‫طراحی و ساخت مدار چاپی‬

‫ رشتة الکترونیک‬

‫گروه برق و رایانه‬

‫شاخۀ فنی و حرفه ای‬

‫پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه‬

‫‪1‬‬
 ‫وزارت آموزش و پرورش‬
‫سازمان پژوهش و برنامه​ريزي آموزشي‬

‫نام کتاب‪ :‬طراحی و ساخت مدار چاپي ـ ‪210278‬‬

‫پدیدآورنده‪ :‬سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی‬
‫مدیریت برنامه ریزی درسی و تألیف‪ :‬دفتر تأليف کتاب هاي درسي فنی و حرفه ای وکاردانش‬
‫سید محمود صموتی ‪ ،‬رسول ملک محمد ‪ ،‬شهرام نصیری سوادکوهی‪ ،‬فرشته داودي لـعل آبـادی‪،‬‬ ‫شناسه افزوده برنامه ریزی وتألیف ‪:‬‬
‫سهیال ذوالفقاری ‪ ،‬مهین ظریفیا ن جوالئی‪ ،‬محمود شبانی‪( ،‬اعضای شورای برنامه ‌ریزی)‬ ‫ ‬
‫شهرام نصیری سوادکوهی‪ ،‬سیدمحمود صموتی‪ ،‬محمود شباني ‪ ،‬مهين ظريفيان جواليي (   اعضای گروه تأليف) ـ‬ ‫ ‬
‫رسول ملك      محمد (ويراستار فني ) ـ حسين داودي (ويراستار ادبي )‬
‫کل نظارت بر نشر و توزيع مواد آموزشی‬ ‫مدیریت آماده‌سازی هنری‪ :‬ادارۀ ّ‬
‫شناسه افزوده آماده سازی‪ :‬سميه نسيما صفت (مدیر هنری) ـ سميه نصري (طراح جلد و صفحه آرا) ـ  گروه تأليف ( رسامی و عکاسی)‬
‫نشانی سازمان‪ :‬تهران‪ :‬خيابان ايرانشهر شمالي ـ ساختمان شمارۀ ‪ 4‬آموزش و پرورش (شهيدموسوي)تلفن  ‪ 9 :‬ـ ‪،    88831161‬‬
‫دورنگار  ‪  ، 88309266 :‬کد پستي   ‪ 1584747359 :‬وب گاه‪ www.chap.sch.ir :‬و ‪www.irtextbook.ir‬‬
‫ناشر ‪ :‬شرکت چاپ   و   نشرکتاب هاي  درسي ايران ‪ :‬تهران ـ کيلومتر ‪ 17‬جادۀ مخصوص کرج   ـ خيابان‪( 61‬دارو پخش)‬
‫تلفن ‪ 5:‬ـ ‪    ،44985161‬دورنگار‪ 44985160 :‬صندوق پستي‪139 :‬ـ ‪37515‬‬
‫چاپخانه‪ :‬شرکت چاپ ونشر کتاب هاي درسي ايران «سهامي خاص»‬
‫سال انتشار و نوبت چاپ‪ :‬چاپ سوم ‪1397‬‬

‫کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت‬
‫آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی و الکترونیکی و‬
‫ارائه در پایگاه های مجازی‪ ،‬نمایش‪ ،‬اقتباس‪ ،‬تلخیص‪ ،‬تبدیل‪ ،‬ترجمه‪ ،‬عکس برداری‪ ،‬نقاشی‪،‬‬
‫تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل و نوع بدون کسب مجوز ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد‬
‫قانونی قرار می گیرند‪.‬‬

‫‪ISBN 978 - 964 - 05 - 2734-4‬‬ ‫شابک ‪978 - 964 - 05 -2734 -4‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ملت شریف ما اگر در این انقالب بخواهد پیروز شود باید دست از آستین‬
‫برآرد و به کار بپردازد‪ .‬از متن دانشگاه ها تا بازارها و کارخانه ها و مزارع و‬
‫باغستان ها تا آنجا که خودکفا شود و روی پای خود بایستد‪.‬‬
‫(قدس سره الشریف)‬
‫امام خمینی ّ‬

‫‪3‬‬
 ‫فهرست‬

‫پودمان اول‪ :‬لحیم‌کاری قطعات گسسته ‪9.......................................................................................................‬‬

‫واحد یادگیری ‪ :1‬مونتاژ و دمونتاژ قطعات مجزا‪10 .......................................................................... discrete‬‬
‫‪ 1-1‬اصول لحیم‌کاری ‪11 ......................................................................................................................................‬‬
‫‪ 1-2‬ساخت سيم‌هاي رابط و سوكت ‪55 ............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-3‬دمونتاژ ‪61 ........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 1-4‬نصب یا مونتاژ (‪ )mountage‬قطعات‪69 .................................................................................................‬‬

‫پودمان دوم‪ :‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده ‪81...........................................................................................‬‬

‫واحد یادگیری ‪ :2‬دریل‌کاری و سیم‌کشی ‪82 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 2-1‬سیم‌بندی در مدارهای الكتريكي و الكترونيكي ‪83 ..................................................................................‬‬
‫‪ 2-2‬دریل‌کاری ‪94 ..................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 2-3‬اتصال کلید یک پل و پریز ‪101 ..................................................................................................................‬‬
‫‪ 2-4‬اتصال کلیدهای دو پل و پریز ‪114 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 2-5‬اتصال المپ‌های کم‌مصرف ‪118 ..................................................................................................................‬‬
‫‪ 2-6‬بستن مدار دیمر‪ ،‬فتوسل و رله راه پله ‪124 .............................................................................................‬‬
‫‪ 2-7‬بستن مدار دربازکن تصويري ‪127 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 2-8‬بستن مدار کلید کولر ‪129 ............................................................................................................................‬‬

‫پودمان سوم‪ :‬مدارهای الکترونیکی ساده ‪135 ..................................................................................................‬‬

‫واحد یادگیری ‪ :3‬آزمایش قطعات نیمه‌هادی ‪136 ........................................................................................‬‬
‫‪ 3-1‬تعیین پایه‌ها و آزمايش صحت دیود ‪137 ................................................................................................‬‬
‫‪ 3-2‬استخراج مشخصات ديود از برگه اطالعات و آزمایش دیود (نرم‌افزار و سخت‌افزار) ‪140..................‬‬
‫‪ 3-3‬دیودهای نوردهنده ‪145 ................................................................................................................................‬‬
‫‪ 3-4‬کاربردهای دیود ‪158 ....................................................................................................................................‬‬
‫‪ 3-5‬آی‌سی‌های رگوالتور ‪169 ..............................................................................................................................‬‬
‫‪ 3-6‬سلول خورشیدی ‪181 ............................................................................................................. solarcell‬‬
‫واحد یادگیری ‪ :4‬ترانزيستور و كاربرد عملي آن ‪188 ...................................................................................‬‬
‫‪ 4-1‬تعيين پايه‌ها و آزمايش صحت ترانزيستور ‪189 ......................................................................................‬‬
‫‪ 4-2‬تغذیه ترانزیستور ‪192......................................................................................................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ 4-3‬کاربرد ترانزیستور به عنوان سوئيچ ‪193 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 4-4‬تقویت‌کننده با ترانزیستور ‪200 ................................................................................................................‬‬
‫‪ 4-5‬آی‌سی آمپلی فایرصوت ‪204 ......................................................................................................................‬‬

‫پودمان چهارم‪ :‬طراحی مدار چاپی و شبیه‌سازی ‪211 ...................................................................................‬‬

‫واحد یادگیری ‪ :5‬ترسیم نقشه مدار چاپی با دست (مدار‌هاي الكترونيكي ساده) ‪212 ..........................‬‬
‫‪ 5-1‬اصول تهیه و طراحی مدار چاپی ‪213 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 5-2‬تهیه طرح مدار چاپی (با دست) ‪218 ........................................................................................................‬‬
‫‪ 5-3‬روش‌هاي انتقال طرح مدار چاپي روی فیبر ‪220 ..................................................................................‬‬
‫واحد یادگیری ‪ :6‬شبیه‌سازی و ترسیم مدار چاپی با نرم‌افزار ‪226 .............................................................‬‬
‫‪ 6-1‬معرفي نرم افزار شبيه سازي ‪227 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 6-2‬تهیه طرح مدار چاپی با نرم‌افزار ‪228 ........................................................................................................‬‬
‫‪ 6-3‬تبديل نقشه فني به مدار چاپي (نرم‌افزاري دستي) ‪236 .......................................................................‬‬
‫‪ 6-4‬طراحي مدار چاپي با نرم‌افزار به صورت خودكار ‪246 ............................................................................‬‬

‫پودمان پنجم‪ :‬ساخت پروژه ساده ‪251...............................................................................................................‬‬

‫واحد یادگیری ‪ :7‬مونتاژ یک نمونه برد ساده كاربردي الکترونیکی ‪252.....................................................‬‬
‫‪ 7-1‬معرفی پروژه ‪253 .........................................................................................................................................‬‬
‫‪ 7-2‬ساخت پروژه ‪254 ...................................................................................................................................... 1‬‬
‫‪ 7-3‬ساخت پروژه ‪261 ...................................................................................................................................... 2‬‬
‫‪ 7-4‬ساخت پروژه ‪262 ...................................................................................................................................... 3‬‬
 ‫سخني با هنرآموزان گرامی‬

‫در راســتاي تحقــق اهــداف ســند تحــول بنياديــن آمــوزش و پــرورش و برنامــه درســي ملــي جمهــوري اســامي ايــران و نيازهــاي متغيــر دنيــاي كار‬
‫و مشــاغل‪ ،‬برنامه درســي رشــته الكترونيــك طراحــي و بــر اســاس آن محتــواي آموزشــي نيــز تاليــف گرديــد‪ .‬كتــاب حاضــر از مجموعــه كتاب هــاي‬
‫كارگاهــي مــي باشــد كــه بــراي ســال دهــم تدويــن و تأليــف گرديــده اســت‪ .‬ايــن كتــاب داراي ‪ 5‬پودمــان اســت كــه هــر پودمــان از يــك يــا چنــد‬
‫واحــد يادگيــري تشــكيل شــده اســت‪ .‬همچنيــن ارزشــيابي مبتنــي بــر شايســتگي از ويژگي هــاي ايــن كتــاب مي‪-‬باشــد كــه در پايــان هــر پودمــان‬
‫شــيوه ارزشــيابي آورده شــده اســت‪ .‬هنرآمــوزان گرامــي مي بايســت بــراي هــر پودمــان يــك نمــره در ســامانه ثبــت نمــرات بــراي هــر هنرجــو ثبــت‬
‫كننــد‪ .‬نمــره قبولــي در هــر پودمــان حداقــل ‪ 12‬مي باشــد و نمــره هــر پودمــان از دو بخــش تشــکيل مي‪-‬گــردد كــه شــامل ارزشــيابي پايانــي در هــر‬
‫پودمــان و ارزشــيابي مســتمر بــراي هريــك از پودمان هــا اســت‪ .‬از ويژگي هــاي ديگــر ايــن كتــاب‪ ،‬طراحــي فعاليت هــاي يادگيــري ســاخت يافته در‬
‫ارتبــاط بــا شايســتگي هاي فنــي و غيرفنــي از جملــه مديريــت منابــع‪ ،‬اخــاق حرفــه اي و مباحــث زيســت محيطــي اســت‪ .‬ايــن كتــاب جزئي از بســته‬
‫آموزشــي تــدارك ديــده شــده بــراي هنرجويــان اســت كــه الزم اســت از ســاير اجــزاء بســتة آموزشــي ماننــد كتــاب همــراه هنرجــو‪ ،‬نرم افــزار و فيلــم‬
‫آموزشــي در فراينــد يادگيــري اســتفاده شــود‪ .‬كتــاب همــراه هنرجــو در هنــگام يادگيــري‪ ،‬ارزشــيابي و انجــام كار واقعــي مــورد اســتفاده قــرار مي گيرد‪.‬‬
‫شــما می توانیــد بــرای آشــنایی بیشــتر بــا اجــزای بســته‪-‬یادگیری‪ ،‬روش هــای تدریــس کتاب‪ ،‬شــیوه ارزشــیابی مبتنــی بر شایســتگی‪ ،‬مشــکالت رایج‬
‫در یادگیــری محتــوای کتــاب‪ ،‬بودجه بنــدی زمانــی‪ ،‬نــکات آموزشــی شایســتگی های غیرفنــی‪ ،‬آمــوزش ایمنــی و بهداشــت و دریافــت راهنمــا و پاســخ‬
‫فعالیت هــای یادگیــری و تمرین هــا بــه کتــاب راهنمــای هنرآمــوز ایــن درس مراجعــه کنیــد‪.‬‬
‫كتاب شامل پودمان هاي ذيل است‪:‬‬
‫پودمــان اول‪ :‬بــا عنوان" لحيــم كاري قطعــات گسســته "  اســت كــه در آن بــه اصــول لحيــم كاري‪،‬ســاخت ســيم هــاي رابــط و ســوكت و مونتاژ و دمونتاژ‬
‫قطعــات از روي بــرد مــدار چاپــي پرداختــه مي شــود‪.‬‬
‫پودمــان دوم‪ :‬بــا عنــوان " مدارهــاي كاربــردي ســاده " اســت كــه در آن بــه ســيم بنــدي‪ ،‬دري ـل‌كاري و سيم‌كشــي مــدار هــاي پركاربــرد ماننــد‬
‫كليد‌هــاي تــك پــل ‪ ،‬دو پــل‪ ،‬ديمــر‪ ،‬فتوســل و دربازكــن پرداختــه مــي شــود‪.‬‬
‫پودمــان ســوم‪ :‬داراي عنوان " مــدار هــاي الكترونيكــي ســاده " اســت‪ .‬كــه درايــن پودمــان قطعــات الكترونيكــي ماننــد‪ :‬ديــود‪ ،‬ديــود نــور دهنــده ‪،‬‬
‫ترانزيســتورو مدارهــاي كاربــردي مرتبــط بــا آن آمــوزش داده مــي شــود‪.‬‬
‫پودمــان چهــارم‪ "  :‬طراحــي مــدار چاپــي و شــبيه ســازي "  نــام دارد كــه در آن بــه شــبيه ســازي مدارهــاي كاربــردي‪ ،‬تبديــل نقشــه فنــي بــه مــدار‬
‫چاپــي بــه صــورت دســتي و نــرم افــزار پرداختــه شــده اســت‪.‬‬
‫پودمــان پنجــم‪ :‬بــا عنــوان " ســاخت پــروژه " اســت ‪ .‬كــه در آن هنرجويــان‪ ،‬حداقــل يــك پــروژه و حداكثر ســه پــروژه ســاده الكترونيكــي از صفــر تــا‬
‫‪ 100‬آن‪ ،‬كــه شــامل طراحــي مــدار چاپــي‪ ،‬مونتــاژ قطعــات و راه انــدازي اســت را اجــرا مــي كننــد‪.‬‬
‫اميد است كه با تالش و كوشش شما همكاران گرامي اهداف پيش بيني شده براي اين درس محقق گردد‪.‬‬

‫دفتر تألیف کتاب های درسی فنی و حرفه ای و کاردانش‬

‫‪6‬‬
‫سخني با هنرجویان عزیز‬

‫شــرايط در حــال تغييــر دنيــاي كار در مشــاغل گوناگــون‪ ،‬توســعه فناوري‌هــا و تحقــق توســعه پايــدار‪ ،‬مــا را بــر آن داشــت تــا برنامه‌هــاي درســي‬
‫و محتــواي كتاب‌هــاي درســي را در ادامــه تغييــرات پايه‌هــاي قبلــي براســاس نيــاز كشــور و مطابــق بــا رويكــرد ســند تحــول بنياديــن آمــوزش و‬
‫پــرورش و برنامــه درســي ملــي جمهــوري اســامي ايــران در نظــام جديــد آموزشــي بازطراحــي و تأليــف كنيــم‪ .‬مهم‌تريــن تغييــر در كتاب‌هــا‪ ،‬آمــوزش‬
‫و ارزشــيابي مبتنــي بــر شايســتگي اســت‪ .‬شايســتگي‪ ،‬توانايــي انجــام كار واقعــي بطــور اســتاندارد و درســت تعريــف شــده اســت‪ .‬توانايي شــامل دانش‪،‬‬
‫مهــارت و نگــرش مي‌شــود‪ .‬در رشــته تحصيلي حرفــه اي شــما‪ ،‬چهــار دســته شايســتگي در نظــر گرفتــه اســت‪:‬‬
‫‪.1‬شايستگي‌هاي فني براي جذب در بازار كار مانند توانايي‌مونتاژ و دمونتاژ قطعات الكترونيكي‬
‫‪.2‬شايستگي‌هاي غير فني براي پيشرفت و موفقيت در آينده مانند نوآوري و مصرف بهينه‬
‫‪.3‬شايستگي‌هاي فناوري اطالعات و ارتباطات مانند كار با نرم افزارها‬
‫‪.4‬شايستگي‌هاي مربوط به يادگيري مادام العمر مانند كسب اطالعات از منابع ديگر‬

‫بــر ايــن اســاس دفتــر تأليــف كتاب‌هــاي درســي فنــي و حرفـه‌اي و كاردانــش مبتنــي بــر اســناد باالدســتي و بــا مشــاركت متخصصــان برنامه ريــزي‬
‫درســي فنــي و حرفـه‌اي و خبــرگان دنيــاي كار مجموعــه اســناد برنامــه درســي رشــته‌هاي شــاخه فنــي و حرفـه‌اي را تدويــن نموده‌انــد كــه مرجــع‬
‫اصلــي و راهنمــاي تأليــف كتاب‌هــاي درســي هــر رشــته اســت‪.‬‬
‫ايــن كتــاب دوميــن كتــاب كارگاهــي اســت كــه ويــژه رشــته الكترونيك تأليــف شــده اســت و شــما در طــول دو ســال تحصيلــي پيــش رو چهــار كتاب‬
‫كارگاهــي و بــا شايســتگي‌هاي متفــاوت را آمــوزش خواهيــد ديــد‪ .‬كســب شايســتگي‌هاي ايــن كتــاب بــراي موفقيــت در شــغل و حرفــه بــراي آينــده‬
‫بســيار ضــروري اســت‪ .‬هنرجويــان عزيــز ســعي نماييــد؛ تمــام شايســتگي‌هاي آمــوزش داده شــده درايــن كتــاب را كســب و در فرآينــد ارزشــيابي بــه‬
‫اثبات رســانيد‪.‬‬
‫كتــاب درســي طراحــي و ســاخت مــدار چاپــي شــامل پنــج پودمــان اســت و هــر پودمــان داراي يــك يــا چنــد واحــد يادگيــري اســت و هــر واحــد‬
‫يادگيــري از چنــد مرحلــه كاري تشــكيل شــده اســت‪ .‬شــما هنرجويــان عزيــز پــس از يادگيــري هــر پودمــان مي‌توانيــد شايســتگي‌هاي مربــوط بــه‬
‫آن را كســب نماييــد‪ .‬هنرآمــوز محتــرم شــما بــراي هــر پودمــان يــك نمــره در ســامانه ثبــت نمــرات منظــور مي نمايــد و نمــره قبولــي در هــر پودمــان‬
‫حداقــل ‪ 2‬از ‪ 3‬مي باشــد‪.‬‬
‫همچنيــن عــاوه بــر كتــاب درســي شــما امــكان اســتفاده از ســاير اجــزاء بســته آموزشــي كــه بــراي شــما طراحــي و تاليــف شــده اســت‪ ،‬وجــود دارد‪.‬‬
‫يكــي از ايــن اجــزاي بســته آموزشــي كتــاب همــراه هنرجــو مي باشــد كــه بــراي انجــام فعاليت‌هــاي موجــود در كتــاب درســي بايــد اســتفاده نماييــد‪.‬‬
‫كتــاب همــراه خــود را مي توانيــد هنــگام آزمــون و فراينــد ارزشــيابي نيــز همــراه داشــته باشــيد‪ .‬ســاير اجــزاي بســته آموزشــي ديگــري نيــز براي شــما‬
‫در نظــر گرفتــه شــده اســت كــه بــا مراجعــه بــه وبــگاه رشــته خــود بــا نشــاني ‪ www.tvoccd.medu.ir‬مي‌توانيــد از عناويــن آن مطلــع شــويد‪.‬‬
‫فعاليت‌هــاي يادگيــري در ارتبــاط بــا شايســتگي‌هاي غيرفنــي از جملــه مديريــت منابــع‪ ،‬اخــاق حرفـه‌اي‪ ،‬حفاظت از محيط زيســت و شايســتگي‌هاي‬
‫يادگيــري مــادام العمــر و فنــاوري اطالعــات و ارتباطــات همــراه بــا شايســتگي‌هاي فنــي طراحــي ‪ ،‬در كتــاب درســي و بســته آموزشــي ارائــه شــده‬
‫اســت‪ .‬شــما هنرجويــان عزيــز كوشــش نماييــد ايــن شايســتگي‌ها را در كنــار شايســتگي‌هاي فنــي آمــوزش ببينيــد‪ ،‬تجربــه كنيــد و آنهــا را در انجــام‬
‫فعاليت‌هــاي يادگيــري بــه كار گيريــد‪.‬‬
‫رعايــت نــكات ايمنــي‪ ،‬بهداشــتي و حفاظتــي از اصــول انجــام كار اســت لــذا توصيه‌هــاي هنرآمــوز محترمتــان را در خصــوص رعايــت مــواردي كــه در‬
‫كتــاب آمــده اســت‪ ،‬در انجــام كارهــا جــدي بگيريــد‪.‬‬
‫اميدواريــم بــا تــاش و كوشــش شــما هنرجويــان عزيــز و هدايــت هنرآمــوزان گرامــي‪ ،‬گام‌هــاي مؤثــري در جهــت ســربلندي و اســتقالل كشــور و‬
‫پيشــرفت اجتماعــي و اقتصــادي و تربيــت مؤثــري شايســته جوانــان برومنــد ميهــن اســامي برداشــته شــود‪.‬‬
‫دفتر تأليف كتاب‌هاي درسي فني و حرفه‌اي و كاردانش‬
8
 ‫پودمان ‪1‬‬
‫لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫اغلب دستگاه‌های الکترونیکی دارای یک یا چند بردفیبر مدار چاپی هستند که قطعات روی آن لحیم‬
‫شده اند‪ .‬فیبرهاتوسط اتصال‌های دائمی‌یا جدا شدنی به یکدیگر یا به دستگاه‌ها و وسائل جانبی مانند بلندگو‪،‬‬
‫مونیتور(صفحه نمایشی) و منابع تغذیه ارتباط دارند‪ .‬لذا لحیم‌کاری صحیح قطعات روی فیبر یا برقراری اتصال‬
‫با کیفیت باال بسیار اهمیت دارد‪ .‬اگر لحیم‌کاری یا اتصال براساس استاندارد و با دقت الزم صورت نگیرد‪ ،‬ممکن‬
‫است حتی در هنگام حمل ونقل دستگاه به محل مصرف‪ ،‬در اثر تکان و ضربه آسیب ببیند و نیاز به تعمیرات‬
‫پیدا کند‪ .‬بنابراین لحیم‌کاری و ایجاد انواع اتصال‌های مورد نیاز یکی از اساسی‌ترین مراحل اجرای کار به شمار‬
‫می‌آید که همواره باید براساس استانداردهای تعریف شده به اجرا درآید‪ .‬‬
‫‪9‬‬
 ‫‪1‬‬
‫شایستگی مونتاژ و دمونتاژ قطعات مجزا (‪)discrete‬‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬
‫برای اتصال یا چسباندن دو قطعه به هم از چه موادی استفاده می‌شود؟‬
‫دو قطعه پس از اتصال یا چسباندن چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟‬
‫با چه روش‌هایی می‌توانیم دو قطعه را به هم ا تصال دهیم یا بچسبانیم؟‬
‫برای اتصال یا چسباندن ‪ ،‬از چه ابزار‌ها و تجهیزاتی استفاده می‌شود؟‬
‫اتصال‌های مدار‌های الکترونیکی با اتصال‌های معمولی متفاوت است؟‬
‫در الكترونيك چگونه مي‌توانيم سيم‌هاي رابط مورد نياز را بسازيم؟‬
‫چگونه مي‌توانيم قطعات را از روي برد مدار چاپي جدا و سواركنيم؟‬

‫در الكترونيــك بــراي اتصــال قطعــات بــه يكديگــر از فيبــر مــدار چاپــي اســتفاده مي‌كننــد‪ .‬اتصــال قطعــات روي فيبــر‬
‫مــدار چاپــي از طريــق لحيــم‌كاري (‪ )soldering‬صــورت مي‌گيــرد‪ .‬از آن جــا كــه يكــي از وظايــف نصب‌کننــدگان و‬
‫تعميــركاران‪ ،‬رفــع عيــب دســتگاه‌ها و برد‌هــاي الكترونيكــي اســت‪ ،‬غالبـاً ضــرورت ايجــاب مي‌كنــد‪ ،‬قطعــه معيــوب را از‬
‫روي بــرد جــدا كنيــم (دمونتــاژ ‪ )Demountage‬و آن را بــا قطعــه ســالم جايگزيــن (مونتــاژ‪ ) mountage‬نماييــم‪ .‬بــراي اجــراي‬
‫ايــن فراينــد بايــد توانايــي اجــراي صحيــح لحي ـم‌كاري را داشــته باشــيم‪ .‬در ايــن واحديادگيــري‪ ،‬بــر اســاس اســتاندارد‬
‫عملكــرد‪ ،‬عــاوه برآمــوزش مباحــث نظــري مرتبــط بــا لحيـم‌كاري‪ ،‬مونتــاژ‪ ،‬دمونتــاژ‪ ،‬ســاختمان هويــه (‪ ،)iron‬ســاختمان‬
‫قلع‌كــش (‪ )desoldering tools‬و انــواع پيچ‌هــا‪ ،‬ابزار‌هــاي مــورد نيــاز بــراي لحيــم‌كاري‪ ،‬مهــارت اجــراي لحيــم‌كاري‪،‬‬
‫مونتــاژ‪ ،‬دمونتــاژ و اتصــال ســيم‌ها را فــرا می‌گیریــم‪ .‬در فراينــد آمــوزش تعــدادي ســيم افشــان و مفتولــي را بــه هــم‬
‫اتصــال مي‌دهيــم و بــا روكــش حرارتــي مخصــوص آن‌هــا را عايق‌بنــدي مي‌كنيــم‪ .‬همچنيــن‪ ،‬ســيم‌هاي رابــط ماننــد‬
‫اتصــال گيــره سوســماري و پروب‌هــاي مــورد نيــاز بــراي فعالیت‌هــای تعميراتــي و آزمايشــگاهي را مي‌ســازيم‪ .‬پــس از‬
‫اتمــام ايــن واحــد يادگيــري‪ ،‬فراگيرنــده بايــد عــاوه بركســب مهــارت درانتخــاب و به كارگيــري ابــزار و انــواع پيچ‌هــا‪،‬‬
‫مهــارت الزم را در اجــراي لحيـم‌كاري در حــد نيمه‌حرفـه‌اي كســب نمايــد‪ .‬شايســتگي‌های غيرفنــي ماننــد رعایــت نــکات‬
‫ایمنــی و بهداشــتی و توجــه بــه مهارت‌هــای غیرفنــی ماننــد کار گروهــی‪ ،‬مســئولیت‌پذیری‪ ،‬رعایــت نظــم و ترتیــب‪،‬‬
‫توجــه بــه محیــط زیســت و اخــاق حرفـه‌ای نیــز از مــواردی اســت کــه از اهمیــت ویـ ‌ژه‌ای برخوردارنــد و در تمــام مراحــل‬
‫بایــد رعایــت شــوند‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫مونتاژ و دمونتاژ قطعات الکترونیکی و سایر اجزاء مدار با دقت و استاندارد‌های تعریف شده‬

‫‪10‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ - 1-1‬اصول لحیم‌کاری‬

‫مواد‪ ،‬تجهیزات و ابزار مورد نیاز‬

‫انــواع پیــچ ‪-‬انــواع پیــچ گوشــتی‪ -‬برگــه مشــخصات پیــچ و پیچ‌گوشــتی‪ -‬تختــه چوبــي مســتعمل بــا ابعــاد‬
‫تقريبي(ضخامــت ‪ 2‬تــا ‪ 4‬ســانتي‌متر و طــول ‪ -50 cm‬عــرض ‪-)25 cm‬ســیم مفتولــی ‪ -‬ســیم رشــته‌ای‪-‬‬
‫خط‌کــش ‪ -‬ماژیــک عالمت‌گــذاری – ســیم‌چین‪ -‬ســیم لخت‌کــن‪ -‬دم‌باریــک‪ -‬حداقــل ســه نمونــه چســب‬
‫مــورد اســتفاده در صنعــت الکترونیــک‪ -‬انــواع اتصال‌هــای ســاخته شــده پــر کاربــرد در الکترونیــک‪ -‬مــواد و ابــزار‬
‫لحیـم‌کاری (انــواع روغــن لحیــم – انــواع لحیــم – انــواع هویــه)‪ -‬انــواع ســیم رشــته‌ای‪ -‬مفتولــی – لوازم‌التحریــر‪-‬‬
‫پیچ‌گوشــتی چهارســو وتخــت مناســب ‪ -‬هویــه قلمــی‪ -‬لحیــم ‪ - 60/40‬روغــن لحیــم‪ -‬ســنباده ‪ - 600‬پایــه‬
‫هویــه ‪ -‬اســفنج مخصــوص پــاک کــردن نــوک هویــه ‪ -‬ســی ‌م بریــده شــده از قبــل‪ -‬ســیم افشــان‪ 0/25‬و ‪0/5‬‬
‫‪ -‬فيــش نــر و مــاده آنتــن ‪-‬کابــل آنتــن تلويزيون‪ -‬ســیم دو ســر سوســمارى‪ -‬کابــل کواکســيال بــراي ‪- BNC‬‬
‫فيــش ‪ - BNC‬فيبــر اوراقــي‬

‫فضای آموزش و تجهیزات مربوط به آن‬

‫سیســتم تهویــه ‪ -‬ویدئــو پروژکتور(اســمارت بــرد بــه جــای ویدئوپروژکتــور و پــرده نمایــش) ‪ -‬رایانــه ‪ -‬ماشــین‬
‫حســاب‪ -‬پــرده نمایــش ‪ -‬وایــت بــرد‪ -‬مشــخصات فنــی تجهیــزات و فضــا و تعــداد آن در ســند برنامــه درســی‬
‫آمــده اســت‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم انواع اتصاالت را مشاهده کنید‪.‬‬

‫اتصال دو یا چند قطعه به یکدیگر‬

‫در فرایند‌هــای مختلــف صنعتــی‪ ،‬خانگــی و زندگــی‬
‫روزمــره مــوارد فراوانــی وجــود دارد کــه بایــد دو یــا چنــد‬
‫قطعــه را بــه هــم متصــل کنیــم یــا بچســبانیم‪ .‬بــرای‬
‫اجــرای ایــن کار از مــواد خــاص اســتفاده می‌کنیــم‪،‬‬
‫در شــکل ‪ 1-1‬چنــد نمونــه مــواد مربــوط بــه اتصــال و‬
‫شکل ‪ -1-1‬مواد برای اتصال و چسباندن‬ ‫چســباندن را مالحظــه می‌کنیــد‪.‬‬

‫جست وجو‬
‫حداقل سه نوع ماده دیگر برای اتصال وچسباندن بیابید و به کالس ارائه کنید‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫عــاوه بــر مــواد ذکــر شــده بــرای برخــی از اتصال‌هــا و چســب کاری‌هــا نیــاز بــه ابــزار خــاص داریــم‪ .‬مث ـ ً‬
‫ا‬
‫بــرای چســباندن شــیرازه کتــاب بــا چســب گــرم‪ ،‬نیــاز بــه دســتگاه چســب گــرم و بــرای اتصــال دو فلــز بــرای‬
‫جوشــکاری نيــاز بــه دســتگاه جــوش و بــرای لحی ـم‌کاری نیــاز بــه دســتگاه هویــه لحی ـم‌کاری داریــم‪.‬‬

‫کارگروهی‬
‫بـا اعضـاء گـروه خـود مشـورت کنید و حد اقل سـه نمونه دسـتگاه دیگر را بـرای اتصال و چسـباندن نام ببرید‬
‫و نتیجـه را بـه کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫ویژگی‌های یک اتصال‬
‫هــدف از اتصــال و چســباندن قطعــات‪ ،‬ســاختن یــک وســیله جدیــد یــا برطــرف کــردن عیــب دســتگاه معیــوب‬
‫اســت‪ .‬بــا توجــه بــه نــوع کاری کــه در برقــراری اتصــال صــورت می‌گیــرد‪ ،‬اتصــال ســاخته شــده می‌توانــد یــک‬
‫یــا چنــد ویژگــی زیــر را داشــته باشــد‪:‬‬
‫استحکام (‪)solidity - rigidity‬‬
‫هدایت الکتریکی (‪)electric conductivity‬‬
‫هدایت حرارتی (‪)thermal conductivity‬‬
‫آب بندی (‪)sealing joint‬‬

‫استحکام (‪)solidity - rigidity‬‬

‫منظــور از اســتحکام‪ ،‬داشــتن یــک اتصــال یــا چســبندگی محکــم مــورد انتظــار اســت‪ .‬مثـ ً‬
‫ا هنگامی‌کــه پایــه‬
‫میــز را بــه میــز متصــل می‌کنیــم‪ ،‬بایــد اســتحکام آن در حــدی باشــد کــه در جابه‌جایــی و فراینــد اســتفاده‬
‫از آن از میــز جــدا نشــود‪ .‬یــا وقتــی دو قطعــه مقــوا را بــه هــم می‌چســبانیم‪ ،‬پــس از خشــک شــدن از هــم‬
‫گســیخته نشــوند‪.‬‬
‫هدایت الکتریکی (‪)electric conductivity‬‬
‫هنگامی‌کــه دو قطعــه ســیم را بــه هــم وصــل می‌کنیــم هــدف‪ ،‬برقــراری اتصــال الکتریکــی بــا هدایــت الکتریکــی‬
‫مناســب است‪.‬‬

‫هدایت حرارتی (‪)thermal conductivity‬‬

‫وقتــی پره‌هــای رادیاتــور خــودرو یــا ســامانه گرمایــش منــازل بــه هــم متصــل می‌شــوند‪ ،‬بایــد دارای هدایــت‬
‫حرارتــی خــوب باشــند تــا بتواننــد گرمــا را منتقــل کننــد‪ .‬ایــن موضــوع بــرای اتصــال ترموکوپل‌هــا و ترموپیل‌هــا‬
‫هــم صــدق می‌کنــد‪.‬‬
‫آب بندی (‪)sealing joint‬‬
‫در بســياري از مــوارد الزم اســت دو قطعــه مثـ ً‬
‫ا دو قطعــه لولــه آب ِیــا گاز را طــوری بــه هــم متصــل کنیــم کــه‬
‫غیرقابــل نفــوذ باشــد‪ .‬غیرقابــل نفــوذ بــودن را اصطالحـاً آب‌بنــدی شــده می گوینــد‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫کارگروهی‬
‫برخـی از اتصال‌هـا ماننـد رادیاتـور خـودرو ممکـن اسـت دو  يا چنـد ویژگـی را همزمـان داشـته باشـند‪ .‬مث ً‬
‫ال‬
‫رادیاتـور خـودرو ویژگی‌هـای هدایـت حرارتـی و آب‌بنـدی را با هـم دارد‪ .‬به اطـراف خود نگاه کنیـد‪ ،‬مواردی‬
‫را کـه از اتصال و چسـب اسـتفاده شـده اسـت را شناسـایی کنیـد‪ ،‬در مورد دلیل اسـتفاده از اتصـال و ویژگی‬
‫آن‌هـا بحـث کنیـد‪ .‬پـس از جمع‌بنـدی نتیجه را بـه کالس ارائـه دهید‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫کار عملی ‪ :1‬انواع اتصال و ابزار‌های مرتبط با آن (اجرا در ساعات غیردرسی)‬

‫هدف‪:‬کسب مهارت درتشخیص انواع اتصال‪ ،‬مواد‪ ،‬ابزار مرتبط با آن و اجرای برخی از اتصال‌های ساده‬
‫مــواد‪ ،‬ابــزار و تجهیــزات‪ :‬حداقــل ســه نمونه چســب مــورد اســتفاده در صنعــت الکترونیــک‪ ،‬انــواع اتصال‌های‬
‫ســاخته شــده پــر کاربــرد در الکترونیــک‪ ،‬مــواد و ابــزار لحیـم‌کاری (انــواع روغــن لحیــم – انــواع لحیــم – انــواع‬
‫هویــه)‪ ،‬انــواع ســیم رشــته‌ای‪ ،‬مفتولــی‪ ،‬لوازم‌التحریــر‪ ،‬انبردســت و دم باریــک‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬نمونه‌هایــی از اتصال‌هــای داده شــده در جــدول ‪1-1‬را بــا توجــه بــه مــوارد ذکــر شــده در جــدول‪ ،‬عم ـ ً‬
‫ا‬
‫بررســی کنیــد (مث ـ ً‬
‫ا بــرای بررســی هدایــت الکتریکــی از اهم‌متــر اســتفاده کنیــد) و نتایــج را بــا گزینه‌هايــی‬
‫ماننــد "خیلــی کــم‪ ،‬متوســط و زیــاد" در جــدول بنویســید‪.‬‬

‫جدول ‪1-1‬‬

‫میزان رسانایی الکتریکی‬ ‫میزان رسانایی حرارتی‬ ‫میزان استحکام مکانیکی‬ ‫نوع اتصال یا چسب‌کاری‬

‫مقوای به هم چسب زده‬

‫لوالی پیچ شده به در‬

‫دو سیم به هم تابیده شده‬

‫دو قطعه سیم لحیم‌کاری شده‬

‫‪13‬‬
 ‫کارگروهی‬
‫درباره هدف از ایجاد اتصال لحیم‌کاری وویژگی‌های آن با هم بحث کنید و نتایج را به کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫ی و جداشدنی تقسیم می‌شوند‪.‬‬

‫‪ -2‬اتصال‌ها از نظر کاربرد در دوگروه دائم ‌‬

‫اتصال‌هــای دائمــی‪ :‬اتصال‌هــای دائمــی‌را نمی‌توانیــم بــه آســانی از هــم بــاز کنیــم‪ .‬معمــوالً ایــن نــوع‬
‫اتصال‌هــا بــه انــدازه عمــر مفیــد خــود باقــی می‌ماننــد‪ .‬تنهــا در شــرایطی آن‌هــا را بــاز می‌کننــد کــه بــه تعمیــر‬
‫نیــاز باشــد‪ .‬ازانــواع اتصال‌هــای دائمــی‌می‌تــوان اتصال‌هــای جوشــکاری و لحیـم‌کاری را نــام بــرد‪.‬‬
‫اتصال‌هــای جــدا شــدنی‪ :‬ایــن اتصال‌هــا قابــل بــاز شــدن هســتند‪ .‬در صــورت نیــاز می‌توانیــم ایــن‬
‫نــوع اتصال‌هــا را از هــم بــاز کنیــم و دوبــاره ببندیــم‪ .‬اتصال‌هــای پیــچ مهــره‌ای و اتصــال ســیم در ترمینال‌هــای‬
‫بــرق نمونه‌هایــی از اتصال‌هــای جــدا شــدنی هســتند‪.‬‬

‫اتصال‌های شکل‪ 1-2‬ازکدام نوع است ؟ با عالمت × مشخص کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -1-2‬تشخیص انواع اتصال‬

‫سیم لحیم‌کاری شده‬ ‫سیم متصل به پریز برق‬ ‫مقاومت لحیم‌شده روی‬ ‫دو سیم ساده به هم‬ ‫ترمینال اتصال‬
‫مدار چاپی‬ ‫تابیده شده‬

‫دائمی□‌‬ ‫دائمی□‌‬ ‫دائمی‌□‬ ‫دائمی□‌‬ ‫دائمی□‬

‫جدا شدنی□‬ ‫جدا شدنی□‬ ‫جدا شدنی□‬ ‫جدا شدنی□‬ ‫جدا شدنی□‬

‫فیلم‬
‫فیلم انواع لحیم‌کاری را مشاهده کنید‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪- 3‬اتصال‌های لحیم‌کاری‬

‫منظــور از لحیـم‌کاری اتصــال دو یــا چنــد قطعــه فلــز بــه یکدیگــر اســت‪ .‬ایــن عمــل بــه وســیله آلیــاژی از قلــع‬
‫و ســرب‪ ،‬گاهــی همــراه بــا ســایر فلــزات کــه آن‌هــا را لحیــم می‌نامنــد‪ ،‬انجــام می‌شــود‪.‬‬
‫بــرای انجــام لحی ـم‌کاری‪ ،‬ابتــدا محــل اتصــال دو فلــز را بــه وسیله دســتگاهی بــه نــام هویــه در حــدی گــرم‬
‫می‌کننــد کــه دمــای آن بــه نقطــه ذوب لحیــم برســد و لحیــم در محــل اتصــال ذوب شــود‪ .‬پــس از نفــوذ‬
‫مولکول‌هــای لحیــم در فلــز و آمیختــه شــدن بــا آن‪ ،‬عمل چســبیدن اتفــاق می‌افتــد و پــس از ســرد شــدن‬
‫محــل اتصــال‪ ،‬دو قطعــه بــه هــم می‌چســبند و متصــل می‌شــوند‪ ،‬شــکل ‪.1-3‬‬

‫شکل ‪ -1-3‬یک نمونه اتصال لحیم کاری شده‬

‫ی معمــوالً از دو روش لحیــم‌کارى ســخت یــا خشــن (‪) hard soldering‬و‬

‫براىایجــاد انــواع اتصال‌هــای لحیمــ ‌‬
‫لحیــم‌کاری نرم یــا سســت (‪ ) soft soldering‬اســتفاده مى‌کننــد‪.‬‬

‫نــرم اســت‪ ،‬لــذا در مــواردی ماننــد اتصــال پیل‌هــا از‬ ‫لحیم کارى سخت یا خشن ( ‪:)hard soldering‬‬
‫لحیــم‌کاری ســخت اســتفاده می‌کننــد‪ ،‬شــکل ‪.1-4‬‬ ‫اگــر دمــای لحیــم‌کاری باالتــر از ‪ 450‬درجــه‬
‫ســانتیگراد باشــد بــه آن لحیــم‌کاری ســخت(‪hard‬‬
‫‪)soldering‬می‌گوینــد‪ .‬بــه عبــارت دیگــر در لحیـم‌کارى‬
‫ســخت درجــه حــرارت کار بــاال ســت‪ .‬در اســتاندارد‬
‫‪AWS‬لحیــم‌کاری ســخت را بــا ‪ B‬کــه ابتــدای کلمــه‬
‫‪ Brazing‬اســت‪ ،‬نشــان می‌دهنــد‪ .‬اســم دیگــری در‬
‫صنعــت بــرای لحیــم‌کاری ســخت وجــود دارد کــه‬
‫بــه آن لحیم‌کاری ســخت نقــره‌ای می‌گوینــد‪ .‬فلــزات‬
‫پرکننــده لحیـم‌کاری ســخت نقــره‌ای‪ ،‬لحیــم نیســتند‪.‬‬
‫توجــه داشــته باشــیدکه اســتحکام آلیــاژ مــورد‬
‫اســتفاده در لحی ـم‌کاری ســخت‪ ،‬باالتــراز لحی ـم‌کاری‬
‫شکل‪ -1-4‬یک نمونه لحیم‌کاری سخت استاندارد‬

‫‪15‬‬
 ‫پژوهش‬
‫دربـاره اسـتاندارد ‪ AWS‬ومـوادی که روی آن‌ها لحیم‌کاری سـخت )‪ (Brazing‬و لحیـم‌کاری نرم)‪(soft soldering‬‬
‫صـورت می‌گیـرد‪ ،‬تحقیق کنیـد و نتیجه را بـه کارگاه ارائه دهید‪.‬‬

‫لحیم کارى نرم یا سست ( ‪:) soft soldering‬‬

‫در لحیـم‌کارى نــرم (سســت) درجــه حــرارت کار نســبتاً‬

‫پاییــن اســت‪ .‬اگــر درجــة حــرارت کمتــر از‪ 450‬درجــه‬
‫ســانتیگراد باشــد لحیــم‌کاری را نــرم (‪)soft soldering‬‬
‫می‌نامنــد‪ .‬درالکترونیــک معمــوالً از لحیــم‌کاری نــرم‬
‫اســتفاده می‌کننــد‪ ،‬شــکل ‪ .1-5‬لحی ـم‌کاری نــرم را بــا‬
‫‪ S‬نشــان می‌دهنــد کــه اول ‪ soft Soldering‬اســت‪.‬‬

‫شکل ‪-1-5‬نمونه هایی از لحیم کاری نرم‬

‫فیلم‬
‫فیلم انواع مواد و ابزارلحیم‌کاری را مشاهده کنید‪.‬‬

‫وکلریــد روی از معروف‌تریــن روغن‌هــاى ســاینده‬ ‫روغن لحیم‪:‬‬

‫یاکروســیو هســتند‪ .‬شــکل ‪ 1 -6‬نمونه‌هایــی از ایــن‬ ‫تمــام فلزاتــى کــه مى‌خواهنــد بــه یکدیگــر متصــل‬
‫نــوع مــواد را نشــان می‌دهــد‪ .‬بــرای تعییــن مشــخصات‬ ‫شــوند ممکــن اســت در اثــر عوامــل جــوى اکســید‬
‫فنــی روغــن لحیــم بایــد بــه بروشــور یــا برگــه اطالعات‬ ‫شــده باشــند یــا ســطوح خارجــى آن‌هــا کثیــف و‬
‫فنــی آن مراجعــه کنیــد‪.‬‬ ‫آلــوده گــردد‪ .‬بــراى از بیــن بــردن ایــن عوامــل از مــواد‬
‫پاک‌کننــده (روغــن لحیــم‪ )flux -‬اســتفاده مى‌شــود‪.‬‬
‫ایــن مــواد عــاوه بــر آن کــه آلودگی ســطح قطعــات را‬
‫پــاک مى‌کننــد‪ ،‬مانــع از اکســید شــدن محــل اتصــال‬
‫در هنــگام لحیـم‌کارى نیــز می‌شــوند‪ .‬از ایــن رو تمــام‬
‫مــواد پاک‌کننــده‌ای کــه قادرنــد ترکیباتــی ماننــد‬
‫اکســیدها را در خــود حــل کننــد‪ ،‬در شــمار روغن‌هــاى‬
‫لحیــم‌کارى بــه حســاب می‌آینــد‪ .‬ایــن روغن‌هــای‬
‫لحی ـم‌کاری را مــاده کروســیو (‪ )Corrosive‬یــا ســاینده‬
‫می‌گوینــد‪ .‬اســیدهاى معدنــى‪ ،‬محلول‌هــای آمونیــاک‬

‫شکل ‪ -1-6‬نمونه‌هایی ازانواع روغن لحیم (‪)flux‬‬

‫‪16‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫پژوهش‬
‫بـا مراجعـه بـه سـایت‌های اینترنتی‪ ،‬یک نمونـه برگة اطالعات روغن لحیـم‌کاری را بیابید و مشـخصات فنی‬
‫آن را اسـتخراج كنيـد و ارائه دهید‪.‬‬
‫حـد اقـل یـک نمونـه روغـن لحیم را بررسـی کنید و مشـخصات آن را از روی بر چسـب آن اسـتخراج کنید‬
‫و بـه کالس ارائـه دهید‪.‬‬

‫ویژگی‌های روغن لحیم‪:‬‬

‫نقطــه ذوب روغــن لحیــم بایــد کم‌تــر و پایین‌تــر از نقطــه ذوب لحیــم باشــد تــا زودتــر ذوب شــود و ســطح‬
‫فلــز را پــاک کنــد‪.‬‬
‫روغــن لحیــم ذوب شــده بایــد قــدرت گســترش و نفــوذ در ســطح فلــز را داشــته باشــد ولــى نباید روى ســطح‬
‫فلــز پخش شــود‪.‬‬
‫روغن لحیم نباید با فلزات به صورت ترکیب درآید‪.‬‬
‫روغن لحیم باید اکسیدها را به آسانى در خودحل کند‪.‬‬
‫اثــر روغــن لحیــم بایــد تــا پایــان عمــل لحیـم‌کارى باقــى بمانــد تــا در هنــگام عمــل لحیـم‌کارى از اکســید‬
‫شــدن ســطح اتصــال جلوگیــرى کنــد‪.‬‬

‫لحیم (‪:) Solder‬‬

‫لحیــم آلیــاژى اســت از ســرب و قلــع کــه نقطــه ذوب‬
‫آن پاییــن اســت‪ .‬آلیــاژ لحیــم را بــه صــورت شــمش و‬
‫مفتــول بــا قطرهــاى ‪ 0/5‬تــا ‪ 4‬میلى‌مترمی‌ســازند‪.‬‬
‫مفتــول لحیــم را اصطالح ـاً ســیم لحیــم نیــز می‌گوینــد‪.‬‬
‫در مقطــع مفتول‌هــای لحیــم کــه در صنعــت الکترونیــک‬
‫بــه کار م ـی‌رود‪ ،‬ســوراخ‌های سرتاســرى وجــود دارد کــه‬
‫روغــن لحیــم در داخــل آن قــرار مى‌گیــرد (ســیم لحیــم‬
‫شکل ‪ -1-7‬نمونه‌ای ازمقطع مفتول لحیم‌کاری حاوی ‪flux‬‬ ‫بــا مغــزى روغــن)‪ ،‬شــکل ‪.1-7‬‬

‫نکته‬
‫نسـبت قلـع و سـرب در آلیـاژ لحیم بیـن ‪ 40‬تـا ‪ 60‬درصد تغییـر مى‌کند‪ .‬معمـوالً درعمـل‪ ،‬مفتول‌هاى لحیم‬
‫مـورد اسـتفاده در صنعـت الکترونیـک را باآلیاژهـاى ‪ 60/40‬مى‌سـازند کـه در آن ‪ 60‬درصد قلـع و ‪ 40‬درصد‬
‫سـرب وجـود دارد‪ .‬در شـکل ‪ 1-8‬یـک نمونـه قرقره سـیم لحیم را مالحظـه می‌کنید‪ .‬با مراجعه به برچسـب یا‬
‫برگـه اطالعـات‪ ،‬ایـن قرقـره لحیـم داراى ‪ 60‬درصد قلـع و ‪ 38‬درصد سـرب و‪ 2‬درصد مس اسـت و در قطرهای‬
‫‪ 1/5 mm ،1mm ،0/8 mm،0/6 mm‬و ‪ 2 mm‬سـاخته می‌شـود‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫قرقــره لحیــم موجــود را بررســی کنیــد‪ ،‬ســپس‬
‫قطرســیم لحیــم و درصــد آلیــاژ آن را بــا اســتفاده از‬
‫برچســب آن تعییــن نماییــد و بنویســید‪ .‬همچنیــن بــا‬
‫مراجعــه بــه ســایت‌های اینترنتــی تصویــر یــک نمونــه‬
‫قرقــره و روغــن لحیــم را اســتخراج کنیــد و دربــاره آن‬
‫درکارگاه توضیــح دهیــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -1-8‬نمونه‌ای از مفتول لحیم‌کاری‬

‫نکته‬
‫بــا توجــه بــه پیشــرفت فنــاوری درصنایــع الکترونیــک و گســتردگی قطعــات الکترونیکــی‪ ،‬امــروزه تنــوع روغن‬
‫لحیــم و لحیــم نیــز بســیار زیــاد شــده اســت‪ ،‬بــرای کســب‪ ،‬اطالعــات بیشــتر می‌توانیــد بــا اســتفاده از‬
‫کلمــات ‪ Soldering ، Soldering paste‬یــا ‪ Desoldering Rework‬از موتورهــای جســت‌وجو در اینترنــت بــه‬
‫اطالعــات بیشــتری دسترســی پیــدا کنیــد‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم انواع سنباده و کاربرد آن‌ها را ببینید‪.‬‬

‫سنباده‪:‬‬
‫يكــي از مــواد مــورد اســتفاده درلحيــم كاري ســنباده اســت‪ .‬ســنباده از دانه‌هــای ســخت ســاینده و خورنــده‌ای‬
‫کــه بــا چســب‌های مخصــوص مخلــوط می‌شــود‪ ،‬شــکل می‌گیــرد‪ .‬ایــن مخلــوط را بــر روی صفحه‌هــای‬
‫کاغــذی یــا پارچــه‌ای مخصــوص می‌چســبانند‪ .‬از ســنباده بــرای ســاییدن و پرداخــت در صنعــت اســتفاده‬
‫می‌شــود‪ .‬ســنباده ورق ـه‌ای از جنــس کاغــذ‪ ،‬مقــوا یــا پارچــه اســت کــه بــرای ســاییدن مــواد مختلــف ماننــد‬
‫فلــز‪ ،‬چــوب‪ ،‬گــچ و گاهــی ســرامیک اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫ســنباده معمــوالً بــرای صــاف کــردن و آمــاده کــردن ســطح ناصــاف و خشــن بــه کار مــی‌رود تــا بــرای‬
‫رنــگ‌کاری آمــاده شــود‪.‬‬
‫گاهــی ســنباده را بــرای ایجــاد شــیار و ناصــاف کــردن ســطوح صــاف بــه کار می‌برنــد تــا آن‌هــا را بــرای‬
‫چســب زدن آمــاده کننــد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه نیــاز‪ ،‬ســنباده‌ها را در انــواع صفح ـه‌ای یــا ورق ـه‌ای‪ ،‬رولــی یــا توپــی‪ ،‬تســمه‌ای یــا نــواری‪،‬‬
‫دیســکی یــا دایــره‌ای و پــره‌ای یــا ورقــه ورقــه می‌ســازند‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫در الكترونيــك از ســنباده نــرم بــرای پــاک کــردن‬

‫ســطوح مــس مــدار چاپــی و روکــش الکــی ســیم‌های‬
‫روک ـش دار اســتفاده می‌کننــد‪( .‬شــکل ‪) 1-9‬‬

‫بــا مراجعــه بــه اینترنــت اطالعــات بیشــتری درباره‬

‫ســنباده وکاربــرد آن بیابیــد و نتیجــه را بــه کالس‬
‫ارائــه دهیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ - 1-9‬چند نمونه سنباده‬

‫استاندارد و درجه‌بندی سنباده‪:‬‬

‫جدول ‪ -1-2‬استاندارد سنباده‌ها‬ ‫ســنباده‌ها را براســاس ریــزی و درشــتی ذرات‬
‫قطر ذرات‬ ‫استاندارد آمريكايي‬ ‫استاندارد اروپايي‬ ‫ســاینده و تعدادآن‌هــا درواحــد ســطح (اینــچ‬
‫سنباده(ميكرون)‬ ‫مربــع) یعنــی ســطحی بــه ابعــاد ‪2/ 54‬ســانتی‌متر‬
‫‪250‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪P60‬‬ ‫در ‪ 2/ 54‬سانتی‌متر‪،‬درجه‌بندی و شــمار ه‌گذاری‬
‫‪180‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪P80‬‬ ‫می‌کننــد‪ .‬هــر قــدر تعــداد دانه‌هــا در واحــد‬
‫‪106‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪P120‬‬ ‫ســطح تعریــف شــده بیشترشــود‪ ،‬انــدازه آن‌هــا‬
‫‪75‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪P180‬‬ ‫نیــز ریزتــر و ســنباده نرم‌تــر می‌شــود‪.‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪P220‬‬ ‫در ایــران معمــوالً بــرای شناســایی ســنباده و‬
‫‪40/5‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪P360‬‬ ‫درجه‌بنــدی آن از ‌‌ اســتاندارد اروپایی اســتفاده‬
‫‪25/8‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪P800‬‬ ‫می‌شــود‪ .‬در جــدول ‪ 1-2‬دو نمونــه درجه‌بنــدی‬
‫‪15/3‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪P1200‬‬ ‫اســتاندارد اروپايــي و آمريكايــی ســنباده‌ها را بــا‬
‫‪6/5‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪P2400‬‬ ‫قطــر ذرات ســنباده بــر حســب ميكــرون مالحظــه‬
‫‪2/5‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪P4000‬‬ ‫مي كنيــد‪ .‬در الكترونيــك بــا توجــه بــه نــوع کار در‬
‫اســتاندارد اروپايــي از ســنباده‌های ‪ 400‬تــا ‪800‬‬
‫اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫قطعــه ســنباده‌های چســبانده شــده روی تختــه را بــا دســت لمــس کنیــد‪ ،‬زبــری و نرمــی‌آن را بــا‬
‫شــماره‌های آن انطبــاق دهیــد‪ .‬کــدام ســنباده‌ها بــرای کارهــای الکترونیکــی مناســب اســت؟ نتیجــه را‬
‫بــه کارگاه ارائــه دهیــد‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم انواع سیم‌ها و کاربرد آن‌ها را ببینید‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫سیم‌ها‪:‬‬
‫همــان طورکــه در مباحــث درســی گذشــته آموختید‪،‬ســیم‌ها ارتبــاط الکتریکــی بیــن قطعــات و تجهیــزات‬
‫الکتریکــی را برقــرار می‌کننــد‪ .‬ســیم‌ها را از نظرســاختمان قســمت هدایت‌کننــده ســیم (هــادی‪ )conductor-‬بــه ســه‬
‫گــروه‪ ،‬ســيم مفتولــی(‪ ،) solid wire‬ســيم افشــان(‪ ) dtrand wire‬و ســيم رشــته‌ای مفتولــی(‪ ) solid  strand wire‬تقســیم‬
‫می‌کننــد‪ ،‬شــکل‪.1 – 10‬‬
‫ســیم‌ها می‌تواننــد داری روکــش و بــدون رو کــش باشــند‪ .‬ســیم روکـش‌دار در دو گــروه بــا روکــش الکــی و بــا‬
‫روکــش عایــق قابــل انعطــاف تقســیم می‌شــوند‪ .‬ســیم‌های نشــان داده شــده در شــکل‌های الــف و ب  ‪1 -10‬‬
‫دارای روکــش پالســتیکی و شــکل پ  ‪ 1-10‬بــدون روکــش اســت‪.‬‬

‫پ – رشته‌اي (‪)solid/strand wire‬‬ ‫ب ‪ -‬افشان(‪)strand‬‬ ‫الف‪ -‬مفتولی ( ‪)solid‬‬

‫شکل ‪ - 1 - 10‬انواع سیم‌ها ازنظر ساختار قسمت هدایت‌کننده (‌هادی)‬

‫ســیم‌های مفتولــی از یــک رشــته‌هادی از جنــس مــس بــا مقاطــع ‪ 4، 2/5، 1/5 ،1،0/75 ،0/5‬و‪ 10‬میلی‌متــر‬
‫مربــع ســاخته می‌شــوند‪.‬‬
‫از ســیم‌های مفتولــی درسیم‌کشــی ســاختمان اســتفاده می‌شــود‪ .‬روکــش ســیم‌های مفتولــی تقریبــاً ماننــد‬
‫ســیم‌های افشــان اســت‪.‬‬
‫درجدول ‪ 1-3‬مشخصات تعدادی ازسیم‌های مفتولی آمده است‪.‬‬

‫جدول ‪ -1-3‬جدول مشخصات سیم‌های مفتولی و افشان‬

‫سطح مقطع نامی‬ ‫گروه هادی‬ ‫ضخامت‬ ‫میانگین قطر خارجی‬ ‫حداقل مقاومت‬ ‫حداکثر مقاومت‬ ‫وزن تقریبی‬
‫هادی‬ ‫عایق‬ ‫عایقی در ‪70c‬‬ ‫هادی در ‪20c‬‬

‫‪mm2‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫حد باال‪ mm‬حد پایین‪mm‬‬ ‫‪MΩ/Km‬‬ ‫‪Ω/Km‬‬ ‫‪Kg/Km‬‬

‫‪0/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪2/1‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪24/5‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪12/1‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪12/1‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪7/41‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪20‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫بارش فکری‬
‫از طریق بارش فکری چگونگی استفاده از جدول سیم‌های مفتولی را استخراج کنید‪.‬‬

‫نکته‬
‫در جداول اسـتاندارد‪ ،‬سـی ‌م مفتولی‪ ،‬سـيم افشـان و سـیم رشـته‌ای را با سـطح مقطع و سـیم‌های الکی را با‬
‫قطـر آن مشـخص می‌کنند‪.‬‬

‫ســیم افشــان از بــه هــم تابیــدن نامنظــم چندیــن تــار مســی‬

‫تولیــد می‌شــود لــذا نســبت بــه ســیم مفتولــی از انعطاف‌پذیــری‬
‫ع هــادی و رنــگ روکــش‬ ‫بیشــتری برخــوردار اســت‪ .‬ســطح مقطــ ‌‬
‫ســیم‌های افشــان مشــابه ســیم مفتولــی اســت شــکل‪.1-11‬‬
‫ســیم‌های رشــته‌ای از بــه هــم تابیــدن منظــم چندیــن رشــته‬
‫مســی بــدون روکــش تولیــد می‌شــوند‪ .‬ســیم رشــته‌ای از نظــر‬
‫ســاختار شــبیه ســیم افشــان اســت‪ ،‬بــا ایــن تفــاوت کــه تار‌هــای‬
‫آن ضخیم‌تراســت‪.‬‬
‫شکل‪ -1-11‬سیم افشان‬
‫ابزار اتصال‬
‫ابــزار اتصــال بــا توجــه بــه نــوع اتصــال بســیارمتنوع و گســترده اســت‪ .‬از ایــن رو تشــریح و کاربــرد ایــن گونــه‬
‫ابزار‌هــا را در هــر قســمت کــه نیــاز باشــد مطــرح می‌کنیــم‪ .‬بــرای ابزارهــای عمومــی‌ماننــد ســیم‌چین و‬
‫انبردســت نیــز بــه همیــن ترتیــب عمــل خواهیــم کــرد‪ .‬از آن جــا کــه انبردســت و دم‌باریــک کاربــرد گســترده‌ای‬
‫دارنــد‪ ،‬آن‌هــا را معرفــی می‌کنیــم‪.‬‬
‫انبردست (‪) pliers‬‬
‫انبردســت بــرای نگهداشــتن قطعــه کار و قطعــه ســیم بــه کار مـی‌رود‪ .‬هرانبردســت دو فــک و دو دســته دارد‪.‬‬
‫هرفــک شــامل یــک لبــه تیــز و یــک لبــه پهــن آج‌دار اســت‪ .‬از لبه‌هــای تیــز بــرای قطــع کــردن ســیم و از‬
‫لبه‌هــای آج‌دار بــرای نگهداشــتن اشــیاء‪ ،‬بازکــردن بس ـت‌های فلــزی و صــاف کــردن ســیم اســتفاده می‌شــود‬
‫شــکل‪ .1-12‬دســته انبردســت بــا روکشــی از عایــق ‪ PVC‬نــرم پوشــانده شــده اســت کــه تحمــل ولتــاژی حداقــل‬
‫برابــر بــا ‪ 750‬ولــت را دارد‪ .‬از انبردســت بــراي بريــدن ســيم و نگــه داشــتن ابــزار اســتفاده مــي شــود‪.‬‬

‫فک‬

‫شکل‪ -1-12‬انبردست‬ ‫دسته‬

‫‪21‬‬
 ‫دم باریک(‪: ) plier‬‬
‫دم باریــک بــرای نگهداشــتن قطعــه کاردر مجراهــای باریــک و بلنــد و همچنیــن قطــع ســیم بــه کار م ـی‌رود‪.‬‬
‫ویژگی‌هــای دم باریــک مشــابه ویژگی‌هــای انبردســت اســت‪ ،‬شــکل ‪.1-13‬‬
‫انبــر دســت و دم باریــک نیــز ماننــد هــر وســیلة دیگــر دارای برگــه مشــخصات فنــی اســت کــه توســط کارخانــة‬
‫ســازنده ارائــه می‌شــود‪.‬‬
‫مشــخصات فنــی یــک نمونــه انبردســت و یــک نمونــه دم‌باریــک را اســتخراج و در جــدول ‪1-4‬‬
‫یادداشــت کنیــد‪.‬‬

‫جدول ‪1-4‬‬

‫کمیت‬ ‫مشخصه‬ ‫ردیف‬

‫حداقل ولتاژ عایقی دسته انبردست (ولت)‬ ‫‪1‬‬

‫طول انبردست (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪2‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪3‬‬

‫حد اقل ولتاژ عایقی دسته دم‌باریک‬ ‫‪4‬‬

‫طول دم باریک (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪5‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪6‬‬

‫شکل‪1-13‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬يك اتصال خوب مي‌تواند هر چهار ويژگي‪:‬‬
‫الف ‪ ........................... -‬ب ‪ ................................... -‬پ ‪ ............................. -‬ت‪.................................... -‬‬

‫يا با توجه به نوع اتصال تعدادي از آن‌ها را داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬در استاندارد ‪ AWS‬لحيم‌كاري سخت را با (‪ )B‬و لحيم‌كاري نرم را با (‪ )S‬نشان مي‌دهند‪.‬‬

‫غلط□‬ ‫صحيح□‬
‫‪ - 3‬نوع لحيم‌كاري را در شكل ‪ 1-14‬مشخص كنيد‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫سخت‬ ‫نرم‬ ‫سخت‬ ‫نرم‬

‫شکل‪1-14‬‬

‫‪ -4‬كدام گزينه در مورد لحيم‌كاري صحيح است؟‬

‫‪ )1‬نقطه ذوب روغن بيشتر از نقطه ذوب لحيم است‪.‬‬
‫‪ )2‬روغن لحيم ذوب شده بايد با لحيم تركيب شود‪.‬‬
‫‪ )3‬روغن لحيم بايد سطح كار را اكسيدكند‪.‬‬
‫‪ )4‬روغن لحيم نبايد با فلزات تركيب شود‪.‬‬
‫‪ -5‬كدام گزينه بهترين نسبت قلع‪ ،‬سرب را در آلياژ لحيم براي لحيم‌كاري روي بُردهاي‬
‫الكترونيكي نشان مي‌دهد؟‬

‫‪37/63 )4‬‬ ‫‪63/37)3‬‬ ‫‪60/40 )2‬‬ ‫‪50/50 )1‬‬

‫‪ -6‬هر قدر تعداد ذرات ساينده سنباده در واحد سطح بيش‌تر باشد‪ ،‬سنباده زبرتر و براي‬
‫كارهاي الكترونيكي مناسب‌تر است‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحيح□‬
‫‪ -7‬ساختار(مفتولي‪ -‬افشان – رشته‌اي‪ /‬مفتولي) قسمت هدايت‌كننده (هادي) هرسيم را در محل‬
‫مربوطه در شکل ‪ 1-15‬بنويسيد‪.‬‬

‫شکل‪1-15‬‬

‫‪23‬‬
 ‫‪ -8‬منظور از لحيم ‪ 40/60‬كدام گزينه است؟‬
‫‪ 60 )1‬درصد سرب ‪ 40 -‬درصد قلع‬
‫‪ 60 )2‬درصد قلع ‪ 40 -‬درصد مس‬
‫‪ 60 )3‬درصد قلع ‪ 40 -‬درصد سرب‬
‫‪ 60 )4‬درصدمس ‪ 40 -‬درصد قلع‬

‫‪ -9‬يكي از ويژگي‌هاي مهم لحيم ‪ 63/37‬در اين است كه در درجه حرارت معين حالت‬
‫خميري ندارد و بالفاصله ذوب مي‌شود‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحيح □‬

‫‪ -10‬در آلياژ لحيم هر قدر در صد‪ .............‬بيشتر باشد لحيم در درجه حرارت‪ ...................‬ذوب‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫‪ ) 2‬قلع ‪ -‬بيشتر‬ ‫‪ )1‬سرب ‪ -‬كمتر‬
‫‪ ) 4‬قلع ‪ -‬كمتر‬ ‫‪ )3‬نقره ‪ -‬بيشتر‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :2‬بریدن و روکش‌برداری سیم‬
‫هدف‪ :‬کسب مهارت در بریدن و روکش‌برداری سیم‬
‫مــواد‪ ،‬ابــزار و تجهیــزات‪ :‬ســیم مفتولــی‪ ،‬ســیم رشــته‌ای‪ ،‬خط‌کــش‪ ،‬ماژیــک عالمت‌گــذاری‪ ،‬ســیم‪‎‬چین‪،‬‬
‫ســیم لخت‌کــن‪ ،‬انبردســت و دم‌باریــک‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫ا در درس کار و فنــاوری بــا ابــزاری ماننــد ســیم‌چین و ســیم لخت‌کــن آشــنا‬ ‫‪ -1‬از آن‌جــا کــه شــما قبــ ً‬
‫شــده‌اید‪ ،‬نــکات ایمنــی مربــوط بــه آن را می‌دانیــد‪ ،‬لــذا توصیــه می‌کنیــم حتم ـاً نــکات ایمنــی و بهداشــتی‬
‫را رعایــت کنیــد‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم کاربرد انبردست‪ ،‬دم‌باریک‪ ،‬سیم‌چین و سیم لخت‌کن ونکات ایمنی مربوط به آن‌ها را ببینید‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ -2‬ســیم‌چین (‪ )wire cutter‬را بــرای بریــدن و قطــع‬

‫کــردن ســیم مســی بــه کار می‌برنــد‪ .‬ســیم‌چین از‬
‫دو قســمت فــک و دســته تشــکیل شــده اســت‪ .‬فــک‬
‫دو لبــه برنــده و تیــز از جنــس فــوالد دارد‪ .‬روکــش‬
‫عایــق دســته ســیم‌چین از جنــس ‪ PVC‬نــرم اســت‬
‫شکل‪ -1-16‬سیم چین‬ ‫شــکل‪.1-16‬‬

‫ســیم‌چین نیــز ماننــد هــر ابــزار دیگــری دارای برگــه مشــخصات فنــی اســت‪ .‬مشــخصات فنــی یــک نمونــه‬
‫ســیم‌چین را اســتخراج و در جــدول ‪ 1-5‬یادداشــت کنیــد‪.‬‬

‫جدول ‪ -1-5‬مشخصات سیم‌چین‬

‫کمیت‬ ‫مشخصه‬ ‫ردیف‬

‫حداقل ولتاژ عایقی دسته سیم‌چین (ولت)‬ ‫‪1‬‬

‫طول سیم‌چین (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪2‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪3‬‬

‫‪ –3‬بــا اســتفاده از خط‌کــش ســه قطعــه ســیم مفتولــی و ســه قطعــه ســیم افشــان نمــره ‪ 1/5 ،1‬یــا ‪ 2‬را در‬
‫فاصلــه ‪ 150‬میلی‌متــری بــا ماژیــک عالمت‌گــذاری کنیــد و آن را بــا ســیم‌چین ببریــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫بـه منظـور صرفه‌جویـی و جلوگیـری از هـدر رفتـن ارز و سـرمایه ملـی می‌توانیـد از سـیم‌های دورریـز‬
‫اسـتفاده کنیـد‪ .‬ایـن سـیم‌ها را تـا پایـان لحیـم‌کاری مـورد اسـتفاده قـرار خواهیـد داد‪ .‬پس ازاجـرای هر‬
‫مرحلـه ‪ ،‬سـیم‌ها را در جـای امـن حفـظ کنیـد‪.‬‬

‫‪  -  4‬ســیم  لخت‌کن ( ‪  )w i r e   s t r i p e r‬بر ا ی  ر و کش‬

‫‌بــرداری یــا لخــت کــردن ســیم بــه کار مــی‌رود‪ .‬ســیم‬
‫لخت‌کن‌هــا در دو مــدل دســتی و خــودکار (اتوماتیــک)‬
‫ســاخته می‌شــوند‪ .‬شــکل‪ 1-17‬یــک نمونــه ســیم لخت‌کــن‬
‫دســتی را نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫شکل‪ -1-17‬سیم لخت کن دستی‬

‫‪25‬‬
‫طبــق شــکل‪ ،‬ســیم لخت‌کــن دســتی دارای فــک‪ ،‬دســته و پیــچ تنظیــم اســت‪ .‬جنــس فک‌هــای ســیم لخت‌کــن‬
‫دســتی ازفــوالد بــوده و دو لبــه تیــز بــرای ایجــاد بــرش روی روکــش دارد‪ .‬دســته ســیم لخت‌کــن مشــابه دســته‬
‫ســیم‌چین اســت‪ .‬مشــخصات فنــی ســیم لخت‌کــن دســتی را اســتخراج و در جــدول ‪ 1-6‬بنویســید‬

‫جدول ‪ -1-6‬مشخصات سیم لخت‌کن‬

‫کمیت‬ ‫مشخصه‬ ‫ردیف‬

‫حداقل ولتاژ عایقی دسته سیم‌لخت‌کن (ولت)‬ ‫‪1‬‬

‫طول سیم لخت‌کن (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪2‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪3‬‬

‫از آنجــا كــه انبردســت‌ها‪ ،‬دم‌باريك‌هــا‪ ،‬ســيم‌چين‌ها و ســيم لخت‌كن‌هــا بســيار متنــوع هســتند بــا‬
‫مراجعــه بــه رســانه‌هاي مختلــف‪ ،‬چنــد نمونــه ديگــر را بيابيــد و بــه صــورت يــك گــزارش مصــور بــه كارگاه‬
‫ارائــه كنيــد‪ .‬در شــكل ‪ 1-18‬نمونه‌هــاي ديگــري از ايــن ابزار‌هــا را مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-18‬نمونه‌هاي ديگري از ابزار‬

‫‪ – 5‬طبــق شــکل‪ 1-19‬بــا اســتفاده از ســیم لخت‌کــن‬

‫دســتی یــک طــرف ســیم‌های مفتولــی و افشــان را‬
‫بــه انــدازه ‪ 10mm‬لخــت کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-19‬روکش برداری باسیم لخت کن‬

‫‪26‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫در شــکل ‪1 -20‬یک نمونه ســیم لخت‌کن خودکار‬

‫(اتوماتیک) را مشــاهده می‌کنید‪ .‬ســیم لخت‌کن‌های‬
‫خودکار تنوع نســبتاً زیادی دارند‪.‬‬

‫شکل ‪ -1-20‬یک نمونه سیم لخت کن خودکار‬

‫پژوهش‬
‫بـا مراجعـه بـا سـایت‌های مرتبـط حـد اقـل دو نمونـه دیگـر از سـیم لخـت كن‌هـای خـودکار را بیابیـد‪،‬‬
‫مشـخصات و طـرز اسـتفاده از آن‌هـا را اسـتخراج کنیـد و نتیجـه را بـه کالس ارائـه دهیـد‪.‬‬

‫هرگزازســیم‌چین بــرای روکش‌بــرداري ســیم اســتفاده نکنیــد‪ .‬زیــرا در ایــن حالــت‌هــادی ســیم آســیب‬
‫می‌بینــد و ازنظــر الکتریکــی و مکانیکــی ضعیــف می‌شــود‪ .‬همچنیــن ســیم‌چین را بــه جــای انبردســت یــا‬
‫دم‌باریــک بــراي نگــه داشــتن و چرخانــدن اجســام بــه کار نبریــد‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫اگـر بـا سـیم‌چین مخصـوص سـیم‌های مسـی‪ ،‬مفتول‌هـای فـوالدی را قطـع کنیـد‪ ،‬تیغه‌هـای سـیم‌چین‬
‫آسـیب می‌بینـد و باعـث عملکـرد ضعیـف آن می‌شـود‪.‬‬

‫‪ - 6‬طبــق شــکل‪ 1-21‬بــا اســتفاده از ســیم لخت‌کــن‬

‫خــودکار طــرف دیگــر ســیم‌های مفتولــی و افشــان را‬
‫بــه انــدازه ‪ 10mm‬لخــت کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪-1-21‬روکش‌برداری باسیم لخت‌کن خودکار‬

‫‪27‬‬
 ‫‪ -7‬برخــي از ابزار‌هــا‪ ،‬چنــد كاره هســتند‪ .‬در شــكل‬
‫‪ 1-22‬يــك نمونــه ابــزار چنــد كاره را مالحظــه‬
‫مي‌كنيــد‪ .‬ايــن ابــزار شــامل ســيم‌چين‪ ،‬ســيم‬
‫لخت‌كــن و پــرچ اســت‪ .‬در بــاره پــرچ بعــدا ً صحبــت‬
‫مي‌كنيــم ‪.‬‬
‫در صورتــي كــه ابــزار چنــد كاره در اختيــار داريــد‪،‬‬
‫ا از آن اســتفاده‬ ‫عملكــرد آن را بررســي كنيــد و عم ـ ً‬
‫نما ييد ‪.‬‬
‫شکل‪ - 1-22‬يك نمونه دستگاه چند كاره‬

‫فعالیت ‬
‫بـا مراجعـه بـه رسـانه‌هاي مختلـف‪ ،‬ابزار‌هـاي چنـد كاره را بيابيـد و تصاوير‪ ،‬مشـخصات و عملكـرد آن ها را‬
‫بـه كارگاه ارائـه دهيد‪.‬‬

‫‪ -8‬برخي از سيم لخت‌كن‌ها حرارتي و برخي ديگر بسيار ساده هستند‪ ،‬شكل ‪.1-23‬‬

‫شکل‪ -1-23‬سيم لخت‌كن ساده و حرارتي‬

‫با گرفتــن ايــده از شــكل ‪1-23‬و راهنمايــي مربــي كارگاه و هــم فكــري بــا همكارگروهــي خــود يــك‬
‫ســيم لخت‌كــن ســاده و يــك ســيم لخت‌كــن حرارتــي بســازيد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :3‬کار با پیچ‌گوشتی‬
‫هدف‪ :‬کسب مهارت درانتخاب وکاربا پیچ‌گوشتی‬
‫مــواد‪ ،‬ابــزار و تجهیــزات‪ :‬انــواع پیــچ‪ ،‬انــواع پیچ‌گوشــتی‪ ،‬برگــه مشــخصات پیــچ و پیچ‌گوشــتی‪ ،‬تختــه‬
‫چوبــي مســتعمل بــا ابعــاد تقريبي(ضخامت‪2‬تــا‪ 4‬ســانتي‌متر و طــول ‪ ،50cm‬عــرض‪)25 cm‬‬

