه ببندید و نوک ساعت را با قسمت نوک مخروطی مرغک ثابت درگیر
کنید .با چرخاندن مرغک از دور بودن آن اطمینان حاصل کنید.
برای درآوردن مرغک ثابت از يك طرف مرغك را با دست گرفته و از طرف دیگر گلویی محور اصلی ،توسط
میلة بلندی به پشت مرغک به آرامی ضربه بزنید تا از گلویی محور اصلی دستگاه تراش خارج شود.
شکل 29
67
نکات ایمنی
هنگام در دستگرفتن مرغك ثابت احتياط كنيد كه نوك تيز آن به دست آسيب نرساند.
از قراردادن مرغك ثابت روي ريل دستگاه خودداري كنيد.
در هنگام ضربهزدن با میله ،مواظب باشید مرغک ثابت روي دستگاه سقوط نكند.
قسمت سر ميلهاي که براي ضربهزدن استفاده ميشود از فلزات نرم مانند مس و برنج باشد.
گیره قلبی
قطعه کاری که بهوسیله مرغکها نگه داشته شده است ،باید همزمان با
محور اصلی دوران کند .این عمل با بستن گیره قلبی برروی قطعه کار
یشود .گیره قلبی با محکمکردن پیچ تنظیم روی قطعه کار حاصل م
یشود .دنبالة گیره قلبی معموالً در دو نوع ساده و خمیده است
بسته م
که دنبالة ساده با میلة صفحه مرغک و دنبالة خمیده در شکاف پیشانی
صفحه مرغک درگیر میشود.
شکل 30
پرسش
چرا گیرههاي قلبی برای قطعات استوانهایدر دو نوع دنبالهمستقيم و دنبالهخميده ساخته ميشوند؟
نکته
گیره دوپیچ که برای مهارکردن قطعات با سطح مقطع مربعی یا مستطیلی کارگاهی
یرود.
بهکار م
شکل 31
نکته
گیره قلبی مناسب را با توجه به کارگاهی
اندازة قطعه کار ،انتخاب كنيد.
شکل 32
68
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
فعالیت
با استفاده ازگیره قلبی قطعه كار را بين دو مرغك سوار کارگاهی
كنيد.
نکته
بعضی اوقات نیروی برش زیاد باعث می شود که
قطعهکار در هنگام برادهبرداری نچرخد .در این هنگام
چرخش مرغکثابت ،موجب بروز اصطکاک شده
و نوک مرغک آسیب می بیند .برای جلوگیری از
سوختن نوک مرغکثابت مقداری گریس داخل جای
متهمرغک قرار دهید.
شکل 34
پس از اطمینان يافتن از محکم شدن قطعه كار ،اهرم قفلكن استوانة مرغک را قفل كنید.
69
کنترل هم محوری دو مرغک
تراشکاری دقیق قطعه کار در حالت بین دو مرغک مستلزم هممحوری دقیق دو مرغک ثابت و گردان است.
چنانچه نوک مرغک متحرک در امتداد نوک مرغک ثابت نباشد ،قطعه کار مخروطی خواهد شد و بنا بر وضع
قرارگرفتن جهت قطر قطعه کار ،ممکن است قطر جلو یا عقب آن کوچکتر شود.
شکل 37
برای کنترل هممحوری دو مرغک روشهای مختلفی وجود دارد که متداولترین آنها سه روش زیر است.
1در این روش کنترل هممحوری دو مرغک بهصورت
چشمی انجام میگیرد که روش سریعی است ،ولی دقیق
نیست .در این حالت دستگاه مرغک روی میز ماشین
حرکت داده میشود تا نوک مرغکگردان مقابل نوک
مرغک ثابت قرار گیرد .شرط هممحوري ،قرارگرفتن
نوك دو مرغك در مقابل يكديگر یا منطبقبودن نوك
شکل 38 دو مرغك است.
2یک قطعه بلند بین دو مرغک بسته میشود .سطح قطعه کار با عمق کم تراش میخورد و قطر دو نقطه از
آن اندازهگیری میشود .در صورتی که دو مرغک هممحور باشند ،اندازة دو قطر باید یکسان باشند.
شکل 39
70
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
3روش دقیق کنترل هممحوری دو مرغک استفاده از میلة فوالدی سنگخوردة دقیق و ساعت اندازهگیری
است .در این روش ،میلة فوالدی دقیق بین دو مرغک بسته میشود و با حرکتدادن ساعت اندازهگیری در
طول میلة فوالدی ،هممحوری مرغک کنترل میشود.
شکل 40
A B
شکل 41
در صورتی که هممحوری مرغکها درست نباشد ،میتوان با استفاده از پیچهای تنظیم عرضی پایة دستگاه
مرغک ،دو مرغک را هممحور کرد که برای این کار ابتدا باید 4پیچ دستگاه مرغک توسط آچار شل شود.
نکته
تنظیم پیچ پایة دستگاه مرغک باید در چند مرحله انجام شود.
71
فعالیت
هممحوری مرغکثابت و مرغکگردان دستگاه تراش را ابتدا به صورت چشمی بررسی کنید ،سپس با استفاده کارگاهی
از ميلة سنگ خورده هممحوري را كنترل كنيد.
کمربند (لینت)
قطعات خیلی بلند و نازک مهارشده با مرغک ،ممکن است در حین تراش کاری بهعلت وزن قطعه کار و یا
نیروی وارد از رنده ،خمیدگی پیدا کنند و در نتیجه تراشکاری آنها ناصحیح و غیردقیق شود.
شکل 44
برای جلوگیری از خمشدن قطعه کار ،از کمربند استفاده میشود .وظیفة کمربند گرفتن نیروی فشاری رنده و
جلوگیری از خم شدن و ارتعاش قطعه کار و همچنین در مرکز نگهداشتن آن است .بهکار بردن کمربند باعث
میشود که فشار تا حد زیادی از مرغکها برداشته شود و قطعه کار راحتتر دوران کند؛ در نتیجه کیفیت
سطح تراشیده شده بهتر میشود .کمربندها در دو نوع ثابت و متحرک ساخته میشوند.
72
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
کمربند ثابت:
کمربند ثابت به طور مستقیم روی بستر ماشین تراش و در نقطه دلخواهی محکم میشود و از جای خود
حرکت نمیکند .قسمت باالی کمربند ثابت حول لوالیی ،قابل دوران است و از این طریق میتوان قطعه کار
را بهراحتی داخل آن قرار داد .این نوع کمربند معموالً دارای سه فک قابل تنظیم با پیچ است .در شکلهای
زیر دو نمونه کمربند ثابت آورده شده است.
فعالیت
مراحل بستن کمربند ثابت کارگاهی
1کمربند ثابت را به آرامي روی بستر ماشین تراش قرار دهید .دقت کنید که
فك تثبیت کمربند با قسمت ريل بستر برخورد نداشته باشد.
نکات ایمنی
کمربند ثابت ،سنگین است .با رعایت اصول ایمنی ،آن را از زمین
بردارید و بر روی ماشین قرار دهید .در حمل تجهیزات سنگین
استفاده از کفش ایمنی را فراموش نکنید.
شکل 50
شکل 51
73
3قطعه را بین دو مرغک یا سهنظام و مرغک مهار کنید و از
داخل کمربند ثابت عبور دهید.
شکل 52
یخواهید ،پیچ پایینی کمربند را سفت کنید.
در قسمتی که م 4
نکته
سعی کنید کمربند ثابت را در قسمتی از قطعه قرار دهید که لنگی نداشته باشد.
شکل 53
هر یک از فکها را آن قدر به جلو آورید تا به قطعه کار برخورد کنند سپس پیچ ضامن آنها را محکم کنید. 6
نکته
برای جلوگیری از اصطکاک زیاد بین فکهای کمربند ثابت و قطعه کار در هنگام ماشینکاری ،سطوح تماس
آنها را مرتب روغنکاری کنید.
74
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
کمربند متحرک:
کمربند متحرک کاربردی شبیه کمربند ثابت دارد ،با این
تفاوت که این کمربند روی سوپرت اصلی نصب میشود
و معموالً دارای دو فک است .کمربند متحرک در نقطة
مقابل رنده نصب میشود و نوک رنده نیز ب هعنوان نقطة
اتکای سوم عمل میکند .کمربند متحرک در حین
عملیات تراشکاری به همراه رنده حرکت میکند.
فعالیت
کمربند متحرک را روي دستگاه سوار كنيد. کارگاهی
1روی سوپرت طولي دستگاه تراش در دو طرف چپ و راست سوپرت عرضي سورا خهاي رزوهدار تعبیه شده
یشود.است که بسته به نوع عملیات ماشینکاری در یکی از این قسمتها کمربند متحرک بسته م
نکته
به منظور جلوگیری از ورود گرد و خاک و براده به داخل سوراخ
پیچهای مغزی بسته شدهاند که باید قبل از سوار شدن کمربند
متحرک باز شوند.
