Θεωρητικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις για την

αναπηρία (μέρος Α)

Δρ. Όλγα Λύρα

Θεωρητικές προσεγγίσεις της αναπηρίας
• Περιεχόμενο θεματικής ενότητας:

• Θεωρητικά μοντέλα προσέγγισης της αναπηρίας

• Ιατρικό

• Κοινωνικό

• Αντίκτυπος του κοινωνικού μοντέλου στην εκπαίδευση

Αντιλήψεις για την αναπηρία
• Οι αντιλήψεις για την αναπηρία και, κατ’ επέκταση, για τα άτομα με αναπηρία ή/και
ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν περιέλθει από διαφορετικά στάδια εξέλιξης που
συνάδουν με ευρύτερες κοινωνικές εξελίξεις και ορόσημα στην αναγνώριση
ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Εξέλιξη αντιλήψεων για την εκπαίδευση ατόμων
με αναπηρία
• Οι αντιλήψεις αναφορικά με την εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία, καθώς και με
τη συμμετοχή τους στην κοινωνία, ευρύτερα, μπορούν να περιγραφούν – σε γενικές
γραμμές – στα ακόλουθα συνοπτικά στάδια:

• ΑΝΤΙΛΗΨΗ • Εξόντωση, εγκατάλειψη

• Πρώτο στάδιο: Απόρριψη
• Ασυλοποίηση
• Δεύτερο στάδιο: Οίκτος, προ-
στασία • Ειδικό Σχολείο
• Τρίτο στάδιο: Εξωραϊσμός,
εκπαιδευσιμότητα • Μια Παιδαγωγική, ένα
• Τέταρτο στάδιο: Ίσα δικαιώματα, ‘Σχολείο για Όλους’
ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και
τη ζωή
Θεωρητικές προσεγγίσεις
Έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις/ μοντέλα που επιχειρούν να
ερμηνεύσουν τη διαφορετικότητα/μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου υπό το πρίσμα
διαφόρων επιστημών όπως για παράδειγμα της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας, της
Ψυχολογίας, της Ειδικής Αγωγής κ.ά.

Αυτό ισχύει και για την κατανόηση της αναπηρίας, όπου η εκάστοτε προσέγγιση για
την αιτιολογία–προέλευση της αναπηρίας επηρεάζει και τους τρόπους αντιμετώπισης
των ανθρώπων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό,
εκπαιδευτικό κ.ά. (Βλάχου, Διδασκάλου & Παπανάνου, 2012).
Θεωρητικές προσεγγίσεις της αναπηρίας
• Τι είναι, σε τι αναφέρονται;

• Πρόκειται για εννοιολογικές προσεγγίσεις με διαφορετικό σημείο αναφοράς,

ενίοτε και αντιθετικές ή ανταγωνιστικές μεταξύ τους και οι οποίες προσφέρουν
διαφορετικά πρίσματα, υπό τα οποία μπορούμε να κατανοήσουμε την αναπηρία.

• Οι διαφορετικές αυτές εννοιολογικές προσεγγίσεις έχουν προσφέρει διαφορετικά

ερμηνευτικά μοντέλα κατανόησης της αναπηρίας.

• Τα μοντέλα αυτά έχουν στηριχθεί σε γνώσεις που προσφέρουν επιστήμες, οι

οποίες έχουν συνεισφέρει στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και
διαφορετικότητας.
Θεωρητικές προσεγγίσεις της αναπηρίας
Επιστήμες που έχουν συνεισφέρει στην κατανόηση της ανθρώπινης
διαφορετικότητας

κοινωνιολογία
ειδική αγωγή

κοινωνική
ανθρωπολογία

ψυχολογία

ιατρική

εκπαίδευση
Θεωρητικές προσεγγίσεις της αναπηρίας
Βασικότερα μοντέλα κατανόησης της αναπηρίας:

• Η αναπηρία ως βιολογική κατάσταση • Η αναπηρία ως κοινωνική κατάσταση

Ιατρικό-βιολογικό μοντέλο Κοινωνικό-οικοσυστημικό μοντέλο

Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
• Στις αρχές του 20ου αιώνα-τέλη του 1960: Επικράτηση του ιατρικού μοντέλου
ερμηνείας και κατανόησης της αναπηρίας.

• Άσκησε σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση κοινωνικών αντιλήψεων, πολιτικών

και εκπαιδευτικών πρακτικών.

• Θεωρεί την αναπηρία ως μια αντικειμενική πραγματικότητα, η οποία είναι

αδιαμφισβήτητη και υφίσταται ανεξάρτητα από υποκειμενικές ερμηνείες.