‫‪28‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫فیلم‬
‫فيلم كار با انواع پيچ‌ها و پيچ‌گوشتي‌ها را ببينيد‪.‬‬

‫‪ -1‬همــان طورکــه گفتــه شــد پیچ‌هــا )‪ (screw‬بــرای اتصــال دو قطعــه بــه كار مــي رونــد‪ .‬پیــچ یــک میلــۀ‬
‫اســتوانه ای فلــزی یــا غیرفلــزی اســت کــه روی ســطح جانبــی آن دندانــه ایجادشــده اســت‪ ،‬شــکل‪.1-24‬‬

‫درکشــورماایران تولیــد پیــچ ومهــره براســاس اســتاندارد‌های اروپایــی صــورت می‌گیرد‪،‬لــذا بــرای شــناخت‬
‫مشــخصات پیچ‌هــا بایــداز اســتاندارد ‪ DIN‬آلمــان اســتفاده کــرد‪ .‬مشــخصه‌های پیــچ در جــداول استانداردشــده‬
‫درج می‌شــود‪.‬این مشــخصات شــامل مــواردي ماننــد قطــر پیــچ (‪ ،)bolt diameter- A‬طــول پیــچ شــامل طــول‬
‫رزوه وبدنــه(‪ ، )both Length-b‬طــول رزوه (‪ )thread Length-c‬نــوع‪ ،‬قطــرو ارتفــاع ســر پیــچ ( ‪–G, H, F - head‬گل –‬
‫کله)‪،‬نــوع دنــده وگام (‪ )pitch thread‬پیــچ اســت‪ .‬مــوارد ديگــري نيــز ماننــد ابعــاد‪, E I‬و‪ j‬وجــود دارد كــه ازبحــث‬
‫مــا خــارج اســت‪ .‬شــکل‪ 1-25‬يــك نمونــه پيــچ و جــدول مشــخصات آن را نشــان مــي دهد‪.‬ايــن جــداول مــاك‬
‫انتخــاب پيــچ بــراي كار‌هــاي مختلــف اســت‪.‬‬

‫شکل ‪-1-24‬چند نمونه پیچ‬

‫شکل‪ -1-25‬مشخصات فني پیچ مهره‬

‫‪29‬‬
‫شــکل ســر یــا کله پیــچ بســیار متنــوع اســت‪.‬متداول تریــن آن‪ ،‬تخــت( ‪ )flat- slot‬وچهارســو(‪ ) philipps‬اســت‪.‬‬
‫شــکل‪1-26‬اين دو نــوع پيــچ و آچــارآن را نشــان مــي دهد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-26‬دو نوع سرپیچ و آچار آن‬

‫در شکل ‪ 1-27‬چند نمونه از انواع پیچ‪ ،‬مهره و گل پیچ‌های متداول را مالحظه می‌کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -1-27‬چند نمونه ازانواع پیچ ومهره وگل پیچ‬

‫‪30‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫چندنمونــه پیــچ ویــک نمونــه برگــه مشــخصات پیــچ را در اختیــار بگیریــد ومشــخصات آن‌هــا را یادداشــت‬
‫کنید ‪.‬‬
‫نــوع پيچ‌هــا‪ ،‬نــوع مهره‌هاونــوع گل پيچ‌هــا یــی کــه در شــكل ‪1-27‬شــماره گــذاری شــده اســت را بــا‬
‫مراجعــه بــه رســانه‌های مختلــف ازجملــه فضــاي مجــازي مشــخص كنيــد‪.‬‬

‫‪....................................................... -6‬‬ ‫‪.................................................. -1‬‬

‫‪....................................................... -7‬‬ ‫‪.................................................. -2‬‬
‫‪....................................................... -8‬‬ ‫‪..................................................- 3‬‬
‫‪..................................................... - 9‬‬ ‫‪................................................ - 4‬‬
‫‪.................................................. - 10‬‬ ‫‪................................................. - 5‬‬

‫‪ -2‬پیچ‌هــا را بــه وســیلة آچارپیــچ گوشــتی(‪ )screw driver‬بــاز می‌کننــد‪ .‬پیــچ گوشــتي از پرمصــرف تریــن‬
‫ابزارهــاي ســیم كشــي اســت و انواع مختلــف دارد‪ .‬دونــوع چهارســو یــا فیلیپــس(‪ )philipps‬و تخــت (دو ســو‪)slot- blade- flat-‬‬
‫بیشــترین کاربــرد را داردشــکل ‪.1-28‬‬

‫شکل‪ -1-28‬دونوع آچار پیچ گوشتی تخت و چهارسو‬

‫پیــچ گوشــتی‌ها نیزماننــد هرابزاردیگــری برگــه اطالعــات و مشــخصات فنــی دارنــد‪ .‬مشــخصات فنــی یــک‬
‫نمونــه آچارپیــچ گوشــتی تخــت را اســتخراج ودر جدول‪1-7‬یادداشــت کنیــد‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫جدول ‪ - 1-7‬مشخصات آچار پیچ گوشتی تخت‬

‫کمیت‬ ‫مشخصه‬ ‫ردیف‬

‫حد اقل ولتاژ عایقی دسته پیچ گوشتی تخت (ولت)‬ ‫‪1‬‬

‫طول پیچ گوشتی تخت (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪2‬‬

‫نوع سر‬ ‫‪3‬‬

‫شماره سر‬ ‫‪4‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪5‬‬

‫شماره پیچ مناسب‬ ‫‪6‬‬

‫مشخصات فنی یک نمونه آچارپیچ گوشتی چهارسو را استخراج ودر جدول ‪ 1-8‬یادداشت کنید‪.‬‬

‫جدول ‪ - 1-8‬مشخصات آچار پیچ گوشتی چهارسو‬

‫کمیت‬ ‫مشخصه‬ ‫ردیف‬

‫حد اقل ولتاژ عایقی دسته پیچ گوشتی چهارسو (ولت)‬ ‫‪1‬‬

‫طول پیچ گوشتی چهارسو (‪Inch‬و‪) cm‬‬ ‫‪2‬‬

‫نوع سر‬ ‫‪3‬‬

‫شماره سر‬ ‫‪4‬‬

‫سایر مشخصات‬ ‫‪5‬‬

‫شماره پیچ مناسب‬ ‫‪6‬‬

‫‪ - 3‬طــول پیــچ گوشــتي وقطــر دســته آن در بــاز کــردن و بســتن پیــچ مؤثــر اســت‪.‬توجه داشــته باشــید کــه‬
‫نــوک پیــچ گوشــتی بایدکامـا ً متناســب و هــم انــدازه بــا شــیارهای کلــة (ســر)پیچ باشــد‪ .‬درغیرایــن صــورت‬
‫بــه پیــچ آســیب می‌رســد‪ ،‬شــکل‪.1-29‬‬

‫‪32‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫شکل‪ -1-29‬انتخاب آچار مناسب مانع خرابي گل پيچ مي شود‬

‫در اینفوگرافــی شــکل ‪ 1-30‬اســتفاده ناصحیــح از ابزارهــای مختلــف را بــرای بازکــردن پیــچ مالحظــه‬
‫می کنید ‪،‬بــرای هــر یــک از تصاویــر نــوع عملکــرد را زیــر شــکل بنویســید‪.‬‬

‫شكل ‪( -1-30‬اينفو گرافي) استفاده نا صحيح ازوسايل و ابزاربراي باز كردن پيچ‬
‫‪33‬‬
‫‪ - 4‬بــا اســتفاده ازپيــچ گوشــتي حد اقل‪4‬عددپيــچ و پيــچ و مهــره را ازروي دســتگاه‌هاي خــراب و غيرقابــل‬
‫اســتفاده بازكنيــد و ببنديــد‪ .‬همچنيــن تعــدادي پيــچ خــودروي چــوب راروي صفحــه چوبــي کــه ســوراخ‌های‬
‫آن از قبــل آمــاده شــده اســت ببنديــد و بــاز كنيد‪.‬بــا توجــه بــه شــكل‪ 1-31‬هنــگام كار بــا پيــچ گوشــتي‪ ،‬آن را‬
‫بــه طــور صحيــح در دســت بگيريــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-31‬چگونگي صحيح در دست گرفتن پيچ گوشتي‬

‫‪ -5‬در بحــث قبلــی گفتیــم کــه نــوک پیــچ گوشــتی بایــد مناســب پیــچ باشــد‪ .‬عــاوه برایــن بــرای بســتن پیــچ‬
‫روی هــر وســیله بایــد نیــروی معینــی وارد شــود‪.‬نیروی چرخشــی وارد شــده بــه پیــچ را بــا کمیتــی بــه نــام‬
‫گشــتاور می‌ســنجند‪ .‬هــر گــز نبایــد بــرای بســتن پیــچ‪ ،‬گشــتاور یــا نیــروی چرخشــی بیــش از حــد وارد کــرد‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم چگونگی بستن پیچ را ببینید‪.‬‬

‫در صــورت وارد کــردن نیــروی چرخشــی بیــش از حــد بــه پیــچ ‪ ،‬چــه مشــکالتی بــه وجــود می‌آیــد؟‬
‫نــام ببریــد‪.‬‬

‫الف ‪................................................................................................................................................................ -‬‬

‫ب ‪................................................................................................................................................................. -‬‬

‫پ ‪................................................................................................................................................................. -‬‬

‫ت‪................................................................................................................................................................... -‬‬

‫‪34‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ –6‬در‌هــای کمــد و کابینــت آشــپزخانه منــزل خــود را بررســی کنیــد و در صورتــی کــه پیچ‌هــای لوالهــای آن‬
‫شــل شــده اســت‪ ،‬آن‌هــا را محكــم کنیــد‪.‬‬

‫توجه‬
‫مراقب باشید برخی از لوالها دارای پیچ تنظیم هستند که نباید بیش از حد محکم شود‪.‬‬

‫‪ - 7‬مجموعــه پيــچ گوشــتي‌هاي چنــد ســر نيــز وجــود دارد كــه نوك‌هــاي آن قابــل تعويــض اســت‪ ،‬شــكل‬
‫‪ .1-32‬اســتفاده از ايــن نــوع پيــچ گوشــتي‌ها كارراســاده مــي كند‪،‬امابــه دليــل دوام كــم آن‪ ،‬بــراي كارهــاي‬
‫صنعتــي و حرفــه اي مناســب نيســتند‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫يك نمونه پيچ گوشـتي چند سـر را در اختيار بگيريد و با اسـتفاده از دفترچه راهنماي آن‪ ،‬مشـخصات فني‬
‫آن را اسـتخراج كنيـد‪ .‬همچنيـن درصورتي كه امكان پذير اسـت آن را به كار ببريد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-32‬دو نمونه مجموعه پيچ گوشتي چند سر‬

‫يكــي ديگــر از انــواع پيــچ گوشــتي‌ها‪ ،‬پيــچ‬

‫گوشــتي‌هاي برقــي اســت‪.‬دراين نــوع پيــچ گوشــتي‌ها‬
‫ســرعت بســتن وبازكــردن و ميــزان نيــروي وارد شــده‬
‫بــر پيــچ قابــل تنظيــم اســت‪ .‬از مزايــاي ديگــر پيــچ‬
‫گوشــتي‌هاي برقــي داشــتن نوك‌هــاي متعــدد بــراي‬
‫انــواع گل پيچ‌هــا اســت‪ .‬همچنیــن میــزان نیــروی‬
‫جرخشــی ایــن پیــچ گوشــتی‌ها قابــل تنظیــم اســت‪،‬‬
‫شکل‪ - 1-33‬پيچ گوشتي برقي‬ ‫شــكل ‪.1-33‬‬

‫‪35‬‬
 ‫پژوهش‬
‫دربـاره چگونگـی تنظیـم نیـروی پیچشـی پیـچ گوشـتی‌های برقی ودسـتگاه بسـتن پیـچ چـرخ خودروکه‬
‫درپنچرگیـری هـا وجـود دارد تحقیق كنيـد و نتیجـه را بـه گارگاه ارائـه دهیـد‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫با جست و جوي مجموعه كلمات ‪:‬‬
‫‪● multi purpose screwdriver set‬‬
‫‪● Electric screwdriver set‬‬
‫در رسـانه‌های مختلـف انـواع پيـچ گوشـتي‌هاي مـورد نظر خـود را بيابيد و گـزارش كاملي بـه كالس ارائه‬
‫كنيد ‪.‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬

‫‪ -1‬نام و كاربردابزار‌هاي شکل ‪ 1-34‬را بنويسيد‪.‬‬

‫شکل‪1-34‬‬

‫الف ‪..................................................................................................................................... -‬‬

‫ب ‪...................................................................................................................................... -‬‬
‫پ ‪...................................................................................................................................... -‬‬
‫ت‪........................................................................................................................................ -‬‬

‫‪36‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ -2‬در شکل ‪ 1-35‬با کشیدن خط مناسب ‪ ،‬پیچ گوشتی استاندارد را به سر هر پیچ اتصال دهید‪.‬‬

‫شکل‪1-35‬‬
‫‪ -3‬وارد کردن نیروی چرخشی بیش از حد به پیچ سبب محکم تر شدن آن می‌شود‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحيح □‬
‫‪ Wire cutter-4‬به معنی‪ .............................‬و ‪ Wire striper‬به معنی‪ ................................‬است‪.‬‬
‫‪-5‬کدام گزینه‪ ،‬بهترین ابزار را برای روکش برداری سیم نشان می‌دهد؟‬
‫‪ )2‬انبر دست‬ ‫‪ )1‬سیم چین‬
‫‪ )4‬سیم لخت کن‬ ‫‪)3‬کاتر‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :4‬انتخاب وآماده سازی هویه قلمی‌و قلع اندود کردن سیم‬
‫هدف‪ :‬کسب مهارت درآماده سازی و سرویس هویه قلمی‌و قلع اندود کردن سیم‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ :‬سـیم مفتولـی‪ ،‬سـیم چین‪،‬سـیم لخـت کـن‪ ،‬انبردسـت‪ ،‬دم باریک‪،‬پیـچ‬
‫گوشـتی چهار سـو وتخت مناسـب‪ ،‬هویه قلمی‪ ،‬لحیـم ‪ ، 60/40‬روغن لحیـم‪ ،‬سـنباده ‪ ، 600‬پایه هویه و‬
‫اسـفنج مخصـوص پـاک کـردن نـوک هویه‪ ،‬سـیم‌های بریـده شـده از قبل‬

‫‪37‬‬
 ‫مراحل اجراي كار‬
‫‪ - 1‬بــراى لحيــم کارى دو يــا چنــد قطعــه فلــزى بــه يکديگــر بايــد ابتــدا نقــاط مــورد نظــر را گــرم كنيم‪ ،‬ســپس‬
‫عمــل لحيــم کارى را انجــام دهيــم‪ .‬وســيله اى کــه حــرارت مــورد نيــاز را بــراي لحيــم کاري تأميــن مــى کنــد‬
‫ُهويــه نــام دارد‪ .‬هويــه در دو نــوع ســاده و برقــي ســاخته مــي شــود‪ .‬در صنايــع بــرق و الكترونيــك از هويــه برقــي‬
‫اســتفاده مــي كننــد‪ .‬هويــه برقــى در دو نــوع قلمــي (‪ ) iron‬و هفــت تيــري وجــود دارد‪ ،‬شــكل ‪.1-36‬‬

‫هویه قلمی‬ ‫هویه هفت تیری (تفنگی)‬

‫شکل‪ -1-36‬انواع هویه‬

‫فعالیت‬
‫یـک نمونـه هویـه قلمـی‌و هویه هفت تیـری را در اختیاربگیرید و مشـخصات فنی شـامل تـوان‪ ،‬ابعاد نوک‬
‫و ابعاد هویه را بنویسـید‪.‬‬

‫الف ‪....................................................................................................... -‬‬

‫ب ‪........................................................................................................ -‬‬
‫پ ‪........................................................................................................ -‬‬
‫ت‪.......................................................................................................... -‬‬

‫‪- 2‬انتخاب نوک هویه‬

‫بــرای انجــام لحیـم‌کاری روی قطعــات و فیبــر مــدار چاپــی‪ ،‬بایــد ازهویــه بــا نــوک مناســب اســتفاده شــود‪.‬‬
‫چنانچــه نــوک هویــه مناســب نباشــد موجــب آســیب رســیدن بــه قطعــه یــا بُــرد مــدار چاپــی می‌شــود‪.‬‬
‫ابعــاد و نــوک هویــه بایــد بــه گونــه ای باشــد کــه بتوانــد محــل لحیـم‌کاری را پوشــش دهــد‪ .‬چنــا نچــه ابعــاد‬
‫نــوک در مقایســه بــا محــل لحیـم‌کاری خیلــی کوچــک باشــد لحیـم‌کاری بــه خوبــی انجــام نمی‌شــود‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫ـرد آســیب می‌رســاند‪ .‬ابعــاد نــوک بــا توجــه‬

‫در صورتــی کــه نــوک هویــه خیلــی بــزرگ باشــد‪ ،‬بــه قطعــه و بـ ُ‬
‫بــه میــزان تــوان مصرفــی هویــه (وات)ســاخته می‌شــود‪.‬‬
‫انتخــاب شــکل ظاهــری نــوک هویــه بــا توجــه بــه نــوع لحی ـم‌کاری صــورت می‌گیــرد‪ .‬در شــکل ‪1-37‬‬
‫چهارنمونــه نــوک هویــه را مالحظــه می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-37‬چهار نمونه نوک هویه‬

‫بــرای مثــال اگربخواهیــم پایه‌هــای مــدار مجتمــع(‪ ) IC‬را لحیــم کنیــم بایــد از نــو کهــای ظریــف و ســوزنی‬
‫شــکل اســتفاده نماییم‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫بـا جسـت وجـوي كلمـات ‪ soldering iron tip‬در ر سـانه‌های مختلـف انـواع دیگری ازنوک هویـه رابیابید‬
‫و طـی گـزارش كاملـي بـه كالس ارائه كنيد‪.‬‬

‫استاندارد‌هاو ایمنی‌های ویژه لحیم‌کاری‬

‫چــون لحی ـم‌کاری ظریــف اســت ونیازبــه دقــت دارد‪،‬درصورتــی کــه چشــم شــما ضعیــف اســت حتم ـاً از‬
‫عینــک طبــی اســتفاده کنیــد‪ .‬زیــرا مقادیــر نوشــته شــده روی قطعــات مختلــف الکترونیکــی بســیار ریز هســتند‬
‫و هنــگام خوانــدن مقادیــر بــا مشــکل مواجــه خواهیــد شــد‪.‬‬
‫از قطعــات و ابزار‌هایــی کــه در اختیــار داریــد بــه د ّقــت مراقبــت کنیــد زیــرا ایــن قطعــات بســیار کوچــک و‬
‫ابزارهــا بســیار حســاس هســتند و ممکــن اســت زیــر دســت و پــا گــم شــوند‪.‬‬
‫قبــا بــا نشــان اســتاندارد آشــنا شــده ایــد‪ .‬همیشــه از ابــزار کار اســتاندارد اســتفاده کنید‪.‬ابــزار اســتاندارد‬
‫ماننــد پیــچ گوشــتی‪ ،‬دم باریــک و ســیم چیــن بایــد دارای شــماره فنــی اســتاندارد باشــند‪.‬ابزار اســتاندارد ابــزاری‬

‫‪39‬‬
‫اســت کــه بــه تأییــد یکــی از مؤسســات اســتاندارد جهانــی یــا کشــوری رســیده باشــد‪ .‬متولــی اســتاندارد در‬
‫ایــران مؤسســه اســتاندارد و تحقیقــات صنعتــی ایــران (‪ ) ISIRI‬اســت‪.‬‬
‫ا بررســی کنیــد تــا قســمتی‬ ‫ســیم رابــط هــر دســتگاهی را کــه بــه بــرق ‪220‬ولــت وصــل می‌کنیــد کام ـ ً‬
‫از ســیم لخــت نباشــد‪.‬همچنین دوشــاخه متصــل شــده بــه ســیم‌های رابــط دســتگا ه هــا را بررســی کنیــد تــا‬
‫شکســتگی نداشــته باشــد‪.‬‬
‫نــکات ایمنــی مربــوط بــه اســتفاده از هویــه وقلــع کــش‪ :‬هویــه گــرم را روی پایــه مخصــوص هویــه‬
‫قــرار دهیــد تــا مانــع آتــش ســوزی یــا ســوانح دیگرشود‪.‬درشــکل‪ 1-38‬دو نمونــه پایــة هویــه اســتاندارد را‬
‫مالحظــه می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-38‬دو نمونه پایه هویه‬

‫کارگاه بایــد مجهزبــه وســایل اطفاءحریــق مناســب و آمــاده بــه کار باشــد‪.‬این وســایل بایــد بــه راحتــی در‬
‫دســترس قــرار گیــرد‪.‬از آ نجــا کــه هنــگام لحیــم‌کاری مقــداری دود وگازهــای ســمی‌تولید می‌شــود‪،‬اطاق‬
‫لحی ـم‌کاری بایــد مجهــز بــه هواکــش مناســب باشــد‪ .‬درتمــام مدتــی کــه لحی ـم‌کاری می‌کنیــد هواکــش رادر‬
‫حالــت روشــن قــرار دهیــد‪.‬‬
‫در لحیم‌کاری‌هــای طوالنــی اســتفاده از ماســک‌های‬
‫مخصــوص الزامی‌است‪.‬ماســک بایــد از نــوع اســتاندارد‬
‫انتخــاب شــود‪.‬‬
‫بــرای ایــن کــه تکنســین‌های الکترونیــک بتواننــد‬
‫مهارت‌هــای الزم رادرحــد دقــت و هماهنگــی حــرکات‬
‫بــه دســت آورنــد‪ ،‬الزم اســت ابزارهــای اولیــه را داشــته‬
‫باشــند‪.‬این ابزارهــای اولیــه شــامل کیــف ابــزار‪ ،‬ســیم‌های‬
‫رابــط‪ ،‬هویه‪،‬قلــع کــش و مولتــی متــر اســت‪ .‬ضــرورت‬
‫دارد هنرجویــان ایــن ابــزاررا تهیــه کننــد و در هنرســتان و‬
‫خــارج از هنرســتان مــورد اســتفاده قــرار دهنــد‪ .‬در شــکل‬
‫شکل‪ - 1-39‬یگ نمونه جعبه ابزار‬ ‫‪ 1-39‬یــک نمونــه کیــف ابــزار را مشــاهده می‌کنیــد‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫از نــوک هویــه می‌تــوان بــرای فــرم دادن‪ ،‬صــاف‬

‫کــردن و جــوش دادن مــواد نــرم‪ ،‬ماننــد پالســتیک‌ها‬
‫اســتفاده کــرد‪ .‬در شــکل ‪ 1-40‬یــک نمونــه هویــه كه‬
‫نــوک ‪ T‬شــکل روی آن نصــب شــده اســت را مالحظــه‬
‫می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪-1-40‬یک نمونه هویه با نوک پارویی‬

‫از ایــن نــوک بــرای صــاف کــردن ســطوح پالســتیکی اســتفاده می‌شــود‪ .‬هــم چنیــن ازایــن نــوع نــوک‬
‫می‌تــوان بــرای لحیــم کــردن چندیــن پایــه در کنــار هــم اســتفاده کــرد‪ .‬ایــن نــوع نــوک را مــدل پارویــی‬
‫می‌نامنــد‪.‬‬
‫بــا اســتفاده از یــک هویــه بــا نــوک پهــن (پارویــی) و  بــه کمــک معلــم خودیــک قطعــه پالســتیک نــرم‬
‫شکســته شــده را جــوش دهیــد‪.‬‬

‫‪ - 3‬انتخاب هویه‬
‫بــرای انجــام لحی ـم‌کاری روی قطعــات و فیبرمــدار چاپــی‪ ،‬عــاوه بــر نــوک مناســب بایــد از هویــة بــا وات‬
‫مناســب نیزاســتفاده شــود‪ .‬چنانچــه وات هویــه و نــوک آن مناســب نباشــد موجــب آســیب جــدی بــه قطعــه یــا‬
‫بُــرد مــدار چاپــی می‌شــود‪.‬‬
‫بنابراین چنانچه هویه ای با وات مناسب انتخاب کنید معموالً نوک آن نیز از نظرابعاد مناسب است‪.‬‬
‫معمــوالً مشــخصات هویــه ماننــد تــوان‪ ،‬ولتــاژ کار‪ ،‬ابعــاد هویــه و نــوک‪ ،‬چگونگــی اســتفاده‪ ،‬مــوارد کاربــرد و‬
‫میــزان درجــه حــرارت نــوک هویــه را در دفترچــه کاربــرد آن می‌نویســند‪.‬‬
‫در برگــه اطالعــات مربــوط بــه قطعــات نیــز چگونگــی اجــرای لحیــم‌کاری روی آن قطعــه را مشــخص‬
‫می‌کنند‪.‬بــا اســتفاده از جــدول ‪ 1-9‬می‌توانیــم هویــة مناســب را بــرای لحیــم‌کاری انتخــاب کنیــم‪ .‬ایــن‬
‫اطالعــات براســاس اطالعــات علمــی‌و تجربه‌هــای عملــی تهیــه شــده اســت‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫جدول ‪ -1-9‬انتخاب هویه مناسب‬

‫وات نامناسب‬ ‫وات مناسب‬ ‫وات بسیار مناسب‬ ‫مواردکاربرد‬

‫‪100w-80w-60w- 40w‬‬ ‫‪30w‬‬ ‫‪20w‬‬ ‫ای سی‬
‫‪100w-80w-60w‬‬ ‫‪20w‬‬ ‫‪30w-20w‬‬ ‫برد مدارچاپی‬
‫‪100w-80w‬‬ ‫‪60w‬‬ ‫‪40w-30w-20w‬‬ ‫ترانزیستور‬
‫‪100w-80w‬‬ ‫‪60w‬‬ ‫‪40w-30w-20w‬‬ ‫خازن‪-‬مقاومت‬
‫‪-‬‬ ‫‪80w-100w‬‬ ‫‪60w-40w-30w‬‬ ‫ترمینال ها و کلید ها‬
‫‪-‬‬ ‫‪30w-100w‬‬ ‫‪80w-60w-40w‬‬ ‫اتصاالت برقی‬
‫‪-‬‬ ‫‪20w-80w-100w‬‬ ‫‪60w-40w-30w‬‬ ‫سیم های سربی‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪100w-80w‬‬ ‫کابل کواکسیال‬
‫‪-‬‬ ‫‪80w‬‬ ‫‪100w‬‬ ‫محفظه های فلزی‬

‫جدول ‪1-10‬‬

‫جدول ‪ 1-10‬برای هویه مناسب عالمت بزنید‬

‫ترانزیستور‬ ‫برد مدار چاپی کابل کواکسیال کلید‬ ‫نام قطعه‪/‬‬
‫وات هویه‬
‫‪40‬‬
‫‪20‬‬
‫‪80‬‬
‫‪30‬‬

‫فعالیت‬
‫با توجه به جدول ‪ 1-9‬و ‪1-10‬برای هویه با وات مناسب عالمت بزنید‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫بامراجعـه بـه منابـع مختلف ازجملـه سـایت‌های اینترنتـی‪ ،‬راهنمای کاربردو مشـخصات یـک نمونه هویه‬
‫قلمی‌یـا هویـه ای را کـه در اختیـار داریـد ترجمه کنید ومشـخصات آن را بنویسـید‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪- 4‬آمــاده ســازی و قلــع ائــدود کــردن نــوک هویــه‪ :‬بــرای لحیـم‌کاری بايــد نــوک هویــه کامــا تمیــز و‬
‫آمــاده باشــد‪ .‬معمــوال نــوک هویــه نــو تمیــز و قلــع انــدود شــده اســت‪.‬‬
‫نــوک هویــه را در اثــر کار کــردن کثیــف می‌شــود‪.‬برای تمیــز کــردن و قلــع انــدود كــردن نــوک هویــه مراحــل‬
‫زیــر را بــه طــور کامــل اجــرا کنیــد‪.‬‬
‫نــوک هویــه کــه در اثــر کار کــردن کثیف شــده‬
‫اســت‪ ،‬را بــا بــرس ســیمى یــا ســمباده نــرم ( از‪600‬‬
‫بــه بــاال) تمیزکنیــد‪ .‬ســپس هویــه را بــه بــرق وصل‬
‫کنیــد تاشــروع بــه گــرم شــدن کند‪.‬‬
‫نــوک هویــه گــرم راطبــق شــکل‪ 1-41‬بــه‬
‫داخــل روغــن لحیم فــرو ببریــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-41‬فروبردن نوک هویه در روغن لحیم‬

‫درصورتــی کــه نــوک هویــه خــوب گــرم نمی‌کنــد‪ ،‬چنانچــه قابــل تعویــض اســت‪ ،‬بــا اســتفاده از پیــچ‬
‫گوشــتی مناســب‪ ،‬پیــچ آن را بــاز کنیــد‪ .‬میلــه نــوک را خــارج کنیــد‪ .‬بــا اســتفاده از ســنباده ظریــف (‪ 600‬بــه‬
‫بــاال ) خیلــی نــرم آن را ســنباده بکشــید تــا مــواد زاید آن پاک شــود‪.‬‬
‫مراقــب باشیدپوشــش اســتانداردکه مانــع اکســید شــدن نــوک هویه‬
‫می‌شــود از بیــن نــرود‪.‬‬
‫یــک نمونــه نــوک هویــه را کــه خــوب گــرم نمی‌کندبــاز کنیــد‪.‬‬
‫آن را بــا نــوک نــو مقایســه کنیــد‪ .‬ســپس آن را تمیــز کنیــد وهویــه‬
‫را آمــاده کار نماییــد‪.‬‬
‫طبــق شــکل‪1-42‬نوک هویــه رابــا اســفنج مخصــوص کــه‬
‫مرطــوب شــده اســت تمیــز کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-42‬تمیز کردن نوک هویه با اسفنج مخصوص‬

‫اگر نوک هویه تمیز و براق نشد‪،‬باید قلع اندود شود‪.‬‬

‫بــرای قلــع انــدود کــردن نــوک هویه‪،‬ســیم لحیــم را بــه نــوک‬
‫هویــه بچســبانید‪ ،‬شــکل‪1-43‬‬

‫شکل‪ -1-43‬اضافه کردن لحیم به نوک هویه‬

‫‪43‬‬
 ‫بعــد ازایــن کــه نــوک هویــه بــه درجــه حــرارت ذوب‬
‫لحیــم رســید لحیــم روی آن جــاری می‌شــود‪.‬این عمــل‬
‫را ادامــه دهیــد تــا نــوک هویــه کامــا بــه یــک الیــه نازک‬
‫لحیــم آغشــته شــود‪.‬‬
‫درنهایــت نــوک هویــه راطبــق شــکل‪ .1-44‬بااســفنج‬
‫مرطــوب مخصــوص لحیـم‌کاری تمیــز کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-44‬تمیز کردن نوک هویه پس از قلع اندود شدن‬

‫‪ – 5‬بــرای جلوگیــری از اکســیده شــدن ســیم‌های مســی کــه زیــر ترمینــال یــا پیــچ قــرار می‌گیرنــد بایــد‬
‫آن‌هــا را قلــع انــدود کنیــد‪.‬‬
‫سیم‌هایی را که قبال بریده اید و روکش برداری کرده اید‪ ،‬به ترتیب زیر قلع اندود کنید‪.‬‬
‫با استفاده از سنباده نرم‪ ،‬سنباده بزنید تا کامال شفاف شود‪.‬‬

‫براى اجرای عمل لحیم کارى نکات زیر را رعایت کنید‪.‬‬

‫از هویــه بــا وات مناســب اســتفاده کنیــد‪.‬در الکترونیک هویه‌هــاى ‪10‬وات تــا‪40‬وات بــراى لحیــم کارى‬
‫مناســب انــد‪.‬‬
‫نقاطــى را کــه مــى خواهیــد لحیــم کارى کنیــد بــا ســمباده نرم(شــمارة‪ 400‬بــه بــاال )یــا پارچــه زبــر‪ ،‬تمیــز‬
‫کنیــد‪ ،‬زیــرا عمــل لحیــم کارى روى ســیم‌هاى کثیــف و اکســید شــده انجــام نمــى گیــرد‪.‬‬
‫نوک هویه را کام ً‬
‫ال تمیز کنید‪.‬‬
‫هویــه قلــع انــدود شــده را بــه ســیم بــراق ســنباده کشــیده بچســبانید تــا شــروع بــه گــرم شــدن کنــد‪ .‬بــه‬
‫طــور هــم زمــان مفتــول لحیــم را نیــز بــه ســیم بچســبانید‪.‬‬
‫بــا گــرم شــدن ســیم مســی‪،‬مفتول لحیــم ذوب شــده وســیم قلع اندودمی‌شــود‪.‬در شــکل ‪( 1-46‬اینفوگرافی)‬
‫مراحــل قلــع اندود کردن ســیم نشــان داده شــده اســت‪.‬‬
‫همــان طــور کــه دراینفوگرافــی ‪ 1-46‬نشــان داده شــده اســت بــرای قلــع اندودکردن ســیم ازنــوک مخصوص‬
‫شــکل اســتفاده شــده است‪.‬‬
‫در صورتــی کــه ایــن نــوع نــوک را در اختیــار نداریدمی‌توانیــد از انــواع دیگــر نوک‪،‬یــا از نــوک معمولــی و‬
‫گیره‌هــای مخصــوص لحی ـم‌کاری طبــق شــکل ‪ 1-45‬اســتفاده کنیــد‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫شکل‪ -1-45‬گیره لحیم کاری ونوع دیگر نوک هویه‬

‫تماس لحیم با سیم مسی گرم شده‬ ‫تماس نوک هویه با سیم مسی و شروع به گرم شدن‬

‫پایان قلع اندود شدن‬ ‫جاری شدن و نفوذ لحیم روی سیم مسی‬

‫فقط قسمت باالی سیم به طور صحیح قلع اندود شده است‬ ‫سیم قلع اندود شده‬
‫شکل‪ -1-46‬مراحل قلع اندود کردن سیم مسی‬

‫‪45‬‬
 ‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬در فرآیند اجرای لحیم‌کاری کدام گزینه صحیح نیست؟‬

‫‪ )1‬هویه مناسب در الکترونیک ‪10‬تا ‪ 40‬وات است‪.‬‬

‫‪ )2‬نقاط لحیم‌کاری باید با پارچه زبر یا سنباده نرم تمیز شود‪.‬‬
‫‪ )3‬سیم‌ها و عناصر مورد لحیم‌کاری را باید ابتدا حرارت دهیم و سپس آن‌ها را قلع اندود کنیم‪.‬‬
‫‪)4‬هویه باید پی در پی از سطح کار جدا شود تا سطح کار در اثر حرارت آسیب نبیند‪.‬‬

‫‪ -2‬از هویه ‪ 100‬وات به باال برای لحیم‌کاری در مدارهای الکترونیکی با‪ ......................‬استفاده می‌شود‪.‬‬
‫‪ )2‬قطعات بسیار کوچک‬ ‫‪ )1‬آی سی‬
‫‪ )4‬ترانزیستور‬ ‫‪ )3‬قطعات پر وات‬
‫‪ -3‬بــا توجــه بــه جــدول ‪ 1-9‬انتخــاب هویــه نامناســب بــرای لحی ـم‌کاری خازن‌هــا و مقاومت‌هــا کــدام‬
‫گزینــه اســت؟‬
‫‪30w-40w ) 2‬‬ ‫‪20w-30w )1‬‬
‫‪80w-100w ) 4‬‬ ‫‪60w )3‬‬
‫‪ -4‬وات بسیار مناسب برای لحیم‌کاری آی سی‌ها ‪ 20‬وات است‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحيح □‬
‫‪ -5‬با توجه به جدول ‪ 1-9‬در لحیم‌کاری کابل کواکسیال هویه ‪ 80‬تا ‪ 100‬وات بسیار مناسب است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحيح □‬
‫‪ -6‬سه مورد نکته ایمنی در مورد استفاده از هویه و قلع کش را نام ببرید و شرح دهید‪.‬‬
‫الف‪...............................................................................‬‬
‫ب‪..................................................................................‬‬
‫پ‪...................................................................................‬‬
‫‪ -7‬نام هویه شکل ‪ 1-47‬را بیان کنید و دو نمونه کاربرد این هویه را بنویسید‪.‬‬
‫الف‪................................................................................‬‬
‫ب‪...................................................................................‬‬

‫شکل‪1-47‬‬

‫‪46‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫کارعملی‬
‫كار عملي ‪  : 5‬اتصال سيم با لحيم كاري‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت اتصال ثابت لحیم شده سیم‌های مفتولی و افشان‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ :‬سـیم مفتولـی‪ ،‬سـیم چین‪،‬سـیم لخـت کـن‪ ،‬انبردسـت‪ ،‬دم باریک‪ ،‬پیـچ‬
‫گوشـتی چهـار سـو و تخت مناسـب‪،‬هویه قلمی‪،‬لحیـم ‪ ، 60/40‬روغن لحیـم‪ ،‬سـنباده ‪ ، 600‬پایه هویه و‬
‫اسـفنج مخصـوص پـاک کـردن نـوک هویـه‪ ،‬سـیم‌های بریـده شـده از قبل‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫ا‪ -‬اتصــال ســیم‌های مفتولــی‪ :‬ســیم‌ها را بــا روش‌هــای مختلــف بــه هــم اتصــال می‌دهنــد‪ .‬درایــن‬
‫قســمت اتصــال و لحیــم‌کاری ســیم‌ها ی مفتولــی را طبــق مراحــل زیراجــرا می‌کنیــم‪ .‬ایــن اتصال‌هــا اگــر‬
‫لحیــم شــوند اتصــال دائمی‌بــه حســاب می‌آینــد‪.‬‬
‫شکل ‪ 1 -48‬چگونگی اجرای اتصال ساده سیم‌ها ی مفتولی به هم تابیده را نشان مي دهد‪.‬‬

‫ب‬

‫الف‬
‫پ‬

‫شکل‪ -1-48‬مراحل قلع اندود کردن سیم مسی‬

‫دو رشــته ســیم مفتولــی را کــه قبــا قلــع انــدود کــرده ایــد را بــا کمــک دم باریــک و انبــر دســت طبــق‬
‫شــکل ب و الــف ‪ ،1-48 -‬بــه هــم بتابانیــد‪.‬‬
‫فاصلــه عایــق ســیم تــا محــل شــروع تابانــدن بــه انــدازه قطــر عایــق ســیم و طــول ســیم بــه هــم تابیــده‬
‫شــده بایــد ‪ 10‬میلــی متــر باشد‪ ،‬شــکل ب‪.1-48 -‬‬
‫سیم‌های اضافه را با سیم چین ببرید و اتصال را روی عایق بخوا بانید‪ ،‬شکل پ‪.1-48 -‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪- 2‬قلع اندود کردن اتصال‪ :‬با استفاده از تجربیات خود‪ ،‬به ترتیب زیر سیم را قلع اندود کنید‪.‬‬
‫سیم تابیده شده را دوباره صاف کنید‪.‬‬
‫برای این که یک اتصال ازنظراستحکام مکانیکی و هدایت الکتریکی‬
‫یک اتصال خوب  و  مناسب باشد باید سیم‌ها و عناصرى را که مى خواهید‬
‫به یکدیگر متصل کنید به طور جداگانه حرارت دهید و صبر کنید تا‬
‫درجه حرارت محل اتصال افزایش یابد سپس سیم لحیم را روى اتصال‬
‫گرم شده قرار دهید تا ذوب شود و بتواند محل تقاطع دو سیم یا محل‬
‫ال بپوشاند‪(.‬شکل ‪.)1-49‬‬‫اتصال عناصر را کام ً‬

‫شکل‪ -1-49‬لحیم یک اتصال با سیم افشان‬

‫ایمنی‬
‫هنگامی‌کـه محـل لحیـم‌کاری راگـرم می‌کنیـد مراقـب باشـید کـه گرمـای بیش از انـدازه موجب اکسـید‬
‫شـدن محل لحیم‌کاری نشـود‪.‬‬

‫با استفاده از تجربه‌هایی که تاکنون کسب کرده اید دوسیم مفتولی به هم تابیده را لحیم کنید‪.‬‬
‫هنــگام لحیـم‌کاری هویــه را بــه طــور پــى در پــى از ســطح کار جــدا نکنیــد‪ ،‬زیــرا ایــن عمــل عالوه بــر صرف‬
‫وقــت زیــاد موجــب شــکل گیــری لحیــم بــد در محــل اتصــال مــى شــود‪ ،‬یعنــی درایــن حالــت لحیــم در محــل‬
‫اتصــال بــه طــور کامــل پخش نمــى شــود و یک اتصــال بــا لحی ـم کارى ســردبه وجود می‌آیــد‪.‬‬
‫شکل ‪ 1-50‬لحیم کارى صحیح و لحیم کارى سرد (غلط) را نشان مى دهد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-50‬لحیم کاری صحیح و غلط‬

‫در اتصــال بــا لحیــم ســرد اگرچــه مقــدار قلــع ظاهــرا ً کافــى بــه نظرمــى رســد ولــى در زیــر لحیــم قشــرى‬
‫از هــوا بــه وجــود مــى آیــد کــه مانــع برقــرارى اتصــال الکتریکــی مــى شــود‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫حرکــت دادن اتصــال یــا هویــه‪ ،‬قبــل از سردشــدن یاکثیــف بــودن محــل اتصــال‪ ،‬ســبب ایجــاد لحیــم ســرد‬
‫مــى شــود همچنیــن گرمــای بیــش از انــدازه‪ ،‬یــک الیــه اکســید بیــن دو فلزایجــاد می‌کند‪.‬بــروز ایــن حالــت را‬
‫در لحیــم کارى نیــز لحیــم ســردمی‌گویند‪.‬‬
‫اگرتمــاس هویــه بــه محــل اتصــال مناســب نباشــد‪ ،‬لحیــم ســرد بــه وجــود می‌آیــد‪ .‬بــه هــر حــال مهم تریــن‬
‫عامــل ایجــاد لحیــم ســرد ‪،‬کافى نبــودن گرمــا در محــل اتصــال و در هنــگام لحیم کارى اســت‪.‬‬

‫پژوهش‬
‫بـا مراجعـه به رسـانه‌های مختلف و مشـاوره با افـراد صاحب نظر‪،‬ویژگی یـک لحیم خـوب را بیابید وگزارش‬
‫کاملی بـه کارگاه ارائه دهید‪.‬‬

‫‪ –3‬ســاخت چنــد نمونــه اتصــال دیگــر‪ :‬در بســیاری از مــوارد الزم اســت از وســط یک ســیم انشــعاب بگیریم‪.‬‬
‫ایــن نــوع اتصــال را اتصــال انشــعابی می‌گوینــد‪ .‬همچنیــن در بســیاری از مــوارد نیــاز بــه اتصــال ســیم افشــان‬
‫بــه ســیم افشــان یــا ســیم مفتولــی بــه ســیم افشــان داریــم‪ .‬در ایــن قســمت نمونه‌هایــی از ایــن نــوع اتصــال را‬
‫تمریــن می‌کنیــم‪.‬‬
‫اتصــال انشــعابی را طبــق شــکل ‪ 1-51‬ایجــاد و ســپس آن را قلــع اندودکنید‪.‬اتصــال بایــد براســاس مراحــل‬
‫ذکرشــده بــه اجــرا درآید‪.‬طــول محــل اتصــال لحی ـم‌کاری شــده ‪ 12‬میلــی متروفاصلــه عایــق ســیم ازمحــل‬
‫لحیــم شــده دو برابــر قطــر عایــق ســیم باشــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫تمـام مراحـل لحیـم كاري را دقیقـاً بـه اجـرا درآوریـد‪ .‬در صورتـی که سـیم‌ها قلع اندود نیسـت فقـط آن را‬
‫تمیـز کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬
‫شکل‪ -1-51‬یک نوع اتصال انشعابی‬

‫‪49‬‬
‫اتصــال ســیم افشــان بــه ســیم مفتولــی را طبــق شــکل ‪ 1-52‬ایجــاد کنید‪.‬بــه فراینــد و چگونگــی اتصــال‪ ،‬دقیقاً‬
‫توجــه نمایید‪.‬پــس از بــر قــراری فیزيکــی اتصــال آن راطبق اســتاندارد قلــع اندودکنید‪.‬‬
‫اتصــال بایــد براســاس مراحــل زیــر بــه اجــرا درآید‪.‬طــول محــل اتصــال لحیـم‌کاری شــده ‪ 12‬میلــی متــرو فاصله‬
‫عایــق ســیم از محــل لحیــم شــده دو برابــر قطــر عایــق ســیم باشــد‪.‬‬
‫تار‌های سیم افشان رابه هم بتا بانیدوآن را روی سیم مفتولي بگذاريد‪.‬‬
‫سیم افشان را به اندازه ‪ 6‬دورروی سیم مفتولی بپیچید‪.‬‬
‫سیم اضافی افشان را ببرید و سیم مفتولی را طبق شکل روی پیچش‌های سیم افشان بخوابانید‪.‬‬
‫انتهای سیم مفتولی راکور کنید وسیم اضافی را قطع کنید‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫شکل‪ -1-52‬اتصال سیم افشان به سیم مفتولی‬

‫ســیم‌های افشــان را بــه دو روش تــا بانــدن ســیم‌ها بــه هــم و در هــم تنیــدن تارهــا اتصــال می‌دهنــد‪ .‬دو‬
‫رشــته ســیم افشــان را مطابــق شــکل‪ ،1-53‬بــه هــم بتــا بانیــد و قلــع انــدود کنیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ - 1-53‬اتصال دو رشته سیم افشان‬

‫‪50‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫اتصال شکل ‪ 1-54‬را بر قرار کنید و آن را قلع اندود نمایید‪.‬‬

‫شکل ‪ -1-54‬یک نوع اتصال دیگر ازدو رشته سیم افشان‬

‫درشــکل ‪ 1-55‬چگونگــی در هــم تنیــدن تارهــا را بــرای اتصــال ســیم‌های افشــان مشــاهده می‌کنیــد‪ .‬بــا‬
‫اســتفاده از شــکل‪ ،1-55‬یــک اتصــال لحیـم کاری در هــم تنیــده بــا ســیم‌های افشــان اجــرا کنیــد‪.‬‬

‫تار‌های سیم افشان را از هم باز کنید‪.‬‬ ‫تار‌ها را در هم بتنید و مجموعه اتصال را صاف و هماهنگ کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -1-55‬اتصال لحیم کاری کامل است‪.‬‬

‫در شــکل ‪1-56‬نمونــه ای از اتصــال ســه ســیم افشــان نشــان‬

‫داده شــده اســت‪ .‬ایــن اتصــال را بررســی کنیــد و آن را اجــرا و‬
‫لحیــم‌کاری نماییــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-56‬اتصال سه رشته سیم افشان‬

‫‪51‬‬
 ‫‪ – 4‬ساخت اتصال زاویه ‪ 30‬درجه و مربع با سیم مفتولی‪:‬‬
‫دوقطعــه دیگــراز ســیم‌های مفتولــی بــا طــول معیــن را برداریــد ودو طــرف آن‌هــا را روکــش بــرداری کنیــد‪.‬‬
‫ســپس بــا تابانــدن آن‌هــا بــه هــم یــک زاویــه ‪ 30‬درجــه بســازید و راس زاویــه را قلــع انــدود کنید‪ ،‬شــکل ‪.1-57‬‬
‫در صــورت نیــاز بــرای ایــن نــوع اتصــال می‌توانیــد از گیــره اســتفاده کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-57‬ساخت زاویه ‪ 30‬درجه‬

‫بــا تعــدادی از ســیم‌های مفتولــی بــا طــول معیــن یــک مربــع و یــک عالمــت به عــاوه بســازید‪ ،‬شــکل‬
‫‪ .1-58‬در صــورت نیــاز بــرای ایــن نــوع اتصــال می‌توانیــد از گیره سوســماری اســتفاده کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-58‬ساخت مربع وعالمت بعالوه‬

‫در صــورت داشــتن وقــت اضافی‪،‬یــک هــرم ویــک‬

‫مکعــب بســازید‪.‬‬
‫‪ -5‬درصــورت کســب مهــارت کافــی می‌توانیــد‬
‫مطابــق شــکل ‪ ، 1-59‬بــا اســتفاده از انگشــتان دســت‬
‫چــپ‪ ،‬قطعــه‪ ،‬ســیم یــا ســیم لحیــم را در دســت‬
‫بگیریــد و بــا دســت راســت از هویــه بــرای لحیـم‌کاری‬
‫اســتفاده کنیــد‪ .‬در ایــن شــرایط نیــازی بــه اســتفاده‬
‫از گیــره نداریــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-59‬تسلط در لحیم کاری‬

‫‪52‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ -6‬شکل ‪ 1-59‬را بررسی کنید و فرایند چگونگی اجرای آن را بنویسید‪.‬سپس آن را قلع اندود كنيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................‬‬

‫شکل‪ -1-60‬اجرای یک اتصال ساده‬

‫‪ -7‬یــک طــرح اختیــاری ماننــد دوچرخــه‪ ،‬لوســتر تزیینی‪،‬ســبديا هــر پــروژة ديگــر را انتخــاب کنیــد و آن را بــه‬
‫عنــوان پــروژه لحیـم‌کاری در خــارج از ســاعات آموزشــی اجــرا نماییــد‪ .‬دربــاره ســاخت پــروژه خــود گزارشــی بــه‬
‫كارگاه ارائــه كنيــد‪.‬‬
‫‪ - 8‬گزارش مختصري از فرايند اجراي كار عملي ‪ 5‬بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ : 6‬عايق بندي سيم‌ها‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در عايق بندي سيم‌ها پس ازاتصال و لحيم كاري‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪:‬سـیم افشـان‪ 0/25‬و ‪ ،0/5‬سـیم چین‪،‬سـیم لخت کن‪ ،‬انبردسـت‪ ،‬دم باریک‪،‬‬
‫پیـچ گوشـتی چهـار سـو‪ .‬لحیم‪ ،‬سـنبادة ‪، 600‬پایة هویه و اسـفنج مخصوص پاک کـردن نوک هویه‪،‬‬
‫وار نيـش حرارتي با ابعاد مناسـب‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫یکــی از مــوادی کــه در عایــق بنــدی بســیار کاربــرددارد وارنیــش حرارتــی اســت‪ .‬وارنیــش حرارتــی را ماکارونــی‬
‫حرارتــی نیــز می‌نامنــد‪ .‬ایــن عایــق بــه صــورت لولــه توخالــی بــا قطرهــای مختلــف ســاخته می شــود‪.‬این نــوع‬
‫عایــق معمــوالً بــرای روکــش اتصال‌هــای ســیمی‌به کار م ـی‌رود‪ .‬اســتفاده از ایــن روکــش بســیار ســاده اســت‬

‫‪53‬‬
 ‫کــه در طــي مراحــل كار بــه شــرح آن مــي پردازيــم‪.‬‬
‫‪ -1‬قبــل ازاتصــال و لحيـم كاري وارنیــش حرارتــی را بــا قطــر مناســب انتخــاب کنیدوعایــق رابــا طــول مناســب‬
‫موردنيازببرید‪.‬‬
‫‪ - 2‬عایق را از یکی از سیم‌هایی که می‌خواهید به هم لحیم کنید عبور دهید‪.‬‬
‫‪ -3‬سيم‌ها را به هم اتصال دهيد و محل اتصال را لحيم كاري كنيد‪.‬‬
‫‪ -4‬هنــگام لحيــم كاري مراقــب باشــيد كــه بــه وارنيــش حرارتــي گرمــا نرســد‪ ،‬زيــرا در اثــر گــرم شــدن جمــع‬
‫مــي شــود‪.‬‬
‫‪ - 5‬پس ازسرد شدن لحیم‪ ،‬ماکارونی حرارتی را روی قسمت لحیم شده بکشید‪.‬‬
‫‪ - 6‬با استفاده از هویه‪ ،‬سشوار یا دستگاه گرم کننده‪ ،‬مشابه شکل ‪ ،1-61‬وارنیش حرارتی را گرم کنید‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-62‬اتصال لحیم کاری شده با روکش وارنیش حرارتی‬ ‫شکل‪ - 1-61‬دستگاه گرم کن برای وارنیش حرارتی‬

‫درشــکل ‪ 1-62‬یــک اتصــال لحیــم شــده را مشــاهده می‌کنید‪،‬کــه روی قســمت لحیــم شــده وارنیــش حرارتــی‬
‫کشــیده شــده اســت‪.‬‬
‫‪ - 7‬اگــر بــه شــكل دقــت كنيد‪،‬مالحظــه مــي كنيــد كــه وارنیــش حرارتــی عــاوه بــر عایــق بنــدی‪ ،‬فضــای‬
‫بســیار کمــی‌از ســیم را می‌پوشــاند و ضخامــت آن را افزایــش نمی‌دهــد‪.‬‬
‫‪ -8‬در شــکل ‪ 1-63‬نــوع دیگــر اتصــال لحیــم شــده‬
‫ســه تایــی را مالحظــه می‌کنیــد کــه بــا وارنیــش‬
‫حرارتــی عایــق بنــدی شــده اســت‪.‬‬
‫‪ - 9‬بــا اســتفاده از عایــق حرارتــی اتصــاالت ســاخته‬
‫شــده را عایــق بنــدی کنیــدو نتايــج كار را جهــت‬
‫ارزشــيابي بــه مربــي خــود ارائــه كنيــد‪.‬‬
‫شکل‪ -1-63‬اتصال سه تايي با روکش وارنیش حرارتی‬

‫‪54‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ - 10‬درباره فرایند اجرای کار گزارش کوتاهی بنویسید‪.‬‬

‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬کدام گزینه نقش روغن لحیم را در لحیم‌کاری سیم‌های مفتولی بیان می‌کند؟‬
‫‪ )1‬چسباندن سیم‌های مفتولی به هم‬
‫‪ )2‬پائین آوردن درجه ذوب لحیم‬
‫‪ )3‬پاک کردن سطوح خارجی سیم‌ها‬
‫‪)4‬عدم شکنندگی در محل لحیم بعد از سرد شدن‬

‫‪ -2‬کدام گزینه مهم ترین شرایط ایجاد لحیم سرد در لحیم‌کاری را بیان می‌کند؟‬
‫‪ )2‬اکسید بودن نوک هویه‬ ‫‪ )1‬وات نامناسب هویه‬
‫‪ )4‬کافی نبودن قلع‬ ‫‪ )3‬کافی نبودن گرما در محل اتصال‬
‫‪ -3‬یکــی از مــوادی کــه در عایــق بنــدی کاربــرد بهتــری نســبت بــه ســایر مــواد دارد ‪................................‬‬
‫‪ ...........................‬اســت‪.‬‬

‫‪ - 1-2‬ساخت سیم های رابط و سوکت‬

‫يكــي ازوســايل مــورد نيــاز در آزمايشــگاه الكترونيــك ســيم‌هاي رابــط اســت‪.‬اين ســيم‌ها از نظــر نــوع ســر‬
‫ســيمي كــه بــه ســيم متصــل مــي شــود تنــوع بســيار زيــادي دارد‪ .‬در ايــن قســمت بــه چگونگــي ســاخت‬
‫متــداول تريــن و پركاربــرد تريــن ايــن نــوع اتصــاالت مــي پردازيــم‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :7‬ساخت سیم‌های رابط دو سرگيره سوسماري‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در ساخت ملزومات مورد نیاز برای اتصال در رشته الکترو نیک‪.‬‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪:‬سـیم افشـان‪ 0/25‬و ‪ ،0/5‬سـیم چین‪،‬سـیم لخت کن‪،‬انبردسـت‪،‬دم باریک‪،‬پیچ‬
‫گوشـتی چهارسـو‪،‬مفتول لحیم‪ ،‬گيره سوسـماري (حداقل در دو رنگ قرمز و مشکي)‪ ،‬سنباده ‪ ، 600‬پایه‬
‫هویـه‪ ،‬هويـه قلمي و اسـفنج مخصوص پاک کـردن نوک هویه‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫‪ -1‬درایــن مرحلــه می‌خواهیــم گیره‌هایــی را مطابــق شــکل ‪ 1-64‬بســازیم‪ .‬بــرای ایــن منظــور نیــاز بــه گیــره‬
‫سوســماری و ســیم رابــط داریــم‪.‬‬
‫‪ - 2‬شکل ‪1-65‬تعدادی گیره سوسماری را مالحظه می‌کنید که به آن‌ها سیم وصل نشده است‪.‬‬

‫شکل‪ -1-64‬چند نمونه گیرۀ سوسماری‬ ‫شکل‪ -1-65‬تعدادی گیرۀ سوسماری بدون سیم‬

‫‪-3‬گيره‌هــاي سوســماري داراي دوقســمت فلــزي و‬

‫روكــش پالســتيكي هســتند‪.‬گيره‌ها را بــر داريــد و‬
‫مــورد بررســي قــرار دهيــد‪.‬‬
‫‪ -4‬یــک عــدد گیــرة سوســماری را برداریــد و روکــش‬
‫آن رامطابــق شــکل ‪1-66‬بیــرون بیاوریــد‪.‬‬

‫شکل‪- 1-66‬گیرۀ سوسماری بدون روکش حرارتی‬

‫‪56‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ - 5‬ســیم‌ها را بــا طــول مــورد نیــاز ببریــد و آن‌هــا را لخــت کنید‪،‬ســپس روکش‌هــاي گیره‌هــای سوســماری‬
‫را مطابــق شــکل ‪ 1-67‬از آن عبــور دهیــد‪.‬‬
‫‪ - 6‬مطابق شکل‪ 1-68‬سیم‌ها را از شیارهای گیره سوسماری بگذرانيد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-67‬آماده سازي گيره سوسماري‬ ‫شکل‪ -1-68‬عبور سیم از گیرۀ سوسماری‬

‫‪ - 7‬گیــره سوســماری را مطابــق شــکل‪ 1-69‬لحیــم‬

‫کنیــد‪ .‬در صورتــي كــه بخواهيــد اســتحكام بيشــتري‬
‫داشــته باشــد‪ ،‬مــي توانيــد روي آن وارنيــش حرارتــي‬
‫بكشــيد‪.‬‬
‫شکل‪ -1-69‬لحیم کاری گیرۀ سوسماری‬

‫‪- 8‬روکــش گیــره را روی آن بکشــید تــا گیــرة سوســماری شــما مشــابه شــکل ‪ 1-64‬شــود‪ .‬گیــرة سوســماري‬
‫آمــاده اســتفاده اســت‪ .‬نتايــج كار را جهــت ارزشــيابي بــه مربــي خــود ارائــه كنيــد‪.‬‬
‫‪ - 9‬مراحــل را بــراي سـر‌هاي ديگــر ســيم و ســاير ســيم‌ها تكــرار كنيد‪.‬حداقــل ‪ 4‬جفــت ســيم دو ســر گيــره‬
‫سوســماري بــراي خودتــان بســازيد‪ .‬مراحــل اجــرای ایــن کار عملــی را بــه اختصــار توضیــح دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................‬‬
‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ :8‬سـاخت سـیم رابط با فيش‌هاي مختلـف مانند فيش نر و ماده آنتـن تلويزيون‪،‬پروب‬
‫‪ ،BNC‬بلندگو‪ ،‬ميکروفون‪ ،‬آمپلى فاير‪،‬آداپتورو شارژر‪.‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در ساخت ملزومات مورد نیاز برای اتصال دستگاه‌ها در رشته الکترونیک‪.‬‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪:‬فيـش نـر و مـاده آنتـن وکابـل آنتـن تلويزيـون‪ ،‬سوسـمارى‪ ،‬کابـل کواکسـيال‬
‫بـراي‪ BNC‬فيـش‪ ،BNC‬سـیم چین‪ ،‬سـیم لخـت کـن‪ ،‬انبردسـت‪،‬دم باریک‪ ،‬پیـچ گوشـتی چهارسـو‪ ،‬مفتول‬
‫لحیم‪ ،‬سـنبادة  ‪،600‬پایـه هویـه‪ ،‬هويـة قلمـي و اسـفنج مخصـوص پـاک کـردن نـوک هویـه‪.‬‬

‫‪57‬‬
 ‫مراحل اجراي كار‬
‫‪ - 1‬بــا کمــک همــکار گروهــی خــود تعــدادى فيــش نــر و مــاده آنتــن را بــه کابــل آنتــن اتصــال دهيــد‪.‬روش كار‬
‫را بــا مراجعــه بــه رســانه‌هاي مختلــف بيابيــد‪.‬‬

‫‪ - 2‬در شــكل ‪ ،1 -70‬اتصــال لحیــم‌کاری شــده کابــل‬

‫آنتــن بــه فیــش آنتــن را مالحظــه می‌کنیــد‪ .‬مراحــل‬
‫لحیــم‌کاری تــا حــدودي مشــابه مراحــل اجرایــی گیــره‬
‫سوســماری اســت‪ .‬بــرای کســب مهــارت بیشــتر کابل هــا‬
‫و ســیم های رابــط معیــوب شــده را تعمیــر کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-70‬اتصال کابل کوآکسیال به فيش آنتن‬ ‫‪ -3‬بـا کمـک مربـی کارگاه و بـا توجـه بـه شـكل‪1-71‬‬
‫يـک پروب(پروب ‪)PROBE   -‬بايـک طـرف گيره سوسـمارى‬
‫بسـازيد‪ .‬مراحل سـاختن پـروب را با مراجعه به رسـانه‌هاي‬
‫مختلـف از جملـه فضاي مجـازي پيدا كنيد‪ .‬ايـن پروب در‬
‫آزمايشـگاه مورد اسـتفاده قـرار خواهـد گرفت‪.‬‬

‫‪ -4‬بـراي سـاخت ‪ BNC‬نيـاز بـه دسـتگاه پـرچ داريـد‪ .‬در‬

‫شـكل ‪ 1-72‬دو نمونـه دسـتگاه پرچ را مالحظـه مي كنيد‪.‬‬
‫پـرچ ‪ BNC‬بـا دسـتگاه‌هاي پـرچ معمولـي نيز امـكان پذير‬
‫اسـت‪ .‬مراحـل اتصـال ‪ BNC‬بـه كابـل كواكسـيال دركتاب‬
‫شکل‪ -1-71‬اتصال کابل کوآکسیال به پروب‪BNC‬‬ ‫همـراه هنرجـو آمده اسـت‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-72‬دو نمونه دستگاه پرچ ‪BNC‬‬

‫‪ - 5‬باکمـک همکارگروهـی خود‪،‬تعـدادى سـيم رابـط براي وسـايلي ماننـد ميکروفون‪ ،‬گوشـي و بلندگو بسـازيد‪.‬‬
‫درشـكل ‪ 1-73‬چنـد نمونـه از ايـن نوع فيش‌ها نشـان داده شـده اسـت‪.‬‬

‫شکل‪-1-73‬چند نمونه فيش‬

‫‪58‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪-6‬چگونگـي اتصـال ايـن فيش‌هـا را معمـوال در راهنمـاي‬

‫مونتـاژ آن مـي نويسـند‪ .‬در شـكل ‪ 1-74‬يـك نمونه فيش‬
‫ميكـرو فـون يـا بلنـد گـو بـا سـيم متصـل شـده بـه آن را‬
‫مالحظـه مـي كنيد‪.‬‬
‫شکل‪ -1-74‬فيش ميكروفون يا بلند گو‬

‫‪ - 7‬كابل‌هـا وسـيم‌هاي رابـط مـورد نيـاز خـود را بـا توجـه بـه تجربـه اي كـه اندوختـه ايـد بسـازيد‪ .‬همچنيـن‬
‫كابل‌هـاي معيـوب موجـود در منـزل را تعميـر كنيـد‪.‬‬
‫‪- 8‬كار‌هاي آماده شده را جهت ارزشيابي به مربي خود ارائه كنيد‪.‬‬
‫‪ - 9‬گزارش مختصري از چگونگي ساختن سوكت بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :9‬ساخت سوكت با استفاده از وروبُرد ( ‪ ) veroboard‬و پين هدر ( ‪) pin header‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در ساخت ملزومات مورد نیاز در رشته الکترو نیک‪.‬‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬وروبُـرد ( ‪ ) veroboard‬يـا فیبر هزار سـوراخ‪ ،‬پين هدر  (‪ ) pin header‬سـیم چین‪،‬‬
‫سـیم لخـت کن‪ ،‬انبردسـت‪،‬دم باریک ‪ ،‬پیچ گوشـتی چهارسـو‪ ،‬مفتول لحیـم‪ ،‬سـنباده ‪ ، 600‬پایـه هویه‪ ،‬هويه‬
‫قلمـي و اسـفنج مخصـوص پاک کردن نـوک هویه‬

‫فیلم‬
‫فيلم ساخت سوكت را ببينيد‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫يكــي از مــواردي كــه اغلــب در كار‌هــاي آزمايشــگاهي پيــش مــي آيــد نيــاز بــه ســوكت بــراي اتصــال بــه بــرد‬
‫بــرد اســت‪ .‬معمــوال بــراي قطعاتــي ماننــد آي س ـي‌ها ســوكت آمــاده وجــود دارد‪ ،‬ولــي بــراي قطعاتــي ماننــد‬
‫ترانزيســتور يــا بوبيــن ســوكت پيــش ســاخته وجــود ندارد‪.‬درايــن گونــه مــوارد مــي توانيــم ســوكت موردنيــازرا‬
‫بســازيم‪ .‬بــراي ســاختن ســوكت مراحــل زيــر را اجــرا كنيــد‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫‪ - 1‬بـا کمـک مربیان خود با اسـتفاده از فیبر سـوراخ دار‬
‫و پين هدر (‪ ) pin header‬سـوکت مناسـب برای هفت‬
‫قطعـه ای بسـازید‪ .‬در شـكل ‪ 1-75‬نمونه‌هایـی از پیـن‬
‫هـدررا مالحظـه می‌کنید‪.‬انـواع پيـن هدر‌هايـي را كه در‬
‫اختيـار داريـد در دسـت بگيريـد و كار برد‌هـاي آن‌ها را‬
‫مالحظـه كنيد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-75‬انواع پين هدر و سوكت مادگي آن‬

‫‪ - 2‬فیبـر سـوراخ دار یـا وروبُـرد (‪ ) veroboard‬یـک قطعـه فیبـر مـدار چاپی اسـت که تعـداد زیادی سـوراخ روی‬
‫آن ایجـاد شـده اسـت‪ .‬در قسـمت مسـي اين اليه‌ها سـوراخ‌هايي وجـود دارد كه از نظـر الکتریکـی از یکدیگر جدا‬
‫هسـتند‪ .‬از ایـن فیبـر می‌تـوان بـرای اجـرای مـواردي مانند نمونه‌های پروژه و سـاخت سـوکت اسـتفاده کـرد‪ .‬در‬
‫شـكل ‪ ،1-76‬چنـد نمونـه فیبر سـوراخ دار را مالحظـه می‌کنید‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-76‬شكل ظاهري چند نمونه ورو برد هزار سوراخ‬

‫‪ - 3‬نمونه‌هايي از فيبر هزار سوراخ را در دست بگيريد و ساختمان آن‌هاو چگونگي كار با آن‌ها را بررسي كنيد‪.‬‬
‫‪ - 4‬روي يك قطعه ورو برد لحيم كاري را تمرين كنيد‪.‬‬
‫‪ - 5‬با استفاده از فيلم ساخت سوكت‪ ،‬براي ترانزيستور وبوبين‪ ،‬سوكت بسازيد‪.‬‬
‫‪ - 6‬كارهاي آماده شده را جهت ارزشيابي به مربي خود ارائه كنيد‪.‬‬

‫جستجو کنید‬
‫بـا مراجعـه به سـایت‌های اینترنتـی مرتبط تعـدادی پویانمایـی و فیلم‌های کوتـاه مرتبط با لحیـم‌کاری را‬
‫دا نلـود کنیـد و پـس از مشـاهده‪ ،‬دربـاره آن گـزارش تنظیم نما ییـد و بـه کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪- 7‬گزارش مختصري از مراحل ساخت سوكت بنويسيد‪.‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬

‫‪ - 1-3‬پیاده کردن یا دمونتاژ (‪ )demountage‬قطعات‪ TH‬و ‪ DIP‬از روي اليه مدار چاپي‬

‫مـدار چاپـي‪ :‬در گذشـته براى سـاختن یک مـدار الکترونیکى ابتدا نقشـه مـدار را روى فیبر مخصـوص قرار‬
‫مـى دادنـد‪ ،‬سـپس جـاى پایه‌هاىالمان‌هـاى الکترونیکـى را روى فیبـر سـوراخ مى کردنـد و پایه‌هارا طبق نقشـه‬
‫از زیـر بـا سـیم بـه هـم اتصـال مى دادنـد‪ .‬ایـن عمل به علت اشـغال جـاى زیـاد‪ ،‬وجود سـیم‌هاى متعـدد و عبور‬
‫سـیم‌ها از روى یکدیگـر‪ ،‬درعملكـرد مـدار اختلال بـه وجود مـى آورد‪ .‬امـروزه به علت پیشـرفت علـم الکترونیک‬
‫و پیچیـده تـر شـدن مـدارات الکترونیکـى ایـن طریقـه سـیم کشـى مطلوب نیسـت و بـه جـای آن از مـدار چاپى‬
‫اسـتفاده مى شود‪.‬‬
‫در یـک مـدار چاپـي‪ ،‬عناصـر روى یـک طرف فیبر قـرار مى گیرنـد و خطوط ارتباطى به وسـیلة الیه نازک مسـى‬
‫کـه در طـرف دیگـر فیبـر وجـود دارد‪ ،‬برقرار مى شـود‪ .‬اسـتفاده از مـدار چاپى حجم مـدار راکوچک مـى کند‪ .‬در‬
‫مـدار چاپـي ماننـد هر نوع سـيم كشـي ديگر بايد ضخامـت وفواصل خطوط عبـور جریان با توجه بـه مقدار جريان‬
‫و سـاير مشـخصه‌ها به طور دقیق محاسـبه و ترسـيم شـود‪ .‬مزایاي اسـتفاده از مدار چاپى در مقایسـه با مدارهاى‬
‫سـیم کشـي و چگونگي محاسـبه پهناي نوار‌هاي مسـي را مي توانيد از رسـانه‌هاي مختلف بيابيد و مورد اسـتفاده‬
‫قـرار دهيـد‪ .‬نمونه‌هايـي از ايـن مـوارد نيـز در كتـاب همـراه آمـده اسـت‪.‬براي محاسـبه پهنـاي نوار‌هـاي مسـي‬
‫نرم‌افـزار محاسـبه گر نيز وجـود دارد‪.‬‬

‫فعا لیت‬
‫چند نمونه فيبر مدار چاپي اوراقي را در اختيار بگيريد و مورد بررسي قرار دهيد‪.‬‬

‫جستجو کنید‬
‫در يكـي از موتور‌هـاي جسـت و جـو كلمـات ‪ PCB trace width calculator‬محاسـبه گـر پهنـاي نوار‌هاي‬
‫مسـي را بيابيـد و بـا آن كار كنيد‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫انـواع فيبر‌هـاي مـدار چاپي از نظـر اليه‪ :‬اليه‌هـاىروي فيبـر مدارچاپى بـه صورت يـك اليـه‪ ،‬دواليه يا‬
‫چنـد اليـه سـاخته مـى شـوند‪ .‬درفيبرهاى يك اليه فقـط در يك طـرف فيبر اليه مـس وجـود دارد‪ .‬در اين روش‬
‫ارتبـاط بيـن پايه‌هـاى قطعـات و هدايت جريان فقط دريك طرف انجام مى شـود وقطعات در طرف ديگـر قرار مى گيرند‪.‬‬
‫در فيبرهـاى دواليـه در هـر دو طـرف فيبـر‪ ،‬اليـه مسـى وجـود دارد در ايـن نـوع فيبر‌هـا‪ ،‬بـراي ارتبـاط پايه‌هاى‬
‫قطعـات ازهـر دوطـرف فيبر اسـتفاده مـى شـود‪.‬فيبرهاي دواليه بـراى مدار‌هايـى كه خطـوط ارتباطـي زياددارند‬
‫اسـتفاده مـي شـود تـا حجم مدار سـاخته شـده كاهـش يابد‪.‬‬
‫اخيـرا ً در مدارهـاى پيچيـده الکترونيكـى از فيبرهـاى چنداليه نيزاسـتفاده مـى شـود کـه داراي فنـاوري خاص و‬
‫پيشـرفته است‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫چندنمونه از فيبريك اليه‪،‬دواليه و چند اليه را در اختيار بگيريد و مورد بررسي قرار دهيد‪.‬‬

‫انـواع فيبر‌هـاي مـدار چاپـي از نظـر جنـس‪ :‬فيبرهـا ازنظر جنـس‪ ،‬دسـته بنـدي متنوعـي دارنـد كه‬
‫متـداول تريـن انـواع آن فيبـر فنولـى(‪ )phenolic‬و فيبـر فايبـرگالس (‪ ،)fiberglass‬اسـت‪.‬‬
‫فيبـر فنولـى(‪ )phenolic‬از ترکيـب اليه‌هـاى کاغـذدر محلـول فنول سـاخته مى شـود و رايـج ترين نـوع فيبر براى‬
‫مـدار چاپـى اسـت‪ .‬ايـن فيبرهـا بـه صـورت اسـتاندارد در ضخامت‌هـاى ‪ ،1/5 ،1‬و‪ 2‬ميلى متر سـاخته مى شـوند‪،‬‬
‫و قيمـت آن‌هـا ارزان اسـت و در توليـد اغلـب دسـتگاه‌هاى تجارتـى بـه کار مـى رونـد ا ّما چـون درمقابـل حرارت‬
‫مقاومـت زيـادى ندارنـد‪ ،‬در دسـتگاه‌هاى حسـاس وگـران قيمت از آن‌ها اسـتفاده نمى شـود‪.‬‬
‫فيبـر فايبـرگالس(‪ )fiberglass‬داراى انـواع مختلـف اسـت و از ترکيـب فشـرده اليـاف پشـم شيشـه در محلـول‬
‫چسـب‌هاىمختلف ماننـد اپوکسـى سـاخته مى شـود‪ .‬اين فيبر تحمـل حرارت زيـاد را دارد و از نظر اسـتحکام نيز‬
‫مقـاوم تـر از فيبـر فنولـى اسـت‪.‬چون ارتبـاط بين پايه‌هـاى عناصر از پشـت ايـن نوع فيبرديـده مى شـود‪ ،‬مونتاژ‬
‫مـدار و بررسـى آن هنـگام تعميـر آسـان تراسـت‪ .‬بـه علت قـدرت تحمل حـرارت و اسـتحکام اين نوع فيبـر‪،‬از آن‬
‫در دسـتگاه‌هاى گـران قيمـت اسـتفاده مى شـود‪ .‬در شـكل ‪ 1-77‬دو نمونه فيبـر فنولي و فايبر گالس نشـان داده‬
‫شـده اسـت‪.‬در جـدول ‪1-11‬بعضـى از مشـخصات فيبرهـاى فنولى و فايبرگالس آورده شـده اسـت‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-77‬شكل ظاهري دو نمونه‬

‫فيبر فنولي و فايبر گالس‬

‫‪62‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫جدول ‪ 1-11‬مقايسه ويژگي‌هاي دو نوع فيبرفنولي و فايبر گالس‬

‫حداکثر زمان‬ ‫حداکثر مقاومت‬ ‫ثابت‬ ‫مقاومت فیبر‬ ‫نوع فیبر‬

‫لحیم‌کاری‬ ‫دربرابرفشارنيوتون بر‬ ‫دی الکتریک‬ ‫مگااهم ‪MΩ‬‬
‫در‪ ٢٦٠‬درجه‬ ‫سانتي متر مربع‬ ‫در مقايسه‬
‫(ثانیه)‬ ‫باهوا‬

‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5/3‬‬ ‫‪104‬‬ ‫فنولی‬

‫‪30‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪5/8‬‬ ‫‪106‬‬ ‫فایبرگالس‬

‫فعالیت‬
‫نمونه‌هايـي از فيبـر فنولـي و فايبـر گالس را در اختيار بگيريـد و ويژگي‌هاي ظاهري آن‌ها را بررسـي و باهم‬
‫مقايسـه كنيد‪.‬بـا توجـه به جدول ‪ 1-11‬به سـؤاالت زير پاسـخ دهيد ‪.‬‬
‫‪ -‬اگـر روي فيبـر فنولـي سـه بـار متوالـي وهر بـار به مدت ‪ 30‬ثانيه لحيم كاري شـود چـه اثري روی فيبر مـي گذارد؟تجربه‬
‫كنيد ‪.‬‬

‫‪ -‬يـك قطعـه فيبـر فنولـي و فايبـر گالس اوراقـي ماننـد شـكل ‪ 1-78‬را در اختيـار بگيريد و بـه آن نيـرو وارد كنيد‪ ،‬كدام‬
‫محكم تر اسـت؟ ‪.................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -‬مقاومـت عايقـي فيبـر فايبـر گالس چند برابر مقاومت عايقـي فيبر فنولـي اسـت؟ چـرا؟ ‪.........................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -‬ضريـب دي الكتريـك فيبر‌ها چـه اثري درعملكـرد فيبـر در مـدار دارد؟‪........................................................................................‬‬