شکل 60
75
کمربند متحرک را روی سوپرت طولی و در قسمت مربوطه قرار بدهید و توسط دو پیچ آن را محکم کنید. 2
شکل 61
3دو فک کمربند متحرک را باز کنید و قطعه را بین دو مرغک یا سهنظام و مرغک مهار کنید و از داخل کمربند
متحرک عبور دهید.
4دو فک را آن قدر به جلو آورید تا به قطعه کار برخورد کنند ،سپس پیچ آنها را محکم کنید.
شکل 62
نکته
محل تماس فکها و قطعه کار را روغنکاری کنید.
5ابزار را بهعنوان تکیهگاه سوم با قطعه کار مماس کنید .سعی کنید محل قرارگیری ابزار با دو فک دیگر یکی
باشد .این کار را با تنظیم سوپرت فوقانی انجام دهید.
شکل 63
76
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
کهای کمربندهای ثابت و متحرک از جنس فوالد ،برنج و برنز انتخاب میشود .در خشنکاری و کار با مواد سختف
از فکهای فوالدی و در پرداختکاری و کار با مواد نرم ،از فکهای برنجی یا برنزی استفاده میشود .فکهای
غلطکداري نیز وجود دارند که جنس آنها از فوالد است و در سرعتهای برشی زیاد (باالی 40متر بر دقیقه)
استفاده میشوند.
فعالیت
قطعة بلند زیر را بین سهنظام و مرغک گردان ،تراشکاری کنید. کارگاهی
شکل 64
نکته
مرغک گردان باید همراه با قطعه کار دوران کند؛ درغیر این صورت محل سوراخ متهمرغک مناسب نیست یا
مرغک کامل در سوراخ متهمرغک قرار نگرفته است.
به کمک ساعت اندازهگیری از دور بودن مرغک گردان و قطعه کار اطمینان حاصل کنید.
عدة دوران مناسب را محاسبه نمایید و در دستگاه تنظیم کنید.
با توجه به نقشه ،سمت راست قطعه را ماشینکاری کنید.
قطعه را از سهنظام و مرغک خارج کنید و طرف دیگر آن را کوتاه ببندید .قسمت باقیمانده را به قطر 18
میلیمتر و طول 50میلیمتر برسانید.
77
نکات ایمنی
از لباس کار مناسب استفاده کنید.
در هنگام تراشکاری نباید ساعت ،گردنبند ،انگشتر و مانند آنها استفاده کنید.
یکند.
استفاده از عینک ایمنی در هنگام تراشکاری از چشمهای شما محافظت م
به دلیل گرمشدن قطعه ،بالفاصله بعد از تراشکاری قطعه را در دست نگیرید.
نکته
محور دستگاه مرغک را زیاد بیرون نبرید تا مرغک ارتعاش کمتری داشته باشد و سطح قطعه کار هموارتر
و صافتر شود.
در هنگام بستن قطعه کار سهنظام را ابتدا سفت نبندید .بعد از درگیری مرغکگردان ،آن را کامل سفت
کنید .این کار سبب میشود لنگی قطعه کار تا مقدار زیادی گرفته شود.
سعی کنید با کمترین باز و بست قطعه را تراشکاری کنید( .چرا؟
فعالیت
قطعة بلند زیر را بین دو مرغک ،تراشکاری کنید .ابتدا مراحل کار را مطابق فعالیت قبلی بنویسید. کارگاهی
شکل 65
مراحل انجام کار
1ـ
2ـ
3ـ
نکات
در ابتدای کار ،محل سوراخ متهمرغک سمت مرغک ثابت را گریس بزنید. کلیدی
به دلیل حرارت ایجاد شده در تراشکاری ،قطعه کار انبساط پیدا میکند .برای آنکه این عمل تغییر شکلی
در قطعه کار ایجاد نکند و از طرف دیگر به مرغک گردان دستگاه مرغک فشار زیاد وارد نشود ،الزم است که
گاهی اوقات استوانة دستگاه مرغک را آزاد کنید و پس از عقب کشیدن ،دو مرتبه نوک مرغک را داخل قطعه
کار جا بیندازید.
برای کنترل طول قطعات بلند با توجه به دقت
و تولرانس داده شده در نقشه ابزار اندازهگيري را
انتخاب نماييد.
با دقت کمتر میتوان با مماسکردن و استفاده
از سوپرت طولی و ورنیة آن ،طول قطعات بلند را
شکل 66 کنترل کرد.
78
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
فعالیت
قطعه مطابق نقشه را بین سه نظام و مرغک تراشکاری نمائید. تکمیلی
شکل 67
شکل 68
79
ارزشيابي تراشکاری قطعات بلند
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 بررسي قطعه كار اوليه 1
1 آمادهسازی دستگاه 2
1 آمادهسازي ابزار 3
1 بستن قطعه كار 4
1 آمادهسازي قطعه كار 5
2 انجام عملیات تراشکاری قطعات بلند 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست
محیطی و نگرش:
١ـ مسئولیتپذیری L2 N72
2 ٢ـ مدیریت مواد و تجهیزات L2 N66
٣ـ استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
٤ـ تمیزکردن وسایل و محیط کار
٥ـ پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
80
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
آج زني
مقدمه
آ ج زني فرایندی است که طی آن برجستگیهای کوچکی در سطحکار به منظور گیرایی بهتر برای دست ایجاد میشود.
این عمل موجب سادهتر شدن برخی اعمال مانند چرخش به کمک دست می شود.
استاندارد عملکرد
پیش نیاز
پيشانيتراشي و روتراشي
متهمرغكزني
اندازهگيري
نقشهخواني
81
آجزني
مقدمه
به فلکة سوپرت دستگاه تراش نگاه کنید .بر روی آن برجستگیها و فرورفتگیهایی وجود دارد .علت ایجاد
آنها چیست؟
شکل 70
برای برخی از قطعات صنعتی مانند فلکة سوپرت دستگاه تراش ،دسته چکشها و غیره ،به خاطر راحت در
دست گرفته شدن ،سر نخوردن و همچنین زیبایی قطعه کار ،عملیاتی بر روی آنها انجام میشود که به آن
آجزنی گفته میشود .این عملیات برای قطعات گرد و مدور بر روی دستگاه تراش انجام میشود.
تعریف آجزنی
آجزنی عملیاتی است که طی آن شیارها و برجستگیهای ریز به صورت موازی یا مایل یا ضربدری بر روی
قطعه کار ایجاد میشود.
طرح آجها بنا به کاربردشان در اشکال مختلفی تولید میشوند.
82
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
ابزار آجزنی
بر روی دستگاه تراش ،آجزنی توسط ابزار قرقرة آج انجام میشود .جنس قرقرة آج معموالً از جنس فوالد ابزار
آلیاژی است.
آج مستقیم آج مایل به راست آج مایل به چپ آج مقعر آج محدب
شکل 75
نکته
در هنگام آجزنی برادهبرداری صورت نمیگیرد ،بلکه در اثر فشار ابزار آج بر روی سطح قطعه کار در حال
چرخش ،بعضی از قسمتهای قطعه فرورفته و قسمتهای مجاور آن برجسته میشوند.
83
این ابزارها در حالت کلی به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم بندی میشوند.
ثابت متحرک
گام آج :
فاصلة دو شیار متوالی آج از هم را گام آج میگویند
و معموالً آن را با عالمت pنشان میدهند.
انتخاب گام آج به طول ،قطر و جنس قطعه کار
بستگی دارد.
شکل 80
انتخاب گام قرقره های آج برحسب طول ،قطر و جنس قطعه کار
برای تمام موارد برای الستیک سخت برای فوالد ،برنج ،آلومینیم و فیبر
برای برنج ،آلومینیم p p قطر
برای فوالد = p طول قطعه کار
و فیبر = p قطعه کار d
0/6 0/6 0/6 0/5 تمام طول ها تا 8
0/8 0/6 0/6 0/5و 0/6 تمام طول ها از 8تا 16
0/8 0/6 0/6 0/5و 0/6 تا 6
از 16تا 32
1 0/8 0/8 0/8 بیشتر از 6
0/8 0/6 0/6 0/6 تا 6
1 0/8 0/8 0/8 از 6تا 16 از 32تا 63
1/2 1 1 1 بیشتر از 16
84
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
فعالیت
انواع قرقرههای آج در کارگاه را تشخیص دهید و نوع آج و گام آنها را مشخص کنید.
آج با خطوط:
α
RAA
α به موازات محور
α
شکل 81
85
و در نقشه زیر نوع آج چپ و راست و مقدار گام 0/8
میلیمتر است.
شکل 82
فعالیت
برای نقشههای زیر مطابق استاندارد ،نوع آج و گام آن را در محل مربوطه بنویسید.
