1

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

«ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ»
2013 - 2015

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΜΑΡΙΑ Α. ΣΑΜΑΚΟΥΡΗ

ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Δ.Π.Θ.

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ
«ΨΥΧΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΑ ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ
ΤΟΥΣ»

ΕΚΠΟΝΗΣΗ: Πολυσίου Ευαγγελία

Ψυχολόγος Α.Μ.: 615

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Θεοφάνης Βορβολάκος

Επικ. Καθηγητής Ψυχιατρικής, Δ.Π.Θ.

Αλεξανδρούπολη, Ιούνιος 2017

 2

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ: «ΨΥΧΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΑ

ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ
ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΤΟΥΣ»

Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Ο ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ:

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΒΟΡΒΟΛΑΚΟΣ: ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Δ.Π.Θ.

ΤΑ ΜΕΛΗ:

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΡΒΑΝΙΤΗ : ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ,

Δ.Π.Θ.

ΜΑΡΙΑ ΣΑΜΑΚΟΥΡΗ: ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Δ.Π.Θ.

 3

Ευχαριστώ πολύ την Ιατρική Παρέμβαση και τις

συναδέλφους μου στο ψυχοκοινωνικό κλιμάκιο του
ΚΕΠΥ Έβρου
 4

Περιεχόμενα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
………………………………………………………………………………………..…..…..5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
…….………………………………………………………………………………….…...….8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………………………………………………….9

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ

ΕΛΛΑΔΑ…………………………………………….……………………………………. 10

ΤΟ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ

.……………………………………………….…………………………………………......16

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ……….……...….21

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ, ΤΡΑΥΜΑ & ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ…….…......25

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ …………………………….………………………..…………….....….31

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ……………………………………………………………..………………....40

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ……………………………………………………………………...…..…55

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ………………………………………………………………..….….. 56

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ………….………………………………………...…...57

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ…………………………………………………………………..……..…. 66
 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το μεταναστευτικό ζήτημα βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τα τελευταία

χρόνια καθώς η ένταση με την οποία εκδηλώνεται έχει αυξηθεί και το νομικό πλαίσιο

στην Ελλάδα και στην Ευρώπη συνεχώς αλλάζει. Η ανομοιογένεια του

μεταναστευτικού πληθυσμού έχει ως αποτέλεσμα το διαχωρισμό του σε τρεις

ξεχωριστές ομάδες, τους αιτούντες ασύλου, τους πρόσφυγες και τους οικονομικούς

μετανάστες. Αυτό σημαίνει πως το ζήτημα αυτό εμπλέκει ποικίλους ψυχοκοινωνικούς

και πολιτισμικούς παράγοντες με διαφορετικές επιπτώσεις και επιδράσεις στην

ψυχική υγεία των μεταναστευτικών ομάδων. Η παρούσα εργασία αποτελεί μια

αναδρομική μελέτη παρατήρησης των ψυχικών εκδηλώσεων παράνομα εισερχόμενων

μεταναστών το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα.

Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 239 ημι- δομημένες συνεντεύξεις τα οποία

συλλέχθηκαν από τον Ιούνιο 2013 μέχρι το Φεβρουάριο 2015 στο Κέντρο Πρώτης

Υποδοχής (Κ.Ε.Π.Υ.) Νομού Έβρου από το κλιμάκιο ψυχοκοινωνικής υποστήριξης

της ΜΚΟ «Ιατρική Παρέμβαση» (Med.In.). Οι ψυχικές εκδηλώσεις εξετάστηκαν με

μεταβλητές όπως δημογραφικά στοιχεία, καταχρήσεις ουσιών/αλκοόλ, τραυματικές

εμπειρίες, ύπαρξη οικογενειακού περιβάλλοντος. Οι στατιστικές αναλύσεις που

πραγματοποιήθηκαν έδειξαν ότι το σύμπτωμα που αναφέρθηκε συχνότερα ήταν το

άγχος και οι διαταραχές με τη μεγαλύτερη συχνότητα ήταν οι οι νευρωσικές,

συνδεόμενες με το στρες και σωματόμορφες διαταραχές (F.40 – F.48). Διαπιστώθηκε

επίσης ότι η ύπαρξη ψυχοπαθολογίας εξαρτάται από το είδος της τραυματικής

εμπειρίας. Η ψυχολογική και σωματική βία αναφέρθηκε με μεγαλύτερη συχνότητα

απ’ ότι ο πόλεμος από αυτούς που έλαβαν κάποια διάγνωση. Επίσης οι τραυματικές
 6

εμπειρίες δεν είχαν μεγάλη συχνότητα σε αυτούς που ανέφεραν καταχρήσεις αλκοόλ

και ουσιών. Τέλος, το ιστορικό ψυχοπαθολογίας δεν ήταν μεταβλητή που

εμφανίστηκε συχνά σε αυτούς που έλαβαν κάποια διάγνωση κατά τη διάρκεια

παραμονής τους στο ΚΕΠΥ.

Λέξεις κλειδιά: ψυχικές εκδηλώσεις, μεταναστευτικές ομάδες, άγχος, τραυματικές

εμπειρίες

ABSTRACT

The issue of migration has become center of interest during the last years, since the

tension has been increasing and the legal framework is constantly changing. This

heterogeneous migrant population consists of three different groups, refugees, asylum

seekers and work immigrants. As a result, various psychosocial and cultural factors

are involved with different consequences and effects on the mental health of these

immigrant groups. This study is a retrospective observational study of the mental

health patterns of the illegally incoming immigrants that had arrived at Greece during

their first reception from Greek services. Data were collected from 239 semi-stuctional

interviews that took place from June 2013 to February 2015 at Evros First Reception

Center from the psychosocial team of the Greek NGO Iatrikh Paremvash (Med.In.).

Mental health patterns were tested with variables such as demographic information,

history of psychopathology, drugs/alcohol abuse, traumatic experiences, and family

companion. Statistic analysis showed that stress and Neurotic, stress-related and

somatoform disorders (F40-F48) were more frequent. It also showed that the existence
 7

of psychopathology is more related to specific traumatic experiences. Psychological

and physical violence were more frequent than war to those who have been diagnosed

with a mental disorder. Also, traumatic experiences were not that related to those who

mentioned drugs/alcohol abuse. Finally, history of psychopathology, was not

common in those who have been diagnosed with a mental disorder.

Key words: mental health, immigrant groups, stress, trauma

 8

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα έρευνα διεξάγεται στο πλαίσιο του προγράμματος μεταπτυχιακών

σπουδών «Κοινωνική Ψυχιατρική »του Τμήματος Ιατρικής του Δημοκρίτειου

Πανεπιστημίου Θράκης. Σκοπός είναι να διερευνηθούν οι ψυχικές εκδηλώσεις

παράνομα εισερχόμενων μεταναστών που εισήλθαν στο νομό Έβρου και

καταγράφηκαν στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής Νομού ¨Έβρου. Για την

πραγματοποίηση αυτής της έρευνας, συμμετείχαν οι εργαζόμενοι της ΜΚΟ Ιατρικής

Παρέμβασης που εργαζόταν στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής το διάστημα συλλογής

και καταγραφής των δεδομένων.

 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα είναι ένα

φαινόμενο που έχει δημιουργήσει μεταβολές σε πολλούς τομείς τα τελευταία χρόνια,

προκαλώντας αυξανόμενο ενδιαφέρον στην επιστημονική κοινότητα. Με γνώμονα

αυτό το ζήτημα η κοινή γνώμη προσπαθεί να παρατηρήσει και να ερμηνεύσει την

πολιτική, κοινωνική και οικονομική επικαιρότητα . Ωστόσο τα προηγούμενα χρόνια

το επιστημονικό και ερευνητικό ενδιαφέρον για το μεταναστευτικό ζήτημα

περιοριζόταν σε συγκεκριμένες χώρες και συγκεκριμένες μεταναστευτικές ομάδες

πρόσφυγες (.Bradby, Humphris, Newall, & Phillimore, 2015) δημιουργώντας στην

παρούσα φάση ένα πρόσφορο και ακατέργαστο πεδίο για επιστημονική μελέτη και

παρατήρηση. Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια αναδρομική μελέτη παρατήρησης των

ψυχικών εκδηλώσεων παράνομα εισερχόμενων μεταναστών το πρώτο διάστημα της

παραμονής τους στην Ελλάδα.

Στο θεωρητικό μέρος της εργασίας αρχικά περιγράφεται το νομικό πλαίσιο το

οποίο διαμορφώθηκε στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια για τη μετανάστευση χωρίς

νομιμοποιητικά έγγραφα. ¨Όπως διευκρινίζεται οι μεταναστευτικές ροές αποτελούν

μεικτό πληθυσμό με διαφορετικές ανάγκες για αυτό και διαχωρίζονται σε πρόσφυγες,

αιτούντες ασύλου και οικονομικούς μετανάστες (Βασιλάκη, 2013). Στη συνέχεια

γίνεται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση όσον αφορά το ψυχοκοινωνικό πλαίσιο στο

οποίο μετακινούνται οι μεταναστευτικές ομάδες, την επίδραση της κουλτούρας στις

ψυχικές εκδηλώσεις διάφορων εθνοτικών και πολιτισμικών ομάδων και τη σύνδεση

του τραύματος και των ψυχικών διαταραχών με τη διαδικασία της μετανάστευσης.