‫‪..................................................................................................................................................................‬‬

‫شکل‪ -1-78‬شكل ظاهري يك نمونه برد مدار چاپي اوراقي‬

‫‪63‬‬
‫بـراي تعميـر دسـتگاه‌ها و برد‌هـاي الكتـرو نيكـي الزم اسـت قطعات معيـوب را از روي دسـتگاه يا بـرد جدا كنيم‬
‫بـه اين عمـل پيـاده كـردن قطعـه يـا دمونتاژ(‪)demountage‬مـي گويند‪.‬پـس از دمونتاژ بايـد قطعه سـالم را دوباره‬
‫جايگزيـن كنيـم‪ .‬بـه ايـن عمل سـوار كـردن قطعه يـا مونتـاژ (‪)mountage‬مي گويند‪ .‬قبلا با قطعـات ‪ TH‬و ‪DIP‬‬
‫آشـنا شـده ايـد‪.‬در كار‌هـاي عملي بعـدي به چگونگـي مونتـاژ و دمونتاژاين نـوع قطعات مـي پردازيم‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :10‬دمونتاژ قطعات‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت دمونتاژ (‪ )demountage‬قطعات از روي فيبر مدار چاپي‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪   :‬فيبـر اوراقـي‪ ،‬سـیم چین‪،‬سـیم لخـت کن‪،‬انبردسـت‪،‬دم باریک‪،‬پیچ گوشـتی‬
‫چهارسـو‪،‬مفتول لحیم‪،‬سـنباده ‪، 600‬پایـه هویـه‪ ،‬هويه قلمي و اسـفنج مخصوص پاک کردن نـوک هویه‪ ،‬قلع‬
‫كش ‪.‬‬

‫نکته‬
‫بـرد اوراقـی توسـط هنرجـو فراهـم شـود‪ .‬معموالدرداخـل منـازل‬ ‫بـرای اجـرای ایـن مرحلـه الزم اسـت ُ‬
‫دسـتگاه‌های الکترونیکـی معیـوب غيـر قابـل تعميـر وجـود دارد کـه هنرجویـان بایـد آن‌هـا را بازکننـد و‬
‫ُبردهـای اوراقـی را مـورد اسـتفاده قـرار دهنـد‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫‪ - 1‬بـراى برداشـتن لحيـم‪ ،‬از فتيلـة لحيـم (‪ )desoldering braid‬ا سـتفاده مـى کننـد‪ .‬فتيلة لحيم سـيم‌هاى به هم‬
‫تابيـده افشـان بسـيار نازکي اسـت که روى لحيم قـرار مى گيرد و پـس از ذوب کردن لحيـم‪ ،‬آن را‪،‬مانند فتيله اى‬
‫کـه مایـع را بـاال مى کشـد‪ ،‬به سـمت خـود جذب مى کند‪.‬شـكل‪ ،1-79‬فتيلـه لحيم را نشـان مى دهد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-79‬فتيله لحيم‬

‫‪64‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫برچسب روي قرقره فتيله لحيم را بررسي كنيد و مشخصات آن را بنويسيد‪.‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬
‫‪ - 2‬يـك عددبرداوراقـي مدارالكتـرو نيكـي را در اختيـار بگيريـدو و آن را مـورد بازبينـى قرار دهيد و تـا حد امکان‬
‫قطعـات روى آن را شناسـايى کنيد‪.‬‬
‫‪ - 3‬دستگاه هوية قلمى را بررسى کنيد و از سالم بودن آن مطمئن شويد‪.‬‬
‫‪ - 4‬فتيلة لحيم را بررسي كنيد‪ ،‬نبايد سطح مسي فتيله اكسيد شده باشد‪.‬‬
‫‪ - 5‬بـا اسـتفاده از هويـة قلمـي و فتيلـة لحيـم‪ ،‬تعـدادي از قطعـات را از روي برد بيـرون بكشـيد(دمونتاژ كنيد)‪.‬‬
‫بـراي جـدا كـردن قطعه‌هـا بـه ترتيـب زير عمـل كنيد‪.‬‬

‫فتيلة لحيم را روي لحيم پايه قرار دهيدو نوك هويه گرم را روي آن بگذاريد تا لحيم را جذب كند‪ ،‬شكل‪.1-80‬‬

‫شکل‪ -1-80‬برداشتن قلع از روي فيبر‬

‫مراقب باشـيد مدت زمان لحيم كاري بيش از حد اسـتاندارد نشـود‪ ،‬زيرا به برد مدارچاپي آسـيب مي رسـاند و مس آن‬
‫را از روي بـرد جـدا مي كند‪.‬‬
‫هنگامي كه فتيله لحيم كام ً‬
‫ال آغشـته به لحيم شـد‪ ،‬آن را جا به جا كنيد و ازقسـمت ديگر فتيله كه لحيم جذب آن‬
‫نشـده است ‪ ،‬استفاده كنيد‪.‬‬
‫درصورتنيازقسمتفتيلةآغشتهبهلحيمراباسيمچينقطعكنيد‪.‬‬
‫پس از پاك شدن سطح كار از لحيم‪ ،‬با نوك هويه يا پنس‪ ،‬كمي پايه را تكان دهيد تا پايه آزاد شود‪.‬‬
‫پس از آزاد شدن پايه‌ها‪ ،‬قطعه را به آرامي بيرون بكشيد‪.‬‬
‫در صورتي كه قطعه آزاد نشد مراحل را تكرار كنيد‪.‬‬
‫شكل‪1-81‬چگونگي استفاده از فتيله لحيم براي برداشتن قطعات كوچك را نشان مي دهد‪.‬‬
‫‪65‬‬
 ‫شکل ‪ -1-81‬برداشتن قطعات كوچك‬
‫با فتيله لحيم‬

‫اين مراحل را براي تعداد بيشتري از قطعات انجام دهيدتا در دمونتاژ قطعات کامال ًمسلط شوید ‪.‬‬

‫‪- 6‬در صورتي كه تسلط كافي پيدا كرديد جهت ارزشيابي به مربي خود مراجعه كنيد‪.‬‬
‫‪ - 7‬گزارش كوتاهي از مراحل اجراي دمونتاژ با فتيله لحيم بنويسيد‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬
‫‪ - 8‬قلـع کـش وسـيله اى اسـت کـه بـا آن مـى توانيـم لحيـم را از محـل اتصال جـدا كنيم‪ .‬قلـع کش‌هـا در انواع‬
‫پيسـتوني(پمپي) و حرارتي سـاخته مى شـوند‪ .‬در شـكل ‪ ،1-82‬يك نمونه قلع كش پيسـتوني با روكش شـفاف‬
‫را مالحظـه مي كنيد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-82‬قلع كش پيستوني با روكش شفاف‬

‫برگه مشخصات قلع كش پيستوني را كه در اختيار داريد مطالعه كنيد و چگونگي كار با آن را بياموزيد‪.‬‬
‫‪ - 9‬در ايـن مرحلـه مـي خواهيـم با اسـتفاده از هويه قلمي و قلع كش پيسـتوني تعدادي از قطعـات را از روي برد‬
‫بيـرون بكشـيم (دمونتـاژ كنيم)‪ .‬بـراي جداكردن قطعه‌هـاازروي برد به ترتيـب زير عمل كنيد‪:‬‬
‫قلع کش پمپى را آزمايش کنيد و از سالم بودن آن مطمئن شويد‪.‬‬
‫با توجه به نوع قطعه و جدول ‪ ، 1-9‬هويه مناسب انتخاب كنيد‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫هويـه را بـه برق بزنيد تا گرم شـود وفنـر قلع كش‬

‫پمپـي را شـارژ كنيد‪.‬درايـن حالـت پيسـتون در داخل‬
‫قرارمي گيرد‪ ،‬شـكل ‪.1-83‬‬

‫شکل‪ -1-83‬شارژقلع كش پيستوني و قرار دادن آن روي پايه‬

‫طبـق شـكل ‪ 1-84‬قلع كـش را در كنار پايه وهويه‬

‫راروي لحيم بگذاريد تا ذوب شـود‪.‬‬
‫به محض ذوب شـدن لحيم‪ ،‬دكمه قلع كش را بزنيد تا‬
‫لحيم ذوب شده را از طريق پيستون مكش كند‪.‬‬

‫شکل‪-1-84‬مراحل ذوب شدن و مكش قلع‬

‫آزاد كردن و بيرون آوردن قطعات مشـابه مرحله قبل اسـت‪ .‬در شـكل ‪ ،1-85‬مراحل دمونتاژ قطعه را مشـاهده‬
‫مي كنيد‪.‬‬

‫پ‪ -‬آزاد كردن وبیرون آوردن قطعه‬ ‫ب‪-‬برداشتن لحیم‌ها و آزاد کردن پایه‌ها‬ ‫الف‪-‬شروع کاربا استفاده از قلع كش‬

‫شکل‪ - 1-85‬مراحل دمونتاژ يك قطعه از روي برد مدار چاپي‬

‫این مرحله را تکرار کنيد تا مهارت الزم را در بيرون آوردن قطعات به دست آوريد‪.‬‬
‫هنگامـى کـه مهـارت الزم را بـه دسـت آورديد از مربی بخواهيدقطعه اي را براي شـما مشـخص كنـد تا آن را‬
‫دمونتـاژ كنيد سـپس کار شـما را مـورد ارزيابی قـرار دهد‪.‬‬

‫‪67‬‬
 ‫‪- 10‬گزارش كوتاهي از مراحل اجراي دمونتاژ با قلع كش پيستوني بنويسيد‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬

‫‪ - 11‬قلـع کـش حرارتـي نوعـى هويه اسـت كه يك قلع كش پيسـتوني روي آن نصب شـده اسـت‪ ،‬شـكل ‪، 1-86‬‬
‫كش لحيـم محـل اتصـال را ذوب مى کنـد‪ ،‬سـپس آن را با پمپ دسـتى(مکنده) كه روي دسـتگاه نصب‬
‫ِ‬ ‫ايـن قلـع‬
‫شـده اسـت‪ ،‬مي مكد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-86‬دو نمونه قلع كش حرارتي‬

‫‪ - 12‬شـكل ‪ ،1-87‬نـوک قلـع کـش را نشـان می‌دهد‪.‬‬

‫همـان طـور که مشـاهده می‌کنید‪ ،‬با قـرار گرفتن نوک‬
‫قلـع کش روی فیبـر مدار چاپی‪ ،‬لحیم ذوب می‌شـود و‬
‫دسـتگاه مکنده قلـع را می‌مکد‪.‬‬
‫‪ - 13‬در صورتـي كـه ايـن نوع قلع كش‌هـا را در اختيار‬
‫داريـد دمونتاژ قطعات را بـا آن تجربه كنيد‪.‬‬
‫‪ - 14‬نـوع ديگـري از قلـع کش حرارتی وجـود دارد كه‬
‫شکل‪ -1-87‬استفاده ازقلع كش حرارتي‬
‫مجهز به دسـتگاه مکنـده برقي(پمپ برقـي مكش هوا)‬
‫اسـت‪.‬از اين دسـتگاه بـراي كار‌هـاي حرفه اي اسـتفاده‬
‫مي شـود‪ .‬ایـن دسـتگاه‌ها داراي مـدار الکترونیکـی‬
‫کنترل حرارت نيز هسـتند كه به وسـيله آن به آسـانی‬
‫می‌توانیـم درجـه حـرارت موردنیـاز را تنظیـم کنیـم‪.‬‬
‫در شـكل‪ 1-88‬نمونـه اي از ايـن دسـتگاه را مالحظـه‬
‫مي کنیـد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-88‬قلع كش حرارتي با پمپ مكش برقي‬

‫‪68‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫فیلم‬
‫فيلم سرويس و نگهداري قلع كش را ببينيد‪.‬‬

‫سـرويس و نگهداري قلـع كش‪ :‬معمـوالً قلع كش‬

‫بعـد از مدتـي كار كـردن نيـاز بـه سـرويس و نگهداري‬
‫دارد‪.‬بـا توجـه بـه شـكل ‪ 1-89‬ومراجعـه بـه راهنماي‬
‫كاربردوسـرويس دسـتگاه ‪ ،‬مراحـل زيـررا بـه صـورت‬
‫دوره اي(ماهانـه يـا فصلـي) انجـام دهيد‪.‬‬
‫قسمت سر قلع كش پيسـتوني را باز كنيد‪ ،‬لحيم‌هاي‬
‫داخـل مخـزن را خالـي كـرده و در محلي حفـظ كنيد‪.‬‬
‫شکل‪ - 1-89‬باز كردن قلع كش پيستوني‬

‫سرویسکنید‬
‫براي تميز كردن دستگاه از مواد توصيه شده استفاده كنيد‪.‬‬
‫بعد از اتمام سرويس‪ ،‬دستگاه را دوباره مونتاژ كنيد و آن را آزمايش نماييد‪.‬‬
‫ميله و فنر داخل دستگاه را با پارچه زبر تميز كنيد‪.‬‬
‫در صورتي كه ساير قسمت‌هاي دستگاه قابل باز شدن هستند‪ ،‬با توجه به راهنماي كار برد‪ ،‬آن‌ها را باز و سرويس كنيد‪.‬‬

‫توسعه پایدار‬
‫قلع‪ ،‬سـرب‪،‬مس‪ ،‬آلومينيوم و سـاير فلزات‪،‬گرانبها ‪ ،‬قابل اسـتفاده دوباره هسـتند‪.‬بنابراين الزم اسـت آن‌ها‬
‫را حفـظ كـرده و دوبـاره به چرخه صنعـت برگردانيم‪.‬‬

‫‪ -1 -4‬نصب يا مونتاژ(‪ )mountage‬قطعات‬

‫يكـي از فعاليت‌هـاي اصلـي در تعميـر دسـتگاه‌هاي الكترونيكي‪ ،‬مونتاژ قطعـات روی فيبر مدار چاپي اسـت كه از‬
‫طريـق لحيـم كاري انجـام مـي شـود‪ .‬لحيـم کاری روی فیبر مدار چاپی کمی‌مشـکل تـر از لحیم‌کاری سـيم‌ها به‬
‫یکدیگـر اسـت‪.‬با توجـه بـه ايـن كه در قسـمت قبل باابزار‌هـاي دمونتاژ و فرايند اجراي آن آشـنا شـده ايـد‪ ،‬اجراي‬
‫فرايندمونتاژ سـاده تـر خواهد بود‪.‬‬
‫بـراي مونتـاژ الزم اسـت فراينـد منظمي از شـروع تـا پايان كار به اجـرا در آيد‪ .‬در شـكل (اينفوگرافـي) ‪ 1-90‬اين‬
‫مراحـل را مالحظـه مي كنيد‪.‬‬

‫‪69‬‬
 ‫‪ -٣‬نوک هویه را با اسفنج مرطوب تمیز کنید ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قطعه را در مکان صحیح خود بگذاريد‪.‬‬ ‫‪ -١‬ابزار را آماده کنید‪.‬‬

‫‪ -٦‬لحیم را بازرسی کنید وسیم‌های اضافی را ببرید‪.‬‬ ‫‪-5‬لحيم راقبل از جدا كردن هویه‪ ،‬بردارید‪.‬‬ ‫‪ - 4‬ابتدامحل را گرم‪ ،‬سپس لحیم اضافه كنيد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-90‬اينفو گرافي مراحل مونتاژ قطعه روي برد مدار چاپي‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :11‬مونتاژ قطعات‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت مونتاژ (‪ )mountage‬قطعات روي فيبر مدار چاپي‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪:‬فيبـر اوراقـي‪ ،‬سـیم چین‪،‬سـیم لخـت کن‪،‬انبردسـت‪،‬دم باریک‪،‬پیـچ گوشـتی‬
‫چهارسـو‪،‬مفتول لحیم‪،‬سـنباده ‪ ، 600‬پایـه هویـه‪ ،‬هويـه قلمي و اسـفنج مخصـوص پاک کردن نـوک هویه‪،‬‬
‫قلع كـش‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫توجه‬
‫بـرای اجـرای این مرحله الزم اسـت ُبرد اوراقی توسـط هنرجو فراهم شـود‪ .‬معموالً درداخل منازل دسـتگاه‌های‬
‫الکترونیکـی معیـوب غيـر قابل تعميـر وجود دارد که هنرجویان بایـد آن‌ها را بازکنند و ُبردهـای اوراقی را مورد‬
‫اسـتفاده قرار دهند‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫‪ -1‬بـا اسـتفاده از هويـه قلمـي تعـدادي از قطعات راكـه از روي برد بيـرون كشـيده ايد  دوباره مونتـاژ كنيد‪ .‬براي‬
‫نصـب قطعه‌هـا به ترتيـب زير عمـل كنيد‪.‬‬
‫كلية مراحل نشان داده شده در اينفوگرافي شكل ‪ 1-90‬را به صورت گام به گام‪ ،‬دقیقاً اجرا كنيد‪.‬‬
‫با توجه به نوع قطعه و جدول ‪ ،1-9‬هويه مناسب انتخاب كنيد‪.‬‬
‫پايه‌هاي قطعه جدا شده را با نوك هويه و اسفنج تميز كنيد‪.‬‬
‫قطعـه را بـا ماليمـت در محـل خـود بگذاريـد و جايـگاه آن را محكـم كنيد‪ ،‬تـا در خالل لحيـم كاري از محل‬
‫خـود خـارج نشـود‪ .‬در صـورت نيـاز بـراي زدن اوليـن خال لحيـم‪ ،‬قطعـه را با دسـت نگه داريد‪.‬‬
‫پايه‌هـا را بـه ترتيـب لحيـم كنيد‪.‬لحيـم اجرا شـده بايد براق و كام ً‬
‫ال شـفاف باشـد‪.‬در صورتي كـه لحيم انجام‬
‫شـده كـدر باشـد‪ ،‬قابـل قبـول نيسـت‪ .‬در شـكل‪ 1- 91‬لحيـم صحيـح و مشـكل دار بـا هم مقايسـه شـده اسـت‪.‬‬

‫شکل‪ -1-91‬دو نمونه لحيم ترك دار و يك نمونه لحيم طبيعي‬

‫در شكل ‪( 1-92‬اينفو گرافي) ‪ -‬نمونه‌هايي از لحيم‌هاي مشكل دار را مشاهده مي كنيد‪.‬‬

‫‪ -2‬این مرحله را تکرار کنيد تا مهارت الزم را درمونتاژ قطعات كسب كنيد‪.‬‬
‫‪ -3‬هنگامـى کـه مهـارت الزم را بـه دسـت آورديـد از مربی بخواهيدقطعه اي را براي شـما مشـخص كنـد تا آن را‬
‫مونتـاژ كنيد سـپس کار شـما را مـورد ارزيابی قـرار دهد‪.‬‬

‫بارش فکری‬
‫اشكاالت لحيم‌هاي نشان داده شده در شكل ‪ 1-92‬رابررسي و داليل بروز اشكال را استخراج كنيد‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫‪ -4‬گزارش کوتاهي از مراحل اجراي مونتاژ قطعه بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬

‫شکل‪( -1-92‬اينفو گرا في) نمونه‌هايي از لحيم مشكل دار‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ :12‬تعميرو نگهداري هويه‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در تعمير هويه قلمي و هفت تيري‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ :‬فيبر اوراقي‪ ،‬سـیم چین‪،‬سـیم لخـت کن‪،‬انبردسـت‪ ،‬دم باریک‪ ،‬پیچ گوشـتی‬
‫چهارسـو‪ ،‬مفتـول لحیـم‪ ،‬سـنباده ‪ ، 600‬پایـه هویه‪ ،‬هويه قلمي و اسـفنج مخصوص پاک کـردن نوک هویه‬

‫‪72‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫‪ - 1‬هويــه پــس از مدتــي كار كــردن نيــاز بــه تعميــر دارد‪ .‬يكــي از ایــن مــوارد‪ ،‬تميــز كــردن و تعويــض نــوك‬
‫هويــه اســت كــه قبــا در مــورد آن صحبــت كــرده ايــم‪ .‬همــان طــور كــه قبــا گفتيــم قســمت‌هاى مختلــف‬
‫يــک هويــه قلمــى طبــق شــكل‪ 1- 93‬ازنــوک هويــه‪ ،‬المــان گــرم کننــده‪ ،‬حفــاظ‪ ،‬دســته چوبــى و ســيم‬
‫رابــط و فنــر نگهدارنــده تشــکيل شــده اســت‪ .‬در صورتــي كــه هويــه شــما نيــاز بــه تعميــر دارد بــا راهنمايــي‬
‫هنرآموز خــود آن را بــاز كنيــد‪.‬‬

‫شکل‪ -1-93‬قسمت‌هاي مختلف هويه‬

‫‪ -2‬در شكل‪ 1- 94‬چگونگي باز كردن و قطعات باز شده هويه قلمي را مشاهده مي كنيد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه شــكل ‪ 1- 94‬هويــه خــود را بــاز كنيــد و پــس از تميــز كــردن اجــزاء داخلــي آن‪ ،‬دوبــاره آن‬
‫را مونتــاژ كنيــد‪.‬‬

‫شکل‪ - 1-94‬چگونگي باز كردن هويه قلمي و اجزاء آن‬

‫‪73‬‬
 ‫ایمنی‬
‫هنگام باز كردن هويه مراقب اتصاالت‪ ،‬عايق‌هاوساير اجزاء باشيد تا آسيب نبينند‪ ،‬شكل‪.1-95‬‬
‫پس از بستن پيچ‌هاي هويه حتماً آن را از نظر اتصال بدنه آزمايش كنيد‪.‬‬
‫هويه تعمير شده را حتماً با نظارت مربي خود به برق بزنيد و آزمايش كنيد‪.‬‬

‫‪ - 3‬گــزارش كوتاهــي از چگونگــي تعميرهويــه قلمــي‬

‫بنويســيد‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪........................................................‬‬

‫شکل‪ - 1-95‬مراقبت ازاجزاء داخلي هويه قلمي‬

‫‪ -4‬هويــه هفــت تيــري بــر اســاس ســاختمان ترانســفورماتور كار مــي كنــد‪ .‬عيــوب كــه در اين دســتگاه بــه وجود‬
‫مــي آيــد شــامل قطــع شــدن ســيم پيــچ‪ ،‬فرســوده شــدن و بريــدن نــوك ‪ ،‬خــراب شــدن كليــد يــا آســيب ديدن‬
‫ســيم رابط و دوشــاخه اســت‪.‬‬
‫‪- 5‬گزارش كوتاهي از چگونگي تعميرهويه هفت تيري بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................‬‬

‫‪ -6‬در شكل ‪ 1-96‬اينفو گرافي چگونگي باز كردن هويه را مالحظه مي كنيد‪.‬‬
‫‪ -7‬كليه نكات ايمني مربوط به هويه قلمي را در هنگام تعمير هويه هفت تيری نيز رعايت كنيد‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫شکل‪ - 1-96‬چگونگي باز كردن هويه هفت تيري و اجزاء آن‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬کاربرد فتیله لحیم‪ ..........................‬است‪.‬‬
‫‪ )1‬برداشتن لحیم از روی مدار چاپی‬
‫‪ )2‬برداشتن اکسیدها از سطح کار‬
‫‪ )3‬استفاده در لحیم‌کاری سخت (خشن)‬
‫‪ )4‬دفع کردن گرمای قطعات در هنگام لحیم‌کاری‬

‫‪ -2‬روی کــدام یــک از فیبرهــای مــدار چاپــی زیــر می‌تــوان مــدت زمــان طوالنــی تــری لحی ـم‌کاری‬
‫کــرد؟‬
‫‪ )2‬فایبرگالس‬ ‫‪ )1‬فنولی‬

‫‪75‬‬
 ‫‪ -3‬نوع فیبر (فنولی‪ -‬فایبر گالس ) را در جای صحیح در جدول بنویسید‪.‬‬

‫نوع فیبر‬ ‫‪ MΩ‬مقاومت فیبر‬

‫‪104‬‬
‫‪106‬‬

‫‪ -4‬کدام گزینه لحیم‌کاری صحیح را در شکل ‪ 1-97‬نشان می‌دهد؟ تيك بزنيد‪.‬‬

‫شكل‪1- 97‬‬

‫‪ -5‬کدام گزینه نام دستگاه شکل ‪1-98‬را بیان می‌کند؟‬

‫‪ )2‬هویه هفت تیری‬ ‫‪ )1‬قلع کش حرارتی‬
‫‪ )4‬قلع کش پیستونی‬ ‫‪ )3‬هویه قلم ‌‬
‫ی‬

‫شكل ‪1- 98‬‬

‫‪ Soldring Iron -6‬به معنی ‪ ....................................‬است و برای ‪ ................................‬به کار می‌رود‪.‬‬

‫‪ Veroboard -7‬همان بُرد ‪ ......................................‬است‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان ‪/ 1‬لحیم کاری قطعات گسسته‬

‫الگوی آزمون نظری پایان واحد یادگیری‬

‫‪ -1‬در لحیم‌کاری سخت‪ ،‬درجه حرارت کار باال و در لحیم‌کاری نرم درجه حرارت کار پائین است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحيح □‬
‫‪ -2‬در لحیم‌کاری عناصر الکترونیکی از روغن‌های کروسیو(ساینده) استفاده می‌شود‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحيح □‬
‫‪ -3‬کدام گزینه از ویژگی‌های روغن لحیم نیست؟‬
‫‪ )1‬حل کردن اکسیدها و هیدرات‌ها‬
‫‪ )2‬گسترش سریع و نفوذ در سطح فیبر‬
‫‪ )3‬ترکیب نشدن با فلزات‬
‫‪ )4‬نقطه ذوب باال‬
‫‪ -5‬در شکل ‪ 1-99‬نام هر یک از گزینه ها را در محل خود بنويسيد‪.‬‬
‫الف‪ -‬قلع کشی پیستونی‬
‫ب‪ -‬قلع کشی حرارتی‬
‫پ‪ -‬هویه قلمی‬
‫ت‪ -‬هویه هفت تیری‬

‫شكل ‪1- 99‬‬

‫‪-6‬کدام گزینه مقدار وات مناسب هویه را برای لحیم‌کاری روی بُرد مدار چاپی نشان می‌دهد؟‬
‫‪80w )4‬‬ ‫‪60w )3‬‬ ‫‪40w )2‬‬ ‫‪20w )1‬‬
‫‪ -7‬قطعه نشان داده شده در شکل ‪ 1-100‬از کدام نوع است؟‬
‫‪DIP‬‬
‫‪TH‬‬
‫‪SMD‬‬

‫شكل ‪1- 100‬‬

‫‪77‬‬
 ‫آزمون عملی پایان واحد یادگیری‬

‫الگوی آزمون ‪ :1‬قلع اندود كردن سيم‬

‫‪ )1‬دو سر دو قطعه سیم مفتولی را به فاصله ‪ 1/5‬سانتی متر روکش برداری کنید‪.‬‬
‫‪ )2‬سرهای سیم‌ها را تمیز کنید‪.‬‬
‫‪ )3‬یک سر از هر یک از سیم‌ها را قلع اندود کنید‪.‬‬
‫‪ )4‬دو طرف دیگر سیم را که قلع اندود نشده است بهم اتصال دهید‪.‬‬
‫‪ )5‬محل اتصال را لحیم‌کاری کنید‪.‬‬

‫آزمون ‪ :2‬مونتاژ و دمونتاژ قطعات از روی فیبر اوراقی‬

‫‪ )1‬بــا اســتفاده از ابــزار مناســب‪ ،‬ســه قطعــة انتخابــی توســط مربــی را براســاس اســتاندارد‌های تعریــف شــده از‬
‫بُــرد جــدا کنیــد‪.‬‬
‫‪ )2‬پایه‌های قطعا ت و محل پایه‌های قطعات روی فیبر مدار چاپی را تمیز کنید‪.‬‬
‫‪)3‬قطعات جدا شده را دوباره طبق استاندارد روی بُرد مونتاژ کنید‪.‬‬

‫آزمون ‪ :3‬سرویس کاری نوک هویه و قلع کش پیستونی‬

‫‪ )1‬قطعات قلع کش پیستونی را از هم جدا کنید‪.‬‬
‫‪ )2‬قلع کش را به طور کامل سرویس کنید‪.‬‬
‫‪ )3‬قطعات قلع کش را روی هم سوار کنید‪.‬‬
‫‪ )4‬نوک هویه قلمی‌را از هم جدا کنید‪.‬‬
‫‪ )5‬پس از تمیز کردن‪ ،‬نوک را در جای خود قرار دهید و قلع اندود کنید‪.‬‬
‫‪ )6‬عملکرد هویه و قلع کش را روی قطعه آزمایش کنید تا از صحت کار آن‌ها مطمئن شوید‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫ارزشیابی شایستگی مونتاژ و دمونتاژ قطعات مجزا (‪)discrete‬‬
‫واحد ياد گيري ‪1‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬اجرای انواع اتصال و ابزارهای مرتبط با آن‬
‫‪ -2‬اجرای لحیم‌کاری برای اتصال دو سیم به یکدیگر‬
‫‪ -3‬ساخت انواع سیم‌های رابط مورد نياز‬
‫‪ -4‬دمونتاژ یا پیاده کردن قطعات ‪ TH‬و ‪ DIP‬از روی الیه مدار چاپی‬
‫‪ -5‬مونتاژ یا نصب قطعات ‪ TH‬و ‪ DIP‬روی الیه مدار چاپی‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫مونتاژ و دمونتاژ قطعات الکترونیکی و سایر اجزای مداربا دقت و استانداردهای تعریف شده‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪-1‬اجرای صحیح و استانداردروکش‌برداری از سیم‌ها‬
‫‪ -2‬انتخاب واستفاده درست و استاندارد از ابزار هاي مورد نياز‬
‫‪ -3‬انتخاب و آماده‌سازی هویه برای انجام عمل لحیم‌کاری‬
‫‪ -4‬اجرای صحیح و استاندارد اتصال دو سیم با روش لحیم‌کاری‬
‫‪ -5‬دمونتاژ صحيح و استاندارد قطعات مختلف از روی فیبر اوراقی توسط هویه و قلع‌کش‬
‫‪ -6‬مونتاژ صحيح واستاندارد قطعات الکتریکی و الکترونیکی روی فیبر مدار چاپی به وسيله هویه‬
‫‪ -7‬استخراج اطالعات فنی دستگاه ها‪ ،‬و قطعات از روی راهنمای کاربرد و برگه اطالعات‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫شــرایط‪ :‬مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای‬
‫طبیعــی (‪ 18‬تــا ‪27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانه‬
‫متصــل بــه شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪10‬‬

‫ابزار و تجهیزات‪ :‬ابزار عمومی کارگاه الکترونیک‪ -‬ابزار لحیم‌کاری‪ -‬فیبر اوراقی‪ -‬انواع سرسیم‌های مختلف‪ -‬پیچ و مهره‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬
‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬
‫‪1‬‬ ‫اجرای صحیح روکش‌برداری از سیم‌ها‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫استفاده مناسب و درست از پیچ‌گوشتی‪ ،‬سیم‌لخت‌کن‪ ،‬سیم‌چین و ابزار‬ ‫‪2‬‬
‫لحیم‌کاری‬
‫‪2‬‬ ‫انتخاب و آماده‌سازی هویه برای انجام عمل لحیم‌کاری‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫اجرای صحیح اتصال دو سیم از طريق لحیم‌کاری‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫دمونتاژ قطعات مختلف از روی فیبر اوراقی توسط هویه و قلع‌کش‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬ ‫مونتاژقطعاتالکتریکیوالکترونیکیرویفیبرمدارچاپیتوسطهویه‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫استخراج اطالعات فنی دستگاه‪ ،‬و قطعات از روی راهنمای کاربرد و برگه اطالعات‬ ‫‪7‬‬
‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬
‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪79‬‬
80
 ‫پودمان ‪2‬‬
‫مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫هر ساختمان مسکونی برای برقراری روشنایی و استفاده از دستگاه‌های برقی نیاز به سیم‌کشی صحیح و مطابق‬
‫با استانداردهای بین‌المللی دارد‪ .‬انتخاب صحیح سیم‌ها و اتصاالت آن‪ ،‬ساختمان را ایمن و دستگاه‌های برقی را‬
‫ازآسیب‪ ،‬مصون نگه می‌دارد‪ .‬همچنین نصب صحیح و قابل اطمینان وسایل نگه دارنده دستگاه‌های مورد نیاز منازل‬
‫از اهمیت خاص برخورداراست‪ .‬در این فصل در حد مورد نیاز به مباحث دریل‌کاری و سیم‌کشی می‌پردازیم‪ .‬کسب‬
‫صحیح این مهارت‌ها‪ ،‬شما را قادر می‌سازد تا بتوانید عیوب ساده احتمالی در سیم‌کشی ساختمان و در دستگاه‌های‬
‫برقی را برطرف نمائید‪ .‬‬

‫‪81‬‬
 ‫‪2‬‬

‫دریل کاری وسیم کشی‬

‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫در سيم‌بندي دستگاه‌ها و مدارها انواع اتصال‌هاي جداشدني را چگونه بر قرار مي‌كنند؟‬
‫انواع اتصال سرسيم (كابلشو‪ )cable shoe -‬به چه منظور و چگونه برقرار مي‌شود؟‬
‫براي اتصال وسايلي مانند پايه تلويزيون به ديوار از چه نوع ابزار و موادي استفاده مي‌شود؟‬
‫چرا در دستگاه‌ها و ساختمان‌هاي مسكوني از فيوزهاي اصلي و فرعي استفاده مي‌شود؟‬
‫چرا در داخل هرآپارتمان يك تابلو توزيع مجهز به فيوزهاي جداگانه قرار مي‌دهند؟‬
‫سیم‌کشی توکار و روکار چه كاربردهايي دارد و تفاوت آن‌ها در چيست؟‬
‫چرا بايد سیم‌کشی روشنایی‪ ،‬كولر‪ ،‬پریزهاي آشپزخانه از یکدیگر جدا باشند؟‬
‫سیم اتصال زمين كه همان ارت است‪ ،‬چه نقشی در سیم‌کشی برق ساختمان دارد؟‬
‫چرا قطر سیم استفاده شده در سیم‌کشی پریزآشپزخانه با ساير پریزها متفاوت است؟‬
‫در مسیر سیم‌کشی مربوط به پريز‌ها‪ ،‬با توجه به تعداد پريزها چه نكاتي بايد رعايت شود؟‬
‫چرا مدار سیم‌کشی مربوط به برق حمام نیاز به حفاظت‌های خاص خود دارد؟‬

‫سیم‌کشــی و نصــب تجهیــزات الکتریکــی یکــی از مراحــل مهــم در اجــراي عمليــات اجرايــي ســاختمان‌های مســکونی‬
‫بــه حســاب مي‌آيــد‪ .‬انتخــاب درســت ســیم و اتصــاالت آن‪ ،‬و نصــب صحيــح و اســتاندارد وســايل الكتريكــي و الكترونيكــي‬
‫در تــداوم كار ايمــن و پايــدار دســتگاه‌ها وحفاظــت از شــبكه الكتريكــي خانگــي‪ ،‬محلــي و كشــوري نقــش کلیــدی دارد‪.‬‬
‫همچنیــن چگونگــي اســتفاده و نگــه داری از ابــزار مرتبــط در ســیم‌بندي و سيم‌کشــی از اهمیــت ویــژه‌ای برخــوردار‬
‫اســت‪ .‬در ایــن فصــل مهارت‌هــای اوليــه و مــورد نيــاز بــراي ســیم‌بندي‪ ،‬سيم‌کشــی و نصــب تجهیــزات مربــوط بــه‬
‫وســايل و دســتگاه‌هاي الكتريكــي و الكترونيكــي را كســب خواهيــد كــرد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه ايــن كــه در فراينــد اجــراي ایــن واحــد يــاد گيــري عــاوه بــر بســتن انــواع اتصال‌هــاي قابــل جــدا شــدن‪ ،‬بــا‬
‫اســتفاده از دریــل‪ ،‬پيــچ و رول پــاگ اقــدام بــه نصــب تجهيــزات الكتريكــي و الكترونيكــي مي‌نمائيــد و مدارهايــي ماننــد‬
‫کلیدهــای یک‌راهــه‪ ،‬دوراهــه‪ ،‬دیمــر‪ ،‬فتوســل‪ ،‬کولرآبــی و رلــه راه‌پلــه کــه مربــوط بــه سیم‌کشــی ســاختمان اســت‪ ،‬را تجربــه‬
‫می‌کنیــد‪ ،‬بــه راحتــی می‌توانیــد ایــن مهارت‌هــا را در زندگــی روزمــره خــود بــه کار ببریــد و از آن هــا کســب درآمــد کنیــد‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬
‫اجــرای ســیم بنــدی‪ ،‬دریــل کاری ‪ ،‬ســاخت اتصــاالت مــورد نیــاز دســتگاه های الکتریکــی و الکترونیکــی و ســیم کشــی‬
‫مدارهــای الکتریکــی بــر اســاس شــرح کار‬

‫‪82‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ - 2-1‬سیم‌بندی در مدارهای الکتریکی‬

‫بــراي ســيم‌بندي مدارهــاي مربــوط بــه دســتگاه‌هاي الكتريكــي و الكترونيكــي نيــاز بــه قطعــات و ابــزار خــاص‬
‫داريــم‪ .‬تنــوع ايــن قطعــات و ابــزار بســيار زيــاد و گســترده اســت‪ .‬در ايــن مبحــث بــه اســتفاده كاربــردي ايــن‬
‫ابــزار در ســيم‌بندي و سيم‌كشــي در قالــب كارهــای عملــي مي‌پردازيــم‪ .‬از آن جــا كــه بــراي اجــراي ايــن‬
‫فعاليت‌هــا نيــاز بــه ابزارهــاي مشــترك ماننــد انبردســت‪ ،‬ســيم‌چين و ابــزار لحيـم‌كاري داريــم‪ ،‬ايــن ابزارهــا را‬
‫ابــزار عمومــي مي‌ناميــم و در هــر كار عملــي فقــط ابزارهــاي ويــژه را ذكــر مي‌كنيــم‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫كارعملي ‪ :1‬اتصال سرسيم به كابل و سيم‬
‫هدف‪:‬خواندن مشخصات كابل‌ها وسيم‌ها واتصال"سرسيم" به آن‌ها‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬ابزار عمومي‪ ،‬كابل ‪ 3‬در ‪ 1/5‬يا ‪ ،2/5‬سـيم افشـان ‪ 1/5‬يا ‪ ،2/5‬انواع سرسـيم‌هاي‬
‫پركاربـرد در دسـتگاه‌هاي الكتريكـي و الكترونيكي‪ ،‬انواع انبر پرچ سرسـيم‪ ،‬چاقوي كابل‌بري‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫‪ -1‬معمــوالً بــا اســتفاده از حــروف و اعــداد‪ ،‬مشــخصات فنــي کاب ‌‬
‫ل‪‎‬هــا و ســيم‌ها را روی بدنــه درج می‌کننــد‪.‬‬
‫ایــن اطالعــات شــامل مــواردي ماننــد جنس‌هــادي‪ ،‬جنــس عايــق وســطح مقطــع اســت‪ .‬در شــكل ‪ 2-1‬برخــي‬
‫از ايــن اطالعــات را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شكل ‪ - 2-1‬مشخصا ت فني يك نوع کابل‬

‫فعا لیت‬
‫يـك قطعـه كابـل و يـك قطعـه سـيم را در اختيـار بگيريـد و مشـخصات فنـي نوشـته شـده روی آن‌ها را‬
‫مشـخص و در جـدول ‪ 2-1‬ثبـت كنيـد‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫مثال‪NYY3   × 2/5 mm2 rm 1kv :‬‬
‫‪ N‬اسـتاندارد كابـل در‪ ،VDE‬جنـس كابـل از مـس‪ y ،‬اول معـرف عایـق کامـل پروتـودور و ‪ y‬دوم نشـان دهنده‬
‫روپوش پروتودور اسـت‪ .‬سـه رشـته كابل با سـطح مقطـع‪ 2/5‬ميلي‌مترمربع (بـدون احتسـاب ارت)‪ ،‬مقطع‌هادي‌ها‬
‫گـرد و رشـته‌اي‪ ،‬ولتـاژ قابـل تحمل يك كيلـو ولت‪.‬‬

‫جدول ‪ 2-1‬ثبت اطالعات کابل‬

‫مشخصات‬ ‫مشخصات‬ ‫نوع‬

‫نوشته روي كابل‬ ‫كابل‬
‫مشخصات‬
‫نوشته روي سيم‬ ‫سيم‬
‫مشخصات‬

‫فیلم‬
‫فيلم برش و روكش‌برداري كابل را ببينيد‪.‬‬

‫‪ - 2‬بــا اســتفاده از چاقــو يــا قيچــي كابل‌بــري‪ ،‬ســيم‌چين و ســيم‌لخت‌كن‪ ،‬كابــل و ســيم را بــرش دهيــد‬
‫و سرســيم‌ها را بــه انــدازه ‪ 2‬ســانتي‌متر روكش‌بــرداري كنيــد‪ .‬در شــكل ‪ 2-2‬يــك نمونــه چاقــو و قيچــي‬
‫كابل‌بــري آمــده اســت‪.‬‬

‫شكل ‪ - 2-2‬چاقو وقيچي كابل بري‬

‫‪84‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫نکته‬
‫ازآن جاكـه در دسـتگاه‌هاي الكتريكـي و الكترونيكـي خانگـي اغلـب از كابل‌هـا و سـيم‌ها با سـطح مقطع‬
‫كـم اسـتفاده مي‌شـود‪ ،‬روكش‌بـرداري ايـن نـوع كابل‌هـا بـا كاتـر و سـيم‌لخت‌كن‌هاي معمولـي و بريـدن‬
‫آن‌ها بـا سـيم‌چين امكان‌پذيراسـت‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫ضرورت رعايت استاندارد رنگ عايق سيم و استفاده به موقع از فازمتر‬
‫بـرق‌كاري‪ ،‬داخـل يـك آپارتمـان روي نردبـان مشـغول تعميـر سيم‌كشـي بـود‪ .‬اوقبـل از شـروع كار‪ ،‬فيوز‬
‫را قطـع کـرده بـود‪ .‬در خلال اجـراي كار‪ ،‬بـا سـيم‌لخت‌كن خـودكار شـروع بـه روكش‌بـرداري سـيم آبی‬
‫مي‌كنـد‪ .‬ناگهـان دچـار بـرق گرفتگـي شـده و از نردبـان پـرت مي‌شـود‪ .‬همـكار او بـه كمـك او مي‌آيـد و‬
‫خوشـبختانه او را از مـرگ نجـات مي‌دهـد‪ .‬امـا برق‌كار به دليل مصدوميت شـديد و شكسـتگي اسـتخوان‬
‫شـش مـاه بسـتري مي‌شـود و زير بـار بدهي سـنگين مـي‌رود‪.‬‬

‫بارش فکری‬
‫بـراي جلوگيـري از ايـن نـوع حـوادث‪ ،‬بـه چـه نکاتـی باید توجـه کـرد؟ از طريق بـارش فكري موضـوع را‬
‫جمع‌بنـدي كنيـد و نتيجـه را در قالـب يـك پوسـتر به ديـوار كارگاه بچسـبانيد‪.‬‬

‫‪" - 3‬سرســیم"ها قطعاتــي هســتندکه بــرای برقــراري اتصــال و ارتبــاط جداشــدني و قابــل اعتمــاد اســتفاده‬
‫مي‌شــوند‪ .‬سرســيم‌ها بــا نام‌هــاي زیــر معرفی مي شــوند ‪:‬‬

‫كابل‌شو(كفشك كابل‪)cable shoes -‬‬

‫" وايرشو" (كفشك سيم ‪) wire shoes -‬‬
‫اتصال‌دهنده سيم (‪)wire connector‬‬
‫عايق‌كننده انتهاي سيم (‪)Pre-insulate wire terminal‬‬
‫بست كابل(‪)cable ferrules‬‬
‫"سرسيم‌هاي ارتباطي"‬

‫‪85‬‬
 ‫"سرســیم‌ها" دارای اشــکال و اندازه‌هــای متنــوع‬
‫متناســب بــا قطركابــل يــا ســیم هســتند و بــه صــورت‬
‫نــري (‪ )male‬يــا مادگــي (‪ )female‬ســاخته مي‌شــوند‪.‬‬
‫سرســیم‌ها را بــرای برقــراری ارتبــاط یــا گرفتــن‬
‫انشــعاب بــه كار می‌برنــد‪ .‬در شــکل ‪2-3‬چنــد نمونــه‬
‫"سرســيم" را مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬
‫سرســيم‌ها ماننــد هــر قطعه ديگــري داراي مشــخصات‬
‫فنــي هســتند‪ .‬مشــخصات فنــي سرســيم‌ها در برگــه‬
‫اطالعــات آن‌هــا درج مي‌شــود‪.‬‬
‫شكل ‪ - 2-3‬چند نمونه سرسيم‬

‫ترجمه کنید‬
‫متـن انگليسـي زيـر مشـخصات فنـي از جملـه ابعـاد "سرسـيم‌هاي" شـكل ‪2 -4‬را نشـان مي‌دهـد‪ .‬متـن را‬
‫ترجمـه كنيد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-4‬نمونه ديگري از سر سيم‌ها و مشخصات فنی آن‬

‫‪Product name: Insulated cord end terminals‬‬

‫‪Details: pre-insulate wire terminal, wire connector, cable shoes, wire shoes, cable ferrules‬‬
‫‪Application: help multi core wire connection to brass terminal or electrical applicant‬‬
‫‪Usage: put the multi core wire into tube, then use the crimping tools to crimp, insert this cable shoes‬‬
‫‪to brass terminal or electrical applicant‬‬
‫‪Material: Copper / PVC‬‬
‫‪Fireproof: yes‬‬
‫‪Cable range:0/5 mm2- 50 mm2‬‬

‫‪86‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫تعــدادي سرســيم در اختيــار بگيريــد‪ .‬ســپس مشــخصات فنــي سرســيم‌ها را بــا مشــخصات فنــي سرســيم‌هاي‬
‫نشــان داده شــده در شــكل ‪ 2-4‬مقايســه كنيــد و نتيجــه را بــه طــور خالصــه بنويســيد‪:‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪ - 4‬تعــدادي از"سرســيم‌ها" قابــل پرس‌شــدن (پرســي‪ )crimp type -‬و برخــي ديگــر قابــل لحيــم‌كاري‬
‫( ‪ ) solder type‬هســتند‪ .‬سرســيم‌هايي نيــز وجــود دارنــد كــه ابتــدا بايــد پــرس‪ ،‬ســپس لحيــم‌كاري شــوند‪.‬‬
‫شــكل ‪ 2-5‬تعــدادي از سرســيم‌هاي قابــل لحي ـم‌كاري را نشــان مي‌دهــد‪ .‬توجــه داشــته باشــيد كــه تعــدادي‬
‫از سرســيم‌هاي نشــان داده شــده در شــكل‪ 2-5‬هــر دو ويژگــي قابليــت لحي ـم‌كاري و قابليــت پــرس شــدن را‬
‫دارنــد‪ .‬معمــوالً سرســيم‌ها در بــازار ايــران بــه اســامي گوناگونــي ماننــد كشــويي‪ ،‬تيغـه‌اي‪ ،‬حلقـه‌اي‌‪ ،‬اســتوانه‌اي‌‪،‬‬
‫ميلــه‌اي‪ ،‬فشــنگي چنگالــي‪ ،‬بيلــي و موزي خوانــده می شــوند‪.‬‬

‫پژوهش کنید‬
‫بـا مراجعـه بـه رسـانه‌هاي مختلـف از جمله فضـاي مجازي‪ ،‬نام هریک از سرسـيم‌هاي نشـان داده شـده‬
‫در شـكل ‪ 2-5‬را بنویسید‪.‬‬

‫شكل ‪ - 2-5‬سرسيم‌هاي قابل لحيم‌كاري‬

‫تعدادي سر سيم قابل لحيم‌كاري را در اختيار بگيريد و مشخصات آن را بنويسيد‪.‬‬

‫‪..............................................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................‬‬

‫‪87‬‬
‫‪ -5‬ســيم افشــان مناســب بــا قطــر سرســيم را انتخــاب و قلع‌انــدود كنيــد‪ .‬در صورتــي كــه ســيم افشــان‬
‫قلع‌انــدود شــده داريــد‪ ،‬می توانیــد از آن اســتفاده كنيــد‪ .‬ســپس دو نمونــه سرســيم را لحيـم‌كاري کــرده و بــراي‬
‫ارزشــيابي بــه مربــي خــود نشــان دهيــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫براي كسب مهارت بيشتر اين فعاليت را در خارج از ساعات درسي تمرين كنيد‪.‬‬

‫‪ - 6‬در شــكل ‪2-6‬چنــد نمونــه سرســيم پرســي را مالحظــه مي‌كنيــد‪ .‬ابتــدا نــام فارســي ايــن سرســيم‌ها‬
‫را بيابيــد و يادداشــت كنيــد‪ .‬ســپس بــا اســتفاده از دســتگاه‌هاي پــرس مخصــوص‪ ،‬آن‌هــا را بــا ســيم افشــان‬
‫مناســب قلع‌انــدود شــده بــا دســتگاه پــرس كابــل (‪ )crimping tools‬پــرس كنيــد‪.‬‬
‫در شكل ‪ 2-7‬يك نمونه دستگاه (انبر) پرس سرسيم را مالحظه مي‌كنيد‪.‬‬

‫شكل ‪ - 2-7‬دستگاه پرس سرسیم های پرسی‬ ‫شكل ‪ -2-6‬سرسيم‌هاي پرسي‬

‫چگونگــي اســتفاده از دســتگاه پــرس سرســيم را در راهنمــاي كاربــرد آن مي‌نويســند‪ .‬راهنمــاي كاربــرد دســتگاه‬
‫پرســي را كــه در اختيــار داريــد مطالعــه كنيــد و نحــوه اســتفاده از آن را بياموزيــد‪ .‬ســپس چنــد نمونــه سرســيم‬
‫را پــرس كنيــد و بــراي ارزشــيابي بــه مربــي خــود نشــان دهيــد‪ .‬نمونه‌هايــي از مراحــل اجــراي پــرس سرســيم‬
‫در كتــاب همــراه هنرجــو آمــده اســت‪.‬گزارش كوتاهــي از ايــن فعاليــت بنويســيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................................................................‬‬

‫‪88‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ - 7‬سرســيم‌هايي وجــود دارندكــه بــدون بريــدن ســيم مي‌توانيــم از ســيم انشــعاب بگيريــم‪ .‬نمون ـه‌اي از ايــن‬
‫سرســيم نصــب شــده و ســاختمان داخلــي آن را در شــكل‪ 2-8‬مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫اینجا به سیم اصلی می خورد‬

‫اینجا به سرسیم کشویی نری‬

‫شكل ‪ -2-8‬سرسيم انشعابي و ساختمان داخلي آن‬

‫در شكل ‪ 2-9‬تصوير اينفوگرافي چگونگي ایجاد اتصال انشعابي را با استفاده از سرسيم مشاهده مي‌كنيد‪.‬‬

‫‪-2‬محكم كردن در پوش‬ ‫‪-1‬قرار دادن سيم‬

‫‪ -4‬برقراري اتصال‬ ‫‪ -3‬اتصال سيم فرعي به سرسيم‬

‫شكل‪ -2-9‬برقراری اتصال انشعابی با سرسيم انشعابي‬

‫بــا اســتفاده از اتصــال سرســيم انشــعابي نمونه‌هايــي از انشــعاب را برقراركنيــد و بــراي ارزشــيابي بــه مربــي خــود‬
‫ارائــه نمائيد‪.‬گــزارش كوتاهــي از مراحــل كار خود بنويســيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬

‫‪89‬‬
‫‪ - 8‬در ســیم کشــی و ســيم‌بندي دســتگاه‌هاي الكتريكــي‪ ،‬الكترونيكــي و ســاختمان‪ ،‬بــرای اتصــال دو ســیم بــه‬
‫یکدیگــراز ترمینال‌هايــي ماننــد‪:‬‬
‫ترمينال‌هاي پيچي (‪)electric wire terminal‬‬
‫فشاري (‪)push type socket‬‬
‫كشويي (‪)slide type terminal‬‬
‫يك‌پارچه (‪)modular plug terminal‬‬
‫تطبيق‌دهنده (‪)wire adaptor terminal‬‬
‫اســتفاده می‌شــود‪ .‬تنــوع و گســتردگي ترمينال‌هــا بســيار زيــاد اســت‪ .‬در ايــن قســمت بــه تعــداد كمــي از‬
‫آن‌هــا كــه كاربــرد بيشــتري دارنــد‪ ،‬مي‌پردازيــم‪.‬‬
‫ترمینــال دو بخــش فلــزی و عایــق دارد‪ .‬بخــش فلــزی ترمينــال ارتبــاط الکتریکــی بیــن دو يــا چنــد ســیم را‬
‫برقــرار مي‌كنــد و بــه ترمينــال اســتحكام مي‌بخشــد‪ .‬عایــق پالســتيكي‪ ،‬چينــي يــا كائوچويــي ترمينــال نقــش‬
‫جداســازي و عایق‌بنــدي اتصال‌هــا را بــر عهــده دارد‪ .‬ترمینال‌هــا در شــکل‌ها و اندازه‌هــاي متناســب بــا‬
‫جريــان عبــوري از ســيم ســاخته مي‌شــوند‪ .‬همچنيــن بــا توجــه بــه نامــي كــه دارنــد آن‌هــا را با ســاز وکارهای‬
‫(مکانیزم‌هــای) مختلــف طراحــي مي‌كننــد‪ .‬در شــكل‪ 2-10‬چنــد نمونــه ترمينــال مربــوط بــه دســتگاه‌هاي‬
‫الكتريكــي‪ ،‬الكترونيكــي و سيم‌كشــي ســاختمان را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫پ) …‬ ‫ب) …‬ ‫الف) …‬

‫ج) …‬ ‫ث) …‬ ‫ت) …‬

‫خ) …‬ ‫ح) …‬
‫شكل ‪ - 2-10‬چند نمونه ترمينال‬ ‫چ) …‬

‫‪90‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫فعا لیت‬
‫بـا مراجعـه بـه رسـانه‌هاي مختلف و بررسـي دسـتگاه‌هاي الكتريكي و الكترونيكـي كه در دسـترس داريد‪،‬‬
‫ترمينال‌هاي نشـان داده شـده در شـكل‪ 2-10‬را شناسـايي و نا ‌م آنها را بنویسـید‪.‬‬

‫‪ - 9‬در سيم‌كشــي ســاختمان ازترمینــال بلوکــی پیچــی‬

‫اســتفاده مي‌كننــد‪ .‬ايــن ترمينال‌هــا در اندازه‌هــاي‬
‫مناســب بــراي ســيم‌هاي بــا ســطح مقطــع ‪ 1/5mm2‬تــا‬
‫‪ 10mm2‬ســاخته مي‌شــوند‪ .‬در ايــن ترمينــال اتصــال‬
‫ســيم و اســتحکام مکانیکــی محــل اتصــال از طریــق فشــار‬
‫پیــچ بــر روی‌هــادی تأمیــن می‌شــود‪ .‬جنــس ترمینــال‬
‫بلوکــی پیچــی‪ ،‬پالســتیک‪ ،‬چينــي یــا بــا کلیــت (كائوچو)‬
‫شكل ‪ -2-11‬اتصال سيم به ترمينال بلوكي‬ ‫اســت‪ ،‬شــكل ‪ 2-11‬تصویــر پالســتیکی آن را نشــان‬
‫می دهــد‪.‬‬
‫ســیم مفتولــی يــا افشــان قلــع انــدود شــده (سرســوزني)‬
‫را متناســب بــا قطرترمینــال بلوکــی‪ ،‬پیچــی پالســتیکی‬
‫انتخــاب کنیــد‪ .‬روکــش ســیم‌ها را بــه انــدازه نصــف بخش‬
‫فلــزی ترمینــال برداریــد‪‌.‬هــادی ســیم‌ها را در بخــش‬
‫فلــزی ترمینــال بگذاريــد‪ .‬پیچ‌هــای ترمینــال بلوكــي را بــا‬
‫پیچ‌گوشــتی مناســب محكــم كنيــد‪ .‬ايــن كار را چنديــن‬
‫بــار اجــرا كنيــد تــا مهــارت الزم را بــه دســت آوريــد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-12‬ترمینال فشاری اهرمي‬ ‫‪ - 10‬ترمینــال فشــاری اهرمــي بــرای اتصــال ســیم‌ها تــا‬
‫انــدازه ‪2/5 mm2‬ســاخته شــده‌اند‪ .‬اســتحکام مکانیکــی‬
‫محــل اتصــال بــا مکانیــزم فشــار اهــرم صــورت مي‌گيــرد‪،‬‬
‫شــکل ‪.2-12‬‬
‫ترمینــال فشــاری اهرمــي انــدازه ســیم مفتولــی يــا افشــان‬
‫قلع‌انــدود شــده (سرســوزني يــا بــا سرســيم) متناســب‬
‫بــا قطــر ترمینــال فشــاری اهرمــي انتخــاب کنیــد‪ .‬مشــابه‬
‫اتصــال ســيم بــه ترمينــال بلوكــي ‪ ،‬ســيم‌ها را بــه ترمينال‬
‫شكل ‪ -2-13‬اتصال سيم به ترمينال فشاري در قوطي تقسيم‬ ‫اتصــال دهيــد و اهــرم آن را محكــم كنيد‪ .‬در شــكل ‪2-13‬‬
‫چگونگــي اتصــال ســيم بــه يــك نمونــه ترمينــال فشــاري‬
‫ســه ســيمه را در قوطــي تقســيم مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫‪91‬‬
‫‪ - 11‬ترمینــال کانکتــور پیچــی بــرای اتصــال ســیم‌ها تــا انــدازه ‪ 2/5mm2‬ســاخته شــده‌اند‪ .‬ايــن ترمينال‌هــا‬
‫را وايرنــات (‪ )wire nut connector‬مي‌نامنــد‪ .‬اســتحکام مکانیکــی محــل اتصــال بــا مکانیــزم پیچانــدن کانکتــور‬
‫تأمیــن می‌شــود‪ .‬جنــس عایــق کانکتــور پیچــی باکالیــت اســت‪ ،‬شــكل‪.2-14‬‬
‫کانکتــور پیچــی متناســب بــا قطرســیم مفتولــي يــا افشــان را برداریــد و طبــق شــكل ‪ 2-15‬ســيم‌ها را بــه هــم‬
‫متصــل کنیــد‪ ،‬ســپس كانكتــور را روی محــل اتصــال بگذاریــد و بپیچانیــد تــا محکــم شــود‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-14‬ترمینال کانکتور پیچی‬

‫شكل ‪ -2-15‬مراحل اتصال ترمینال کانکتور پیچی‬

‫‪ -12‬در شــكل ‪ 2-16‬دو نمونــه كابــل اتصــال و ســوكت‌‌هاي آن كــه مربــوط بــه دســتگاه‌هاي مختلــف از‬
‫جملــه كامپيوتــر اســت را مالحظــه مي‌كنيــد‪ .‬ايــن اتصــاالت معمــوالً بــا پــرس مخصــوص و لحيـم‌كاري انجــام‬
‫مي‌شــود‪ .‬چنــد نمونــه كابــل اتصــال غيرقابــل اســتفاده را برداريــد‪ .‬ســوكت‌هاي آن‌هــا را بــاز كنيــد و مجــددا ً‬
‫اتصال‌هــا را بــر قــرار كنيــد‪ .‬ايــن كار را آن قــدر تمريــن كنيــد تــا مهــارت الزم را كســب نمائيــد‪.‬‬

‫شكل ‪2-16‬‬

‫‪ -13‬ترمينال‌هــا و ســوكت‌های يــك پارچــه‪ )modular plug terminal(،‬نوعــي ســوكت نــر و مــاده اســت‪ ،‬كــه‬
‫بــه طــور هــم زمــان چنديــن اتصــال را در مــدار برقــرار مي‌كنــد‪ .‬ايــن نــوع ســوكت‌ها در شــبكه‌هاي رايان ـه‌اي‬
‫و تلفــن كاربــرد دارنــد‪ .‬بــراي اتصــال كابــل چنــد ســيمه بــه ســوكت از دســتگاه پــرچ مخصــوص اســتفاده‬
‫مي‌كننــد‪ ،‬در شــكل ‪ 2 -17‬نمونه‌هايــي از ايــن ســوكت‌ها را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫شكل ‪ -2-17‬چند نمونه سوكت يك پارچه‬

‫در شــكل ‪ 2 -18‬دو نمونــه دســتگاه پــرچ ايــن نــوع ســوكت‌ها را مي‌بينيــد‪ .‬نــوع اول (الــف) مربــوط بــه ســوكت‬
‫تلفــن و شــبكه اســت كــه چگونگــي پــرچ كردن توســط آن نشــان داده شــده اســت‪.‬‬

‫(ب)‬ ‫(الف)‬
‫شكل ‪ -2-18‬دو نمونه دستگاه پرج سوكت يك پارچه‬

‫نــوع دوم (ب) ويــژه قطعــات صنعتــي اســت‪ ،‬كــه بــه طــور هم زمــان‬
‫ســيم را روكش‌بــرداري مي‌كنــد و جــا مي‌زنــد‪ .‬در شــكل ‪2 -19‬‬
‫عملكــرد دســتگاه پــرچ ســوكت را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬
‫دســتگاه‌هاي پــرچ بســيار متنــوع انــد‪ .‬چگونگــي اســتفاده از ايــن‬
‫دســتگاه‌ها را در راهنمــاي كاربــرد آن مي‌نويســند‪ .‬بــا مراجعــه‬
‫بــه راهنمــاي كاربــرد دســتگاه پرچــي كــه در اختيــار داريــد‪ ،‬نحــوه‬
‫ا بــا آن كار كنيــد‪ .‬از اســتادكار كارگاه‬‫كاربــرد آن را بياموزيــد و عمـ ً‬
‫شكل ‪ -2-19‬استفاده از يك نوع دستگاه پرچ‬
‫و مربــي خــود كمــك بگيريــد‪.‬‬
‫گزارش كوتاهي از اين فعاليت بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬

‫‪93‬‬
 ‫‪ 2-2‬دريل‌كاري (سوراخ‌كاري با ماشين مته)‬

‫يكــي از فعاليت‌هايــي كــه هــر فــرد فنــي بايــد در آن‬

‫مهــارت داشــته باشــد‪ ،‬دري ـل‌كاري اســت‪ .‬زيــرا معمــوالً‬
‫بــراي اجــراي هــر كار فنــي نيــاز بــه اســتفاده از متــه‬
‫و دريــل (ماشــين متــه ‪ )drill-‬داريــم‪ .‬دريــل دســتگاهي‬
‫اســت كــه بــه وســيله آن مــي توانيــم روي يــك جســم يــا‬
‫روي ديــوار ســوراخ ايجــاد كنيــم‪ .‬متــه (‪ )drill bit‬ابــزاري‬
‫اســت كــه روي دريــل نصــب مي‌شــود و بــا چرخــش آن‬
‫بــه وســيله دريــل‪ ،‬حفــره يــا ســوراخ ايجــاد مي‌گــردد‪.‬‬
‫دريــل را بــا ابعــاد و توان‌هــاي مختلــف مي‌ســازند‪ .‬در‬
‫شــكل ‪ 2-20‬يــك نمونــه دريــل برقــي كــه داراي تنظيــم‬
‫شكل‪-2-20‬يك نمونه دريل و مته‬ ‫ســرعت اســت و يــك نمونــه متــه را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫كارعملي ‪ :2‬سوراخ‌كاري با دريل‬
‫هدف‪:‬انتخاب دريل ومته و سوراخ‌كاري با آن‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬ابـزار عمومـي‪ ،‬لوازم خط‌كشـي‪ ،‬انـواع پيچ‌هاي خـودرو چوب و آهـن‪ ،‬دريل‬
‫بـا وات مناسـب‪ ،‬انـواع متـه (حداكثر با قطـر ‪ 10‬ميلي‌متـر)‪ ،‬تخته چوبي بـراي سـوراخ‌كاري‪ ،‬رول پالك‬
‫بـا توجه بـه نياز‪.‬‬

‫مراحل اجراي كار‬

‫‪ -1‬از مشــخصه‌هاي مهــم دريــل مي‌تــوان حداقــل و حداكثــر قطــر متــه‪ ،‬تــوان‪ ،‬ســرعت چرخــش(دور در‬
‫دقيقــه ‪ )rpm‬و ميــزان تنظيــم دور آن را نــام بــرد‪ .‬ايــن مشــخصات را روي پــاك دريــل مي‌نويســند‪.‬‬

‫فعا لیت‬
‫مشخصات دريل خود را از روي پالك آن استخراج كنيد و بنويسيد‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................................................................‬‬

‫‪94‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫سه نظام‬ ‫‪ -2‬معمــوالً متــه را روي قطعـه‌اي بنــام ســه نظــام كه روي‬
‫نــوك دريــل قــرار دارد‪ ،‬نصــب مي‌كننــد‪ .‬قطــر متـه‌اي كــه‬
‫مي‌تــوان روي ســه نظــام نصــب كــرد‪ ،‬بســتگي بــه تــوان‬
‫دريــل و ابعــاد ســه نظــام دارد‪ .‬ايــن مشــخصات در دفترچه‬
‫راهنمــاي دريــل نوشــته مي‌شــود‪ .‬در شــكل ‪ 2-21‬دو‬
‫نمونــه ســه نظــام و آچــارآن را مشــاهده مي‌كنيــد‪ .‬متــه را‬
‫بــا آچــار ســه نظــام روي دريــل محكــم مي‌كننــد‪.‬‬
‫آچار سه نظام‬

‫شكل‪ -2-21‬دو نمونه سه نظام‬

‫فعالیت‬
‫دريـل خـود را بررسـي كنيـد و بـا مراجعه بـه دفترچه راهنمـاي كاربـرد آن حداقل و حداكثر قطـر مته آن‬
‫را مشـخص كنيد‪.‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................‬‬

‫‪ -3‬مته‌هــا بــه صــورت اينچــي و ميلي‌متــري ســاخته مي‌شــوند‪ .‬امــروزه از مته‌هــاي اينچــي كم‌تــر اســتفاده‬
‫مي‌شــود‪ .‬در شــكل‪ 2-22‬يــك ســري متــه را مالحظــه مي‌كنيــد‪ .‬ايــن نــوع مته‌هــا را آبــكاري شــده مي‌نامنــد‪.‬‬
‫مته‌هــاي آبــكاري شــده بــراي ســوراخ‌كاري آهــن مناســب هســتند‪.‬‬

‫شكل ‪-2-22‬چند نمونه مته آبكاري شده‬

‫‪95‬‬
 ‫فعا لیت‬
‫تعـدادي متـه آبـكاري شـده در اختيـار بگيريـد و آن هارا بررسـي كنيـد و قطر‌هاي آن‌ها را مشـخص‬
‫نمائيـد‪ .‬معمـوالً قطـر متـه را روي بدنـه آن حـك مي‌كننـد‪ .‬در صورتي كه نوشـته آن پاك شـده اسـت از‬
‫کولیـس یـا ميكرومتر اسـتفاده كنيد‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................‬‬
‫بـا اسـتفاده از آچـار سـه نظـام‪ ،‬مته‌هـا را روي دريـل محكم و سـپس آن‌هـا را بـاز كنيد‪ .‬ايـن عمل را‬
‫آنقـدر تكـرار كنيـد تا مهـارت الزم را كسـب نمائيد‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫براي نصب مته روي سـه نظام‪ ،‬حتماً از دسـتكش اسـتفاده كنيد‪ .‬اين فرايند را با نظارت اسـتادكار كارگاه‬
‫و مربي خـود انجام دهيد‪.‬‬

‫نوعــي متــه ديگــر وجــود دارد كــه بــراي ســوراخ‌كاري ديوار‌هــاي گچــي‪ ،‬ســيماني و ســنگي بــه كار مـي‌رود‪ .‬ايــن‬
‫نــوع متــه را «الماســه» مي‌نامنــد‪ .‬در شــكل‪ 2-23‬يــك نمونــه از ايــن متــه را مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-23‬یک نمونه مته الماسه‬

‫فعا لیت‬
‫تعدادي مته الماسه در اختيار بگيريد و آن را بررسي كنيد و قطر‌هاي آن‌ها را مشخص نمایید‪.‬‬

‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪96‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ -4‬هنــگام ســوراخ‌كاري بــا دريــل ‪ ،‬حتمـاً لبــاس كار داشــته باشــيد و نــكات ايمنــي مربــوط بــه آن را رعايــت‬
‫كنيــد‪.‬‬
‫فیلم‬
‫فيلم دريل‌كاري و نكات ايمني مربوط به آن را ببينيد‪.‬‬

‫در ايـن قسـمت مي‌خواهيـم بـا اسـتفاده از ماشـين مته (دريـل) سـوراخ‌كاري كنيم‪ .‬بـراي اين منظـور مراحل زير‬
‫را اجـرا كنيد‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫اين مراحل كار را حتماً با نظارت استادكار يا مربي كارگاه انجام دهيد‪.‬‬
‫تخته چوبي را آماده كنيد و آن را توسط گيره يا فرد ديگري در جاي مناسب محكم نگه داريد‪.‬‬
‫با استفاده از خط‌كش و مداد محل سوراخ‌كاري را مشخص كنيد‪.‬‬
‫مته مناسب پيچ خودرو چوب را انتخاب كنيد و روي سه نظام نصب نمایید‪.‬‬
‫دريل را با نظارت استادكار كارگاه به برق بزنيد و با كمك هم گروهي خود چوب را سوراخ كنيد‪.‬‬
‫با استفاده از پيچ‌گوشتي پيچ خودرو‪ ،‬پیچ را روي چوب ببنديد‪.‬‬
‫مراحل باال را براي چند عدد پيچ ديگر انجام دهيد تا مهارت الزم را كسب كنيد‪.‬‬

‫‪ -5‬در اكثــر مواقــع ضــرورت ايجــاب مي‌كنــد وســايلي‬

‫ماننــد آينــه‪ ،‬چــراغ ديــواري‪ ،‬المــپ ســقفي و قــاب‬
‫عكــس يــا پايــه تلويزيــون را نصــب كنيــم‪ .‬در ايــن‬
‫مــوارد نمي‌توانيــم پيــچ را بــه طــور مســتقيم روي‬
‫ديــوار ببنديــم‪ ،‬لــذا از رول پــاگ اســتفاده مي‌كنيــم‪.‬‬
‫رول پــاگ قطعــه‌اي پالســتيكي اســت كــه داخــل‬
‫ســوراخ روي ديــوار قــرار مي‌گيــرد و پيــچ روي آن‬
‫بســته مي‌شــود‪ .‬در شــكل ‪ 2-24‬يــك نمونــه‬
‫رول پالگ را مال حظه مي‌كنيد‪.‬‬
‫شكل ‪ -2-24‬يك نمونه رول پالگ‬

‫‪97‬‬
 ‫فعالیت‬
‫تعـدادي رول پلاگ در اختيـار بگيريـد و آن‌ها را بررسـي كنيد و قطر آن‌ها را مشـخص نمائيـد‪ .‬با مراجعه‬
‫بـه جعبـه رول پالگ مته‌هاي مناسـب با آن را مشـخص نمائيد‪.‬‬

‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................‬‬

‫در شكل ‪ 2-25‬دو نمونه رول پالگ را مي‌بينيد كه روي آن‌ها پيچ قرار دارد‪.‬‬

‫شكل ‪- 2-25‬دونمونه رول پالگ و پيچ نصب شده روي آن‬

‫فعالیت‬
‫بـا توجـه بـه شـكل ‪2 -25‬چگونگـي عملكـرد رول‌پلاگ و پيـچ بـراي محكم نگه داشـتن اشـياء روي‬
‫ديـوار را شـرح دهيد‪.‬‬

‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................‬‬

‫بـا نظـارت اسـتادكار كارگاه و رعايـت نكات ايمني و اسـتاندارد‌هاي مربوطه چند عـدد پيچ و رول پالگ‬
‫روي ديـوار ببنديـد‪ .‬درصورتـي كـه شـرايط براي نصـب روي ديوار وجود ندارد‪ ،‬بسـتن پيـچ و رول پالگ را‬
‫روي تختـه چوبي انجـام دهيد‪.‬گزارش كوتاهي از اين فعاليت بنويسـيد‪:‬‬

‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................................‬‬

‫‪98‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ - 6‬نــوع ديگــري دريــل برقــي قابــل شــارژ وجــود دارد كــه بــه دليــل نداشــتن ســيم رابــط جهــت اتصــال بــه‬
‫بــرق شــهر مــورد اســتقبال قــرار گرفتــه اســت‪ .‬در شــكل‪ 2-26‬يــك نمونــه از ايــن نــوع دريــل را مشــاهده‬
‫مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شكل ‪-2-26‬يك نمونه دريل شارژي‬

‫در صورتــي كــه دريــل شــارژي در اختيــار داريــد‪ ،‬آن را در اختيــار بگيريــد و بــا اســتفاده از راهنمــاي كاربــرد آن‬
‫مشــخصات فنــي آن را اســتخراج كنيــد و بنويســيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬
‫در صورت امكان با رعايت نكات ايمني و رعايت استاندارد‌ها با دريل شارژي سوراخ‌كاري كنيد‪.‬‬
‫‪ -7‬نوعــي دریل‌هــاي كوچــك وجــود دارد كــه بــه وســيله آن فيبــر مــدار چاپــي را ســوراخ‌كاري مي‌كنيــم‪ .‬در‬
‫شــكل ‪ 2-27‬يــك نمونــه از ايــن نــوع دريل‌هــاي مينياتــوري را مشــاهده مــي كنيــد‪.‬‬

‫شكل‪-2-27‬يك نمونه دريل مینیاتوری‬

‫‪99‬‬
‫بــا رعايــت اصــول ايمنــي و رعايــت اســتاندارد‌ها بــا اســتفاده از دریــل كوچــك مينياتــوري تعــدادي ســوراخ روي‬
‫فيبــر مــدار چاپــي مســتعمل ايجــاد كنيــد‪ .‬خالصـه‌ای از فراينــد اجــراي ايــن كار را بنويســيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬روی کابلی نوشته شده است‪rm 2KV :‬‬
‫کابل رشته‌ای با مقطع گرد و حداکثر ولتاژ قابل تحمل عایق کابل ‪ 2‬کیلو ولت است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ Cable Shoe -2‬یــا سرســیم‌ها قطعاتــی هســتند کــه بــرای اتصــال‪ ..............‬اســتفاده می‌شــوند‪ .‬برخــی از‬
‫آن‌هــا از نــوع ‪ crimp type‬یــا‪ ................‬و برخــی دیگــر از نــوع ‪ Solder type‬یــا‪ .................‬هســتند‪.‬‬
‫‪ -3‬نوع ترمینال‌های شکل ‪2-28‬را در کنار هریک بنویسید‪.‬‬

‫شكل ‪2-28‬‬

‫‪ -4‬دو نمونــه دســتگاه را نــام ببریــد کــه در آن‌هــا از ترمینال‌هــا و ســوکت‌های یــک پارچــه (‪modular plug‬‬
‫‪ )Terminal‬اســتفاده شــده اســت‪.‬‬
‫‪ -5‬بــا توجــه بــه جــدول‪ ،‬هــر یــک از کلمــات ســتون (الــف) را بــه ترمینــال مربوطــه در ســتون (ب) اتصــال‬
‫د هید ‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫ب‪ -‬شکل ترمینال‬ ‫الف ‪ -‬نوع ترمینال‬

‫فشاری‬

‫پیچی‬

‫کشویی‬

‫یک پارچه‬

‫‪ -2-3‬اتصال كليد يك پل و پريز‬

‫نقشــه سيم‌كشــي ســاختمان‪ :‬بــرای نقشــه سیم‌کشــی یــک ســاختمان نیــاز بــه نقشــه مربــوط بــه بــرق‬
‫ســاختمان داریــم‪ .‬نقشــه بــرق (روشــنایی) نوعــی زبــان ترســیم بــرای انتقــال اطالعــات و ایده‌هــای ذهنــی طــراح‬
‫بــرق‪ ،‬بــه بــرق‌کار اســت‪.‬‬
‫وقتــی در خیابــان بــه ســاختمان‌های مســکونی نــگاه می‌کنیــد‪ ،‬تقریب ـاً ســاختمان‌ها ظاهــری مشــابه دارنــد‪،‬‬
‫پــس تفــاوت ســاختمان‌های مســکونی در چیســت؟‬
‫بــرای ترســیم نقشــه‌های الکتریکــی ســاختمان الزم اســت تــا تصویــر و نمایــی متفــاوت بــا شــکل ظاهــری‬
‫ســاختمان داشــته باشــیم‪ ،‬کــه ایــن تصویــر از بــرش زدن تصویــر ســه بعــدی ســاختمان ایجــاد می‌گــردد‪.‬‬
‫اگــر بــا اســتفاده از یــک صفحــه بــرش فرضــی‪ ،‬قســمت بــاالی یــک طبقــه ســاختمان را بــرش بزنیــم و از زاویــه‬
‫بــاال بــه نقشــه بــه دســت آمــده از ســاختمان نــگاه کنیــم‪ ،‬بــه نقشــه حاصــل پــان گوینــد‪ .‬روی پالن ســاختمان‬
‫بــا اســتفاده از نقشــه فنــی قطعــات و مدارهــا‪ ،‬نقشــه روشــنایی فنــی را رســم مي‌كننــد‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫نقشــه روشــنایی پایــه و اســاس اجــرای سیم‌کشــی روشــنایی اســت‪ .‬توانایــی خوانــدن نقشــه‪ ،‬مهارتــی اســت‬
‫کــه بــا اســتفاده از آن‪ ،‬می‌توانیــد مشــخصات اجــزای یــک نقشــه معمــاری و هم‌چنیــن جانمایــی تجهیــزات‬
‫الکتریکــی و مســیر مدارهــای روشــنایی را مشــخص نماییــد‪ .‬شــکل ‪ 2-29‬نقشــه روشــنایی یــک واحــد مســکونی‬
‫را نشــان می‌دهــد‪ .‬فراگيــري ايــن مبحــث بــه طراحــي و اجــراي تأسيســات الكتريكــي ســاختمان برمي‌گــردد‪.‬‬
‫ايــن تأسيســات شــامل سيم‌كشــي بــرق‪ ،‬سيم‌كشــي آنتــن مركــزي‪ ،‬سيم‌كشــي دوربيــن مــدار بســته و تلفــن‬
‫اســت‪ .‬بــراي كســب اطالعــات بيشــتر بــه منابــع تخصصــي مرتبــط مراجعــه كنيــد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-29‬نقشه برق ساختمان یک واحد مسکونی‬