شکل 83
فعالیت
نقشه زیر را تراش کاری نمایید و آج روی قطعه را ایجاد کنید. کارگاهی
شکل 86
86
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
نکته
چون در آجزنی به قطعه کار فشار وارد میشود ،این فشار باعث افزایش قطر قطعه کار میگردد؛ پس در نتیجه
باید در روتراشی قسمت آجدار قطر قطعه را کمتر از اندازة داده شده روی نقشه تراشید .این مقدار در حدود
نصف گام قرقرة آج است.
تعداد دوران و سرعت پیشروی را برای عملیات آجزنی تعیین کنید.
نکته
در هنگام آجزنی عدة دوران در دورهای پایین مابین 45تا 90دور در دقیقه انتخاب و همچنین سرعت
پیشروی در حدود نصف گام قرقرة آج تنظیم کنید.
ابزار آجزنی مناسب با آج سمت راست قطعه را انتخاب و به قلمگیر ببندید و با کمک مرغک تنظیم کنید.
شکل 87
به دلیل فشار وارد شده از سمت ابزار آجزنی بر روی قطعه کار ،از مرغک گردان استفاده کنید.
سهنظام را در حالت چرخش قرار دهید ،سپس ابزار آجزنی را با قطعه کار مماس کنید و باردهی را انجام دهید.
شکل 88
نکته
مقدار بار در آجزنی در حدود نصف گام قرقرة آج است.
دستگاه را در حالت پیشروی خودکار قرار دهید و عملیات آجزنی را تا طول مورد نظر انجام دهید.
87
نکته
در حالتی که ابزار به قطعه کار فشرده شده است ،پیشروی طولی ابزار آجزنی را آغاز کنید.
پیشروی پیشروی
شکل 89
توجه
در هنگام آجزنی از مایع خنککنندة مناسب استفاده شود.
تحقیقکنید
برای جلوگیری از روی هم افتادن خطوط آج روی قطعهکار چه راهکاری را باید در پیش گرفت.
نکات ایمنی
پس از خاموش کردن دستگاه ،سطح
قطعه کار را با برس سیمی تمیز کنید.
قطعه را از سهنظام باز کنید و آج قسمت
چپ قطعه را مطابق نقشه بزنید.
شکل 90
88
آجزنی
تراشکاری قطعات بلند و
پودمان سوم ـ
فعالیت
قطعات پروژة پایانی را روی ماشین تراش آج بزنید. تکمیلی
شکل 91
150 150
شکل 92
89
ارزشيابي آجزني
-نمونه و نقشه کار: نقشة كار:آجزني
آجزنی قطعات با دستگاه تراش مطابق نقشه.
شاخص عملكرد:
-1ظاهر آج مطابق نقشه.
-2طول آج مطابق نقشه.
شرايط انجام كار:
-1انجام كار در محیط کارگاه.
-2نور یکنواخت با شدت 400لوکس.
-3تهویه استاندارد و دمای .20°c ± 3
شکل 93
-4ابزارآالت و تجهیزات استاندارد و آماده به کار.
-5وسایل ایمنی استاندارد.
-6زمان 1/5ساعت.
تلرانس ISO 2768 - m
ابزار و تجهیزات :دستگاه تراش یک متری با متعلقات-
مواد اولیه St 37 Ø 32 × 105
قلم آ جزنی -نقشه کار -قطعه کار -کولیس 0/05با گستره
یمتر -روغن کاری -عینک محافظ و کفش 150میل
ایمنی -زیرپایی
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 بررسي قطعه كار اوليه 1
1 آمادهسازی دستگاه 2
1 آمادهسازي و ابزار 3
1 بستن قطعه كار 4
1 آمادهسازي قطعه كار 5
2 انجام عملیات آجزني 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست محیطی
و نگرش:
١ـ مسئولیتپذیری L2 N72
2 ٢ـ مدیریت مواد و تجهیزات L2 N66
٣ـ استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
٤ـ تمیزکردن وسایل و محیط کار
٥ـ پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
90
پودمان 4
داخلتراشي و شیارتراشی
واحد یادگیری1
شیار تراشی و برشکاری
مقدمه
شیار تراشی در روی قطعات محور به منظور ایجاد فاصله ،به کاربری رینگ ،خار ،اورینگ و ...انجام می شود.
برشکاری به منظور جدا کردن قطعة تکمیل شده از قطعة خام صورت می گیرد.
استاندارد عملکرد
شیار تراشی و برشکاری روی دستگاه تراش مطابق تولرانس خواسته شدة نقشه
پیش نیاز
پيشانيتراشي
روتراشي
متهمرغكزني
سوراخكاري
اندازهگيري
نقشهخواني
92
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
شیار تراشی و برش کاری
مقدمه
در تولید قطعات صنعتی بعضی مواقع الزم است بر روی سطوح داخلی یا خارجی قطعه کار ،شیار یا گاه ایجاد
شود .این کار به منظور قرار گرفتن واشرهای آب بندی ،خارهای فنری و غیره ،و همچنین برای جلوگیری از
گیر کردن رندة پیچ بری در انتهای پیچ های داخلی و خارجی است.
بعضی مواقع برای باال بردن کیفیت کار و صرفه جویی در زمان ،انجام کار برش قطعات کم قطر نیز روی
ماشین تراش انجام می گیرد .البته طبیعی است که دورریز عملیات برش کاری روی ماشین تراش بیشتر از
سایر روش های برش کاری نظیر ّاره لنگ و ّاره نواری است .
شکل 1
فعالیت
هنرجویان عزیز با کاوش در محیط کارگاه و محیط اطرافتان نمونه هایی از قطعات دارای شیار را پیدا کنید و
به سایر هنرجویان نشان دهید .كاربرد شیار در این قطعات را مشخص نمایید و سپس نظر هنرآموز محترم را
دربارة این قطعات جویا شوید .
پرسش
به نظر شما در قطعة زیر چرا بعد از رزوه های پیچ شیار وجود دارد؟
شکل 2
93
ابزار شیار تراشی:
عملیات شیار تراشی با رنده های مخصوصی که نمونه هایی
از آنها را در شکل رو به رو مشاهده می کنید ،انجام می شود .
شکل 3
رنده های شیار تراش بر حسب ضرورت کار ،از نظر ظاهری دارای شکل های گوناگونی هستند و در ابعاد و اندازه های
مختلف ساخته می شوند .این رنده ها لبة برندة نسبتاً باریک دارند و برای جلوگیری از تماس با دیواره های جانبی
آنها با دیواره های شیار در حال تراش ،بغل رنده را تحت زاویه ای خالی کرده و نازک می کنند .
شکل 4
به عبارت دیگر سطح مقطع سطح براده از سطح مقطع سطح زیرین که موازی سطح براده است ،بزرگ تر است .به
همین دلیل نیز باید مقدار بار وارد شده به آن کمتر باشد و سرعت برش و مقدار پیشروی نیز باید به طور مناسب
انتخاب شود تا از شکستن احتمالی آنها جلوگیری شود .مقدار پیشروی 0/1تا 0/2میلی متر در هر دور است .
رنده های شیار تراش همانند سایر رنده های تراش کاری می توانند از جنس فوالد ابزار غیرآلیاژی ،فوالد ابزار
آلیاژی ،کاربیدی و سرامیکی ،و به صورت شمش یا تیغچه در اندازه های مختلف تهیه شوند .
فعالیت
انواع رنده های شیار تراش شامل شمش و تیغچه و جنس های مختلف را از انبار کارگاه تحویل بگیرید و آنها
را با هم مقایسه کنید .وجود یا نبود زوایای جانبی را نیز بررسی کنید .یافته های خود را با سایر هنرجویان به
بحث و بررسی بگذارید .
94
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
فعالیت
رنده های شیار تراش و برش را از انبار کارگاه تحویل بگیرید و اسکچ آنها را بر روی کاغذ A4ترسیم کنید .
سپس به کمک کولیس کلیه اندازه های مورد نیاز آنها را روی اسکچ یادداشت کنید و تصاویر سه نمای آنها را
در اتوکد ترسیم نمایید و به هنرآموز محترم تحویل دهید .
95
تیز كردن رنده های شیار تراشی
تیز کردن رنده های شیار تراش نیز مثل سایر قلم های تراش کاری است ،ولی باید موارد زیر را در نظر گرفت:
1رنده را طوری به سنگ بگیرید كه حرکت سنگ بر خالف لبة برندة آن باشد .
2فشار ته رنده باید متناسب باشد .
3در هنگام تیزكردن رنده مرتب با شابلون رنده کنترل كنید .
4چون عرض رندة شیار تراش نسبت به عرض سنگ کمتر است ،برای جلوگیری از آسیب رسیدن به سنگ،
قلم شیار موقع تیز کردن در تمام عرض سنگ حرکت داده شود .