Όπως προκύπτει κάθε ομάδα μεταναστών έχει διαφορετική έκθεση σε τραυματικά

 10

γεγονότα (Pumariega, Rothe , & Pumariega, 2015) ενώ φαίνεται πως η κουλτούρα

έχει μια παθοπλαστική επίδραση στην ψυχοπαθολογία που διαφοροποιεί τον τρόπο

που θα εκδηλωθεί από χώρα σε χώρα. (Γκιωνάκης, 2012). Έπειτα περιγράφεται η

μεθοδολογία της έρευνας με την οποία εξετάζονται οι ερευνητικές υποθέσεις που

δημιουργήθηκαν από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Τέλος τα ευρήματα της

έρευνας σχολιάζονται και ερμηνεύονται με βάση βιβλιογραφικές αναφορές και

προηγούμενες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί κυρίως από το 2015 και μετά

καθώς από τότε φαίνεται να μετακινείται το ενδιαφέρον στους μεταναστευτικούς

πληθυσμούς που μελετά η παρούσα εργασία δηλαδή μεικτές μεταναστευτικές ομάδες

από χώρες της Ανατολής που φτάνουν στις μεσογειακές χώρες.

 11

ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος το

2010 και το 2011 η Ελλάδα αποτελούσε την κύρια πύλη εισόδου παράνομα

εισερχόμενων μεταναστών. Συγκεκριμένα από τα χερσαία ελληνοτουρκικά σύνορα

εισήλθαν το 2010 47.097 άτομα, το 2011 54.974 άτομα και το 2012 30.433 άτομα

(Βασιλάκη, 2013).Τα άτομα αυτά χρησιμοποίησαν τις ίδιους δρόμους, τα ίδια μέσα,

τα ίδια δίκτυα αλλά για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικές ανάγκες.

Πρόκειται για αιτούντες διεθνούς προστασίας, άτομα με καταρχήν κοινωνικό-

οικονομικά κίνητρα (οικονομικούς μετανάστες) αλλά και ευάλωτες περιπτώσεις όπως

ασυνόδευτοι ανήλικοι, θύματα εμπορίας ανθρώπων, άνθρωποι με ιδιαίτερες ανάγκες

υγείας, ψυχολογικής ή κοινωνικής στήριξης. Κινούνται στο πλέγμα ασύλου-

μετανάστευσης και τα διαφορετικά προφίλ των ατόμων αυτών οδήγησαν στον ενιαίο

όρο μεικτές μεταναστευτικές ροές (Βασιλάκη, 2013). Όλο και περισσότεροι

πρόσφυγες φτάνουν στην Ευρώπη ακολουθώντας συγκεκριμένες πορείες που

αλλάζουν κατά καιρούς. Η Τουρκία, η Ελλάδα, Μάλτα, η Ιταλία είναι μάρτυρες της

εισροής προσφύγων τα τελευταία χρόνια (Hebebrand, Anagnostopoulos, Eliez, &

Linse, 2016) .

Τον Ιανουάριο του 2013 η Ελλάδα επικαιροποίησε ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης

για το Άσυλο και τη Διαχείριση των Μεταναστευτικών Ροών, το οποίο κατέθεσε στην

Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2010, το οποίο περιγράφει τις προγραμματισμένες δράσεις

της ελληνικής κυβέρνησης για τα θέματα πρώτης υποδοχής, το νέο σύστημα ασύλου,

την υποδοχή των αιτούντων άσυλο, τις επιστροφές, τον έλεγχο συνόρων και άλλα

σχετικά ζητήματα. Ήδη από το τον Ιανουάριο του 2011, υιοθετήθηκε ο νέος Νόμος
 12

(3907/2011), για την αναμόρφωση του συστήματος ασύλου στην Ελλάδα με τον

οποίο προβλέπεται η δημιουργία αυτοτελούς Υπηρεσίας Ασύλου και ενός

συστήματος υποδοχής και διαπίστωσης του «προφίλ» και των αναγκών όσων

εισέρχονται στην Ελλάδα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, συμπεριλαμβανομένων και

ατόμων που επιθυμούν να ζητήσουν άσυλο. Μετά από αναβολές, επί δύο έτη στις 7

Ιουνίου 2013, ξεκίνησε η εφαρμογή της νέας διαδικασίας ασύλου, που ρυθμίζεται

πλέον από το Π.Δ. 113/2013. Η μετανάστευση σχετίζεται με το άσυλο καθώς πολλοί

οικονομικοί μετανάστες καταφεύγουν στο σύστημα ασύλου, κατά συνέπεια η θέσπιση

αποτελεσματικού συστήματος ασύλου αποτελεί μέρος της ολοκληρωμένης πολιτικής

διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών (Υπηρεσία Ασύλου, 2016). Η βασική

διαφορά όμως είναι ότι ο οικονομικός μετανάστης μπορεί να επιστρέψει στη χώρα του

ενώ ο πρόσφυγας όχι γιατί έχει φόβο για τη ζωή του (UNCHR, n.d.).

Σύμφωνα με το άρθρο 13 2 Ν. 3907/2011, οι υπήκοοι τρίτων χωρών που

συλλαμβάνονται να εισέρχονται παράνομα στη χώρα οδηγούνται άμεσα με ευθύνη

της αρχής που διενήργησε τη σύλληψη στο Κέντρο ή Μονάδα Πρώτης Υποδοχής στα

όρια της τοπικής αρμοδιότητας των οποίων συνελήφθησαν. Με απόφαση των

αρμόδιων αστυνομικών αρχών μπορούν να υπάγονται και οι υπήκοοι τρίτων χωρών οι

οποίοι συλλαμβάνονται να διαμένουν στη χώρα παράνομα και δεν αποδεικνύουν την

ιθαγένεια και την ταυτότητά τους με έγγραφο δημόσιας αρχής (Δαφνής, 2013). Για τις

ανάγκες της εξακρίβωσης και των λοιπών διαδικασιών πρώτης υποδοχής οι

υποκείμενοι σε αυτές τελούν υπό καθεστώς περιορισμού της ελευθερίας τους στο

Κέντρο Πρώτης Yποδοχής (ή κράτησης προς απέλαση στα Κέντρα

Ταυτοποίησης/Κράτησης) (άρθρο 13 1 Ν. 3907/2011). Το μέγιστο διάστημα

παραμονής ορίζεται στις 25 μέρες.

 13

Οι διαδικασίες πρώτης υποδοχής περιλαμβάνουν την εξακρίβωση της

ταυτότητας και της ιθαγένειάς τους ,την καταγραφή τους ,τον ιατρικό τους έλεγχο και

την παροχή της τυχόν αναγκαίας περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ,την

ενημέρωσή τους για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, ιδίως δε για τις

προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορούν να υπαχθούν σε καθεστώς διεθνούς προστασίας

και τη μέριμνα για όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ώστε να υποβληθούν στην

κατά περίπτωση προβλεπόμενη διαδικασία (άρθρο 7 Ν.3907/2011). Ως ευάλωτες

ομάδες νοούνται κατηγορίες ανθρώπων με ειδικές ανάγκες που χρήζουν ιδιαίτερης

μεταχείρισης, (παρ.2, άρθρο 11 Ν.3907/2011). οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα άτομα

που έχουν αναπηρία ή πάσχουν από ανίατη ασθένεια, οι υπερήλικες οι γυναίκες σε

κύηση ή λοχεία, οι μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα τέκνα τα θύματα

βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλης σοβαρής μορφής ψυχολογικής, σωματικής ή

σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης και τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Ο επικεφαλής

του Κέντρου ή της Μονάδας, ύστερα από εισήγηση του προϊσταμένου του κλιμακίου

ιατρικού ελέγχου και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης παραπέμπει τα πρόσωπα που

ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες στον αρμόδιο κατά περίπτωση φορέα κοινωνικής

στήριξης ή προστασίας (π.χ. ΕΚΚΑ ή άλλες δομές).