‫مقررات ملی ساختمان (مبحث ‪:)13‬‬

‫‪ -1‬نقشـه‌ها و نمودارهــا بایــد خوانــا و واضــح باشــند و بــه نحــوی تهیــه شــده باشــند کــه بیــن‬
‫ی وجــود نداشــته باشــد‪.‬‬
‫خطــوط و اجــزای برقــی و زمینــه نقشــه معمــاری هیچ‌گونــه ابهامـ ‌‬

‫تابلــو توزيــع‪ :‬در هــر واحــد مســكوني يــك تابلــو توزيــع وجود‬
‫دارد كــه آن را جعبــه فيــوز مي‌نامنــد‪ .‬نقــش ايــن تابلــو جداســازي‬
‫مســير‌هاي سيم‌كشــي و ايمــن كــردن آن اســت‪ .‬بــراي مثــال اگــر‬
‫بــه هــر دليلــي اشــكالي در قســمتي از سيم‌كشــي ســاختمان بــه‬
‫وجــود آيــد‪ ،‬ســاير قســمت‌ها تحــت تأثيــر قــرار نگيــرد‪ .‬در شــكل‬
‫‪ 2-30‬تعــدادي از نماد‌هــاي فنــي متــداول را مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2-30‬تعدادي از نماد‌هاي فني متداول در سيم‌كشي ساختمان‬

‫‪102‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫بــا توجــه بــه نماد‌هــاي نشــان داده شــده بــه محــل نصــب جعبــه فیــوز در شــكل ‪ 2-29‬دقــت کنیــد‪ .‬شــاید‬
‫ایــن بهتریــن محــل بــرای جعبــه فیــوز باشــد‪ .‬زیــرا هــم در قســمت درب ورودی ســاختمان اســت و هــم از تمــام‬
‫قســمت‌های‌هــال بــه خوبــی دیــده می‌شــود‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫نقشه شكل ‪ 2-29‬را بررسي كنيد و نام نماد‌هاي فني ترسيم شده را روي نقشه بنويسيد‪.‬‬
‫نقشـه‌اي مشـابه نقشـه شـكل ‪ 2-29‬در داخـل آپارتمـان يـا منزل مسـكوني خود با دسـت بكشـيد و‬
‫محـل جعبـه فيـوز‪ ،‬كليد‌هـا‪ ،‬پريز‌هـا و المپ‌هـا را روي آن مشـخص كنيد‪ .‬سـپس گزارش كارايـن فعاليت‬
‫را ارائـه دهيد‪.‬‬

‫انواع سيم‌كشي تاسيسات الكتريكي از نظر اجرا‪:‬‬

‫سيم‌كشــي تاسيســات الكتريكــي از داخــل لولــه و داكــت (‪ )duct‬صــورت مي‌گيــرد‪ .‬سيم‌كش ـي‌ها بــه صــورت‬
‫تــوكار يــا روكار بــه اجــرا در مي‌آيــد‪ .‬بــراي اصــاح سيم‌كشــي بــه صــورت روكار در اماكــن مســكوني يــا‬
‫تجــاري كوچــك معمــوالً از داكــت اســتفاده مي‌كننــد‪ .‬داكت‌هــا مســير‌هاي سيم‌كشــي خــاص هســتندكه‬
‫نــوع ســاده آن ازجنــس پالســتيك يــا مــواد مشــابه ديگــر بــا مقطــع چهــار گــوش در ابعــاد مختلــف توليــد‬
‫مي‌شــود‪ ،‬شــكل ‪.2-31‬‬

‫شكل ‪ -2-31‬دو نمونه داكت‬

‫فعالیت‬
‫بـا مراجعـه بـه رسـانه‌هاي مختلـف و بـازار‪ ،‬مشـخصات فنـي و قيمـت حد اقل سـه نمونـه داكـت متداول‬
‫ديگـر را بيابيد‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪103‬‬
 ‫بارش فکری‬
‫چـرا در يـك آپارتمـان‪ ،‬ازهـر قسـمت كـه بايد با فيـوز موجـود در جعبـه كليدكنترل شـود‪ ،‬يك لوله‬
‫جـدا گانه كشـيده مي‌شـود؟ نتيجـه حاصـل از جمع‌بندي را بنويسـيد‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................................................................................................................‬‬

‫در طراحــی نقشــه‪ ،‬مقــررات ملــی ســاختمان بایــد رعایــت شــود‪ .‬مقــررات در زيــر آمــده اســت‪ .‬رعایــت ایــن‬
‫مقــررات توســط طــراح‪ ،‬ترســیم‌کننده و مجــري الزامی‌اســت‪ .‬بنــدی از مبحــث ‪ 13‬در ادامــه آمــده اســت‪.‬‬

‫مقررات ملی ساختمان (مبحث ‪:)13‬‬

‫‪ -1‬نقش ـه‌های نشــان‌دهنده محــل فیزیکــی لــوازم‪ ،‬وســایل و دســتگاه‌ها بایــد در زمینــه نقشــه‬
‫معمــاری بــه نــام پــان تجهیــزات پیــاده شــود‪ .‬مقیــاس نقش ـه‌ها نبایــد کم‌تــر از یــک صــدم‬
‫با شد ‪.‬‬

‫پژوهشکنید‬
‫دربـاره بندهـای دیگـر مبحـث ‪ 13‬مقررات ملی سـاختمان که مربوط به رسـم نقشـه برق سـاختمان‬
‫اسـت‪ ،‬تحقیـق کنیـد و نتیجه تحقیق خـود را بـه کالس درس ارائه دهید‪.‬‬
‫‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬
‫به نظر شما نقشه روشنایی چه کاربردی دارد و چگونه استفاده می‌شود؟‬
‫‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬

‫‪104‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫نرم افزار‬
‫بـا اسـتفاده از آموزش‌هایـی کـه در درس نقشه‌کشـی رایانـه‌ای فـرا گرفته‌ایـد و بـا اسـتفاده از نرم‌افـزار‬
‫مولتي‌سـيم و اتوکـد نقشـه کلیـد یـک پـل را همـراه بـا پریـز رسـم کنید‪.‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ - 1‬نقشه برق ساختمان چه اجزايي دارد؟‬
‫‪ - 2‬عالمت‌های فنی مربوط به کلید یک پل‪ ،‬کلید دو پل‪ ،‬المپ و جعبه فیوز را رسم کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬چه كساني ملزم به اجراي مقررات ملي ساختمان هستند؟‬
‫‪ -4‬به چه دليل درساختمان‌هاي مسكوني جعبه فيوز نصب مي‌كنند؟‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی‪ :3‬سیم‌کشی کلید یک پل با یک المپ و یک پریز‬
‫از كليـد يـك پـل و پريـز برای اجرای سیم‌کشـی جهت تأمین روشـنایی یک اتاق اسـتفاده مي‌شـود‪ .‬اين‬
‫سيم‌كشـي شـامل یـک المـپ اسـت کـه از یـک نقطـه روشـن و خامـوش می شـود‪ .‬همچنین بـرای مدار‬
‫یـک پریـز بـا کنتاکت محافـظ زمین‪ ،‬بـراي اتصال دسـتگاه‌ها‪ ،‬پيش‌بينـي كنيد‪.‬‬
‫كليـد يـك پل مشـابه روشـن كـردن يك ال‌ئـي‌دي با كليد و باتري اسـت بـا اين تفاوت كه در سيم‌كشـي‬
‫ال با خطر جاني مواجه هسـتيم‪.‬‬ ‫سـاختمان بـا ولتاژ ‪ 220‬ولت سـرو كار داريـم و عم ً‬
‫در اجـرای مدارهـای عملـی ایـن قسـمت می‌توانید از دیـواری کـه در کارگاه بـرای این منظور آماده شـده‬
‫اسـتفاده کنیـد و سیم‌کشـی مدارهـا را از داخـل لوله‌هایی که روی دیوار نصب شـده اسـت‪ ،‬انجـام دهید یا‬
‫بـر روی تابلـو گسـترده ويژه سیم‌کشـی كـه در تمام هنرسـتان‌ها موجود اسـت‪ ،‬اسـتفاده كنيد‪.‬‬
‫هدف‪ :‬اجراي مدار كليد يك پل و پريز در سيم‌كشي ساختمان‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬ابـزار عمومـي‪ ،‬كليـد يـك پـل‪ ،‬پريز بـا اتصال زميـن‪ ،‬فازمتـر‪ ،‬سـيم ‪ 1/5‬يا ‪،2‬‬
‫ترمينـال بلوكـي‪ ،‬تابلو سيم‌كشـي‬

‫‪105‬‬
 ‫مراحل اجراي كار‬
‫‪ -1‬مدارهــای الکتریکــی را بــه صورت‌هــای مختلفــی رســم می‌کننــد‪ .‬مهم‌تریــن آن‌هــا نقشــه "فنــی"‪ " ،‬نقشــه‬
‫حقیقــی" و "نقشــه مســیر جریان" هســتند‪.‬‬
‫نقشــه فنــی (شــماي فنــي‪ -‬نقشــه تک خطــی مــدار)‪ :‬شــمای فنــی‪ ،‬نمــای ســاده یــک خطی اســت‬
‫کــه طــرز اتصــال قســمت‌های اصلــی مــدار را‪ ،‬بــدون ســیم‌های کمکــی‪ ،‬نشــان می‌دهــد‪ .‬تعــداد ســیم‌های‬
‫مــوازی بــه وســیله رســم خطــوط کوتــاه مایــل روی قســمت‌های مختلــف مشــخص می‌شــود‪ .‬شــکل ‪2-32‬‬
‫شــمای فنــی مــدار الکتریکــی اتصــال کلیــد یــک پــل و پریــز را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل‪ -2-32‬نقشه فنی مداركليد يك پل و المپ‬

‫نقشــه حقیقــی‪ :‬شــمای حقیقــی‪ ،‬نقشــه عملــی اســت و بــرای نشــان دادن طریقــه اتصــال کلیه ســیم‌های‬
‫رابــط بــه كليد‌هــاو تــا حــدودی محــل واقعــی قرارگرفتــن اجــزای مــدار بــه کار م ـی‌رود‪ .‬شــکل ‪ 2-33‬نقشــه‬
‫حقیقــی مــدار يــك پــل و پريــز را بــا قوطــي تقســيم نشــان مي‌دهــد‪.‬‬
‫پریزهــا‪ ،‬جعبه‌هــای تقســیم و اتصــاالت داخــل آن‌هــا را می‌تــوان بــا حــرف ‪ X‬و یــک اندیــس عــددی نشــان داد‬
‫ولــی در اغلــب نقشـه‌ها‪ ،‬جعبــه تقســیم را بــا عالمــت اســتاندارد نشــان می‌دهنــد و بــرای جلوگیــری از شــلوغی‬
‫نقشــه از گذاشــتن حــروف روی جعبــه و اتصــاالت داخلــی آن خــودداری می‌کننــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫امـروزه در سيم‌كشـي تـوكار سـاختمان از قوطي تقسـيم اسـتفاده نمي‌شـود‪ .‬در اين قسـمت بـه دليل اين‬
‫كـه اجـراي سيم‌كشـي روي تابلو گسـترده صـورت مي‌گيرد‪ ،‬قوطي تقسـيم را در نظر گرفته‌ايـم‪ .‬همان‌طور‬
‫كـه مشـاهده مي‌كنيـد سـيم فـاز بـا‪ L1‬سـيم نول با ‪ N‬و سـيم زمين يا ارت با ‪ PE‬نشـان داده شـده اسـت‪.‬‬
‫سـيم فاز سـيم خطرناك و برق‌دار اسـت‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-33‬نقشه حقيقي مدار كليد يك پل و المپ‬

‫‪106‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫نقشــه مســیر جریــان‪ :‬ایــن نقشــه‪ ،‬مســیر‬

‫عبــور جریــان را از مــدار بــه طــور ســاده نشــان‬
‫می‌دهــد‪ .‬شــکل ‪.2-34‬‬

‫شکل‪ - 2-34‬شمای مسیر جریان كليد يك پل و المپ‬

‫فعالیت‬
‫نقشـه سیم‌کشـی کلیـد یـک پـل با یـک پریز و یـک المپ كه در شـكل ‪ 2-35‬نشـان داده شـده اسـت را‬
‫تکمیـل کنیـد‪ .‬توجـه داشـته باشـيد كـه بـه پريز يك سـيم نول و يك سـيم فـاز وصل مي‌شـود‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-35‬تكميل نقشه فني و حقيقي كليد يك پل وپريز‬

‫‪ -2‬فازمتــر یــا فازنمــا وســیله‌ای اســت کــه توســط‬

‫آن می‌تــوان ســیم‌های فــاز را از نــول تشــخیص داد‪.‬‬
‫شــکل ‪ 2-36‬چگونگــی اســتفاده از فازمتــر را نشــان‬
‫می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل‪ -2-36‬نمایش ولتاژ با استفاده از فازمتر‬

‫ساختمان داخلی فازمتر از قسمت‌های زیر تشکیل شده است‪:‬‬

‫نــوک فلــزی فازمتــر کــه بــه فــاز اتصــال پیــدا می‌کنــد و معمــوالً بــه وســیله روکــش عایــق پالســتیکی‬
‫پوشــیده شــده اســت‪.‬‬

‫‪107‬‬
‫مقاومــت داخلــی فازمتــر حــدود چنــد کیلــو اهــم اســت کــه در موقــع اتصــال بــه فــاز‪ ،‬جریــان بســیار ضعیفی‬
‫(در حــدود میکروآمپــر) از مــدار فازمتــر می‌گــذرد‪.‬‬
‫المپ نئون فازمتر که با روشن شدن‪ ،‬وجود فاز را مشخص می‌کند‪.‬‬
‫فنــر بــاالی المــپ نئــون کــه می‌تــوان توســط پیــچ انتهایــی فازمتــر آن را بــه بــدن اتصــال داد تــا مــدار‪،‬‬
‫بســته و المــپ روشــن شــود‪.‬‬
‫کلیــه قســمت‌ها در داخــل یــک عایــق پالســتیکی بــه نــام دســته فازمتــر جــای می‌گیــرد‪ .‬معمــوالً مقــدار‬
‫ولتــاژ عایــق فازمتــر روی آن نوشــته می‌شود‪.‬شــکل ‪ 2-37‬ســاختمان داخلــی فازمتــر را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-37‬ساختمان داخلی فازمتر‬

‫در حقیقــت بــا اتصــال فازمتــر بــه پریــز بــرق (بخــش فــاز) و اتصــال انگشــت بــه قســمت انتهایــی آن‪ ،‬یــک‬
‫مــدار ایجــاد می‌شــود و اختــاف پتانســیل ایجــاد شــده‪ ،‬باعــث روشــن شــدن چــراغ فازمتــر می‌شــود‪.‬‬

‫پژوهش‬
‫اگـر بیـن زمیـن و بـدن‪ ،‬عایـق خوبی برقرار باشـد (مثل کفش عایـق) ‪ ،‬آیا بـاز المپ فازمتر روشـن خواهد‬
‫شد ؟‬

‫فازمتــر دیجیتالــی‪ :‬امــروزه بــا ســاخت فازمترهــای دیجیتالــی‪ ،‬بــه تدريــج فازمترهــای قدیمی‌جــای خــود را‬
‫بــه فازمترهــای دیجیتــال می‌دهنــد‪.‬‬
‫بــا تمــاس دادن قســمت فلــزی فازمتــر بــا ســيم فــاز و فشــار دادن دکمــه تســت بــا انگشــت‪ ،‬المــپ نئــون‬
‫روشــن مي‌شــود‪ ،‬شــکل ‪ 2-38‬فازمتــر دیجیتالــی را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫‪108‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫د‬

‫شکل‪ -2-39‬نمونه ديگر فازمتر دیجیتالی‬

‫شکل ‪ -2-38‬ساختمان داخلی فازمتر دیجیتالی‬

‫مزیت فازمترهای دیجیتال‬

‫قابلیت اندازه‌گیری ولتاژهای ‪۲۲۰-۱۲‬ولت نوع ‪ AC‬و ‪ DC‬را دارد‪.‬‬
‫میزان ولتاژ را دقیقاً نشان میدهد‪.‬‬
‫استفاده از آن بی خطر است‪.‬‬
‫کم حجم است و قابلیت قرارگیری در انواع جعبه و کیف‌های ابزار را دارد‪.‬‬
‫در شکل ‪ 2-39‬نمونه دیگری از فازمتر دیجیتالی را مشاهده می‌کنید‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫کار بـا بـرق انسـان را در بسـیاری از وضعیت‌ها و موقعیت‌هـای خطرناک قرار می‌دهد‪ .‬هدف از این قسـمت‬
‫آگاه سـاختن هنرجویـان از خطراتـي اسـت که در شـرایط عـادی کار وجـود دارد‪ .‬رعايت نـكات ايمني زير‬
‫مي‌تواند مفيد باشـد‪.‬‬
‫تمام اقدامات تعمیر و نگه‌داری مربوط به دستگاه‌های برقی فقط توسط فرد مجاز انجام گیرد‪.‬‬
‫هنگامی‌کـه دسـتگاه‌ها در حـال تعمیرنـد بایـد کلیدها قطـع و فیوزها باز باشـند و فقط فـردی که آن‌ها‬
‫را بـاز و یـا قطع کرده اسـت بایـد آن‌ها را دو بـاره وصل کند‪.‬‬
‫در هنـگام تعویـض فیـوز سـوخته بایـد بـرق بـه طـور کلـی قطع شـود و سـپس فیوز سـوخته بـا فیوز‬
‫معـادل آن عوض شـود‪.‬‬
‫هنگام کار با برق مراقب باشيد که زیر پا مرطوب نباشد‪ .‬هميشه‪ ،‬چوب خشک یا مواد پالستیکی که‬
‫عایق خوبی هستند‪ ،‬را در زیر پا قرار دهید‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫نکتــه ایمنــی مهــم‪ :‬بــه دليــل سیم‌کشــی نادرســت ‪ ،‬وجــود ســیم‌های بــدون‬
‫روكــش یــا دســتکاری وســایل برقــی‪ ،‬همــه ســاله افــراد بســیاری در معــرض‬
‫خطــر برق‌گرفتگــی قــرار می‌گیرنــد‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫با نظارت استادكار و مربي كارگاه با انواع فازمتر‌ها كار كنيد‪.‬‬

‫كليــد يــك پل‪:‬کلیــد یــک پــل در دو نــوع تــوکار و روکار ســاخته می‌شــود و همان‌طــور کــه از نــام آن‬
‫پیداســت‪ ،‬دارای یــک پــل‪ ،‬بــه عبــارت دیگــر یــک دگمــه بــرای قطــع و وصــل و یــک مســیر بــرای عبــور جریــان‬
‫اســت‪ .‬شــکل ‪ 2-40‬تصويــر ظاهــری ایــن نــوع کلیــد را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل‪ -2-40‬کلید یک پل‬

‫چگونگــي اتصــال ســيم بــه ترمينال‌هــاي كليــد‬

‫را در راهنمــاي نصــب كليــد كــه بــه صــورت يــك‬
‫برگــه كوچــك كــه در جعبــه كليــد قــرار دارد ارائــه‬
‫مي‌كننــد‪ .‬برخــي از كليد‌هــا داراي المــپ نئــون‬
‫هســتند كــه در زمــان خامــوش بــودن كليــد رو شــن‬
‫مي‌شود‪.‬شــكل ‪ 2- 41‬يــك نمونــه از ايــن نــوع كليــد‬
‫شکل ‪ -2-41‬مداركليد يك پل با المپ نئون‬ ‫را نشــان مي‌دهــد‪.‬‬

‫‪110‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫فعا لیت‬
‫چنـد نمونـه كليـد يـك پل و راهنمـاي نصـب آن را در اختيـار بگيريد و چگونگي اتصال سـيم‌ها بـه آن را‬
‫بياموزيد‪.‬‬

‫پریــز‪ :‬هــرگاه بخواهیــم انــرژی الکتریکــی را مســتقیماً مــورد اســتفاده قــرار دهیــم‪ ،‬نیــاز بــه وســیله‌ای‬
‫داریــم کــه بتوانیــم انــرژی الکتریکــی موجــود در خانــه‪ ،‬مغــازه‪ ،‬کارگاه یــا کارخانــه را بــه دســتگاه مــورد نظــر‬
‫(ماننــد ســماور‪ ،‬بخــاری) برســانیم‪ .‬ایــن اتصــال توســط جزئــی از مــدار بــه نــام پریــز انجــام می‌شــود‪ .‬پریزهــا‬
‫بــه دو دســته تــوکار و روکار‪ ،‬تقســیم می‌شــوند‪ .‬شــکل ‪ 2-42‬پریــز تــوکار و روکار را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫ب‪ -‬پریز روکار‬ ‫الف‪ -‬پریز توکار‬

‫شکل ‪ -2-42‬پریز توکار و روکار‬

‫بــرای حفاظــت اشــخاص و کاهــش خطــرات بــرق گرفتگــی‪ ،‬از سیســتم حفاظــت توســط ســیم زمیــن اســتفاده‬
‫ی بــه زمیــن وصــل می‌شــود‪.‬‬
‫می‌شــود‪ .‬در سیســتم حفاظــت توســط زمیــن‪ ،‬بدنــه دســتگاه‌ها بــه وســیله ســیم ‌‬
‫در ایــن صــورت اگــر ســیم فــاز بــه بدنــه وصــل شــود‪ ،‬فیــوز عمــل می‌کنــد و خطــر بــرق گرفتگــی در اثــر‬
‫تمــاس بــا بدنــه دســتگاه را از بیــن می‌بــرد‪ .‬پریزهــای بــرق بــا اتصــال زمیــن دارای ســه پیــچ هســتند کــه یکــی‬
‫ل ‪ 2-43‬پریــز ارت‌دار را نشــان می‌دهــد‪.‬‬ ‫از آن‌هــا مربــوط بــه اتصــال ســیم زمیــن می‌باشــد‪ .‬شــک ‌‬

‫نقشه حقیقی پریز ساده‬ ‫نقشه فنی پریز ساده‬ ‫نقشه فنی پریز ارت دار‬

‫شکل ‪ -2-43‬پریز با اتصال زمین (ارت‌دار)‬

‫‪111‬‬
 ‫نکته‬
‫هنگام بیرون کشـیدن دو شـاخه از پریز‪ ،‬اول دسـتگاه را خاموش کنید‪ .‬سـپس یک دسـت را دو طرف پریز‬
‫قـرار دهیـد و بـا دسـت دیگـر قسـمت سـخت دو شـاخه را بگیریـد و از پریـز برق جـدا کنید‪( .‬از کشـیدن‬
‫سـیم جدا ً خـودداری کنید)‪.‬‬

‫ســرپیچ‪ :‬ســرپیچ وســیله‌ای اســت کــه المــپ‬

‫را بــه آن می‌پیچنــد‪ .‬ســرپیچ‌ها در دو نــوع آویــز و‬
‫دیــواری ســاخته می‌شــوند‪ .‬ســرپیچ دیــواری را روی‬
‫ســطح کار نصــب می‌کننــد‪ .‬ســرپیچ آویــز را بــه‬
‫ســطح کار می‌آویزنــد‪ .‬در شــکل ‪ 2-44‬چنــد نمونــه‬
‫ســرپیچ آویــز و دیــواری را مشــاهده می‌کنیــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -2-44‬چند نوع سرپیچ آویز و دیواری‬

‫فعالیت‬
‫تعدادي سرپيچ را در اختيار بگيريد و به آن سيم متصل كنيد‪.‬‬

‫المــپ‪ :‬المــپ وســیله‌ای اســت کــه انــرژی‬

‫الکتریکــی را بــه انــرژی نورانــی تبدیــل می‌کنــد و‬
‫بــرای روشــنایی اســتفاده می‌شــود‪ .‬در شــکل ‪2-45‬‬
‫چنــد نمونــه المــپ رشــته‌ای‌‪ ،‬هالوژنــی‪ LED ،‬و کــم‬
‫مصــرف را مشــاهده می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-45‬چند نوع المپ روشنایی‬

‫فعا      لیت‬
‫تعدادي المپ را در اختيار بگيريد و مشخصات آن‌ها را بنويسيد‪.‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................‬‬
‫از روي جعبه المپ مشخصات آن را بنويسيد‪.‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................‬‬

‫‪112‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫نکته‬
‫سـوختن (عمـل کـردن) بـدون دلیـل فیـوز در مدارهـای الکتریکی نشـانه وجـود اتصـال کوتاه (یـا اتصال‬
‫بدنـه) در آن مـدار و یـا در مصرف‌کننده‌هـای مربـوط بـه آن مـدار اسـت‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫بـرای تعویـض المپ‌هـا ابتـدا کلیـد را روی حالـت خامـوش قـرار دهیـد و بـا اسـتفاده از فازمتـر از قطـع‬
‫جریـان بـرق مطمئـن شـوید‪ ،‬سـپس بـا یک دسـت قسـمت عایق سـرپیچ را نگـه داریـد و با دسـت دیگر‬
‫المـپ را بـاز کنید‪.‬‬

‫در شــكل ‪ 2- 46‬تصويــر واقعــي اتصــال كليــد يــك‬

‫پــل بــه المــپ را مــي بينيــد‪.‬‬

‫کاربــرد‪ :‬از ایــن مــدار بــرای قطــع و وصــل‬

‫وســایل الکتریکــی و روشــن وخامــوش کــردن‬
‫المپ‌هــا در اتاق‌هــای کوچــک‪ ،‬انبــاری‪ ،‬حمــام‬
‫و آشــپزخانه اســتفاده می‌شــود‪.‬‬

‫شکل ‪ - 2-46‬تصوير واقعي كليد يك پل و المپ‬

‫فعا      لیت‬
‫چند نمونه پريز و راهنماي نصب آن را در اختيار بگيريد و چگونگي اتصال سيم‌ها به آن را بياموزيد‪.‬‬

‫‪- 3‬کنتاکت‌های کلید یک پل را با اهم‌متر آزمایش کنید‪.‬‬

‫‪ - 4‬بــا رعايــت نــكات ايمنــي و اســتاندارد‌هاي تعريــف شــده‪ ،‬بــا اســتفاده از نقشــه و بــا نظــارت اســتادكار و‬
‫مربــي كارگاه‪ ،‬سیم‌کشــی را بــا یــک کلیــد یــک پــل‪ ،‬یــک پریــز و یــک المــپ بــر روی تابلــوی آموزشــی اجــرا‬
‫نمائیــد‪.‬‬
‫‪ -5‬در مسير اتصال حتماً فيوز مناسب قرار دهيد‪.‬‬

‫‪113‬‬
 ‫‪ - 6‬با نظارت استادكار و مربي كارگاه ولتاژ ورودی مدار را با ولت متر اندازه بگیرید‪.‬‬
‫‪ -7‬با نظارت استادكار و مربي كارگاه مدار را آزمایش کنید‪.‬‬
‫‪ - 8‬طرز کار مدار را توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ -9‬در یــک مدارشــامل کلیــد یــک پــل بــا یــک پریــز‪ ،‬فیــوز بــه طــور مــداوم عمــل می‌کنــد و امــکان وصــل‬
‫مجــدد وجــود نــدارد‪ .‬بــه پریــز یــک مصرف‌کننــده (وســیله برقــی) بــا ســیم متحــرک وصــل شــده اســت‪ .‬طــي‬
‫مراحــل زيــر عيب‌يابــي را انجــام مي‌دهيــم‪.‬‬
‫مدار را از شبکه جدا کنید‪.‬‬
‫هر دو قسمت از مدار را با یک اهم‌متر به منظور وجود یا عدم وجود ارتباط آزمایش کنید‪.‬‬
‫تمام قسمت‌های معیوب و اتصاالت مربوطه و وسایل را تا به آخر آزمایش کنید‪.‬‬
‫عیب را بر طرف كنيد‪.‬‬
‫مجددا ً قسمت‌های مختلف مدار را به هم وصل کرده و آماده نمائید‪.‬‬
‫مدار را آزمایش كنيد و از صحت كار آن مطمئن شويد‪.‬‬
‫پــس از اتمــام كار مــدار را بــاز كنيــد‪ ،‬تجهيــزات و ابزار‌هــا را جم ـع‌آوري و مرتــب كنيــد و در جــاي خــود‬
‫بگذاريــد‪.‬‬
‫در ارتباط با اين كار عملي گزارش كوتاهي بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬

‫‪ - 2-4‬اتصال كليد دو پل و پريز‬

‫مشــخصات‪ :‬مــدار کلیــد دو پــل در اتاق‌هــای پذیرایــی بــزرگ کــه بیــش از یــک المــپ یــا لوســتر دارنــد‪،‬‬
‫بــه كار مـي‌رود‪ .‬از مــدار کلیــد دو پــل بــرای کنتــرل دو المــپ یــا دو گــروه المــپ از یــک محــل بــا امــکان فقــط‬
‫قطــع و وصــل فــاز ا ســتفاده می‌شــود‪ .‬ایــن کلیــد در دو نــوع تــوکار و روکارســاخته مــي شــود‪ .‬شــکل ‪ 2-47‬دو‬
‫نــوع کلیــد دو پــل را نشــان می‌دهــد‪ .‬کلیــد دو پــل دارای ســه ترمینــال اســت‪ ،‬یکــی از ترمینال‌هــا مشــترک و‬
‫دو ترمینــال دیگــر غیرمشــترک نــام دارد‪.‬‬

‫شکل‪ - 2-47‬دو نوع کلید دوپل و نماد‌هاي فني آن‬

‫‪114‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :4‬اجرای سیم‌کشی کلید دو پل با پریز و تبديل‬
‫هدف‪ :‬اجراي مدار كليد دو پل و پريز در سيم كشي ساختمان‬
‫مـوا د‪ ،‬ابـزار و تجهيزات‪ :‬ابـزار عمومي‪ ،‬كليد دو پـل‪ ،‬پريز با اتصال زمين‪ ،‬فازمتر‪ ،‬سـيم ‪ 1/5‬يـا ‪ ،2‬ترمينال‬
‫بلوكي‪ ،‬تابلو سيم‌كشـي‬

‫مراحل انجام کار‪:‬‬

‫‪ -1‬طریقــه اتصــال‪ :‬مطابــق شــکل ‪ 2-48‬در کلیــد‬
‫دوپــل فــاز ‪ L‬بــه ترمینــال مشــترک کلیــد و هــر‬
‫یــک ازدو ترمینــال غیرمشــترک کلیــد بــه یکــی از‬
‫ترمینال‌هــای ســرپیچ‌ها متصــل مي‌شــوند‪ .‬ســیم‬
‫نــول ‪ N‬و ســیم ارت ‪ PE‬بــه ترمینــال مربوطــه در‬
‫ســرپیچ‌ها اتصــال مي‌يابنــد‪ .‬در شــكل ‪ 2-49‬نقشــه‬
‫شکل ‪ -2-48‬مدار الکتریکی کلید دوپل‬
‫فنــي و حقيقــي كليــد دو پــل را مشــاهده مي‌كنيــد‪.‬‬

‫‪X1‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪X1X1‬‬
‫‪PE‬‬
‫‪NN‬‬
‫‪L1‬‬
‫‪PEPE‬‬
‫‪L1L1‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪X1‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪L1/N/PE‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪X1X1‬‬ ‫‪44‬‬
‫‪L1/N/PE‬‬
‫‪L1/N/PE‬‬
‫‪Q1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Q1Q1‬‬ ‫‪33‬‬
‫‪E1‬‬ ‫‪E1‬‬ ‫‪1+2‬‬
‫‪E1E1‬‬ ‫‪E1E1 1 +1 2+ 2‬‬
‫‪Q1‬‬
‫‪Q1Q1‬‬

‫شکل‪ - 2-49‬نقشه‌هاي مدار كليد دو پل‬

‫‪L1‬‬
‫‪L1L1‬‬

‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬
‫در شــکل ‪ 2-50‬نقشــه فنــي مســير جريــان كليــد دو پــل‬
‫‪Q1Q1‬‬ ‫‪Q1Q1‬‬ ‫آمــده اســت‪.‬‬

‫‪E1‬‬ ‫‪E1‬‬ ‫‪E1‬‬

‫‪E1E1‬‬ ‫‪E1E1‬‬ ‫‪E1E1‬‬

‫‪N‬‬
‫‪NN‬‬ ‫شکل ‪ -2- 50‬نقشه مسير جريان کلید دوپل‬

‫‪115‬‬
‫شبیه‌ســازي مــدار واقعــي‪ :‬شــکل ‪ 2-51‬بــا اســتفاده از تصويرالمــپ واقعــی و کلیــد دوپــل‪ ،‬دو مــدار را‬
‫شبیه‌ســازی کرده‌ایــم‪ .‬معمــوالً در پشــت کلیــد دو پــل ســه پیــچ وجــود دارد‪ ،‬کــه رنــگ یــک پيــچ طالیــی و‬
‫پيــچ دیگــر نقــره‌ای اســت‪ .‬ســیم فــاز ورودی بــه پیــچ طالیــی وصــل می‌شــود و دو ســیم دیگــر بــه پیچ‌هــای‬
‫نقــره‌ای وصــل می‌شــوند‪.‬‬

‫شکل‪ -2-51‬شبيه‌سازي با تصوير المپ واقعي‬

‫فعالیت‬
‫نقشـه سیم‌کشـی کلیـد دوپـل بـا دو المـپ و دو پریـز را در شـكل ‪ 2-52‬تکمیـل کنیـد‪ .‬ابتدا نقشـه تک‬
‫خطی‪ ،‬سـپس نقشـه حقيقـي را رسـم كنيد‪.‬‬

‫شکل‪ -2-52‬تكميل نقشه‌هاي مدار كليد دو پل‬

‫بارش فکری‬
‫آیـا می‌دانیـد المپ‌هـای رشـته‌ای حـدود‪ 95‬درصد انـرژی الکتریکی را مسـتقیماً بـه گرما تبدیـل نموده و‬
‫تنهـا ‪ 5‬درصـد آن را بـه نور تبدیـل می‌کنند؟‬

‫‪116‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ -2‬مي‌خواهيــم در یــک اتــاق دو عــدد المــپ را بــه طــور مســتقل بــه وســیله یــک کلیــد دوپــل از یــک نقطــه‬
‫قطــع و وصــل كنيــم‪ .‬همچنیــن می‌خواهیــم دو عــدد پریــز را نیــز در گوش ـه‌های اتــاق نصــب نمائيــم‪ .‬بــراي‬
‫انجــام ايــن كار بــه ترتيــب زيــر عمــل مي‌كنيــم‪.‬‬
‫کنتاکت‌های کلید دوپل را با اهم‌متر آزمایش کنید‪.‬‬
‫سیم‌کشــی را بــا یــک کلیــد دو پــل‪ ،‬دو پریــز و دو المــپ بــرروی تابلــوی آموزشــی بــا نظــارت اســتادكار و‬
‫مربــي كارگاه اجــرا نمائیــد‪.‬‬
‫ولتاژ ورودی مدار را با نظارت استادكار و مربي كارگاه اندازه بگیرید‪.‬‬
‫مدار را با نظارت استادكار و مربي كارگاه آزمایش کنید‪.‬‬
‫طرزکار مدار را توضیح دهید‪.‬‬
‫مــدار را بــا نظــارت اســتادكار و مربــي كارگاه بــا شــیوه تابلــوی توزیــع (داشــتن فيوزجداگانــه بــراي روشــنايي‬
‫و پريز‌هــا) اجــرا نمائیــد‪.‬‬
‫مدار کلید تبدیل استاندارد را ببندید و عملکردآن را بررسی کنید‪.‬‬
‫فیــوز وســیله‌ای اســت کــه در مــدار بــه طــور ســری قــرار گرفتــه و مصرف‌کننــده را در مقابــل اتصــال‬
‫کوتــاه يــا جریــان زیــاد محافظــت می‌کنــد‪ .‬فیوزهــا در دو نــوع تنــدکار و کنــدکار وجــود دارنــد‪ .‬فیــوز کنــدکار‬
‫جریان‌هــای زیــاد را دیرتــر از فیــوز تنــدکار قطــع می‌کنــد و در جایــی بــه کار م ـی‌رود کــه اضافــه بــار کــم‬
‫مــدت‪ ،‬نبایــد ســبب قطــع مــدار شــود‪ .‬بــا انــواع فیــوز و ویژگی‌هــای آن در کتــاب عرضــه تخصصــی قطعــات‬
‫الکتریکــی و الکترونیکــی آشــنا شــدید‪.‬‬
‫‪ - 3‬گزارش کار عملی كوتاهي بنويسيد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................................................‬‬
‫‪ - 4‬عیب‌یابــی در مــدار کلیــد دو پــل بــا دو پریــز‪ :‬در یــک ســاختمان نوســاز یــک اتــاق در حــال‬
‫سیم‌کشــی اســت‪ .‬ایــن اتــاق دارای یــک کلیــد دوپــل بــا دو المــپ و دو پریــز اســت‪ .‬بــا زدن یکــی از دکمه‌هــای‬
‫کلیــد دوپــل هــر دو المــپ خامــوش می‌شــوند‪.‬‬
‫پریزهــای ایــن اتــاق نیــز بــه طــور مســتقل از مــدار کلیدهــا‪ ،‬دارای ولتــاژ می‌باشــند‪ .‬بــا توجــه بــه عملکــرد مــدار‪،‬‬
‫عیــب را جسـت‌وجو نمــوده و عیــب مــدار را رفــع نمائیــد‪ .‬بــراي عيــب يابــي بــه ترتيــب زيــر عمــل كنيــد‪ .‬كليــه‬
‫مراحــل بــا نظــارت اســتادكار و مربــي كارگاه انجــام مي‌شــود‪.‬‬
‫مدار الکتریکی را از شبکه برق جدا کنید‪.‬‬
‫اتصاالت کلید دوپل را از هم باز کنید‪.‬‬
‫بــا اســتفاده از فازمتــر مشــخص کنیــد کــدام یــک از ســه ســیم بــه عنــوان ســیم فــاز (دارای ولتــاژ) مربــوط‬
‫بــه شــبکه اســت‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫ایــن ســی ‌م را کــه در ترمینــال کلیــد بــا حــرف‌‪ P‬مشــخص شــده بــه ترمینــال مربوطــه (مشــترک) وصــل‬
‫کنیــد‪.‬‬
‫دو ســیم دیگــر (برگشــت کلیــد) را بــه دو ترمینــال مربــوط (غیرمشــترک) اتصــال دهیــد‪ .‬ضمنـاً توجــه کنید‬
‫هــر ســیم بــه ترمینــال پــل مربوطــه وصل شــود‪.‬‬
‫مدار را زیر نظر معلم کارگاه آزمایش کنید‪.‬‬
‫مدار را مجددا ً وصل و صحت مدار را آزمایش کنید‪.‬‬
‫گزارش كوتاهي از مراحل روش عیب‌یابی بنویسید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬نقشه فنی و حقیقی مدار کلید یک پل را ترسیم نمائید‪.‬‬
‫‪ -2‬چه نکات ایمنی را در هنگام سیم‌کشی برق باید رعایت نمود؟‬
‫‪ - 3‬به چه دلیل استفاده از پریز با اتصال زمین الزم است؟‬
‫‪ -4‬در چه مواردی از فیوزهای کندکار استفاده می‌شود؟‬
‫‪ -5‬نقشه فنی و حقیقی مدار کلید یک پل را ترسیم نمائید‪.‬‬

‫‪ - 2-5‬اتصال المپ‌هاي كم مصرف‬

‫پ کم‌مصــرف‪ :‬در ســال‌های اخیــر بــه دلیــل توجــه بیش‌تــر بــه مصــرف بهینــه انــرژی و نیــز از آن‬‫الم ـ ‌‬
‫جایــی کــه روشــنایی بخــش عمــده‌ای از مصــرف بــرق را شــامل می‌شــود‪ ،‬اســتفاده از المپ‌هــای کم‌مصــرف‬
‫توســعه زیــادی پیــدا کــرده اســت كــه ســه هــدف اصلــی را دنبــال می‌کنــد‪:‬‬
‫‪-1‬کاهش مصرف و هزینه برق مصرف‌کنندگان‬
‫‪-2‬کاهش میزان سرمایه‌گذاری جهت تامین تأسیسات تولید و توزیع برق‬
‫‪-3‬کاهش آلودگی‌های زیست محیطی‬
‫المپ کم‌مصرف خود نوعی المپ فلورسنت است‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫آیا می دانید ‬
‫یـک المـپ کم‌مصـرف ‪20‬وات بـا رده برچسـب انـرژی ‪ A‬در طـول عمر خـود معادل یک بشـکه نفت خام‬
‫صرفه‌جویـی می‌نماید‪.‬‬

‫مزایــای المــپ کم‌مصــرف نســبت بــه المــپ رشــته‌ای‪ :‬انتخــاب المــپ بــه عواملــی ماننــد شــکل‬
‫ظاهــری‪ ،‬رنــگ نــور‪ ،‬محــل نصــب‪ ،‬مــدت زمــان روشــن بــودن المــپ و تنــاوب خامــوش و روشــن شــدن آن‬
‫بســتگی دارد‪.‬‬
‫المپ‌هــای رشــته‌ای بــرای محل‌هایــی مثــل ســرویس بهداشــتی‪ ،‬حمــام و راه‌پلــه مناســب هســتند‪ ،‬زیــرا مــدت‬
‫زمــان روشــن و خامــوش بــودن آن‌هــا کوتــاه اســت‪ .‬اســتفاده از المپ‌هــای کم‌مصــرف در اتــاق مطالعــه‪،‬‬
‫نشــیمن‪ ،‬پذیرایــی و آشــپزخانه توصیــه می‌شــود‪ .‬چنــد مــورد از مزایــای المپ‌هــای کم‌مصــرف بــه شــرح‬
‫زیــر اســت‪:‬‬
‫انرژی مصرفی در المپ‌های رشته‌ای حدود ‪ 5‬برابر المپ‌های کم‌مصرف است‪.‬‬
‫طول عمر متوسط المپ‌های کم‌مصرف حدود ‪ 10‬برابر طول عمر المپ‌های رشته‌ای است‪.‬‬
‫پ کم‌مصــرف اثــر چندانــی نــدارد ولــی در المــپ رشــته‌ای باعــث کاهــش‬
‫افزایــش ولتــاژ در طــول عمــر المـ ‌‬
‫طــول عمــر آن می‌شــود‪.‬‬
‫پ رشته‌ای است‪.‬‬
‫پ کم‌مصرف در اواخر عمر به مراتب کم‌تر از الم ‌‬
‫افت نوردهی الم ‌‬
‫پ کم‌مصــرف در اثــر کارگــرم نمی‌شــود‪ ،‬در مقابــل ســرما و تغییــرات درجــه حــرارت مقــاوم بــوده و در‬
‫المـ ‌‬
‫اثــر ریــزش بــاران نمی‌شــکند‪.‬‬
‫پ کم‌مصــرف ‪ 20‬وات‪ ،‬برابــر نــور حاصــل از یــک المــپ رشــته‌ای معمولــی‬
‫میــزان نوردهــی یــک المــ ‌‬
‫‪100‬وات می‌باشــد‪.‬‬

‫در شــكل‪ 2-53‬ميــزان تــوان مصرفــي و نور‬

‫دهــي المپ‌هــای مختلــف بــا هــم مقايســه‬
‫شــده است‪.‬‬

‫شکل‪ -2-53‬مقايسه المپ‌ها از نظر توان و نوردهي‬

‫‪119‬‬
 ‫پژوهش‬
‫بـا جسـت‌وجو در منابـع مختلـف‪ ،‬اگـر المپ‌هـای کم مصـرف جایگزیـن المپ‌هـای رشـته‌ای در کل دنیا‬
‫شـود‪ ،‬چـه مزایایـی بـرای کاهش مصـرف انـرژی و محیط زیسـت خواهد داشـت؟ نتایج بررسـی‌های خود‬
‫را در کالس درس بـه بحـث بگذارید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :5‬اجرای سیم‌کشی المپ کم‌مصرف‬
‫هدف‪ :‬اجراي مدار المپ فلور سنت و المپ‌هاي كم مصرف‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬ابـزار عمومـي‪ ،‬كليد يـک پل‪ ،‬پريز بـا اتصال زمين‪ ،‬فازمتر‪ ،‬سـيم ‪ 1/5‬يـا ‪ ،2‬انواع‬
‫المـپ فلورسـنت و كم مصـرف‪ ،‬ترمينال بلوكي‪ ،‬تابلو سيم‌كشـي‬

‫مراحل انجام کار‪:‬‬

‫‪ - 1‬اجــزاء مــدار و ترســيم نقشــه ‪ :‬المــپ فلورســنت جــزء المپ‌هــای گازی کــم فشــار اســت‪ .‬مــدار الکتریکــی‬
‫یــک المــپ فلورســنت از اجــزای زیــر تشــکیل شــده اســت‪:‬‬
‫چوک مغناطیسی (ترانس) یا باالست‬
‫المپ مهتابی‬
‫استارت‬
‫این اجزاء مطابق شکل ‪ 2-54‬با هم مرتبط می‌شوند‪.‬‬

‫شکل‪ – 2- 54‬اجزاء المپ فلورسنت‬

‫المــپ کــم مصــرف جــزء المپ‌هــای تخلیــه گاز کــم‬

‫فشــار اســت و باالســت آن الکتریکــی می‌باشــد‪ .‬المــپ‬
‫کــم مصــرف در دو نــوع آفتابــی و مهتابــی تولیــد‬
‫می‌شــود‪ .‬در شــکل ‪ 2-55‬نمونــه‌ای از المپ‌هــای‬
‫کــم مصــرف را مشــاهده می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ – 2-55‬یک نوع المپ کم مصرف‬

‫‪120‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫ساختمان ظاهری باالست الکترونیکی‪ ،‬ورودی و خروجی‌های باالست‪ ،‬در شکل ‪ 2-56‬دیده می‌شود‪.‬‬
‫مــدار الکتریکــی باالســت بــرای تغذیــه چهــار المــپ کــم مصــرف در شــکل ‪ 2-57‬نشــان داده شــده است‪.‬شــکل‬
‫‪ 2-58‬نقشــه حقيقــي مــدار المــپ فلورســنت را مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫شکل‪ -2- 56‬ساختمان ظاهری باالست الکترونیکی‬ ‫شکل‪ -2-57‬باالست برای تغذیه ‪ 4‬المپ‬ ‫شکل‪-2-58‬نقشه حقیقی‬

‫فعالیت‬
‫نقشه تک خطی و حقيقي مدار المپ فلورسنت شكل ‪ 2-59‬را کامل کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -2- 59‬تكميل مدار المپ فلورسنت با کلید‬

‫‪ - 2‬مي‌خواهيــم در یــک دفتــر یــک المــپ مهتابــی بــه وســیله کابــل بــه صــورت روکار سیم‌کشــی شــود‪،‬‬
‫قطــع و وصــل المــپ مهتابــی توســط یــک کلیــد یــک پــل انجــام می‌شــود‪ .‬مــرا حــل كار را بــه ترتیــب زيــر‬
‫اجــرا كنيــد‪.‬‬
‫اجزاء المپ را روی تابلو گسترده آموزشی نصب و سیم‌کشی را اجرا کنید‪.‬‬
‫ولتاژ ورودی را اندازه بگیرید‪.‬‬
‫مدار را زیر نظر مربی کارگاه آزمایش کنید‪.‬‬
‫طرز کار مدار را توضیح دهید‪.‬‬
‫‪- 3‬گزارش کار عملی را در دفتر گزارش کار ثبت کنید‪.‬‬
‫‪121‬‬
 ‫مدار آزمایش چک و استارتر مهتابی( در صورت وقت اضافي)‪:‬‬
‫بــا اســتفاده از یــک کلیــد دوپــل‪ ،‬دو ســرپیچ‪ ،‬دو المــپ ‪ 100‬یــا ‪ 60‬واتــی رشــته‌اي‪ ،‬جعبــه تقســیم‪ ،‬اســتارت‪،‬‬
‫چــک مهتابــی و فیــوز‪ ،‬مــداری طراحــی کنیــد کــه‪:‬‬
‫با اتصال کلید یک پل‪ ،‬استارت مهتابی با المپ اول به طور سری قرار گیرد‪.‬‬
‫با روشن كردن پل دیگر کلید دو پل‪ ،‬المپ دوم با چک به طور سری قرار گیرد‪.‬‬
‫مدار را زیر نظر مربی کارگاه ببنديد و راه‌اندازي كنيد‪.‬‬
‫زیــر نظــر مربــی کارگاه وضعیــت روشــن شــدن المپ‌هــا را در صــورت ســالم و معیــوب بــودن اســتارت و‬
‫چــک مــورد بررســی قــرار دهیــد‪.‬‬

‫‪-4‬مطابــق شــکل ‪ 2-60‬در یــک دفتــر کار‪ ،‬دو عــدد‬

‫المــپ مهتابــی ‪ 20‬وات‪ ،‬کــه در یــک قــاب قــرار دارند‪،‬‬
‫را زیــر نظــر مربــی کارگاه بــه صــورت مــوازی ببنديــد‬
‫و راه‌انــدازي كنيــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-60‬مدار المپ فلورسنت به صورت موازي‬

‫‪ - 5‬همــان طــور كــه قبـ ً‬

‫ا گفتــه شــد المپ‌هــاي مهتابــی را می‌تــوان بــه دو دســته‪ ،‬بــا باالســت مغناطیســی و‬
‫بــا باالســت الکترونیکــی تقســیم کــرد‪ .‬نقشــه اتصــال ايــن المپ‌هــا در شــكل ‪ 2-61‬آمــده اســت‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-61‬المپ فلورسنت با انواع باالست‬

‫يــك نمونــه مــدار المــپ فلــور ســنت بــا باالســت‬

‫الكترونيكــي را ببنديــد و راه‌انــدازي كنيــد‪ .‬نقشــه ايــن‬
‫المپ‌هــا همــراه المــپ ارائــه مــي شــود‪ .‬در شــكل‬
‫‪ 2-62‬تصويــر يــك نمونــه باالســت الكترونيكــي را‬
‫شکل ‪ -2-62‬یک نمونه باالست الکترونیکی‬ ‫مالحظــه مي‌كنيــد‪.‬‬

‫‪122‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪-6‬تعمیــر المــپ کــم مصــرف‪ :‬امــروزه ســوختگی‬

‫المــپ کــم مصــرف بــه علــت نوســانات و کوتاهــی‬
‫عمــر برخــی از المپ‌هــا بــه علــت کیفیــت پاييــن‬
‫بیــش از گذشــته شــده اســت‪ .‬همچنین اســتفاده از‬
‫اینگونــه المپ‌هــا در منــازل و ادارات و کارخانجــات‬
‫بعلــت کــم مصــرف بــودن بســیارزياد شــده اســت‪.‬‬
‫شــکل ‪ 2-63‬مــدار یــک المــپ کم‌مصــرف را‬
‫شکل ‪ -2-63‬مدار داخلی یک نمونه المپ کم مصرف‬ ‫نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫موارد زير حتماً بايد با نظارت مربي به اجرا در آيد‪.‬‬
‫ابتـدا المـپ را بـاز کنیـد و با اهم‌متـر اتصال‌هاي فلـزی حباب المـپ را آزمايش کنیـد‪ .‬همه المپ‌های‬
‫کـم مصـرف دو چـراغ دارنـد که اگر یکـی از آن دو چراغ خراب شـود‪ ،‬دیگر قابل تعمیر نیسـت‪.‬‬
‫فیوز مدار را تست کنید‪ .‬گاهی از یک مقاومت یک اهم به عنوان فیوز استفاده می‌کنند‪.‬‬
‫فیوز مدار را آزمايش کنید‪.‬‬
‫در صورتـي كـه بـا تعويـض فيـوز اشـكال بر طرف نشـود‪ ،‬بايـد بـرد الكترونيكي تعميرشـود كـه معموال‬
‫مقـرون به صرفه نيسـت‪.‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬اجزاء اصلی یک المپ مهتابی را نام برده و عملکرد هر یک را به طور مختصر توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ -2‬مدار شکل ‪ 2-64‬را توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ -3‬اگر زمانی که المپ مهتابی روشن است‪ ،‬استارتر را از مدار خارج کنیم‪ ،‬چه اتفاقی می‌افتد؟ چرا؟‬
‫‪ -4‬طرز کار مدار شکل ‪ 2-65‬را شرح دهید‪.‬‬

‫شکل ‪2-64‬‬ ‫شکل ‪2-65‬‬

‫‪123‬‬
 ‫‪ - 2-6‬بستن مدار ديمر‪ ،‬فتو سل و رله راه‌ پله‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪:6‬‬
‫هدف‪ :‬اجراي مدار فتوسل جهت كنترل خودكار نور‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬ابـزار عمومـي‪ ،‬كليد يک پـل‪ ،‬فازمتر‪ ،‬سـيم ‪ 1/5‬يا ‪ ،2‬انواع فتوسـل‪ ،‬ترمينال‬
‫بلوكي‪ ،‬تابلو سيم‌كشـي‬

‫مراحل انجام کار‪:‬‬

‫‪ - 1‬اجــزاء مــدار و ترســيم نقشــه‪ :‬فتوســل یک حســگر‬
‫(سنســور) تشــخیص نــور اســت کــه در مدار‌هــای‬
‫الکترونیکــی حســاس بــه نــور از آن‌هــا اســتفاده‬
‫می‌شــود‪ ،‬شــکل ‪.2-66‬‬
‫فتوســل بــه صــورت مجموعــه يــا كيــت ســاخته‬
‫مي‌شــود‪ .‬ايــن کیــت چراغ‌هــا را بــه طــور خــودکار‬
‫شکل ‪ -2-66‬یک نمونه فتوسل‬
‫در هنــگام تاریکــی روشــن می‌کنــد‪ .‬مــدار از یــک‬
‫مقاومــت حســاس بــه نــور (مقاومــت تابــع نــور ‪)LDR‬‬
‫و تعــدادی قطعــه الکترونیکــی دیگــر ســاخته شــده‬
‫اســت‪ .‬مقاومت‌هــای حســاس بــه نــور بــا افزایــش‬
‫شــدت نــور تغییــر مقــدار داده و مقاومــت داخــل آن‌ها‬
‫کم‌تــر می‌شــود‪ .‬از ايــن مــدار بــرای پروژه‌هــای‬
‫داخــل ســاختمان از قبیــل دزدگیــر نــوری و ســایر‬
‫پروژه‌هایــی کــه بــا یــک منبــع نــور ثابــت روشــن و‬
‫خامــوش ســروکار دارنــد‪ ،‬اســتفاده مــي شــود‪.‬‬
‫‪ -2‬يـك نمونه فتوسـل و نقشـه آن را در اختيار بگيريد‬
‫و اتصال‌هـاي آن را بررسـي كنيـد‪ .‬نقشـه اجرايـي مدار‬
‫را از روي بـرد ترسـيم كنيد‪.‬‬
‫‪ -3‬در شـكل ‪ 2-67‬يـك نمونـه فيبـر مـدار چاپـي و‬
‫نقشـه فتوسـل را مالحظـه مي‌كنيـد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-67‬یک نمونه فتوسل‬

‫‪124‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫در شـكل ‪ 2-68‬نقشـه فتوسـل واقعـي را مي‌بينيـد‪ .‬بـا‬

‫نظـارت مربي خـود روي تابلـو‪ ،‬مدار فتوسـل را ببنديد و‬
‫راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬
‫‪- 4‬مـدار ديمـر مشـابه مـدار فتوسـل اسـت‪ .‬بـا نظارت‬
‫مربـي خـود و با اسـتفاده از نقشـه ديمر‪ ،‬مـدار ديمر را‬
‫روي تابلـوي گسـترده ببنديـد و راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-68‬یک نمونه فتوسل‬

‫‪ -5‬رلـه راه‌پلـه‪ :‬ایـن مـدار بـرای خاموش و روشـن کردن روشـنايي راه پله‌هـا از چند نقطـه به كار مـي‌رود‪ .‬رله‬
‫راه‌پلـه یـک کلیـد سـه وضعیتـی‪ ،‬یک رله (سـیم پیچ) و يـك کنتاکت (کلیـد) وصل دارد‪ ،‬بـراي اتصال رلـه راه‌پله‬
‫بـه ترتيـب زيـر عمـل مي‌كنيـم‪ .‬ايـن مراحـل بايد بـا نظـارت اسـتادكار و مربـي كارگاه به اجـرا در آيـد‪ .‬در ضمن‬
‫مـواردي كـه در زيـر می آیـد مربـوط بـه يـك رلـه خاص اسـت و بـا توجه بـه نوع رلـه و كارخانه سـازنده شـرايط‬
‫فـرق مي‌كنـد و بـا توجه بـه نقشـه بايد انجام شـود‪.‬‬
‫سیم فاز را به مشترک کلید سه وضعیتی وصل كنيد‪.‬‬
‫سیم‌هاي مربوط به شستی‌ها را به پیچ شماره یک اتصال دهيد‪.‬‬
‫برگشتی شستی‌ها را به رله (سیم پیچ) متصل كنيد‪.‬‬
‫سیم نول را به طرف دیگر سیم پیچ‌ها وصل كنيد‪.‬‬
‫برگشت فاز را به ته سرپیچ‌های المپ متصل کنید‪.‬‬
‫بايـد از نقطـه شـماره یـک سـيمي بـه کلیـد اتصال‌دهنده رلـه وصل شـود‪ .‬معمـوالً (ایـن كار توسـط كارخانه‬
‫سـازنده در داخـل رلـه انجام مي‌شـود)‪.‬‬
‫اگـر کلیـد در حالـت یـک باشـد با فشـار دادن شسـتی‌ها‪ ،‬المپ‌هـا برای زمـان تنظیم شـده روشـن مي‌ماند و‬
‫بعـد از گذشـت آن زمـان خاموش می‌شـود‪.‬‬
‫برای اینکه المپ‌ها به طور دائم روشن بماند‪ ،‬از پیچ شماره دو سيمي را به ته سرپیچ‌ها متصل مي‌كنيم‪.‬‬

‫نکته‬
‫معمـوالً نقشـه چگونگـي اتصـال رلـه بـه وسـيله کارخانه سـازنده در برگه جـدا گانـه و روی بدنه رلـه داده‬
‫مي‌شـود‪ .‬بنابرايـن هنـگام اتصـال رلـه بايد به نقشـه مراجعـه كرد‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫در شـكل‪ 2-69‬يـك نمونه نقشـه اتصـال رلـه راه‌پله را‬
‫مالحظـه مي‌كنيد‪ .‬در شـكل‪ 2-70‬نمونه واقعی نقشـه‬
‫اتصـال رلـه راه‌پلـه را مالحظـه مي‌كنيد‪.‬‬
‫ً‬
‫قبلا سیم‌کشـی و نصـب چراغ‌هـا اجـرا شـده‬ ‫چـون‬
‫اسـت‪ ،‬الزم اسـت تغییراتـي در سيم‌كشـي ایجاد کنید‪،‬‬
‫ايـن موضـوع براي اتصـال رلـه چشـمي نيـز صـدق‬
‫مي‌كنـد‪.‬‬

‫شکل‪ -2-69‬يك نمونه نقشه رله راه‌پله‬

‫‪ - 6‬بـه جـاي رلـه راه‌پلـه مي‌توانيـد از رلـه چشـمي‬

‫اسـتفاده كنيـد‪ .‬بسـته بـه ایـن کـه از چـه مـدل‬
‫چشمی‌اسـتفاده می‌کنید‪ ،‬نقشـه اتصال متفاوت اسـت‪.‬‬
‫در شـكل ‪ 2-71‬يك نمونه چشـمی‌‪ ۱۸۰‬درجه دیواری‬
‫نشـان داده شـده اسـت‪.‬‬
‫بـراي اتصـال رله چشـمي راه‌پله‪ ،‬مشـابه رله زماني‬
‫راه‌پلـه بـا توجه به نقشـه عمـل مي‌كنيم‪.‬‬
‫شکل ‪ -2-70‬نمونه واقعي اتصال رله راه‌پله‬
‫بـا نظـارت مربي خود روي تابلوي گسـترده مدار رله‬
‫زماني چشـمي را بـا رعايت نكات ايمني و اسـتانداردها‬
‫ببنديـد و راه‌انـدازي كنيـد‪ .‬در شـكل ‪2- 72‬يك نمونه‬
‫رله سـقفي چشـمي راه‌پله را مشـاهده مي‌كنيد‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-72‬نمونه ديگري از نقشه رله چشمي راه‌پله‬ ‫شکل ‪- 2-71‬يك نمونه نقشه رله چشمي راه پله‬

‫‪126‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪-7‬گزارش كوتاهي از مراحل اجراي اين كار بنویسید‪.‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-7‬مدار دربازکن تصويري‬

‫دستگاه‌هایی که در یک سیستم دربازكن تصویری به کار می‌رود شامل موارد زیر است‪:‬‬

‫پنل براي نصب در‪ ،‬جلوي در ورودي‬
‫گوشی و مانيتور جهت نصب در داخل واحد مسكوني‬
‫منبع تغذیه استاندارد‬
‫دربازکن استاندارد‬
‫سیستم دربازكن تصويري شامل مدارهای زیر است‪ :‬مدار مکالمه‪ ،‬مدار دربازکن‪ ،‬مدار دوربین مداربسته‪.‬‬
‫پنـل درب بازکـن‪ :‬دارای دوربیـن قابل تنظیم‪ ،‬سـوئیچ داخلی و ترمینال برای متصل کردن سـیم‌ها اسـت‪ .‬زاویه‬
‫دیـد پنـل و چگونگـي تنظيـم آن را در راهنمـاي نصب مي‌نويسـند‪ .‬دراین پنل یـک دوربین و به تعـداد واحدهای‬
‫هـر سـاختمان شسـتی زنـگ وجـود دارد‪ .‬رنـگ سـيم‌ها و توانايي‌هـاي دربازكـن تصويـري را كارخانه سـازنده در‬
‫راهنمـاي نصب آن ارائـه مي‌دهد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :7‬سیم‌کشی مدار دربازکن تصویری‬
‫هدف‪:‬اجراي مدار دربازكن تصويري‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬ابـزار عمومـي‪ ،‬دربازكـن تصويـري‪ ،‬فازمتر‪ ،‬سـيم ‪ 1/5‬يا ‪ ،2‬ترمينـال بلوكي‪،‬‬
‫تابلو سيم‌كشـي‬

‫مراحل انجام کار‪:‬‬

‫‪ - 1‬اجـزاء مـدار و نقشـه‪ :‬در شـكل‪ 2- 73‬قسـمت دوربيـن و منبع تغذيه دربازكـن تصويري را مشـاهده مي‌كنيد‪.‬‬
‫در شـكل ‪ 2- 74‬يـك نمونـه مانيتور دربازكـن تصويري را مشـاهده مي‌كنيد‪.‬‬

‫‪127‬‬
 ‫شکل ‪ -2-73‬دوربين و منبع تغذيه دربازكن تصويري‬ ‫شکل ‪ -2-74‬اجزاء دربازكن تصويري‬

‫بـا مراجعه به نقشـه دربازكن‪ ،‬اجزا ء مـدار و اتصال‌هاي‬

‫آن را شناسـايي كنيد و نقشـه مدار را دوباره بكشيد‪ .‬در‬
‫شـكل‪ 2 -75‬نقشـه اتصاالت مدار دربازكـن تصويري را‬
‫مالحظـه مي‌كنيد‪.‬‬
‫‪ -2‬بـا نظـارت مربـي خـود روي تابلـوي گسـترده مدار‬
‫قسـمت دوربيـن دربازكن تصويـري را بـا رعايت نكات‬
‫ايمنـي و اسـتانداردها ببنديـد و راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬
‫شكل‪ -2-75‬نقشه اتصال مدار دربازكن تصويري‬ ‫‪-3‬در شـكل ‪ 2-76‬نقشـه كامـل يـك نمونـه دربازكـن‬
‫تصويـري بـا قفـل برقـي در‪ ،‬آمده اسـت‪.‬‬
‫‪ -4‬بـا نظـارت مربـي خـود  سـاير قسـمت‌هاي دربازكن تصويـری را با رعايـت نكات ايمنـي و اسـتانداردها ببنديد‬
‫و راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬
‫‪-5‬در شكل ‪ 2-77‬مدار زنگ و قفل دربازكن آمده است‪.‬‬

‫شکل ‪ -2-76‬نقشه مدار دربازكن تصويري‬ ‫شکل ‪ -2-77‬نقشه مدار زنگ در بازكن تصويري( دوربين)‬

‫‪128‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫بـا نظـارت مربـي خـود مـدار قسـمت‌هاي زنـگ و قفـل برقـي را با رعايـت نـكات ايمنـي و اسـتانداردها ببنديد و‬
‫راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬
‫‪- 6‬گزارش كوتاهي از مراحل اجراي اين كار بنویسید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-8‬مدار کلید کولر‬

‫كولر آبي‪:‬‬
‫کولرآبـی بـا مرطوب کـردن هوای خشـک باعث خنکی‬
‫می‌شـود‪ .‬آن هـا در مناطـق خشـک و معتدل اسـتفاده‬
‫می  شـوند‪ .‬شـکل‪ 2-78‬کولر آبی با دو موتور الکتریکی‬
‫را نشـان می‌دهـد‪ .‬یکـی از موتورهـا بـرای پمـپ کردن‬
‫آب پوشـال‌ها می‌باشـد و موتـور دیگـر یـک موتـور دو‬
‫سـرعته بـرای گرداندن فن اسـت‪.‬‬

‫شکل ‪ - 2-78‬نقشه مدار الکتریکی کولر آبی‬ ‫کلیـد کولـر‪ :‬کلیـد کولـر دارای سـه شسـتی‬
‫می‌باشـد کـه هـر کـدام وظیفـه‌ای بـر عهـده دارنـد‪:‬‬
‫‪ -1‬کلیـد پمـپ‪ :‬جهت راه‌اندازی و روشـن شـدن پمپ‬
‫آب درون کولـر و چرخش آب اسـتفاده می‌شـود‪.‬‬
‫‪ -2‬کلیـد موتـور‪ :‬از ایـن کلیـد جهـت روشـن کـردن‬
‫موتـور کولـر اسـتفاده می‌شـود‪.‬‬
‫شکل ‪- 2-79‬شکل ظاهری کلید کولر‬
‫‪ -3‬کلیـد تنـد و کنـد‪ :‬بـرای گـردش موتـور فن بـا دور‬
‫تنـد و کنـد از ایـن کلید که نوعـی کلید تبدیل اسـت‪،‬‬
‫اسـتفاده می‌شود‪.‬‬
‫در شـکل ‪ 2-78‬و ‪ 2-79‬نقشـه اتصـال سـیم‌های کولر‬
‫و شـکل ظاهـری کلیدهای کولـر را مشـاهده می‌کنید‪.‬‬
‫در شـكل ‪ 2-80‬سـاختمان داخلـي كليـد كولـر را‬
‫شکل‪- 2-80‬ساختمان داخلی کلید کولر‬ ‫مـي بينيد‪.‬‬

‫‪129‬‬
‫در قسـمت پشـت ایـن کلیدهـا‪ ،‬چهـار عدد پیـچ به نام‌های تنـد‪ ،‬کند‪ ،‬پمـپ و فاز وجـود دارد‪ .‬لذا وظیفـه هر پیچ‬
‫روی آن مشـخص شـده اسـت‪ .‬در برخی موارد از حروف انگلیسـی‪ P،‬برای پمپ(‪ L، )p=pump‬برای فاز (‪، )L= line‬‬
‫‪ F‬برای دور تند (‪ )F=fast‬و ‪ S‬برای دور کند (‪ )S=slow‬اسـتفاده شـده اسـت‪ .‬مزیت این دسـته از کلیدها این اسـت‬
‫کـه نیـاز به سرسـیم ندارند و هماننـد کلیدهای بـرق معمولی با پیچ متصل می‌شـوند‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :8‬بستن کلید کولر‬
‫هدف‪:‬اجراي مدار کلید کولر‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪:‬ابـزار عمومـي‪ ،‬کلیـد کولـر‪ ،‬موتور فـن کولر‪ ،‬پمپ کولـر‪ ،‬فازمتر‪ ،‬سـيم ‪1/5‬‬
‫يـا ‪ ،2‬ترمينـال بلوكـي‪ ،‬المپ ‪ 220‬ولـت ‪ 100‬وات و تابلو سيم‌كشـي‬

‫مراحل انجام کار‪:‬‬

‫نکته‬
‫اگر پمپ و موتور فن در اختیار ندارید می‌توانید از المپ به جای آن‌ها استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ -1‬بـا نظـارت مربـي خـود روي تابلوي گسـترده و با اسـتفاده از نقشـه الکتریکی شـکل ‪ 2-81‬كه مربوط به نقشـه‬
‫الکتریکـی کلیـد کولـر اسـت و بـا رعايـت نـكات ايمنـي و اسـتانداردها ‪،‬موتور پمـپ را ببنديـد و راه‌انـدازي كنيد‪.‬‬
‫عملکـرد مـدار را مـورد آزمایش قـرار دهید‪.‬‬

‫نکته‬
‫در برخـی از کلیدهـای کولـر از واژه‌هـای ‪Low‬به معنـی دور کند‪High ،‬به معنی دور تنـد و ‪ Com‬به معنای‬
‫سـیم مشترک اسـتفاده شده است‪.‬‬

‫الکترو موتور‬
‫پمپ آب‬

‫جعبه اتصال داخل کولر‬

‫موتور پمپ‬ ‫خازن ‪ 40‬میکروفارادی‬
‫خ پمپ‬

‫فیوز ‪10‬آمپر‬
‫ر‬

‫تند‬
‫وجی‬

‫ارت‬ ‫نول‬
‫کلید‬ ‫فاز‬
‫نول کند‬
‫شکل ‪ -2-81‬ساختمان داخلي کلید کولر‬ ‫ب‪.‬پمپ آب کولر‬ ‫الف‪.‬دیاگرام سیم کشی کولر آبی‬

‫‪130‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫کارگروهی ‬
‫بـا هم‌فکـری اعضـاء گروه خود‪ ،‬مطالب نوشـته شـده به زبـان اصلی در شـکل ‪ 2-82‬را که مربـوط عملکرد‬
‫مـدار کولر اسـت‪ ،‬به فارسـی ترجمـه و در کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫شکل‪ -2-82‬عملکرد کولر آبی‬

‫‪- 3‬گزارش كوتاهي از مراحل اجراي اين كار بنویسید‪.‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪131‬‬
 ‫الگوی آزمون نظری پایان فصل‬

‫الگوی آزمون ‪ :1‬قلع اندود كردن سيم‬

‫‪-1‬برخی اطالعات مهم که روی کابل درج می‌شود‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪ Cable Shoe -2‬به معنی ‪ .................‬و ‪ Wire Shoe‬به معنی ‪ ................‬است‪.‬‬

‫‪-3‬نمادهای فنی کلید یک پل‪ ،‬دو پل و فیوز را رسم کنید‪.‬‬

‫را بیان می‌کند؟‬ ‫‪-4‬کدام گزینه نماد فنی‬

‫‪ )2‬پریز توکار‬ ‫‪)1‬پریز ساده‬
‫‪ )4‬پریز روکار‬ ‫‪)3‬پریز ارت‌دار‬

‫‪-5‬فیوز در مسیر کدام سیم و به چه صورت قرار می‌گیرد؟‬

‫فاز ـ سری□‬ ‫نول ـ سری□‬

‫‪-6‬کلید دوپل چند ترمینال دارد و برای چه منظوری مورد استفاده قرار می‌گیرد؟ شرح دهید‪.‬‬

‫‪ -7‬دو مورد از مزایای المپ کم‌مصرف را نسبت به المپ رشته‌ای شرح دهید‪.‬‬

‫‪ -8‬با توجه به نقشه واقعی فتوسل شکل ‪ ،2-83‬نقشه الکتریکی مدار را رسم کنید‪.‬‬

‫شکل ‪- 2-83‬نقشه واقعي فتوسل‬

‫‪132‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/2‬مدارهای کاربردی الکتریکی ساده‬

‫‪ -9‬دستگاه‌هایی که در یک سیستم دربازکن تصویری به کار می‌روند‪ ،‬شامل‪:‬‬

‫‪ ......................-3 .............................. -2 ......................-1‬و ‪ .............................. -4‬است‪.‬‬
‫‪-10‬کلید مورد استفاده برای پمپ کولر نوعی کلید تبدیل است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬

‫الگوی کار عملی پایان فصل‬

‫‪ -1‬بـا توجـه به نقشـه واقعی فتوسـل‪ ،‬بـا نظارت مربی خـود‪ ،‬مدار فتوسـل را روی تابلوی گسـترده ببندیـد و مدار‬
‫را راه‌انـدازی کنید‪.‬‬

‫‪133‬‬
 ‫ارزشیابی شایستگی دریل‌کاری و سیم‌کشی‬
‫واحد ياد گيري‪2‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬سیم‌بندی انواع اتصاالت مورد نياز دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی‬
‫‪ -2‬دریل‌کاری ( سوراخكاري) روي اشياء و ديوار جهت نصب قطعات و تجهيزات‬
‫‪ -3‬سيم كشي "کلید یک پل و پریز" ‪ " ،‬کلیدهای دو پل و پریز" و تبديل‬
‫‪ -4‬سيم كشي المپ‌های کم‌مصرف‬
‫‪ -5‬سيم كشي مدار فتوسل‬
‫‪ -6‬سيم كشي مدار دربازکن‬
‫‪ -7‬سيم كشي مدار کلید کولر‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫اجرای سیم‌بندی ‪ ،‬دریل‌کاری‪،‬ساخت اتصاالت مورد نياز دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی و سیم‌کشی مدارهای الكتريكي بر اساس شرح كار‪.‬‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪-1‬انتخاب و استفاده صحیح از ابزار مورد نياز براي اتصال سرسیم‪ ،‬با استفاده از برگه اطالعات‬
‫‪ -2‬اتصال صحیح و سرسیم به کابل و سیم بر اساس استانداردهای تعریف شده‬
‫‪ -3‬اتصال صحیح و استاندارد دو سیم به یکدیگر با ترمینال‬
‫‪ -4‬انتخاب صحیح دریل و مته واستفاده از آن در سوراخ‌کاری با استفاده ازراهنمای کاربرد دستگاه‬
‫‪ -5‬انجام سیم‌کشی صحیح بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -6‬انتخاب و اتصال صحيح المپ‌های کم‌مصرف و انجام سیم‌کشی طبق استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -8‬بستن صحیح مدار فتوسل‪،‬ديمر ورله راه‌پله بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -9‬انجام صحیح سیم‌کشی مدار دربازکن بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -10‬بستن صحیح مدار کلید کولر بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مکان کارگاه برق با فضای مناسب‪ -‬ابزار عمومی سیم‌کشی برق‬
‫ابــزار و تجهیزات‪:‬لبــاس کار‪ -‬خط‌کــش‪ -‬متــر‪ -‬ســیم مفتولــی‪ -‬ابــزار متــداول سیم‌کشــی بــرق‪ -‬انــواع کلیــد و پریــز و سرســیم مناســب‪ -‬کابــل‪ ،‬کابل‌شــو‪ -‬سرســیم‌زن_ انبــر‬
‫پــرچ‪ -‬انــواع سرســیم‪ -‬فتوســل‪ -‬در بازكــن تصویــری‪ -‬المــپ کم‌مصــرف‪ -‬موتــور و کلیــد کولــر‪ -‬تابلــوي اجــراي كار عملــي ( در صــورت نيــاز)‪ -‬تختــه مخصــوص ســوراخ كاري‬

‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬ ‫معیارشایستگی‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫استفاده صحیح از ابزار سرسیم و اتصال صحیح سرسیم به کابل و‬ ‫‪1‬‬
‫سیم و انتخاب صحیح دریل و مته و سوراخ‌کاری با آن‬
‫‪2‬‬ ‫اجرای صحیح مدارهای روشنایی‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن صحیح مدار فتوسل ‪ ،‬ديمر ورله راه‌پله‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫اجرای سیم‌کشی دربازکن تصویری‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن مدار کلید کولر‬ ‫‪5‬‬
‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬
‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارها و دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫پودمان ‪3‬‬
‫مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫دیود و ترانزیستور دو قطعه پُر‌کاربرد در مدار‌های الکترونیکی هستند‪ .‬از این قطعات معموالً در همه دستگاه‌های الکترونیکی به‬
‫‌صورت مجزا یا مجتمع استفاده‌می‌شود‪ .‬بنابر این آزمایش روی دیود و ترانزیستور و اندازه‌گیری کمیت‌های مربوط به آن‌ها اهمیت‬
‫دارد‪ .‬این فرآیند از طریق نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری صورت می‌گیرد و باید مورد توجه خاص قرار‌گیرد‪ .‬یادآور می‌شود بدون‬
‫شناخت این قطعات پایه‪ ،‬نمی‌توانیم به چگونگی عملکرد مدارهای الکترونیکی دسترسی پیدا‌کنیم‪.‬‬