5باید سنگ های چرب و کثیف و سنگ هایی که از حالت استوانه ای خارج شده اند ،قبل از تیزکاری به کمک
سنگ صاف کن تمیز و اصالح شوند .
شکل 8
نکته
در مواد با جنس نرم ،زاویة براده نیز بر روی قلم شیار تراش ایجاد می شود تا
میزان نفوذ قلم در قطعه کار بیشتر شود .
شکل 10
96
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
پرسش
به نظر شما با افزایش زاویة آزاد ،كدام زاویة رنده كاهش می یابد؟
نکته
1برای اندازه گیر ی قطر داخلی از کولیس چاقویی
استفاده شود .
2برای اندازه گیر ی عرض شیار از شاخك های كولیس
استفاده شود.
شکل 11
شکل 12
4برای سنگ زدن یا تیزکاری رنده های شیار تراش بهتر است ،قلم را داخل نگه دارنده های مخصوص ببندید و
سپس عملیات تیزکاری را انجام دهید.
نکات ایمنی
هنگام تیز كردن رنده عینک حفاظتی را به هیچ وجه فراموش نکنید . 1
در مسیر گردش سنگ قرار نگیرید . 2
از سالمت سنگ مطمئن شوید . 3
استفاده از سطوح جانبی سنگ در سنگ زنی تمام سطوح قلم توصیه می شود . 4
فعالیت
ابتدا یك شمش st37به ابعاد 10×10×200میلی متر را از انبار تحویل بگیرید و با رعایت نكات ایمنی آن را
به صورت یك رندة شیار به عرض 6میلی متر تیز کنید.
97
بستن رنده های شیار تراش
چون پهنا یا عرض قلم شیار تراش کم است ،بنابراین نمی توان آنها را مستقیماً در رنده گیر بست .برای این
منظور از نگه دارنده های مخصوصی که به صورت دو شمش با اندازة کمی بیشتر از عرض قلم شیار هستند،
استفاده می شود .این دو شمش یکی در باال و دیگری در پایین رندة شیار قرار می گیرند و بعد این شمش ها
در دستگاه قلم گیر بسته می شوند .
نکته
رندة شیار تراش باید به صورتی در قلم گیر بسته شود که
لبة برنده اصلی رنده با محور قطعه کار کام ً
ال موازی باشد
و لبة کناری نیز عمود بر محور اصلی دستگاه یا قطعه
کار باشد .رعایت نکردن این توازی و تعامد باعث شکسته
شدن رنده می شود و یا ممکن است شیار تراشیده شده
نسبت به محور اصلی قطعه کار دچار انحراف شود و قطعه
معیوب و غیر قابل استفاده گردد.
شکل 13
نکته
سطح رندة شیار تراش باید دقیقاً با مرکز قطعه کار هم سطح باشد .در صورت باال یا پایین بسته شدن،
احتمال قالب کردن و شکستن رنده و آسیب دیدن قطعه کار وجود دارد .
موقع کار همیشه از مادة خنک کاری مناسب استفاده شود .
مراحل شیار تراشی
فعالیت
شیار قطعة مطابق شكل را با رعایت نكات ایمنی بتراشید . کارگاهی
شکل 14
98
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
شکل 15
v ×1000 3تعداد دوران را با استفاده از رابطة
=n
به دست آورید و روی دستگاه تنظیم كنید d × π .
شکل 16
توجه
سرعت برش را کمتر (نصف حالت روتراشی ) ،انتخاب كنید.
4برای تعیین محل شیار سطح جانبی رنده را با پیشانی قطعه كار مماس کنید و سپس رنده را با سوپرت
عرضی به اندازه ای حركت دهید که از محیط قطعه كار جدا شود و آن گاه با سوپرت طولی به اندازه 15میلی متر
حركت دهید .
5رنده را با سوپرت عرضی با سطح قطعه كار مماس نمایید و حلقة تنظیم سوپرت را روی صفر تنظیم كنید .
توجه
حتم ًا هنگام مماس کردن رنده ،قطعه كار درحال دوران باشد.
شکل 17
نکته
دقت کنید که هرگز نباید از بار جانبی استفاده شود .در صورت امکان حرکت سوپرت طولی را به کمک
پیچ های مربوطه قفل کنید .
در صورتی که عرض شیار بزرگتر از عرض قلم شیار تراش باشد ،می توانید حرکت پیشروی را چندین بار
انجام دهید تا عرض شیار نیز به صورت کامل تراشیده شود .
بعد از تکمیل عمق و عرض شیار اجازه دهید قلم شیار بدون بار داخل شیار حرکت کند تا سطح شیار
پرداخت شود .
99
رنده های برش
رنده های برش نیز مشابه رنده های شیار هستند .تنها تفاوت در انحراف لبة برندة اصلی است که در رنده های
جهت گردش قطعه کار برش لبة برندة اصلی به صورت زاویه دار است.
D1
D2=0
نکته
زاویة رأس قلم برش باعث می شود که برش راحت تر انجام شود و زائدة کوچک
مخروطی شکل نیز بر روی یک طرف قطعه کار در محل برش باقی بماند .هنگام
برش کاری توجه شود که این زائده بر روی قسمتی از قطعه کار باقی بماند که بعدا ً
آن را پیشانی تراشی خواهیم کرد .
شکل 20
شکل 21
نکته
چون رنده های شیار تراش و برش کاری نازک تر و ظریف تر از سایر قلم ها هستند و همچنین سطح اتکای آنها
کمتر است ،بنابراین باید کمتر از حد معمول باردهی و پیشروی صورت گیرد تا از شکستن آنها جلوگیری
شود .این فرایند ها نسبتاً زمانبر هستند .
100
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
فعالیت
عملیات شیار تراشی قطعات زیر را بر روی ماشین تراش انجام دهید و مراحل کار را در برگة فرایند کار بنویسید تکمیلی
و به مربی خود تحویل دهید .
شکل 22
شکل 23
101
ارزشيابي شیارتراشي
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 بررسي قطعه كار اوليه 1
1 آمادهسازی دستگاه 2
1 آمادهسازي و ابزار 3
1 بستن قطعه كار 4
1 انجام عملیات شیارتراشی 5
2 انجام عملیات برش 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست محیطی
و نگرش:
١ـ مسئولیتپذیری N72L2
2 ٢ـ مدیریت مواد و تجهیزات N66L2
٣ـ استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
٤ـ تمیزکردن وسایل و محیط کار
٥ـ پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
102
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
واحد یادگیری2
داخلتراشي
مقدمه
داخلتراشي عبارت است از براده برداری به منظور ایجاد فرم ،دندانه ،گاه ،به اندازه رساندن ،پرداختکردن ،و...
از داخل سوراخ و حفرهای که قب ً
ال در کار ایجاد شده است.این کار را با ابزارهای داخلتراشی انجام می دهند.
استاندارد عملکرد
پیش نیاز
پيشانيتراشي
روتراشي
متهمرغكزني
سوراخكاري
اندازهگيري
نقشهخواني
103
داخل تراشی
مقدمه
كارهای مختلفی را میتوان به کمک ماشینتراش انجام داد .همان كارهايي كه روی سطوح خارجی قطعه
انجام ميشود ،معموالً ميتوان در سطوح داخلی قطعه هم انجام داد .بدیهی است قبل از هرگونه عملیات
داخلتراشی ابتدا باید قطعه کار سوراخکاری شود و این مستلزم عملیات متهمرغکزنی و سوراخکاری است
که در فصل سوراخکاری و متهمرغکزنی به آن پرداخته شد.در شکلهای زیر نمونهای از قطعاتی را که روی
آنها عملیات داخلتراشی انجام شده است مشاهده میکنید.
شکل 25
شکل 26
هدف از داخلتراشی:
خ کاری روی ماشین مته معموالً عملیات سورا
رومیزی تا قطر 25میلیمتر انجام میشود
که دارای صافی سطح و دقت باال نیست .برای
اندازههای بزرگتر و ایجاد سوراخهای دقیق تر
باید عملیات داخلتراشی روی قطعه انجام گیرد.
در سوراخکاری توسط متـه ،زاویة رأسمتـه در
انتهای سوراخ باقیمیماند و پلههای داخلی قائم
شکل 27 نخواهند شد.
پرسش
در شکل ،25کدام قسمت سوراخ توسط داخلتراشی و کدام قسمت توسط مته ایجاد شده است؟
104
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
فعالیت
در نقشة زیر قسمتهاي داخلتراشي شده به وسيلة دستگاهتراش را مشخص كنيد.
شکل 28
نکته
هدف عمدة داخلتراشی روی ماشینتراش برادهبرداري از سطوح داخلي در مقياس كوچك است .برای
داخلتراشی عمده و صنعتی از ماشینهای مخصوص داخلتراشی یا بورینگ استفادهمیشود .در شکل زیر
نمونهای از ماشینهای بورینگ را مشاهدهمیکنید.