• Δεν λαμβάνει υπόψη το ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό-πολιτισμικό πλαίσιο (Βλάχου,

κ.ά., 2012).
 Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας

Πηγή: https://www.yacvic.org.au/ydas/resources-and-training/together-2/values-and-
ideas/two-models-of-disability/
Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
«Σύμφωνα με το ιατρικό-βιολογικό μοντέλο , τα αίτια της αναπηρίας εντοπίζονται σε
βιολογικές δομές και διεργασίες. Επιπλέον θεωρείται ότι οι κοινωνικο-πολιτιστικές
και βιογραφικές ερμηνείες της αναπηρίας έχουν περιορισμένη ισχύ. Κάθε τύπος
αναπηρίας εκδηλώνεται με συγκεκριμένες ενδείξεις και συμπτώματα που πρέπει να
αναζητούνται μέσω διαγνωστικών διαδικασιών. Απέναντι στην αναπηρία, το άτομο
είναι παθητικός δέκτης, ενώ καλείται να προσαρμόσει τον τρόπο ζωής του στην
κατάσταση αυτήν. Πρόκειται για ένα προσωπικό πρόβλημα. Με βάση το ιατρικό
μοντέλο, η αναπηρία σχετίζεται με την απώλεια, τη βλάβη ή την απόκλιση από τις
‘φυσιολογικές’ ψυχικές ή βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπου» (Σούλης 2008, 32).

«Η Ειδική Αγωγή ακολούθησε λοιπόν αυτό το ιατρικό μοντέλο, το οποίο θεωρεί την
κάθε μορφή ανεπάρκειας έλλειψη, ατέλεια, βλάβη του ανθρώπου. Αυτή η
ιατρικοποίηση περισσότερο η επίδραση της Ψυχιατρικής και της Παθολογίας,
σημάδεψε αποφασιστικά την εξέλιξη και το θεωρητικό προσανατολισμό της Ειδικής
Αγωγής» (Κυπριωτάκης 2003, 282).
Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
Αποτελέσματα υιοθέτησης του ιατρικού μοντέλου για τους ανθρώπους με ΕΕΑ
(Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες)

• Ταύτιση της αναπηρίας με προσωπική τραγωδία που σχετίζεται με το ίδιο το άτομο

(Οliver, 1990). Η αξιολόγηση της αναπηρίας πραγματοποιείται με όρους φυσιολογίας
και ενδογενών ελαττωμάτων, που καθιστούν τους ανθρώπους με ΕΕΑ ανήμπορους να
δράσουν όπως οι «φυσιολογικοί» άνθρωποι (Read & Watson, 1994).

• Σημαντική αποδυνάμωση των ανθρώπων με ΕΕΑ, μη συμμετοχή ή ελάχιστη

συμμετοχή τους στις αποφάσεις για την αποκατάστασή τους (Allan, 2008) – Eξάρτηση
από τους ειδικούς.

• Ανάγκη ιατρικής αντιμετώπισης των ανθρώπων με ΕΕΑ-Ο κύριος επιστημονικός

κλάδος που δύναται να διαχειριστεί την αναπηρία είναι η Ιατρική (Σούλης, 2008). Οι
γιατροί από την πλευρά τους έχοντας εξουσία και χωρίς να περιορίζονται στον ρόλο
τους σχετικά με τη θεραπεία, χρησιμοποιούν την εξουσία αυτήν, για να παίρνουν
αποφάσεις για τη ζωή των ανθρώπων με ΕΕΑ (Οliver, 1990).
Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
Αποτελέσματα υιοθέτησης του ιατρικού μοντέλου για τους ανθρώπους με ΕΕΑ

• Αντιμετώπιση των ανθρώπων με ΕΕΑ ως παθητικών δεκτών των παρεμβάσεων και

των προσπαθειών των «ειδικών» για την ‘θεραπεία’ τους (Chewinng & Sleath, 1996*
Σούλης, 2008). Παροχή εξουσιαστικών μορφών μέριμνας.

• Νομιμοποίηση της κοινωνικής κατωτερότητας των ανθρώπων με ΕΕΑ: Σωματική

μειονεξία = ανικανότητα για συμμετοχή στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα (βλ. και
Hughes, 2002)

• Κοινωνικές παροχές και πρακτικές αντιμετώπισης που συνέβαλαν στην αποξένωση

των ανθρώπων με ΕΕΑ από την κοινωνική πραγματικότητα και επέβαλαν την
ιδρυματοποίησή τους.
Ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
Σε κοινωνικό επίπεδο, η αποδυνάμωση των ανθρώπων με ΕΕΑ ενισχύθηκε μέσα από
την καλλιέργεια μιας φιλανθρωπικής προσέγγισης, την οποία καλλιέργησαν οι
υπάρχουσες προκαταλήψεις.

Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτήν, τα άτομα με ΕΕΑ είναι: «ανίκανα, εξαρτημένα,

αιώνια παιδιά που έχουν ανάγκη από τον οίκτο, τη φιλανθρωπία, την προστασία, τη
βοήθεια και στην καλύτερη των περιπτώσεων, την ανοχή των συνανθρώπων τους.
Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι με αναπηρία θα πρέπει να είναι ευγνώμονες αποδέκτες
των υπηρεσιών που τους παρέχονται, ενώ δεν γίνεται λόγος για τα δικαιώματά τους-
ανθρώπινα και κοινωνικά- ή για την καταπάτηση αυτών των δικαιωμάτων.

Η φιλανθρωπική προσέγγιση έχει ενθαρρύνει-και εξακολουθεί να ενθαρρύνει- τη

διασπορά ελλειμματικών αναπαραστάσεων για την αναπηρία, οι οποίες είναι
καταπιεστικές και κατά το μεγαλύτερο μέρος τους παρουσιάζουν τα ανάπηρα άτομα
ως αξιοθρήνητα, παθητικά και υπερβολικά εξαρτημένα» (Βλάχου, κ.ά., 2012, σελ.
68).
Επιρροές του ιατρικού μοντέλου στην εκπαίδευση
των ατόμων με ΕΕΑ
Νομιμοποίηση του κοινωνικού διαχωρισμού:

• Διάγνωση με βάση τα διάφορα συστήματα ταξινόμησης διαταραχών.

• Ενίσχυση των δυσλειτουργιών, παράλειψη του οικογενειακού, πολιτικού, κοινωνικού,

πολιτισμικού πλαισίου και των διαφόρων παραμέτρων που σχετίζονται με τον μαθητή
(ιδιοσυγκρασία, ικανότητες, ενδιαφέροντα κ.ά.).

• Διαχωρισμός ειδικής και γενικής εκπαίδευσης (Armstrong, Armstrong, & Barton,

2000), μείωση ευκαιριών για ανάπτυξη δημοκρατικών θέσεων σε επίπεδο
εκπαίδευσης.
Επιρροές του ιατρικού μοντέλου στην εκπαίδευση
των ατόμων με ΕΕΑ
• Αντίληψη ότι τα παιδιά με ΕΕΑ αποτελούν διακριτή, ‘ξεχωριστή’ ομάδα, στων οποίων
τις ανάγκες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν οι εκπαιδευτικοί της γενικής τάξης.

• Ομαλοποίηση: προσπάθεια μείωσης της διαφορετικότητας των ανθρώπων με ΕΕΑ,

χωρίς προηγούμενη αλλαγή στο κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο (Βλάχου, κ.ά., 2012*
Κυπριωτάκης, 2003* Mittler, 2008). Aπώτερος στόχος του ιατρικού μοντέλου είναι να
φέρει το άτομο με ΕΕΑ όσο το δυνατόν πιο κοντά σε αυτό που θεωρείται
“φυσιολογικό” (Οliver, 1990* Salend, 2005).
Aπό το ιατρικό στο κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης
της αναπηρίας
• Το παραδοσιακό ιατρικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο η αναπηρία πηγάζει από το
ίδιο το άτομο αντικαταστάθηκε από το κοινωνικό μοντέλο, το οποίο θεωρεί την
αναπηρία ως αποτέλεσμα της ανικανότητας της κοινωνίας να ανταποκριθεί στις
ανάγκες των ανθρώπων με ΕΕΑ (Shakespear & Watson, 2002).
Κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
• Η αναπηρία εξετάζεται πρωτίστως μέσα στο κοινωνικό της περιβάλλον.

• Η αναπηρία προσδιορίζεται και διαμορφώνεται κοινωνικά. Θεωρείται ένα κοινωνικό

δημιούργημα με κοινωνική προέλευση, καθώς η κοινωνία με τις δομές και τις
συνθήκες της είναι αυτή που τη δημιουργεί (Βλάχου, Διδασκάλου & Παπανάνου 2012,
Σούλης, 2008).

• Σύμφωνα με το κοινωνικό μοντέλο, δεν δίνεται έμφαση στην αναπηρία ως

“ειδοποιό ατομικό χαρακτηριστικό, αλλά ως σύνολο συνθηκών, μια προβληματική
κατάσταση που κατά κανόνα δημιουργεί η κοινωνία. Επομένως η αναπηρία είναι
θέμα κοινωνικών πρακτικών, ιδεολογιών και πολιτικών” (Σούλης 2008, 33).