‫‪135‬‬
 ‫‪3‬‬
‫شایستگی آزمایش قطعات نیمه‌هادی‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫عناصر نیمه‌هادی مانند دیود چه نقشی در مدار‌های الکترونیکی دارند؟‬

‫چه قطعات الکترونیکی می‌توانند برق متناوب شهر را به برق ‪ DC‬تبدیل‌کنند؟‬
‫دیود‌های نوردهنده در صرفه‌جوئی انرژی الکتریکی چه تحول عظیمی ایجاد کرده‌اند؟‬
‫در صفحات نمایش تصویر‪ ،‬رنگ‌های مختلف چگونه ساخته‌می‌شوند؟‬

‫دیود‌هــا‪ ،‬قطعاتــی نیمه‌هــادی هســتند کــه در انــواع مختلــف ســاخته‌شــده‌اند و بــرای یکسو‌سازی‪،‬آشکارســازی‪،‬‬
‫مخلوط‌کنندگــی و کاربرد‌هــای متعــدد دیگــر مــورد اســتفاده‌قــرار می‌گیرنــد‪ .‬دیود‌هــای نوردهنــده در حــد وســیعی بــه‬
‫عنــوان المــپ روشــنایی‪ ،‬نمایشــگر و چراغ‌هــای خــود‌رو مــورد اســتفاده‌قــرار گرفته‌انــد‪ .‬در ایــن واحــد یادگیــری‪ ،‬ضمــن‬
‫آزمایــش صحــت و تعییــن پایه‌هــای دیــود‪ ،‬کمیت‌هــای مهــم آن را از برگــه اطالعــات اســتخراج می‌کنیــد‪ .‬همچنیــن‬
‫چنــد مــدار کاربــردی مهــم دیــود ماننــد یکسوســازی و چندبرابر‌کنندگــی را بــه صــورت نرم‌افــزاری و ســخت‌افزاری‬
‫مــورد آزمایــش قــرار می‌دهیــد‪ .‬در تمــام مراحــل کار عملــی‪ ،‬رعایــت نــکات ایمنــی و بهداشــتی و توجــه بــه مهارت‌هــای‬
‫غیــر فنــی ماننــد کار گروهــی‪ ،‬مســئولیت‌پذیری‪ ،‬رعایــت نظــم و ترتیــب از مــواردی اســت کــه از اهمیــت ویــژه‌ای‬
‫برخــوردار اســت و بایــد رعایــت شــود‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫بستن مدار‌های ساده دیودی به صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و اندازه‌گیری کمیت‌های مرتبط با رعایت استاندارد و دقت‬
‫تعریف‌شده‪.‬‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات مورد نیاز واحد یاد‌گیری‪:‬‬
‫ابزار عمومی برق و الکترونیک‪ -‬منبع تغذیه – سیگنال‌ژنراتور ‪ -AF‬مولتی‌متر دیجیتالی ‪ -‬اسیلوسکوپ ‪ -‬رایانه–‬
‫نرم‌افزار مناسب‪ -‬ب ِ ِردبُرد‪ -‬لوازم‌التحریر‪ -‬انواع دیود‪ ،‬مقاومت‪،‬خازن و سیم‌های رابط‬

‫‪136‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3-1‬تعیین پایه‌ها و آزمایش صحت دیود‬

‫در درس دانش‌فنـی با ساختمان کریسـتالی‪ ،‬نماد فنـی و‬

‫طرز کار دیود آشـنا شـده‌اید‪ .‬در شـکل ‪ 3-1‬سـاختمان‬
‫دیود نیمه‌هادی و نماد فنی آن نشـان داده‌شـده اسـت‪.‬‬
‫شکل ‪ -3-1‬ساختمان کریستالی و نماد فنی دیود‬

‫دیود‌هـا در اشـکال و ابعـاد مختلـف سـاخته می‌شـوند‪.‬‬

‫معموالً سـازندگان دیود از عالئمی برای مشـخص‌کردن‬
‫پایه‌هـای دیـود اسـتفاده می‌کننـد‪ .‬بـرای مثـال مانند‬
‫شـکل‪ 3-2‬تصویـر دیـود را روی آن چـاپ می‌کننـد‪.‬در‬
‫هـر صـورت مطمئن ترین روش بـرای تعییـن آندوکاتد‬
‫شکل ‪ -3-2‬تصویر دونوع دیود‬
‫دیـود مراجعه بـه برگـه اطالعات آن ها اسـت‪.‬‬

‫اگــر دیــود بــه صــورت اســتوانه‌ای باشــد‪ ،‬ماننــد شــکل‬

‫ن یــک یــا چنــد نــوار رنگــی قــرار‬
‫‪ 3-3‬در یــک طــرف آ ‌‬
‫می‌گیــرد کــه نشــان‌دهنده کاتــد دیــود اســت‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-3‬تصویر چند نوع دیود با نوار رنگی‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :1‬تعیین آند و کاتد دیود با استفاده از عالئم ظاهری چاپ‌شده روی دیود‬
‫هدف‪ :‬تعیین آند و کاتد دیود با عالئم ظاهری دیود‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬دیود سیلیسیومی و ژرمانیومی‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬آنــد و کاتــد را روی دیود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هــای شــکل‪ 3-4‬مشــخص‬
‫کنیــد و در محــل تعیین‌شــده بنویســید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-4‬تعیین آند و کاتد دیودها‬

‫‪137‬‬
 ‫‪ -2‬چنــد دیــود واقعــی را در اختیاربگیریــد و آنــد و کاتــد‬
‫جدول ‪3-1‬‬
‫آن‌هــا را بــا عالئــم چــاپ‌شــده روی دیــود مشــخص‌کنید‪.‬‬
‫شماره فنی دیود‬ ‫شکل ظاهری‬ ‫شماره ردیف‬
‫ســپس جــدول ‪ 3-1‬را کامل‌نمائیــد‪ .‬روی شــکل ظاهــری‬
‫‪1‬‬
‫عالمــت آنــد (‪ )A‬و کاتــد (‪ )K‬را بنویســید‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم آزمایش دیود را ببینید‪.‬‬

‫تشــخیص پایه‌هــا و ســالم‌بودن دیــود بــا‬

‫مو لتی‌متــر‬
‫اغلــب مولتی‌متر‌‌هــای دیجیتالــی دارای وضعیــت آزمایــش‬
‫دیــود هســتند‪ .‬هــرگاه کلید‌ســلکتور مولتی‌متــر دیجیتالــی‬
‫را مطابــق شــکل ‪ 3-5‬در وضعیــت آزمایــش دیــود قــرار‬
‫دهیــم و دیــود را بــه گون ـه‌ای بــه مولتی‌متــر وصل‌کنیــم‬
‫شکل‪ -3-5‬مولتی‌متردیجیتالی درحالت آزمایش دیود‬ ‫کــه دیــود در بایــاس موافــق قــرار گیــرد‪ ،‬مولتی‌متــر ماننــد‬
‫شــکل ‪ 3-6‬ولتــاژ بایــاس دوســر دیــود را نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫ایــن ولتــاژ بــرای دیود‌هــای سیلیســیومی در محــدوده ‪0/5‬‬
‫تــا ‪ 0/7‬ولــت و بــرای دیودهــای از جنــس ژرمانیــوم در‬
‫محــدوده ‪ 0 /15‬تــا ‪0/3‬ولــت اســت‪.‬‬
‫اگــر دیــود در بایــاس مخالــف قرار‌گیــرد‪ ،‬ولتــاژ داخلــی‬
‫دســتگاه مولتی‌متــر در دوســر دیــود قــرار می‌گیــرد‬
‫و توســط دســتگاه نشــان داده می‌شــود‪ .‬ایــن ولتــاژ‬
‫شکل ‪ -3-6‬وضعیت تست دیود در بایاس موافق‬
‫ممکــن اســت بــا توجــه بــه نــوع مولتی‌متــر‪ ،‬بیــن ‪1/5‬‬
‫تــا ‪ 3‬ولــت باشــد‪ .‬در برخــی مولتی‌متر‌هــا عالمتــی‬
‫مطابــق شــکل ‪ 3-7‬یــا عالمــت دیگــری کــه در راهنمــای‬
‫کاربــرد مولتی‌متــر ذکــر شــده اســت‪ ،‬روی صفحــه نمایش‌گــر‬
‫مولتی‌متــر ظاهــر می‌شــود‪ OL .‬مخفــف کلمــه ‪ Open Loop‬بــه‬
‫معنــی اتصــال بــاز اســت‪.‬‬
‫شکل ‪- 3-7‬عالمت ‪ OL‬روی صفحه نمایش‬

‫‪138‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :2‬تعیین آند و کاتد دیود با مولتی‌متر‬
‫هدف‪:‬تعیین آند و کاتد دیود با مولتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متر‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬مولتی‌متـر دیجیتالـی یـک دسـتگاه‪ -‬چنـد نمونـه دیود ‪-‬سـیم رابط دوسـر‬
‫سوسـماری ‪ 2‬عدد‪-‬انـواع دیـود معیـوب ‪ 4‬عدد‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬چهــار عــدد دیــود ســالم در اختیــار بگیریــد و در جــدول‪ 3-2‬شــکل ظاهــری آن‌هــا را رســم کنیــد و شــماره فنــی‬
‫آن‌هــا را بنویســید‪.‬‬
‫‪-2‬با استفاده از مولتی‌متر دیجیتالی جنس دیود و پایه‌های آن‌ها را مشخص و سپس جدول ‪ 3-2‬را کامل کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-2‬‬
‫شماره ردیف‬ ‫شماره فنی دیود‬ ‫شکل ظاهری‬ ‫شکل ظاهری با‬ ‫جنس (‪ SI‬یا ‪) Ge‬‬
‫مشخص شدن آند‬
‫و کاتد‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬

‫‪-3‬چهــار دیــود ســالم و چهــار دیــود معیــوب را در کنــار هــم قرار‌دهیــد‪ .‬ســپس بــا اســتفاده از مولتی‌متــر دیجیتالــی‬
‫آن‌هــا را آزمایش‌کنیــد و دیود‌هــای معیــوب را از دیود‌هــای ســالم جــدا نماییــد‪ .‬در بــارة مراحــل اجــرای ایــن تجربــه‬
‫توضیــح دهیــد‪.‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................‬‬

‫ترجمه کنید‬
‫اطالعات نوشته‌شده به زبان اصلی در مورد دیود سالم و معیوب را به فارسی ترجمه کنید‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫نکته‬
‫دیـود در حالـت آرماني(ایـده‌آل) در بایـاس موافـق ماننـد کلید بسـته و در بایـاس مخالف ماننـد کلید باز‬
‫عمـل می‌کنـد‪ .‬شـکل‌های الـف و ب ‪ ،3-8‬ایـن حالت‌هـا را نشـان می‌دهـد‪.‬‬

‫شکل الف ‪ -3-8‬دیود ایده‌آل در بایاس موافق‬ ‫شکل ب ‪ -3-8‬دیود ایده‌آل در بایاس مخالف‬

‫‪ -3-2‬استخراج اطالعات از برگه اطالعات و آزمایش دیود (نرم‌افزار و سخت‌افزار)‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :3‬خواندن برگه اطالعات‬
‫هدف‪:‬استخراج برخی اطالعات مهم دیود‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬برگه اطالعات دیود ‪ 1N400 1‬تا ‪1N400 7‬‬

‫‪140‬‬
 ‫مدارهای الکترونیکی ساده‬/3‫ پودمان‬/ ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‬

‫مراحل اجرای کار‬

3-3 ‫جدول‬
‫ردیف‬ ‫لغت انگلیسی‬ ‫معنی فارسی‬
‫مراجعه‌کنیــد و مفاهیــم‬3-9 ‫ بــه برگــة اطالعــات شــکل‬-1
1 Features 3-3 ‫هر‌یــک از کلمــات خواسته‌شــده را در جــدول‬
2 leakage .‫بنویســید‬
3 Voltage drop ‫ معنــی‬3-9 ‫ بــا مراجعــه بــه برگــه اطالعــات شــکل‬-2
4 Surge capability ‫ را بیابیــد‬3-4 ‫هــر یــک از کلمــات نوشــت ‌ه شــده در جــدول‬
5 solder ‫ در‬1N4001 ‫و معنــی و مقادیــر هریــک را بــرای دیــود‬
.‫ بنویســید‬3-4 ‫جــدول‬

MAXIMUM RATINGS (TA = 25° C unless otherwise noted)

PARAMETER SYMBOL 1N4001 1N4002 1N4003 1N4004 1N4005 1N4006 1N4007 UNIT

Maximum repetitive peak reverse voltage VRRM 50 100 200 400 600 800 1000 V

Maximum RMS voltage VRMS 35 70 140 280 420 560 700 V

Maximum DC bloking voltage VDC 50 100 200 400 600 800 1000 V

Maximum average foward rectified current

IF(AV) 1.0 A
0.375° (9.5mm) lead length at TA = 75°C

Peak foward surge current 8.3 ms single half

IFSM 30 A
sine-wave superimposed on rated load

Non - repetitive peak forward tp = 1ms 45

Surge cunent square wavetorm tp= 2ms IFSM 35 A

TA = 25°C (fig. 3) tp= 5ms 30

Maximum full load reverse current, full cycle

IR(AV) 30 µA
average 0.375° (9.5mm) lead length TL = 75°C

‫ برگه اطالعات‬3-9 ‫شکل‬

3-4 ‫جدول‬
‫ردیف‬ ‫عالمت اختصاری‬ ‫معنی فارسی‬ ‫مقدار‬ ‫واحد‬
1 VRRM

2 VRMS

3 IFSM

4 VDC

5 IF(AVE)

141
‫‪ -3‬بــا مراجعــه بــه برگــة اطالعــات‪ ،‬تفــاوت بیــن دیود‌هــای ‪ 1N4001‬و‪ 1N4007‬را مشــخص‌کنید و‬
‫ح دهید‪.‬‬ ‫دربارة آن توضی ‌‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................................................‬‬
‫‪ -4‬آیا می‌توانیم دیود‪ 1N4001‬را ب ‌ه جای ‪ 1N4007‬ب ‌ه کار ببریم؟ با ذکر دلیل توضیح دهید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -5‬آیــا می‌توانیــم از دیــود‪ 1N4001‬بــه طــور مســتقیم بــرای یکسو‌ســازی بــرق خانگــی(‪ 220‬ولــت)‬
‫اســتفاده‌کنیم؟ توضیــح دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................................................‬‬
‫‪ -6‬بــا توجــه بــه برگــة اطالعــات شــکل ‪ 3-9‬معــدل جریــان موافــق دیود‌هــای ‪ 1N4001‬تــا ‪ 1N4007‬چنــد‬
‫آمپــر اســت؟ ‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................................................................................‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :4‬اندازه‌گیری ‪ VD ، IF‬و ‪ VR‬در نرم‌افزار‬
‫کمیت‌های دیود در نرم‌افزار‬
‫هدف‪:‬اندازه‌گیری ّ‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه یک دستگاه‪ -‬نرم‌افزار مناسب مانند مولتی‌سیم‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬مدار شکل ‪ 3-10‬را توسط نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫‪ -2‬اگــر افــت ولتــاژ دو ســر دیــود را ‪ 0/7‬ولــت در نظــر‬
‫بگیریــم‪ ،‬بــا فــرض بســته‌بودن کلیــد‪ ،‬جریــان عبــوری‬
‫از دیــود را محاســبه‌کنیــد‪.‬‬

‫ولت ……………=‪VR1‬‬
‫‪ID=…………….. mA‬‬
‫شکل ‪ -3-10‬مدار آزمایش‬

‫‪142‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬کلید مدار را ببندید و ولتاژ دو سر دیود و جریان مدار را اندازه‌بگیرید و در جدول ‪ 3-5‬یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬آیــا مقــدار اندازه‌گیری‌شــده بــا مقــدار محاسبه‌شــده انطبــاق‌دارد؟ در صــورت وجــود اختــاف‪ ،‬علــت را‬
‫توضیح‌دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬
‫‪ -5‬کلیــد مــدار را بــاز کنیــد و مقــدار ولتــاژ منبــع را روی ‪ 20‬ولــت تنظیم‌کنیــد‪ .‬کلیــد مــدار را ببندیــد و‬
‫جریــان مــدار و افــت ولتــاژ دو ســر دیــود را انــدازه‌بگیریــد و در جــدول ‪ 3-5‬یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -6‬آیا جریان مدار دو برابر شده است؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -7‬بــا توجــه بــه برگــة اطالعــات شــکل ‪ ، 3-9‬دیــود ‪ 1N4001‬در بایــاس موافــق‪ ،‬حداکثــر چنــد آمپــر را‬
‫تحمــل می‌کنــد؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -8‬جهــت قرار‍‌گرفتــن دیــود را در مــدار‪ ،‬مطابــق شــکل ‪ 3-11‬عوض‌کنیــد ســپس کلیــد مــدار را ببندیــد و‬
‫جریــان عبــوری از دیــود و افــت ولتــاژ دوســر آن را انــدازه‌بگیریــدو در جــدول ‪ 3-5‬یادداش ـت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-5‬‬
‫)‪ID (mA‬‬ ‫)‪VD(V‬‬ ‫مراحل آزمایش‬
‫‪3‬‬
‫‪5‬‬
‫‪8‬‬

‫شکل ‪ -3-11‬مدار آزمایش‬

‫ت می‌کند؟‬ ‫‪ -9‬آیا در بایاس مخالف‪ ،‬همة ولتاژ منبع در دو سر دیود اف ‌‬

‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -10‬بــا توجــه بــه برگــة اطالعــات شــکل ‪ ،3-9‬دیــود ‪ 1N4001‬حداکثــر چنــد ولــت را در بایــاس مخالــف‬
‫تحمــل می‌کنــد؟‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪143‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :5‬اندازه‌گیری ‪ VD ،IF‬و ‪ VR‬با قطعات واقعی‬
‫هدف‪:‬اندازه‌گیری کمیت‌های دیود با قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬منبـع تغذیه یک دسـتگاه‪ -‬ب ِ ِرد‌بُرد یـک قطعه‪ -‬دیـود‪ 1N4001‬یک عدد ‪-‬‬
‫مولتی‌متـر دیجیتالـی یک دسـتگاه‪ -‬سـیم ب ِ ِرد‌بُـرد به تعداد کافی‪ -‬سـیم رابـط تغذیه دو عـدد‪ -‬مقاومت‬
‫‪ 1KΩ‬یک‌چهـارم وات یـک عدد‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬در اتصال پایه‌های قطعات روی ب ِ ِردبُرد از سیم استاندارد مانند شکل ‪ 3-12‬استفاده‌کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬مدار شکل ‪ 3-13‬را روی ب ِ ِر ‌دبُرد ببندید‪.‬‬
‫‪ -3‬آمپر‌متــر را در مــدار قــرا ‌ر دهیــد‪ .‬ســپس کلیــد مــدار را وصل‌کنیــد و جریان‌عبــوری از دیــود را انــدازه‬
‫‌بگیریــد و در جــدول ‪ 3-6‬یادداشــت‌کنید‪.‬‬

‫شکل‪ - 3-13‬مدار آزمایش‬ ‫شکل ‪ -3-12‬استفاده از سيم استاندارد براي ب ِ ِر ‌دبُرد‬

‫‪ -4‬بــا اتصــال ولت‌متــر بــه دو ســر دیــود‪ ،‬افــت ولتــاژ دوســر دیــود را انــدازه‌بگیریــد و در جــدول ‪3-6‬‬
‫یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -5‬با معلوم‌بودن ‪ VD‬و ‪ ID‬و با استفاده از قانون اهم‪ ،‬مقاومت دیود را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪RD=……………. . Ω‬‬
‫‪ -6‬کلیــد مــداررا قطع‌کنیــد وجهــت دیــود را مطابــق شــکل‪ 3-14‬عوض‌کنیــد‪ ،‬ســپس کلیــد را ببندیــد و‬
‫مقادیــر ‪ ID‬و ‪ VD‬را انــدازه بگیریــد و در جــدول ‪ 3-6‬یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬در این حالت مقاومت دیود را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪RD=……………. . Ω‬‬
‫‪-8‬آیا دیود مانند یک کلید قطع عمل می‌کند؟‬

‫‪144‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫جدول ‪3-6‬‬
‫)‪ID (mA‬‬ ‫)‪VD(V‬‬ ‫مراحل آزمایش‬
‫‪ 3‬و‪4‬‬
‫‪6‬‬

‫شکل ‪ -3-14‬مدارآزمایش‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪-1‬با توجه به شکل ‪ 3-15‬مقدار ولتاژ ‪ VD‬و جنس دیود را بنویسید‪.‬‬
‫‪ -2‬با توجه به شکل ‪ 3-16‬مقدار ‪ X ، Y‬و ‪ Z‬را بنویسید‪.‬‬

‫شکل ‪3-15‬‬ ‫شکل ‪3-16‬‬

‫‪-3‬بــا توجــه بــه برگــه اطالعــات شــکل ‪ 3-17‬کــه مربــوط بــه دیــود تــوان بــاال اســت‪ ،‬مقادیــر معــدل‬
‫ماکزیمــم جریــان موافــق‪ ،‬جریــان لحظ ـه‌ای و ماکزیمــم ولتــاژ لحظــه‌‌‌‌‌‌‌ای در بایــاس مخالــف را بنویســید‪.‬‬

‫شکل ‪3-17‬‬

‫‪ -3-3‬دیود نوردهنده (‪)LED‬‬

‫‪ LED‬یــک دیــود نور‌دهنــده اســت کــه بــه عنــوان یــک المــپ کــم مصــرف بــه کا ‌ر مــی‌رود‪ .‬از ‪ LED‬هــای‬
‫کوچــک و بــا نــور کــم بــرای نشــان‌دادن حالت‌هــای خامــوش و روشــن دســتگاه‌ها اســتفاده می‌کننــد‪ .‬ســطحی‬
‫از ‪ LED‬کــه نــور را پخــش می‌کنــد‪ ،‬بــه شــکل دایــره‪ ،‬مربــع و مســتطیل اســت‪ .‬شــکل ‪ 3-18‬چنــد نمونــه ‪LED‬‬
‫معمولــی را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫‪145‬‬
‫بــرای این‌کــه بتــوان ‪ ‌LED‬هــای معمولــی را بــه راحتــی روی دســتگاه ســوار‌کرد‪ ،‬آن‌هــا را در بســته‌بندی‬
‫مخصــوص و بــه صــورت یک‌پارچــه یــا مــدوالر (‪ )Modular‬عرضــه می‌کننــد‪ .‬در شــکل ‪ 3-19‬چنــد نمونــه از‬
‫‪ LED‬هــای قابــل نصــب روی دســتگاه‌های مختلــف را مالحظــه می‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-18‬چند نمونه معمولی‪LED‬‬ ‫شکل‪LED -3-19‬معمولی قابل نصب روی دستگاه‬

‫‪LED‬های پُر نور(‪)High Brightness‬‬

‫‪LED‬هــای بــا شــدت نــور زیــاد‪ ،‬بــه عنــوان المپ‌هــای کم‌مصــرف و بــا راندمــان بــاال جایگزیــن المپ‌هــای‬
‫رشــته‌ای شــده‌اند‪ .‬در شــکل ‪ 3-20‬چنــد نمونــه ‪ LED‬پُــر نــور را مالحظــه می‌کنیــد‪ .‬شــکل ‪ 3-21‬المپ‌هــای‬
‫کــم مصــرف ‪ LED‬را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-20‬چند ‪ LED‬پر نور‬ ‫شکل‪ -3-21‬المپ کم مصرف ‪LED‬‬

‫از ‪ LED‬هــا در مــوارد دیگــری ماننــد چــراغ کــم‬

‫الف‪ -‬نور افکن با‪LED‬‬
‫مصــرف‪ ،‬نــور افکــن‪ ،‬تلویزیــون ‪ LED‬و تابلــو روان‬
‫نیــز اســتفاده می‌شــود‪ .‬شــکل ‪ 3-22‬دو نمونــه از ایــن‬
‫کاربُردهــا را نشــان می‌دهــد‪ .‬نمونه‌هــای کاربــردی‬
‫دیگــر در کتــاب همــراه هنرجــو آمــده اســت‪.‬‬
‫ب‪ -‬در چراغ‌خطر‬

‫شکل‪ -3-22‬دو نمونه کاربرد ‪LED‬‬

‫ال‌ئی‌دی‌های چند رنگ (‪)Multi Color LED‬‬

‫بــرای این‌کــه بتواننــد رنگ‌هــای مختلــف را بــا اســتفاده از ســه رنــگ اصلــی قرمــز‪ ،‬ســبز و آبــی تولیــد کننــد‪،‬‬
‫از ‪ LED‬هــای چنــد رنــگ اســتفاده می‌کننــد‪.‬‬

‫‪146‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫در ایــن نــوع ‪ LED‬هــا دو یــا ســه ‪ LED‬را در یــک بســته‌بندی قــرار می‌دهنــد‪ .‬شــکل ‪LED 3-23‬هــای دو رنــگ‬
‫و ســه رنــگ و نمــاد فنــی آن‌هــا را نشــان می‌دهــد‪ .‬در ایــن نــوع ‪LED‬هــا معمــوالً کاتدهــا یــا آند‌هــا بــه صــورت‬
‫یــک پایــه مشــترک در دســترس قــرار می‌گیرنــد‪.‬‬

‫الف‪LED -‬های دو رنگ و مناد فنی آن ها‬

‫ب‪LED -‬های سه رنگ و مناد فنی آن ها‬

‫شکل‪ LED -3-23‬های چند رنگ و نماد فنی آن ها‬

‫استفاده از برگة اطالعات(‪) Data Sheet‬‬

‫برگــه اطالعــات دیود‌هــای نورانــی مشــابه برگــه‬
‫اطالعــات دیود‌هــای معمولــی اســت‪ ،‬بــا ایــن تفــاوت‬
‫کــه اطالعاتــی ماننــد رنــگ نــور ‪ ،LED‬شــدت نــور‪،‬‬
‫طــول مــوج رنــگ منتشر‌شــده و ســایر اطالعــات در‬
‫آن درج می‌شــود‪ .‬شــکل ‪ 3-24‬قســمتی از برگــه‬
‫اطالعــات ‪ LED‬دو رنــگ بــا شــماره فن ـی ‪ LT 9550 ED‬را‬
‫شکل‪ -3-24‬برگه اطالعات مربوط به ‪ LED‬های دو رنگ‬ ‫نشــان می دهــد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ :6‬خواندن برگه اطالعات‬
‫هدف‪ :‬استخراج اطالعات مهم از برگه اطالعات‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬رایانه‪ -‬لوازم‌التحریر ‪ -‬برگه اطالعات‬

‫‪147‬‬
 ‫مراحل اجرای کار‬
‫‪ -1‬متن زیر را به فارسی ترجمه کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -3-25‬برگه اطالعات مربوط به ‪LED‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................‬‬

‫‪148‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -2‬با توجه به برگة اطالعات شکل ‪ ،3-25‬مقادیر خواسته‌شده در جدول ‪ 3-7‬را بنویسید‪.‬‬

‫جدول ‪3-7‬‬
‫ردیف‬ ‫عالمت اختصاری‬ ‫معنیفارسی‬ ‫مقدار‬ ‫واحد‬
‫‪1‬‬ ‫‪VF‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪VR‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪IFSM‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪VDC‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪IF‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪PD‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪Tsd‬‬

‫جریان ‪LED‬‬
‫ِ‬ ‫محاسبه مقدار مقاومت محدود‌کننده‬
‫معمــوالً افــت ولتــاژ دو ســر هــر نــوع ‪ LED‬در بایــاس موافــق و جریــان کار طبیعــی آن‪ ،‬تــا حــدودی با‌هــم برابــر‬
‫اســت ولــی بــرای اطمینــان از مقادیــر‪ ،‬الزم اســت بــرای هــر نــوع ‪ LED‬بــه برگــة اطالعــات آن مراجعــه شــود‪.‬‬
‫بــرای محاســبه مقــدار مقاومــت‪ R‬در شــکل ‪ 3-26‬کــه محدود‌کننــده جریــان عبــوری از دیــود اســت‪ ،‬از قانــون‬
‫اهــم اســتفاده‌ می‌کنیم‪.‬‬
‫‪R= VR = (V1-VD) VR= V1-VD‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪ID‬‬

‫الف ‪ -‬نقشه فنی مدار‬ ‫ب ‪ -‬نقشه عملی مدار‬

‫شکل‪ -3-26‬مدار ‪LED‬با مقاومت‬

‫در شکل ‪ 3-26‬مقدار ‪ R‬از رابطه زیر محاسبه شده‌است‪.‬‬

‫‪V R V1 − V D 6 − 1 / 3‬‬
‫=‪R‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 470 Ω‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪10mA‬‬ ‫ ‬

‫‪149‬‬
 ‫‪ -1‬در مــدار شــکل ‪ ، 3-27‬اگــر افــت ولتــاژ دو ســر‬
‫هــر دیــود ‪ 2‬ولــت باشــد‪ ،‬جریــان عبــوری از مــدار را‬
‫محاســبه کنیــد‪.‬‬
‫‪ -2‬اگــر در شــکل ‪ ،3-28‬افــت ولتــاژ هــر دیــود ‪ 2‬ولــت‬
‫شکل‪ -3-27‬مدار ‪LED‬سری با مقاومت‬ ‫باشــد‪ ،‬بــا توجــه بــه مقــدار مقاومــت (‪،)R=220Ω‬‬
‫جریــان عبــوری از هــر دیــود را محاســبه‌کنید‪ .‬نقشــة‬
‫فنــی مــدار را طــوری ترســیم‌کنید کــه فقــط یــک‬
‫مقاومــت در مــدار قــرار گیــرد و جریــان هــر دیــود نیــز‬
‫تأمیــن شــود‪ .‬تــوان مقاومــت رامحاســبه‌کنید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫شکل‪ -3-28‬مدار ‪LED‬سری با مقاومت‬ ‫‪................................................‬‬

‫نرم افزار‬
‫با استفاده از نرم‌افزار ‪Electronic Assistance‬مقدار مقاومت سری با انواع ‪ LED‬را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫تمرین‬
‫بـا توجـه بـه ولتـاژ موافـق و جریان موافـق ‪ LED‬در جـدول ‪ 3-4‬در صورتی‌کـه ولتاژ تغذیه ‪ 15‬ولت باشـد‪،‬‬
‫مقـدار مقاومت سـری بـا ‪ LED‬و توان آن را محاسـبه‌کنید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ LED :7‬در نرم‌افزار‬
‫هدف‪ :‬روشن‌کردن ‪ LED‬و اندازه‌گیری کمیت‌های آن در نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه‪ -‬نرم‌افزار مناسب‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-29‬را در نرم‌افزار مولتی‌سیم ببندید‪.‬‬
‫‪-2‬کلید مدار را وصل‌کنید وجریان عبوری از دیود و ولتاژ دو‌سر آن را اندازه بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪VD= ….. V‬‬ ‫‪ID= ….. mA‬‬

‫‪ -3‬کلیــد مــدار را قطــع‌کنیــد و بــ ‌ه جــای ‪ LED‬قرمــز‪،‬‬

‫‪ LED‬ســبز را در مــدار قــرار دهیــد‪ .‬ســپس کلیــد مــدار را‬
‫وصل‌کنیــد و جریــان عبــوری از دیــود و ولتــاژ دو‌ســر آن‬
‫را انــدازه بگیریــد و یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫شکل‪3-29‬‬ ‫‪VD= ….. V‬‬ ‫‪ID= ….. mA‬‬

‫‪ -4‬آیا مقادیر اندازه‌گیری‌شده باهم تفاوت دارد؟‬

‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -5‬کلیــد مــدار را قطــع‌کنیــد و جهــت ‪ LED‬را در مــدار عــوض کنیــد‪ ،‬ســپس کلیــد مــدار را وصل‌کنیــد و‬
‫جریــان عبــوری از دیــود و ولتــاژ دو‌ســر آن را انــدازه بگیریــد و یادداشــت‌کنید‪.‬‬

‫‪VD= ….. V‬‬ ‫‪ID= ….. mA‬‬

‫‪ -6‬در مــدار شــکل ‪ ،3-30‬اگــر افــت ولتــاژ دو ســر دو‬

‫دیــو ‌د مــوازی ‪ 2‬ولــت و جریــان عبــوری از هــر دیــود ‪20‬‬
‫میلی‌آمپــر باشــد‪ ،‬مقــدار ‪ R1‬را محاســبه‌کنید‪ .‬ســپس‬
‫مــدار شــکل ‪ 3-30‬را در نرم‌افــزار ببندیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-30‬مدار آزمايش‬ ‫‪R1= VR1 = V1-VD R1= .............‬‬

‫‪I‬‬ ‫‪ID‬‬

‫‪ -7‬کلیــد مــدار را ببندیــد و جریــان کل مــدار و جریــان هــر دیــود و ولتــاژ دو ســر هــر دیــود را انــدازه‌بگیریــد‬
‫و یادداشــت کنیــد‪.‬‬
‫‪= ……. mA‬کل‪I‬‬ ‫‪ID1= ……. mA‬‬
‫‪ID2=……. mA‬‬ ‫‪VD1=VD2 …… V‬‬

‫نکته‬
‫دیود‌های مدار باید از یک نوع (هردو سبز یا آبی یا قرمز) باشد‪.‬‬

‫‪151‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪: 8‬آزمایش ‪ LED‬واقعی‬
‫هدف‪ :‬روشن‌کردن ‪ LED‬و انداز‌ه گیری کمیت‌های آن با قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬ب ِ ِردبُـرد یـک قطعـه‪ -‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه ‪ -‬مولتی‌متـر دیجیتالی یک‬
‫دسـتگاه‪ LED-‬معمولـی یـک عـدد‪ LED -‬دو رنگ یک عدد‪ -‬سـیم ب ِ ِردبُرد بـه تعداد کافی‪ -‬سـیم رابط تغذیه‬
‫بـه تعـداد کافـی‪ -‬هفت قطعه‌ای یـک عدد‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬یــک عــدد ‪ LED‬کــه ولتــاژ و جریــان نامــی آن را‬
‫نمی‌دانیــد‪ ،‬در اختیــار بگیریــد‪.‬‬
‫‪ -2‬مــداری مطابــق شــکل ‪ 3-31‬را روی ب ِ ِردبُــرد‬
‫ببندیــد‪ .‬ولتــاژ منبــع تغذیــه را روی صفــر ولــت‬
‫تنظیم‌کنیــد‪ .‬ســپس کلیــد مــدار را وصــل کنیــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -3-31‬مدار آزمايش‬

‫ایمنی‬
‫اجرای صحیح این آزمایش بسیار اهمیت دارد‪ .‬زیرا با کمی بی‌دقتی ممکن است‪ LED‬بسوزد‪.‬‬
‫افزایـش ولتـاژ بایـد بـه تدریـج و در پله‌های یک‌دهم ولتـی صورت گیـرد‪ .‬همچنین باید زمینـه‌ای از نور‬
‫طبیعی در ذهن شـما باشـد‪.‬‬
‫برای اجرای این آزمایش حتماً به توصیه‌های معلم کارگاه توجه‌کنید و آن‌ها را اجرا نمایید‪.‬‬

‫بارش فکری‬
‫در مدار شکل ‪ LED 3-32‬آسیب دیده است؟ چرا؟‬

‫شکل ‪3-32‬‬

‫‪ -3‬ولتاژ منبع را به تدریج از صفر ولت افزایش دهید تا نور ‪ LED‬به حد طبیعی و قابل قبول برسد‪.‬‬

‫‪152‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -4‬جریان عبوری از ‪ LED‬و ولتاژ دو سر آن‌را اندازه بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪VD= ….. V‬‬ ‫‪ID= ….. mA‬‬

‫‪ -5‬باتوجه به مقادیر به دست‌آمده‪ ،‬مقدار مقاومت را برای‪ LED‬با ولتاژ منبع ‪ 12‬ولت محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...........................................................................................................................‬‬
‫‪ -6‬مــدار آزمایــش را مشــابه شــکل ‪ 3-33‬ببندیــد‪ .‬بعــد از بســتن کلیــد‪ ،‬در صــورت طبیعــی بــودن نــور ‪،LED‬‬
‫مقادیــر ‪ VR ، VLED‬و ‪ I‬مــدار را انــدازه‌بگیریــد و یادداشــت کنیــد‪.‬‬

‫‪VR=…..V‬‬ ‫‪ID=VR = …… mA‬‬

‫‪R‬‬
‫‪VLED = …… V‬‬

‫شکل ‪ -3-33‬مدار آزمايش‬

‫‪ -7‬یــک ‪ LED‬دو رنــگ در اختیــار بگیریــد و مقــدار ‪ R‬را بــا توجــه بــه مشــخصات ‪ LED‬چنــد رنــگ محاســبه‬
‫کنیــد‪ .‬ولتــاژ ورودی را ‪ 5‬ولــت در نظــر بگیریــد‪ .‬در صورتی‌کــه ‪ LED‬دو رنــگ آنــد‌مشــترک اســت‪ ،‬از مــدار‬
‫شــکل الــف ‪ 3-34‬و اگــر کاتــد مشــترک اســت از مــدار شــکل ب‪ 3-34‬اســتفاده‌کنید‪.‬‬

‫الف ‪ -‬مدار آند مشترک‬ ‫ب‪ -‬مدار کاتد مشترک‬

‫شکل ‪ - 3-34‬مدار‪ LED‬دو رنگ‬

‫‪ -8‬مدار آزمایش را مطابق یکی از شکل‌های الف ‪  3-34‬یا  ب‪ 3-34-‬ببندید‪.‬‬

‫‪ -9‬به تک تک پایه‌های غیر‌مشترک از طریق ‪ R‬ولتاژ بدهید‪ ،‬و به رنگ نور ‪ LED‬توجه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -10‬به پایه غیرمشترک هر دو ‪ LED‬همزمان ولتاژ بدهید و به ترکیب نور ‪ LED‬ها توجه کنید‪.‬‬

‫هفت قطعه‌ای( ‪)7Seg = Seven Segment‬‬

‫انگلیســی‪ 7 ،‬قطعــه‌ای ساخته‌می‌شــود‪ .‬اگــر هفــت قطعــه‌ای‬ ‫از ترکیــب ‪ 7‬عــدد ‪ LED‬بــه صــورت عــدد‬
‫دارای نقطــه اعشــار باشــد‪ ،‬یــک عــدد ‪ LED‬بــه هفــت قطع ـه‌ای اضافــه می‌شــود‪ .‬شــکل ‪ 3-35‬یــک نمونــه‬

‫‪153‬‬
‫هفت‌قطعــه‌ای (‪ )7 Seg‬و پایه‌هــای آن‌را نشــان‌می‌دهــد‪ .‬بــه منظــور استاندارد‌ســازی‪ ،‬هریــک از ‪ LED‬هــا را‬
‫بــا یــک حــرف انگلیســی مشــخص می‌کننــد‪.‬‬
‫در شکل‪ ، 3-36‬نمونه دیگری از ‪ 7 Seg‬با دو نقطه اعشار و پایه‌های آن را مشاهده می‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-35‬هفت قطعه‌ای و پایه‌های آن‬ ‫شکل‪ -3-36‬هفت قطعه‌ای با دو نقطه اعشار و پایه‌های آن‬

‫هفت قطعــه‌ای به‌صــورت آنــد مشــترک و کاتــ ‌د مشــترک ســاخته‌می‌شــود‪  .‬شــکل ‪ 3-37‬نقشــه فنــی‬
‫هفت‌قطعــه‌ای آنــد‌مشــترک و کاتــد‌‌‌مشــترک و شــماره پایه‌هــای آن را نشــان‌می‌دهــد‪.‬‬

‫الف‪ -‬مدار آند مشترک‬ ‫ب‪ -‬مدار كاتد مشترک‬

‫شکل‪ - 3-37‬مدار هفت‌قطعه‌ای‬

‫فیلم‬
‫فیلم مربوط به آزمایش هفت‌قطعه‌ای را مشاهده کنید و به چگونگی تست ‪  LED‬ها توجه‌کنید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ - 9‬هفت‌قطعه‌ای در نرم‌افزار‬
‫هدف‪ :‬روشن‌کردن اعداد و حروف مختلف روی هفت‌قطعه‌ای‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه – نرم‌افزار مولتی‌سیم یا هر نرم‌افزار مناسب دیگر‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫‪154‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬نرم‌افزار مولتی‌سیم را فعال‌کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬از نوار قطعات‪ ،‬هفت قطعه‌ای آند‌مشترک (‪ )CA‬را به روی میز‌کار بیاورید‪.‬‬
‫‪ -3‬مطابق شکل‪ 3-38‬با یک باتری ‪ 3‬ولتی ‪ LED‬را که با حرف ‪ A‬مشخص شده‌است ‪ ،‬روشن‌کنید‪.‬‬
‫‪‌LED -4‬های نام گذاری‌شده با حروف ‪ B‬و‪ C‬را مطابق شکل‪ 3-39‬روشن‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-39‬روشن کردن ‪ LED‬های حروف ‪ B‬و ‪C‬‬ ‫شکل‪ -3-38‬روشن کردن ‪ LED‬حرف ‪A‬‬

‫‪ -5‬آیــا می‌توانیــد اعــداد از صفــر تــا نــه و برخــی‬

‫حــروف انگلیســی مانند شــکل‪ 3-40‬را روشـن‌کنید؟‬
‫ایــن موضــوع را تجربه‌کنیــد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-40‬روشن کردن اعداد و برخی حروف انگلیسی‬

‫‪ -6‬بــا هفت‌قطعــه‌ای کــدام حــروف انگلیســی یــا‬
‫اعــداد فارســی را می‌توانیــد بســازید؟‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪..............................................‬‬
‫‪ -7‬هفت‌‌قطعــه‌ای (‪ )7 Seg‬کاتــد مشــترک را روی‬
‫میــز‌کار مجــازی بیاوریــد‪ .‬اعــداد از صفــر تــا نــه‬
‫انگلیســی و تعــدادی حروف انگلیســی و اعداد فارســی‬
‫را نمایــش‌دهیــد‪ .‬شــکل‪ 3-41‬روشــن‌کردن عــدد‬
‫هشــت انگلیســی و حــرف ‪ E‬را بــا هفت‌‌قطعـه‌ای کاتــد‬
‫مشــترک نشــان‌می‌دهد‪.‬‬
‫شکل‪ -3-41‬مدارهفت‌قطعه‌ای کاتد مشترک‬

‫‪155‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ -10‬کار با هفت‌قطعه‌‌ای واقعی‬
‫هدف‪ :‬کسب شایستگی در روشن‌کردن اعداد و حروف مختلف روی هفت‌قطعه‌ای‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ Seven Segment :‬یـک عـدد‪ -‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه – مولتی‌متـر یک‬
‫دسـتگاه‪ -‬سـیم‌های رابـط بـه مقـدار کافی‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬هفت‌قطعــه‌ای را در اختیــار بگیریــد و شــکل ظاهــری آن‌را در شــکل ‪ 3-42‬رســم کنید‪ .‬دیود‌‌هــا را بــا‬
‫حــروف‌مشــخص‌کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬مقطــع هفت‌قطع ـه‌ای را از محــل خــروج پایه‌هــا مشــابه شــکل‪ 3-36‬در شــکل ‪ 3 -43‬رس ـم‌کنید و هــر‬
‫پایــه را شــماره‌گذاری‌کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -3-42‬محل ترسیم شکل هفت‌قطعه‌ای‬ ‫شکل‪ -3-43‬ترسیم و شماره‌گذاری پایه‌ها در هفت‌قطعه‌ای‬

‫‪ - 3‬منبع تغذیه ‪ DC‬را روی ‪ 3‬ولت تنظیم کنید‪.‬‬

‫‪ -4‬بــا اتصــال ولتــاژ منبــع تغذیــه بــه پایه‌هــای هفت‌قطعـه‌ای‪ ،‬آنــد یــا کاتــد مشــترک بــودن هفت‌قطعـه‌ای را‬
‫مشــخص‌کنید‪ ،‬ســپس هر‌یــک از ‪ LED‬هــا را بــه ترتیــب روشــن‌کنید و از صحت عملکــرد ‪ LED‬هــا مطمئــن‬
‫شــوید و ‪ LED‬هــا را در شــکل ‪ 3-43‬حروف‌گــذاری کنیــد‪.‬‬
‫‪ -5‬هفت‌قطعه‌ای مورد آزمایش آند مشترک است یا کاتد‌مشترک؟ شرح دهید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫ایمنی‬
‫اعمال ولتاژ بیش‌تر از ‪ 3‬ولت باعث سوختن ‌‪LED‬های هفت‌قطعه‌ای می‌شود‪.‬‬

‫‪156‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‬
‫‪ -1‬بــا توجــه بــه شــکل ‪ 3-44‬افــت ولتــاژ دو ســر دیــود و جنــس دیــود را مشــخص کنیــد و در محــل‬
‫تعیین‌شــده بنویســید‪.‬‬

‫افت ولتاژ دو سر دیود‬

‫جنس دیود‬

‫شکل ‪3-44‬‬

‫‪ -2‬بــا اســتفاده از برگــه اطالعــات نشــان‌داده‌شــده در شــکل ‪ 3-9‬حــد اکثــر ولتــاژ موثــر (‪ )VRMS‬و‬
‫جریــان معــدل ماکزیمــم(‪ )IFAVE‬بــرای دیــود‪ 1N4001‬را بنویســید‪.‬‬
‫‪ - 3‬دیــود در حالــت ایــده‌آل در بایــاس موافق مانندکلیــد‪ ...............‬و در بایــاس مخالف مانند کلیــد‪................‬‬
‫عمــل می‌کنــد‪.‬‬
‫‪ -4‬تعداد ‪ LED‬ها در هفت‌قطعه‌ای یک رقمی با نقطه اعشار(‪ ) DP‬چند تا است؟‬
‫‪ -5‬تعداد ‪ LED‬ها در هفت‌قطعه‌ای دو رقمی شکل ‪ 3-45‬چند تا است؟‬
‫‪18 )4‬‬ ‫‪16 )3‬‬ ‫‪15 )2‬‬ ‫‪14 )1‬‬
‫‪ -6‬نقشة فنی یک‌نمونه هفت قطعه‌ای به صورت کاتد مشترک را رسم‌کنید‪.‬‬
‫‪ -7‬جریان عبوری از مدار شکل ‪ 3-46‬را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫شکل ‪3-45‬‬
‫‪ -8‬در شــکل ‪ 3-47‬نــور ‪LED‬ها بــا مقاومــت ‪ 220 Ω‬مناســب نیســت ولــی بــا مقاومــت ‪ 47 Ω‬اهــم‬
‫مناســب اســت ‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحیح□‬

‫شکل ‪3-46‬‬ ‫شکل‪3-47‬‬

‫‪157‬‬
 ‫‪ - 3-4‬کاربرد‌های دیود‬

‫یـکـی  ا ز  کـا ر بـر د‌هـا ی  مـتـد ا و ل‬

‫دیود‪ ،‬استفاده از آن در یکسو‌سازی‬
‫است‪ .‬یکسو‌ساز‪ ،‬مداری است که ولتاژ‬
‫متناوب را به ولتاژ ‪ DC‬ضربان‌دار تبدیل‬
‫می‌کند‪ .‬ولتاژ ‪ DC‬ضربان‌دار را می‌توانیم‬
‫با استفاده از خازن صاف کنیم و آن را به‬
‫ولتاژ ‪ DC‬قابل استفاده برای دستگاه‌های‬
‫الکترونیکی تبدیل کنیم‪ .‬شکل ‪،3-48‬‬
‫مراحل تبدیل ولتاژ متناوب را به ولتاژ‪DC‬‬
‫نشان‌می‌دهد‪.‬‬

‫شکل ‪ - 3-48‬مراحل تولید ولتاژ ‪CD‬‬ ‫انواع یکسو‌ساز‬

‫یکسو‌ساز‌ها در انواع مختلف به شرح زیرتقسیم‌بندی می‌شوند‪.‬‬
‫یکسو‌ساز نیم‌موج(‪)Half Wave Rectifier‬‬
‫یکسوساز تمام‌موج با دو دیود(‪)Full Wave Rectifier with two diode‬‬
‫یکسو‌ساز پُل ( ‪) Bridge Rectifier‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :11‬یکسو ساز نیم‌موج در نرم‌افزار‬
‫هدف‪:‬بررسی عملی مدار یکسوساز نیم‌موج و اندازه‌گیری کمیت‌های مدار با استفاده از نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬نرم‌افزار مولتی‌سیم‪ -‬رایانه‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬نرم‌‌افزار مولتی‌سیم را فعال کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬مدار شکل ‪ 3-49‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬

‫شکل‪ - 3-49‬مدار آزمایش‬

‫‪158‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬کلیــد مــدار را ببندیــد و بــا اســتفاده از اسیلوســکوپ موجــود در نرم‌افــزار‪ ،‬شــکل مــوج ولتــاژ ورودی‬
‫مدار(مــوج مولــد‪ )AC‬و شــکل مــوج ولتــاژ دوســر بــار را بــه صــورت پایــدار و در مقیــاس مناســب ظاهر‌کنیــد‪.‬‬
‫ســپس موج‌‌هــا را در نمــودار شــکل ‪ 3-50‬رســم‌کنید‪.‬‬

‫الف ‪ -‬شکل موج ورودی‬ ‫ب‪ -‬شکل موج خروجی‬

‫شکل ‪ - 3-50‬محل ترسیم شکل موج‌ها‬

‫) ‪( ×(Volt‬تعداد خانه‌های قله تا قله) =‪VPP‬‬ ‫‪ -4‬ولتاژ پیک‌ تا ‌پیک موج ورودی را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪Div‬‬
‫‪VPP=(……. )×(……)= …. v‬‬
‫ک موج خروجی را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -5‬ولتاژ پی ‌‬
‫) ‪( ×(Volt‬تعداد خانه‌های قله) =‪VPk‬‬
‫‪Div‬‬
‫‪VPk=(……. )×(……)= …. v‬‬ ‫‪ -6‬با ولت‌متر‪ DC‬ولتاژ خروجی را اندازه‌بگیرید‪.‬‬

‫‪VDC =................... v‬‬

‫‪ ، VDC = Vpk‬ولتاژ ‪ DC‬خروجی را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫‪π‬‬ ‫‪ -7‬با استفاده از فرمول‬

‫‪VDC =................... v‬‬

‫ح دهید‪.‬‬
‫ی شده با محاسبه‌شده برابر است؟ در صورت اختالف علت را توضی ‌‬
‫‪ -8‬آیا ولتاژ‪ DC‬اندازه‌گیر ‌‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..........................................................................................................................................................‬‬
‫) ‪( ×(Time‬تعداد خانه‌های افقی یک سیکل) =‪T‬‬ ‫‪ -9‬زمان تناوب موج خروجی را انداز ‌ه بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪Div‬‬
‫‪T=(……. )×(……)= Sec‬‬ ‫‪ -10‬فرکانس موج خروجی را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫‪F=…… HZ‬‬
‫‪ -11‬آیا فرکانس موج ورودی و خروجی با‌هم برابرند؟ شرح‌دهید‪.‬‬

‫‪159‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :12‬یکسو ساز تمام موج در نرم‌افزار‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار یکسوساز تمام‌موج و اندازه گیری کمیت‌های مدار با استفاده از نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬نرم‌افزار مولتی‌سیم‪ -‬رایانه‪ -‬لوازم‌التحریر‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-51‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-51‬قسمتی از مدار یکسوساز‬

‫‪ -2‬اسیلوســکوپ نرم‌افــزار را مطابــق شــکل بــه دونقطــه ‪ M‬و ‪ N‬وصــل کنیــد‪ ،‬ســپس بــا اتصــال کلیــد ‪ ،S1‬شــکل‬
‫موج‌هــا را روی صفحــه اسیلوســکوپ بــا مقیــاس مناســب بــه صــورت پایــدار ظاهــر کــرده و شــکل موج‌هــا را‬
‫در نمــودار شــکل‌های ‪ 3-52‬و ‪ 3-53‬رســم‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-53‬موج ‪VNG‬‬ ‫شکل ‪ -3-52‬شکل موج ‪VMG‬‬

‫‪ -3‬اختالف فاز بین ولتاژ ‪ VMG‬و ولتاژ ‪VNG‬چند درجه است؟‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬

‫بحثگروهی‬
‫بـا هـم گروهـی خـود بحـث کنید که چرا با اسـتفاده از ترانسـفورماتور سـه سـر ایـن اختالف فـاز را ایجاد‬
‫نموده‌انـد؟‪....................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................................................................................................‬‬

‫‪160‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -4‬دامنة پیک تا پیک یک‌سر ثانویه ترانسفورماتور را نسبت به نقطة ‪ G‬اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫) ‪( ×(Volt‬تعداد خانه‌های قله تا  قله) =‪VPP‬‬
‫‪Div‬‬
‫‪VPP=(……. )×(……)= …. v‬‬

‫‪ -5‬مــدار را مطابــق شــکل ‪ 3-54‬کامــل کنیــد‪ ،‬ســپس کلیــد مــدار را وصــل کنیــد و بــه کمــک اسیلوســکوپ‬
‫شــکل مــوج دو ســر بــار را بــا مقیــاس مناســب و بــه صــورت پایــدار ظاهر‌کنیــد و در نمــودار شــکل ‪3-55‬‬
‫رســم‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ 3-55‬شکل موج دو سر بار‬ ‫شکل‪ -3-54‬مدار یکسوسازتمام‌موج‬

‫‪ -6‬دامنة ماکزیمم موج یکسو‌شده را اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫) ‪( ×(Volt‬تعداد خانه‌های قله) =‪VPk‬‬

‫‪Div‬‬
‫‪VPk=(……. )×(……)= ….‬‬

‫‪ -7‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دو سر بار را از رابطه زيرمحاسبه‌کنید‪.‬‬

‫‪VDC = 2VPK‬‬
‫‪π‬‬
‫‪VDC =……. v‬‬

‫‪VDC =……. v‬‬

‫‪ -8‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دو سر بار را با ولت‌متر اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪-9‬آیا ولتاژ‪ DC‬اندازه‌گیری‌شده با محاسب ‌ه شده برابر است؟ در صورت اختالف علت را توضیح‌دهید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................‬‬
‫‪ -10‬زمان تناوب موج خروجی را اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫) ‪( ×(Time‬تعداد خانه‌های افقی یک سیکل) =‪T‬‬
‫‪Div‬‬
‫‪T=(……. )×(……)= Sec‬‬

‫‪161‬‬
 ‫‪F= ……… HZ‬‬ ‫‪ -11‬فرکانس موج خروجی را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -12‬چه رابطه‌‌ای بین فرکانس موج ورودی و خروجی وجود دارد؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -۱۳‬خــازن ‪ ۱۰ µ F‬را بــا بــار مــوازی کنیــد‪ .‬ســپس شــکل مــوج دو ســر بــار را در نمــودار شــکل ‪۳-56‬‬
‫رســم‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -۳-56‬ولتاژ خروجی با صافی‬

‫‪ -۱۴‬آیا موج خروجی کام ً‬

‫ال صاف شده است یا دارای‌ضربان‌است؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................‬‬
‫‪ -۱۵‬خازن‪ ۱۰۰ µF‬را با بار موازی کنیدآیا ولتاژ خروجی کام ً‬
‫ال صاف شده است؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪....................................................................................................................................................................‬‬
‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :13‬یکسو ساز نیم‌موج با قطعات واقعی‬

‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار یکسوساز نیم‌موج و اندازه‌گیری ّ‬

‫کمیت‌های مدار با از استفاده قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬سـیگنال‌ژنراتور صوتـی یک دسـتگاه‪ -‬اسیلوسـکوپ یک‌دسـتگاه‪-‬مولتی‌متر‬
‫دیجیتالـی یک‌دسـتگاه‪-‬دیود ‪ 1N4001‬یـک عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 1K Ω ، 1 w‬یـک عـدد‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یـک‬
‫‪4‬‬
‫قطعه‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3- 57‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫شکل ‪ -۳-57‬مدار یکسو‌ساز نیم‌موج‬

‫‪162‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -۲‬سیگنال‌ژنراتور را روی فرکانس ‪ ۵۰۰‬هرتز و دامنه پیک تا پیک ‪ ۱۰‬ولت تنظیم‌کنید‪.‬‬

‫‪ -۳‬کلیــد مــدار را وصــل کنیــد و بــا اســتفاده از اسیلوســکوپ‪ ،‬مــوج ولتــاژ ورودی مدار(مــوج مولــد‪ )SG‬و مــوج‬
‫ولتــاژ دوســر بــار را بــه صــورت پایــدار و در مقیــاس مناســب ظاهر‌کنیــد‪ .‬ســپس موج‌‌هــا را در نمــودار شــکل‬
‫‪ 3 -58‬و ‪ 3-59‬رســم کنیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-59‬موج ‪VO‬‬ ‫شکل‪ -3-58‬شکل موج ‪VSG‬‬

‫‪ -4‬ولتاژ پیک‌تا‌پیک موج ورودی را محاسب ‌ه و مقدار آن را در جدول ‪ ۳-8‬یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫ک موج خروجی را محاسبه‌کنید و مقدار آن را در جدول ‪ ۳-8‬یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -۵‬ولتاژ پی ‌‬
‫‪ ، VDC = Vpk‬ولتــاژ ‪ DC‬خروجــی را محاســبه‌کنید و مقــدار آن را در جــدول‪۳-8‬‬ ‫‪ -۶‬بــا اســتفاده از فرمــول‬
‫‪π‬‬
‫یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -۷‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دوسر بار را با ولت‌متر اندازه‌بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫ح دهید‪.‬‬
‫‪ -۸‬آیا ولتاژ ‪ DC‬اندازه‌گیری‌شده با محاسبه‌شده برابر است؟ در صورت اختالف علت را توضی ‌‬

‫‪ -۹‬زمان تناوب موج خروجی را اندازه‌بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -۱۰‬فرکانس موج خروجی را محاسبه‌کنید و در جدول یادداشت‌‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-8‬‬
‫واحد‬ ‫مقدار‬ ‫کمیت مورد اندازه‌گیری‬

‫ولتاژ پیک تا پیک ورودی‬

‫ولتاژ پیک خروجی‬

‫ولتاژ ‪ DC‬خروجی محاسبه‌شده‬

‫ولتاژ ‪ DC‬خروجی اندازه‌گیری‌شده‬

‫زمان تناوب موج خروجی‬

‫فرکانس موج خروجی‬

‫‪163‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :14‬یکسوساز تمام‌موج پُل با قطعات واقعی‬
‫کمیت‌های مدار با استفاده قطعات واقعی‬
‫هدف‪:‬بررسی عملی مدار یکسوساز تمام‌موج و اندازه گیری ّ‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬سـیگنال‌ژنراتور صوتـی یـک دسـتگاه‪ -‬اسیلوسـکوپ یک‌دسـتگاه‪-‬مولتی‌متر‬
‫دیجیتالـی یـک‌دسـتگاه‪-‬دیود ‪ 4، 1N4001‬عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 1K Ω ، 1 w‬یـک عدد‪ -‬آی‌سـی پُل یک‬
‫‪4‬‬
‫عـدد‪ -‬خـازن ‪ ۱۰µF‬یـک عدد‪ -‬خـازن ‪ ۱0۰µF‬یک عـدد‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یک قطعه‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3- 60‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫شکل ‪ - 3-60‬مدار یکسوسازتمام‌موج‬

‫‪ -۲‬سیگنال‌ژنراتور را روی فرکانس ‪ ۵۰۰‬هرتز و دامنه موثر ‪ 4‬ولت تنظیم‌کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬کلیــد مــدار را وصــل کنیــد و بــا اســتفاده از اسیلوســکوپ‪ ،‬مــوج ولتــاژ ورودی مدار(مــوج مولــد‪ )SG‬و مــوج‬
‫ولتــاژ دو ســر بــار را بــه صــورت پایــدار و در مقیــاس مناســب ظاهر‌کنیــد‪ .‬ســپس موج‌‌هــا را در نمــودار شــکل‬
‫‪ 3-61‬و‪ 3-62‬رســم‌کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬ولتاژ پیک‌تا‌پیک موج ورودی را محاسبه‌کنید و مقدار آن را در جدول ‪ ۳-9‬یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ - 3-62‬موج ‪VO‬‬ ‫شکل ‪ -3-61‬شکل موج ‪VSG‬‬

‫ک موج خروجی را محاسبه‌کنید و مقدار آن را در جدول ‪ ۳-9‬یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -5‬ولتاژ پی ‌‬
‫‪ -6‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دو سر بار را از رابطه زير محاسبه‌کنید و مقدار آن را در جدول ‪ ۳-9‬یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪VDC = 2Vpk‬‬
‫‪π‬‬
‫‪164‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -7‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دوسر بار را با ولت‌متر اندازه‌بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫ح دهید‪.‬‬
‫‪ -8‬آیاولتاژ‪ DC‬اندازه‌گیری‌شده با محاسبه‌شده برابر است؟ در صورت اختالف علت را توضی ‌‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -9‬زمان تناوب موج خروجی را اندازه‌بگیرید و در جدول‪ 3-9‬یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -۱۰‬فرکانس موج خروجی را محاسبه‌کنید و در جدول ‪ 3-9‬یادداشت‌‌کنید‪.‬‬
‫‪ -11‬خازن ‪ ۱0µ F‬را با بار موازی کنید‪ .‬سپس شکل موج دو سر بار را در نمودار شکل ‪ ۳-63‬رسم‌کنید‪.‬‬
‫‪ -12‬مقدار پیک تا پیک ضربان موج را اندازه‌بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-9‬‬
‫واحد‬ ‫مقدار‬ ‫ولتاژ پیک تا پیک ورودی‬

‫ولتاژ پیک خروجی‬

‫ولتاژ ‪ DC‬خروجی محاسبه‌شده‬

‫شکل‪ -۳-63‬ولتاژ خروجی با صافی‬ ‫ولتاژ ‪ DC‬خروجی اندازه‌گیری‌شده‬

‫زمان تناوب موج خروجی‬

‫فرکانس موج خروجی‬

‫پیک تا پیک ضربان‬

‫ا صــاف‬ ‫‪ -13‬بــه جــای خــازن ‪ ،۱0µ F‬خــازن ‪ ۱0۰µ F‬را بــا بــار مــوازی کنید‪.‬آیــا ولتــاژ خروجــی کامــ ً‬
‫شــده اســت؟‪.............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -14‬بــه جــای چهــار دیــود می‌تــوان از آی‌ســی پُــل ماننــد شــکل ‪ 3-64‬اســتفاده کــرد‪ .‬مــوج متنــاوب ورودی‬
‫اتصــال دهیــد و خروجــی یکسو‌شــده را از ‪ +‬و – دریافت‌کنیــد‪.‬‬ ‫را بــه پایه‌هــای بــا عالمــت‬
‫‪ -15‬مدار را با آی‌سی پُل ببندید و شکل موج خروجی را مشاهده‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ - 3-64‬دو نمونه آی‌سی پل‬

‫‪165‬‬
 ‫رگوالتور ولتاژ با دیودزنر‬
‫رگوالتــور ولتــاژ مــداری اســت کــه بــه وســیله آن‬
‫می‌تــوان بــا تغییــر ولتــاژ ورودی یــا تغییــر جریــان‬
‫بــار‪ ،‬ولتــاژ خروجــی (دو ســر بــار) را ثابــت نگه‌داشــت‪.‬‬
‫شــکل ‪ 3-65‬بلــوک‌دیاگــرام یــک منبــع تغذیــه بــا‬
‫رگوالتــور ولتــاژ را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-65‬بلوک‌دیاگرام منبع تغذیه با رگوالتور ولتاژ‬

‫فیلم‬
‫فیلم مربوط به منبع تغذیه با رگوالتور ولتاژ و شکل موج قسمت‌های مختلف آن‌را ببینید‪.‬‬

‫بحثگروهی‬
‫بـا توجـه بـه شـکل ‪ ،3-65‬در مورد نقش ترانسـفورماتور‪ ،‬یکسو‌سـاز‪ ،‬صافـی و رگوالتور ولتـاژ در این بلوک‬
‫ک دیاگـرام را به اختصار بنویسـید‪.‬‬‫دیاگرام‪ ،‬بـا هم‌گروهـی خـود بحـث کنیـد و عملکرد هر بخـش‌بلو ‌‬

‫ترانسفورماتور‪.......................................................................................................................................................................:‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................‬‬

‫یکسوسـاز‪............................................................................................................................................................................ :‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................................‬‬

‫صافـی‪................................................................................................................................................................................... :‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.............................................................................................................................‬‬

‫رگوالتـور‪.............................................................................................................................................................................. :‬‬
‫‪........................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................‬‬

‫بار‪.......................................................................................................................................................................................... :‬‬
‫‪.............................................................................................................‬‬

‫‪166‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫یکــی از کاربردهــای دیــود زنــر‪ ،‬اســتفاده از آن در‬

‫مــدار رگوالتــور ســاده اســت‪ .‬اگــر دیــود زنــر در‬
‫بایــاس مخالــف قــرار گیــرد و ولتــاژ منبــع بیش‌تــر از‬
‫ولتــاژ شکســت آن باشــد‪ ،‬زنــر در ناحیــه شکســت قرار‬
‫می‌گیــرد و ولتــاژ دو ســر آن تقریب ـاً ثابــت می‌مانــد‪.‬‬
‫در حالــت ایــده‌آل می‌توانیــم دیــود زنــر را در ناحیــة‬
‫شکســت معــادل یــک باتــری در نظــر بگیریــم‪ .‬شــکل‬
‫شکل ‪ -3-66‬مدار معادل دیود زنر در حالت واقعی و ایده‌آل‬ ‫‪ ، 3-66‬معــادل دیــود زنــر را در حالــت واقعــی و‬
‫ایــده‌آل نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫از ایــن خاصیــت دیــود زنــر بــرای ثابــت نگــه‬
‫‌داشــتن(تثبیت) ولتــاژ دو ســر بــار(‪ ) RL‬اســتفاده‌‬
‫می‌کننــد‪ .‬شــکل ‪ ،3-67‬مــدار تثبیت‌کننــده ولتــاژ‬
‫دوســر بار(رگوالتــور ولتــاژ)را نشــان ‌می‌دهــد‪.‬‬
‫‪ VIN‬در مــدار شــکل ‪ 3-67‬ولتــاژ بعــد از خــازن‬
‫صافــی منبــع تغذیــه شــکل ‪ 3-65‬اســت‪ ،‬کــه ممکــن‬
‫شکل‪ -3-67‬مدار ساده رگوالتور با زنر‬ ‫اســت در اثــر تغییــرات بــرق شــهر یــا جریان کشــیدن‬
‫بــار دچــار تغییــرات شــود‪.‬‬
‫فعالیت‬
‫کار عملی ‪ :15‬تثبیت‌کننده ولتاژ با دیود زنر در نرم‌افزار‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار رگوالتور با زنر با استفاده از نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬رایانه – نرم‌افزار مناسب – لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫جدول ‪3-10‬‬
‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-68‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫ولتاژ دورس بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬
‫‪-2‬کلیــد مــدار را ببندیــد و ولتــاژ منبــع را مطابــق جــدول‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 3-10‬تغییــر دهیــد و ولتــاژ دو ســر بــار را بــا ولت‌متــر‬
‫نرم‌افــزار انــداز ‌ه بگیریــد و در جــدول یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬

‫شکل‪ -3-68‬مدار آزمایش رگوالتور با زنر‬

‫‪167‬‬
 ‫‪ -3‬در چه محدوده‌ای از ولتاژ ورودی‪ ،‬ولتاژ خروجی ثابت مانده است؟‬
‫‪.............................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................................‬‬

‫‪ -4‬در حالتــی کــه ولتــاژ ورودی ‪ 12 ،5‬و ‪ 15‬ولــت اســت جریــان عبــوری از دیــود زنــر را بــه وســیله آمپر‌متــر‬
‫انــدازه بگیریــد و در جــدول‪ 3-11‬یادداش ـت‌کنید‪.‬‬
‫‪-5‬توان تلفاتی دیود زنر را در این دو حالت از فرمول ‪ PZ=VZ×IZ‬محاسبه و در جدول‪ 3-11‬یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-11‬‬
‫توان‌دیودزنر(‪)mw‬‬ ‫جریان دیود زنر(‪)mA‬‬ ‫ولتاژ ورودی‬ ‫ردیف‬

‫‪ 5‬ولت‬ ‫‪1‬‬

‫‪ 12‬ولت‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 15‬ولت‬ ‫‪3‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :16‬تثبیت‌کنندة ولتاژ زنری به‌صورت سخت‌افزاری‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار رگوالتور با زنر با استفاده از قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪:‬منبـع تغذیه یـک دسـتگاه‪ -‬مولتی‌متـر دیجیتالی یک‌دسـتگاه‪-‬دیود زنر ‪4/7‬‬
‫ولـت یـک عـدد‪ -‬مقاومـت‪ 1KΩ ،10 KΩ ، 1 w،‬از هـر کـدام یـک عدد‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یک قطعه‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-69‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬
‫‪-2‬کلیــد مــدار را ببندیــد و ولتــاژ منبــع را مطابــق‬
‫جــدول ‪ 3-12‬تغییــر دهیــد‪ .‬ولتــاژ دو ســر بــار را بــا‬
‫ولت‌متــر انــدازه‌بگیریــد و در جــدول یادداش ـت‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-69‬مدار آزمایش رگوالتور با زنر‬

‫‪168‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬در چــه محــدوده‌ای از ولتــاژ ورودی‪ ،‬ولتــاژ‬

‫جدول ‪3-12‬‬
‫خروجــی ثابــت مانــده اســت؟‬
‫ولتاژ دوسر بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬

‫نکته‬
‫از عیـوب رگوالتـور زنـر‪ ،‬جریان‌دهـی کم آن اسـت‪ .‬از این رو برای تقویـت جریان از آی‌سـی‌های رگوالتور‬
‫اسـتفاد ‌ه می‌کنند‪.‬‬

‫‪- 3-5‬آی‌سی‌های رگوالتور‬

‫امـروزه بـرای تثبیـت ولتاژ به‌جای اسـتفاده از دیود زنر‬

‫از آی‌سـی‌های رگوالتور اسـتفاده‌می‌کنند‪ .‬آی‌سـی‌های‬
‫رگوالتـور‌‪ ،‬مدار‌هـای مجتمـع تنظیم‌کننده‌هـای ولتـاژ‬
‫هسـتندکه فقـط سـه‌پایه بـرای اتصال بـه مـدار دارند‪.‬‬
‫یکـی از پایه‌هـا بـرای اتصـال بـه ولتاژ تنظیم‌نشـده‬
‫ورودی‪ ،‬پایـه دیگـر بـرای ولتاژ تنظیم‌شـده خروجی‬
‫و پایـه سـوم بـرای اتصـال بـه زمیـن اسـت‪ .‬شـکل‬
‫‪ 3-70‬دو نمونـه از ایـن نـوع تنظیم‌کننده‌های ولتاژ‬
‫شکل‪ -3-70‬دو نمونه از آی‌سی‌های رگوالتور‬
‫را نشـان‌می‌دهد‪.‬‬
‫تنظیم‌کننده‌هـا (رگوالتور‌هـا) بـه صـورت قطعاتـی با پوشـش پالسـتیکی یا فلـزی و با قیمـت بسـیار ارزان عرضه‬
‫می‌شـوند‪ .‬در مـدار خارجـی آن‌ها حداکثر سـه عـدد خازن قـرار می‌گیرد‪ .‬خازن‌هـا در ورودی و خروجـی رگوالتور‬
‫نصـب می‌شـوند تـا تغییـرات ولتـاژی را کـه در اثـر نفـوذ و دخالـت فرکانس‌های نا خواسـته بـه وجـود می‌آید‪ ،‬از‬
‫بیـن ببرند‪.‬‬
‫انواع آی‌سی‌های رگوالتور‬

‫از آن‌جـا کـه در مدار‌هـای الکترونیکـی نیـاز بـه دو نـوع ولتـاژ مثبـت و منفـی داریم‪،‬آی‌سـی‌های رگوالتـور به دو‬
‫دسـته ‪ ،‬شـامل سـری‌های مثبـت و منفی‪ ،‬تقسـیم می‌شـوند‪.‬‬

‫‪169‬‬
 ‫آی‌سی‌های سری مثبت‬

‫ایـن آی‌سـی‌ها ولتـاژ مثبـت تهیـه می‌کننـد‪.‬‬

‫رگوالتور‌هـای سـری ‪ 78xx‬در ایـن دسـته‌بندی‬
‫قراردارنـد‪ .‬شـکل ‪ 3-71‬چگونگی قرارگرفتن آی‌سـی‬
‫رگوالتـور سـری مثبـت را در مـدار نشـان می‌دهـد‪ .‬دو‬
‫شکل ‪ -3-71‬مدار استاندارد قرارگرفتن آی‌سی در مدار‬ ‫رقـم آخـر در شـماره ایـن آی‌سـی هـا‪ ،‬ولتـاژ خروجی‬
‫آن را مشـخص می‌کنـد‪ .‬مثلأ آی‌سـی ‪ ،7805‬ولتـاژ‬
‫خروجـی رگوله‌شـده‌ای برابـر بـا ‪ + 5‬ولـت را فراهـم‬
‫می‌کنـد‪ .‬ولتـاژ خروجـی ایـن سـری آی‌سـی‌ها معموالً‬
‫‪ ± 4‬درصـد خطـا دارنـد‪ .‬بـرای مثـال ولتـاژ خروجـی‬
‫آی‌سـی ‪ 7805‬ممکن اسـت بین ‪ 4/8‬ولت تا ‪ 5/2‬ولت‬
‫تغییـر کند‪ .‬در شـکل ‪ 3-72‬چهار نمونه بسـته‌بندی از‬
‫ایـن سـری آی‌سـی هـا را مشـاهده می‌کنیـد‪.‬‬
‫در شـکل ‪ 3-73‬مـدار یـک منبـع تغذیـه بـا آی‌سـی‬
‫شکل‪ -3-72‬بسته بندی آی‌سی‌های رگوالتور‬ ‫رگوالتـور ‪ 7812‬را مشـاهده می‌کنیـد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-73‬مدار منبع تغذیه با آی‌سی‬

‫‪170‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪: 17‬آی‌سی رگوالتور مثبت در نرم‌افزار‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار آی‌سی رگوالتور با استفاده از نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه ‪ -‬نرم‌افزار مناسب ‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-74‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫‪-2‬کلیــد مــدار را وصل‌کنیــد و ولتــاژ منبــع را مطابــق جــدول ‪ 3-13‬تغییــر دهید‪ .‬ولتــاژ دو ســر بــار را بــا‬
‫ولت‌متــر نرم‌افــزار انــداز ‌ه بگیریــد و در جــدول یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬در چه محدوده‌ای از ولتاژ ورودی‪ ،‬ولتاژ خروجی ثابت مانده است؟‬
‫‪..................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫جدول‪3-13‬‬
‫ولتاژ دوسر بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬
‫شکل‪ -3-74‬مدار آزمایش با آی‌سی رگوالتور‬
‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :18‬رگوالتور با آی‌سی ‪7805‬‬
‫هدف‪ :‬کسب شایستگی در بستن مدار رگوالتور و اندازه‌گیری کمیت‌های آن‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ :‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه ‪ -‬مولتی‌متـر دیجیتالـی یک‌دستگاه‪-‬آی‌سـی‬
‫رگوالتـور ‪ 7805‬یـک عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 1 w ،1 KΩ‬یـک عـدد‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یـک قطعـه‬
‫‪4‬‬

‫‪171‬‬
 ‫مراحل اجرای کار عملی‬
‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-75‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬مقـدار ولتـاژ ورودی را بـر اسـاس جـدول ‪ 3-14‬تغییـر دهیـد و ولتاژ دو سـر بار را بـا ولت‌متر انـدازه‌بگیرید و‬
‫در جدول یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -3‬در چه محدوده‌ای از ولتاژ ورودی‪ ،‬ولتاژ خروجی ثابت مانده‌است؟‪.‬‬

‫جدول ‪3-14‬‬
‫ولتاژ دوسر بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬

‫شکل ‪ -3-75‬مدار آزمایش با آی‌سی رگوالتور مثبت‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -4‬در حالتـی کـه ولتـاژ ورودی ‪ 15‬ولـت ثابـت اسـت‪ ،‬مقـدار ‪ RL‬را بر اسـاس جـدول ‪ 3-15‬تغییر دهیـد و در هر‬
‫مرحلـه ولتـاژ خروجـی را بـا ولت‌متـر انـدازه بگیرید و در جـدول ‪ 3-15‬یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫‪-5‬جـدول ‪ 3-15‬را مـورد بررسـی قـرار دهیـد‪ .‬در مـورد تأثیـر مقاومت بار روی ولتـاژ خروجی توضیـح دهید‪ .‬آیا‬
‫در اثـر تغییر مقاومت بار مقـدار ولتاژ خروجـی تغییـر می‌کنـد؟‪............................................................................................ .‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................................................................‬‬