Από τον Μάρτιο του 2013 λειτουργεί το πρώτο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής

(ΚΕΠΥ.), στην περιοχή του Έβρου με αρμοδιότητα την καταγραφή και ταυτοποίηση

των νέο-εισερχομένων, καθώς επίσης και την κάλυψη των βασικών αναγκών τους,

συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής και ψυχολογικής στήριξης και της παροχής

ενημέρωσης για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους σε γλώσσα που κατανοούν

(Δαφνής, 2013) . Για το λόγο αυτό, μετά από επίσημη συμφωνία με την Υπηρεσία

Πρώτης Υποδοχής, του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, βρισκόταν εκεί μέχρι το

Φεβρουάριο του 2015 κλιμάκιο της ελληνικής ΜΚΟ «Ιατρική Παρέμβαση» που είχε
 14

αναλάβει την παροχή ιατρικού ελέγχου και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Στα

πλαίσια της παροχής αυτών των υπηρεσιών προσήλθαν στο κλιμάκιο όλοι οι

συλληφθέντες για παράνομη είσοδο στη χώρα που υπάγονταν στις διαδικασίες της

Πρώτης Υποδοχής και παρέμεναν στις εγκαταστάσεις του Κ.Ε.Π.Υ.Η διάκριση και η

περαιτέρω διοικητική μεταχείριση γίνεται ανάλογα με το σκοπό της μετακίνησης

(αναζήτηση διεθνούς προστασίας ή οικονομικοί λόγοι), ανάλογα με το προφίλ

(ηλικία, οικογενειακή κατάσταση) και ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και το

ισχύον πλαίσιο προστασίας (Βασιλάκη, 2013) . Η παραλαβή των αιτημάτων ασύλου

και οι συνεντεύξεις των αιτούντων μπορούν να διεξάγονται εντός των εγκαταστάσεων

της Πρώτης Υποδοχής, οι ίδιοι δε, παραμένουν στις εγκαταστάσεις για όσο χρόνο

διαρκεί η διαδικασία εξέτασης του αιτήματός τους. Εφόσον το αίτημα και η

προσφυγή απορριφθεί, αυτοί παραπέμπονται στην αρμόδια αρχή για την υπαγωγή

τους σε διαδικασίες απέλασης, επιστροφής ή επανεισδοχής. (άρθρο 11 1 Ν.

3907/2011).

Σχετικά με τη διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπού ως πρόσφυγα το προεδρικό

διάταγμα προβλέπει ότι «,. Αλλοδαπός ο οποίος δηλώνει προφορικώς ή εγγράφως

ενώπιον οποιασδήποτε ελληνικής αρχής στα σημεία εισόδου στην Ελληνική

Επικράτεια ή εντός αυτής, ότι ζητεί άσυλο στη χώρα μας ή με οποιονδήποτε τρόπο

ζητεί να μη απελαθεί σε κάποια χώρα εκ φόβου δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας,

εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων, θεωρείται ως αιτών άσυλο

σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης1951(Ν._.3989/1959 - ΦΕΚ Α'- 201/26-9-1959),

όπως τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης 1967 (Α.Ν.389/1968 -

ΦΕΚ Α'125/4-6-1968) και μέχρι την οριστική κρίση του αιτήματός του δεν

επιτρέπεται η καθ'οιονδήποτε τρόπο απομάκρυνσή τους από τη χώρα.» (Π.Δ. 61 /

1999 (ΦΕΚ:A 63) Άρθρο:1.). Διεθνής προστασία είναι η χορήγηση ασύλου και η
 15

υπαγωγή σε καθεστώς πρόσφυγα (Βασιλάκη, 2013). Σύμφωνα με τη Σύμβαση της

Γενεύης (1951) πρόσφυγας είναι το άτομο το οποίο βρίσκεται εκτός της χώρας της

οποίας την υπηκοότητα έχει και δε δύναται ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτή γιατί

έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης, δηλαδή παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματα του

ανθρώπου με βασανιστήρια, αυθαίρετη κράτηση και άλλα , λόγω φυλής, θρησκείας,

εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων (Υπηρεσία Ασύλου, 2016).

Το άσυλο είναι η προστασία που δίνεται από ένα κράτος σε άτομα που φεύγουν από

τη χώρα τους και φοβούνται να επιστρέψουν σε αυτή. Οι αιτούντες ασύλου

προστατεύονται από την απέλαση ως εν δυνάμει πρόσφυγες μέχρι να τελεσιδικήσει

το αίτημά τους (Βασιλάκη, 2013). Το 2013 1.1 εκατομμύρια άνθρωποι υπέβαλλαν

αίτημα ασύλου κυρίως σε ανεπτυγμένες χώρες με τη Γερμανία να έχει δεχτεί το

μεγαλύτερο αριθμό νέων αιτημάτων . 64,300 αιτήματα υποβλήθηκαν από Σύριους,

τα πιο πολλά από κάθε άλλη εθνικότητα 60.400 από τη Λαϊκή Δημοκρατία του

Κονγκό, 57.400 από τη Μιανμάρ (UNCHR, 2014).

Οι άνθρωποι που εγκαταλείπουν τη χώρα τους προσβλέποντας σε καλύτερες

συνθήκες εργασίας και διαβίωσης ορίζονται ως οικονομικοί μετανάστες. Η

αναγνώριση και εξακρίβωση της ταυτότητας και της χώρας προέλευσης είναι

ιδιαίτερα δύσκολη καθώς πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες χρησιμοποιούν

τους ίδιους δρόμους διελεύσεις και εισόδου στη χώρα, συνήθως στερούνται

νομιμοποιητικών εγγράφων και εγγράφων ταυτοποίησης για να αποφύγουν

συνοριακούς ελέγχους και καταφεύγουν σε κυκλώματα διακινητών (Υπηρεσία

Ασύλου, 2016). ¨Όπως γίνεται αντιληπτό, οι μεταναστευτικές ροές αποτελούνται από

τρείς διαφορετικές ομάδες που μεταναστεύουν για ξεχωριστούς λόγους η καθεμιά,

πρόσφυγες, αιτούντες ασύλου και οικονομικοί μετανάστες.

 16

ΤΟ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. οι μετανάστες είναι άνθρωποι που μετακινούνται από μια

περιοχή σε μια άλλη σε διάφορες χρονικές περιόδους για διάφορους λόγους

(Τarricone el al. 2014). Τα αίτια της μετανάστευσης μπορεί να είναι αναζήτηση

δουλειάς ή ανθρωπιστικοί λόγοι όπως πόλεμος, βία, φυσικές καταστροφές (APA,

2012). Για παράδειγμα στην Ιταλία μέχρι το 2012 ο κύριος λόγος μετανάστευσης ήταν

η εξεύρεση εργασίας, από το 2012 και μετά όμως ο κύριος λόγος ήταν το αίτημα

ασύλου. (Tarricone, Braca, Allegri, Barrasso, Bellomo, Berlincioni, Turella, 2014)..

Μπορεί να είναι υποχρεωτική λόγω απειλών και διώξεων ή μπορεί να είναι μη

υποχρεωτική για μια καλύτερη οικονομική διαβίωση ή να επιβάλλεται από τον

κοινωνικό περίγυρο. (Σαραντίδης, 2008). Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα οι

μετανάστες να συγκροτούν ομάδες εξαιρετικά διαφοροποιημένες στο εσωτερικό τους.

Μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα μπορεί να έχουν φύγει από τη χώρα τους

για ίδιους ή διαφορετικούς λόγους σε σχέση με τους πρόσφυγες ή τους αιτούντες

ασύλου ωστόσο δεν έχουν δικαίωμα να μείνουν σε μια χώρα. Η διαθέσιμη

βιβλιογραφία δεν επιτρέπει ξεκάθαρο διαχωρισμό ανάμεσα στις τρεις ομάδες.

Κάποιοι παράγοντες μετά τη μετανάστευση είναι συγκεκριμένοι στους αιτούντες

ασύλου και στους μετανάστες όπως το αβέβαιο καθεστώς παραμονής (Priebe, Giacco,

El-Nagib, 2016).

Η συσσώρευση ψυχοπιεστικών γεγονότων που επιφέρουν σημαντικές

αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου αποτελεί σημαντικό παράγοντα εκδήλωσης

ψυχιατρικής συμπτωματολογίας (Τριανταφύλλου & Τομαράς, 2006).Οι μετανάστες

 17

ασθενείς ποικίλουν από πολλές απόψεις (κίνητρο μετανάστευσης, νομικό καθεστώς,

τρόπος άφιξης) έτσι δε θεωρούνται πάντα ομοιογενής ομάδα. Ωστόσο πολλοί

αγχογόνοι παράγοντες είναι κοινοί όπως χαμηλό και ασταθές κοινωνικό- οικονομικό

κύρος, έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης (Lurie, 2007).