• Σύμφωνα μ’ αυτό, η αναπηρία δημιουργείται όταν οι κοινωνικές συνθήκες και

υποδομές είναι τέτοιες που “είτε παρεμποδίζουν το άτομο για κοινωνική
συμμετοχή είτε περιορίζουν την αυτονομία ή παραβλέπουν τα δικαιώματά του ως
πολίτη” (Σούλης 2008, 37).
 Κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας

Πηγή: https://www.yacvic.org.au/ydas/resources-and-training/together-2/values-and-
ideas/two-models-of-disability/
Κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας
• Θεωρητικό υπόβαθρο:

• Η αναπηρία, δηλαδή, δεν αποτελεί χαρακτηριστικό του ατόμου, αλλά είναι το

αποτέλεσμα ενός μη φιλικού φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, το οποίο
δημιουργείται από αρνητικές στάσεις καθώς και από άλλα χαρακτηριστικά του
περιβάλλοντος αυτού.

• Η κυρίαρχη, αριθμητικά, ομάδα του κοινωνικού συνόλου είναι αυτή που αξιολογεί τη
διαφορετικότητα και έχει τη δύναμη να καθορίζει τη στάση και τον τρόπο αντίδρασης της
ευρύτερης κοινής γνώμης επάνω στο ζήτημα που αποτελεί κάθε φορά το κέντρο του
ενδιαφέροντός της.

• Τα κριτήρια που τίθενται για την αξιολόγηση αυτή είναι ρευστά, ενώ ο βασικός στόχος
που εξυπηρετούν είναι η διατήρηση της ισχύος απέναντι σε άλλες ομάδες, εν προκειμένω
σε ομάδες που χαρακτηρίζονται από διαφορετικότητα.

• Η έμφαση από την πλευρά των μη αναπήρων δίνεται στην ανεπάρκεια και αποτελεί
έτσι κριτήριο υπεροχής τους (Σούλης, 2008).
Κοινωνικό μοντέλο
• Θεωρητικό υπόβαθρο:

• Στην εκπαίδευση αυτή η ανεπάρκεια γίνεται πιο φανερή με μέτρο την

ακαδημαϊκή επίδοση, τις δεξιότητες, την κοινωνική προσαρμοστικότητα κτλ.

• Για το λόγο αυτό, η κυρίαρχη ομάδα τοποθέτησε τους μαθητές με αναπηρία σε

ξεχωριστό, ειδικό σχολείο.

• Καθώς το σχολείο προσδίδει κοινωνικούς ρόλους και ταυτότητες, συμβάλει με

τον τρόπο αυτό ώστε οι μαθητές του ειδικού σχολείου να αναπτύσσουν
αρνητική αυτοεικόνα, χαμηλή δημοφιλία και να θεωρήσουν ότι βρίσκονται σε
μία υποδεέστερη θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά χωρίς αναπηρίες
(Σούλης, 2008).
Κοινωνικό μοντέλο
• Ρίζες του κοινωνικού μοντέλου κατανόησης της αναπηρίας:

• Η κριτική θεώρηση του ιατρικού μοντέλου κατανόησης της αναπηρίας ξεκίνησε από τα ίδια
τα άτομα με αναπηρίες, με μία πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την Αμερική και τη Μεγάλη
Βρετανία και γρήγορα εξαπλώθηκε (Βλάχου κ.ά., 2012).

• Σύμφωνα με την κίνηση αυτή, τα άτομα αυτά καθίστανται ανάπηρα πρωτίστως από το
κοινωνικό σύστημα και μάλιστα λόγω των στερεοτύπων και προκαταλήψεων απέναντί τους,
καθώς και λόγω των περιορισμών που το σύστημα θέτει στην ευρύτερη κοινωνική τους
συμμετοχή.

• Η αναπηρία ερμηνεύεται ως η αποτυχία της κοινωνίας σε επίπεδο παροχών και σε

επίπεδο οργάνωσης.

• Αντίλογος στο ιατρικό μοντέλο: Αντί η κοινωνία να επικεντρώνεται σε ιατρικές

παρεμβάσεις επιδιόρθωσης των ‘ενδογενών’ ανεπαρκειών των ατόμων με αναπηρία,
οφείλει να στραφεί στην άρση των εμποδίων και περιορισμών καθώς και στην εξάλειψη
των προκαταλήψεων απέναντί τους, στα οποία η ίδια συμβάλλει καθοριστικά.
Κοινωνικό μοντέλο
Παραδείγματα εμποδίων και περιορισμών:

•Ελλειπείς κτιριακές υποδομές με πρόσβαση στα άτομα με κινητικές αναπηρίες (εικ. 1).
•Μη παροχή εγγράφων/ σημαντικών οδηγιών σε δημόσιους χώρους και υπηρεσίες, γραμμένων
σε απλή γλώσσα για άτομα με μαθησιακές δυσκολίες (εικ. 2).
•Διακρίσεις στο χώρο εργασίας.
•Αρνητική στάση απέναντι σε άτομα με αναπηρία (εικ. 3).
•Αντιμετώπιση αρνητικών στερεότυπων και προκαταλήψεων.

Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3

Κοινωνικό μοντέλο και διαφορετικότητα
• Η συμβολή του κοινωνικού μοντέλου στην αναγνώριση και εκτίμηση της
διαφορετικότητας

• Το κοινωνικό μοντέλο κατανόησης της αναπηρίας εστίασε στην αναγνώριση της

διαφορετικότητας ως ένα φυσιολογικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους.

• Η συζήτηση γύρω από τη διαφορετικότητα συνέβαλε στη διεύρυνση της

κατανόησής μας γι’αυτή:

• “Το προσωπικό βίωμα και το δικαίωμα στη διαφορετικότητα συνέβαλαν σε μία

νέα (συν)νοηματοδότηση της αναπηρίας μέσα από χαρακτηριστικά όπως το
είδος και ο αριθμός της αναπηρίας, το φύλο, η κοινωνική τάξη, η ηλικία, η
σεξουαλική τοποθέτηση, η εθνικότητα και το πολιτισμικό υπόβαθρο, τα οποία
διαφοροποιούν τα βιώματα των ανθρώπων με αναπηρία και στα οποία δεν είχε
δοθεί η απαιτούμενη προσοχή από τους θεμελιωτές του κοινωνικού μοντέλου”
(Βλάχου κ.ά. 2012, 78-79).
Κοινωνικό μοντέλο
• Κριτική στο κοινωνικό μοντέλο:

• Εστίαση σε κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες, υποβαθμίζοντας ή

αφήνοντας κατά μέρος άλλες σημαντικές παραμέτρους, όπως προσωπικές,
συναισθηματικές και πολιτισμικές.

• Συνέπεια: Εισαγωγή της έννοιας “ψυχοσυναισθηματικές παραμέτροι” (Βλάχου κ.ά.

2012, 76).

• Οι ψυχοσυναισθηματικές παράμετροι έχουν δύο σημεία αναφοράς:

1) Τον περιορισμό που προκύπτει από την αναπηρία και είναι κοινωνικής
φύσεως, καθώς και τις συνέπειες που αυτός επιφέρει.
2) Τον περιορισμό που προκύπτει από τη σωματική ανεπάρκεια και είναι
ατομικής φύσεως. Οι ψυχοσυναισθηματικές παράμετροι αφορούν στον
ψυχικό και συναισθηματικό αντίκτυπο που αντιμετωπίζουν τα άτομα με
κάποιου είδους σωματική ανεπάρκεια. Δίνεται έμφαση στο γεγονός ότι οι
παράμετροι αυτές είναι “σημαντικότατο μέρος του προσωπικού βιώματος
των ανθρώπων με αναπηρία” (Βλάχου κ.ά. 2012, 78) και πρέπει να
αντιμετωπίζεται ως τέτοιο.
Κοινωνικό μοντέλο
• Κριτική στο κοινωνικό μοντέλο:

• Το κοινωνικό μοντέλο θεωρείται ότι είναι υπερβολικά αισιόδοξο, καθώς οι

περιπτώσεις πολλαπλών και πολύ βαριών αναπηριών είναι δύσκολο να
ερμηνευτούν και να αντιμετωπιστούν μόνο με την παρέμβαση σε περιβαλλοντικές
και κοινωνικές διαστάσεις (Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες,
2005).
Αντίκτυπος στην εκπαίδευση
• Οι περισσότεροι που ασχολούνται με την εκπαίδευση επιλέγουν το κοινωνικό
μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας.

• Σύμφωνα με το κοινωνικό μοντέλο, είναι χρέος και ρόλος της κοινωνίας να συμβάλει
μέσω δομών και πρακτικών, όπως η συνεκπαίδευση, στην άρση των εμποδίων,
δυσκολιών και περιορισμών που η ίδια έχει θέσει στα άτομα με αναπηρίες (Σούλης,
2008).

• Στο πλαίσιο αυτό, το αίτημα για ένταξη γίνεται κατανοητό “ως ηθική επιταγή, ως
αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη και αναγνώριση του δικαιώματος για ισότιμη
συμμετοχή των αναπήρων στις εκπαιδευτικές διαδικασίες και για την παροχή
ποιοτικής εκπαίδευσης” (Βλάχου κ.ά., 2012).
Αντίκτυπος στην εκπαίδευση
• Το κοινωνικό μοντέλο κατανόησης της αναπηρίας απoτέλεσε τη βάση για ητν
ανάπτυξη της συμπερίληψης/ ενιαίας εκπαίδευσης.