‫‪ -6‬بـا توجـه بـه مقـدار ولتـاژ خروجـی و مقاومـت بار‪،‬‬

‫جدول ‪3-15‬‬
‫جریـان بـار را در هـر مرحلـه از فرمـول ‪IL=VRL‬‬
‫ردیف‬ ‫مقدار ‪RL‬‬ ‫ولتاژ خروجی‬ ‫جریان بار‬ ‫‪RL‬‬
‫محاسبه کنید و نتایج را در جدول بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪47 Ω‬‬
‫‪ -7‬آیـا در بـار کـم (جریـان بـار زیـاد) ولتـاژ خروجـی‬
‫‪2‬‬ ‫‪100 Ω‬‬
‫رگوالتـور تغییـر می‌کنـد؟ شـرح‌دهید‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪470 Ω‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪1kΩ‬‬

‫‪172‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫آی‌سی‌های سری منفی‬

‫ایـن آی‌سـی‌ها ولتـاژ منفـی تهیـه می‌کننـد‪.‬‬

‫رگوالتور‌هـای سـری ‪ 79 xx‬در ایـن دسـته‌بندی‬
‫قراردارنـد‪ .‬شـکل ‪ 3-76‬چگونگـی قرارگرفتن این نوع‬
‫آی‌سـی را در مـدار نشـان می‌دهـد‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-76‬مدار استاندارد قرارگرفتن آی‌سی‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ : 19‬رگوالتور با آی‌سی ‪7905‬‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار آی‌سی رگوالتور منفی با استفاده از قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪  :‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه مولتی‌متـر دیجیتالـی یک‌دستگاه‪-‬آی‌سـی‬
‫رگوالتـور ‪ 7905‬یـک عـدد‪ -‬مقاومـت‪ 1 K Ω ، 1 w ،‬یـک عـدد‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یـک قطعـه‬
‫‪4‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-77‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬مقـدار ولتـاژ ورودی را بـر اسـاس جـدول‪ 3-16‬تغییـر دهید و ولتاژ دو سـر بار را بـا ولت‌متـر اندازه‌بگیریدو در‬
‫جدول یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -3‬در چه محدوده‌ای از ولتاژ ورودی‪ ،‬ولتاژ خروجی ثابت مانده‌است؟‬

‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫جدول ‪3-16‬‬
‫ولتاژ دوسر بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪3‬‬
‫شکل ‪ -3-77‬مدار آزمایش با آی‌سی رگوالتور منفی‬
‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪173‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :20‬خواندن برگه اطالعات‬
‫هدف‪:‬استخراج اطالعات از برگه اطالعات‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬برگه اطالعات‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫‪ -1‬متن زیر در مورد آی‌سی‌های سری ‪ 78 XX‬به زبان اصلی است‪ .‬متن را به فارسی ترجمه‌کنید‪.‬‬

‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬

‫شکل ‪ -3-78‬برگه اطالعات‬

‫‪ -2‬برگة اطالعـات شـکل‪ 3-78‬را مـورد مطالعـه قـرار دهیـد و اطالعـات خواسـته‌شـده را اسـتخراج نمائیـد و در‬
‫جـدول‪ 3-17‬یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-17‬‬
‫ماکزیمم ولتاژ‬ ‫ماکزیمم‬ ‫ولتاژ‬ ‫شماره فنی آی‌سی‬ ‫ردیف‬
‫ورودی‬ ‫جریان‬ ‫خروجی‬
‫‪78L05‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪78M15‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪7805‬‬ ‫‪3‬‬

‫شکل‪ -3-79‬بسته‌بندی انواع آی‌سی رگوالتور‬

‫‪-3‬با توجه به شکل ‪ ، 3-79‬این آی‌سی‌های رگوالتور در چند مدل ساخت ‌ه می‌شوند؟‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪............................................................................................................................‬‬

‫‪174‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫نکته‬
‫توجـه داشـته باشـید کـه در برگـه اطالعـات آی‌سـی‪ ،‬مشـخصات و داده‌های زیـادی مطرح می‌شـود که با‬
‫توجـه بـه نیـاز‪ ،‬مـورد اسـتفاده قـرار می‌گیـرد‪ .‬در این قسـمت با توجه بـه نیاز قسـمتی از برگـه اطالعات‬
‫را آورده‌ایم‪.‬‬

‫ولتاژ مثبت ورودی‬ ‫ولتاژ مثبت خروجی‬ ‫رگوالتور ولتاژ مثبت قابل تنظیم‬
‫‪R1‬‬
‫‪Adjustment‬‬
‫آی‌ســی ‪ LM317‬یــک نمونــه آی‌ســی رگوالتــور مثبــت‬
‫قابــل تنظیــم ســه پایــه اســت کــه ولتــاژ خروجــی آن‬
‫رامی‌تــوان بیــن ‪ +1/25‬ولــت تــا ‪ +37‬ولــت تغییــر داد‪.‬‬
‫نقشــه الکتریکــی مــدار ایــن آی‌ســی و پایه‌هــای آن در‬
‫شــکل ‪ 3-80‬رسم‌شــده اســت‪.‬‬
‫آی‌ســی دارای ســه پایه ورودی(‪ ،)Input‬خروجــی(‪)Out put‬‬
‫و پایــه قابــل تنظیــم (‪ )Adjustment‬اســت‪ .‬مقاومــت ثابــت‬
‫‪ R1‬و مقاومــت متغیــر‪ R2‬بــرای تنظیــم ســطح ولتــاژ و‬
‫مقــدار بیشــینه (ماکزیمــم) ولتــاژ خروجــی در مــدار به‌کار‬
‫شکل ‪ -3-80‬نقشه مداری و پایه‌های رگوالتور قابل تنظیم مثبت‬ ‫مــی‌رود‪ .‬حداکثــر جریانــی کــه ایــن آی‌ســی می‌توانــد‬
‫بــه بــار بدهــد ‪ 1/5‬آمپــر اســت‪.‬‬

‫رگوالتور ولتاژمنفی قابل تنظیم‬

‫آی‌ســی ‪ LM337‬یــک آی‌ســی رگوالتورولتــاژ منفــی‬
‫قابــل تنظیــم ســه پایــه اســت کــه ولتــاژ خروجــی آن را‬
‫می‌توانیــم بیــن ‪-1/25‬ولــت تــا ‪ -37‬ولــت تغییــر دهیــم‪.‬‬
‫شــکل ‪ 3-81‬دو نمونــه آی‌ســی و یــک نمونــه نقشــه‬
‫اســتاندارد آن را نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-81‬نقشه مدار و تصویر دو نمونه رگوالتور منفی‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :21‬رگوالتور متغیر با آی‌سی ‪LM317‬‬
‫هدف‪:‬بررسی عملی مدار آی‌سی رگوالتور متغیر مثبت با استفاده از قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪ :‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه مولتی‌متر دیجیتالـی یک‌دستگاه‪-‬آی‌سـی‬
‫رگوالتـور ‪ LM317‬یـک عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 1 w ،100 Ω‬یک عدد‪ -‬پتانسـیومتر ‪ 5 KΩ‬یـک عدد‪ -‬ب ِ ِردبُرد‬
‫‪4‬‬
‫یـک قطعه‬

‫‪175‬‬
 ‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-82‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬مقاومـت متغیـر ‪ 5 KΩ‬را روی حداقـل مقدار قرار دهید‬

‫و بـا مولتی‌متـر ولتاژ دو سـر مقاومـت‪ RP ، R1‬و ‪ VO‬را اندازه‬
‫شکل‪ -3-82‬مدار آزمایش با آی‌سی رگوالتور متغیر‬
‫بگیریـد و در جدول ‪ 3-18‬یاددا شـت‌کنید‪.‬‬

‫نکته‬
‫برای تشخیص پایه‌های آی‌سی ‪ LM317‬به برگه اطالعات آن مراجعه‌کنید‪.‬‬

‫‪ -3‬سـر متغیـر پتانسـیومتر را در حـد وسـط و در ماکزیمـم قـرار دهیـد و در هـر مرحله بـا ولت‌متر ولتاژ دو سـر‬
‫مقاومـت‪ RP ، R1‬و ‪ VO‬را انـدازه بگیریـد و در جـدول‪ 3-18‬یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -4‬آیا با تغییر سر متغیر پتانسیومتر‪ VR1 ،‬تقریباً ثابت مانده‌است؟‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -5‬آیا همواره رابطه ‪ VO = VRP + VR1‬برقرار است؟‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪VO = (1+ RP ) × VR1‬‬ ‫‪-6‬آیا می‌توان ولتاژ خروجی را از رابطه مقابل به دست آورد؟‬
‫‪R1‬‬

‫هـر مرحلـه‪ ،‬ولتـاژ خروجـی را بـا فرمول محاسـبه‌کنید و نتایج را بـا مقدار اندازه‌گیری‌شـده مقایسـه‌نمایید‪ .‬مقدار‬
‫‪ VO‬محاسبه‌شـده را در جدول یادداشـت‌کنید‪.‬‬
‫‪VO(min)= ................. V‬‬
‫‪ -7‬کمترین ولتاژ خروجی و بیش‌ترین ولتاژ خروجی چند ولت است؟‬
‫‪VO(max)= ................. V‬‬

‫جدول‪3-18‬‬
‫مرحله‬ ‫مقدار پتانسیومتر‬ ‫‪ VR1‬ولت‬ ‫‪ VRP‬ولت‬ ‫‪VO‬‬ ‫‪VO‬‬
‫اندازه‌گیری‌شده‬ ‫محاسبه‌‌شده‬
‫(ولت)‬ ‫(ولت)‬
‫‪1‬‬ ‫در حد مینیمم‬

‫‪2‬‬ ‫در حد وسط‬

‫‪3‬‬ ‫در حد ماکزیمم‬

‫‪176‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬یکسوسازی را تعریف‌کنید و انواع آن را نام ببرید‪.‬‬
‫‪-2‬رابطه معدل ولتاژ دو سر بار را در یکسوساز نیم‌موج و تمام‌موج بنویسید‪.‬‬
‫ب‪IL -‬‬ ‫‪ -3‬در شکل ‪ 3-83‬مطلوب است محاسبه الف‪VO-‬‬
‫‪ -4‬در شــکل ‪ 3-84‬مطلوب‌اســت محاســبه الف‪-‬معــدل ولتــاژ دو‌ســر بــار ب‪ -‬اگــر خــازن ‪ 100µF‬بــا‬
‫بــار مــوازی شــود‪،‬ولتاژ دو ســر بــار را محاســبه‌کنید‪.‬‬
‫( ولتاژ دوسر دیود وصل را صفر در نظر بگیرید)‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-83‬مدار سوال ‪3‬‬ ‫شکل ‪ -3-84‬مدار سوال ‪4‬‬

‫‪ -5‬آی‌سی های سری‪ 78XX‬رگوالتور‌های ولتاژ ثابت سری مثبت هستند‪.‬‬

‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -6‬ولتاژ خروجی آی‌سی ‪ 7915‬برابر ‪ +15‬ولت است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -7‬در مدار با کدام آی‌سی رگوالتور‪ ،‬ولتاژ خروجی بین ‪ -1/2‬تا ‪ -37‬ولت قابل تنظیم است؟‬
‫‪LM317 )2‬‬ ‫‪LM 337 )1‬‬
‫‪AN7915 )4‬‬ ‫‪AN7805 )3‬‬
‫‪ -8‬در مدارشکل ‪ 3-85‬ولتاژ دو سر بار و جریان بار را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -3-8 5‬مدار سوال ‪8‬‬

‫‪177‬‬
 ‫چند‌برابر‌کننده ولتاژ‬
‫مدار‌هــای چندبرابر‌کننــده ولتــاژ‪ ،‬منابــع تغذی ـه‌ای هســتند کــه ولتــاژ خروجــی آن‌هــا چنــد برابــر ماکزیمــم‬
‫ولتــاژ ورودی اســت‪ .‬در شــکل ‪ 3-86‬مــدار یــک نمونــه دوبرابر‌کننــده ولتــاژ رسم‌شــده اســت‪.‬‬
‫در ایــن مــدار خــازن ‪ C1‬بــه انــدازه ‪VSmax‬و خــازن ‪ C2‬بــه انــدازه ‪ 2 VSmax‬شــارژ می‌‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شــود لــذا ولتــاژ‬
‫خروجــی دو برابــر می‌شــود‪ .‬هنگامی‌کــه مقاومــت بــار بــه خروجــی وصل‌شــود‪ ،‬ضربــان (ریپــل) زیــادی در‬
‫دوســر بــار ظاهــر می‌شــود‪ ،‬از ایــن رو این‌گونــه مدارهــا فقــط در شــدت جریان‌هــای کــم بــه کار می‌رونــد‪ .‬در‬
‫شــکل ‪ 3-87‬مــدار پنج‌برابر‌کننــده ولتــاژ رســم شــده اســت ‪ .‬در ایــن مــدار هــم خــازن ‪ C1‬بــه انــدازه ‪VSmax‬‬
‫و ســایر خازن‌هــا بــه انــدازه ‪ 2 VSmax‬شــارژ می‌‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شــوند‪.‬‬
‫در شکل ‪ 3-88‬یک نمونه مدار چند‌برابر‌کننده ولتاژ با قطعات واقعی نشان‌داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-86‬مدار دوبرابر کننده‬

‫شکل ‪ - 3-88‬مدار چند برابر کننده ولتاژ با قطعات واقعی‬

‫شکل ‪ -3-87‬مدار پنج برابر کننده ولتاژ‬

‫پژوهش‬
‫در مورد کاربرد چند‌برابر‌کننده ولتاژ تحقیق کنید و نتیجه را به کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :22‬دوبرابر‌کننده ولتاژ‬
‫هدف‪:‬بررسی عملی مدار دو برابر‌کننده ولتاژ در نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه ‪ -‬نرم‌افزار مناسب ‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-89‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬

‫‪178‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -2‬کلیـد مـدار را وصل‌کنیـد و بـه وسـیلة ولت‌متـر ‪ AC‬نرم‌افزار‪،‬ولتـاژ ثانویـة ترانسـفورماتور را انـدازه بگیرید و در‬
‫جـدول ‪ 3-19‬یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫‪VSmax -3‬را با فرمول محاسبه‌ و مقدار محاسبه‌شده را در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -4‬ولتاژ دو سر خازن ‪ C1‬و خازن ‪C2‬را با ولت‌متر ‪ DC‬نرم‌افزار انداز ‌ه بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-19‬‬
‫ردیف‬ ‫کمیت مورد‬ ‫مقدار(ولت)‬
‫اندازه‌گیری‬
‫‪1‬‬ ‫‪VSrms‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪VSmax‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪VC1‬‬
‫شکل‪ -3-89‬مدار دوبرابر کننده ولتاژ‬
‫‪4‬‬ ‫‪VC2‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :23‬دوبرابر‌کنندة ولتاژ‬
‫هدف‪ :‬بررسی عملی مدار دوبرابر‌کنندة ولتاژ با قطعات واقعی‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬ترانسـفورماتور ‪ 220 :6‬ولت یک دسـتگاه ‪ -‬مولتی‌متر دیجیتالی یک‌دسـتگاه‪-‬‬
‫ب ِ ِردبُـرد یـک قطعـه‪ -‬دیـود ‪ 1N4001‬یاهـر نوع دیود مشـابه دیگـر ‪ 2‬عدد‪-‬خـازن ‪ 25 ، 100 µF‬ولت دو‬
‫عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 1 w ،470 Ω‬یک عدد‬
‫‪2‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل‪ 3-90‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬کلیـد مـدار را وصل‌کنیـد و بـه وسـیله ولت‌متـر‬

‫‪ ،AC‬ولتـاژ ثانویة ترانسـفورماتور را انـدازه بگیرید و در‬
‫شکل ‪ -3-90‬مدار دوبرابر کننده ولتاژ‬ ‫جـدول ‪ 3-20‬یادداشـت‌کنید‪.‬‬

‫نکته‬
‫در اتصـال ترانسـفورماتور بـه برق شـهر به نکات ایمنی اشـاره شـده در شـکل ‪ 3-91‬به دقـت توجه‌کنید و‬
‫کلیـه نکات ایمنی تذکر داده‌شـده توسـط مربـی را در هنـگام‌کار رعایت‌کنید‪.‬‬

‫‪179‬‬
 ‫‪ VSmax -3‬را با فرمول محاسب ‌ه و مقدار محاسبه‌شده را در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -4‬ولتاژ دو سر خازن ‪ C1‬و خازن ‪ C2‬را با ولت‌متر ‪ DC‬انداز ‌ه بگیرید و در جدول یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫سیم اولیه ترانسفورماتور بریدگی‬

‫نداشته باشد و کام ً‬
‫ال عایق‌بندی باشد‪.‬‬

‫دو شاخه را مانند‬
‫شكل به درستي در‬
‫دست بگيريد‪.‬‬

‫شکل‪ -3-91‬مدار پنج برابر کننده ولتاژ‬

‫‪ -5‬مقاومـت ‪ RL= 470 Ω‬را بـه خروجـي مـدار وصل كنيد ‪ .‬به وسـیله اسیلوسـکوپ شـکل موج ولتاژ دو سـر ‪RL‬را‬
‫در نمودار شـکل ‪ 3-92‬رسـم‌کنید و مقدار ولتاژ ‪ DC‬را روی آن بنویسـید‪.‬‬

‫جدول ‪3-20‬‬
‫ردیف‬ ‫کمیت مورد‬ ‫مقدار(ولت)‬
‫اندازه‌گیری‬
‫‪1‬‬ ‫‪VSrms‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪VSmax‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪VC1‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪VC2‬‬

‫شکل‪ -3-92‬محل ترسیم شکل ولتاژ دوسر بار‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬در مدار چهار برابر‌کنندة ولتاژ به‪ . . . .‬عدد دیود و‪ . .. .‬عدد خازن نیازداریم‪.‬‬
‫‪ -2‬مدار یک پنچ‌برابر‌کنندة ولتاژ را رسم‌کنید‪.‬‬

‫‪180‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬در مــدار شــکل ‪ 3-93‬پــس از بســتن کلیــد و‬

‫شــارژ کامــل خازن‌هــا‪ ،‬ولتــاژ هــر خــازن و ولتــاژ‬
‫خروجــی(‪ ) vo1‬را محاســبه‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -3-93‬مدار سوال ‪3‬‬

‫‪ -3-6‬سلول خورشیدی ‪Solar cell‬‬

‫ل فتوولتائیــک کــه آن‬‫در مباحــث گذشــته بــا ســلو ‌‬

‫را بــا نــام ســلول خورشــیدی می‌شناســیم آشــنا‬
‫شــده‌اید‪ .‬ایــن ســلول‌ها ســالم تریــن وســیلة تولیــد‬
‫الکتریســیته هســتند‪ .‬شــکل ‪ 3-94‬یــک ســلول‬
‫خورشــیدی کــه در تابــش مناســب خورشــید قــادر‬
‫بــه تولیــد ولتــاژی حــدود ‪ 5/5‬ولــت بــا جریــان‬
‫‪ 100 mA‬اســت را نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -3-94‬سلول خورشید و اتصال سیم به آن‬ ‫بــرای آشــنایی بــا طــرز کار ســلول خورشــیدی بــه‬
‫اجــرای کار عملــی ســاده‌ای می‌پردازیــم‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :24‬سلول خورشیدی‬
‫هدف‪:‬به کارگیری سلول خورشیدی برای تولید الکتریسیته‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬سـلول خورشـیدی ‪ 2‬قطعه‪-‬مولتی‌متر دیجیتالـی یک‌دسـتگاه‪-‬دیود ‪ LED‬به‬
‫تعـداد کافـی‪ -‬ب ِ ِردبُـرد یک قطعـه‪ -‬مقاومـت‪ 1 w ،470 Ω‬یک عدد‬
‫‪4‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬پـس از اتصال سـیم‌های رابط از طریـق لحیم‌کاری‬

‫به سـلول خورشـیدی‪ ،‬در کم‌تریـن و بیش‌ترین تابش‬
‫نـور خورشـید‪ ،‬ولتـاژ تولیـدی توسـط سـلول را ماننـد‬
‫شـکل ‪  3-59‬انـدازه‌بگیرید و یادداشـت‌کنید‪.‬‬
‫شکل ‪ -3-95‬اندازه‌گیری ولتاژ سلول خورشیدی‬

‫‪181‬‬
 ‫ایمنی‬
‫هنگام لحیم‌کاری سـیم به سلول‌خورشـیدی مراقب‌باشـیدپَدهای اتصال(‪ )Pads‬سـلول خورشـیدی آسـیب‬
‫نبینند‪.‬‬

‫‪ -2‬دو سلول را با هم سری کنید و ولتاژ تولیدی را در نور محیط کارگاه اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫= ولتاژ در کم‌ترین نور‬ ‫‪V‬‬
‫= ولتاژ در بیش‌ترین نور‬ ‫‪V‬‬
‫‪ -3‬دو سلول را با هم موازی کنید و ولتاژ تولیدی را در نور محیط کارگاه اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫= ولتاژ تولیدی (درکمترین نور)‬ ‫‪V‬‬
‫= ولتاژ تولیدی (در بیشترین نور )‬ ‫‪V‬‬
‫‪ -4‬بــا توجــه بــه برگــه اطالعــات ‪ ، LED‬افــت ولتــاژ دو ســر ‪ LED‬و جریــان طبیعــی( نرمــال –‪ ) Normal‬کــه‬
‫می‌توانــد نــور مناســب تولیــد‌کنــد را بــه دسـت‌آورید‪ .‬ســپس بــا ولتــاژ تولیــدی ســلول خورشــیدی‪ ،‬مقاومــت‬
‫محدود‌کننــده جریــان را در مــدار شــکل ‪ 3-96‬محاســبه‌کنید و ‪ LED‬را روشــن نمائیــد‪.‬‬

‫‪-VD‬سلول ‪V‬‬
‫= ‪R= VRI‬‬
‫‪I‬‬
‫‪D‬‬

‫‪R =...................... Ω‬‬

‫شکل ‪ -3-96‬مدار آزمایش‬

‫ی کنید و جریان مدار را اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -5‬آمپرمتر را با مدار سر ‌‬
‫‪I=....................................... mA‬‬
‫‪ -6‬آیــا می‌توانیــد چندیــن ‪ LED‬را موازی‌کنیــد و آن‌هــا را بــا ســلول خورشــیدی روش ـن‌کنید؟ ایــن موضــوع‬
‫را تجربه‌کنیــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫در صورت نیاز سلول‌ها را با هم موازی‌کنید تا جریان مورد نیاز را تأمین کند‪.‬‬

‫‪182‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫الگوی آزمون نظری پایان واحد یادگیری‬

‫‪ -1‬آند و کاتد دیود را روی شکل ‪ 3-97‬بنویسید‪.‬‬

‫‪OL -2‬روی صفحــه نمایــش یــک مولتی‌متــر دیجیتــال ســر واژة کلمــات انگلیســی‪....................................................‬و‬
‫بــه معنــی‪ ..........................................................................................‬اســت‪.‬‬
‫‪ -3‬افــت ولتــاژ دو ســر یــک دیــود سیلیســیومی در حالــت آرمانی(ایده‌آل)برابــر‪ ..............................‬ولــت و در حالــت‬
‫واقعــی حــدود‪ .................................‬ولت اســت‪.‬‬
‫‪ -4‬در شــکل ‪ 3-98‬اگــر افــت ولتــاژ دوســر دیود‌هــا ‪ 2‬ولــت و جریــان مــورد نیــاز هــر دیــود ‪20 mA‬باشــد‪،‬‬
‫مقــدار ‪ R‬را محاســبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -5‬در مــدار شــکل ‪ 3-99‬بعــد از بســتن کلیــد‪ ،‬ولتــاژ دو ســر بــار را محاســبه‌کنید‪ .‬دیــو ‌د را ایــده‌آل درنظــر‬
‫بگیر ید ‪.‬‬

‫شکل ‪3-99‬‬ ‫شکل‪3-98‬‬

‫شکل ‪3-97‬‬

‫‪ -6‬در مدار یکسو ساز شکل ‪ ،3-100‬کدام گزینه رابطه محاسبه ولتاژ دوسر بار است؟‬
‫‪Vm )2‬‬
‫____‬ ‫____‬
‫‪2Vm )1‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪Vrms‬‬
‫‪____ )4‬‬ ‫‪____ )3‬‬
‫‪2Vrms‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬

‫‪ -7‬بــا آی‌ســی ‪ LM317‬می‌تــوان منبــع تغذیــه قابــل تنظیــم از ‪1/2‬‬

‫ولت تا ‪ 37‬ولت ساخت‪.‬‬
‫شکل ‪3-100‬‬
‫غلط□‬ ‫صحیح □‬

‫‪ -8‬در مدار شکل ‪ 3-101‬ولتاژ دوسر بار و جریان آن را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪3-101‬‬

‫‪183‬‬
 ‫الگوی آزمون عملی نرم‌افزاری پایان واحد یادگیری‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 3-102‬را به‌طور منظم روی میز کار در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫‪-2‬کلیــد مــدار را ببندیــد و ولتــاژ منبــع را مطابــق جــدول ‪ 3-21‬تغییــر دهیــد و ولتــاژ دو ســر بــار را بــا ولت‌متــر‬
‫نرم‌افزارانــداز ‌ه بگیریــد و در جدول‪3-21‬یادداش ـت‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪3-21‬‬
‫ولتاژ دوسر بار‬ ‫ولتاژ منبع (ولت)‬ ‫ردیف‬

‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪25‬‬ ‫‪4‬‬
‫شکل ‪3-102‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -3‬در چه محدوده‌ای از ولتاژ ورودی‪ ،‬ولتاژ خروجی ثابت است؟‬

‫‪ -4‬به ازای ولتاژ ورودی ‪ 25‬ولت جریان بار را محاسبه‌کنید‪.‬‬

‫الگوی آزمون عملی پایان واحد یادگیری با قطعات واقعی‬

‫‪-1‬مدار شکل ‪ 3-103‬را روی ب ِ ِردبُرد ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬سیگنال‌ژنراتور را روی ‪ 4‬ولت موثر و فرکانس ‪ 1000‬هرتز تنظیم‌کنید‪ .‬سپس کلید مدار را ببندید‪.‬‬
‫‪ - 3‬شــکل مــوج ولتــاژ دو ســر بــار را در نمــودار شــکل ‪ 3-104‬رســم کنیــد و دامنــه پیــک آن را اندازه‌بگیریــد‬
‫و یادداشــت‌کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ 3-104‬محل ترسیم شکل ولتاژ دوسربار‬ ‫شکل‪ -3-103‬مدار آزمایش‬

‫‪184‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -4‬با استفاده از فرمول‪ ،‬ولتاژ ‪ DC‬خروجی را محاسبه‌کنید و مقدار آن را یادداشت‌کنید‪.‬‬

‫‪ -5‬مقدار ولتاژ ‪ DC‬دوسر بار را با ولت‌متر اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -6‬آیــا ولتــاژ‪ DC‬اندازه‌گیری‌شــده با ولتــاژ محاســبه‌شــده برابــر اســت؟ در صــورت اختــاف علــت را‬
‫توضیح‌دهیــد‪.‬‬
‫‪ -7‬زمان تناوب موج خروجی را اندازه‌بگیرید و یادداشت‌کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬فرکانس موج خروجی را محاسب ‌ه و یادداشت‌‌کنید‪.‬‬

‫شايستگي هاي غير فني و دانشمندان ايراني‬

‫توسعه پايدار( باز يافت و استفاده بهينه از انرژي)‬
‫راز گرم شدن حمام شیخ‌بهایی تنها با یک شمع‬

‫حمــام شــیخ‌بهایی بــا راز کشــف‬

‫نشــده خــود یعنــی گــرم شــدن‬
‫منبــع حمــام بــا شــمعی کــه‬
‫همــواره روشــن بــوده‪ ،‬تبلــور هنــر‬
‫معمــاری و ذهن خــاق ایرانیــان در‬
‫طراحــی بناهــا اســت؛ موضوعــی که‬
‫ســالها ذهــن دانشــمندان جهــان را‬
‫مشــغول کــرد ه اســت‪.‬‬
‫شــیخ بهایــی از بزرگ تریــن‬
‫دانشــمندان عصــر صفــوی اســت‬
‫کــه در علــوم فلســفه‪ ،‬منطــق‪،‬‬
‫هیئــت و ریاضیــات تبحــر داشــت و‬
‫مجموعــه تألیفاتــی کــه از او بــر جــای مانــده در حــدود ‪ ۸۸‬کتــاب و رســاله اســت‪ .‬وی بنابــر وصیــت خــود در‬
‫جــوار مرقــد مطهــر حضــرت علــی بــن موســی الرضــا (ع) دفــن شــده اســت‪.‬‬
‫معمــاری مســجد امــام اصفهــان و ســاخت ســاعت آفتابــی در حــرم امــام رضــا (ع) و مهم‌تــر از همــه ســاخت‬
‫حمامــي کــه ســالها ذهــن ایرانیــان و جهانیــان را مشــغول کــرد‪ ،‬از شــاخص‌ترین اقدامــات مهندســی و‬
‫معمــاری اســت کــه بــه شــیخ‌بهایی نســبت داده‌انــد‪.‬‬
‫ایــن حمــام از نظــر معمــاری دارای ویژگــی هــای حمام‌هــای دوره صفویــه اســت‪ ،‬امــا از آن بــا عنــوان حمــام‬

‫‪185‬‬
‫اســرار آمیــز نــام بــرده شــده اســت ‪.‬زيــرا آب خزینـه‌ای آن بــدون مصــرف انــرژی مســتقیم گــرم مي شــد‪‌.‬به‬
‫عبــارت ديگــر سیســتم گرمایــی ایــن حمــام از شــاهکارهای مهندســی بــا اســتفاده از قوانیــن فیزیک و شــیمی‬
‫محســوب می‌شــود‪.‬‬
‫ایــن احتمــال وجــود دارد کــه یــک سیســتم لولــه کشــی زیرزمینــی ســفالي در حــد فاصــل آبریــزگاه مســجد‬
‫جامــع و ایــن حمــام وجــود داشــته کــه بــا روش مکــش طبیعــی‪ ،‬گازهایــی ماننــد متــان و اکســیدهای‬
‫گوگــردی بــه حمــام هدایــت می‌شــد‪ .‬طبــق محاســبات دقیقــی کــه شــیخ بهایــی انجــام داده بــود و باتوجــه‬
‫بــه طراحــی خــاص آن‪ ،‬فاضــاب تبدیــل بــه گاز متــان شــده و بــه عنــوان منبــع گرمــا در مشــعل خزینــه‬
‫می‌ســوخت‪.‬با توجــه بــه مجــاورت كارگاه روغن كشــي باایــن حمــام ‪،‬ممکــن اســت ســوخت حمــام از ايــن‬
‫منبــع باشــد‪ .‬بــا مطالعــات باستان‌شناســی در ایــن منطقــه‪ ،‬مشــخص شــد کــه در آن زمــان فاضــاب شــهر‬
‫اصفهــان توســط لوله‌هــای جمــع آوری فاضــاب بــه حمام اتصــال داشــته اســت‪.‬‬
‫امــروزه تولیــد گاز از فاضالب‪،‬بیــوگاز نامیــده می‌شــودکه یکــی ازتخصــص هــای مهندســین بهداشــت و محیــط‬
‫زیســت اســت ودرکشــورهای مختلــف ازایــن سیســتم بــه عنــوان بازیافــت فاضــاب و تهیــه ســوخت اســتفاده‬
‫می‌شــود‪.‬‬
‫ايــن نمونــه اي از فعاليــت هــاي دانشــمندان ايــران اســامي در راســتای كاربــرد عملــي شايســتگي هــاي غيــر‬
‫فنــي و گام نهــادن بــه ســوي توســعه پايــدار اســت‪.‬‬

‫پژوهش‬
‫می گوینــد دیــگ حمــام شــیخ بهایــی از طــا بــوده اســت‪ .‬بررســی کنیــد و در صــورت صحــت علــت آن را‬
‫بیا بید ‪.‬‬

‫‪186‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬فصل‪ /3‬الکتریکی ساده‬

‫ارزشیابی شایستگی آزمایش قطعات نیمه‌هادی‬

‫واحد ياد گيري ‪3‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬آزمایش دیود و استخراج اطالعات از برگه اطالعاتی‬
‫‪ -2‬آزمایش دیود نوردهنده‬
‫‪ -3‬کاربرد دیود به عنوان یکسوساز‬
‫‪ -4‬رگوالتور زنر و آی‌سی‌های رگوالتور‬
‫‪ -5‬آزمایش سایر کاربردهای دیود‬
‫‪ -6‬آزمایش سلول خورشیدی‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫بستن مدارهای ساده دیودی به صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و اندازه‌گیری کمیت‌های مرتبط با رعایت استاندارد و دقت تعریف شده‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪ -1‬تشخیص صحیح انواع دیود با عالئم ظاهری درج شده روي آن‬
‫‪-2‬استخراج صحیح اطالعات از برگه اطالعات دیود‬
‫‪-3‬انجام آزمایش برای اندازه‌گیری مقادیر ولتاژ و جریان دیود به صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪-4‬آزمایش دیود نوردهنده تک رنگ و چند رنگ و هفت قطعه‌ای در نرم‌افزار و سخت‌افزار بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪-5‬بستن مدارهای یکسوسازی نیم‌موج‪ ،‬تمام موج با دو دیود‪ ،‬تمام موج پل و آی‌سی پل در نرم‌افزار و سخت‌افزار بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪-7‬استخراج اطالعات رگوالتور از برگه اطالعات ‪،‬بستن مداررگوالتور ساده زنر ‪ ،‬بستن رگوالتور مثبت و منفی و متغیر واندازه‌گیری كميت ها بر اساس شرح كار ها‬
‫‪-8‬سری و موازی کردن سلول‌های خورشیدی برای افزایش ولتاژ و جریان‪ ،‬بستن مدار ساده و تغذیه مدار با سلول خورشیدی طبق استاندارد‪.‬‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای طبیعــی (‪18‬‬
‫تــا ‪ 27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانــه متصــل بــه‬
‫شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬نرم‌افــزار خــاص‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪× 10‬‬
‫ابــزار و تجهیــزات‪ :‬ابــزار عمومــی گارگاه بــرق ‪ .‬الکترونیــک – رایانــه و لــوازم جانبــی آن‪ -‬نرم‌افــزار مرتبــط‪ -‬قطعــات اســتاندارد طبــق فهرســت ملزومــات مصرفــی‪ -‬برگــه‬
‫اطالعــات قطعــات مرتبــط بــا آزمایــش‪ -‬ســیم‌های رابــط‪ -‬فرهنــگ لغــات‪ -‬بردبــرد‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬
‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬
‫‪1‬‬ ‫تعيين پايه ها و آزمايش صحت ديود‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫استخراج مشخصات انواع ديود ها از برگه اطالعات و آزمايش آن ها‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫آزمایش دیود نوردهنده تک رنگ و چند رنگ و هفت قطعه اي در نرم‌افزار و سخت‌افزار‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن مدارهای كاربردي با ديود (مانند یکسوسازی نیم‌موج و تمام موج) در نرم‌افزار و‬ ‫‪4‬‬
‫سخت‌افزار‬
‫‪2‬‬ ‫استخراج اطالعات رگوالتور از برگه اطالعات ‪ ،‬بستن انواع رگوالتورها ي زنري وبا‬ ‫‪5‬‬
‫آي سي رگوالتورو اندازه‌گیری كميت هاي مرتبط‬
‫‪2‬‬ ‫سریوموازیکردنسلول‌هایخورشیدیبرایافزایشولتاژوجریانبهمنظور تأمينتغذيهمدار‬ ‫‪6‬‬
‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬
‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارهاو دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪187‬‬
 ‫‪4‬‬
‫ترانزیستور و کاربرد عملی آن‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫اختراع ترانزیستور چه تحول شگرفی در صنعت الکترونیک پدید آورده‌است؟‬

‫کدام قطعه الکترونیکی در یک مدار می‌توانديك سیگنال ضعیف مانند صوت انسان را تقویت کند؟‬
‫اگر بخواهیم در مداری میلیون‌ها بارعمل قطع و وصل را انجام دهیم‪ ،‬کدام قطعه الکترونیکی می‌تواند این‌کار را انجام دهد؟‬
‫با اختراع کدام قطعه الکترونیکی دوام دستگاه‌های الکترونیکی افزایش یافته است؟‬

‫بــا اختــراع ترانزیســتور تحــول بزرگــی در صنعــت الکترونیــک به‌وجــود آمــده اســت‪ .‬ترانزیســتور‌ها بــا تلفــات قــدرت کــم‪،‬‬
‫حجــم و وزن کــم و عمــر طوالنــی‪ ،‬ســبب کوچــک شــدن دســتگاه‌های الکترونیکــی و فراگیر‌شــدن صنعــت الکترونیــک‬
‫در همــه زمینه‌هــا شــده‌اند‪ .‬امــروزه ترانزیســتور‌ها بــه صــورت مدارمجتمــع (آی‌ســی) در مقیــاس وســیعی در بُرد‌هــای‬
‫الکترونیکــی مــورد اســتفاده قــرار می‌گیرنــد‪ .‬لــذا شــناخت عملکــرد ترانزیســتور اهمیــت ویــژه‌ای دارد‪.‬‬
‫در ایــن واحــد یادگیــری ابتــدا بــه کمــک مولتی متــر‪ ،‬پایه‌هــا و صحــت عملکــرد ترانزیســتور را تعییــن می‌کنید‪.‬‬
‫ســپس بــه بررســی تغذیــة ترانزیســتور (بایــاس)‪ ،‬ترانزیســتور بــه عنــوان کلیــد و تقویت‌کننــده می‌پردازیــد‪ .‬در‬
‫ادامــه ‪،‬کاربُــرد ســاده‌‌ای از ترانزیســتور را مــورد آزمایــش قــرار می‌دهیــد‪.‬‬
‫در تمــام مراحــل کار عملــی رعایــت نــکات ایمنــی و بهداشــتی و توجــه بــه مهارت‌هــای غیرفنــی ماننــد کار‬
‫گروهــی‪ ،‬مســئولیت‌پذیری‪ ،‬پایبنــدی بــه نظــم و ترتیــب از مــواردی اســت کــه از اهمیــت ویــژه‌ای برخــوردار‬
‫اســت و بایــد رعایــت شــود‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫تغذیه ترانزیستور و اجرای عملی مدارهای کاربردی ساده با ترانزیستور ب ‌ه صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری‬

‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات مورد نیاز واحد یاد‌گیری‪:‬‬

‫ابزار عمومی برق و الکترونیک‪ -‬منبع تغذیه – سیگنال‌ژنراتور‪ -AF‬اسیلوسکوپ – مولتی‌متر دیجیتالی‪ -‬رایانه – نرم‌افزار‬
‫مناسب‪ -‬ویدئوپروژکتور‪ -‬ب ِ ِردبُرد‪ -‬لوازم‌التحریر‪ -‬انواع ترانزیستور‪ ،‬مقاومت‪،‬خازن و سیم‌های رابط‬

‫‪188‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -4-1‬تعیین پایه‌ها و آزمایش صحت ترانزیستور‬

‫ســاختمان ترانزیســتور شــامل ســه کریســتال نیمــه هــادی نــا خالــص اســت کــه یــک کریســتال دروســط و دو‬
‫کریســتال از نــوع مخالــف در دو طــرف آن قــرار گرفته‌انــد‪ .‬شــکل ‪ 4-1‬ســاختمان کریســتالی دو نــوع ترانزیســتور‬
‫‪ NPN‬و ‪ PNP‬و نمــاد فنــی آن‌هــا را نشــان‌می‌دهد‪ .‬مــدار معــادل دیــودی ترانزیســتو ‌ر در شــکل ‪ 4-2‬رسم‌شــده‬
‫ا ست ‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-2‬معادل دیودی ترانزیستور‬ ‫شکل ‪ -4-1‬ساختمان کریستالی و نماد فنی ترانزیستور‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪-1‬تعیین پایه‌ها‪ ،‬نوع و آزمایش صحت ترانزیستور‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در تعیین پایه‌ها‪ ،‬نوع و صحت ترانزیستور با مولتی‌متر‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬مولتی‌متر دیجیتالی یک دستگاه‪-‬چند نوع ترانزیستور‪-‬ب ِ ِردبُرد یک قطعه‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬تعییـن پایـه بیـس‪ :‬بـرای تعییـن پایـه بیـس‬

‫ترانزیسـتور‪ ،‬مولتی‌متـر دیجیتالـی را روی حالـت‬
‫آزمایـش دیـود قـرار دهیـد سـپس بـا اتصـال پـروب‬
‫مولتی‌متـر بـه پایه‌هـا‪ ،‬پایـه‌ای را پیدا کنید که نسـبت‬
‫بـه دو پایـه دیگـر در ولتـاژ موافـق قـرار گرفتـه باشـد‪.‬‬
‫ایـن پایـه‪( ،‬پایـه مشـترک) بیـس ترانزیسـتور اسـت‪.‬‬
‫شـکل ‪ 4-3‬ایـن حالـت را نشـان ‌می‌دهـد‪.‬‬

‫ترانزیسـتوری را در اختیـار بگیریـد و پایه بیس آن‬

‫را مشـخص کنید‪.‬‬
‫شکل ‪ -4-3‬تشخیص پایه بیس ترانزیستور با مولتی‌متر دیجیتالی‬
‫‪ -2‬تعیین نوع ترانزیسـتور‪ :‬در حالتـی که دیود‌های‬
‫بیس‪-‬امیتـر و بیس‪-‬کلکتور در ولتاژ موافـق قرار دارند‪،‬‬
‫اگـر ترمینـال مثبـت مولتی‌متر بـه بیس متصل باشـد‪،‬‬

‫‪189‬‬
‫ترانزیسـتور از نـوع ‪ NPN‬و اگرترمینـال منفـی مولتی‌متـر بـه بیس متصل باشـد‪ ،‬ترانزیسـتور از نوع ‪ PNP‬اسـت‪.‬در‬
‫شـکل ‪ ،4-3‬ترانزیسـتور از نوع ‪ NPN‬است‪.‬‬
‫نوع ترانزیستور مورد آزمایش را تعیین کنید‪.‬‬

‫‪ -3‬تعییـن پایـه امیتر و کلکتـور‪ :‬برای تعییـن پایه‬

‫کلکتـور و امیتـر‪ ،‬چـون سـطح تمـاس کلکتـور بـه بیس از‬
‫سـطح تمـاس امیتـر به بیس بیش‌تر اسـت‪ ،‬اتصـال کلکتور‬
‫بـه بیـس در حالـت موافـق مقاومـت کم‌تـری نسـبت بـه‬
‫اتصـال امیتـر بیس دارد لـذا افت ولتاژ موافـق کلکتور بیس‬
‫کم‌تـر از افـت ولتـاژ موافـق امیتر بیس اسـت‪ .‬ایـن تفاوت‬
‫ولتـاژ بسـیار کـم و در حدود هزارم ولت اسـت‪ .‬شـکل ‪4-4‬‬
‫شکل ‪ -4-4‬ولتاژ موافق کلکتور‪ -‬بیس و امیتر ‪  -‬بیس‬ ‫ولتـاژ موافـق بیس‪-‬کلکتور و بیس‪ -‬امیتر را نشـان‌می‌دهد‪.‬‬

‫امیتـر و کلکتـور ترانزیسـتور مـورد آزمایش را مشـخص کنید‪ .‬سـپس ولتاژ موافـق دیود"بیس‪ -‬امیتـر" و دیود"‬
‫ً‬
‫عملا مـورد بررسـی قـرار دهیـد و نتایج را در جـدول ‪ 4-1‬ثبت و جـدول را کامل کنید‪.‬‬ ‫بیس‪-‬کلکتـور" را‬

‫‪ -4‬آزمایش را روی ترانزیستور دیگری تکرار کنید تا مهارت الزم را در آزمایش ترانزیستور کسب‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪4-1‬‬
‫مورد‪2‬‬ ‫مورد‪1‬‬ ‫اطالعات مورد نظر‬ ‫ردیف‬

‫شماره فنی ترانزیستور‬ ‫‪1‬‬

‫شکل ظاهری با مشخص کردن‬ ‫‪2‬‬

‫پایه‌ها‬
‫نوع ترانزیستور (‪ NPN‬یا ‪) PNP‬‬ ‫‪3‬‬

‫ولتاژ موافق امیتر‪-‬بیس‬ ‫‪4‬‬

‫ولتاژ موافق کلکتور‪-‬بیس‬ ‫‪5‬‬

‫‪-5‬آزمایش صحت ترانزیستور‬

‫ترانزیســتور زمانــی ســالم اســت کــه مولتی‌متــر دیجیتالــی در حالــت آزمایــش دیــود‪ ،‬بیــن بیــس‪ -‬امیتــر و بیس‪-‬کلکتــور در‬
‫یــک جهــت ولتــاژ موافــق و در جهــت دیگــر تقریبـاً حالــت اتصــال بــاز را نشــان‌دهــد‪ .‬شــکل ‪ 4-5‬اتصــال بیــن بیــس‪ -‬امیتــر‬
‫ن می‌دهــد‪.‬‬‫و بیس‪-‬کلکتــور را در حالــت بایــاس مخالــف نشــا ‌‬

‫‪190‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫اگــر دیودهــای بیــس‪ -‬امیتــر و بیــس‪ -‬کلکتــور در‬

‫بایــاس موافــق و مخالــف حالــت اتصــال بــاز را نشــان‬
‫دهنــد‪ ،‬ترانزیســتور معیــوب و دیودهــا قطــع و اگــر‬
‫مولتی‌متــر صفــر ولــت را نشــان دهــد دیودهــا اتصــال‬
‫کوتــاه انــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-5‬دیود‌های بیس‪ -‬امیتر و بیس‪ -‬کلکتور در بایاس مخالف‬

‫‪ -6‬دو عدد ترانزیستور معیوب را در اختیار بگیرید و نوع عیب آن‌را مشخص‌کنید‪ .‬نوع عیب را شرح‌دهید‪.‬‬

‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪................................................................................................................................................‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :2‬خواندن برگه اطالعات‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در استخراج اطالعات مهم از برگه اطالعات ترانزیستور‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬برگه اطالعات ترانزیستور‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫جدول ‪4-2‬‬
‫‪ -1‬شـکل ‪ 4-6‬بخشـی از برگـه اطالعـات‬
‫واحد‬ ‫مقدار‬ ‫ماکزیمم کمیت مورد نظر‬ ‫ردیف‬
‫مربـوط بـه ترانزیسـتور ‪ BC337‬را نشـان‬
‫ولتاژ کلکتور‪-‬امیتر‬ ‫‪1‬‬
‫می‌دهـد‪ .‬در ایـن برگـه اطالعـات مقادیـر‬
‫جریان کلکتور‬ ‫‪2‬‬ ‫ماکزیمـم ومشـخصات حرارتـی نوشته‌شـده‬
‫اسـت‪ .‬با توجـه بـه برگـه اطالعـات‪ ،‬مطالب‬
‫جریان بیس‬ ‫‪3‬‬
‫خواسته‌شـده در جدول ‪ 4-2‬را تکمیل‌کنید‪.‬‬
‫توان تلفاتی‬ ‫‪4‬‬

‫‪191‬‬
 ‫شکل ‪ -4-6‬بخشی از برگه اطالعات ترانزیستور‬

‫‪ -4-2‬تغذیه ترانزیستور‬

‫بــرای اینکــه بتــوان از ترانزیســتور بــه عنــوان‬

‫تقویت‌کننــده‪ ،‬کلید(ســوئیچ) و ســایر مــوارد اســتفاده‬
‫نمــود‪ ،‬بایــد ترانزیســتور را از نظــر ولتــاژ ‪ DC‬تغذیــه‬
‫کــرد‪ .‬زمانــی جریــان در پایه‌هــای ترانزیســتور برقــرار‬
‫می‌شــود و ترانزیســتور در حالــت هدایــت قــرار‬
‫می‌گیردکــه دیــود " بیس‪-‬امیتــر" در بایــاس موافــق‬
‫شـکل ‪ -4-7‬دیـود امیتـر بیس بایاس موافـق و دیودکلکتور‬ ‫و دیــود " بیس‪-‬کلکتــور" در بایــاس مخالــف باشــد‪.‬‬
‫بیس بایـاس مخالف‬
‫شــکل ‪ 4-7‬ایــن حالــت بایــاس را بــرای ترانزیســتور‬
‫‪ NPN‬نشــان می‌دهــد‪.‬‬

‫انواع روش‌های بایاس‬

‫الــف‪ -‬بایــاس بــا دو منبــع ولتــاژ مســتقل‪ :‬در ایــن روش بایــاس دو منبــع مســتقل ‪ VCC‬و ‪ VBB‬دیــود‬
‫بیــس‪ -‬امیتــر را در ولتــاژ موافــق و دیــود بیــس‪ -‬کلکتــور را در ولتــاژ مخالــف قــرار می‌دهنــد‪ .‬شــکل ‪ 4-8‬ایــن‬
‫روش بایــاس را نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫ب‪ -‬بایــاس بــا یــک منبــع ولتــاژ‪ :‬بــرای صرفــه جویــی در تعــداد منبــع ولتــاژ بــه جــای دو باتــری تنهــا از‬
‫یــک منبــع(‪ )VCC‬اســتفاد ‌ه شــد ‌ه اســت‪ .‬شــکل ‪ ۴-۹‬ایــن بایــاس را نشــان‌می‌دهــد‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫شکل‪ -4-9‬بایاس بایک باتری‬ ‫شکل‪ -4-8‬بایاس با دو منبع مستقل‬

‫پژوهش‬
‫در مورد عیب این بایاس پژوهش‌‌کنید و نتیجه را به کالس ارائه دهید‪.‬‬

‫‪ - 4-3‬کاربرد ترانزیستور به عنوان کلید(سوئیچ)‬

‫اگــر جریــان در پایه‌هــای ترانزیســتور برقــرار نباشــد‪ ،‬ترانزیســتورمانند کلید بــاز عمل می‌کنــد‪ .‬ترانزیســتورزمانی‬
‫ماننــد کلیــد وصل(کلیــد بســته) عمــل می‌کنــد کــه جریــان ماکزیمــم از پایه‌هــای آن عبــور کنــد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ :3‬ترانزیستور به عنوان کلید‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در بررسی عملکرد ترانزیستوربه عنوان کلید با استفاده از نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه‪ -‬نرم‌افزار مناسب‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 4-10‬را به کمک نرم افزار ببندید‪.‬‬

‫‪ -2‬اگـر کلیـد ‪ S1‬قطـع باشـددیود بیـس امیتـر بایـاس‬

‫نمی‌شـود و ترانزیسـتور در ناحیـه قطـع قرار می‌گیـرد‪ .‬در‬
‫ایـن حالـت ترانزیسـتور مانند کلیـد باز( قطـع ‪) Cut Off -‬‬
‫عمـل می‌کنـد‪ .‬کلیـد‪ S1‬را قطـع کنید‪ .‬وضعیـت المپ و‬
‫مقادیـری را کـه ولت‌متـر و آمپرمتـر مدار نشـان می‌دهند‪،‬‬
‫شکل‪ -4-10‬مدار ترانزیستور به عنوان کلید‬
‫در جـدول ‪ 4-3‬یادداشـت کنید‪.‬‬

‫‪193‬‬
 ‫جدول ‪4-3‬‬
‫ردیف‬ ‫وضعیت کلید‬ ‫‪IB‬‬ ‫‪IC‬‬ ‫‪VBE‬‬ ‫‪VCE‬‬ ‫وضعیت المپ‬ ‫ناحیه کارترانزیستور‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ -3‬کلیــد ‪S1‬را وصــل کنیــد‪ .‬وضعیــت المــپ و مقادیــری را کــه ولت‌مترهــا و آمپرمترهــای مــدار نشــان‬
‫می‌دهنــد را در جــدول یادداشــت کنیــد‪ .‬در ایــن حالــت جریان‌هــا در پایه‌هــای ترانزیســتور برقــرار اســت و‬
‫ترانزیســتور در ناحیــه هدایــت قــرار دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬کلیــد ‪ S1‬را قطــع کنیــد‪ ،‬منبــع ‪ VBB‬را روی ‪ 5‬ولــت تنظیــم کنیــد ســپس کلیــد ‪ S1‬را وصــل کنیــد و مقادیــر‬
‫نشــان داده شــده توســط ولت‌متــر و آمپرمتــر مــدار را در جــدول یادداشــت کنیــد‪ .‬در ایــن حالــت جریــان هــای‬
‫عبــوری از ترانزیســتور ماکزیمــم و ‪ VCE‬تقریبــا صفــر ولــت اســت و ترانزیســتور در ناحیــه اشــباع (‪ )Saturation‬کار‬
‫می‌کنــد‪ .‬در حالــت اشــباع ترانزیســتور ماننــد یــک کلیــد بســته عمــل می‌کنــد‪.‬‬

‫سوال‬
‫در کدام حالت‌ها ترانزیستور به عنوان سوئیچ (کلید باز و کلید بسته) عمل می‌کند؟‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :4‬آزمایش هدایت ترانزیستور با قطعات واقعی‬
‫هدف‪:‬بررسی ناحیه کار ترانزیستور (قطع‪ -‬فعال‪ -‬اشباع) با قطعات واقعی‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬منبـع تغذیـه یک دسـتگاه‪ -‬مولتـی متـر دیجیتالی یک دسـتگاه ‪ -‬ب ِـ ِرد بُرد‬
‫یـک قطعـه‪ -‬ترانزیسـتور عمومـی ماننـد ‪ BC 107‬یـا ‪ BC 337‬یـا هـر نوع ترانزیسـتور عمومـی ‪ NPN‬با‬
‫بتـاي( ‪ )β‬حداقـل برابـر ‪ 75‬یـک عـدد‪ -‬مقاومـت‪4/7 KΩ‬یـک عدد‪ -‬پتانسـیو متـر ‪ 5 KΩ‬خطی ‪1 W‬‬
‫‪4‬‬
‫یـک عـدد‪ -‬المـپ ‪ 12‬ولـت ‪ 1‬وات یک عدد‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 4-11‬را روی ب ِ ِرد بُرد ببندید‪.‬‬

‫‪194‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪-2‬ســر متغیــر پتانســیومتر را در نقطــه ‪ N‬قــرار دهیــد‪.‬‬

‫در ایــن حالــت ولتــاژ "بیــس امیتــر" و" ولتــاژ " کلکتــور‬
‫امیتــر" را انــدازه بگیریــد و مقادیــر را در جــدول‪4-4‬‬
‫بنویســید و جــدول را کامــل کنیــد‪.‬‬
‫‪ -3‬ســر متغیــر پتانســیومتر را از نقطــه ‪ N‬بــه نقطــه ‪M‬‬
‫نزدیــک کنیــد‪ .‬در نــور المــپ چــه تغییــری بــه وجود‬
‫می‌آیــد؟ ولتاژکلکتــور‪ -‬امیتــر و ولتــاژ بیــس ‪ -‬امیتــر‬
‫چــه تغییــری می‌کنــد؟ شــرح دهیــد‪ ،‬ســپس جــدول‬
‫شکل‪ -4-11‬مدار آزمایش هدایت ترانزیستور‬
‫را کامل‌کنیــد‪.‬‬
‫‪ -4‬ســر متغیــر پتانســیو متــر را در نقطــه ‪ M‬قــرار دهیــد‪ ،‬ولتــاژ بیــس امیتــر(‪ )VBE‬و ولتــاژ کلکتور‪ -‬امیتــر(‪)VCE‬‬
‫را انــدازه بگیریــد و مقادیــر را در جــدول ‪ 4-4‬بنویســید و جــدول را کامــل کنید‪.‬‬

‫جدول ‪4-4‬‬
‫ردیف‬ ‫وضعیت سر متغیر پتانسیومتر‬ ‫‪VBE‬‬ ‫‪VCE‬‬ ‫وضعیت المپ‬ ‫ناحیه کارترانزیستور‬

‫‪1‬‬ ‫در نقطه ‪N‬‬

‫‪2‬‬ ‫بین نقطه ‪ M‬و ‪N‬‬

‫‪3‬‬ ‫در نقطه ‪M‬‬

‫بایاس با مدار تقسیم‌کننده ولتاژ مقاومتی(‪)Voltage Divider Bias‬‬

‫روش بهتــر بایــاس کــه دارای ثبــات حرارتــی اســت‪ ،‬بایاس‬
‫بــا مــدار تقســیم‌کننده ولتــاژ مقاومتــی اســت کــه بــه آن‬
‫بایــاس ســرخود (‪ )Self Bias‬نیــز می‌گوینــد‪ .‬شــکل ‪4-12‬‬
‫ایــن نــوع بایــاس را نشــان مــی دهــد‪.‬‬
‫در ایــن نــوع بایــاس‪ ،‬مقاومــت هــای ‪ R1‬و ‪ R2‬بــه عنــوان‬
‫تقســیم‌کننده ولتــاژ‪ ،‬تغذیــه بیــس ترانزیســتور را تأمیــن‬
‫می‌کننــد‪ .‬بــرای بــه دســت آوردن ولتــاژ و جریــان تقریبی‬
‫پایه‌هــای ترانزیســتور می‌تــوان بــه صــورت زیــر عمــل‬
‫شکل‪ -4-12‬بایاس سر خود‬

‫‪195‬‬
‫نمــود‪ .‬اگــر از جریــان بیــس ترانزیســتور (‪ )IB‬کــه ناچیــز اســت صرف‌نظــر کنیــم‪ ،‬می‌توانیــم مقاومت‌هــای ‪R1‬‬
‫و ‪ R2‬را در شــکل ‪ 4-13‬ســری در نظــر بگیریــم‪ .‬ولتــاژ نقطــه ‪ ( B‬ولتــاژ دو ســر مقاومــت ‪R2‬نســبت بــه زمیــن)‬
‫از رابطــه ‪ VB = Vcc × R2‬بــه دســت مــی آیــد‪.‬‬
‫‪R1 + R2‬‬
‫در شــکل‪ 4-13‬بــا عبــور جریــان‪ IE‬در دو ســر مقاومــت‪ ، RE‬افــت پتانســیل ‪ VE =RE × IE‬بــه وجــود مــی آیــد‪.‬‬
‫پتانســیل امیتــر نســبت بــه زمیــن ( ‪ )VE‬را مــی تــوان از رابطــه ‪ VE =VB - VBE‬محاســبه نمــود‪ .‬بــا معلــوم بــودن‬
‫‪V‬‬ ‫‪ IE ، VE‬محاســبه مــی شــود‪.‬‬
‫= ‪IE‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪RE‬‬
‫بــا تقریــب قابــل قبــول مــی تــوان ‪ IC‬را برابــر ‪ IE‬در نظــر گرفــت‪ .‬پتانســیل کلکتــور نســبت بــه زمیــن (‪ )VC‬از‬
‫رابطــه ‪ VC =VCC – RC × IC‬قابــل محاســبه اســت‪.‬‬
‫مثــال‪ :‬در شــکل ‪ 4-14‬بــا فــرض‪ IC ≈IE‬ولتــاژ پایه‌هــا و جریــان پایه‌هــای ترانزیســتور را محاســبه کنیــد‪.‬‬
‫ولــت ‪VBE=0/65‬‬

‫شکل‪ -4-14‬بایاس سر خود‬ ‫شکل‪ -4-13‬بایاس سر خود‬

‫مراحل محاسبات به شرح زير است ‪:‬‬

‫‪196‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :5‬اندازه‌گیری نقطه کار ترانزیستور‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در بستن مدار بایاس سرخود و اندازه‌گیری ولتاژ پایه‌ها و جریان پایه‌ها‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬منبع تغذیـه یک دسـتگاه‪ -‬مولتی متر دیجیتالی یک دسـتگاه‪ -‬ترانزیسـتور‬
‫‪ BC107‬یـا ‪ BC337‬یـا هـر ترانزیسـتور مصـرف عمومـی ‪ NPN‬بـا بتـای بیـن ‪ 75‬تـا ‪ 100‬یـک عدد‪-‬‬
‫مقاومـت هـای ‪ 1 ،10KΩ، 47KΩ، 220Ω، 1KΩ‬وات از هـر کـدام یـک عـدد‪ -‬ب ِـ ِرد بُـرد یـک قطعه‬
‫‪4‬‬
‫– سـیم‌های رابـط تغذیـه و ب ِـ ِرد بُـرد به تعـداد کافی‬

‫مراحل اجرای کار‪:‬‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 4-14‬را روی ب ِ ِرد بُرد ببندید‪.‬‬
‫‪ -2‬قبــل از وصــل کلیــد ‪ ،K‬مقادیــر ‪ VB، VE، IE، IC‬و ‪ VC‬و ‪ VCE‬کــه محاســبه شــده اســت‪ ،‬را در جــدول ‪4- 5‬‬
‫بنو یسید ‪.‬‬
‫‪ -3‬کلید ‪ K‬را ببندید و ولتاژ ‪VB، VBE، VE، VC‬و ‪ VCE‬را اندازه بگیرید و در جدول یادداشت کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬با معلوم بودن ‪VE‬و مقدار ‪ IE، RE‬را محاسبه کنید و آن را در جدول یادداشت نمایید‪)IE = IC(.‬‬

‫جدول ‪4- 5‬‬

‫ردیف‬ ‫‪ VB‬ولت‬ ‫‪VBE‬ولت‬ ‫‪ VE‬ولت‬ ‫‪IC mA‬‬ ‫‪VC‬ولت‬ ‫‪ VCE‬ولت‬ ‫شیوه اجرا‬

‫‪1‬‬ ‫محاسباتی‬

‫‪2‬‬ ‫اندازه‌گیری شده‬

‫‪ - 5‬آیــا مقادیــر اندازه‌گیــری شــده بــا مقادیــر محاســبه شــده تطابــق دارد؟ در صــورت اختــاف‪ ،‬علــت را شــرح‬
‫د هید ‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................................‬‬
‫‪ -6‬آیا ‪ VCE‬تقریباً نصف ‪ VCC‬است ؟‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪197‬‬
‫‪ )7‬اگــر بــه جــای ایــن ترانزیســتور‪ ،‬ترانزیســتور ‪ NPN‬دیگــری را کــه بتــای آن حــدود بتــای همیــن ترانزیســتور‬
‫اســت ‪ ،‬در مــدار قــرار دهیــد‪ ،‬آیــا مقادیــر جــدول ‪ 4-5‬تغییــر مــی کنــد؟ شــرح دهیــد‪.‬‬

‫فیلم‬
‫فیلم عملکرد رله و حسگر( سنسورهای) حرارتی و نوری را ببینید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ : 6‬مدار فرمان نوری و حرارتی‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در به کارگیری ترانزیستور به عنوان کلید (سوئیچ حساس نوری و حرارتی)‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیـزات‪  :‬منبـع تغذیـه یـک دسـتگاه‪ -‬ب ِـ ِرد بُـرد یـک قطعـه‪ -‬رلـه ‪ 12‬ولتـی یـک‬
‫قطعـه‪ -‬ترانزیسـتور عمومـی یک عـدد‪ -‬مقاومـت ‪ 680Ω، 220Ω، 22Ω، 470Ω‬و ‪ 1‬وات از هر کدام‬
‫‪4‬‬
‫یـک عـدد‪ LDR -‬یـک عـدد‪ NTC 100Ω -‬یـک عدد‪ -‬سـیم هـای رابط به تعداد کافی‪ -‬سـیم هـای ب ِ ِرد‬
‫بُـرد بـه تعدادکافی‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‪:‬‬

‫‪ )1‬مدار شکل ‪ 4-15‬را روی ب ِ ِرد بُرد ببندید‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-15‬مدار فرمان با سنسور نور‬

‫نکته‬
‫رلـه مـورد اسـتفاده یـک رلـه ‪ 12‬ولتـی اسـت‪ .‬در صورتی کـه کنتاکت‌های رله مورد اسـتفاده بیـش از دو‬
‫تیغـه دارد‪ ،‬در ایـن مرحلـه فقـط از کنتاکتـی اسـتفاده کنید کـه در حالت عادی باز (‪ )NO‬اسـت‪.‬‬

‫‪ -2‬روی ‪ LDR‬را بــا دســت بپوشــانید‪ .‬در ایــن حالــت بایــد ‪ LED‬خامــوش باشــد‪ .‬ایــن موضــوع را تجربــه کنیــد‪.‬‬
‫ی قــرار دارد؟ شــرح دهیــد‪.‬‬
‫در ایــن حالــت ترانزیســتور در چــه ناحیــه‌‍‌ا ‌‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬

‫‪198‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬بــه ‪ LDR‬نــور بتابانیــد‪ ،‬در ایــن حالــت ‪ LED‬روشــن‬

‫خواهــد شــد‪ .‬ایــن موضــوع را تجربــه کنیــد و در مــورد‬
‫ناحیــه کار ترانزیســتور شــرح دهیــد‪.‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬
‫‪...................................................................................................‬‬
‫‪ -4‬مــدار را مطابــق شــکل ‪ 4-16‬تغییــر دهیــد‪ .‬ایــن مدار‬
‫بــا حســگر حرارتــی عمــل می‌کنــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -4-16‬مدار فرمان با حسگر حرارتی‬
‫‪ -5‬آیــا در شــرایط عــادی ‪ LED‬روشــن اســت یــا خاموش؟‬
‫ناحیــه کار ترانزیســتور و عملکــرد مــدار را شــرح دهید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ NTC )6‬را بــه وســیله هویــه گــرم کنیــد‪ .‬آیــا وضعیــت ‪ LED‬خروجــی تغییــر می‌کنــد؟ ناحیــه کار ترانزیســتور‬
‫و عملکــرد آن را در ایــن حالــت شــرح دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬

‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪)1‬مقاومت‌هــای‪ .....................‬و‪ .....................‬و‪ .....................‬در مدارهــای مختلــف بــه عنــوان حس‌گــر نــوری‬
‫و حرارتــی بــه کار می‌رونــد‪.‬‬
‫‪)2‬حس‌گرهای حرارتی و نوری برای تثبیت حرارت و نور در مدارها استفاده می‌شوند‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ )3‬ترانزیستور به عنوان کلید در دو ناحیه قطع و اشباع کار می‌کند‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬

‫‪199‬‬
 ‫‪ - 4-4‬تقویت‌کننده با ترانزیستور‬
‫مــداری کــه بتوانــد یــک ســیگنال الکتریکــی را از لحــاظ دامنــه ولتــاژ یــا جریــان افزایــش دهــد‪ ،‬تقویت‌کننــده‬
‫(‪ )AMP=Amplifier‬نــام دارد‪ .‬در تقویت‌کننده‌هــا ســیگنال ضعیــف را بــه ورودی تقویت‌کننــده وصــل می‌کننــد‬
‫و ســیگنال تقویــت شــده را از خروجــی دریافــت می‌نماینــد‪ .‬شــکل ‪ 4-17‬بلــوک دیاگــرام یــک سیســتم کامــل‬
‫آمپلی‌فایــر صوتــی را نشــان می‌دهــد‪.‬‬
‫ورودی ایــن سیســتم می‌توانــد میکروفــن‪ ،‬خروجــی دســتگاه پخــش صــوت یــا خروجــی یــک‪ CD‬خــوان باشــد‪.‬‬
‫بــار یــا مصرف‌کننــده متصــل شــده بــه خروجــی‪ ،‬یــک بلندگــو اســت‪ .‬هــر بلــوک ایــن آمپلی‌فایــر ممکــن اســت‬
‫شــامل چنــد بلــوک فرعــی و هــر بلــوک فرعــی شــامل چندیــن ترانزیســتور یــا آی ســي (‪ )IC‬باشــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-17‬بلوک دیاگرام آمپلی فایر صوتی‬

‫آرایش‌های ترانزیستور (‪)Transistor Confi guration‬‬
‫ترانزیســتور بــه عنــوان تقویت‌کننــده می‌توانــد در یکــی از ســه آرایــش امیتــر مشــترک‪ ،‬بیــس مشــترک و‬
‫کلکتــور مشــترک مــورد اســتفاده قــرار گیــرد‪ .‬مشــخصات الکتریکی هــر آرایــش ماننــد مقاومــت ورودی‪ ،‬مقاومت‬
‫خروجــی‪ ،‬بهــره ولتــاژ و بهــره جریــان بــا یکدیگــر متفــاوت اســت‪.‬‬
‫آرایش امیتر مشترک (‪)CE= Common Emitter‬‬
‫در ایــن آرایــش‪ ،‬ســیگنال متنــاوب در ورودی بــه بیــس ‪-‬امیتــر‬
‫ترانزیســتور اعمــال می‌شــود و ســیگنال تقویــت شــده از پایه‌هــای‬
‫خروجــی یعنــی از کلکتــور‪ -‬امیتــر ترانزیســتور دریافــت می‌شــود‪.‬‬
‫چــون پایــه امیتــر بیــن ورودی و خروجــی مشــترک اســت‪ ،‬ایــن‬
‫آرایــش امیتــر مشــترک نــام دارد‪ .‬شــکل ‪ 4-18‬ایــن آرایــش را‬
‫شکل ‪ -4-18‬آرایش امیتر‌مشترک‬ ‫بــدون مقاومت‌هــای بایــاس نشــان می‌دهنــد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :7‬تقویت‌کننده امیتر مشترک‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در بستن مدار تقویت‌کننده ‪ CE‬و اندازه‌گیری کمیت‌های تقویت‌کننده‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪  :‬ترانزیسـتور عمومی بـا بتای ‪ 100‬یا هر ترانزیسـتور مصرف عمومـی با بتای‪75‬‬
‫بیش‌تـر یـک عـدد‪ -‬منبع تغذیه یک دسـتگاه‪ -‬سـیگنال ژنراتور ‪ AF‬یک دسـتگاه‪-‬مولتی متـر دیجیتالی یک‬
‫دسـتگاه‪ -‬ب ِـ ِرد بُـرد یک قطعـه –مقاومت‌هـای ‪ 1 ،220Ω، 1KΩ، 2/2KΩ ، 47KΩ‬وات از هر کدام یک عدد‪-‬‬
‫‪4‬‬
‫ن ‪ 25 ، 100µF‬ولت‪ 1‬عدد‪-‬‬ ‫ن ‪ 25 ، 47µF‬ولـت ‪ 2‬عـدد‪ -‬خـاز ‌‬‫مقاومـت ‪ 1 10KΩ‬وات ‪ 2‬عـدد ‪ -‬خـاز ‌‬
‫‪4‬‬
‫‪200‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬شــکل‪ 4-19‬را روی ب ِـ ِرد بُــرد ببندیــد‪ .‬و بــا اندازه‌گیــری ‪ VB ، VE ، VBE‬و ‪ VCE‬صحــت عملکــرد مــداررا‬
‫تأییــد کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬برای اعمال سیگنال متناوب‪ ،‬مدار را مطابق شکل ‪ 4-20‬تکمیل کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-20‬تقویت‌کننده امیتر‌مشترک‬ ‫امیتر‌مشترک‬ ‫شکل‪ - 4-19‬بایاس ‪DC‬‬

‫‪ -3‬سیگنال ژنراتور را روی فرکانس ‪ 1000‬هرتز تنظیم کنید و به مدار وصل کنید‪.‬‬
‫‪ -4‬کانال یک اسیلوسکوپ را به خروجی مدار ( دو سر بار ‪ )RL‬وصل کنید‪.‬‬
‫‪ -5‬دامنــه ســیگنال ژنراتــور را آن قــدر تغییــر دهیــد تــا دامنــه ســیگنال خروجــی ( ســیگنال دو ســر بــار) روی‬
‫‪ 3‬ولــت پیــک تــا پیــک تنظیــم شــود‪.‬‬
‫‪ -6‬شکل موج دو سر بار و ورودی تقویت کننده (‪ )VIN‬را در نمودارهای شکل ‪ 4-21‬و ‪ 4-22‬رسم کنید‪.‬‬

‫شکل‪ - 4-22‬شکل موج خروجی‬ ‫شکل ‪ -4-21‬شکل موج ورودی‬

‫نکته‬
‫اگر موج ورودی اعوجاج دارد‪ ،‬دامنه آن را کم کنید‪.‬‬

‫‪201‬‬
 ‫‪ -7‬دامنه پیک تا پیک موج ورودی را اندازه بگیرید‪.‬‬
‫=)‪Vin(PP‬‬ ‫ولت‬
‫‪Vopp‬‬
‫=‪ AV‬بــه دســت می‌آیــد‪ .‬بهــره ولتــاژ را محاســبه‬ ‫‪ -8‬بهــره ولتــاژ (میــزان تقویــت ولتــاژ) از رابطــه‬
‫‪Vinpp‬‬
‫کنیــد‪.‬‬
‫‪Av= .............................‬‬ ‫مرتبه‬
‫‪I‬‬
‫‪ AI = L‬به دست می‌آید‪.‬‬ ‫‪ -9‬بهره جریان (میزان تقویت جریان) از را بطه‬
‫‪Iin‬‬
‫‪ILPP=…………. mA‬‬ ‫‪ IL‬را از رابطه ‪ VO‬محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪RL‬‬
‫‪ Iin‬را از رابطه )‪ Iin = VRS = VSG(PP) - Vin(pp‬محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪RS‬‬ ‫‪RS‬‬
‫‪Iin=……………. mA‬‬
‫‪AI = ..........................‬‬ ‫مرتبه‬
‫‪-10‬اختالف فاز بین ولتاژ ورودی و خروجی را اندازه بگیرید و یادداشت کنید‪.‬‬
‫‪ -11‬در حالــت بــا بــاری خــازن ‪ C3‬را از مــدار خــارج کنیــد‪ .‬آیــا دامنــه شــکل مــوج خروجــی کاهــش می‌یابــد؟‬
‫شــرح دهید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -12‬دامنه موج خروجی چند‌مرتبه کوچک‌تر شده‌است ؟‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬

‫کار در منزل‬
‫کار عملی ‪ :8‬بررسی تقویت‌کننده امیترمشترک در نرم‌افزار‬
‫هدف‪:‬کسب شایستگی در بستن مدار امیتر مشترک و اندازه‌گیری کمیت‌های آن در نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬رایانه‪ -‬نرم افزار مناسب‪ -‬لوازم‌التحریر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬شکل‪ 4-23‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫‪ -2‬ســیگنال ژنراتــور را روی فرکانــس ‪ 1000‬هرتــز‬
‫تنظیــم کنیــد و بــه مــدار وصــل کنیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-23‬تقویت‌کننده امیتر‌مشترک‬

‫‪202‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -3‬کانال یک اسیلوسکوپ را به خروجی مدار (دو سر بار ‪ )RL‬وصل کنید‪.‬‬

‫‪ -4‬دامنــه ســیگنال ژنراتــور را آن قــدر تغییــر دهیــد تــا دامنــه ســیگنال خروجــی (ســیگنال دو ســر بــار) روی‬
‫‪ 5‬ولــت پیــک تــا پیــک تنظیــم شــود‪.‬‬
‫‪ -5‬شکل موج دو سر بار و ورودی تقویت‌کننده (‪ )VIN‬را در نمودارهای شکل ‪ 4-24‬و ‪ 4-25‬رسم کنید‪.‬‬

‫شکل ‪ -4-25‬شکل موج خروجی‬ ‫شکل ‪ -4-24‬شکل موج ورودی‬

‫‪ -6‬دامنه پیک تا پیک موج ورودی را اندازه بگیرید‪.‬‬

‫ولت ‪Vin(PP) =....................‬‬
‫‪ -7‬بهره ولتاژ(میزان تقویت ولتاژ) را محاسبه کنید‪.‬‬
‫مرتبه ‪AV=...........................‬‬
‫‪ -8‬بهره جریان (میزان تقویت جریان) را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -9‬اختالف فاز بین ولتاژ ورودی و خروجی را اندازه بگیرید و یادداشت کنید‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -10‬در حالــت بــا بــاری خــازن ‪ C3‬را از مــدار خــارج کنیــد‪ .‬دامنــه شــکل مــوج خروجــی چنــد مرتبــه کاهــش‬
‫می‌یابــد؟ شــرح دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................................................................‬‬

‫‪203‬‬
 ‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬مــدار معــادل‪ ،‬دیــودی ترانزیســتور ‪ NPN‬را‬
‫رســم کنیــد‪.‬‬
‫‪ -2‬در حالــت هدایــت ترانزیســتور‪ ،‬دیودبیــس امیتــر‬
‫در بایــاس‪..........‬و دیــود کلکتــور بیــس در بایــاس‬
‫‪ ...........‬قــرار دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬ترانزیســتور در مــدار شــکل ‪ 4-26‬ماننــد کلیــد‬
‫شکل‪4-26‬‬ ‫وصــل عمــل می‌کنــد‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -4‬بــا اســتفاده از روابــط مربــوط بــه بایــاس ســرخود‪ ،‬اثبــات کنیــد کــه مقادیــر نشــان داده شــده توســط‬
‫‪VBE=0/7 v‬‬ ‫ولت‌مترهــای شــکل‪ 4-27‬صحیــح اســت‪.‬‬
‫‪ - 5‬مقادیری که ولت‌مترهای ‪ V1‬و ‪ V2‬و ‪V3‬در مدار شکل ‪ 4-28‬باید نشان دهد را محاسبه کنید‪.‬‬

‫شکل ‪4-28‬‬ ‫شکل ‪4-27‬‬

‫‪ -4-5‬آی‌سی آمپلی‌فایر صوت‬

‫آی‌س ـی‌های تقویت‌کننــده صــوت در انــواع متنوعــی بــه بــازار عرضــه شــده‌اند‪ .‬یــک نمونــه از ایــن آی‌ســی‬
‫کــه از مــدار ســاده‌ای برخــوردار اســت‪ ،‬آی‌ســی ‪ LM380‬یــا ‪ LM386‬اســت‪ .‬در شــکل‪ 4-29‬نمــاد فنــی و شــکل‬
‫پایه‌هــای آی‌ســی نشــان داده شــده اســت‪.‬‬