شکل 29
نکته
در مواردی پیشمیآید که خود قطعه روی دستگاهتراش دارای لنگی است .در نتیجه ممکن است سوراخ
ایجادشده توسط مته نیز لنگ باشد .دقت شود که این ایراد را حتینمیتوان با داخلتراشی برطرف کرد
و هنرجویان عزیز بعد از بسته شدن قطعه کار و قبل از انجام هر گونه عملیاتتراشکاری باید لنگی آن را
بهصورت کامل رفع کنند.
105
فرايند داخلتراشی
قطعه کار داخل سه نظام یا سایر وسایل کارگیر مناسب بستهمیشود .به این ترتیب قطعه کار دارای حرکت
دورانی است و قلم یا ابزار برادهبرداری بهصورت خطی حرکت میکند و عملیات داخلتراشی را انجاممیدهد.
فعالیت
قطعة مطابق شكل را داخلتراشي كنيد. کارگاهی
مراحل انجام كار
1بستن قطعه کار روی سه نظام و یا سایر وسایل کارگیر مناسب
2پیشانیتراشی قطعه کار
3متهمرغکزنی متناسب با قطعه کار
106
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
فعالیت
سوراخکاری با متههای مناسب تا رسیدن به اندازة نزدیک به اندازة قطر مورد نظر 4 کارگاهی
بستن و تنظیم رندة داخلتراش 5
6موازی کردن محور طولی رنده با محور قطعه کار به طور تقريبي در حالت خاموش تا از برخورد بدنة قلم
با داخل سوراخ جلوگیری شود.
2
3
1
107
نکات ایمنی
نکات ایمنی در داخلتراشی نیز مشابه سایر روشهایتراشکاری است .در داخلتراشی عالوه بر رعایت تمام
آنها ،باید قبل از شروع از برخورد نکردن قلم داخلتراشی به داخل قطعه کار نیز مطمئن بود.
شکل 44
108
پودمان چهارم ـ داخلتراشي و شیارتراشی
فعالیت
قطعات پروژه را مطابق نقشه داخلتراشی کنید. تکمیلی
شکل 45
109
ارزشيابي شیار تراشی
معيار شايستگي:
حداقل نمرة قبولي از 3نمرة هنرجو مرحله كار رديف
1 بررسي قطعه كار اوليه 1
1 آمادهسازی دستگاه 2
1 آمادهسازي و ابزار 3
1 بستن قطعه كار 4
2 انجام عملیات شیار تراشی 5
2 انجام عملیات برش 6
شایستگیهای غیر فنی ،ایمنی ،بهداشت ،توجهات زیست
محیطی و نگرش:
١ـ مسئولیتپذیری N72 L2
2 ٢ـ مدیریت مواد و تجهیزات N66 L2
٣ـ استفاده از لباسکار و کفش ایمنی و عینک محافظ
٤ـ تمیزکردن وسایل و محیط کار
٥ـ پایبندی به الزامات نقشه
*
ميانگين نمرات
* حداقل ميانگين نمرات هنرجو براي قبولي و كسب شايستگي 2 ،است.
110
پودمان 5
پیچ تراشی
واحد یادگیری1
پیچ تراشی
مقدمه
همانگونه که به کمک ابزار حدیده و قالویز می توان پیچ و مهره ساخت ،روی دستگاه تراش هم این کار
امکانپذیر است.
با این روش می توان انواع دیگر دندانه مانند ذوزنقه ای ،گرد ،اره ای و ...
استاندارد عملکرد
تراشیدن انواع پیچ و مهره روی دستگاه تراش مطابق تولرانس خواسته شدة نقشه
پیش نیاز
پيشانيتراشي
روتراشي
متهمرغكزني
سوراخكاري
اندازهگيري
نقشهخواني
تراش کاری قطعات بلند
آج زنی
112
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
پیچ تراشی
مقدمه
انسان از دیرباز کاربرد سطح شیب دار را کشف کرده و از مزیت های آن در تمامی ابعاد زندگی همواره بهره می برد.
113
تعریف پیچ
اگر شیار یا برجستگی (با شکل و زوایای معین) را به صورت مارپیچ حول محوری استوانه ای یا مخروطی
ایجاد کنیم درصورتی که روی سطح خارجی قطعه باشد یک پیچ و در صورتی که در سطح داخلی قطعه
باشد یک مهره تولید می شود.
α
α
گام شکل 8
شکل 9
گام
کاربرد پیچ ها
پیچ ها کاربرد های مختلفی دارند که دو مورد زیر کاربرد اصلی آنها است.
1انتقال نیرو و حرکت
2بستن و اتصال موقت قطعات
فعالیت
پیچ های به كار رفته در دستگاه تراش را به طور كامل بررسی نمایید و جدول زیر را كامل كنید.
114
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
شکل 15
پرسش
با توجه به شکل مقابل به سؤاالت زیر پاسخ دهید.
کدام پیچ چپ گرد است؟
چپ گرد بودن پیچ را با چه عالمتی در نقشه مشخص
می کنید؟
نمونه هایی از کاربرد پیچ چپ گرد را نام ببرید.
چرا در این مثال ها از پیچ چپ گرد استفاده شده است؟
شکل 16
115
فعالیت
با توجه به شکل به سؤاالت زیر پاسخ دهید.
ـ تعداد راه پیچ ها را مشخص کنید؟
ـ گام ظاهری و واقعی را نشان دهید؟
ـ مزیت های پیچ های چندراهه چیست؟
شکل 17
پیچ ها از نظر نوع دندانه (شکل رزوه) و با توجه به کاربردشان دارای انواع مختلفی هستند.
دنده مثلثی دنده مربعی دنده ذوزنقه ای دنده ا ّره ای دنده گرد
شکل 18
نمایش پیچ در نقشه
در كتاب نقشه كشی فنی رایانه ای با شیوة نمایش دندانة پیچ در نقشه آشنا شدید .برای خواندن نقشه های
تخصصی نیاز به مطالب بیشتری است.
به نقشة صفحه بعد نگاه كنید .آیا می توانید منظور از نوشتن Tr16×3را بیان كنید؟
در نقشه ها عالوه بر نمایش شكل پیچ ،مشخصات فنی آنها هم نمایش داده می شود.
عالمت Trمعرف پیچ دنده ذوزنقه است و عدد 16بیان كننده اندازة قطر پیچ برحسب میلی متر و عدد 3
اندازة گام پیچ را مشخص می كند.
116
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
Tr 16×3
شکل 19
شکل 21 شکل 20
شکل 22
با استفاده از جدول زیر می توان عالئم به کار رفته در نقشه برای پیچ ها را توضیح داد.
مشخصات
117
نکته
برای پیچ های راست گرد نیاز به نوشتن عالمت آن ( )RHنیست.
فعالیت
از نقشة زیر نوع و مشخصات پیچ های به كار رفته را استخراج کنید و جدول زیر را کامل نمایید.
جهت پیچ تعداد راه گام به mm قطر به mm نوع دندة پیچ
شکل 20
فعالیت
برای تمام پیچ های استاندارد ،جداولی وجود دارد كه در كتاب همراه هنرجو (قسمت اجزای ماشین) آمده است .با
استفاده از این جداول ،مشخصات الزم جهت تراشیدن قسمت های رزوه شدة نقشة زیر را استخراج كنید.
شکل 21
118
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
استانداردهای رزوه ها
برای مشخص کردن ابعاد در پیچ های دندانه مثلثی استاندارد های مختلفی وجود دارد که پرکاربردترین آنها
عبارت اند از:
استاندارد متریک ISO metric screw thread
استاندارد اینچی یا بریتانیایی ویتورث British Standard Whitworth
استاندارد ملی آمریکا American National Standard Thread
استاندارد یونیفاید Unified Thread Standard
استاندارد آلمانی DIN
در حال حاضر استاندارد ISOنسبت به دیگر سیستم های قدیمی ترجیح داده شده است و بیشتر از آن
استفاده می شود.
در این فرمول ها tعمق دندانة مهره و D1قطر سوراخ مهره یا قطر مته و dقطر اسمی پیچ است.
فعالیت
عمق دندانه و اندازة سطح تخت سر و ته دندانة پیچ و مهره M10را محاسبه کنید.
توجه
در جدول كتاب همراه هنرجو مشخصات رزوه های استاندارد متریک ISOآورده شده است.
119
رزوة اینچی ویتورث:
این نوع رزوه دارای زاویة رأس 55درجه است و سر دندانه و ته دنده گرد است .این نوع رزوه دارای
کاربردی مشابه با رزوة ISOاست و به دلیل گرد بودن سر و ته دندانه ها آب بندی خوبی نیز دارد و به عنوان
رزوة لوله نیز استفاده می شود .تمام اندازه ها در این نوع رزوه برحسب اینچ است( .اندازة اینچی با عالمت
" مشخص می شود).