Πολλές μελέτες αναφέρονται στους μετανάστες ως σύνολο και σε ευάλωτες

ομάδες που περιλαμβάνουν αιτούντες ασύλου και πρόσφυγες (.Bradby, et al.,

2015).Ο ανομοιογενής αυτός πληθυσμός περιλαμβάνει ανθρώπους για τους οποίους η

μετακίνηση θεωρήθηκε ως λύση στην προσπάθεια να επουλώσουν τραύματα και

προήγαγαν μια συνθήκη από μόνη της τραυματική (Γκιωνάκης, 2012). Η

μετανάστευση αποτελεί έναν από τους πιο σοβαρούς στρεσογόνους παράγοντες

καθώς περιλαμβάνει μια διαδικασία απώλειας και αλλαγής που επηρεάζει την ψυχική

υγεία των μεταναστών (APA, 2012). Η μετανάστευση αποτελεί αρχικά τη φυσική

μετατόπιση σε ένα νέο μέρος είναι όμως πολύ πιο σύνθετη διαδικασία από αυτό

καθώς περικλείει ψυχολογικά και υπαρξιακά χαρακτηριστικά (Slobodin & de Jong,

2015). Οι μετανάστες βιώνουν τον αντίκτυπο μιας βαθιάς και μόνιμης απώλειας

καθώς όταν οι άνθρωποι χάσουν τον οικείο χώρο τους διαταράσσεται η συνέχεια

μεταξύ προσωπικών, οικογενειακών και ευρύτερων παραμέτρων με αποτέλεσμα την

αποσύνθεση του «ψηφιδωτού της ταυτότητας». (Παπαδόπουλος στο Γκιωνάκης,

2012). Μέσω διαδρομών που περιλαμβάνουν δύσκολες περιστάσεις ζωής όπως

πόλεμος, φτώχεια, έλλειψη επαφής με την εθνική και πολιτισμική ομάδα προέλευσης,

έλλειψη επαφής με την οικογένεια, διώξεις το άτομο εκτίθεται σε γεγονότα που

επιδρούν στην προσωπική ευαισθησία στο στρες (Bustamante, Leclerc, Mari, &

Brietzke 2016). Προσωπικά γεγονότα, τα γεγονότα ζωής, τα αίτια της

μετανάστευσης, η πολιτιστική ταυτότητα, τα κριτήρια επιλογής της χώρας υποδοχής

είναι παράγοντες που εμπλέκονται (Χατζησάβας, 2000). Σε μια μετά- ανάλυση που
 18

πραγματοποιήθηκε σε 37 μελέτες με σύνολο 24.052 πρόσφυγες η κατάθλιψη και το

άγχος ήταν δυο φορές επικρατέστερες στους πρόσφυγες από ότι σ αυτούς που

μετακινήθηκαν για οικονομικούς λόγους, οι οποίοι είχαν επιπτώσεις στην ψυχική

υγεία που σχετιζόταν με το ΑΕΠ της χώρας στην οποία μετακινήθηκαν. ((Nasiroglou

& Ceri, 2016).

Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας διαχωρίζει τη διαδικασία της

μετανάστευσης σε τρία στάδια καθένα από τα οποία περιλαμβάνει την πιθανότητα

τραυματογόνων εμπειριών και έκθεση σε κίνδυνο (Slobodin & de Jong, 2015),

(Siddiqui, Lindblad, & Bennet, 2014). Το πρώτο στάδιο, πριν τη μετανάστευση

περιλαμβάνει τα γεγονότα που οδήγησαν στη μετανάστευση όπως πόλεμος, βία,

διώξεις, φτώχεια, βασανιστήρια, ιδίως σε πρόσφυγες και αιτούντες ασύλου, ενώ

παράλληλα διαταράσσονται οι συνήθειες και οι κοινωνικοί ρόλοι. Το δεύτερο

στάδιο αφορά το ταξίδι, το οποίο συνήθως είναι επικίνδυνο με υψηλό ρίσκο και

επιφυλάσσει ακόμα περισσότερες τραυματικές εμπειρίες μέχρι τον τελικό

προορισμό.(Newman, 2016) Η πορεία του ταξιδιού, η μακρόχρονη αβεβαιότητα για

το νομικό καθεστώς, η διαμονή σε δύσκολες συνθήκες σε κέντρα κράτησης και

προσφυγικού καταυλισμούς, η έκθεση σε βία, η αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα των

απωλειών που σχετίζονται με τη μετανάστευση είναι γεγονότα που θυμίζουν

στοιχεία του παρελθόντος τραύματος και απωλειών και συνεισφέρουν στην

επανάδυση άγχους, κατάθλιψης και Μετατραυματικής Διαταραχής (ΜΤΔΣ)

(Kirmayer, Narasiah, Munoz, Rashid, Ryder, Guzder, Pottie, 2011). Μετά τη

μετανάστευση, το τρίτο στάδιο δηλαδή, η έλλειψη κοινωνικής στήριξης, οι

δυσκολίες πολιτισμικής αφομοίωσης, η φτώχια, οι διακρίσεις είναι αυτά που

συνήθως περιμένουν τους μετανάστες (Slobodin & de Jong, 2015).Οι αρχικές

ελπίδες και προσδοκίες δεν πραγματοποιούνται και οι μετανάστες και οι οικογένειές

 19

τους αντιμετωπίζουν διαρκή εμπόδια στην εξέλιξη στην καινούργια πατρίδα λόγω

δομικών εμποδίων και ανισοτήτων που επιδεινώνονται από πολιτικές αποκλεισμού

και διακρίσεων (Kirmayer, et al., 2011). Η στάση του περιβάλλοντος, η εκπλήρωση

των προσδοκιών και η προσωπικότητα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίδραση

που έχουν όλα τα παραπάνω.(Χατζησάβας, 2000). Ενώ το τραύμα πριν τη

μετανάστευση είναι σημαντικός παράγοντας στην ψυχική υγεία , οι παράγοντες μετά

τη μετανάστευση ειδικά στα πρώτα στάδια της εγκατάστασης, ,όπως διαμονή,

ιδιωτικό και μόνιμο σπιτικό και οικονομικές ευκαιρίες σχετίζονται με καλύτερη

ψυχική υγεία (APA, 2012).

Τα πολλά πιθανώς τραυματικά γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και

οι πολλοί στρεσογόνοι παράγοντες μετά τη μετανάστευση θέτουν σε κίνδυνο την

ψυχική υγεία (Crepet, Rita, Reid, Boogaard,Van Den, Deiana, Quaranta , Carlo,

2017). Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί όλοι αυτοί οι

παράγοντες έχουν σαν αποτέλεσμα την υψηλή επικράτηση στους μετανάστες

ψυχικών διαταραχών όπως άγχος, ΜΤΔΣ, ψυχοσωματικές διαταραχές, κατάθλιψη

(Gerritsen, Bramsen, Devillé, 2016) ,(Hatch, Gazard, Williams, Frissa, Goodwin,

SELCoH Study Team, & Hotopf, 2016), Crepet et al. 2017),( Schock, Bo, Rosner,

Wenk-ansohn, & Knaevelsrud, 2016). Ωστόσο, και μόνο η πράξη της μετακίνησης –

μετεγκατάστασης μπορεί να είναι τραυματική (Beras, 2014). Πριν αρκετά χρόνια οι

Γιατροί Χωρίς Σύνορα αντιμετώπισαν 240 αιτήματα για ψυχολογική και ψυχιατρική

υποστήριξη από τα οποία μόνο το 8% είχε ιστορικό ψυχικής διαταραχής πριν την

άφιξη του στην Ελλάδα (Θεοδωράκης & Χρυσανθοπούλου, 2008). Παράγοντες

κινδύνου που σχετίζονται με την εκδήλωση ψυχικής διαταραχής είναι το φύλο

 20

(γυναίκες), η ηλικία (μεγαλύτερη) , η ύπαρξη τραύματος, η έλλειψη κοινωνικής

υποστήριξης και το αυξημένο στρες μετά τη μετανάστευση (Bradby et al. , 2015).

Όπως επισημαίνει ο Π.Ο.Υ. υπάρχει ένα εύρος ποικιλίας στους ορισμούς που

χρησιμοποιούνται για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες ασύλου, καθώς στη

βιβλιογραφία δε γίνεται σαφής διαχωρισμός στις μεταναστευτικές ομάδες, πολλοί

από τους οποίους είναι αντικρουόμενοι μεταξύ τους, ωστόσο οι περισσότερες

έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί για τους πρόσφυγες και δεν είναι δυνατό να

καταγραφούν αποτελέσματα ξεχωριστά για κάθε μια μεταναστευτική ομάδα (Priebe

et al., 2016) (Bradby et al. , 2015). Οι περισσότερες έρευνες έχουν γίνει από το

Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία και τις σκανδιναβικές χώρες με αποτέλεσμα να

μην είναι δυνατή η γενίκευση των αποτελεσμάτων (Bradby et al. , 2015). Στις μέχρι

τώρα έρευνες καταγράφεται ότι η επικράτηση των ψυχωτικών διαταραχών στους

πρόσφυγες είναι ίση με το γενικό πληθυσμό (Priebe et al., 2016). Οι διαταραχές

διάθεσης των προσφύγων , των αιτούντων ασύλου και των οικονομικών μεταναστών

είναι 7-8%, ενώ οι αγχώδεις διαταραχές στους πρόσφυγες είναι 4%, περίπου όσο και

στο γενικό πληθυσμό (Priebe et al., 2016). Πιο συγκεκριμένα όμως η ΜΤΔΣ

παρουσιάζεται στους πρόσφυγες σε ποσοστό 9% και σε αιτούντες ασύλου και

πρόσφυγες που αναφέρουν τραυματικά γεγονότα φτάνει στο 19%, πολύ παραπάνω

από τους οικονομικούς μετανάστες και το γενικό πληθυσμό που κυμαίνονται στο 1-

3% (Priebe et al., 2016). Τα σωματικά συμπτώματα κατάθλιψης και οι

σωματοποιητικές διαταραχές είναι συχνά σε πρόσφυγες και οικονομικούς

μετανάστες χωρίς όμως να είναι ακριβώς υπολογισμένη η επικράτηση (Priebe et al.,

2016). Η επικράτηση συγκεκριμένων προβλημάτων υγείας σε συγκεκριμένες ομάδες

συνδέεται με τη μεταναστευτική πορεία και τις δυσκολίες πριν και μετά την

εγκατάσταση. Ο πόλεμος, η βία, τα βασανιστήρια καθιστούν ευάλωτους τους

 21

ανθρώπους στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη, ο χρόνιος πόνος,

τα σωματικά ενοχλήματα. (Kirmayer et al., 2011).