‫شکل ‪ - 4-29‬نماد فنی و پایه‌های آی‌سی‬

‫‪204‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :9‬تقویت صوت با آی‌سی آمپلی‌فایر‬
‫هدف‪:‬تقویت سیگنال صوتی توسط آی‌سی آمپلی‌فایر‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬سـیگنال‌ژنراتور ‪ AF‬یک دسـتگاه‪ -‬اسیلوسـکوپ یک دسـتگاه‪ -‬منبع تغذیه یک‬
‫دسـتگاه‪ -‬ب ِـ ِرد بُـرد یـک قطعه – آی‌سـی ‪ LM380‬یا هر نوع آی‌سـی آمپلی‌فایر صوتی یک عـدد‪ -‬خازن‌های‬
‫الکتریکـی ‪ 25 ،470µF ،4/7µF‬ولـت از هـر کـدام یـک عـدد ‪-‬خـازن ‪ 100n‬و خـازن ‪ 470n‬یـک عـدد ‪-‬‬
‫مقاومـت ‪ 2/7Ω‬نیـم وات یـک عدد ‪ -‬بلندگـو ‪ 8Ω‬یک عدد‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مــدار تقویــت کننــده قــدرت صوتــی شــکل ‪4-30‬را‬
‫روی ب ِـ ِرد بُــرد ببندیــد‪.‬‬
‫‪ -2‬منبــع تغذیــه را روشــن و آن را روی ولتــاژ ‪ 12‬ولــت‬
‫تنظیــم کنید‪.‬‬
‫‪ -3‬ســیگنال‌ژنراتور صوتــی را روی فرکانــس ‪1000‬‬
‫هرتــز تنظیــم کنیــد و خروجــی آن را بــه ورودی مــدار‬
‫شکل ‪ - 4-30‬مدار تقویت‌کننده‬ ‫تقویت‌کننــده صوتــی متصــل کنیــد‪.‬‬
‫‪ -4‬اسیلوســکوپ را بــه خروجــی (دو ســر بلندگــو) متصــل کنیــد‪ .‬دامنــه ولتــاژ خروجــی ســیگنال‌ژنراتور را‬
‫طــوری تنظیــم کنیــد کــه دامنــه ســیگنال مشــاهده شــده روی صفحــه اسیلوســکوپ ماکزیمــم و بــدون اعوجــاج‬
‫باشــد‪ .‬در ایــن حالــت بایــد بلند‌گــو بیشــترین مــوج صــدا را داشته‌باشــد‪.‬‬
‫‪ -5‬شــکل مــوج خروجــی(دو ســر بلندگــو) و شــکل مــوج ورودی (پایه شــماره ‪ 2‬آی‌ســی) را توســط اسیلوســکوپ‬
‫مشــاهده کنیــد و ســپس آن هــا را در نمــودار شــکل ‪ 4-31‬و ‪ 4-32‬رســم کنیــد‪ .‬دامنــه پیــک تــا پیــک موج‌هــا‬
‫را انــدازه بگیریــد و یادداشــت کنید‪.‬‬
‫‪VIN(PP) = ............. V‬‬
‫‪VO(PP) = .............. V‬‬
‫‪ -6‬بهره ولتاژ(میزان تقویت ولتاژ) را محاسبه کنید‪.‬‬
‫مرتبه ‪AV= ..............‬‬

‫‪205‬‬
 ‫شکل ‪ - 4-32‬شکل موج خروجی‬ ‫شکل ‪ - 4-31‬شکل موج ورودی‬

‫‪ -7‬خروجــی ســیگنال ژنراتــور را مســتقیماً بــه بلندگــو وصــل کنیــد‪ ،‬آیــا صــدا بــا قــدرت کافــی شــنیده‬
‫می شــود؟ شــرح‌دهیــد‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪...............................................................................................................‬‬

‫الگوی آزمون نظری پایان واحد کار‬

‫ا‪ -‬معادل دیودی ترانزیستور ‪ PNP‬را رسم‌کنید‪.‬‬

‫‪ -2‬در شکل ‪ 4-33‬دیود بیس‪ -‬امیتر ترانزیستور‪ .............‬است‪.‬‬
‫‪ )2‬معیوب و قطع‬ ‫‪ )1‬معیوب و اتصال کوتاه‬
‫‪ )4‬سالم و در ولتاژ مخالف‬ ‫‪ )3‬سالم و در ولتاژ موافق‬
‫شکل ‪4-33‬‬

‫‪ -3‬بــا توجــه بــه جــدول اطالعــات شــکل ‪ ،4-6‬جریــان ماکزیمــم کلکتــور ترانزیســتور ‪ BC337‬چنــد میلی‌آمپــر‬
‫اســت؟‬
‫‪ -4‬بــرای آنکــه ترانزیســتور در حالــت هدایــت کار کنــد و جریان‌هــا در پایه‌هــای آن برقــرار باشــد‪ ،‬بایــد دیــود‬
‫بیس‪-‬امیتــر در بایــاس ‪ .......................... .‬و دیــود بیس‪-‬کلکتــور در بایــاس ‪ .............‬قــرار گیــرد‪.‬‬
‫‪ )2‬مخالف‪ -‬مخالف‬ ‫‪ )1‬موافق‪-‬موافق‬
‫‪ )4‬موافق ‪ -‬مخالف‬ ‫‪ )3‬مخالف‪ -‬موافق‬
‫‪ -5‬ترانزیستور در شکل ‪ 4-34‬مانند کلید بسته( وصل) عمل می‌کند‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحیح □‬

‫شکل ‪4-34‬‬
‫‪206‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/3‬مدارهای الکترونیکی ساده‬

‫‪ -6‬در شــکل ‪ 4-35‬بــا فــرض ‪ IE ≈IC‬ولتــاژ پایــه هــای ترانزیســتور‬

‫ولــت‪VBE=0/7‬‬ ‫را محاســبه کنیــد‪.‬‬
‫‪ -7‬در یــک تقویت‌کننــده اگــر ولتــاژ پیــک تــا پیــک دو ســر بــار‬
‫برابــر ‪ 2‬ولــت و ولتــاژ پیــک تــا پیــک ورودی تقویت‌کننــده ‪50‬‬
‫میلی‌ولــت باشــد‪ ،‬بهــره ولتــاژ تقویت‌کننــده را محاســبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬ولتــاژ خروجــی یــک تقویت‌کننــده در حالــت بی‌بــاری کم‌تــر از‬
‫ولتــاژ خروجــی آن در بــار کامــل( بــا ‪ )RL‬اســت‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -9‬شــکل ســاده تقویت‌کننــده را در آرایــش امیتر‌مشــترک رســم‬
‫کنیــد‪.‬‬
‫شکل ‪4-35‬‬
‫‪ -10‬آرایش امیتر مشترک ولتاژ و جریان را تقویت می‌کند‪.‬‬
‫غلط□‬ ‫صحیح □‬

‫الگوی آزمون عملی نرم‌افزاری پایان واحد یادگیری‬

‫‪ -1‬نرم‌افزار مولتی‌سیم یا هر نرم‌افزار مناسب دیگر را فعال کنید‪.‬‬

‫‪ -2‬مدار شکل ‪ 4-36‬را در نرم‌افزار ببندید‪.‬‬
‫‪ -3‬در حالتی‌کــه کلیــد ‪ K‬قطــع اســت‪ ،‬بــا مولتی‌متــر نرم‌افــزار ‪ IB، IC، VBE‬و ‪ VCE‬ترانزیســتور را انــدازه‬
‫‌بگیریــد ســپس جــدول ‪ 4-6‬را کامــل کنیــد‪.‬‬
‫‪ -4‬کلید ‪ K‬را وصل کنید و مقادیر خواست ‌ه شده در جدول را اندازه‌بگیرید و جدول را کامل‌کنید‪.‬‬

‫جدول ‪4-6‬‬
‫کلید ‪ K‬وصل‬ ‫کلید‪ K‬قطع‬ ‫کمیت مورد اندازه‌گیری‬ ‫ردیف‬
‫‪VBE‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪IB‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪IC‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪VCE‬‬ ‫‪4‬‬

‫شکل ‪4-36‬‬ ‫نور المپ‬ ‫‪5‬‬

‫وضعیت ترانزیستور‬ ‫‪6‬‬

‫‪207‬‬
 ‫الگوی آزمون عملی سخت‌افزاری پایانی‬

‫‪ -1‬مدار شکل ‪ 4-37‬را روی ب ِ ِرد بُرد ببندید‪.‬‬

‫‪-2‬کلیــد‪ K2‬را وصــل و کلیــد ‪ K1‬را قطــع کنیــد‪.‬‬
‫ســپس بــه وســیله ولت‌متــر ‪ VB، VBE، VE‬و ‪VCE‬‬
‫ترانزیســتور را انــدازه‌بگیریــد و یادداشــت‌کنید‪.‬‬
‫‪VB= ….. V‬‬ ‫‪VBE= …… V‬‬
‫‪VE= …… V‬‬ ‫‪VCE= …… V‬‬

‫شکل ‪4-37‬‬

‫‪ -3‬ســیگنال‌ژنراتور را روی مــوج سینوســی بــا‬

‫فرکانــس ‪ 1000‬هرتــز تنظیم‌کنیــد‪ .‬ســپس کلیــد‬
‫‪ K1‬را وصــل کنیــد‪.‬‬
‫‪ -4‬اسیلوســکوپ را بــه خروجــی (دو ســر بــار) متصــل‬
‫کنیــد‪ .‬دامنــه ولتــاژ خروجــی ســیگنال‌ژنراتور را‬
‫طــوری تنظیــم کنیــد کــه دامنــه پیــک تــا پیــک‬
‫ســیگنال مشــاهده شــده روی صفحــه اسیلوســکوپ ‪2‬‬
‫ولــت شــود‪.‬‬
‫شکل ‪4-38‬‬

‫‪ -5‬شــکل مــوج ورودی را توســط اسیلوســکوپ مشــاهده کنیــد و ســپس آن را در نمــودار شــکل ‪ 4-38‬رســم‬
‫نماييــد و دامنــه پیــک تــا پیــک آن را انــدازه بگیریــد‪.‬‬
‫‪Vin pp =…………V‬‬
‫‪ -6‬بهره ولتاژ مدار را به‌دست آورید‪.‬‬
‫‪ -7‬با اندازه‌گیری کمیت‌های مورد نیاز‪ ،‬بهره جریان (میزان تقویت جریان) را محاسبه‌کنید‪.‬‬
‫‪ -8‬اختالف فاز بین ولتاژ ورودی و خروجی را ا ندازه بگیرید و آن را یادداشت کنید‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬فصل‪ /3‬الکتریکی ساده‬

‫مهندسی معکوس در جنگ تحمیلی‬

‫یکــی از فعالیت‌هایــی کــه در زمینــه‬

‫صنایــع مختلــف از جملــه صنعــت‬
‫الکترونیــک موجــب پیشــرفت‪،‬‬
‫خالقیــت و نــو‌آوری می‌شــود‪ ،‬اجــرای‬
‫مهندســی معکوس اســت‪ .‬در مهندســی‬
‫معکــوس‪ ،‬بــرای ســاخت یــک دســتگاه‬
‫ساخته‌شــده‪ ،‬دســتگاه‌را بررســی و اجزاء‬
‫آن‌‌را بــاز می‌کننــد و چگونگــی عملکــرد‬
‫آن‌را اســتخراج می‌نماینــد‪.‬در نهایــت‬
‫بــا اســتفاده از علــوم ریاضــی و فنــی‪ ،‬محاســبات مــورد نیــاز را انجام‌می‌دهنــد ســپس اقــدام‬
‫بــه نمونه‌ســازی اولیــه می‌کنند‪.‬پــس از نمونه‌ســازی ‪ ،‬در صــورت دریافــت نتیجــه قابــل قبــول‪،‬‬
‫شــرایط تولیــد انبــوه بــرای آن‌را مهیــا می‌نماینــد‪ .‬یکــی از فعالیت‌هایــی کــه در جنــگ تحمیلــی‬
‫صورت‌گرفــت‪ ،‬مهندســی معکــوس بــرای ســاخت موشــک بــود‪ .‬آیــا می‌دانیــد اولیــن موشــک‬
‫ساخته‌شــده از طریــق مهندســی معکــوس موشــک مجتمــع نام‌داشــت‪.‬‬
‫مجتمــع حــروف اول موشــک جــواب تجــاوزات موشــکی عــراق اســت کــه بــه ابتــکار شــهید‬
‫حســن طهرانــی مقــدم و تیــم وی صورت‌گرفــت و از ایــن طریــق توانســتند بــا مهندســی معکوس‪،‬‬
‫موش ـک‌هایی را بســازند کــه بتوانــد جــواب موش ـک‌های عراقــی را بدهــد‪.‬‬
‫پژوهــش‪ :‬بــا مراجعــه بــه رســانه‌های مختلــف‪ ،‬بررسـی‌کنید چــرا شــهید حســن طهرانــی مقــدم‬
‫را پــدر علــم موشــکی ایــران می‌نامنــد؟‬

‫اداره کل امور ایثار‌گران وزارت جهاد کشاورزی‬

‫‪209‬‬
 ‫ارزشیابی شایستگی آزمایش ترانزیستور و کاربرد عملی آن‬
‫واحد ياد گيري‪4‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪-1‬تعیین پایه‌ها و آزمایش صحت ترانزیستور‬
‫‪-2‬تغذیه( باياسينگ ) ترانزیستور‬
‫‪-3‬کاربرد ترانزیستور به عنوان سوئیچ‬
‫‪-4‬تقویت‌کننده با ترانزیستور‬
‫‪-5‬آی‌سی آمپلی‌فایر‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫تغذیه ترانزیستور و اجرای عملی مدارهای کاربردی ساده با ترانزیستور به صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪ -1‬آزمايش ترانزیستور و تشخيص پایه‌های آن بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -2‬بستن صحیح مدار ترانزیستور به عنوان سوئیچ و کاربرد آن برای مدار فرمان نوری و حرارتی‬
‫‪ -3‬بستن صحیح یک نوع بایاس ترانزیستور و اندازه‌گیری نقطه کار در نرم‌افزارو با قطعات واقعی‬
‫‪ -4‬بستن صحیح مدار ‪ CE‬و اندازه‌گیری کمیت‌ها در نرم‌افزارو با قطعات واقعی‬
‫‪ -5‬استخراج صحیح اطالعات آی‌سی آمپلی‌فایر از برگه اطالعات و بستن مدار آن‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای طبیعــی (‪18‬‬
‫تــا ‪ 27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانــه متصــل بــه‬
‫شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬نرم‌افــزار خــاص‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪×10‬‬
‫ابــزار و تجهیزات‪ :‬ابــزار عمومــی گارگاه بــرق ‪ .‬الکترونیــک – رایانــه و لــوازم جانبــی آن‪ -‬نرم‌افــزار مرتبــط‪ -‬قطعــات اســتاندارد طبــق فهرســت ملزومــات مصرفــی‪ -‬برگــه‬
‫اطالعــات قطعــات مرتبــط بــا آزمایــش‪ -‬ســیم‌های رابــط‪ -‬فرهنــگ لغــات‪ -‬بــرد بــرد‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬
‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬
‫‪1‬‬ ‫تعيين پايه ها و آزمايش صحت ترانزيستور‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن یک نوع بایاس ترانزیستور و اندازه‌گیری نقطه کار در نرم‌افزار و با قطعات واقعی‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن مدار ترانزیستور به عنوان سوئیچ و مدار فرمان نوری و حرارتی‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫بستن صحیح مدار ‪ CE‬و اندازه‌گیری کمیت‌ها در نرم‌افزارو با قطعات واقعی‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬‬ ‫استخراج صحیح اطالعات آی‌سی آمپلی‌فایر از برگه اطالعات و بستن مدار آن‬ ‫‪5‬‬

‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬

‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارهاو دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫پودمان ‪4‬‬
‫طراحی مدار چاپی و شبیه سازی‬

‫برای تولید‪ ،‬نظارت و کنترل کیفیت محصوالت الکترونیکی ترسیم نقشه‌های‬

‫الکترونیکی بسیار اهمیت دارد‌‪ .‬نقشه‌های الکترونیکی شامل بلوک دیاگرام‪،‬‬
‫نقشه فنی و طرح مدار چاپی است که براساس قوانین واستاندارد بین‌المللی برق‬
‫و الکترونیک با دست و نرم‌افزار ترسیم می‌‌شوند‌‪ .‬ساخت مدارهای الکترونیکی‬
‫دستگاه‌های مختلف با تهیه فیبرمدارچاپی امکان‌پذیر است‌‪ .‬باآماده شدن فیبر‪،‬‬
‫قطعات الکترونیکی با آرایش خاصی روی فیبرنصب (مونتاژ) می‌شوند‌‪ .‬ارتباط‬
‫الکتریکی این قطعات با خطوط مسی برقرارمی‌شود‌‪ .‬چگونگی چیدمان قطعات برروی‬
‫فیبرمدارچاپی مهم است‌‪ ،‬زیرا چیدمان صحیح سبب صرفه‌جویی در هزینه‌های‬
‫ساخت وتولید مدارها در دستگاه‌های الکترونیکی می‌شود‌‪ .‬توجه داشته باشید وجود‬
‫یک یا چند برد الکترونیکی در یک دستگاه مانند سیستم ارتباطی تصویری ‪ ،‬سبب‬
‫می شود فرمان های الزم برای عملکرد آن دستگاه شکل گیرد‪.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫‪5‬‬
‫ترسیم نقشه فنی مدار چاپی با دست‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫برای ساخت دستگاه‌های الکترونیکی از چه نقشه‌هایی استفاده می‌‌شود؟‬

‫نصب قطعات الکترونیک و اتصال آن در دستگاه‌ها چگونه است؟‬
‫تهیه فیبر مدار چاپی با نرم‌افزارسرعت تولید محصوالت را افزایش می‌دهد؟‬
‫روش‌های انتقال طرح مدار چاپی به فیبرچگونه اجرا می‌شود؟‬
‫نصب (مونتاژ) قطعات بر روی برد مدارالکترونیکی چگونه و با چه ترتیبی به اجرا در می‌آید؟‬

‫قطعــات الکترونیکــی در کلیــه دســتگاه هــای مختلــف روی بــرد مــدار چاپــی مونتــاژ مــی شــوند‪.‬بردهای مــدار چاپــی را به‬
‫صــورت یــک الیــه و چنــد الیــه مــی ســازند‪.‬وجود ایــن ســاختار ســبب کوچــک شــدن ابعــاد دســتگاه هــا ی الکتریکــی و‬
‫الکترونیکــی وافزایــش کیفیــت عملکــرد آن هــا مــی شــود‪.‬‬
‫در ایــن واحــد یادگیــری ‪،‬ابتــدا نقشــه فنــی مــدار هــای الکترونیکــی را توســط نــرم افــزار ترســیم و شــبیه ســازی‬
‫مــی کنیدوصحــت عملکــرد آن را مــورد تأییدقــرار مــی دهید‪.‬ســپس نقشــه فنــی را بااســتفاده از دســت ونــرم افــزار بــه‬
‫مــدار چاپــی تبدیــل مــی نماییــد‪ .‬در تمــام مراحــل اجــرای کار عملــی رعایــت نــکات ایمنــی و بهداشــتی ‪،‬توجــه بــه‬
‫ســایر مهــارت هــای غیــر فنــی ماننــد کار گروهی‪،‬رعایــت نظــم وترتیب‪،‬مدیریــت منابع‪،‬کاربردفنــاوری وتوجــه بــه نــکات‬
‫زیست محیطی مهم و ضروری است‪،‬باید در تمام مراحل مورد توجه قرار گیردو به طور دقیق به اجرا درآید‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫ترسيم نقشه فني مدار هاي الكترو نيكي ساده و مدار چاپي با دست و روش ماژیک‬

‫‪212‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫‪ -5-1‬اصول تهیه طراحی مدار چاپی‬

‫در گذشــته بــراى ســاختن يــک مــدار الکترونيکــى ابتــدا نقشــه مــدار را روى فيبــر مخصــوص قــرار مى‌دادنــد‪،‬‬
‫ســپس جــاى پايه‌هــاى المان‌هــاى الکترونيکــى را بــا ســیم اتصــال مى‌دادن ـد‌‪ .‬ايــن روش مطابــق شــکل ‪5-1‬‬
‫جــاى زیــادی اشــغال می‌‌کــرد‌‪.‬‬

‫شکل‪ - 5-1‬نصب قطعات الکترونیکی در دستگاه‌های قدیمی‌‌‬

‫امــروزه بــه علــت پيشــرفت علــم الکترونيــک و پيچيده‌تــر شــدن مدارهــای الکترونيکــى ايــن طريقــه سيم‌کشــى‬
‫نمی‌‌‌توانــد کاربــردی داشــته باشــد‪ ،‬لــذا بــه جــای آن از مــدار چاپــی شــکل ‪ 5-2‬اســتفاده مى‌شــود‌‪.‬‬

‫شکل‪ -5-2‬نصب قطعات الکترونیکی برروی فیبر مدارچاپی‌‌‬

‫بــرای ســاختن یــک دســتگاه الکترونیکــی‪ ،‬ابتــدا بایــد بــا چگونگــی عملکــرد قســمت‌های مختلــف دســتگاه‬
‫آشــنا شــویم‪ .‬از ایــن رو الزم اســت کــه قطعــات الکتریکــی و الکترونیکــی مــورد نیــاز هــر قســمت را شناســایی‬
‫کنیــم و نحــوه ارتبــاط الکتریکــی آن‌هــا را مشــخص نمائیـم‌‪ .‬بــرای ایــن منظــور از نقشــه بلــوک دیاگرام و نقشــه‬
‫فنــی اســتفاده می‌کنیـم‌‪ .‬بــا توجــه بــه پیشــرفت فنــاوری‪ ،‬امــروزه انــواع نقشـه‌های مدارهــای الکترونیکــی را بــا‬
‫رایانــه تهیــه می‌‌‌کنن ـد‌‪.‬‬

‫‪213‬‬
 ‫ترسيم نقشه‌هاى بلوکی‬
‫معمــوالً بــراى نمایــش عملکــرد قســمت‌های مختلــف مــدار یــک سیســتم الکترونیکــی از بلــوک دياگــرام‬
‫اســتفاده می‌‌کننــد‌‪ .‬در ايــن فراینــد مشــخصات فنــى و نــام هــر مــدار را در داخــل مســتطيل يــا بلــوک‬
‫مخصــوص مى‌نويســند و ورودى‌هــا و خروجى‌هــاى هربلــوک را مشــخص مى‌کننــد‌‪ .‬در شــکل‪ 5-3‬بلــوک‬
‫دياگــرام يــک منبــع تغذيــه ســاده رســم شــده اس ـت‌‪.‬‬

‫شکل‪ -5-3‬بلوک دياگرام يک منبع تغذيه ساده‬

‫شــکل ‪ 5-4‬نقشــه فنــی الکترونیکــی منبــع تغذيــه ســاده را درارتبــاط بــا بلــوک دیاگــرام شــکل ‪ 5-3‬نشــان‬
‫می‌‌‌دهـد‌‪ .‬در شــکل ‪ 5-5‬منبع‌تغذیــه در انــدازه واقعــى روی فیبــر مــدار چاپــی نشــان داده شــده اسـت‌‪ .‬در ايــن‬
‫نقشــه‪ ،‬ورودى و خروجــى مــدار بــه ترمينالــى در ســمت چــپ نقشــه وصــل شــده اسـت‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -5-5‬نقشۀ مدار چاپی و جای قطعات در انداز ‌ه واقعی‬ ‫شکل ‪ -5-4‬نقشه مدار الکترونیکی یک منیع تغذیه ساده‬

‫کارگروهی‬
‫ابتـدا بلـوک دیاگرام شـکل ‪ 5-6‬را با نقشـه فنی شـکل ‪ 5-7‬مطابقـت دهید و بلوک‌ها را روی نقشـه با خط‬
‫چیـن رسـم کنیـد‪ .‬سـپس در شـکل ‪ 5-8‬تلاش کنیـد ارتباط نقشـه مـدار چاپی را با نقشـه فنـی بیابید‌‪.‬‬
‫نتیجـه را بـه کالس ارائه دهید‌‪.‬‬

‫‪214‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫شکل ‪ -5-6‬نماى بلوکى يک منبع تغذيه دوبل‬

‫شکل ‪ -5-7‬نقشۀ الکترونيکی يک منبع تغذيۀ دوبل‬ ‫شکل ‪ -5-8‬برد مدار چاپی و جای قطعات در انداز‌ه واقعی‬

‫ترسیم نقشه فنی مدار‌های الکترونیکی‬

‫در مباحــث گذشــته دربــاره چگونگــی ترســیم نقشــه‌های فنــی الکترونیکــی صحبــت کردیــم‌‪ .‬معمــوالً در‬
‫نقشــه‌های اســتاندارد الزم اســت عناصــر مــدار بــا انــدازه و مقیــاس مناســب رســم شــوند‌‪ .‬هم‌چنیــن بايــد‬
‫قواعــد و قراردادهــاي مربــوط بــه آن نیــز رعايــت گــردد‌‪ .‬برخــی از مهم‌تريــن قراردادهــا بــرای ترســیم نقشــه‬
‫اســتاندارد الکترونیکــی بــه شــرح زيــر اس ـت‌‪.‬‬
‫‪ -1‬ترسيم کلی مدارها بايد از سمت چپ به سمت راست صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ -2‬ورودى‌ها در سمت چپ صفحه و خروجى‌ها در سمت راست صفحه در نظرگرفته شود‌‪.‬‬
‫‪ -3‬متناسب با مراحل کار و عملکرد مدار باید عناصرو قطعات به ترتيب و به دنبال هم رسم شود‌‪.‬‬
‫‪ -4‬مقاديــر ولتاژهــاى بيش‌تــر در بــاالى صفحــه و مقاديــر ولتاژهــاى کم‌تــر در پاييــن صفحــه قــرار گيرنــد‌‪.‬‬
‫ا مقاديــر ولتاژهــای مربــوط بــه يــک مــدار ترانزيســتورى بــه صــورت ‪ +12V‬در بــاالى صفحــه و عالمــت‬ ‫مث ـ ً‬
‫در پاييــن صفحــه مشــخص شــود‌‪.‬‬ ‫زميــن بــه صــورت‬
‫‪ -5‬مدارهایــى کــه در نقشــه موجودنــد ولــى قســمت اصلــى مــدار را تشــکيل نمی‌‌دهنــد ماننــد منبــع تغذيــه‬
‫بايــد در نيمــه پايينــى صفحــه رســم شــوند‌‪.‬‬
‫‪ -6‬خطوط اتصال بين اجزاى مدار بايد به طور دقيق وکامل کشیده شود‌‪.‬‬
‫‪ -7‬تا آ نجايى که مقدور است خطوط اتصال به صورت قائم (‪ )۹۰°‬يکديگر را قطع کنند‌‪.‬‬
‫‪ -8‬وقتــى کــه خطــوط يکديگــر را قطــع مى‌کننــد و نقــاط برخــورد بــه يکديگــر وصــل مى‌شــوند‪ ،‬بايــد‬
‫براســاس اســتاندارد ‪ IEC‬محــل اتصــال بــا يــک نقطــه توپُــر مشــخص شــود‌‪.‬‬

‫‪215‬‬
 ‫در شــکل‪ 5-9‬ویژگی‌هــای کلــى ترســيم يــک نقشــه‬
‫الکترونيکــى تــا حــدودی رعایــت شــده اسـت‌‪.‬‬

‫شکل‪ -5-9‬نقشه مدارتقویت‌کننده صوت‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪: 1‬ترسیم نقشه بلوک دیاگرام و نقشه فنی‬
‫هدف‪:‬مهارت در نقشه خوانی وترسیم نقشه بلوک دیاگرام و نقشه فنی مدارهای الکترونیکی‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬مداد‪ ،‬پاک کن‪ ،‬کاغذ‪ ،‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫در شــکل ‪ 5-10‬بلــوک دیاگــرام و نقشــه فنــی کنتــرل روشــنایی بــا حســگر ‪ LDR‬ترســیم شــده اسـت‌‪ .‬بلــوک‬
‫دياگــرام و نقشــه فنــی مــدار را بــا رعایــت اســتاندارد و قواعــد مربوطــه با مقيــاس مناســب روی کاغــذ ميلی‌متری‬
‫ترســيم کنيد‌‪.‬‬

‫ب‪ -‬نقشه فنی الکترونیکی کنترل روشنایی‬ ‫شکل الف‪ -‬بلوک دیاگرام کنترل روشنایی‬

‫شکل‪ -5-10‬نقشه بلوک دیاگرام و فنی کنترل روشنایی‬

‫طراحی مدار چاپی با دست‬

‫در مدار‌هــای چاپــى یــک الیــه عناصــر در يــک طــرف فيبــر مدارهــای چاپــی قــرار مــى گيرنـد‌‪ .‬ارتبــاط بیــن‬
‫قطعــات بــه وســيله اليــه نــازک مســى کــه در طــرف ديگــر فيبــر وجــود دارد برقــرار مى‌شــود‌‪ .‬اســتفاده از مــدار‬
‫چاپــى‪ ،‬حجــم مــدار را کوچــک مى‌کنــد‪ ،‬ضمــن اینکــه می‌‌توانیــم ضخامــت و فواصــل خطــوط عبــور جريــان‬
‫را بــا توجــه بــه میــزان جریــان و خــازن پراکنــده ترســيم کنیـم‌‪ .‬بــه طورکلــى مزايــاى مــدار چاپــى در مقايســه‬
‫بــا مدارهــاى ســيم کشــى بــه شــرح زيــر اســت‪:‬‬

‫‪216‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫مانع شلوغی اتصاالت و سيم‌کشى‌ها مى‌شود‌‪.‬‬

‫ابعاد مدارهای ساخته شده کوچک‌ترمی‌شود‪.‬‬
‫در زمان تعميردستگاه‪ ،‬دنبال کردن مسیرهای ارتباطی به سهولت انجام مى‌شود‌‪.‬‬
‫مونتاژ مدار سريع‌تر و آسان‌تر و مقرون به صرفه‌تر است‌‪.‬‬
‫توليد دستگاه‌های الکترونيکى در شمارگان باال آسان‌تر است‌‪.‬‬
‫مزايــاى فــوق ســبب شــده اســت کــه تمــام کارخانه‌هــاى توليدکننــده لــوازم الکترونيکــى از مــدار چاپــى‬
‫اســتفاده کنن ـد‌‪.‬‬

‫بحث گروهی‬
‫درباره مزایای مدارچاپی با همکارگروهی خود بحث کنید و نتیجه را جمع‌بندی نمایید‌‪.‬‬

‫استاندارد طراحى مدار چاپى‬

‫تبديــل يــک نقشــه الکترونيکــى بــه نقشــه مــدار چاپــى بايــد طبــق اســتانداردهاى موجــود صــورت پذيــرد‌‪ .‬مدار‬
‫چاپــى بايــد بــا رعايــت فواصــل پايه‌هــا‪ ،‬حجــم و انــدازه حقيقــى قطعــات طراحــى شــود‌‪.‬‬
‫همچنین موارد زیر نیز باید به اجرا درآید‪.‬‬
‫طــرح مــدار چاپــى بــه گونـه‌ای باشــد کــه ورودی‌هــای مــدار در يــک ســمت و خروجى‌هــا در ســمت ديگــر‬
‫قــرار گيرنـد‌‪.‬‬
‫قطعــات حرارتــى ماننــد مقاومت‌هــا و ترانزيســتورهاى پــر وات نبایــد در کنــار قطعــات حســاس بــه حــرارت‬
‫(ماننــد ديودهــا و ترانزيســتورهاى کوچــک) قــرار گيــرد‌‪.‬‬
‫قطعات به گونه‌ای در کنارهم چیده شوندکه هنگام تعمير به راحتى بتوان آن‌ها را تعويض کرد‌‪.‬‬
‫در فراینــد طراحــی بایــد بــرای محــل قــرار گرفتــن قطعاتــی ماننــد رادیاتــور کــه در نقشــه الکترونیکــی دیــده‬
‫نمی‌‌شــوند‪ ،‬جــاى پيــچ در نظــر گرفتــه شــود‌‪.‬‬
‫پهناى خطوط بايد متناسب با جريان عبورى و نیز مقاومت آن در حد قابل قبول باشد‌‪.‬‬

‫بحث گروهی‬
‫درباره استانداردهای مدارچاپی با همکارگروهی خود بحث کنید و نتیجه را جمع‌بندی نمایید‌‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫‪ - 5-2‬تهیه طرح مدار چاپى با دست‬
‫براى تهیه طرح اولیه مدار چاپى مراحل زير به اجرا در می‌‌آید‌‪.‬‬
‫بــا اســتفاده از نقشــه مــدار‌‪ ،‬روى يــک صفحــه کاغــذ بــا ابعــاد مناســب محــل قــرار گرفتــن قطعــات را‬
‫مشــخص مى‌کنيم‌‪.‬محــل اســتقرار قطعــات نبايــد از ابعــاد واقعــی قطعــات کوچک‌تــر باشــد امــا محــل‬
‫قرارگرفتــن قطعــات را مى‌تــوان تغييــر داد‪ ،‬شــکل‪.‌5-11‬‬
‫پس از ترسیم طرح اولیه‪ ،‬قطعات را روی برد‪ ،‬مکان‌یابی و بررسی کنید‪ ،‬شکل ‪.5-12‬‬
‫در صورت نیاز مسیرها را تغییر می‌‌دهیم‌‪.‬‬

‫نقشه فنی مدار‬ ‫مشخص کردن محل پایه‌های قطعات‬

‫شکل ‪ -5-12‬جای‌گذاری قطعات روی برد‬ ‫شکل ‪ -5-11‬طرح اولیه مدار چاپی‬

‫فعالیت‬
‫با توجه به توضیحات داده شده یک طرح اولیه واقعی برای یک مقاومت و یک ‪ LED‬رسم کنید‌‪.‬‬

‫کامــل کــردن طــرح مــدار‬

‫چاپــی‬
‫پــس ازترســیم طــرح اولیــه‪ ،‬مراحــل‬
‫زیــر را اجــرا می‌‌کنیــم‌‪.‬‬
‫بــرای پايــه هــر قطعــه يــک‬
‫دايــره منظــور مى‌کنيــم‪ .‬ایــن دایــره‬
‫راپــد(‪ )pad‬می‌‌گوینــد‌‪ .‬اگــردر یــک‬
‫منطقــه چندیــن پایــه نزدیــک بــه‬
‫شکل‪ -5-13‬اختصاص دایره یا پد ‪ pad‬به هرپایه‬ ‫یکدیگــر قرارگیرنــد بایــد بــرای هرپایــه‬
‫یــک پــد جداگانــه منظورشــود‪،‬‬
‫شــکل‪.‌ 5-13‬‬
‫‪218‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫فاصلــه پايه‌هــا در فیبــر مــدار چاپــی بايــد بــا ابعــاد و فاصلــه‬

‫پایه‌هــای قطعــات در انــدازه واقعــی مطابقــت داشــته باش ـد‌‪ .‬مث ـ ً‬
‫ا‬
‫اگــر فاصلــه پايه‌هــاى يــک مقاومــت ‪ ۲‬واتــى کــه بــه طــور افقــى‬
‫روى فیبــر قــرار می‌‌گیــرد‪ 15mm ،‬باشــد بايــد در طراحــى مــدار‬
‫چاپــى نيــز حداقــل ‪15mm‬فاصلــه بیــن دو پایــه در نظــر گرفتــه‬
‫شــود‌‪.‬‬
‫درشــکل ‪ 5-14‬نمونه‌هایــی از فاصلــه پایه‌هــای مقاومــت نشــان‬
‫داده شــده اســت‌‪.‬‬
‫شکل‪ -5-14‬فاصله پایه‌های مقاومت‬

‫الزم است پايه‌هايى که به سیم متصل می‌‌شوند کوتاه‌ترين فاصله را داشته باشند‌‪ .‬اگر درمدار اصلی دو سيم از‬
‫روى يکديگر عبور کنند و به هم متصل نباشند‪ ،‬برروی فيبر مدار چاپى نیز این دو سیم نبايد به هم وصل شوند‌‪.‬‬

‫کامل کردن فرایندطراحی‬

‫چــون درمــدار چاپــی یــک الیـه‌‪ ،‬قطعــات مــدار در يــک طــرف فيبــر و مســیرهای مــدار چاپــى درطــرف ديگر‬
‫فيبــر قــرار مى‌گيرنـد‌‪ ،‬بايــد طــرح مــدار چاپــى کــه از روى نقشــه بــه دســت مى‌آيــد معکــوس شــود‌‪.‬‬

‫فعالیت‬
‫نقشـه مدارچاپـی شـکل ‪ 5-15‬را به منظـور تمرین‬
‫اولیـه طراحـی کنید‌‪.‬‬
‫نقشـه معکـوس مـداری را کـه طراحـی کرده‌اید‪ ،‬با‬
‫دسـت و بـدون اسـتفاده از ابزار رسـم کنید‌‪.‬‬
‫در شـکل ‪ ، 5-16‬نمونه‌هایـی از نـکات مربـوط بـه‬
‫ارتبـاط پایه‌هـا در طراحـی مـدار نشـان داده اسـت‪:‬‬
‫شکل ‪ -5-15‬طرح مدار چاپی معکوس شده‬

‫کم‌ترین فاصله بین خطوط مسی و پد‬ ‫شکل‪ -5-16‬نکات مهم درمدارچاپی‬
‫هر ‪ mil‬برابراست با ‪ 1‬اینچ‬
‫‪1000‬‬

‫‪219‬‬
 ‫‪ - 5-3‬روش‌هاى انتقال طرح مدار چاپى روى فيبر‬

‫پــس از تبديــل نقشــه الکترونيکــى بــه نقشــه مــدار چاپــى بايــد آن را روی فیبــر منتقــل کنیــم‪ .‬انــواع روش‌هــای‬
‫زیــر بــرای انتقــال طــرح روی فیبروجــوددارد‪:‬‬
‫‪ -1‬روش انتقال باماژیک ضد اسید‬
‫‪ -2‬استفاده از حرارت اتو‬
‫‪ -3‬پوزیتیو (‪)Positive 20‬‬
‫‪ -4‬چاپ سیلک اسکرین‬
‫از آنجــا کــه تنــوع گســترده‌ای در انتقــال طــرح مدارچاپــی روی فیبروجــود دارد و درکار عملــی‪ ،2‬روش ماژیــک‬
‫راتوضیــح داده‌ایــم‪ ،‬درایــن قســمت بــه شــرح روش اتــو می‌‌‌پردازی ـم‌‪ .‬ســایر روش‌هــا در کتــاب همــراه هنرجــو‬
‫آمــده اسـت‌‪.‬‬

‫روش استفاده از حرارت اتو‬

‫در ایــن روش‌‪ ،‬نقشــه مــدار چاپــی راکــه روی کاغــذ‬
‫گالســه چــاپ شــده اســت ‪ ،‬بــا اســتفاده از حــرارت اتــو‬
‫ـی کنیـم‌‪ ،‬شــکل ‪.5-17‬‬ ‫روی فیبــر مــدار چاپــی منتقــل مـ ‌‌‬
‫در بخش‌هــای بعــدی بــه یــک کار عملــی بــا اســتفاده از‬
‫حــرارت اتــو می‌پردازیــم‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -5-17‬انتقال طرح مدارچاپی به روی فیبر با اتو‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪:2‬طراحی مدارچاپی منبع تغذیه و انتقال آن روی فیبر با روش ماژیک‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در طراحی چاپ و انتقال روی فیبر‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬مـداد‪ ،‬پـاک کـن‪،‬‬
‫کاغـذ‪ ،‬کاربـن‪ ،‬ماژیـک‌‪ ،‬فیبرمدارچاپـی‪ ،‬قطعات‬
‫الکترونیکـی مطابـق بـا نقشـه فنـی مـدار‬
‫الکترونیکـی شـکل‪.‌ 5-18‬‬

‫شکل ‪-5-18‬نقشه فنی مدار الکترونیکی برای تهیه طرح مدار چاپی‬

‫‪220‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬ابتــدا یــک فيبــر مــدار چاپــى بــه انــدازه‬
‫‪ 5×5‬ســانتی‌متر بــا راهنمایــی معلــم بــرش دهیـ ‌د وآن‬
‫ا تميــز کنيد‪ ،‬شــکل‪.5-19‬‬ ‫را کامـ ً‬

‫شکل ‪ -5-19‬شستشو و تمیزکردن فیبرمدار چاپی‬

‫‪ -2‬بــا اســتفاده از نقشــه مدارالکترونیکــی‌‪ ،‬روى يــک صفحــه کاغــذ بــا ابعــاد مناســب ‪ ،‬بــا رعایــت مراحــل‬
‫طراح ـی‌‪ ،‬طــرح مــدار چاپــی را ترســیم کنی ـد‌‪.‬‬
‫‪ -3‬نقشــه مــدار چاپــى تهيــه شــده را بــه وســیله کاربــن‪ ،‬معکــوس کنيـد‌‪ .‬بــرای ایــن کار کافــی اســت کاربــن را‬
‫وارونــه روی کاغــذ دیگــر بگذاریــد و مســیرها را ترســیم کنیـد‌‪.‬‬
‫‪ -4‬بــه وســيله کاربــن نقشــه را روى فيبــر مــدار چاپــى انتقــال دهيـد‌‪ .‬بــه ایــن ترتیــب کــه بــا کشــيدن قلــم روى‬
‫خطــوط و پايه‌هــاى قطعــات‪ ،‬اثــر طــرح‪ ،‬روى مــس فيبــر مــدار چاپــى منتقــل مى‌شــود‌‪ .‬یــک نمونــه طــرح‬
‫مــدار چاپــی را در شــکل ‪ 5 -20‬مشــاهده می‌‌کنی ـد‌‪.‬‬
‫‪ -5‬با استفاده از ماژيک ضد اسيد‪ ،‬اثر به جا مانده از کاربُن را پر رنگ کنيد‪ ،‬شکل‪.5-21‬‬

‫شکل‪ -5-21‬طرح مدارچاپی انتقال داده شده روی فیبر با ماژیک‬ ‫شکل‪ -5-20‬طراحی مدارچاپی و نقشه معکوس مدارچاپی‬

‫‪-6‬در صــورت نیــاز‪ ،‬عناصــر را بــا شــابلون دايــره يــا شــابلون مخصــوص مــدار چاپــی روى فيبــر رســم کنيــد و‬
‫بــا اســتفاده از خــط کــش‪ ،‬پايه‌هــا را بــه يکديگــر وصــل کنيــد‪ ‌.‬هنــگام کار بــا ماژيــک بايــد دقــت کنيــد کــه‬
‫ماژيــک چنــد بــار روى فيبــر در جهــت عکــس يکديگــر کشــيده نشــود‌‪ .‬خطــوط ترســيم شــده مانند شــکل‪5-22‬‬
‫بايــد پررنــگ باشــد‪ ،‬زيــرا در صــورت کــم رنــگ بــودن‪ ،‬اســيد روى مــس فیبــر اثــر مى‌کنــد و مس‌هــاى خطــوط‬
‫ارتباطــى را از بيــن مى‌بــرد‌‪.‬‬
‫‪-7‬طــرح مــدار چاپــی را جهــت ارزشــیابی بــه معلــم خــود‬
‫نشــان دهی ـد‌‪ .‬پــس از ارزشــیابی طــرح اجــرا شــده را بــا‬
‫الــکل یــا تینــر‪ ،‬از روی فیبــر پــاک کنیـد‌‪.‬‬

‫شکل‪ -5-22‬طرح مدارچاپی‬

‫‪221‬‬
 ‫کارعملی‬
‫کار عملی‪ :3‬طراحی مدارچاپی تقویت‌کننده و انتقال آن روی فیبر با روش ماژیک‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت در طراحی مدار چاپی و انتقال به روی فیبر‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪:‬مـداد‪ ،‬پاک کـن‪ ،‬کاغذ‪ ،‬کاربـن‪ ،‬ماژیـک‌‪ ،‬فیبرمدارچاپی‪ ،‬قطعـات الکترونیکی‬
‫مطابـق بـا نقشـه فنی مـدار الکترونیکی مـورد نظر‬

‫توجه‬
‫نوع مدار تقویت‌کننده و قطعات مربوط به آن‪ ،‬با توجه به امکانات قابل تغییر است‪.‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬طــرح مــدار چاپــى شــکل ‪ 5-23‬را کــه یــک تقويت‌کننــده اميتــر مشــترک اســت‪ ،‬بــا توجــه بــه ابعــاد‬
‫قطعــات در کادر مناســب طراحــى کنيـد‌‪ .‬کليــه مقاومت‌هــا ‪ 1‬وات هســتند‌‪ .‬در طراحــى مــدار چاپــى‪ ،‬حتمـاً‬
‫‪4‬‬ ‫بــه ابعــاد دقيــق قطعــات توجــه نماییـد‌‪.‬‬
‫‪ -2‬بــا ســایر اعضــاء گــروه در مــورد طــرح مــدار چاپــی مشــاوره کنیــد و بهتریــن طــرح را انتخــاب و طــرح خــود‬
‫را مطابــق آن اصــاح کنیـد‌‪.‬‬
‫‪-3‬یــک فيبــر مــدار چاپــی را بــا ابعــاد مــورد نيــاز بــرش دهیـد‌‪ .‬طــرح انجــام شــده را پــس از معکــوس کــردن‬
‫بــه طــور کامــل روی آن انتقــال دهیـد‌‪.‬‬
‫‪ -4‬طــرح مــدار چاپــی را جهــت ارزشــیابی بــه معلــم خــود نشــان دهیـد‌‪ .‬پــس از ارزشــیابی‪ ،‬طــرح اجراشــده را‬
‫از روی فیبرمــدار چاپــی پــاک کنیـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -5-23‬مدار تقویت‌کننده امیتر مشترک‬

‫‪222‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬پودمان‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :4‬طراحی مدارچاپی حسگرصوتی و انتقال آن روی فیبر با روش ماژیک‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت درطراحی‌‪ ،‬انتقال و چاپ آن روی فیبر‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬مـداد‪ ،‬پاک‌کن‪،‬کاغـذ‪ ،‬کاربـن‪ ،‬ماژیـک‌‪ ،‬فیبرمدارچاپی‪ ،‬قطعـات الکترونیکی‬
‫مطابـق با نقشـه فنـی مـدار الکترونیکی انتخاب شـده‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬شــکل ‪ 5-24‬مــدار يــک نمونــه حســگر هشــداردهنده ( آالرم‌‪ ،‬آژیــر) صوتــی اسـت‌‪ .‬مــدار چاپــى ایــن حســگر‬
‫را در کادر مناســب طراحــى کنيد‌‪.‬‬
‫‪-2‬طرح خود را جهت ارزیابی با سایرگروه‌ها تعویض کنید‌‪.‬‬
‫‪-3‬طرح اصالح شده و نهایی را معکوس کنید‌‪.‬‬
‫‪-4‬یک فیبر مدار چاپی را در اندازه مناسب آماده کنید‌‪.‬‬
‫‪ -5‬طــرح معکــوس شــده را بــا ماژیــک روی فیبــر مــدار چاپــی انتقــال دهیـد‌‪ .‬در هنــگام طراحــی مدارچاپــی‪ ،‬بــه‬
‫انــدازه واقعــى آى‌ســى‪ ،‬ترانزیســتور وکلیــد فشــاری‬
‫توجــه کنيـد‌‪.‬‬
‫‪-6‬در شــکل ‪ 5-25‬شــکل ظاهــری ترانزیســتور‬
‫وآىســى و شــماره پايه‌هــاى آن‌هــا رســم شــد ه‬
‫اســت‌‪.‬‬
‫‪ -7‬طــرح مــدار چاپــی را جهــت ارزشــیابی بــه معلم‬
‫خــود نشــان دهیـد‌‪ .‬پــس از ارزشــیابی‪ ،‬طــرح اجــرا‬
‫شکل‪ -5-24‬مدار هشداردهنده صوتی‬ ‫شــده را از روی فیبــر پــاک کنیـد‌‪.‬‬

‫شکل‪ -5-25‬شکل ظاهری ترانزیستور وآىسى استفاده شده‬

‫‪223‬‬
 ‫پرسش‬
‫الگوی پرسش‪:‬‬
‫‪ -1‬ترسیم طرح کلی مدارها باید از سمت راست به سمت چپ صورت گیرد‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -2‬بــرای آشــنایی بــا چگونگــی عملکــرد قســمت‌های مختلــف یــک دســتگاه از کــدام نقشــه اســتفاده‬
‫می‌کننــد؟‬
‫‪-3‬چهار مورد از مزایای استفاده از مدار چاپی را بنویسید؟‬
‫ب با ‪‌.............‬و ‪‌...............‬آن باید در حد قابل قبول باشد‌‪.‬‬
‫‪-4‬پهنای خطوط در مدارچاپی باید متناس ‌‬
‫‪ -5‬کدام طرح مدار چاپی صحیح است؟‬
‫‪ -6‬چرا طرح مدار چاپی باید معکوس شود؟‬
‫‪ -7‬روش‌های انتقال طرح مدار چاپی روی فیبر را نام ببرید‪‌.‬‬

‫‪224‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬فصل‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫ارزشیابی شایستگی ترسیم نقشه مدار چاپی با دست‬

‫واحد ياد گيري ‪5‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬ترسیم بلوک دیاگرام مدارهای الکترونیکی ساده با دست‬
‫‪ -2‬ترسیم نقشه فنی مدارهای الکترونیکی ساده با دست‬
‫‪ -3‬طراحی مدار چاپی به صورت دستي‬
‫‪ -4‬انتقال طرح مدار چاپی روی فیبر با ماژیک ضداسید‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫ترسیم نقشه فنی مدارهای الکترونیکی ساده و ترسیم نقشه مدار چاپی با دست و روش ماژيك‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪-1‬رعايت قوانین استاندارد حاکم بر ترسیم نقشه‌های بلوکی‬
‫‪-2‬رعايت قوانین استاندارد حاکم بر ترسیم فنی مدارهای الکترونیکی ساده‬
‫‪ -3‬طراحي مدار چاپی مدارهای الکترونیکی ساده بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -4‬انتخاب پهنای خطوط مسی روی فیبر متناسب با جریان عبوری از آن‬
‫‪ -5‬قرار دادن قطعات حرارت زاي مدار دور از قطعات حساس به حرارت‬
‫‪ -6‬انتقال طرح مدار چاپي روی فیبر با روش ماژیک‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای طبیعــی‬
‫(‪18‬تــا ‪ 27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانــه متصــل بــه‬
‫شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬نرم‌افــزار خــاص‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪10‬‬
‫ابزار و تجهیزات‪ :‬نقشه مدار الکترونیکی‪ -‬لوازم‌التحریر‪ -‬کاربن‪ -‬نقشه‌های بلوکی و فنی‪ -‬قطعات الکتریکی و الکترونیکی مرتبط با نقشه مدار الکترونیکی‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬
‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬

‫‪1‬‬ ‫ترسیم نقشه‌های بلوکی‬ ‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫ترسیم نقشه‌های فنی مدارهای الکترونیکی ساده‬ ‫‪2‬‬

‫‪2‬‬ ‫طراحی مدار چاپی با دست‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫رعایت تناسب پهنای خطوط مسی روی فیبر‬ ‫‪4‬‬

‫‪2‬‬ ‫چیدمان صحیح قطعات روی فیبر‬ ‫‪5‬‬

‫‪2‬‬ ‫انتقالطرحمدارچاپیرویفیبرباماژیک‬ ‫‪6‬‬

‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬

‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارهاو دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪225‬‬
 ‫‪6‬‬
‫شبیه‌سازی و ترسیم مدار چاپی با نرم‌افزار‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫چگونه می توان قبل از پیاده سازی سخت افزاری یک مدار الکترونیکی به صحت عملکرد آن پی برد؟‬
‫به چه دلیل استفاده نرم افزار های شبیه ساز‪،‬از اتالف وقت وهدر رفتن سرمایه ملی جلوگیری می کند؟‬
‫چه نرم افزار هایی برای شبیه سازی مدار های الکترونیکی وجود دارند؟‬
‫برای طرح مدار چاپی مدار های ساده و پیچیده الکترونیکی از چه نرم افزار هایی استفاده می کنند؟‬
‫دقت و سرعت عملکرد نرم افزارها درترسیم مدار چاپی در مقایسه با اجرای دستی آن چه تفاوت هایی دارد؟‬

‫بــا اســتفاده ازنــرم افزارهــای شــبیه ســاز مــی توانیــد صحــت عملکــرد مــداررا تأییدکــرده وکمیــت هــای مــدار را انــدازه‬
‫بگیرید‪.‬همچنیــن قــادر خواهیــد بــود عملکــرد مــدار را تجزیــه و تحلیــل کنید‪.‬پــس از تأییــد نقشــه و عملکــرد آن ‪،‬بــا‬
‫اســتفاده از نــرم افــزار مــی توانیــد طــرح مــدار چاپــی نقشــه مــورد نظــر را آمــاده ســازید‪ .‬در ایــن واحــد یادگیــری ابتــدا بــا‬
‫اســتفاده از نــرم افــزار شــبیه ســاز ماننــد مولتــی ســیم یــا هــر نــرم افــزار کاربــردی دیگر‪،‬نقشــه هــای ســاده الکترونیکــی را‬
‫شــبیه ســازی مــی کنید‪.‬ســپس بــا اســتفاده از نــرم افــزار هایــی ماننــد ‪ PCB Wizard‬یــا هرنــرم افزارســاده طراحــی مــدار‬
‫چاپــی موجــود‪ ،‬نقشــه فنــی را بــه طــرح مــدار چاپــی تبدیــل مــی کنیــد‪.‬الزم بــه یــاد آوری اســت کــه اســتفاده از نــرم‬
‫افــزار هــای حرفــه ای ماننــد پروتــل ‪ ،‬دی ایکــس پــی وآلتیــوم در پایــه یازدهــم ودر درس پــروژه ســاخت آمــوزش داده‬
‫خواهــد شــد‪.‬در تمــام مراحــل اجــرای کار‪ ،‬شایســتگی هــای غیــر فنــی مانند دقــت و تمرکــز اجــرای کار‪،‬رعایــت ارگونومی‪،‬‬
‫کار ایمنــی بــا رایانــه و مشــارکت فعــال در گــروه بایــد مــورد توجــه قــرار گیــرد و بــه طــور دقیــق اجراشــود‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫شبیه سازی مدار و ترسیم نقشه مدار چاپی با نرم افزار‬

‫‪226‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪ - 6-1‬معرفی نرم‌افزار شبیه‌سازی‬

‫امــروزه قبــل از اجــرای پــروژه وســاخت مدارهــای الکترونیکــی از‌نرم‌افــزار اســتفاده می‌‌کننــد‌‪ .‬بــا اســتفاده‬
‫از‌نرم‌افــزار می‌‌تــوان بــرای تشــخیص صحــت عملکــرد مــدار واندازه‌گیــری کمیت‌هــا‪ ،‬آن را شبیه‌ســازی‬
‫و تحلیــل کــرد‌‪ .‬اســتفاده از‌نرم‌افزارهــای مولتی‌ســیم (‪ )Multisim‬و پروتئــوس(‪ )Proteus‬بــرای‌شبیه‌ســازی‪،‬‬
‫ا تــا حــدودی بــا ایــن گونــه‌نرم‌افزارهــا آشــنا شــده‌اید‌‪.‬‬‫بیشــتر از ســایر‌نرم‌افزار‌هــا متــداول اســت‌‪ .‬قبــ ً‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪‌:5‬شبیه‌سازی مدار الکترونیکی چراغ چشمک زن‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت‌شبیه‌سازی مدارهای الکترونیکی با‌نرم‌افزار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪‌ :‬نرم‌افزار مرتبط‪-‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار مورد نظر‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪-1‬در صورتــی کــه‌نرم‌افــزار مولتی‌ســیم (یــا هــر‌نرم‌افزارمرتبــط دیگــر) روی رایانــه نصــب نیســت آن را نصــب‬
‫و راه‌اندازی کنید‌‪.‬‬
‫‪ -2‬مدار شکل ‪ 6-1‬را در‌نرم‌افزار مولتی‌سیم ببندید‌‪.‬‬
‫‪ -3‬بــرای اســتفاده از آی ســی ‪ 555‬در‌نرم‌افــزار‪ ،‬آن را از‬
‫گروه (‪ ) Place Mixed‬و مســیر نشــان داده شــده در شــکل‬
‫‪ 6-2‬به روی محیط کار‌نرم‌افزار بیآورید‌‪.‬‬
‫‪ -4‬فایل مدار چشمک زن را ذخیره کنید‌‪.‬‬
‫شکل ‪ -6-1‬مدار چشمک زن ‪ LED‬با آی سی ‪555‬‬

‫شکل ‪ -6-2‬مسیر انتخاب آی‌سی ‪ 555‬و‌ مدارچشمک زن با‌نرم‌افزار‬

‫‪227‬‬
 ‫‪ - 6-2‬تهیه طرح مدار چاپی با‌نرم‌افزار‬

‫‌نرم‌افزارهــای طراحــی مــدار چاپــی در بــازار جهانــی بســيار تنــوع دارنــد‪ .‬پروتــل (‪ ،)Protel‬دی ايکــس پــی (‪،)DXP‬‬
‫ســرکِت ميکــر (‪ ،‌)Circuit maker‬پی‌س ـی‌بی دیزايــن (‪ ،‌) PCB Design‬پدتوپــد (‪ )pad2pad‬و پی‌س ـی‌بی ویــزارد‬
‫ـی رون ـد‌‪ .‬در شــکل‬
‫(‪ )PCB Wizard‬از جملــه‌نرم‌افزارهايــی هســتند کــه بــرای طراحــی مــدار چاپــی بــه کار مـ ‌‌‬
‫‪ 6-3‬چنــد نمونــه از‌نرم‌افزارهــای مدارچاپــی را مالحظــه می‌‌کنیــد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-3‬چند نمونه از‌نرم‌افزارهای طراحی مدارچاپی‬

‫نکته‬
‫در ایـن پایـه تحصیلـی بـا توجـه بـه اینکـه مـدار هـای سـاده الکترونیکـی انتخـاب شـده انـد نـرم افـزار‬
‫سـاده ای ماننـد ‪ PCB Wizard‬انتخـاب و آمـوزش داده شـده اسـت‪.‬در پایه تحصیلـی آینده ‪ ،‬نـرم افزارهای‬
‫حرفه ای تر مانند پروتل(‪ )Protel‬آموزش داده خواهد شد‪.‬‬

‫معرفی‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬

‫ایــن‌نرم‌افــزار یکــی از‌نرم‌افزار‌هــای کــم حجــم بــرای ترســیم نقشــه فنــی (شــماتیک) مدار‌هــای الکترونیکــی‬
‫و تبدیــل آن بــه طــرح مــدار چاپــی اسـت‌‪ .‬ایــن‌نرم‌افــزار دارای ویژگی‌هایــی بــه شــرح زیراســت‪:‬‬
‫در اینترنــت بــه راحتــی قابــل دســترس اســت و همچنیــن قابــل حمــل (پرتابــل) و نصــب بــر روی رایانــه‬
‫ا‌ســت‪.‬‬
‫‪ Help‬بسیار ساده و کامل دارد‌‪.‬‬
‫نماد فنی و اندازه فیزیکی اکثر قطعات متداول الکتریکی و الکترونیکی‪ ،‬در کتابخانه آن موجود است‌‪.‬‬
‫قابلیت تایپ متن فارسی برروی نقشه‌های فنی پروژه‌های درسی را دارد‌‪.‬‬
‫‪228‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫امکانات کامل را برای طراحی مدار چاپی به صورت دستی ‪ Manually‬و اتوماتیک ‪ Automatic Routing‬دارد‌‪.‬‬
‫امــکان چــاپ نقشـه‌های فنـی‌‪ ،‬طــرح مدارچاپــی بــه صــورت معمولــی وآیینـه‌ای‌‪ ،‬جای‌گــذاری قطعــات بــر‬
‫روی بــرد فیبــر مــدار چاپــی‪ ،‬شــکل واقعــی مدارمونتــاژ شــده بــرروی بــرد را دارد‪.‬‬
‫برای تهیه‌این نرم‌افزار به یکی از آدرس‌های زیر در اینترنت مراجعه کنید‌‪.‬‬
‫‪PCB Wizard 50 .3 Pro Unlimited. exe - Google Drive -1‬‬
‫‪http://4downloads. ir/09/1388/_pcb_wizard_350_pro_unlimited-2‬‬
‫نکته‬
‫نکته‪ :‬به جای نرم افزار ‪ PCB wizard‬می توانید از نرم افزار ‪ Circuit wizard‬استفاده کنید‪ .‬این نرم افزار‬
‫توانایی شبیه سازی و آزمایش طرح ‪ PCB‬تهیه شده را نیز دارد‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی‪:6‬نصب‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت بارگیری‌نرم‌افزار ‪ PCB Wizard‬از اینترنت و نصب آن‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪‌  :‬نرم‌افزار مرتبط (  رایانه)    اینترنت‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬از آدرس‌های اینترنتی‪‌،‬نرم‌افزار را بارگیری کنید‌‪.‬‬
‫‪ -2‬پــس از اســتخراج کــردن ‪ Extract‬فایــل بارگیــری شــده‪ ،‬ســند(فایل)‬
‫‪ PCBWIZARD. exe‬را از پوشــه‪ Pro Unlimited 50 .3 PCB Wizard‬اجــرا کنیــد‌‪.‬‬
‫با اجرای‌نرم‌افزار تصویر شکل ‪ 6-4‬ظاهر می‌‌شود‌‪.‬‬
‫در ابتــدای اجــرای ‌نرم‌افــزار ‪ PCB Wizard‬می‌‌تــوان یکــی از گزینه‌هــای‬
‫طــرح مــدار‌‪ ،‬بــاز کــردن مثال‌هــا‪ ،‬طراحــی مدارچاپــی‪ ،‬چــه خبــر‪ ،‬آمــوزش و از‬
‫وب‌ســایت مــا دیــدن کنیــد را‪ ،‬انتخــاب نمایی ـد‌‪.‬‬
‫شکل ‪ -6-4‬تصویرفعال بودن‌نرم‌افزار ‪draziW BCP‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪:7‬رسم نقشه فنی حسگر تابع نور ‪ LDR‬با‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬
‫هدف‪:‬کسـب مهـارت تحلیـل‌‪‌ ،‬شبیه‌سـازی و رسـم نقشـه فنـی مدارهـای الکترونیکـی بـا ‌نرم‌افـزار‬
‫مولتی‌سـیم و ‪PCB Wizard‬‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬نرم‌افزار مرتبط‪-‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫‪229‬‬
 ‫فیلم‬
‫فیلم عملکرد مدار با حسگر نوری را مشاهده و نکات مهم آن را به خاطر بسپارید‌‪.‬‬

‫مدارشــکل ‪ 6-5‬یــک حســگر تشــخیص روشــنایی اســت‬

‫کــه بــا تابیــدن نــور بــه مقاومــت تابــع نــور (‪،)LDR‬‬
‫مقاومــت آن کاهــش می‌‌یابــد و ســبب افزایــش ولتــاژ‬
‫دوســر مقاومــت ‪ 100KΩ‬می‌‌شــود‪ .‬در ایــن شــرایط‬
‫هدایــت ترانزیســتور بیشــتر شــده و بــه اشــباع مــی‌‌رود و‬
‫دیود نورانی روشن می‌‌شود‌‪.‬‬

‫شکل‪ -6-5‬مدار کنترل روشنایی با مقاومت تابع نور‪LDR‬‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫فیلم‬
‫چگونگی ترسیم نقشه فنی را ببینید‌‪.‬‬

‫‪ -1‬مــدار را بــا‌نرم‌افزارمولتی‌ســیم (یــا هــر‌نرم‌افــزار مرتبــط دیگــر) ببندیــد‌‪.‬‬

‫در مــدار‌شبیه‌ســازی شــده مقاومــت ‪ R2‬را ثابــت و برابــر ‪ 100KΩ‬قــرار دهیــد و‬
‫بــه جــای ‪ LDR‬ازیــک پتانســیومتر ‪ 10KΩ‬اســتفاده کنیـد‌‪.‬‬
‫‪ -2‬فایل را ذخیره کنید‌‪.‬‬
‫‪‌-3‬نرم‌افــزار ‪ PCB Wizard‬را فعــال کنیـد‌‪ .‬روی منــوی فایــل (‪ )FILE‬شــکل ‪6-6‬‬
‫کلیــک کنیــد و یــک ســند جدیــد ‪ New‬بازکنیـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ 6-6‬ایجاد یک سند جدید در منوی ‪ File‬در‌نرم‌افزار ‪BCP Wizard‬‬

‫‪ -4‬مدار شکل ‪ 6-5‬را با توجه به مراحل زیر رسم کنید‌‪.‬‬
‫اضافه کردن قطعه از موزه ‪ Gallery‬به محیط کار‌نرم‌افزار‬
‫اتصال قطعات به یکدیگر‬
‫تغییرمقدار عناصر مدار‬

‫‪230‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪ -٥‬اگرگالــری‌نرم‌افــزار بــاز نیســت‪ ،‬می‌‌توانیــد بــا کلیــک بــرروی‬

‫دگمــه در ســمت راســت‪ ،‬نــوار ابــزار را بــاز کنیـد‌‪ .‬مطابــق شــکل ‪6-7‬‬
‫نمادهــای مــدار را انتخــاب کنیــد‌‪ .‬هم‌چنیــن می‌توانیــد ازکلید‌هــای‬
‫میانبــر ‪ Ctrl+F2‬بــرای ایــن منظــور اســتفاده کنیــد‌‪.‬‬
‫شکل ‪‌ Gallery -6-7‬نرم‌افزار‬
‫‪ -٦‬از زبانــه ‪ Power Supplies‬گالــری‪ ،‬نمــاد باتــری را انتخــاب کنی ـد‌‪ .‬بــرای‬
‫انجــام ایــن کار مکان‌نمــای مــاوس را روی نمــاد باتــری ببریــد و روی آن‬
‫کلیــک کنیــد و مــاوس را حرکــت دهیــد‪ .‬نمــاد باتــری را بــه همــراه ماوس‬
‫بــه محیــط کار‌نرم‌افــزار بکشــید و دوبــاره کلیــک چــپ کنیــد تــا باتــری‬
‫بــه طورثابــت روی میــز کا ‌ر نرم‌افــزار قرارگیــرد‌‪ .‬در شــکل‪ 6-8‬نحــوه‬
‫انتخــاب وانتقــال باتــری بــه محیــط کار‌نرم‌افــزار را مشــاهده می‌‌کنی ـد‌‪.‬‬
‫‪ -٧‬قطعــات الکتریکــی غیرفعــال‪ R,C,L‬از زبانــه ‪Passive Component‬‬
‫شکل‪ -6-8‬انتخاب و انتقال باتری به محیط کار‌نرم‌افزار‬ ‫شــکل ‪ 6-9‬انتخــاب می‌‌شــود‌‪ .‬یــک مقاومــت انتخــاب کنیــد‌‪.‬‬
‫‪-  ٨‬مقاومت تابع نور‪ LDR‬را از زبانه ‪ Input Components‬انتخاب کنید وروی میز کار بیاورید‌‪.‬‬

‫شکل‪ - 6-10‬عناصر ورودی مدار‬ ‫شکل ‪ -6-9‬قطعات غیر فعال‪LCR‬‬

‫‪231‬‬
 ‫سؤال‪ - 1‬زبانه ورودی (‪ )Input Components‬گالری را بازکنید‌‪ .‬نام قطعات موجود‪ ،‬در آن را بنویسید‌‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬
‫‪ -٩‬قطعــات نیمه‌هــادی شــامل دیودمعمول ـی‌‪ ،‬دیــود زن ـر‌‪ ،‬پــل دیــود‌‪ ،‬و ترانزیســتورمعمولی ‪ ،‌BJT‬ترانزیســتور‬
‫‪ FET,MOSFET‬و قطعــات صنعتــی ماننــد تریســتوردر زبانــه قطعــات گسســته (‪ )Discrete Semiconductors‬مطابــق‬
‫شــکل‪ 6-11‬وجــود دارد‌‪ .‬یــک ترانزیســتورانتخاب کنیــد وروی میــز کار بیاوریـد‌‪.‬‬
‫‪ -10‬دیود نورانی ‪ LED‬را از زبانه قطعات خروجی ‪ Output Components‬شکل ‪ 6-12‬انتخاب کنید‌‪.‬‬

‫شکل ‪ - 6-12‬زبانه قطعات خروجی ‪Output Components‬‬ ‫شکل ‪ -6-11‬زبانه قطعات نیمه‌هادی‬

‫سؤال‪ -2‬زبانه خروجی (‪) Output Components‬گالری را بازکنید‌‪ .‬نام قطعات موجود‪ ،‬در آن را بنویسید‌‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪..............................................................................................................‬‬

‫نکته‬
‫به گونه‌ای عناصر مدار را چیدمان کنیدکه آرایش مدار اصلی را داشته باشد‌‪.‬‬

‫‪232‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫بــرای منظــم کــردن مــدار و چیدمــان افقــی یــا عمــودی قطعــات‪ ،‬ابتــدا قطعــه مــورد نظــررا انتخــاب کنی ـد‌‪.‬‬
‫ســپس از کلید‌هــای چرخــش بــه چــپ(‪ Rotate Left(Ctrl+L‬و چرخــش بــه راســت( ‪Rotate Right(Ctrl+R‬کــه در‬
‫نــوار ابزارشــکل ‪ 6-14‬وجــود دارد‪ ،‬اســتفاده کنی ـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪-6-14‬کلید چرخش به چپ‬ ‫شکل ‪ -6-13‬چیدمان قطعات مدار بر روی میز کار‌نرم‌افزار‬

‫همچنیــن می‌‌توانیــد پــس از انتخــاب قطعــه روی آن راســت کلیــک کــرده وگزینــه ‪ Arrange‬را انتخــاب کنی ـد‌‪.‬‬
‫ســپس بــا توجــه بــه مســیر نشــان داده شــده در شــکل ‪ 6-15‬چرخــش قطعــه بــه راســت یــا چــپ را انجــام‬
‫دهیـد‌‪.‬‬
‫پــس از چیدمــان قطعــات بــه طــور منظــم طبــق شــکل ‪ ،6-16‬نوبــت بــه اتصــال و ســیم‌بندی عناصــر مــدار‬
‫می‌‌رســد‌‪.‬‬

‫شکل ‪-6-16‬چیدمان قطعات مطابق با نقشه فنی‬ ‫شکل ‪ -6-15‬مسیر چگونگی چرخش قطعه به چپ یا راست‬

‫‪ -١١‬بــرای ترســیم اتصــال خطــوط بیــن قطعــات‪ ،‬مــکان نمــای مــاوس را روی پیــن مثبــت باتــری قــرار دهیــد‪.‬‬
‫در ایــن حــال عالمــت مکان‌نمــا بــه صــورت نقطــه توپــر بــه همــراه عالمــت ضربــدر‪ ،‬تغییــر شــکل می‌‌دهــد‪.‬‬
‫هم زمــان کلیــک چــپ مــاوس را پاییــن نگــه داریــد و مــاوس را حرکــت دهید‌تــا ســیم کشــیده شــود تــا بــه‬
‫پایــه قطعــه برســد و بــه پیــن مــورد نظروصــل شــود‌‪ .‬درشــکل ‪ 6-17‬چگونگــی اتصــال ســیم بــه قطعــات نمایش‬
‫داده شــده اسـت‌‪.‬‬

‫‪233‬‬
 ‫‪-١٢‬مراحل را ادامه دهید تا طبق شکل ‪ ، 6-18‬اتصال خطوط بین پایه‌های قطعات کامل شود‌‪.‬‬

‫شکل‪-6-18‬ترسیم خطوط اتصال پایه‌های قطعات‬ ‫شکل‪-6-17‬نحوه اتصال خطوط به پایه‌های قطعات‬

‫‪ -١٣‬پــس از ترســیم نقشــه مــدار می‌توانیــد مقادیــر و مــدل‬

‫عناصــر را تغییــر دهیــد‌‪ .‬روی ترانزیســتور کلیــک کنیــد و‬
‫ســپس کلیــک راســت را بزنیــد و از گزینــه مــدل ‪Models‬‬
‫نــام ترانزیســتور را انتخــاب کنیـد‌‪ .‬در شــکل ‪ 6-19‬چگونگــی‬
‫انتخــاب ترانزیســتور نشــان داده شــده اس ـت‌‪.‬‬
‫‪ -14‬بــرای تغییرمقــدار قطعــات ‪ R,C,L‬روی آن‌هــا دوبــار‬
‫کلیــک کنیــد و بــا توجــه بــه شــکل ‪ 6-20‬شــماره‌‪ ،‬نــام و‬
‫مقــدار قطعــه را بــه میــزان مــورد نظــر تغییــر دهیــد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-19‬نحوه انتخاب نام و مدل ترانزیستور‬ ‫شکل ‪ -6-20‬تغییرشماره‪ ،‬نام و مقدار قطعه‬

‫‪234‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪    -15‬پــس از اتمــام کار بایــد نقشــه فنــی مــدار حســگر‬

‫تشــخیص روشــنایی بــا توجــه بــه شــکل ‪ 6-21‬کامــل‬
‫با شد‌‪.‬‬
‫‪ -16‬فایل را ذخیره کنید‪.‬‬

‫شکل‪ -6-21‬نقشه فنی کامل شده مدار حسگر‬

‫روشنایی در‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬

‫فعا لیت‬
‫بـا کلیـک کـردن روی ‪ ، Tools‬گزينـه‪ Insert parts list Report Report :‬را انتخـاب کنیـد‌‪ .‬ماوس را از گوشـه‬
‫سـمت چـپ بـاال‌‪ ،‬کامـل روی نقشـه مدار بکشـید‌‪ .‬چـه اتفاقی می‌افتـد؟ نتایج را بـه کالس ارائـه دهید‌‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی‪:8‬رسم نقشه فنی مدارکنترل دما و مدار راه‌انداز رله با ترانزیستور در‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬
‫هدف‪:‬کسـب مهارت تحلیل‌‪‌،‬شبیه‌سـازی و رسـم نقشـه فنی مدارهای الکترونیکی با‌نرم‌افزارمولتی‌سـیم‬
‫و ‪PCB Wizard‬‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ ‌ :‬نرم‌افزار مرتبط‪  -‬رایانه   ‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬مدارهای شکل‪ 6-22‬و شکل‪ 6-23‬رابا‌نرم‌افزار مولتی‌سیم‌شبیه‌سازی کنید‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-23‬مدار راه‌انداز رله با ترانزیستور‬ ‫شکل ‪ -6-22‬مدار کنترل دما با مقاومت تابع حرارت(‪)NTC‬‬

‫‪235‬‬
 ‫توجه‬
‫‪ -1‬بـی‌زر را از گـروه ‪ Indicator‬بـه محیـط کار‌نرم‌افـزار مطابـق شـکل ‪ 6-24‬بیاوریـد‪ .‬مقادیـر فرکانس و‬
‫ولتـاژ کار بـی‌زر را باتوجـه به شـکل ‪ 6-25‬تنظیـم کنید‌‪.‬‬

‫‪ -2‬نقشه فنی مدارهای شکل‪ 6-22‬و شکل ‪ 6-23‬را با‌ نرم‌افزار ‪ PCB Wizard‬رسم کنید‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-25‬تنظیم فرکانس و ولتاژ کار بی‌زر‬ ‫شکل ‪ -6-24‬مسیر انتخاب بی‌زر‬

‫‪ - 6-3‬تبديل نقشه فني به مدار چاپي (نرم افزار دستي )‬

‫تبدیل نقشه فنی مدار به یک طرح مدارچاپی ‪ PCB‬به صورت دستی‪Manually‬‬

‫پــس از ترســیم نقشــه شــماتیک مــدار حســگر تشــخیص روشــنایی‪ ،‬فیبــر مــدار چاپــی آن را طراحــی‬
‫می‌‌‌کنی ـم‌‪ .‬می‌‌‌خواهیــم طــرح مــدار چاپــی را بــه صــورت دســتی رایان ـه‌ای طراحــی کنی ـم‌‪ .‬منظــور از طراحــی‬
‫دســتی رایان ـه‌ای ایــن اســت کــه اتصال‌هــا را خودمــان بــا اســتفاده از مــاوس ترســیم نمائی ـم‌‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪ :9‬رسم نقشه مدار چاپی با‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت طراحی مدارچاپی با‌نرم‌افزار به روش دستی رایانه‌ای‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬نرم‌افزار مرتبط‪ -‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬بــرای شــروع کار‪ ،‬صفحــه جدیــدی را بــرای طراحــی مــدار چاپــی بــاز کنیــد‪ .‬بــا دوبــار کلیــک (دوبــل کلیــک)‬
‫کــردن روی نمــاد اجــرای‌نرم‌افــزار می‌‌‌توانیــد آن را بــاز کنید‌‪.‬چنــد لحظــه صبرکنیــد تــا شــکل ‪ 6-26‬ظاهــر شــود‌‪.‬‬

‫‪236‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫روی گزینــه ‪Create a Circuit‬کلیــک کنیــد تــا فایــل‬