در این سیستم عمق دندانه از فرمول زیر به دست می آید:
h = 0.6403 × P
در این فرمول hعمق دندانه پیچ و pگام است.
در پیچ های اینچی مقدار گام برحسب میلی متر
از فرمول زیر به دست می آید.
25 / 4
=P
N
شکل 23
در این فرمول Nتعداد دندانه در یک اینچ است.
نکته
در پیچ های ویتورث عمق دندانه در پیچ و مهره یكسان است.
فعالیت
مشخصات الزم جهت تراشیدن پیچ W 38 × 16را محاسبه کنید.
نکته
در استاندارد ISOپیچ و مهره ها در 2نوع دنده درشت و دنده ریز ساخته می شوند که در این استاندارد پیچ و
مهره ها را با حرف Mو پس از آن قطر خارجی (اندازه اسمی) نمایش می دهند .چنانچه پیچ دنده ریز باشد بعد
از اندازة قطر مقدار گام نوشته می شود .مانند .M14×1.5
فعالیت
روی برخی از پیچ ها عبارت های UNEFو UNFو UNCحك شده است .با استفاده از منابع مختلف جدول زیر
را كامل کنید.
120
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
فعالیت
پیچ های زیر در نقشه چگونه نشان داده می شوند؟
پیچ متریک با قطر 8میلی متر و طول 30میلی متر با گام 1/25میلی متر چپ گرد.
پیچ متریک با قطر 8میلی متر و طول 30میلی متر با گام 1میلی متر.
شکل 24
شکل 27
121
پیچ های دندانه ذوزنقه ای ISOو ACMEجایگزین پیچ های دندانه مربعی شده است و در پیچ های انتقال حرکت
و جک ها و گیره ها استفاده می شود.
شکل 28
پیچ دندانه ذوزنقه ای پیچ حلزون Brown & Sharpe Worm Thread Standardدر جعبه دنده های حلزونی
استفاده می شود.
پیچ های دندانه ذوزنقه ای Brown & Sharpeدارای زاویة رأس 29درجه هستند و سر دندانه آنها تخت است
که مقدار آن 0/355برابر گام پیچ است .ته دندة این پیچ ها نیز تخت است که مقدار آن 0/310برابر گام پیچ
است و عمق دندانه رزوه برابر 0/6866برابر گام آن می باشد.
فعالیت
مشخصات الزم جهت تراشیدن پیچ متریک 6×Tr52را محاسبه کنید.
شکل 29
122
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
M16 M12 M10 M8 M6 M5 M4 M3 M2/5 M2 M1/6 قطر پیچ
24 19 17 13 10 8 7 5/5 5 4 3/2 شمارة آچار
M64 M56 M48 M42 M36 M30 M24 M20 قطر پیچ
95 85 75 65 55 46 36 30 شمارة آچار
M68 M60 M52 M45 M39 M33 M27 M22 M18 M14 قطر پیچ نامتعارف M7
100 90 80 70 60 50 41 32 27 22 11 شمارة آچار
شکل 30
در روش بدون براده برداری ،شیار دندانة پیچ
به وسیلة نیروی فشاری ابزار روی سطح قطعه
ایجاد می شود؛ مانند روش غلتكی.
در تمام این روش ها ابزار با حركت بر روی
قطعه باعث ایجاد شیار پیچ می گردد.
در این مبحث به چگونگی و نحوة استفاده از
ابزار برای تراشیدن پیچ با استفاده از دستگاه
تراش پرداخته می شود.
شکل 31
123
ابزارهای پیچ تراشی
ابزار پیچ تراشی با دستگاه تراش همان رندة تراش کاری است كه
برای پیچ تراشی تیز می شود .در شكل زیر نمونه ای از رنده ها را
شکل 32 مشاهده می كنید.
شکل 36
نکته
برای تیزكردن رنده های پیچ تراشی شابلون استاندارد همان نوع پیچ را استفاده کنید.
124
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
فعالیت
رنده HSSرا برای تراشیدن پیچ های متریك تیز نمایید.
شکل 38
نکته
شما می توانید ابتدا راهنمایی مطابق شكل برای سنگ تعبیه کنید ،سپس اقدام به تیزكردن رنده نمایید.
125
نکات ایمنی
1در عملیات سنگ زنی از عینك و لباس کار مناسب
استفاده شود.
2ماسك زده شود تا از ورود غبار و ذرات براده به مجاری
تنفسی جلوگیری شود.
3ساعت و انگشتر در هنگام كار در دست نباشد.
شکل 42 4فاصله تکیه گاه تا سنگ نباید بیشتر از 3میلی متر باشد.
5از سنگ سالم با اندازه و جنس مناسب استفاده شود.
نکته
رنده نباید بیش از حد گرم شود که دست را بسوزاند و با صبر
شکل 43 و حوصله اجازه داده شود که توسط هوای اطراف خنک گردد.
بهتر است از مایع خنک کاری استفاده نشود( .مایع خنک کاری
مناسب در تیزکاری ابزار ها محلول سود است).
رنده با دست مهار شود .در صورتی که انگشت اشاره مابین
رنده و تکیه گاه سنگ قرار داده شود ،عالوه بر افزایش دقت
باعث کمتر شدن لرزش ابزار می شود.
ال صاف باشد و در صورتی که توجه شود که سطح سنگ کام ً
شکل 44 سنگ دارای ناصافی و نوسان باشد ،با قرقره سنگ صاف کن
ال صاف شود. سطح سنگ کام ً
با حرکت دادن رنده هنگام تیزکاری در جهت محور سنگ
(به چپ و راست) سطوح یکنواخت در قلم به وجود می آید.
شکل 45
126
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
زاویة پخ در پیچ های رزوه مثلثی 45درجه و اندازة آن بیش از ارتفاع دنده و در حدود گام رزوه باشد.
نکته
در تولید پیچ های چپ گرد توسط دستگاه تراش بهتر است پخ در انتهای
پیچ نیز ایجاد گردد ،چون که محل ورود نوک ابزار از آن سمت است.
شکل 46
پیچ هادی (میله پیچ بری) از گیربکس پیشروی دستگاه خارج می شود و پس از عبور از داخل حامل سوپرت
اصلی در انتهای بستر دستگاه تراش یاتاقان بندی می شود .این پیچ از نوع دندانه ذوزنقه ای 30درجة استاندارد
است و گام آن 6میلی متر است.
127
فعالیت
اندازة قطر خارجی و تعداد راه پیچ هادی را مشخص کنید.
پرسش
به چه دلیلی پیچ هادی از نوع دندانه ذوزنقه ای است؟
پیچ هادی توسط آخرین اهرم روی گیربکس پیشروی که دارای سه حالت زیر است ،با حرکت اهرم به حالت
راست با گیربکس پیشروی درگیر می شود و به کار می افتد.
پیچ تراشی انواع پیچ ها (اهرم در حالت راست)
پیشروی خودکار روتراشی (اهرم در حالت وسط)
پیچ تراشی پیچ اینچی" (اهرم در حالت چپ)
اهرم در این حالت ،فقط برای پیچ بری پیچ ویتورث 19دندانه در اینچ کاربرد دارد.
شکل 50
توجه
پس از قراردادن اهرم در حالت سمت راست و تنظیم گام توسط اهرم ها بر اساس جدول پیشروی و پیچ تراشی،
زمانی پیچ هادی با گیربکس پیشروی درگیر خواهد بود که با به کار افتادن دستگاه تراش توسط اهرم راه انداز ،میلة
هادی شروع به دوران کند .در صورتی که میلة هادی دوران نکند ،پس از خاموش کردن دستگاه و در حالت خالص
کالچ دستگاه ،با یک دست پیچ هادی را دوران دهید و با دست دیگر اهرمی را که درگیر نشده است پیدا کنید
و جا بیندازید .پس از درگیر شدن پیچ هادی با دست دوران نخواهد کرد و این عالمت درگیر شدن پیچ هادی با
گیربکس پیشروی است.
128
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
قوطی حامل سوپرت توسط اهرم درگیری مهره دوپارچه که در روی آن قرار دارد با پیچ هادی درگیر می شود.
این اهرم دارای 2وضعیت است و زمانی که در وضعیت باال قرار دارد ،حرکت را از میلة کشش و زمانی که در
وضعیت پایین قرار دارد ،از پیچ هادی به قوطی حامل سوپرت انتقال می دهد.
هنگامی که اهرم در وضعیت پایین قرار دارد ،توسط یک بادامک مهره دو تکه را به پیچ هادی فشرده می کند
و حرکت پیچ به سوپرت منتقل می شود.
با استفاده از جدول و اهرم های روی دستگاه می توان آن را به 5حالت و مقادیر مختلف تنظیم کرد.