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Το καθήκον της πρόληψης, αναγνώρισης και φροντίδας προβλημάτων ψυχικής υγείας

σε μεταναστευτικές ομάδες γίνεται πολύπλοκο λόγω διαφορών στη γλώσσα, τον

πολιτισμό, στον τρόπο που ζητά κανείς βοήθεια, στους τρόπους αντιμετώπισης.

(Kirmayer et al, 2011). Όλοι οι άνθρωποι είναι πολιτισμικά όντα για αυτό η

κουλτούρα έχει έναν πολλαπλό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, δίνοντας περιεχόμενο

στις σκέψεις, τις συμπεριφορές και τα γεγονότα (Chrisman, 1991 στο ΟΕΠΕ, 2010).

Επηρεάζει τα πρότυπα, τις αξίες και τις συμπεριφορές, το πώς οι άνθρωποι

καταλαβαίνουν, ερμηνεύουν και αποκρίνονται στον εαυτό τους, στους άλλους και

στον κόσμο γύρω τους. Ο πολιτισμός προσδιορίζει την έννοια της ψυχικής υγείας και

ασθένειας , «...επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ορίζουν την ασθένεια,

διακρίνουν τα συμπτώματα, αναζητούν βοήθεια, αποφασίζουν για το αν κάποιος είναι

φυσιολογικός ή όχι, έχουν προσδοκίες για τους θεραπευτές και τους ασθενείς τους,

δίνουν σε κάποιους προσωπική σημασία, και καταλαβαίνουν την ηθική και τα

μεταβαλλόμενα στάδια της συνείδησης» (Ridley et al.,1998 σελ 25 στο ΟΕΠΕ, 2010).

Οι εκφράσεις της ψυχικής δυσφορίας, οι διαγνώσεις ,η θεραπευτική αγωγή, τα

θεραπευτικά αποτελέσματα εδραιώνονται μέσα από την κουλτούρα και επηρεάζουν

την κλινική αλληλεπίδραση. (Castillo, 1997 στο ΟΕΠΕ, 2010).

Έτσι, η πολιτιστική ταυτότητα έχει ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον στον

τομέα της διαπολιτισμικής ψυχιατρικής (Groen P. N., & Richters, 2017). Η σαφήνεια
 22

της πολιτιστικής ταυτότητας είναι κρίσιμη για θεραπείες του τραύματος και για τους

ειδικούς ψυχικής υγείας αφού η τραυματική μνήμη είναι κεντρική για την ταυτότητα

του ατόμου ( Groen et al. 2017). Το να μη χαθεί η αίσθηση του ανήκειν αναγάγει την

κουλτούρα σε στρεσογόνο παράγοντα (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010).

Παθοπλαστική επίδραση στην ψυχοπαθολογία και στα συμπτώματα εκτός από

την κουλτούρα έχουν και διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες που την επηρεάζουν (πχ

το περιεχόμενο του παραληρήματος κ των ψευδαισθήσεων τροποποιείται) για αυτό ο

τρόπος που θα εκδηλωθεί διαφέρει από χώρα σε χώρα. (Γκιωνάκης, 2012). ). Στην

Καταλονία , έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2014 για τις εισαγωγές σε ψυχιατρική

κλινική συνέκρινε έφηβους μετανάστες με τοπικό πληθυσμό συνομηλίκων τους. Στην

πρώτη ομάδα η επικρατέστερη διάγνωση ήταν οι ψυχωτικές διαταραχές ενώ στη

δεύτερη η νευρική ανορεξία. Η έρευνα κατέληξε ότι αυτές οι διαφορές είχαν να

κάνουν με την εθνικότητα και τους στρεσσογόνους παράγοντες (Blazquez, Castro-

Fornieles, Baeza, Morer, Martinez, & Lazaro, 2014).

Κάθε υποκείμενο είναι φορέας κουλτoύρας που επηρεάζει τον τρόπο με τον

οποίο εκφράζεται και βιώνεται η ψυχική οδύνη, (Γκιωνάκης, 2012). Για παράδειγμα,

ενώ στις δυτικές κοινωνίες το μετατραυματικό στρες είναι πιο πιθανό να εκφραστεί

λεκτικά και να αναγνωριστεί άμεσα, σε άλλες χώρες μπορεί να κρύβεται πίσω από

σωματικά συμπτώματα, μπορεί να μην αναφέρονται σε αναμνήσεις και εφιάλτες

αλλά να παραπονιούνται για πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι. (Gemignani στο

Beras, 2014). Οι πρόσφυγες από το Σουδάν θεωρούν την ανάρρωση μια κοινωνική

διαδικασία, είναι ευθύνη της κοινότητας να ψάξει να βρει αυτόν που χρειάζεται

βοήθεια, σε αντίθεση με τις δυτικές κοινωνίες όπου το άτομο θεωρείται υπεύθυνο να

ψάξει να βρει βοήθεια (Savic, Chur-Hansen, Mahmood & Moore, 2016). Στο

Κονγκό δεν υπάρχει η κουλτούρα της υποστήριξης εκτός από φίλους και οικογένεια,
 23

υπάρχει στίγμα για την ψυχική υγεία. καθώς οι άνθρωποι δεν ξέρουν άλλοι διάγνωση

πέρα από το «είσαι τρελός». Η εμπιστοσύνη έρχεται αργά και είναι δύσκολο να

μιλήσουν για αυτά ου τους συνέβησαν (Beras, 2014). Σε κάποιες κουλτούρες η

σχέση εμπιστοσύνης μπορεί να είναι δύσκολη γιατί το στίγμα ψυχικής υγείας σε

είναι μεγαλύτερο, ααλλά πολύ σημαντική (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010). Στη

Σουηδία διαπιστώθηκε ότι στους Ιρακινούς μετανάστες η φυσική δραστηριότητα και

η εμπιστοσύνη στους ανθρώπους ήταν καθοριστικοί παράγοντες για την ψυχική

υγεία, περισσότερο από την πολιτιστική αφομοίωση ( Sondergaard,, Ekblad &

Theorell, 2003). Η προσέγγιση ενός πρόσφυγα με υποστήριξη και ενσυναίσθηση

δημιουργεί την αίσθηση ότι χτίζεται μια σχέση εμπιστοσύνης και αυτό έχει μέγιστο

αντίκτυπο στην ψυχική υγεία (Pottie in CMAJ, 2016).

Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας σχετίζονται με

νοσοκομειακή φροντίδα και με τους πιο αρρώστους και ψυχωσικούς ασθενείς, με

συνέπεια αυτού και συγκεκριμένων πολιτιστικών εξηγήσεων για την αρρώστια, οι

ψυχικές ασθένειες είναι πολύ στιγματισμένες στις περισσότερες χώρες για αυτό και

οι ασθενείς είναι πολύ διστακτικοί να αποδώσουν συμπτώματα σε ψυχικές

ασθένειες. Το στίγμα δεν επηρεάζει μόνο τον ίδιο τον ασθενή αλλά και την

οικογένειά του (Kirmayer, et al, 2011). Ιατρικά ανεξήγητα συμπτώματα όπως πόνος,

γαστρεντερολογικά και ουροποιητικά συμπτώματα που είναι συχνά στην κοινότητα

και την πρωτοβάθμια φροντίδα, κρύβουν ψυχοκοινωνικούς στρεσογόνους

παράγοντες που θεωρούν ακατάλληλους να τους αναφέρουν στο γιατρό. (Kirmayer,

et al., 2011). Ασθενείς με άγχος ή κατάθλιψη επικεντρώνονται σε σωματικά

συμπτώματα ή χρησιμοποιούν πολιτισμικούς ιδιωματισμούς για να εκφράσουν τη

δυσφορία. Τα γενικά δεδομένα παροχής υπηρεσιών υγείας σε μεταναστευτικές

ομάδες καταλήγουν ότι χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση καθώς οι ψυχικές

 24

διαταραχές είναι πιο πιθανό να εκδηλωθούν ως σωματικές παρά ως ψυχικά

συμπτώματα (Njeru, Dejesus, Sauver, Rutten, Jacobson, Wilson & Wieland, 2016)-

(ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010).

Για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι σημαντικό να έχουν ενημέρωση

για τη χώρα καταγωγής και να χρησιμοποιούν κατάλληλα εκπαιδευμένους διερμηνείς

(ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010). Κάποιες προτάσεις που δίνονται για τη διευκόλυνση

της παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι τα κατάλληλα μέσα χαιρετισμού,

διαβεβαίωση για το απόρρητο, η ενημέρωση για τη χώρα καταγωγής, οι κατάλληλα

εκπαιδευμένοι διερμηνείς (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010). Οι επαγγελματίες

διερμηνείς βελτιώνουν την επικοινωνία και βοηθούν τη μείωση διαφορών στην

παροχή ποικίλων υπηρεσιών υγείας. Μπορούν να πάρουν το ρόλο μεσολαβητή και

υποστηρίζουν μεταφράζοντας όχι μόνο τη γλώσσα αλλά πολιτισμικά πλαίσια και

έννοιες (Kirmayer, et al, 2011).