• Ξεκίνησε να διατυπώνεται όλο και πιο ισχυρά το αίτημα για ένα κοινό σχολείο για
όλους τους μαθητές με και χωρίς αναπηρίες, το οποίο επικεντρώνεται στη βασική
ιδιότητα των παιδιών ως μαθητών και όχι στο γεγονός της ύπαρξης ή μη της
αναπηρίας.

• Το σχολείο αυτό καλωσορίζει όλους τους μαθητές, αντιλαμβάνεται ότι οι

διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες αναφέρονται σε όλους και θέτει ως αρχή του
ότι η διαφορετικότητα ανάμεσά τους δεν αξιολογείται αρνητικά.

• Αντιθέτως, η αποδοχή της διαφορετικότητας καθώς και η κατανόηση των

ιδιαίτερων ατομικών αναγκών, ικανοτήτων και δυνατοτήτων όλων ανεξαρτήτως
των μαθητών σηματοδοτεί το ειδοποιό στοιχείο του σχολείου.
Αντίκτυπος στην εκπαίδευση
• Το ‘Σχολείο για Όλους’ αξιώνει όρους ισοτιμίας ανάμεσα στους όλους τους
μαθητές, μεταξύ αυτών και στους μαθητές με και χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές
ανάγκες, καθώς αναγνωρίζει την διαφορετικότητα και αξιολογεί θετικά την
προσφορά της ως πηγή πλούτου (Mittler, 2012, Σούλης, 2002).

• Το ‘Σχολείο για Όλους’ επενδύει στην σταθερή και συνεχή δημιουργία θετικών
αλληλεπιδράσεων και σχέσεων ανάμεσα στους μαθητές, επιδρώντας με τον τρόπο
αυτό καταλυτικά στη διαμόρφωση κοινωνικών συμπεριφορών.

• Οι μαθητές χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαθαίνουν να σέβονται όλους

τους συμμαθητές τους και να έχουν θετική στάση προς όλους.

• Οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαθαίνουν να εργάζονται

εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο τις ικανότητές τους, να συνεργάζονται, να μη
συμπεριφέρονται μειονεκτικά και να έχουν λόγο για τα τεκτενόμενα στην τάξη
τους (Σούλης 2008, 38).
Αντίκτυπος στην εκπαίδευση
• Συνοψίζοντας, το κοινωνικό μοντέλο
προσέγγισης της αναπηρίας συνέβαλε
καταλυτικά στην εισαγωγή και εξέλιξη της
παιδαγωγικής της ένταξης και της
ενσωμάτωσης/ ενιαίας εκπαίδευσης.

• Σήμερα, η ενιαία εκπαίδευση στοχεύει στην

διαρκή βελτίωση των εκπαιδευτικών
πρακτικών, των διδακτικών μεθόδων και
στρατηγικών καθώς και στη δια βίου
μάθηση και βελτίωση του σχολείου, τα
οποία αποτελούν παραμέτρους που
συμβάλλουν στην αποδοτικότερη
ανταπόκριση του σχολείου στις ανάγκες
όλων των μαθητών.
Αντίκτυπος στη νομοθεσία
• Αντίκτυπος του κοινωνικού μοντέλου στη νομοθεσία:

• Η αναγνώριση της αναπηρίας ως κοινωνικού δημιουργήματος με ρίζες σε πολιτισμικούς

και περιβαλλοντικούς παράγοντες ενίσχυσε την πίεση για συμπερίληψη των ατόμων με
αναπηρίες στο σχεδιασμό πολιτικής σε κάθε φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

• Αυτό οδήγησε στη δημιουργία του Διεθνούς και Ευρωπαικού Αναπηρικού Κινήματος, το
οποίο αποτελεί μία “οργανωμένη πολιτική προσπάθεια διεκδίκησης νομοθετικού
πλαισίου για ισότιμα δικαιώματα στην εργασία, την εκπαίδευση και την αυτόνομη
διαβίωση” (Βλάχου κ.ά. 2012, 76).

• Έτσι, γίνονται γίνονται εντατικές προσπάθειες σε νομοθετικό πλαίσιο για την

κατοχύρωση ίσων δικαιωμάτων στα άτομα με αναπηρία και στην καταπολέμηση των
πάσης φύσεως διακρίσεων εναντίον τους .