پیشروی بر حسب میلی متر بر دور
پیچ تراشی سیستم اینچی بر حسب تعداد دندانه در اینچ ()W
پیچ تراشی سیستم متریک بر حسب میلی متر ()M
پیچ تراشی دیامترال در سیستم اینچی
پیچ تراشی مدولی در سیستم متریک
129
شکل 55
پیچ دیامترال و مدولی نوع خاصی از پیچ ها است که با چرخ دنده ها درگیر می شود و برای انتقال قدرت به کار
می رود .برای پیچ تراشی این نوع پیچ باید چرخ دنده های تعویضی دستگاه را مطابق جدول تغییر داد.
فعالیت
گام 3میلی متر را روی دستگاه تراش تنظیم كنید. کارگاهی
ابتدا اهرم شش حالته را روی 4قرار دهید.
اهرم نسبت را روی 1 : 1قرار دهید.
اهرم سه وضعیتی A ,B ,Cرا روی Aقرار دهید.
اهرم میلی متری اینچی را روی Mقرار دهید.
اهرم سه حالته پیچ بری /پیشروی را روی حالت پیچ تراشی
قرار دهید.
بررسی کنید که با تغییر وضعیت اهرم جهت براده برداری
و جهت چرخش محور اصلی دستگاه ،چه نوع تغییری در
سوپرت در حالت پیشروی و پیچ تراشی رخ می دهد.
شکل 58
130
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
131
پس از مرکز کردن و بستن رنده پیچ بری ،پیچ وسط قلم گیر ،محکم نشود تا قلم بتواند آزادانه چرخش
کند .سپس توسط ورنیه سوپرت عرضی ،رنده به قطعه کار نزدیک شود و نوک رنده در شیار جانبی شابلون
پیچ تراشی قرار گیرد و به قطعه کار مماس شود( .شابلون به صورت افقی و بدون کمک ،در جای خود باقی
می ماند ).با این کار قلم گیر کمی جابه جا می گردد و نوک رنده به قطعه کار کام ً
ال عمود می شود .بعد از آن
پیچ وسط قلم گیر را محکم کرده و شابلون برداشته شود.
نکته
زمانی که امکان مماس کردن شابلون پیچ تراشی به قطعه کار وجود نداشته باشد ،می توان تنظیم ابزار را با
گلویی دستگاه مرغک انجام داد.
شکل 62
مقدار بار مرحلة اول پیچ تراشی توسط فلکة ورنیه سوپرت عرضی به مقدار حدود 0/05میلی متر داده شود.
اولین مرحلة براده برداری پیچ تراشی انجام شود.
با حرکت دادن اهرم راه انداز به سمت پایین ،دستگاه شروع به کار می کند و قوطی حامل سوپرت اصلی با
مقدار پیشروی به مقدار گام پیچ تنظیم می شود و به سمت قطعه کار حرکت می کند.
132
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
شکل 64
برای کنترل گام پیچ از شابلون رزوه و یا شابلون پیچ تراشی (قسمت خط کش شابلون پیچ تراشی) استفاده
شود .در صورتی که گام ایجاد شده صحیح نباشد ،تنظیمات جعبه دنده پیشروی برای گام مورد نظرکنترل
گردد و مرحلة قبل ،بار دیگر انجام شود.
133
شکل 67
نکته
بهتر است قبل از پیچ تراشی سطح قطعه کار توسط ماژیک رنگ شود تا اولین مرحلة براده برداری
به صورت واضح دیده شود.
شکل 68
پرسش
در دستگاه تراش تبریز TN50باید کل مقدار باردهی برای پیچ تراشی 2برابر مقدار عمق دندانة محاسبه شده
باشد .چرا؟
کل مقدار باردهی برای پیچ تراشی به مقادیر کوچک تر برای هر مرحله تقسیم گردد؛ به صورتی که این
مقدار در مراحل ابتدایی بیشتر از مراحل پایانی باشد.
مقدار باردهی هر مرحله به عوامل مختلفی مانند :گام پیچ ،قطر قطعه کار ،جنس قطعه کار ،نوع ابزار و
استحکام دستگاه بستگی دارد.
باردهی هر مرحله انجام شود و مانند اولین مرحله ،پیچ تراشی انجام گیرد.
پس از هر مرحله توسط گام سنج ،مقدار ارتفاع دندانه و گام رزوه ایجاد شده کنترل شود.
134
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
نکته
استفاده از مایع خنک کاری مناسب با جنس قطعه کار در پیچ تراشی عالوه بر آسیب ندیدن ابزار و قطعه کار ،
باعث کیفیت و صافی سطح دندانه های پیچ می گردد.
پس از انجام مراحل پیچ تراشی ،رزوه و پیچ با ابزار کنترلی مناسب کنترل شود.
اهرم مهره دوتکه از حالت درگیری خارج گردد و دستگاه خاموش شود.
فعالیت
پس از آماده سازی ،عملیات پیچ تراشی قطعات زیر کارگاهی
را انجام دهید( .گام استاندارد از جدول مربوطه
استخراج شود).
شکل 69
نکته
ابتدا زاویة 30درجه رأس قلم تیزکاری شود و با شابلون کنترل گردد .سپس مقدار تختی نوک قلم با توجه
به گام پیچ و محاسبات انجام شده تیز شود.
135
شکل 74 شکل 73
پیچ های دندانه ذوزنقه ای با گام کمتر از 5میلی متر را معموالً در دو مرحله می تراشند .در مرحله اول با
استفاده از ابزار باریک تر و در مرحله دوم با ابزار اصلی.
ً
پیچ های دندانه ذوزنقه ای با گام بیشتر از 5میلی متر را معموال در سه مرحله می تراشند .در مرحله اول با
استفاده از ابزار شیارتراشی که عرض لبة برنده آن باید کمتر از سطح تخت ته دندانة پیچ باشد و در مرحله دوم
با استفاده از ابزار باریک تر و در مرحله سوم با ابزار اصلی.
شکل 77
136
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
فعالیت
پس از آماده سازی عملیات پیچ تراشی قطعات زیر را انجام دهید( .گام استاندارد از جدول مربوطه استخراج کارگاهی
شود).
شکل 79
شکل 80
پس از مماس کردن ابزار به روی قطعه کار ،توسط فلکة ورنیه سوپرت طولی (اصلی) با حرکت ابزار به
سمت چپ ،نوک رنده از روی قطعه کار خارج شود و در انتهای آن (سمت چپ محل پیچ تراشی) قرار گیرد.
اولین مرحلة براده برداری پیچ تراشی از سمت چپ قطعه شروع شود .مانند پیچ تراشی راست گرد پس از
خروج رنده از روی قطعه کار و دور کردن از قطعه با سوپرت عرضی ،با حرکت دادن اهرم راه انداز به سمت
باال ،سه نظام دستگاه شروع به چرخش برعکس کند و قوطی حامل سوپرت اصلی تا رسیدن به ابتدای قطعه
کار ،به سمت چپ حرکت کند.
مراحل بعد نیز مشابه پیچ تراشی راست گرد و از چپ به راست انجام گیرد.
137
فعالیت
پس از آماده سازی عملیات پیچ تراشی قطعة زیر را انجام دهید( .گام استاندارد از جدول مربوط استخراج شود). کارگاهی
شکل 81
پیچ تراشی چندراهه
مراحل تراشیدن پیچ چندراهه مشابه پیچ یک راهه است ولی موارد زیر باید رعایت گردد.
گام تنظیمی در این نوع پیچ ،گام حقیقی آن است نه گام ظاهری آن.
گام ظاهری توسط شابلون رزوه قابل اندازه گیری است و گام حقیقی ،گام یک راه پیچ را مشخص می کند.
در پیچ چندراهه به تعداد راه های پیچ ،عمل پیچ تراشی را انجام می دهیم.
راه اول پیچ با گام حقیقی و ارتفاع دنده مربوط به گام ظاهری ایجاد شود.
ایجاد راه های بعدی با روش های مختلفی انجام می گیرد که راحت ترین آنها حرکت دادن رنده پیچ تراشی
توسط ورنیه سوپرت فوقانی به مقدار گام ظاهری در جهت چپ یا راست است.
ال اگر پیچ 3راهه دارای گام ظاهری 2و گام حقیقی 6باشد ،پس از تراشیدن راه اول با گام 6میلی متر، مث ً
باید سوپرت فوقانی به اندازة 2میلی متر به سمت چپ حرکت کند و راه دوم با گام 6میلی متر تراشیده شود
و بار دیگر به اندازه 2میلی متر به سمت چپ حرکت کند و راه سوم با گام 6میلی متر تراشیده شود.
نکته
جهت حرکت سوپرت فوقانی در تمام مراحل پیچ تراشی چندراهه باید به یک سمت باشد.