‫جدیــد بــاز شــود‌‪ .‬یــادآور می‌‌شــود کــه نوارهــای‬
‫ایــن‌نرم‌افــزاردر حالــت طراحــی مــدار چاپــی همــان‬
‫نوار‌هــای حالــت نقشه‌کشــی فنــی (شــماتیک) اســت‬
‫و بــا ســایر‌نرم‌افزارهــا از جملــه‌نرم‌افزارهــای ادیســون‬
‫و مولتی‌سیم بســیار شــباهت دارد‌‪ .‬بــرای مثــال نــوار‬
‫منــوی ایــن‌نرم‌افــزار بســیار شــبیه نــوار منــوی‬
‫‌نرم‌افــزار مولتی‌ســیم اســت‌‪ .‬بــرای طراحــی مــدار‬
‫چاپــی الزم اســت تنظیم‌هــای اولیــه را انجــام دهی ـم‌‪.‬‬
‫تنظیم‌هــای اولیــه مــواردی ماننــد انتخــاب ابعــاد‬
‫مــدار چاپــی‪ Grid/Snap,Origin ،‬را در بــر می‌‌گیــرد‌‪.‬‬
‫شکل ‪ -6-26‬تصویر شروع به کار‌نرم‌افزار ‪PCB Wizard‬‬ ‫‪ -2‬تعیین ابعاد و مختصات نقشه مدارچاپی‪:‬‬
‫در پاییــن صفحــه و ســمت راســت‪ ،‬یــک دایــره کوچکــی وجــود دارد کــه آن را نقطــه مبــدأ یــا (‪)Origin‬‬
‫می‌‌نامیــم‌‌‪ .‬معمــوالً هنــگام تعییــن ابعــاد فیبــر مــدار چاپــی نقطــه مبــدأ (‪ )Origin‬بــا مختصــات ‪ X =0‬و ‪Y =0‬‬
‫بــه طــور خــودکار در پاییــن و ســمت چــپ انتخــاب می‌‌شــود‌‪ .‬ایــن ویژگــی بــرای تمــام‌نرم‌افزارهــای مــدار‬
‫چاپــی وجــود دارد‌‪ .‬در شــکل ‪ 6-27‬نقطــه مبــدأ (‪ )Origin‬را مشــاهده می‌‌کنیــد‌‪.‬‬
‫روی محــل مبــدأ (‪ ،)‌Origin‬شــکل ‪ 6-28‬کلیــک راســت کنیــد و واحــد مختصــات ‪ X‬و‪ Y‬را روی میلی‌متــر قــرار‬
‫د هید‌‪.‬‬

‫تغییر مبدأ‬

‫شکل‪ Origin -6-28‬وتعیین واحد مختصات ‪ X‬و ‪Y‬‬ ‫شکل ‪ -6-27‬نقطه مبدأ ‪Origin‬‬

‫‪ -3‬روی تغییــر مبــدأ (‪ )Change Origin‬کلیــک کنیــد‬

‫ونقطــه مبــدأ را مطابــق شــکل ‪ 6-29‬در ســمت چــپ‬
‫در نقطــه‪ X=0‬بــاال قــرار دهیــد‌‪ .‬درایــن حالــت مبــدأ‬
‫محل قرارگیری مبدأ‬

‫بــه طورخــودکار مختصــات ‪ X=0‬و‪ Y=0‬تبدیــل می‌‌شــود‌‪.‬‬

‫ایــن فعالیــت را چندیــن بارانجــام دهید‌‪.‬‬
‫شکل ‪ -6-29‬محل قرارگیری مبدأ‬

‫‪237‬‬
 ‫معرفی جعبه ابزار‌نرم‌افزار‬
‫در شــکل ‪ 6-30‬جعبــه ابــزار‌نرم‌افــزاررا بــرای طــرح مــدار چاپــی مالحظــه می‌‌کنیـد‌‪ .‬در صورتــی کــه مــکان‬
‫نمــا را روی زبانــه مربوطــه قــرار دهیــد‪ ،‬توضیــح مربــوط بــه عملکــرد آن بــه زبــان اصلــی نوشــته می‌‌شــود‌‪.‬‬
‫‪ -4‬در شــکل ‪ 6-31‬در مقابــل هــر زبانــه‪ ،‬کارآن بــه طــور خالصــه بیــان شــده اســت‪ .‬مــکان نمــا را روی هریــک‬
‫از نشــانه‌ها بگذاریــد و متــن ایجــاد شــده را بــا متــن شــکل ‪ 6-31‬کــه ترجمــه آن اســت‪ ،‬مقایســه کنیـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-30‬جعبه ابزار‬

‫شکل ‪ -6-31‬توضیح زبانه‌ها‬

‫‪ -5‬ترســیم خطــوط مســی (‪ )Track‬بــرد مــدار چاپــی ‪ :‬بــرای رســم خطــوط مســی روی زبانــه ‪ Track‬کلیــک چــپ‬
‫کنیــد‪ .‬مــکان نمــا بــه صــورت دوخط‪+‬ســبز رنــگ در می‌‌آیـد‌‪ .‬مطابــق شــکل ‪ 6-32‬ابتــدا روی پایــه ترانزیســتور‬
‫کلیــک چــپ کنیــد تــا اتصــال برقــرار شــود و خــط ســبزرنگ مــکان نمــا بــه رنــگ قرمــز در آیـد‌‪ .‬ســپس بــه‬
‫پایــه مقاومــت اتصــال دهیــد و کلیــک کنیــد تــا ارتبــاط مســی بیــن دو قطعــه برقــرار شــود‌‪.‬‬
‫‪-6‬بــا دو بــار کلیــک کــردن روی هــر نــوار مســی شــکل ‪ 6-33‬ظاهــر می‌‌شــود‌‪ .‬در ایــن حالــت می‌‌توانیــم‬
‫پهنــای خطــوط (‪ ،‌)Width‬الیــه بــرد مــدار چاپــی(‪ )Layer‬و کمتریــن فاصلــه بیــن دو نوارمســی (‪ )Gap‬را تغییــر‬
‫دهی ـم‌‪ .‬پهنــای خطــوط را تغییــر دهی ـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-33‬تعیین ویژگی‌های خطوط مسی‬

‫شکل‪ 6-32‬نحوه اتصال خطوط مسی بین پایه قطعات‬

‫‪238‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪ -7‬قــرار دادن ‪( Pad‬دایــره) ســوراخ روی بــرد مــدار چاپی‪Pad:‬هــا اتصال‌هایــی هســتند کــه بــا اســتفاده از آن‌هــا‬
‫می‌‌توانیــم ســیم قطعــات بــزرگ ماننــد ترانســفورماتو ‌ر و پایــه قطعــه را بــه طــرف دیگــر بــرد مــدار چاپــی لحیــم‬
‫کنیــم‪ .‬بــا ایجــاد چهــار ســوراخ در چهــار گوشــه بــرد‪ ،‬می‌توانیــم بــرد مــدار چاپــی را بــا پیــچ بــر روی بدنــه‬
‫دســتگاه الکترونیکــی نصــب نمائیـم‌‪Pad .‬هــا را از جعبــه ابزارشــکل ‪ 6-34‬می‌‌تــوان انتخــاب کنیـد‌‪.‬‬
‫‪ -8‬بــرای تغییــر ویژگی‌هــای‌)‪Pad‌، (Properties‬هــا ماننــد شــکل ‪ ،6-35‬پهنــا‪ ،‬ارتفــاع وکمتریــن فاصلــه دو‬
‫ســوراخ‌‪ ،‬الیــه بــرد روی ‪ ،Pad‬دو بارکلیــک کنیـد‌‪ .‬بــرای تعییــن قطــر ســوراخ براســاس پایــه قطعــات‪ ،‬مقــدار ‪Hole‬‬
‫را تغییــر می‌‌دهی ـم‌‪ .‬پدهــا را انتخــاب و ابعــاد آن را تغییــر دهی ـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-35‬تعیین ویژگی‌های ‪‌Pad‬ها‬

‫شکل ‪ -6-34‬انتخاب ‪ Pad‬از جعبه ابزار‬

‫‪-9‬تعییــن انــدازه ابعــاد بــرد مــدار چاپــی‪ :‬بــرای تعییــن ابعــاد بــرد مــدار مــدار چاپــی روی آیکــون ‪Circuit Board‬‬
‫روی جعبــه ابــزار شــکل ‪ 6-36‬کلیــک کنیـد‌‪.‬‬
‫در ایــن حالــت مــکان نمــا تغییــر حالــت می‌‌دهــد و بــه صــورت ‪ +‬و دو خــط عمــود برهــم بــه رنــگ ســبز در‬
‫ا تعییــن کردیــد‪ ،‬انتقــال داده و کلیــک‬‫می‌‌آیـد‌‪ .‬مــکان نمــا را بــه نقطــه مبــدأ روی صفحــه محیــط کارکــه قبـ ً‬
‫کنی ـد‌‪ .‬ابعــاد بــرد مطابــق شــکل ‪ 6-37‬بــر روی صفحــه ظاهــر می‌‌شــود‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-36‬آیکون ابعاد برد مدارچاپی ‪Circuit Board‬‬

‫شکل ‪ - 6-37‬چگونگی رسم ابعاد برد مدار چاپی‬

‫‪239‬‬
 ‫‪-10‬بــرای تعییــن دقیــق ابعــاد بــرد می‌‌توانیــد روی نقطــه ‪ P‬شــکل ‪ 6-38‬کلیــک چــپ کنیــد وآن را پاییــن‬
‫نگــه داریــد (‪ )Drag‬و بکشــید تــا بــه ابعــاد مــورد نظــر خــود برســید‌‪.‬‬
‫‪-11‬بــرای تغییــر شــکل کادر بــرد مــدار چاپــی از مســتطیل شــکل بــه چنــد ضلعــی یــا دایــره‌ای شــکل‪ ،‬روی‬
‫کادر ابتــدا کلیــک چــپ کنیــد‪ ،‬ســپس کلیــک راســت کنیــد تــا شــکل ‪ 6-39‬ظاهــر شــود‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-38‬نحوه تعیین اندازه برد مدار چاپی‬

‫شکل ‪ -6-39‬نحوه تغییر شکل کادر برد مدار چاپی‬

‫‪-12‬بــا کلیــک کــردن روی زبانــه ‪ View‬در نــوار منــو‪ ،‬فهرســت مربوطــه را بــاز کنی ـد‌‪ .‬روی زبانــه ‪Grid/Snap‬‬
‫کلیــک کنیـد‌‪ .‬منــوی نوارهــای مختلــف بــاز می‌‌شــود‪ ،‬شــکل ‪ .‌6-40‬ابعــاد و شــکل مــورد نظــررا انتخــاب کنیــد‬
‫و تمریــن نماییـد‌‪.‬‬
‫‪-13‬گزین ـه‌ای بــه نــام‪Snap / Grid‬وجــود دارد‌‪ .‬ایــن گزینــه میــزان جابــه جایــی خطــوط و قطعــات را بــه ازاء‬
‫هــر پلــه حرکــت مــاوس واره یــا صفحــه کلیــد تعییــن می‌‌کنــد‌‪ .‬هــر قــدر ایــن عــدد کوچک‌تــر باشــد‪،‬‬
‫جابــه جایــی بــا دقــت بیشــتری انجــام می‌‌شــود‌‪ Snap/Grid .‬را روی ‪ 0/5‬میلی‌متر(توجــه ابعــاد روی اینــچ‬
‫قــراردارد) قــرار دهیـد‌‪ .‬در ایــن صــورت در هــر مرحلــه از جابجایــی قطعــه در برابــر هــر حرکــت قطعــه بــه انــدازه‬
‫‪0/5‬میلی‌مترجابجــا می‌‌شــود‌‪ .‬بــرای تنظیــم ‪ Grid/Snap‬می‌‌توانیــد از مســیر دیگــر مطابــق شــکل ‪ 6-41‬از‬
‫نــوار منــو پاییــن صفحــه‌نرم‌افزارمقــدار آن را تعییــن کنیـد‌‪ .‬واحدهــای میلی‌متــر و اینــچ بــا گریدهــای مختلــف‬
‫را تغییردهی ـد‌‪.‬‬
‫‪-14‬مدار شکل ‪ 6-22‬را در فیبری با ابعاد‪ 5×6‬ترسیم کنید‌‪.‬‬

‫شکل‪ -6-41‬مسیر تنظیم ‪Grid/Snap‬‬

‫شکل ‪-6-40‬بازکردن نوارهای مختلف ‪Grid/Snap‬‬

‫‪240‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی‪ : 10‬طراحی مدارچاپی برد حسگر تشخیص نور‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت طراحی مدار چاپی با‌نرم‌افزار به روش دستی رایانه‌ای‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ :‬نرم‌افزار مرتبط‪ -‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫طراحی مدار چاپی مدار شکل ‪ 6-42‬را با اجرای مراحل زیر انجام می‌‌‌دهیم‌‪.‬‬
‫تعیین اندازه برد مدار چاپی‬
‫قراردادن ‪ Pad‬سوراخ در چهارگوشه برد مدارچاپی‬
‫اضافه کردن نماد قطعات در مدار چاپی ‪PCB Component‬‬
‫اتصال ارتباط مسی بین پایه قطعات‬
‫شکل ‪ -6-42‬مدار حسگر تشخیص نور‬ ‫اضافه کردن الیه مسی برروی سطح مدار چاپی در صورت نیاز‬

‫‪-1‬انــدازه بــرد را بــرای ایــن مــدار ‪ 5×6‬ســانتی‌متر(‪ 50×60‬میلی‌متــر) در نظــر می‌‌گیریــم‌‪ .‬پــس از تعییــن‬
‫نقطــه ‪ Origin‬روی نمــاد ‪ circuit board‬کلیــک می‌کنیــم‪ ،‬شــکل ‪ 6-43‬و کادر بــرد مــدار چاپــی را رســم‬
‫می‌‌کنیــم‌‪.‬‬
‫‪-2‬معمــوالً بــرای نصــب بــرد مدارچاپــی بــه بدنــه دســتگاه‪ ،‬از ســوراخ‌های چهــار گوشــه بــرد‪ ،‬قطــر ‪ 3‬میلی‌متــر‬
‫در نظــر می‌‌گیرنـد‌‪ .‬یــک ‪ pad‬انتخــاب و روی آن دوبــار کلیــک‌‌کنیــد‪ .‬ســپس پهنــا ‪ Width‬و ارتفــاع ‪Pad Height‬‬
‫را روی ‪ 5‬میلی‌متــرو ســوراخ (‪ )Hole‬آن را روي‪ 3‬میلی‌متــر بگذاریــد (شــکل‪.)‌6-44‬‬

‫شکل ‪ -6-44‬تغییر انداز‌ه ‪Pad‬گوشه‌هاي برد مدارچاپی‬ ‫شکل‪ -6-43‬اندازه برد مدارچاپی ‪ 50×60‬میلی‌متر‬

‫‪241‬‬
‫‪ -3‬حــال ‪ 3‬مرتبــه از‪ pad‬تنظیــم شــده ‪ Copy‬بگیریــد و در فاصلــه ‪ 3‬میلی‌متــری از لبه‌هــای چهــار طــرف‬
‫بــرد قــرار دهی ـد‌‪ .‬بــرای ‪ copy‬کــردن ماننــد ســایر‌نرم‌افزارهــا روی ‪ pad‬کلیــک راســت کنیــد و گزینــه ‪ Copy‬را‬
‫انتخــاب کنیـ ‌د و یــا از کلیدهــای میا‌نبــر‪ ctrl+c‬اســتفاده کنیـد‌‪ .‬بــرای چســباندن کلیــک راســت کنیــد و ‪Paste‬‬
‫را انتخــاب کنی ـ ‌د یــا از کلید‌هــای ‪ ctrl+V‬اســتفاده شــود‌‪ .‬طــرح شــما بایــد مشــابه طــرح نشــان داده شــده در‬
‫شــکل ‪ 6-45‬باش ـد‌‪.‬‬
‫‪ Gallery‬شــکل ‪ 6-46‬فهرســت انــدازه اســتاندارد فیزیکــی‬ ‫‪-4‬در زبانــه ‪PCB Component‬‬
‫(ابعــاد واقعــی) قطعــات (‪ )Footprint‬آورده می‌‌شــود‌‪ .‬از ایــن فهرســت مقاومت‌هــا را بــا انــدازه پایه‌هــای‬
‫میلی‌متــر انتخــاب کنیــد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-46‬فهرست قطعات ‪Gallery PCB Component‬‬ ‫شکل ‪-6-45‬چهار سوراخ گوشه‌های برد‬

‫‪ -5‬بــرای افزایــش اســتحکام ‪ pad‬مربــوط بــه پایه‌هــای قطعــات در برابرخورندگــی اســید حــال مس‌هــای اضافــی‬
‫بهتراســت ابعــادآن را افزایــش دهیــد‌‪ .‬روی قطعــه‬
‫کلیــک راســت کنیـد‌‪ Pads .‬را انتخــاب کنیــد و پهنــا و‬
‫ارتفــاع را بــه ‪3‬میلی‌متـ ‌ر تغییــر دهیـد‌‪ .‬قطــر مناســب‬
‫ســوراخ بــرای پایــه قطعاتــی ماننــد مقاوم ـت‌‪ ،‬خــازن‌‪،‬‬
‫دیــود و ترانزیســتور ‪1‬میلی‌متراس ـت‌‪ .‬بنابرایــن( ‪) Hole‬‬
‫ســوراخ ‪‌pad‬هــارا روی ‪1‬قــرار دهیــد شــکل ‪.‌6-47‬‬
‫‪-6‬پتانســیومتر و مقاومــت تابــع نــور (‪ )LDR‬را از زبانــه‬
‫‪ input component‬و باتــری را از‪ power supplies‬انتخــاب‬
‫شکل ‪ -6-47‬تغییر شکل و اندازه ‪ dap‬پایه‌های مقاومت‬
‫کنیــد ودر محل‌هــای مــورد نظــر بگذاریــد‌‪ .‬یــک‬
‫دیــود نورانــی را از زبانــه (‪ 5mm LEDs (standard‬انتخــاب کنیـد‌‪ .‬ترانزیســتور را بــا توجــه بــه برگــه اطالعاتــی آن‬
‫در شــکل ‪ 6-48‬نــوع ‪ To92‬در نظــر بگیری ـد‌‪ .‬مــدل پایه‌هــای ترانزیســتور را از زبانــه ‪Discrete Semiconductors‬‬
‫انتخــاب کنیــد‌‪ .‬در شــکل‪ 6-49‬مســیر انتخــاب نــوع پایه‌هــای ترانزیســتور را مشــاهده می‌‌کنیــد‌‪.‬‬

‫‪242‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫شکل ‪-6-48‬برگه اطالعاتی ترانزیستور‪BC547‬‬

‫شکل ‪ -6-49‬انتخاب پایه‌های ترانزیستور‪BC547‬‬

‫‪ -7‬بعــد از انتخــاب قطعــات می‌‌توانیــد انــدازه و شــکل ‪‌Pad‬هــای مربــوط بــه پایــه قطعــات را‪ ،‬مشــابه مقاومــت‬
‫‪ R1‬تغییــر دهی ـد‌‪ .‬یــک نمونــه تغییــرات را در شــکل‪ 6-50‬مالحظــه می‌کنی ـد‌‪.‬‬
‫‪-8‬حــال نوبــت ارتبــاط مســی بیــن قطعــات اسـت‌‪ .‬ارتبــاط خطــوط مســی ولتــاژ ‪ V +‬و زمیــن بایــد از ســایر‬
‫ارتبــاط مســی بیــن پایه‌هــا را برقــرار کنی ـد‌‪ .‬بــرای آنکــه بیــن‬ ‫خطــوط پهن‌تــر باش ـد‌‪ .‬بــا کلیــک روی‬
‫مقاومــت ‪ R1‬و پایــه مثبــت ‪LED‬و پتانســیومتر بــا ‪ LDR‬اتصــال مســی بهتــری برقــرار باشــد‌‪ ،‬پتانســیومتر را‬
‫‪180‬درجــه و‪ LED‬را ‪ 90‬درجــه بــه راســت چرخــش دهی ـد‌‪ .‬پــس از اتمــام ارتبــاط مســی بیــن پایه‌هــا بایــد‬
‫شــکل ‪ 6-51‬حاصــل شــود‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-51‬ارتباط مسی پایه‌های قطعات‬ ‫شکل ‪ -6-50‬تغییر شکل پایه‌های قطعات‬

‫‪243‬‬
‫ـی توانیــم بــا برچســب(متن)‬
‫‪-9‬نــام مــدار و مشــخصات (‪ )By. Desine :Name Student‬طــراح مــدار چاپــی را مـ ‌‌‬
‫مســی بــر روی بــرد بنویســیم‌‪ .‬متن‌هــا در فیبــر بصــورت معکــوس درج می‌‌شــود‌‪ .‬در شــکل‪ 6-52‬مســیر انتخــاب‬
‫برچســب مســی را نشــان می‌‌دهـد‌‪ .‬طبــق شــکل ‪ 6-53‬درج متــن نــام مــدار و طــراح مدارچاپــی را بنویســید‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-53‬نوشتن متن مسی نام مدار و طراح مدار چاپی‬ ‫شکل‪ -6-52‬مسیر انتخاب برچسب مسی‬

‫‪-10‬روی دکمــه ‪( Real word‬دنیــای واقعی)کلیــک کنیــد‪ ،‬بایــد مطابــق صفحــه شــکل ‪ 6-54‬تصویرواقعــی‬
‫فیبرمدارچاپــی بــه همــراه قطعــات ظاهرشــود‌‪.‬‬
‫‪-11‬با کلیک روی دکمه ‪ Artwork‬طرح مدارچاپی را مشاهده خواهیدکرد‪ ،‬شکل ‪.6-55‬‬

‫شکل ‪ -6-55‬طرح مدارچاپی مدار حسگر روشنایی‬ ‫شکل ‪ -6-54‬تصویر واقعی فیبر مدار چاپی‬

‫‪244‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪ -12‬پــس از چــاپ طــرح بــا یکــی از روش‌هــای انتقــال کــه فراگرفتیــد‪ ،‬طــرح را روی یــک فیبــر واقعــی انتقــال‬
‫دهیـد‌‪ .‬اگــر روی دکمــه ‪ Unpopulated‬نشــان داده شــده در شــکل ‪ 6-56‬کلیــک کنیـد‌‪ .‬نقشــه چیدمــان قطعــات‬
‫(‪ )Placement‬ظاهــر می‌شــود‌‪ .‬ایــن نقشــه در موقــع مونتــاژ قطعــات بــه عنــوان راهنمــا بــه کار مـی‌رود‌‪.‬‬
‫‪ -13‬بــا کلیــک روی دکمــه ‪prototype‬نمونــه اولیــه ســاخت مدارچاپــی طبــق شــکل ‪ 6-57‬بــرای بایگانــی ایجــاد‬
‫می‌‌شــود‌‪.‬‬

‫شکل‪ -6-57‬نمونه بایگانی فیبر مدارچاپی‬ ‫شکل ‪-6-56‬نقشه چیدمان قطعات‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪:11‬طراحی مدار چاپی مدارچراغ چشمک زن‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت طراحی مدار چاپی با‌نرم‌افزار به روش دستی رایانه‌ای‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪ ‌ :‬نرم‌افزار مرتبط‪ -‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجرای کار‬

‫‪ -1‬فیبــر مــدار چاپــی مــدار شــکل ‪ 6-58‬را در ابعــاد‬
‫‪ 60×70‬طراحــی کنی ـد‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-58‬مدار چشمک زن با آی سی ‪555‬‬

‫‪245‬‬
 ‫‪ - 6-4‬طراحی مدار چاپی با نرم‌افزار به صورت خودکار‬

‫کارعملی‬
‫کارعملی ‪:12‬طراحی مدارچاپی به صورت خودکار‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت طراحی مدارچاپی با‌نرم‌افزار به روش خودکار‬
‫مواد‪ ،‬ابزار و تجهیزات‪  :‬نرم‌افزار مرتبط‪ -‬رایانه‪ -‬نقشه فنی مدار‬

‫مراحل اجراي کار‬

‫در ایــن روش ابتــدا نقشــه فنــی مــدار رســم می‌‌شــود‌‪ .‬ســپس بــه صــورت خــودکار(‪ )Automatic‬نقشــه فنــی بــه‬
‫طــرح مــدار چاپــی تبدیــل می‌‌شــود‌‪ ،‬شــکل ‪.6-59‬‬
‫‪-1‬باکلیــک روی زبانــه ‪ Tools‬و انتخــاب ‪ Convert‬مطابــق شــکل ‪ ،6-60‬عملیــات تبدیــل نقشــه فنــی الکترونیکــی‬
‫مــدار بــه طــرح مــدار چاپــی آغــاز می‌‌شــود‌‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-60‬زبانه تبدیل نقشه فنی به فیبر مدار چاپی‬

‫شکل ‪ -6-59‬ترسیم نقشه فنی مدار حسگر روشنایی‬

‫‪-2‬در شــروع فراینــد تبدیــل یــک پرســش از ســوی‌نرم‌افــزار بــرای طــراح مطــرح می‌‌شــودکه آیــا شــما تصمیــم‬
‫بــه کنتــرل چگونگــی تبدیــل مــدار بــه طــرح مدارچاپــی را دارید؟‬
‫بعد از انتخاب ‪ Convert‬این پرسش در صفحه شکل‪ 6-61‬ظاهرمی‌‌شود‌‪.‬‬

‫‪246‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫روی ‪ No‬کلیــک کنیــد بــه ایــن ترتیــب بــه‌نرم‌افــزار اجــازه می‌دهیــد تــا بــا توجــه بــه اســتانداردهای‬
‫تعریف شده اقدام به ترسیم خطوط رابط مدار چاپی نماید‌‪.‬‬
‫‪-3‬روی گزینــه ‪ Next‬کلیــک کنیــد‌‪ .‬در صفحــه بعــد‌نرم‌افــزار آمادگــی خــود را بــرای فراینــد تبدیــل اعــام‬
‫می‌‌کنــد‌‪.‬‬
‫‪-4‬روی گزینــه ‪ Convert‬کلیــک کنیـد‌‪ .‬در ایــن لحظــه چیدمــان قطعــات و اتصــال پایه‌هــا روی فیبــر مــدار چاپــی‬
‫مطابــق شــکل ‪ 6-62‬بــه صــورت خــودکار انجــام می‌‌شــود‌‪.‬‬
‫‪-5‬در انتهــای اجــرای عملیــات‪ ،‬متن"مســیر یابــی خــودکار و اتصــاالت بــه طــور ‪ %100‬بــا موفقیــت اجراشــد"‬
‫ـی شودشــکل‪.6-63‬‬ ‫بــرروی صفحــه ظاهــر مـ ‌‌‬

‫شکل ‪ -6-61‬پرسش ازکاربربرای تصمیم‌گیری چگونگی تبدیل مدار به طرح‬

‫مدارچاپی‬

‫شکل ‪ -6-62‬چیدمان قطعات واتصال پایه روی فیبرمدار چاپی‬

‫‪-6‬با کلیک روی ‪ ،OK‬الیه مسی نیز به برد اضافه می‌‌شود‪ ،‬شکل ‪.6-64‬‬

‫شکل‪ -6-63‬مسیریابی خودکار و اتصاالت به طور ‪ %100‬با موفقیت اجراشد‪.‬‬

‫شکل ‪ -6-64‬اضافه شدن الیه مسی به برد مدارچاپی‬

‫‪247‬‬
‫‪-7‬روی الیــه مســی کلیــک کنیــد تــا انتخــاب شــود‪ .‬ســپس آن را حــذف (‪ )Delete‬کنیـد‌‪ .‬در ایــن صــورت شــکل‬
‫‪ 6-65‬بوجــود می‌‌آی ـد‌‪‌.‬نرم‌افــزار بــه طــور خــودکار بــرای طــر ح مــدار چاپــی‪ ،‬انــدازه بــرد را برحســب تعــداد‬
‫قطعــات‪ ،‬بــا حداقــل فاصلــه نوارهــای چاپــی‪ ،‬انتخــاب می‌‌کنـد‌‪.‬‬
‫‪-8‬بــا انتخــاب حالت‌هــای فیبرمدارچاپــی در واقعیــت (‪ ،‌)Real word‬طــرح‬
‫مدارچاپــی(‪ )Artwork‬و نقشــه جای‌گــذاری قطعــات (‪ )Unpopulated‬شــکل ‪6-56‬‬
‫و شــکل‪ 6-57‬و شــکل ‪ 6-65‬کــه بــه صــورت خــودکار طراحــی شــده‌اند را بــا‬
‫حالــت طراحــی دســتی کــه در بخــش قبــل طراحــی شــده‌اند مقایســه کنیــد‌‪.‬‬
‫‪ -9‬طرح‌هــای هنرجویــان در کارگاه بــا هــم تعویــض شــود‪ ،‬ســپس هــر‬
‫هنرجوکارگــروه دیگــر را بررســی کنــد و مــورد ارزیابــی قــرار دهــد‌‪.‬‬
‫شکل ‪-6-65‬حذف الیه مسی و طرح مدار چاپی‬

‫آزمون نظری پایانی واحد یادگیری‬

‫‪-1‬در‌نرم‌افزار ‪ PCB Wizard‬کلید‌های میان بر‪ Ctrl+F2‬برای باز کردن فهرست نماد فنی قطعات است‌‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪-2‬مقاومت تابع نور ‪ LDR‬از نوار فهرست ‪ Out put Componnents‬انتخاب می‌شود‌‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪-3‬دیود نورانی ‪ LED‬از نوار فهرست ‪ Out put Componnents‬انتخاب می‌شود‌‪.‬‬
‫‪-4‬کلیدهای میان بر‪ Ctrl+L‬برای‌‪ .‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌ .‬است‌‪.‬‬
‫‪ -5‬نمــاد ‪ Aa‬در جعبــه ابــزار نرم‌افــزار‪ ،‬بــرای قــرار دادن‌‪ .‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‬روی طــرح فیبرمدارچاپــی اس ـت‌‪ ( .‬بــا‬
‫مراجعــه بــه نرم افــزار پاســخ دهیــد)‬
‫‪ -6‬برا ی ترسیم‌‪ .‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‬روی برد مدارچاپی از ابزار‪ .‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‬استفاده می‌شود‌‪.‬‬

‫‪ -7‬میزان جابجایی خطوط و قطعات د ‌ر نرم‌افزار را‌‪‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‌.‬تعیین می‌کند‌‪.‬‬

‫‪ -8‬برای چاپ طرح مدار چاپی کدام گزینه را باید انتخاب کرد‌‪.‬‬
‫ب) ‪Artwork‬‬ ‫الف) ‪Real word‬‬
‫ت) ‪Prototype‬‬ ‫پ) ‪Unpopulated‬‬
‫‪ -9‬با کلیک کردن روی ‪ Convert‬چه فرایندی انجام می‌شود؟ شرح دهید‌‪.‬‬

‫‪248‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/4‬شبیه سازی و ترسیم مدار چاپی نرم افزار ‬

‫‪-10‬آیــا بــا‌نرم‌افــزار‪ PCB Wizard‬می‌توانیــد فهرســت قطعــات بــه کار رفتــه در مــدار را تهیــه کنیــد؟ مراحــل‬
‫تهیــه فهرســت قطعــات را بنویســید‌‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪ -11‬معنای فارسی هر یک از لغات زیررا بنویسید‌‪.‬‬
‫الف)‪Origin :‬‬
‫ب) ‪: Convert‬‬
‫پ) ‪: Track‬‬
‫ت) ‪:Artwork‬‬

‫آزمون عملی پایانی واحد یادگیری‬

‫طــرح مدارچاپــی مــدار شــکل ‪ 6-66‬را بــا اســتفاده از نــرم افــزار ‪ PCB WIZARD‬بــه صــورت دســتی رایانــه ای‬
‫طراحــی کنیــد‪.‬‬
‫__ وات هستند‪.‬در طراحی مدار چاپی‪،‬به اندازه دقیق قطعات توجه کنید‪.‬‬ ‫کلیه مقاومت ها ‪١‬‬
‫‪٤‬‬

‫شکل ‪ 6-66‬مدار چشمک زن با ترانزیستور‬

‫‪249‬‬
 ‫ارزشیابی شایستگی شبیه‌سازی و ترسیم مدار چاپی با نرم‌افزار‬
‫واحد ياد گيري‪6‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬شبیه‌سازی مدارهای الکترونیکی ساده با نرم‌افزار‬
‫‪ -2‬نصب و راه‌اندازی نرم‌افزار مرتبط با ترسیم نقشه فنی مدارهای الکترونیکی‬
‫‪ -3‬ترسیم نقشه فنی مدارهای الکترونیکی ساده با نرم‌افزار‬
‫‪ -4‬طرح مدار چاپی نقشه فنی مدارهای الکترونیکی با نرم‌افزار (دستی)‬
‫‪ -5‬طرح مدار چاپی نقشه فنی مدارهای الکترونیکی با نرم‌افزار به طور خودکار‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫شبيه سازي مدار و ترسيم نقشه مدار چاپي با نرم افزار‬

‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪ -1‬نصب و راه‌اندازی صحیح نرم‌افزار مدار چاپی و كار با منوهاي آن‬
‫‪ -2‬ترسیم صحیح نقشه فنی مدار الکترونیکی با استفاده از نرم‌افزار‬
‫‪ -3‬طراحی صحیح مدار چاپی نقشه فنی مدار با نرم‌افزار به صورت دستی ( سفارشي ‪) customized‬‬
‫‪ -4‬اجراي صحيح و استاندارد تبديل نقشه فني به نقشه مدار چاپي در نرم افزار به صورت خود كار‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای طبیعــی‬
‫(‪ 18‬تــا ‪ 27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانــه متصــل‬
‫بــه شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬نرم‌افــزار خــاص‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪10‬‬

‫ابزار و تجهیزات‪ :‬نقشه مدار الکترونیکی‪ -‬رایانه‪ -‬شبکه اینترنت‪ -‬چاپگر‪ -‬نرم‌افزار مدار چاپی‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬

‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬
‫‪1‬‬ ‫نصب و راه‌اندازی صحیح نرم‌افزار مدار چاپی‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ترسیم صحیح نقشه فنی مدار الکترونیکی با استفاده از نرم‌افزار‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫طراحی صحیح مدار چاپی نقشه فنی مدار با نرم‌افزار به صورت‬ ‫‪3‬‬
‫دستی و خود كار‬
‫‪1‬‬ ‫چیدمان مناسب و صحیح قطعات خاص الکتریکی و الکترونیکی و‬ ‫‪4‬‬
‫رعایت پهنای خطوط مسی با جریان عبوری از آن‬
‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬
‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارهاو دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪250‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی ‪ /‬فصل‪/4‬طراحی مدار چاپی و  شبیه سازی‬

‫پودمان ‪5‬‬
‫ساخت پروژة ساده‬

‫اجرای یک پروژه الکترونیکی دارای مراحل مختلفی است‪ .‬هرمرحله خصوصیات ویژه خود را دارد و نیازمند تصمیم گیری متناسب‬
‫آن است‪ .‬برای عملی شدن یک پروژه الزم است موضوع را درک کنیم ‪،‬برنامه ریزی و زمان بندی اجرایی دقیق برای هر بخش داشته‬
‫باشیم‪ .‬بنابراین هر فرد باید در فرایند آموزش این ویژگی ها را کسب کند‪ .‬در اجرای پروژه های الکترونیکی افراد نیاز به فعالیت های‬
‫پژوهشی از رسانه های مختلف مانند فضای مجازی و محیط واقعی کار دارند‪ .‬همچنین الزم است طرح و نظریه های خود را قبل از‬
‫اجرا در محیط های نرم افزاری شبیه سازی کنند و پس ازکسب نتایج اقدام به ساخت پروژه نمایند‪ .‬اجرای پروژه باعث می شود‬
‫که افراد با محیط های علمی ‪ ،‬صنایع و بازار کار تعامل بیشتری داشته باشند و می توانند در آینده به حرفه های مناسب و مورد نظر‬
‫خود دسترسی پیدا کنند‪.‬‬

‫‪251‬‬
 ‫‪7‬‬
‫مونتاژیک نمونه برد ساده کاربردی الکترونیکی‬
‫آیا تا به حال فکر کرده‌اید‪:‬‬

‫گام های طراحی و نقشه اجرایی کارهایی که باید انجام شود چه مفهومی دارد؟‬
‫اجرای فعالیت ها در یک زمان محدود‪ ،‬با هزینه مشخص و کیفیتی معین بیانگر چه مفهومی است؟‬
‫قوانین و استانداردهای محلی و بین المللی برق و الکترونیک چه نقشی در پروژه دارند؟‬
‫برنامه ریزی و زمان بندی اجرای کارها در پروژه چه ویژگی را رشد می دهد؟‬
‫فعالیت تحقیقی‪،‬شبیه سازی ونمونه سازی چه اثری در اجراي پروژه دارند؟‬
‫ویژگی های فردی و شایستگی های فنی چه تأثیری در فراینداجرایی کار ومحصول نهایی دارند؟‬
‫برای ارائه و دفاع از پروژه چه اقداماتی باید صورت گیرد؟‬

‫اجــرای پــروژه مــی توانــد موجــب ارتقــاء ســطح علمــی هنرجویــان شــود و زمینــه مناســبی را بــرای ارتبــاط آنــان بــا‬
‫بــازارکار فراهــم آورد‪ .‬پــروژه بایــد بــه گونــه ای باشــدکه حتم ـاً بــه نتیجــه برســد و اجرایــی شــود‪.‬تنها در ایــن شــرایط‬
‫اســت کــه حــس اعتمــاد و پشــتکاررا در فراگیرنــده افزایــش مــی دهــد‪ ،‬و آن هــا رابــرای اجــرای پــروژه هــای کاربــردی‬
‫پیچیــده تــردر ســال هــای بعــد آمــاده مــی کنــد‪.‬‬
‫اجــرای پــروژه هــای کاربــردی عملــی ســبب مــی شــود کــه هنرجویــان از اجــرای کار عملــی هراســی نداشــته باشــند و به‬
‫راحتــی بتواننــد در محیــط هــای متنــوع وگســترده بــازار کار بــه صــورت فعــال و خــاق عمــل کننــد‪.‬‬
‫در ایــن واحــد یادگیــری هنرجــو بایــد دربــازه زمــان تعییــن شــده ســه پــروژه را بــه اجــرا درآورد‪.‬پــروژه هــا مــی تواننــد‪،‬‬
‫همــان پــروژه پیشــنهادی در کتــاب یــا پــروژه هایــی باشــدکه بــه تأیید هنرآمــوزکارگاه برســد‪.‬‬

‫استاندارد عملکرد‬

‫اجراي پروژه و راه اندازي يك نمونه برد الكنرو نيكي ساده با رعايت استاندارد‬

‫‪252‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫‪ -7-1‬معرفی پروژه‬

‫اجــرای پــروژه مــی توانــد موجــب ارتقــاء ســطح علمــی هنرجویــان شــود و زمینــه مناســبی را بــرای ارتبــاط‬
‫آنــان بــا بــازارکار فراهــم آورد‪ .‬پــروژه بایــد بــه گونــه ای باشــدکه حتمـاً بــه نتیجــه برســد و اجرایــی شــود‪.‬تنها‬
‫در ایــن شــرایط اســت کــه حــس اعتمــاد و پشــتکار در فراگیرنــده را افزایــش می دهــد‪ ،‬وآن هــا رابــرای اجــرای‬
‫پروژه هــای کاربــردی پیچیده تــردر ســال هــای بعــد آمــاده مــی کنــد‪.‬‬
‫اجــرای پــروژه هــای کاربــردی عملــی ســبب مــی شــود کــه هنرجویــان از اجــرای کار عملــی هراســی نداشــته‬
‫باشــند و بــه راحتــی بتواننــد در محیــط هــای متنــوع وگســترده بــازار کار بــه صــورت فعــال و خــاق عمــل کنند‪.‬‬
‫در ایــن واحــد یادگیــری هنرجــو بایــد دربــازه زمــان تعییــن شــده ســه پــروژه را بــه اجــرا درآورد‪.‬پروژه هــا‬
‫می تواننــد‪ ،‬همــان پــروژه پیشــنهادی در کتــاب یــا پروژه هایــی باشــدکه بــه تأییــد معلــم کارگاه برســد‪.‬‬
‫در تمــام مراحــل ســاخت پــروژه ‪ ،‬توجــه بــه شایســتگی هــای غیــر فنــی ماننــد ‪ ،‬مدیریــت منابع‪،‬ارتبــاط مؤثر‪،‬کار‬
‫تیمــی ‪،‬ویژگی هــای شــخصی و اخالقــی و تفکیــک ومعــدوم کــردن زبالــه هــای تولیــدی شــده اهمیــت‬
‫ویــژه ای داردوبایــد مــورد توجــه قــرار گیــرد‪.‬‬

‫نکته‬
‫هنـگام انتخـاب مـدار پـروژه‪ ،‬سـعی کنید مـداری را انتخـاب کنید که بـا دانش مخاطب یعنـی هنرجویان‬
‫هماهنـگ شـودوقابل اجـرا و نهایی شـدن باشـد‪.‬به طور کلی پروژه زمانی به نتیجه می رسـد کـه فرایندزیر‬
‫در مراحـل اجرا کامال ً رعایت شـود‪.‬‬

‫نقشه پروژه انتخابی باید به تأیید مربی کارگاه برسد‪.‬‬

‫قبل از شروع کار باید مدار پروژه در حد نیازتحلیل شود‪.‬‬
‫شبیه سازی پروژه با نرم افزارمناسب مواردی است که در به نتیجه رسیدن پروژه اثرگذاراست‪.‬‬
‫بعداز تأیید پروژه بایدقطعات تهیه و برای خرید به بازار مراجعه شود‪.‬‬
‫تمام قطعات باید آزمایش شودومدارروی برد برد به اجرا درآید‪.‬‬
‫پس از دریافت پاسخ پروژه باید فیبرمدار چاپی طراحی وساخته شود‪.‬‬
‫نصب(مونتاژ) قطعات روی بُرد مدار چاپی پس از طی مراحل باال صورت می گیرد‪.‬‬
‫پس از نصب قطعات پروژه را ه اندازی می شود‪.‬‬
‫چنانچه پروژه راه اندازی نشد باید براساس استاندارد های تعریف شده ‪،‬عیب یابی و رفع عیب شود‪.‬‬
‫تهیــه گــزارش کار از پــروژه و مســتند ســازی آن از مــواردی اســت کــه نمی شــود از آن صرف نظرکرد‪.‬ایــن‬
‫گــزارش کار بــه صــورت الکترونیکــی تهیــه می شــود‪.‬‬
‫پس از تهیه گزارش کار باید یک یا دو پرینت تهیه کنیدوطی یک ارائه کوتاه ‪ ،‬نتایج را ارائه دهید‪.‬‬
‫‪253‬‬
 ‫فعا لیت‬
‫بـا مراجعـه به رسـانه های مختلف ازجملـه فضای مجازی یامشـاوره با هنرآموز کارگاه‪ ،‬یک پروژه مناسـب‬
‫را انتخـاب و نام پـروژه را دردفترهنرآموز ثبت کنید‪.‬‬

‫‪-7-2‬ساخت پروژه ‪1‬‬

‫کارعملی‬
‫کار عملی ‪ :1‬شبیه سازی ‪،‬طراحی مدارچاپی وساخت پروژه مدار چشمک زن‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت درشبیه سازی‪ ،‬طراحی مدار چاپی ‪ ،‬اجراو ساخت پروژه‬
‫مـواد‪ ،‬ابـزار و تجهیزات‪ :‬مداد‪-‬پـاک کن‪-‬کاغـذ‪،‬‬
‫رایانه ‪ -‬نرم افزار مرتبط فیبرمدارچاپی‪ -‬کاغذ گالسه‪-‬‬
‫اتو‪-‬چاپ گـر لیزری ‪ -‬قیچی‪-‬اسـیدپرکلروردوفر‪-‬لوازم‬
‫اسـیدکاری‪-‬لوازم لحیم کاری‪-‬قطعـات الکترونیکـی‬
‫مطابـق با نقشـه فنـی مدار چشـمک زن نشـان داده‬
‫شـده درشکل‪.7-1‬‬
‫شکل‪ -7-1‬مدار چشمک زن ‪ LED‬با آی سی ‪555‬‬

‫مراحل اجرای پروژه‬

‫‪ -1‬نقشــه پــروژه موردنظــر را تهیــه کنیــدو بــه تأییــد معلــم خــود برســانید؛ ســپس نقشــه ی پــروژه را بررســی‬
‫کنیــد و نقــش قطعــات و اجــزای آن و ارتبــاط قطعــات آن را باهــم بــه طورخالصــه شــرح دهیــد و نتایــج را‬
‫بنویســید‪.‬‬
‫‪-2‬بــا اســتفاده از نــرم افــزار مولتــی ســیم( یــا هــر نــرم افزارمرتبــط دیگــر) مــدار شــکل ‪7-1‬رادر نــرم افــزار‬
‫ببندیــد‪.‬‬
‫مداررا به طور کامل اجراو شبیه سازی کنید و نتایج حاصل رابه طور خالصه ثبت کنید‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪......................................................................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ -3‬فهرست قطعات مورد نیاز را تهیه کنیدوبرای خرید به بازار مراجعه کنید‪.‬‬
‫‪-4‬نقشه فنی مداررا درنرم افزار ‪PCB Wizard‬رسم کنید‪ .‬با کلیک کردن روی ‪ Tools‬مسیر‪:‬‬
‫‪ Report‬را انتخــاب کنید‪.‬مــاوس را از گوشــه ســمت چــپ بــاال وبــه‬ ‫‪Insert of Materials Report‬‬
‫طــور کامــل روی نقشــه مــدار بکشــید‪،‬تا یــک فهرســت خریدبــرای قطعــات ایجــاد شــود‪.‬‬

‫‪254‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫ایمنی‬
‫هنـگام خریـد قطعـات‪ ،‬قیمـت هـا را از چندمحل سـؤال کنید تـا بتوانید قطعـات را بـا بهترین کیفیت‬
‫ومناسـب تریـن قیمـت خریـداری نماییـد‪ ،‬در ضمـن همـواره درکلیـه شـرایط مراقـب کیـف پـول خـود‬
‫باشید ‪،‬شکل ‪.7-2‬‬
‫هنـگام خریـد قطعـات از سـالم بـودن قطعـات اطمینان حاصـل کنید و هنـگام نصب روی مـدار چاپی‪،‬‬
‫مجـدداً  آن هـا را آزمایش کنید ‪،‬شـکل ‪7-3‬‬

‫شکل‪ -7-4‬بستن مدار روی بردبرد وآزمایش آن‬ ‫شکل ‪ -7-3‬اطمینان از سالم بودن قطعات‬ ‫شکل ‪ -7-2‬مراقبت از کیف خود‬

‫‪ -5‬مدار پروژه انتخاب شده را برروی بردبرد ببندید وآن را آزمایش کنید‪ ،‬شکل ‪.7-4‬‬
‫‪-6‬بامراجعــه بــه راهنمــای کاربرددســتگاه پرینترلیــزری کلیــه ی دســتورهای حفاظتــی وایمنــی مربــوط بــه آن‬
‫را رعایــت کنیــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫فراینـد چگونگـی عملکـرد وعلـت انتخاب چاپ گـر لیزری بـرای انتقال طـرح مدارچاپی روی کاغذگالسـه‬
‫در کتـاب همـراه هنرجو آمده اسـت‪.‬‬

‫‪ -7‬بــا قــرار دادن کاغــذ گالســه از نــوع مرغــوب‬

‫دردســتگاه چــاپ گــر‪ ،‬طــرح مــدار چاپــی پــروژه‬
‫چشــمک زن را چــاپ کنید‪،‬شــکل ‪.7-5‬چــاپ طــرح‬
‫بایــد کامــ ً‬
‫ا بــا کیفیــت وپــر رنــگ باشــد‪.‬‬
‫‪ -8‬فیبــر را بــه انــدازه مناســب طــرح بــرش دهیــد‪،‬‬
‫آن را بشــوییدتا ســطح آن کامـ ً‬
‫ا تمیــز‪ ،‬بــراق وشــفاف‬
‫شــود‪.‬در شــکل ‪ 7-6‬مراحــل بــرش و شســت شــوی‬
‫فیبرمــدار چاپــی را بــه ترتیــب مشــاهده مــی کنیــد‪.‬‬
‫شکل ‪ -7-5‬چاپ طرح مدار چاپی با دستگاه چاپ گر‬

‫‪255‬‬
 ‫فیلم‬
‫فیلم نکات ایمنی مربوط به برش فیبر و چگونگی بریدن آن را مشاهده کنید‪.‬‬

‫ایمنی‬
‫هنگام خط انداختن وبریدن فیبر مرافب دست های خودباشید‪.‬‬

‫یــادآوری ‪ :‬روش هــای متفاوتــی ماننداســتفاده ازقیچــی اهرمی‪،‬خــط کشــی روی فیبــر – خــط انداختــن بــا تیغه‬
‫تیزوضربــه زدن بــه آن و اســتفاده از دســتگاه هــای خــاص وجــود دارد‪.‬ســاده تریــن روش خــط انداختــن روی‬
‫فیبروقــرار دادن محــل بــرش روی لبــه تیــز وضربــه زدن اســت‪.‬‬

‫الف ‪ -‬تعیین اندازه فیبر‬ ‫ب‪ -‬انداختن خط روی فیبر‬ ‫پ‪ -‬شست شو و تمیز کردن فیبر‬
‫شکل ‪ -7-6‬مراحل برش وشست شوی فیبرمدارچاپی‬

‫‪-9‬قسمت طرح مدارچاپی را با قیچی از کاغذ جدا کنید‪،‬شکل‪.7-7‬‬

‫‪-10‬کاغــذ طــرح مــدار چاپــی را برعکس(وارونــه) مطابــق شــکل ‪7-8‬روی فیبــر آمــاده شــده بگذاریــد ‪ .‬بــه‬
‫منظــور جلوگیــری از جابجایــی طــرح بــا یــک الیــه نــوار چســب شــفاف ‪ ،‬نقطــه ای از طــرح را بــه فیبــر مــدار‬
‫چاپــی گیــر دهید؛ســپس یــک کاغــذ ‪ A4‬روی آن قــرار دهیــد‪.‬‬

‫شکل ‪ -7-7‬برش طرح مدارچاپی از کاغذ‬

‫شکل ‪ -7-8‬قرار دادن طرح مدار چاپی روی فیبر‬

‫‪256‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫‪-11‬مجموعه را روی میز چوبی یا آهنی قرار دهید‪.‬‬

‫‪-12‬طبــق شــکل ‪ 7-9‬اتــو را بــا درجــه حــرارت نســبتاً بــاال روی‬
‫کاغــذ ‪ A4‬قســمتی کــه فیبــر مــدار چاپــی قــرار دارد بکشــید‪ .‬فراینــد‬
‫اتوکشــی را آنقــدر ادامــه دهیــد کــه رنــگ کاغــذ کمــی تیــره شــود‬
‫و کاغــذ حالــت چســبیده بــه فیبــر را پیــدا کنــد‪ ،‬توجــه داشــته‬
‫باشــید کــه اتــو بایــد بــه طــور یکنواخــت بــه تمامــی نواحــی فیبــر‬
‫گرمــا برســاند‪،‬برای ایــن منظــور الزم اســت اتــو را بــه آرامــی حرکت‬
‫دهیــد‪.‬‬
‫شکل ‪-7-9‬کشیدن اتو روی کاغذ و فیبر‬

‫ایمنی‬
‫هنگام کار با اتو مراقب دست ولباس و سیم های رابط اتو باشید‪.‬‬
‫فیبـر مسـی در ایـن زمـان دارای حـرارت نسـبتاً زیادی اسـت‪.‬لذا هنـگام جا به جایـی آن مراقب باشـیدتا‬
‫به دسـت شـما آسـیب نرسد‪.‬‬

‫‪ -13‬فیبر مسی گرم را باکاغذ برای مدتی کمتر از ‪ ۱۰‬دقیقه در آب جوش قرار دهید ‪( ،‬شکل‪)   7-10‬‬
‫‪ -14‬بعــد از خیــس شــدن کامــل کاغــذ چســبیده بــه فیبــر ‪ ،‬آن را بــه آرامــی جــدا کنیــد‪ .‬انگشــت خــود را‬
‫بــه آرامــی روی کاغــذ هــا حرکــت دهیــد تــا فقــط قســمت هــای مــدار کــه روی بــرد چــاپ شــده اســت باقــی‬
‫بمانــد‪( ،‬شــکل ‪.) 7-11‬‬

‫شکل ‪ -7-11‬جدا کردن کاغذ از سطح روی فیبر‬ ‫شکل‪ -7-10‬قراردادن فیبربا کاغذ چسبیده در آب جوش‬

‫‪ -15‬محلــول اســيدرا بــراى حــل کــردن مــس هاىاضافــى فيبــر مــدار چاپــى تهيــۀ کنیــد‪ .‬اســيد مــورد اســتفاده‬
‫معمــوالً پرکلروردوفراســت‪ .‬ایــن اســید بــه صــورت مایــع و جامــد در بازارعرضــه مــی شــود‪.‬‬
‫‪-16‬برای اسید کاری موارد زیر را حتماًرعایت کنید‪.‬‬
‫از دستکش ‪،‬ماسک و پیش بند استفاده کنيد‪ (،‬شکل‪.) 7-12‬‬
‫اسید را در ظروف شيشه اى ‪ ،‬لعابى‪ ،‬چينى یاپالستیکی آماده بریزید‪( ،‬شکل‪.) 7-13‬‬

‫‪257‬‬
‫شکل ‪ -5-13‬استفاده از ظروف شيشه اى ‪ ،‬لعابى‪ ،‬چيني ياپالستیکی‬ ‫شکل ‪ -7-12‬استفاده از دستکش ‪،‬ماسک و پیش بند موقع اسیدکاری‬

‫میــزان حجــم اســیدبه انــدازه اى باشــدتا بــا قــرار دادن فيبــر در داخــل آن‪ ،‬محلــول حــدود ‪ ۲‬میلــی متــر‬
‫باالتــر از ســطح فيبــر قــرار گيرد‪،‬شــکل ‪.7-14‬‬
‫به پرکلروردوفر به اندازه اى آب اضافه کنيد که محلول تقريباً غليظ به دست آيد‪.‬‬
‫حتمـاً آب را گــرم کنيــد يــا آب گــرم رادر ظــرف بريزيــد ‪ .‬اگــر از ظــرف پيرکــس اســتفاده مــى کنيــد ظــرف‬
‫را روى حــرارت خيلــى کــم اجــاق برقی نگــه داريد‪،‬شــکل ‪.7-15‬‬
‫فيبر مدار چاپى را در داخل محلول قرار دهيد و محلول را به آرامى تکان دهيد‪،‬شکل‪.7-16‬‬
‫پس از خورده شدن مس های اضافى ‪ ،‬فيبر را از محلول خارج کنيد و آن را با آب بشوييدتا اسیدهای آن پاک‬
‫شود شكل‪.7-17‬‬

‫شـکل ‪ -7-16‬تـکان دادن محلـول‬ ‫شـکل‪ -7-15‬اسـتفاده از اجـاق برقـی برای حـرارت دادن‬ ‫شـکل ‪ -7-14‬اندازه سـطح محلول اسید و‬
‫برای خورده شـدن مس اضافی فیبر‬ ‫محلـول اسـید کاری‬ ‫آب ‪2‬میلیمترباالتر ازفیبر‬

‫شکل ‪ -7-17‬شستشوی فیبرپس از اسید کاری‬

‫‪258‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫‪-16‬پس از آماده نمودن فيبر مدار چاپى بايد جاى پايه‬

‫قطعات رابا دريل‪ ،‬و مته ای با قطرمناسب یک تا دو‬
‫میلیمتر ‪ ،‬سوراخ کنید‪ ،‬شکل ‪.7-18‬‬
‫مته مناسب براى پايه قطعاتى مانند مقاومت‪ ،‬خازن‪،‬‬
‫ديود و ترانزيستورو آى سى مته شماره يک است‪.‬‬
‫هنگام سوراخ کاری زیر فیبر یک چوب یا یونولیت‬
‫فشرده قراردهید‪.‬‬

‫شکل ‪ -7-18‬سوراخ کاری پایه قطعات با مته مناسب‬ ‫‪ -17‬نصب قطعات طی مراحل زیر صورت می گیرد‪.‬‬
‫فهرست قطعات که قب ً‬
‫ال تهیه کرده ایدرا در اختیار‬
‫بگیرید‪.‬‬
‫فهرســت قطعــات را بــا نقشــه فنــی مــدار مطابقت‬
‫دهیــد واز نظــر تعــداد ‪،‬ابعــادو انــدازه فیزیکــی وپایــه‬
‫کنتــرل کنیــد‪ .‬در شــکل ‪ 7-19‬قطعــات تهیــه شــده‬
‫یــک نمونــه بــرد الکترونیکــی را بــرای مونتاژمشــاهده‬
‫مــی کنیــد‪.‬‬
‫همچنیــن نمونــه ای از فهرســت وارســی قطعــات‬
‫بردمــدار چشــمک زن در شــکل ‪ 7-20‬آمــده اســت‪.‬‬
‫شکل ‪ - 7-19‬آماده کردن قطعات برای مونتاژ‬

‫بــه وســیله نــرم افــزار فهرســت قطعــات راتهیــه‬

‫کنیــد‪.‬‬
‫از گیــره نگــه دارنــده فیبــر مــدار چاپــی بــرای نگه‬
‫داری فیبر اســتفاده کنید‪،‬شــکل ‪.7-21‬‬

‫شکل‪ -7-21‬گیره برای نگهداری برد‬ ‫شکل ‪-7-20‬یک نمونه فهرست وارسی قطعات الکترونیکی‬

‫‪259‬‬
‫قطعــات رابــه ترتیــب از کوچــک تریــن قطعــه شــروع کنیــد و درمحــل خودقراردهیدوپایه هــای آن هــا را‬
‫لحیــم کنیــد‪.‬‬
‫این فرایند را ادامه دهید تا به بزرگ ترین قطعه برسید‪.‬‬

‫نکته‬
‫بـرای آشـنایی باترتیـب قـراردادن قطعـات الکترونیکـی بـرروی فیبـر مـدار چاپی بـه کتاب همـراه هنرجو‬
‫مراجعـه کنید‪.‬‬

‫‪ -18‬پــس از مونتاژقطعــات‪ ،‬بــا راهنمایــی هنرآمــوز مــدارراراه انــدازی‬

‫کنید ‪.‬‬
‫‪ -19‬تهیه گزارش کار پروژه‪:‬‬
‫گــزارش کار پــروژه عبــارت از مســتنداتی اســت کــه مــی توانــد در‬
‫آینــده بــرای هنرجویــان مــورد اســتفاده قــرار گیــرد و پُلــی بــرای‬
‫ارتبــاط بــا دنیــای کار باشــد‪ .‬درادامــه مشــخصات گــزارش پــروژه‬
‫بیــان مــی شــود‪ .‬ضمن ـاً زمانــی پــروژه قابــل ارائــه خواهــد بودکــه‬
‫گــزارش آن بــر مبنــای دســتورالعملی کــه در ادامــه می آیدتنظیــم‬
‫شــود‪.‬‬
‫روی جلــد پــروژه بایــد نــام پــروژه‪ ،‬نــام هنرجو‪،‬نــام اســتاد پــروژه‪ ،‬نام‬
‫شکل‪ -7-22‬تنظیم روی جلد پروژه‬
‫هنرســتان و ســال تحصیلــی مربوطه قیدشود‪،‬شــکل ‪.7-22‬‬
‫فهرست‬
‫صفحه‬ ‫ن‬
‫عنوا ‬
‫‪..........‬‬ ‫‪1‬ـ ‪. .........‬‬ ‫در صفحة اول پروژه" بسم اهلل الرحمن الرحیم " با فونت مناسب آورده شود‪.‬‬
‫‪..........‬‬ ‫‪2‬ـ ‪. .........‬‬
‫در صفحة د ّوم پروژه‪ ،‬طرح روی جلدتکرار شود‪.‬‬
‫‪..........‬‬ ‫‪3‬ـ ‪. .........‬‬
‫‪....‬‬ ‫صفحات سوم و چهارم به فهرست پروژه اختصاص داده شود‪ ،‬شکل ‪.7-23‬‬
‫شکل‪ -7-23‬فهرست پروژه‬ ‫در صفحة پنجم عنوان پروژه با فونت درشت حروف نگاری شود‪.‬‬
‫در صفحــة ششــم مقدمــه ای راجــع بــه پــروژه و ســبب انتخــاب موضــوع‪ ،‬کاربــرد و مشــکالت مرتبــط بــاآن‬
‫آورده شــود‪ .‬در ایــن مقدمــه مــی توانيــد از کســانی کــه بــا آنــان همکاری کــرده انــد‪ ،‬تشــکر نمایيــد و‬
‫حتــی مــی توانيــد آن را بــه اعضــای خانــواده یــا فــرد مــورد عالقــه خــود تقدیــم کنيــد‪ ،‬مث ً‬
‫ال بنویســید‬

‫این پروژه را به پدر و مادرم تقدیم می کنم تا شاید‬

‫توانسته باشم جزئی از زحمات آنان را قدردان شوم‪.‬‬

‫‪260‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫بعد از مقدمه‪ ،‬تشریح نقشه ی پروژه می آیدکه باید نقشه ی پروژه نیز در آن ترسیم شود‪.‬‬
‫مراحــل ســاخت پــروژه بــه طــور دقیــق بیــان مــی شــود‪ .‬الزم اســت در فرآینــد نوشــتن گــزارش پــروژه‬
‫مســئله ی صفحــه بنــدی و رعایــت فونــت هــا و تیترهــا رعایــت شــود‪ .‬بــه عنــوان الگــو مــی توانیــد از روش‬
‫فهرســت بنــدی و تیتربنــدی کتــاب هــای درســی اســتفاده کنیــد‪.‬‬
‫مشکالت ناشی از فرآیند ساخت پروژه درعنوانی مستقل می آید و باید به طور دقیق تشریح شود‪.‬‬
‫طراحــی مــدار چاپــی و نحــو ه ی ســاخت آن نیــز عنــوان بعــدی خواهــد بــود‪ .‬تصاویــری از مراحــل ســاخت‬
‫مدارچاپــی‪ ،‬همچنیــن تصویــر مــدار چاپــی نهایــی ســاخته شــده را درایــن قســمت درج نماییــد‪.‬‬
‫بــه مراحــل مونتــاژ و آمــاده کــردن مجموعــه نیــز عنــوان جداگانــه ای اختصــاص دهیــد و ضمــن تشــریح‬
‫مراحــل مونتــاژ‪ ،‬تصویــری از بُــرد مونتــاژ شــده را بیاوریــد‪.‬‬
‫را ه انــدازی و عیــب یابــی نیــز از عناوینــی اســت کــه در گــزارش پــروژه بــه صــورت مســتقل مــی آیــد و‬
‫کلیــه ی فرایندهــا در آن بیــان مــی شــود‪.‬‬
‫در عنوان پایانی موارد و کاربرد آن به طور دقیق بحث می شود‪.‬‬
‫در صفحــه ی آخــر گــزارش پــروژه‪ ،‬منابــع و مآخــذ اســتفاده شــده بــا ذکــر نــام مؤلــف و ناشــر و ســال چــاپ‬
‫بــه طــور دقیــق مــی آیــد‪.‬‬

‫‪ -20‬بردپــروژه مــدار و گــزارش آن را جهــت ارزشــیابی بــه معلــم خــود نشــان دهیــدو بــرای ارائــه پــروژه آمــاده‬
‫شو ید ‪.‬‬
‫راجــع بــه چگونگــی ارائــه پــروژه‪ ،‬بــه توضیحــات معلــم آزمایشــگاه بــه دقــت گــوش دهیــد و نــکات اجرایــی‬
‫آن را یادداشــت کنیــد‪.‬‬

‫نکته‬
‫هنـگام ارائـه ی پـروژه باید اعتماد به نفس داشـته باشـید و از سـاخته ی خود به طور منطقـی دفاع کنید‪.‬‬
‫باصبـر و حوصلـه بـه پرسـش هـای هنرجویـان و معلـم خودگوش دهید‪ ،‬سـپس برای پاسـخ‪ ،‬اقـدام کنید‪.‬‬
‫تحـت هیـچ شـرایطی در مقابل پرسـش گر جبهه ی مخالـف نگیرید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫‪7-3‬ساخت پروژه دوم (‪:)2‬‬
‫پــروژه پیشــنهادی بــرای ایــن قســمت حســگر دمــا شــکل ‪7-24‬اســت‪ .‬بــه جــای ایــن پــروژه مــی توانیــد بــا‬
‫مشــاوره بــا مربــی کارگاه پــروژه دیگــری را انتخــاب واجــرا کنیــد‪.‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت درشبیه سازی‪ ،‬طراحی مدار چاپی ‪ ،‬اجراو ساخت پروژه حسگر دما‬

‫‪261‬‬
 ‫مراحل اجرای پروژه‬
‫فراینــد اجــرای پــروژه مشــابه مراحــل اجــرای پــروژه یــک(‪)1‬‬
‫اســت‪.‬‬

‫شکل ‪ -7-24‬مدار حسگر دما‬

‫کارعملی‬
‫‪7-4‬ساخت پروژه سوم (‪:)3‬‬
‫پروژه پیشـنهادی برای این قسـمت مدار هشـداردهنده صوتی شـکل ‪7-52‬اسـت‪ .‬به جای این پروژه می‬
‫توانیـد با مشـاوره با مربی کارگاه پـروژه دیگری را انتخـاب واجرا کنید‪.‬‬
‫هدف‪:‬کسب مهارت درشبیه سازی‪ ،‬طراحی مدار چاپی ‪ ،‬اجراو ساخت پروژه هشدار دهنده صوتی‬

‫شکل ‪ -7-25‬مدار هشداردهنده صوتی‬

‫ارائه ی دو نمونه پروژه ی پیشنهادی‪:‬‬

‫مدار های الکترونیکی که در شکل ‪ 7-26‬نشان داده شده است را می توانید به عنوان پروژه انتخاب کنید‪.‬‬

‫کارعملی‬
‫پروژه ی شماره ی ‪ 1‬پیشنهادی‬
‫منبع تغذیه متقارن‬

‫الف ‪ -‬پروژه پیشنهادی‪1‬‬

‫‪262‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫کارعملی‬
‫پروژة شمارة ‪ 2‬پیشنهادی‬
‫چراغ های راهنمایی ترافیک‬

‫ب ‪ -‬پروژه پیشنهادی‪2‬‬
‫شکل‪ -7-26‬پروژه های  پیشنهادی‬

‫آزمون نظری پایانی واحد یادگیری‬

‫‪-1‬اجرای فعالیت ها در یک زمان محدود ومعین پروژه نام دارد‪.‬‬

‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪-2‬برای اجرائی شدن پروژه نیاز به یک برنامه ریزی و زمان بندی است‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪-3‬برای طراحی فیبر مدار چاپی نیاز به خرید قطعات نیست‪.‬‬
‫غلط □‬ ‫صحیح □‬
‫‪-4‬ازکاغذ ‪ ...............‬برای چاپ طرح مداراستفاده می شود‪.‬‬
‫‪-5‬نام اسید فیبر مدارچاپی ‪...................‬است‪.‬‬
‫‪-6‬قطر مناسب مته برای پایه ترانزیستور‪ ،‬مته شماره ‪ .........‬است‪.‬‬
‫‪-7‬برای ارائه پروژه چه اقداماتی باید صورت گیرد؟‬
‫‪-8‬در صفحه های گزارش کار پروژه که در زیر آمده است‪ ،‬چه عناوینی باید نوشت؟‬
‫الف‪-‬صفحه اول‪....................‬‬
‫ب‪-‬صفحه ششم‪....................‬‬
‫پ‪-‬صفحه آخر‪.....................‬‬

‫‪263‬‬
 ‫ارزشیابی شایستگی مونتاژ یک نمونه برد ساده کاربردی الکترونیکی‬
‫واحد ياد گيري‪7‬‬ ‫شرح کار‪:‬‬
‫‪ -1‬تحقیق درباره انتخاب یک نمونه پروژه ساده الکترونیکی‬
‫‪ -2‬شبیه سازی مدار انتخاب شده پروژه با نرم‌افزارهای مرتبط‬
‫‪ -3‬طراحی مدار چاپی با نرم‌افزار‬
‫‪ -4‬انتقال طرح مدار چاپی بر روی فیبر به روش استفاده از حرارت اتو‬
‫‪ -5‬مونتاژ قطعات و راه‌اندازی برد الکترونیکی‬
‫‪ -6‬گزارش نویسی و مستندسازی پروژه‬

‫استاندارد عملکرد‪:‬‬
‫انجام پروژه و راه‌اندازی حداقل یک نمونه و حد اكثر سه نمونه برد الکترونیکی ساده با رعایت استاندارد هاي تعريف شده‬
‫شاخص ها‪:‬‬
‫‪ -1‬انتخاب نقشه استاندارد پروژه و شبيه سازي آن با نرم‌افزار مناسب‬
‫‪ -2‬تهیه صحیح قطعات استاندارد براي پروژه انتخابی‬
‫‪ -3‬آزمایش صحت هر یک از قطعات پروژه بر اساس استاندارد هاي تعريف شده‬
‫‪ -5‬بستن صحيح مدار الکترونیکی پروژه در نرم افزار و بر روی بردبرد و راه اندازي آن‬
‫‪ -6‬طراحی صحيح فیبر مدار چاپی پروژه انتخابی با نرم افزار و باز بيني صحت آن‬
‫‪ -7‬نصب صحيح واستانداردقطعات بر روی بردمدار چاپي و راه‌اندازی كامل مدار‬
‫‪ -8‬رفع عیب بر اساس استانداردهای تعریف شده در صورت كار نكردن برد‬
‫‪ -9‬تهیه گزارش كامل پروژه‪ ،‬مستندسازی و ارائه آن‬

‫شرایط انجام کار و ابزار و تجهیزات‪:‬‬

‫مــكان انجــام کار بــا کــف عایــق یــا آنتی‌اســتاتیک‪ -‬نــور مناســب بــرای کارهــای ظریــف (مونتــاژکاری)‪ -‬ابعــاد حداقــل ‪ 6‬مترمربــع‪ -‬دارای تهویــه یــا پنجــره‪ -‬دمــای طبیعــی (‪18‬‬
‫تــا ‪ 27‬درجــه ســانتی‌گراد) و مجهــز بــه وســایل اطفــاء حریــق‪ -‬میــزکار اســتاندارد بــا ابعــاد ‪ D 180× H 80 × W180 cm‬مجهــز بــه فیــوز حفاظــت جــان‪ -‬رایانــه متصــل بــه‬
‫شــبکه اینترنــت‪ -‬فــرد بــا لبــاس کار‪ -‬انجــام کار در حــال نشســته‪ -‬نرم‌افــزار خــاص‪ -‬ذره‌بیــن بــا بزرگ‌نمایــی ‪×10‬‬
‫ابــزار و تجهیزات‪:‬لوازم‌التحریــر‪ -‬رایانــه‪ -‬نرم‌افــزار مرتبــط بــا فیبــر مــدار چاپــی‪ -‬کاغــذ گالســه‪ -‬اتــو‪ -‬چاپ‌گــر لیــزری‪ -‬قیچــی‪ -‬دريــل بــا متــه مناســب‪ -‬اســید پروکلروردوفر‪-‬‬
‫لــوازم اســیدکاری‪ -‬لــوازم لحیـم‌کاری‪ -‬قطعــات الکترونیکــی مرتبــط با پــروژه‪ -‬مولتــي متر ‪ -‬منبــع تغذيه‬

‫معیارشایستگی‪:‬‬
‫نمره هنرجو‬ ‫حداقل نمره قبولی ا ز ‪3‬‬ ‫مرحله کار‬ ‫ردیف‬
‫‪1‬‬ ‫انتخاب نقشه پروژه و شبیه‌سازی پروژه با نرم‪‌‎‬افزار مناسب‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫تهیه صحیح قطعات مورد نیاز و آزمایش هر یک از قطعات پروژه‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫بستن مدار الکترونیکی پروژه بر روی بردبرد‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫طراحی فیبر مدار چاپی و نصب قطعات بر روی برد و راه‌اندازی‬ ‫‪4‬‬
‫مدار‬
‫‪2‬‬ ‫رفع عیب بر اساس استانداردهای تعریف شده در صورت معیوب‬ ‫‪5‬‬
‫بودن برد و تهیه گزارش پروژه و مستندسازی مراحل کار‬
‫‪2‬‬ ‫شایستگی‌های غیرفنی‪ ،‬ایمنی‪ ،‬بهداشت‪ ،‬توجهات زیست محیطی و نگرش‪:‬‬
‫‪ -1‬رعایت نکات ایمنی ابزارهاو دستگاه‌ها‬
‫‪ -2‬دقت و تمرکز در اجرای کار‬
‫‪ -3‬شایستگی تفکر و یادگیری مادام‌العمر‬
‫‪ -4‬اخالق حرفه‌ای‬

‫*‬ ‫میانگین نمرات‬

‫* حداقل میانگین نمرات هنرجو برای قبولی و کسب شایستگی‪ 2 ،‬می باشد‪.‬‬

‫‪264‬‬
 ‫طراحی و ساخت مدار چاپی‪ /‬پودمان‪/5‬ساخت پروژة ساده‬

‫منابع و مآخذ‬
‫‪ -1‬برنامه درسی رشته الکترونیک ـ دفتر تألیف کتاب های درسی فنی و حرفه ای و کار دانش‪ ،‬سال ‪.١٣٩٤‬‬
‫‪ -٢‬اصول الکترونیک‪،‬گروپ‪ ،‬ترجمه احمد ریاضی ‪ ،‬محمود همتایی و‪.........‬دانشکده شهید شمسی پور‪.‬‬
‫‪ - ٣‬اندرسن چارلز‪ ،‬دوره جامع برق و الکترونیک‪ ،‬مترجم محمدرضا محمدی فر‪ ،‬انتشارات سپهر‪.‬‬
‫‪ - 4‬الکترونیــک عمومــی ‪ ،1‬مؤلفــان‪ :‬ابوالقاســم جاریانــی‪ ،‬شــهرام نصیــری ســوادکوهی و‪ ، ، .......‬شــرکت چــاپ‬
‫و نشــر کتــاب هــای درســی ایــران ‪.١٣٩٤ ،‬‬
‫‪ -5‬الکترونیــک پایــه‪ ،‬کــد ‪ 609/17‬مؤلفــان‪ :‬فتــح الــه نظریــان ‪،‬فرشــته داودی لعــل آبــادی و‪ ،.......‬شــرکت‬
‫چــاپ و نشــر کتــاب هــای درســی ایــران‪.1 394 ،‬‬
‫‪ - 6‬الکترونیــک عمومــی ‪ 2‬كــد ‪ ،490/5‬مؤلفــان‪ :‬شــهرام نصیــری ســوادکوهی‪ ،‬یداله رضــازاده‪ ،‬و‪ ،.........‬شــرکت‬
‫چــاپ و نشــر کتاب هــای درســی ایــران‪.1394 ،‬‬
‫‪ -7‬كارگاه الكترونيــك مقدماتــي كــد ‪ 359 /62‬مؤلفــان شــهرام نصيــري ســواد كوهــي‪ ،‬ســيد محمــود‬
‫صموتــي‪ T‬شــرکت چــاپ و نشــر کتــاب هــای درســی ایــران‬
‫‪ -8‬آزمايشــگاه مجــازي ‪ 2‬كــد ‪ ،466/6‬مؤلفــان مهيــن ظريفيــان جواليي‪،‬محمــود شــباني و ‪ ......‬شــرکت چاپ‬
‫و نشــر کتــاب های درســی ایــران‪.‬‬
‫‪ – 9‬راهنماي كاربرد( ‪) help‬نرم افزار ‪PCB WIZARD‬‬
‫‪ - 10‬سایت های اینترنتی برگه های اطالعات‪ Data sheet ،‬کتاب اطال عات ‪ Data book‬و دستینه‬
‫‪.Hand book‬‬
‫‪11‬ـ طراحــی و سیم کشــی بــرق ســاختمان های مســکونی‪ ،‬مؤلفــان علیرضــا حجرگشــت‪ ،‬محمدرضــا ســعیدی‬
‫و … شــرکت چــاپ و نشــر کتاب هــای درســی ایــران‪.‬‬
‫‪12   - Electronic devices and circuit theory by Robert Boylestad Louis Nashilsky.‬‬
‫‪13   – Transistor Fundamentals by Robert J Brite‬‬
‫‪14   – Transistor Circuit action by Henry C.Vealch‬‬
‫‪15   – Electronic Devices Electron flow version Floyd‬‬
‫‪16 – High reliability soldering and circuit board repair0 , by Norman Ahlhelm- unesco 2013‬‬

‫‪265‬‬
 ‫‪tvoccd@roshd.ir‬‬

‫‪www.tvoccd.medu.ir‬‬

‫هنر آموزان نامبرده زير در استان هاي منتخب كشور در اعتبار سنجي كتاب درسي طراحي‬
‫و ساخت مدار چاپي رشته الكترو نيك مشاركت داشته اند‪.‬‬
‫رحمت ا‪ ...‬ابراهيمي‪ ،‬قربان بالی‪ ،‬حسین قناعت خواه‪ ،‬محمدرضا تاجيك چوبه‪ ،‬سيد كاظم‬
‫جامعي مقدم‪ ،‬مجتبي حميدي‪ ،‬جالل الدين رضايي‪ ،‬فرهاد زاهد زارعي‪ ،‬امیر ستارزاده‪،‬‬
‫محمد شعوري‪ ،‬محمدحسین عبدی‪ ،‬مرتضي غفاري‪ ،‬محمد فاضل فرهادی‪ ،‬مسعود فالح ‪،‬‬
‫پيام قاسمي‪ ،‬سيد كاظم نجفي‪ ،‬اكبر نور محمدي‪ ،‬سجاد یوسفی  و هوشمند قصری‬

‫‪266‬‬