• Ένα αποτέλεσμα της πίεσης αυτής είναι για παράδειγμα η υποχρέωση για ‘εύλογη
προσαρμογή’ του χώρου εργασίας για εργαζόμενους με αναπηρία (βλ. άρθρο 5 της
της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την Απασχόληση).
Σύνοψη: Ιατρικό και κοινωνικό μοντέλο
Ιατρικό και κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας

Ιατρικό μοντέλο Κοινωνικό μοντέλο

Προσωπική τραγωδία Κοινωνική καταπίεση

Προσωπικό πρόβλημα Κοινωνικό πρόβλημα

Ατομική μεταχείρηση Κοινωνική δράση

Ιατρικοποίηση Αυτοβοήθεια

Εξειδίκευση (από μη ανάπηρα άτομα) Εμπειρία/ Πείρα (από τα άτομα με

αναπηρία)
Προσαρμογή Επιβεβαίωση

Ατομική ταυτότητα Συλλογική ταυτότητα

Πηγή: Βλάχου, Α., Διδασκάλου, Ε., Παπανάνου, Ι. (2012). Εννοιολογικές προσεγγίσεις της αναπηρίας και
οι επιπτώσεις τους στην εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία. Στο Α. Ζώνιου-Σιδέρη (επιμ.), Αναπηρία
και Εκπαιδευτική Πολιτική. Αθήνα: Πεδίο, σ. 73.
Το κοινωνικό μοντέλο στον Παγκόσμιο Οργανισμό
Υγείας (Π.Ο.Υ.)
• International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF):
Εισαγωγή νέων εννοιών για την κατανόηση της αναπηρίας

• Στον αντίποδα του ιατρικού μοντέλου, το αναθεωρημένο πλαίσιο ερμηνείας της

αναπηρίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπως αυτό περιγράφεται στο ICF,
δίνει έμφαση σε όρους όπως η λειτουργικότητα (functioning), η συμμετοχή
(participation), η δραστηριότητα (activity) και, αντιστρόφως, τα εμπόδια που
αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία (WHO, 2002).

• Αντίστοιχα, δίδεται έμφαση στην έννοια των ‘περιορισμών στη συμμετοχή’, οι

οποίοι αναφέρονται στα εμπόδια που αντιμετωπίζει ένα άτομο με αναπηρία στην
ανάμειξή του σε διάφορες καταστάσεις της ζωής, καθώς και στην έννοια των
‘εμποδίων στις δραστηριότητες’, τα οποία αφορούν στις δυσκολίες που συναντά
ένα άτομο στη διεκπεραίωση δραστηριοτήτων (WHO, 2002).
Το κοινωνικό μοντέλο στον Π.Ο.Υ.
• Η λειτουργικότητα επηρεάζεται από το κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς
παράγοντες, οι οποίοι διευκολύνουν ή αντίστοιχα δυσχεραίνουν τις δραστηριότητές
του ατόμου ευρύτερα, καθώς και τη συμμετοχή του ατόμου στην κοινωνική ζωή.

• Με άλλα λόγια, το περιβάλλον είναι αυτό που καθορίζει πώς το άτομο βιώνει την
αναπηρία.

• Σύμφωνα με το ICF, κανένα από τα δύο αυτά μοντέλα δεν είναι επαρκές. Η αναπηρία
είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο που αποτελεί ένα πρόβλημα σε ατομικό επίπεδο και
παράλληλα είναι και ένα πρωτίστως κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο γίνεται
κατανοητό ως η αλληλεπίδραση μεταξύ ειδοποιών χαρακτηριστικών του ατόμου και
περιβαλλοντικών παραγόντων του ευρύτερου πλαίσιου μέσα στο οποίο το άτομο ζει
(WHO, 2002).
 ‘Βιοψυχοκοινωνικό’ μοντέλο
• Η κατανόηση της αναπηρίας ως σύνθεση του ιατρικού με το κοινωνικό μοντέλο,
σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ.

• Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η καλύτερη ερμηνεία της αναπηρίας είναι αυτή που συνθέτει
στοιχεία από τα δύο μοντέλα. Στο ICF (2001) προτείνεται ο όρος ‘βιοψυχοκοινωνικό’
μοντέλο (biopsychosocial model) που αποτελεί μία σύνθεση διαφορετικών
πρισμάτων γύρω από την υγεία του ατόμου: βιολογική, ατομική και κοινωνική.

Πηγή: World Health Organization

(2002). Towards a Common Language
for Functioning, Disability and Health:
ICF, The International Classification of
Functioning, Disability and Health,
Geneva: WHO. p.9.
Βιβλιογραφία
• Allan, J. (2008). Rethinking inclusive education, the philosophers of difference in
practice. The Nederlands: Springer.