فعالیت
پس از آماده سازی عملیات پیچ تراشی قطعه زیر را انجام دهید. کارگاهی
شکل 82
138
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
139
ال 2میلی متر) توسط حرکت سوپرت عرضی به جلو از سطح داخل قطعه کار نوک رنده به مقدار مشخصی (مث ً
دور شود تا در هنگام برگشت ابزار به ابتدای قطعه کار با آن برخورد نکند و رزوه ها و نوک رنده آسیب نبیند.
با حرکت دادن اهرم راه انداز به سمت باال ،سه نظام دستگاه شروع به چرخش برعکس کرده و قوطی حامل
سوپرت اصلی تا رسیدن به ابتدای قطعه کار ،به سمت راست حرکت کند.
با حرکت دادن اهرم راه انداز به حالت وسط دستگاه متوقف شود.
در تمام مراحل پیچ تراشی ،مهرة دوتکه از حالت درگیری خارج نشود.
گام پیچ پس از اولین مرحلة براده برداری کنترل شود.
مراحل بعدی براده برداری پیچ تراشی انجام گیرد.
پس از انجام مراحل پیچ تراشی ،رزوه و مهره با ابزار کنترلی مناسب کنترل شود.
اهرم مهرة دوتکه از حالت درگیری خارج گردد و دستگاه خاموش شود.
فعالیت
پس از آماده سازی ،عملیات پیچ تراشی قطعه را انجام دهید. کارگاهی
شکل 85
برای اندازه گیری و کنترل پیچ و مهره ها و رزوه های آنها ،روش های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها در
زیر آمده است:
استفاده از گام سنج برای تشخیص استاندارد و مقدار گام پیچ و مهره ها
گام سنج برای انواع شکل رزوه ها ساخته شده است و برای پیچ های دنده مثلثی دو نوع متریک و ویتورث وجود دارد.
ال با هم جفت شوند.روش کنترل با این ابزار به صورت چشمی است و باید دندانه های پیچ و گام سنج کام ً
از شابلون پیچ تراشی برای کنترل زاویة رزوه در رنده و اندازة گام (از قسمت خط کش) استفاده می شود.
140
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
استفاده از گیج های برو ـ نرو ،برای کنترل گام و اندازة پیچ و مهره ها
این ابزار ها به صورت استاندارد و یا به صورت سفارشی برای یک پیچ خاص ساخته می شوند و در دو نوع داخلی
و خارجی موجود هستند.
معموالً طرف «برو» دارای رنگ سبز است و طول بیشتری دارد و با GOمشخص شده است و طرف «نرو» به
رنگ قرمز و دارای طول کمتر است و با NO GOمشخص می شود.
در صورتی طرف «برو» در قطعه بسته می شود که شکل و اندازه و تلرانس و گام رزوه و اندازة قطر پیچ و یا
مهره صحیح باشد و طرف «نرو» در قطعه کار با پیچ و یا مهره صحیح بسته نمی شود.
141
فعالیت
عملیات پیچ تراشی قطعات مربوط به پروژه را انجام دهید. تکمیلی
شکل 94
شکل 95
142
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
فعالیت
پس از تراشکاری قطعات دو پروژه بارفیکس و جک قطعات آن را مطابق نقشه ها مونتاژ کنید. پایانی
شکل 96
143
شکل 97
144
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
شکل 98
145
st 37 مهره 4 1
st 37 پیچ تثبیت 3 1
st 37 محور 2 1
st 37 بدنه (پایه) 1 1
شکل 99
146
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
شکل 100
147
شکل 101
148
پودمان پنجم ـ پیچ تراشی
ارزشيابي پیچتراشي
-نمونه و نقشه کار: نقشة كار :پیچ تراشی
شیار تراشی قطعات با دستگاه تراش مطابق نقشه.
شاخص عملكرد -1 :انطباق رزوه ها با فرمان
-2پرداخت سطح Ra = 1.6
شرايط انجام كار:
-1انجام كار در محیط کارگاه
-2نور یکنواخت با شدت 400لوکس
-3تهویه استاندارد و دمای 20°c ± 3
-4ابزارآالت و تجهیزات استاندارد و آماده به کار
-5وسایل ایمنی استاندارد
-6زمان 2/5ساعت
شکل 102
ابزار و تجهیزات :دستگاه تراش یک متری با متعلقات ـ
رنده پیچ بری خارجی ـ رنده پیچ بری داخلی ـ شابلن رنده
ـ شابلن ـ فرمان پیچ و مهره ـ نقشه ـ سه نظام مته با
تولرانس mـ ISO 2768
آچار ـ قطعه کارـ کولیس 0/05ـ عینک محافظ و کفش
مواد اولیه
ایمنی ـ زیرپایی ـ وسایل تمیزکاری ـ وسایل روغن کاری
St37 Ø60X145
معيار شايستگي:
149
منابع
منابع فارسی:
.1واکر جان ،1383 ،در پیرامون ماشین کاری و ماشین های ابزار ،اکبر شیرخورشیدیان ،1383 ،تهران ،طراح
.2اورویل السکو ،1382 ،ماشین های افزار ،ابراهیم صادقی ،1382 ،تهران ،دانشگاه علم و صنعت
.3میلر رکس ،1380 ،دانشنامه ماشین کاری ،احمد حجتی ،1377 ،تهران ،سعید نو
.4دگارمو ای.پل ،1385 ،مواد و فرآیندهای تولید (جلد سوم) ،علی حائریان اردکانی ،1385 ،مشهد ،جهان فردا
.5گرلینگ هنریش ،1364 ،در پیرامون ماشین های افزار ،علی اکبر جوانفکر ،1364 ،تهران ،افکار
.6آر.کیت موبلی و لری چافتان ،1385 ،اصول نگهداری و تعمیرات نت ،حسین قلیزاده ،1385 ،تهران ،طراح
.7دفترچه نصب و نگهداری دستگاه تراش TN50گروه ماشین سازی تبریز
.8شیدلون علیرضا و جعفرزاده مجتبی ،1382 ،آموزش تراشکاری به زبان ساده ،اول ،تهران ،مهر
.9خادمی اقدم صمد و نصیری زنوزی بهروز ،1388 ،محاسبات فنی ( ،)2کد ،461/8شرکت چاپ و نشر
کتاب های درسی ایران
.10اکبری محسن و خادمی اقدم صمد ،1367 ،حساب فنی سال سوم ،ماشین ابزار ،کد ،604شرکت افست
.11اعتمادی محمد و غیوری رسول ،1382 ،کتاب درسی تراشکاری استانداردهای درجه 2و ،1تهران ،پورنگ
.12غالمرضایی ،حميدرضا ،1394رسم فنی تخصصی ،كد ،488/6شرکت چاپ و نشر کتب درسی ایران
منابع التين
13. Peter J. Hoffman, 2015, Precision Machining Technology, cambridge university
14. Kurt L. Strand, 2014, Machining and CNC Technology, ‘mcgraw hill
150
بسمه تعالی
سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی جهت ایفای نقش خطیر خود در اجرای سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش و
برنامه درسی ملی جمهوری اسالمی ایران ،مشارکت معلمان را به عنوان یک سیاست اجرایی مهم دنبال می کند .برای تحقق
این امر در اقدامی نوآورانه سامانه تعاملی بر خط اعتبارسنجی کتاب های درسی راه اندازی شد تا با دریافت نظرات معلمان
دربارۀ کتاب های درسی نونگاشت ،کتاب های درسی را در اولین سال چاپ ،با کمترین اشکال به دانش آموزان و معلمان
ارجمند تقدیم نماید .در انجام مطلوب این فرایند ،همکاران گروه تحلیل محتوای آموزشی و پرورشی استان ها ،گروه های
آموزشی و دبیرخانۀ راهبری دروس و مدیریت محترم پروژه آقای محسن باهو نقش سازنده ای را بر عهده داشتند .ضمن ارج
نهادن به تالش تمامی این همکاران ،اسامی دبیران و هنرآموزانی که تالش مضاعفی را در این زمینه داشته و با ارائۀ نظرات
خود سازمان را در بهبود محتوای این کتاب یاری کرده اند به شرح زیر اعالم می شود.
استان محل خدمت نام و نام خانوادگی ردیف نام و نام خانوادگی استان محل خدمت ردیف
سید هاشم رمضان زاده سکه خراسان رضوی 14 ایالم عباس یعقوب زاده 1
همدان علی شیر افکن 16 چهارمحال وبختیاری علی رضا رحیمی خوی 3
لرستان مهران صاحبی 18 خراسان جنوبی سیدعلی هاشم آبادی 5
کرمان حمیدرضا بنی اسد 19 آذربایجان شرقی اسماعیل مصطفی زاده 6
سیستان وبلوچستان میثم ساالرپور 25 مازندران محسن مهرعلی تبار 12