Παρά την ισχύ των πολιτισμικών επιρροών, τα άτομα μέσα σε κάθε

κουλτούρα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και υιοθετούν αξίες, πεποιθήσεις και

συμπεριφορές που είναι ασυνήθιστες για το πολιτισμικό τους πλαίσιο. Οι γενικεύσεις

σχετικά με τις κουλτούρες, αν και μπορεί να αποτελέσουν χρήσιμη πληροφορία, δεν

εφαρμόζονται σε όλους με τον ίδιο τρόπο ενώ και οι κουλτούρες από μόνες τους δεν

είναι ποτέ στατικές, υφίστανται αλλαγές. Οι ταξικές διαφορές στην ίδια κουλτούρα

είναι συχνά πιο ευδιάκριτες απ’ ότι οι διαφορές μεταξύ πολιτισμών αν και η επιρροή

της τάξης ή του κοινωνικοοικονομικού καθεστώτος στις συμπεριφορές, τις

πεποιθήσεις και τις δράσεις είναι εύκολο να αγνοηθεί. (ΟΕΠΕ, 2010) . Είναι

σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν είμαστε στερεοτυπικές απλοποιήσεις των κύριων

πτυχών της πολιτισμικής μας προέλευσης (ΟΕΠΕ, 2010 ). Οι υποθέσεις που

διατυπώνουμε για την πολιτισμική επίδραση μπορεί να υποκρύπτουν τον κίνδυνο

 25

δημιουργίας στερεοτύπων για ανθρώπους από διαφορετικές εθνικές ομάδες (Carillo,

1999 στο ΟΕΠΕ, 2010 ). Τα στερεότυπα αφορούν εικασίες για τα χαρακτηριστικά

ενός ατόμου βάσει ενός απλουστευμένου χαρακτηρισμού της κουλτούρας τους. «

Όπως η ιατρική φροντίδα γενικά, έτσι και η πολιτισμικά ευαίσθητη φροντίδα βασίζεται

στις αρχές της γνώσης, του αμοιβαίου σεβασμού και της διαπραγμάτευσης» ( σελ.26

στο ΟΕΠΕ, 2010).

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ, ΤΡΑΥΜΑ & ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Η επικράτηση συγκεκριμένου τύπου προβλημάτων και η συχνότητα της

χρήσης υπηρεσιών υγείας σε συγκεκριμένες ομάδες συνδέεται με τη μεταναστευτική

διαδρομή, τις δυσκολίες πριν και κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης (Kirmayer, et

al, 2011). Οι πρόσφυγες και αιτούντες ασύλου αποτελούν μια υποομάδα των

μεταναστευτικών ροών, μικρή σε σχέση με το γενικό αριθμό μεταναστών, ωστόσο οι

διαφορετικές εμπειρίες και οι στρεσογόνοι παράγοντες που έχουν βιώσει τους

τοποθετούν σε υψηλό κίνδυνο για συγκεκριμένα ψυχικά προβλήματα όπως ΜΤΔΣ,

κατάθλιψη, άγχος, διάσχιση που σχετίζονται με την έκθεση σε πόλεμο, βία,

βασανιστήρια, εξαναγκαστική μετανάστευση, έξοδος στην αβεβαιότητα του

καθεστώτος στη χώρα αίτησης ασύλου (Kirmayer, et al, 2011). Οι αιτούντες ασύλου

και οι πρόσφυγες αφήνουν την χώρα τους χωρίς τη θέληση τους λόγω πολέμου,

βιώνουν τραυματικά γεγονότα, βρίσκονται σε διαρκή απομάκρυνση από αγαπημένους

που συνεχίζουν να βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ κάποιοι από αυτούς είναι πιθανό να

έχουν περάσει βασανιστήρια ή από κράτηση (APA, 2012).

Το τραύμα είναι η απευθείας έκθεση σε πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο,

σοβαρό τραυματισμό, σεξουαλική βία ως θύμα, μάρτυρας ή αυτουργός (Refugee

 26

Services, n.d.). Οι τραυματικές εμπειρίες προσφύγων περιλαμβάνουν φυλάκιση,

φυσική κακοποίηση (χτυπήματα, ηλεκτροσόκ, καψίματα, ασφυξία, χτυπήματα σε

γεννητικά όργανα) ψυχολογική βία (απειλές απομόνωση, εικονική εκτέλεση,

εξαναγκαστική παρακολούθηση βασανισμού ή εκτέλεσης, αποστέρηση ύπνου),

μάρτυρας στο φόνο μελών της οικογένειας και φίλων, καταναγκαστική εργασία,

καταναγκαστική στρατιωτική θητεία, βιασμός, λιμός και υποσιτισμός (Diversity

Council, 2007). Σε έρευνα με πρόσφυγες από την Καμπότζη διαπιστώθηκαν 15

διαφορετικά είδη τραύματος. Πιο συχνά αναφέρθηκαν ο λιμός, η καταναγκαστική

εργασία, η μαρτυρία σε φόνο φίλου ή συγγενή και ο βασανισμός (Diversity Council,

2007).

Πολλοί πρόσφυγες έρχονται από χώρες στις οποίες τα βασανιστήρια

κυριαρχούν και υποφέρουν από σημαντικά προβλήματα εκτός αυτών από τα οποία

υποφέρουν άλλοι πρόσφυγες με αποτέλεσμα να έχουν υψηλές ψυχικές ανάγκες και

πιθανόν να απαιτούν μακροχρόνια περίθαλψη (APA, 2012). «Ο όρος "βασανιστήρια"

σημαίνει κάθε πράξη με την οποία, σωματικός ή ψυχικός πόνος ή έντονη οδύνη

επιβάλλονται με πρόθεση σ' ένα πρόσωπο, με σκοπό ιδίως να αποκτηθούν απ' αυτό ή

από τρίτο πρόσωπο πληροφορίες ή ομολογίες, να τιμωρηθεί για μια πράξη που αυτό ή

τρίτο πρόσωπο έχει διαπράξει ή είναι ύποπτο ότι την έχει διαπράξει, να εκφοβηθεί ή

εξαναγκασθεί αυτός ή τρίτο πρόσωπο, ή για κάθε άλλο λόγο που βασίζεται σε

διάκριση οποιασδήποτε μορφής, εφ' όσον ένας τέτοιας πόνος ή οδύνη επιβάλλονται

από δημόσιο λειτουργό ή κάθε πρόσωπο που ενεργεί με επίσημη ιδιότητα ή με την

υποκίνηση ή τη συναίνεση ή την ανοχή του» (ΦΕΚ 116, τ. Α΄ στο UNCHR, 1988).

Τα επιζήσαντα θύματα βασανιστηρίων πάσχουν από υψηλά επίπεδα

κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής με πιο δυσδιάκριτη και συγκεκριμένη

ψυχοπαθολογία που μπορεί να είναι ένδειξη μιας πιο «σύνθετης» ΜΤΔΣ, όχι με
 27

απλά συμπτώματα και flashback αλλά με ψυχωσικά συμπτώματα, παραισθήσεις και

ψευδαισθήσεις και απόπειρες αυτοκτονίας (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010), (Nygaard,

Sonne & Carlsson, 2017). Τα ψυχωτικά συμπτώματα διαφέρουν από την ψυχωτική

κατάθλιψη, ωστόσο είναι δύσκολος ο διαχωρισμός μεταξύ flashback, ψυχωτικών

συμπτωμάτων και διάσχισης (Nygaard et al., 2017). Η εμφάνιση ψυχωτικών

συμπτωμάτων στα πλαίσια της ΜΤΔΣ έχει οδηγήσει σε υποθέσεις γύρω από τη σχέση

τραύματος και ψύχωσης. Πρόσφατα έχει υποστηριχθεί η ύπαρξη ενός «ψυχωτικού»

τύπου της ΜΤΔΣ, ο οποίος μάλλον αποτελεί μια βαρύτερη μορφή της νόσου

(Σκώκου, Γιαννακοπούλου .& .Γουρζής, 2012). H ΜΤΔΣ συχνά συνυπάρχει με

εγκεφαλικό τραύμα, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, εθισμούς με αποτέλεσμα η

διάγνωση του να είναι δύσκολη (Refugee Services, n.d. ). Έρευνα στη Δανία με

ασθενείς διαγνωσμένους με ΜΤΔΣ διαπίστωσε ότι τα ψυχωτικά συμπτώματα ήταν

όσα και η ΜΤΔΣ (Nygaard et al., 2017).