• Armstrong, F., Armstrong, D., & Barton, L. (Eds.). (2000). Inclusive Education –Policy,
Contexts and Comparative Perspectives. London: David Fulton.

• Βλάχου, Α., Διδασκάλου, Ε., & Παπανάνου, Ι. (2012). Εννοιολογικές προσεγγίσεις της
αναπηρίας και οι επιπτώσεις τους στην εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία. Στους
Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε., Ντεροπούλου-Ντέρου, Α. Βλάχου-Μπαλαφούτη (Επιμ. Έκδ.),
Αναπηρία και εκπαιδευτική πολιτική, Κριτική προσέγγιση της ειδικής ενταξιακής
εκπαίδευσης (σελ. 65-89). Αθήνα: Πεδίο.

• Booth, T., Ainscow, M. (2002). Index for Inclusion. Developing learning and
participation in schools. Bristol, UK: Centre for Studies on Inclusive Education.
Αναρτήθηκε από http://www.eenet.org.uk/resources/docs/Index%20English.pdf

• Chewning, B, & Sleath, B. (1996). Medication decision-making and management: a

client-centered model. Social Science Medicine, 42(3), 389-398.

• Clough, P., & Corbett, J. (2000). Introduction. In P. Clough and J. Corbett (Eds.),
Theories of Inclusive Education (pp. 3-32). London, UK: Paul Chapman Publishing.
Βιβλιογραφία
• Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες “Ε.Σ.Α.Ε.Α.” (2005, Σεπτέμβριος).
Ακτιβιστές και συνήγοροι των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία. Εγχειρίδιο.
Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Πρόγραμμα ∆ράσης για την Κ αταπολέμηση των
∆ιακρίσεων (2001-2006). Αναρτήθηκε από
http://www.kysoa.org.cy/kysoa/userfiles/file/erga_programmata/egxeiridio_ergou.pdf

• Hughes, B. (2002). Disability and the Body. In C. Barnes, M. Oliver, & L. Barton (Eds.),
Disability and Studies today (pp. 58-76). London: Blackwell.

• Κυπριωτάκης, Α. (2003). Η Ειδική Αγωγή στην Ελλάδα: χθες, σήμερα, αύριο. Σε

Δ.Χατζηδήμου, Ελ. Ταρατόρη, & Μ. Κουγιουρούκη (Επιμ. έκδ. ), Πρακτικά
Πανελληνίου Συνεδρίου, 2002. Η εξέλιξη της Παιδαγωγικής επιστήμης στην Ελλάδα
τα τελευταία 50 χρόνια (σελ. 279-295). Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

• Mittler, P. (2008). Working towards inclusive education, social contexts. USA: David
Fulton.

• Oliver, M. (1990, July). The individual and social models of disability. Paper
presented at Joint Workshop of the Living Options Group and the Research Unit of
the Royal College of Physicians. Retrieved October 2, 2015, from http://disability-
studies.leeds.ac.uk/files/library/Oliver-in-soc-dis.pdf
Βιβλιογραφία
• Read, J., & Watson, D. (1994).The impact of the medical model on nursing practice
and assessment. International Journal of Nursing Studies, 31(1), 57-66.

• Salend, S.J. (2005). Creating inclusive classrooms, Effective and reflective practices
for all students (5th edition). Ohio: Pearson.

• Shakespear, Τ., & Watson, Ν. (2002). The social model of disability: an outdated
ideology? Research in Social Science and Disability,2, pp. 9-28.

• Σούλης, Σ. (2002). Παιδαγωγική της ένταξης. Από το σχολείο του διαχωρισμού σε ένα
σχολείο για όλους. Τόμος Α'. Αθήνα: Τυπωθήτω.

• Σούλης, Σ.Γ. (2008). Ένα Σχολείο για Όλους, από την έρευνα στην πράξη.
Παιδαγωγική της Ένταξης. Τόμος Β ́. Αθήνα: Gutenberg.

• World Health Organization (2002). Towards a Common Language for Functioning,

Disability and Health: ICF, The International Classification of Functioning, Disability
and Health. Geneva: WHO. Αναρτήθηκε από
http://www.who.int/classifications/icf/training/icfbeginnersguide.pdf
Βιβλιογραφία
• Χαρούπιας, Α. (2003). Η ισότιμη συνεκπαίδευση (inclusion). Ανάσυρση Οκτώβριος 2,
2015, από http://www.epeaek.ncsr.gr

• Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004). Η εξέλιξη της Ειδικής Εκπαίδευσης: Από το Ειδικό στο

Γενικό Σχολείο. Στο Α., Ζώνιου-Σιδέρη (επιμ.), Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις
(Τόμ. Β, σσ. 9-33). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα (ανατύπωση Πεδίο 2011).