Άλλο ένα σημαντικό στοιχεία αναφορικά με τα θύματα βασανιστηρίων είναι

ότι η συμπτωματολογία είναι συχνότερη σ’ αυτούς που εγκαταλείπουν τη χώρα σε

σύγκριση με τα θύματα βασανιστηρίων που παραμένουν στη χώρα. (Kantemir, 1994

στο ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010). Συνακόλουθες επιπτώσεις των ψυχικών

διαταραχών στα θύματα βασανιστηρίων είναι η ενδοοικογενειακή βία, η

επιθετικότητα, η υπερβολική χρήση αλκοόλ αλλά και οι συναισθηματικές διαταραχές

των παιδιών τους. (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων , 2010).

. Η αναζήτηση διεθνούς προστασίας είναι εξ ορισμού μια τραυματική εμπειρία

ως απόκριση σε δύσκολες συνθήκες, πόλεμο, διώξεις, εκτοπισμό (Newman,2016). Η

αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, η αυτοκτονία, ή η απόπειρα αυτοκτονίας μπορεί να

προκύψουν στους αιτούντες άσυλο, όταν η αίτησή τους απορριφθεί ή η προσωρινή

προστασία τους λήξει και καλούνται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. (Richter,
 28

Lehfeld & Niklewski, 2015). Το 2014 σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τις

ψυχιατρικές διαγνώσεις σε κέντρο φιλοξενίας αιτούντων ασύλου στη Βαυαρία στο

63% δόθηκαν μία ή περισσότερες ψυχιατρικές διαγνώσεις. Πιο συχνά ήταν η ΜΤΔΣ

[F 43.1], τα επαναλαμβανόμενα καταθλιπτικά επεισόδια [F 32, 31], η διαταραχή

προσαρμογής [F 43.2] και η χρόνια αϋπνία [F. 51]. To 26% των ανθρώπων που

προσήλθαν μόνοι τους παρουσίαζε αυτοκτονικές σκέψεις, ενώ από το τυχαίο δείγμα

παρουσιάστηκε μόλις στο 6% (Richter, Lehfeld & Niklewski, 2015). Η

αυτοκτονικότητα σε αιτούντες ασύλου απασχόλησε και άλλες έρευνες όπως αυτή που

πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη σε εξωτερικούς ασθενείς σε κλινική και συνέκρινε

αιτούντες ασύλου με κατοίκους της περιοχής. Όπως διαπιστώθηκε αν και οι

αυτοκτονικές σκέψεις υπήρχαν και στις δυο ομάδες διέφεραν οι διαγνώσεις που ήταν

επικρατέστερες. Στην ομάδα των αιτούντων το 64,7% διαγνώσθηκε με καταθλιπτική

διαταραχή και το 34,5% ΜΤΔΣ ενώ στον τοπικό πληθυσμό η επικρατέστερη

διάγνωση ήταν ψυχωτικές διαταραχές (55%) και ακολουθούσε η καταθλιπτική

διαταραχή 33% (Premand N Baeriswyl-Cottin R Gex-Fabry M, Hiller N, Framorando

D, Eytan A, Giannakopoulos P, Bartolomei J, 2017).

Το 26% των αιτούντων είναι κάτω των 18 .Συνήθως ταξιδεύουν σε ομάδες και

οι γονείς γνωρίζουν για το ταξίδι αυτό, παρ’ όλα αυτά εκτίθενται σε πολλούς

κινδύνους που καθιστούν ευάλωτη την ψυχική τους υγεία καθώς βιώνουν

περισσότερα τραυματικά γεγονότα(Stotz, S. J. , Elbert, Mu & Schauer, 2015).

Συμπτώματα στρες για τη διαδικασία ασύλου, διαγνώσεις ΜΤΔΣ και νευρωτικές

διαταραχές [F40-48] είναι συχνά στους ασυνόδευτους ανήλικους. Πιο συγκεκριμένα,

οι ασυνόδευτοι που ανέφεραν πολλά τραυματικά γεγονότα συμπεριλαμβανομένων

πόλεμο και ένοπλες συγκρούσεις λαμβάνουν πιο συχνά διάγνωση ΜΤΔΣ από ότι οι

υπόλοιποι ασυνόδευτοι συνομήλικοί τους ((Stotz et al. 2015).

 29

Ο αριθμός των τραυματικών γεγονότων σχετίζεται συστηματικά με τη

σοβαρότητα των συμπτωμάτων για αυτό είναι σημαντικό να αναγνωριστούν νέοι

πρόσφυγες με αναπτυσσόμενες ή προϋπάρχουσες σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές

και να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε ψυχιατρική θεραπεία (Hebebrand et al. 2016),

(Stotz et al. 2015). Στο Ντομίζ, συριακός προσφυγικός καταυλισμός στο Ιράκ, το

2012 το 7% παρουσίασε συμπτώματα ψυχικών διαταραχών και το 2015 το 15%.

Κάποιοι παρουσίασαν κατάθλιψη, άγχος ή ΜΤΔΣ λόγω βομβαρδισμών ή ήταν

μάρτυρες φρικτών γεγονότων ενώ άλλοι ήταν ήδη διαγνωσμένοι και λόγω της κρίσης

δεν είχαν λάβει την κατάλληλη θεραπεία (Yang,2013). Εκτός της ΜΤΔΣ άλλες

επιπτώσεις του τραύματος είναι η κατάθλιψη, οι καταχρήσεις ουσιών-αλκοόλ, οι

ψυχοσωματικές ασθένειες, ο χρόνιος περιπεπλεγμένος θρήνος. .(Diversity Council,

2007).

Τα τραυματικά γεγονότα οδηγούν σε ψυχοκοινωνική δυσλειτουργία και

ανθρώπινη αποσταθεροποίηση αλλά οι τραυματικές εμπειρίες (φόνοι, βασανιστήρια,

κράτηση, απώλεια αγαπημένων) αποτυπώνονται στην προσωπική και συλλογική

μνήμη και επηρεάζουν συμπεριφορές και νοοτροπίες γενιών (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων

, 2010). Παρότι πολλοί πρόσφυγες αναρρώνουν και προσαρμόζονται σε δύσκολες

συνθήκες χωρίς τη βοήθεια ειδικών λίγη επιστημονική προσοχή έχει δοθεί στο πως οι

πρόσφυγες θεραπεύονται και ανταπεξέρχονται (Savic et al.2016). Το τρισδιάστατο

μοντέλο για το τραύμα διακρίνει τρεις επιδράσεις του τραύματος- τις αρνητικές που

δημιουργούν ευαλωτότητα, τις θετικές που προϋπήρχαν και τις νέες θετικές

επιδράσεις που ονομάζονται «μετατραυματική ανάπτυξη» και χαρακτηρίζουν τις

θετικές προσωπικές αλλαγές μετά από ένα τραύμα (Παπαδόπουλος, 2012). Ορίζεται

ως εκείνα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που βοηθούν στην προστασία από

ψυχολογικές διαταραχές που είναι αποτέλεσμα της έκθεσης σε τρομακτικά γεγονότα.,

 30

καθορίζει την ικανότητα να αντιμετωπίσει κάποιος γεγονότα που απειλούν την

ασφάλεια του και εξηγεί πως ένα θύμα βίας μπορεί να αντιμετωπίσει θετικά τα

παρελθόντα τραυματικά γεγονότα (Arnetz , Rofa , Arnetz , Ventimiglia & Jamil,

2014).

Παρά την έκθεση σε τέτοια τραυματικά γεγονότα, κάποιοι πρόσφυγες

αναφέρουν θετικές προσωπικές αλλαγές που σχετίζονται με αυτά τα ιδιαίτερα

αρνητικά γεγονότα, που αναφέρονται ως μετατραυματική ανάπτυξη, το φαινόμενο

κάποιος να ωφελείται ή ν α αναπτύσσεται ψυχολογικά μετά από τραυματικά

γεγονότα καθώς έρευνες δείχνουν ότι οι τραυματισμένοι άνθρωποι αναφέρουν

θετικές ψυχολογικές αλλαγές μετά το τραύμα σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο

(Ibrahim & Hassan, 2017). Ο Παπαδόπουλος (2012) δίνει έναν ξεχωριστό όρο για το

φαινόμενο αυτό και το ονομάζει «Ανάπτυξη που ενεργοποιείται από την Αντιξόότητα

(Adversity Activated Development-AAD). Eίναι οι θετικές αναπτυξιακές εξελίξεις

που προήρθαν από τις αντιξοότητες, νέες ιδιότητες που πήγασαν από τις αντιξοότητες.

Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι εμπλέκονται πολλοί παράγοντες στην

εκδήλωση ψυχικών εκδηλώσεων και ψυχοπαθολογίας σε πληθυσμούς τόσο

ανομοιογενείς όσο οι μεταναστευτικοί. Η συνεχής μεταβολή αυτού του πληθυσμού

ανάλογα με τις πολιτικές και κοινωνικό- οικονομικές συνθήκες κάνει τη μελέτη του

ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Στην παρούσα έρευνα θα προσπαθήσουμε να διαπιστώσουμε

αν τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε

διαφορετικά πλαίσια συμπίπτουν με τα συμπεράσματα που εξάγονται από τη μελέτη

του συγκεκριμένου πληθυσμού στο συγκεκριμένο πλαίσιο για το οποίο δε βρήκαμε

στη βιβλιογραφία να έχει προηγηθεί κάποια αντίστοιχη έρευνα.

 31

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Το ερευνητικό ερώτημα

Το ερευνητικό ερώτημα της παρούσας έρευνας είναι ποιες είναι οι

ψυχικές εκδηλώσεις των αλλοδαπών που εισέρχονται στη χώρα χωρίς

νομιμοποιητικά έγγραφα.

Η ερευνητική υπόθεση

Οι ερευνητικές υποθέσεις είναι οι εξής: Πρώτον ότι η εκδήλωση ψυχοπαθολογίας θα

σχετίζεται με την ύπαρξη τραυματικών εμπειριών. Σε μια μετά- ανάλυση μελετών

που πραγματοποιήθηκε με σύνολο 24.052 πρόσφυγες η κατάθλιψη και το άγχος ήταν

δυο φορές επικρατέστερες στους πρόσφυγες από ότι σ αυτούς που μετακινήθηκαν για

οικονομικούς λόγους. ((Nasiroglou & Ceri, 2016). Δεύτερον ότι η κατάχρηση αλκοόλ

και ουσιών θα σχετίζεται με τις τραυματικές εμπειρίες καθώς εκτός της

Μετατραυματικής Διαταραχής Στρες ως επιπτώσεις του τραύματος αναφέρονται και

οι καταχρήσεις (Diversity Council, 2007). Τρίτον ότι οι ψυχικές εκδηλώσεις κατά το

διάστημα της παραμονής τους θα σχετίζεται με ιστορικό ψυχοπαθολογίας. Σύμφωνα

με τις έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί υπάρχει υψηλή επικράτηση ψυχικών

διαταραχών στους μετανάστες (Gerritsen. et al., 2006), (Hatch et al. 2016), (Crepet

et al. 2017), (Schock et al. 2016). Όμως η πλειοψηφία δεν είχε ιστορικό ψυχικής

διαταραχής πριν τη μετακίνηση του (Θεοδωράκης & Χρυσανθοπούλου, 2008). Τέλος

 32

τα ευρήματα της έρευνας σχολιάζονται και ερμηνεύονται με βάση προηγούμενες

έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, κυρίως από το 2015 και μετά, καθώς από τότε

φαίνεται να μετακινείται το ενδιαφέρον στους μεταναστευτικούς πληθυσμούς που

μελετά η παρούσα εργασία δηλαδή μεικτές μεταναστευτικές ομάδες από χώρες της

Ανατολής που φτάνουν στις μεσογειακές χώρες

Επιλογή ερευνητικής μεθόδου

Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια αναδρομική μελέτη παρατήρησης για την οποία

χρησιμοποιήθηκαν κατηγορικές μεταβλητές. Επιλέχθηκε η ποσοτική έρευνα με ημι-

δομημένη συνέντευξη γιατί σκοπός ήταν να αποτυπωθεί η τάση που υπάρχει στον

μεταναστευτικό πληθυσμό στόχο για τη μεταβλητή που είναι οι ψυχικές εκδηλώσεις.

`Δείγμα

Από τα συνολικά 3220 άτομα τα οποία προσήλθαν για καταγραφή στο κλιμάκιο

ψυχοκοινωνικής υποστήριξης της Ιατρικής Παρέμβασης στο ΚΕΠΥ Έβρου, τα 250

παρουσίασαν ψυχικές εκδηλώσεις για τις οποίες χρειάστηκε περαιτέρω παροχή

υπηρεσιών ψυχικής υγείας όπως διερεύνηση ή ψυχολογική υποστήριξη. Αφού

αποκλείστηκαν οι επωφελούμενοι στους οποίους έλειπαν δεδομένα . Το δείγμα

αποτελείται τελικώς από 239 άτομα τα οποία είχαν πλήρως συμπληρωμένο ιστορικό

στο αρχείο συλλογής δεδομένων και είχαν καταγραφεί όλες οι απαραίτητες

πληροφορίες που θα ήταν χρήσιμες για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας. Το

δείγμα αποτελείται από 204 άνδρες και 35 γυναίκες 20 διαφορετικών εθνικοτήτων.

198 ήταν ενήλικες και οι 41 ανήλικοι.

 33

Διαδικασία Συλλογής δεδομένων

Τα δεδομένα συλλέχτηκαν μέσω ημι-δομημένων συνεντεύξεων στα πλαίσια των

καθημερινών ενεργειών που πραγματοποιήθηκαν από το κλιμάκιο ψυχοκοινωνικής

υποστήριξης που εργαζόταν στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής κατά το διάστημα Ιούνιος

2013- Φεβρουάριος 2015 και καταγράφηκαν ηλεκτρονικά σε φύλλο εργασίας του

excel και στις φόρμες ψυχολογικών ιστορικών..

Εργαλείο συλλογής δεδομένων

Για τη συλλογή δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η φόρμα ψυχολογικού ιστορικού που

δημιουργήθηκε από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη σε συνεργασία με την

Ιατρική Παρέμβαση. Η φόρμα αυτή συμπληρωνόταν μέσω ημι-δομημένων

συνεντεύξεων και αποτελείται από τρία κομμάτια- το πρώτο είναι τα δημογραφικά

στοιχεία όπως χώρα καταγωγής, φύλο, το δεύτερο είναι η κλινική διερεύνηση και το

τρίτο είναι οι παρατηρήσεις. Στην κλινική διερεύνηση καταγράφεται το ιστορικό

ψυχοπαθολογίας, η ψυχοπαθολογία τώρα , η κατάχρηση ουσιών/ αλκοόλ, οι

δυσκολίες προσαρμογής και οι τραυματικές εμπειρίες. Χρειάστηκε μια

προπαρασκευαστική περίοδος από το Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο του 2013 (pre-test) στη

διάρκεια της οποίας καταγράφηκαν οι απαντήσεις των επωφελούμενων.

Χρησιμοποιώντας σαν βάση το εγχειρίδιο Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων ICD- 10PC,

(2008) κεφαλαίο V, μέσα από την παρατήρηση και την καταγραφή δημιουργήθηκε

ένας κατάλογος συμπτωμάτων και ψυχικών εκδηλώσεων τα οποία παρουσιάστηκαν

συχνότερα και η κατάληξη ήταν 17 συμπτώματα.

 34

Με βάση τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν συχνότερα οι ψυχικές διαταραχές

κατηγοριοποιήθηκαν σε πέντε διαγνωστικές κατηγορίες του κεφαλαίου V του ICD-

10PC , οι νευρωσικές, συνδεόμενες με το στρες και σωματόμορφες διαταραχές (F.40

– F.48), οι διαταραχές της διάθεσης (F.30 – F.39), οι ψυχικές διαταραχές και

διαταραχές της συμπεριφοράς οφειλόμενες στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών (F.10

– F.19), η σχιζοφρένεια, σχιζότυπη διαταραχή και παραληρητικές διαταραχές (F.20 –

F.29), και οι διαταραχές προσωπικότητας και συμπεριφοράς (F.60 – F.69),. Οι

τραυματικές εμπειρίες που αξιολογήθηκαν είναι η απώλεια/αποχωρισμός,

πόλεμος/ένοπλες συγκρούσεις, ψυχολογική βία/κακοποίηση, σωματική

βία/κακοποίηση, σωματική και ψυχολογική βία/κακοποίηση, σωματική και

σεξουαλική και ψυχολογική βία/κακοποίηση, το ταξίδι , η φυλάκιση. Αφού

καταγράφηκαν χειρόγραφα στη φόρμα ιστορικού στη συνέχεια οι απαντήσεις αυτές

καταχωρήθηκαν σε ένα ηλεκτρονικό φύλλο στο πρόγραμμα excel το οποίο

συμπληρωνόταν σε καθημερινή βάση.

(Επισυνάπτεται το ερωτηματολόγιο.)

Ανάλυση δεδομένων

Οι στατιστικές αναλύσεις, οι οποίες ήταν κυρίως περιγραφικέςς πραγματοποιήθηκαν

με το στατιστικό πακέτο SPSS. 20. Οι μεταβλητές, αφού ορίστηκαν,

κωδικοποιήθηκαν και μεταφέρθηκαν σε ηλεκτρονικό φύλλο excel. Στη συνέχεια έγινε

η στατιστική προσαρμογή και η ανάλυση των δεδομένων. Αρχικά έγινε δημογραφική

ανάλυση του δείγματος ως προς τις μεταβλητές χώρα, ηλικία, φύλο, οικογένεια και

ένταξη σε ευάλωτες ομάδες όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 7 Ν.3907/2011

χρησιμοποιώντας την ανάλυση συχνοτήτων. .Για τις ψυχικές εκδηλώσεις

 35

εξετάστηκαν οι μεταβλητές ιστορικό ψυχοπαθολογίας, λήψη φαρμακευτικής αγωγής

στο παρόν, δυσκολίες προσαρμογής, κατάχρηση αλκοόλ/ ουσιών, παρούσα

ψυχοπαθολογία . . Επιπλέον εξετάστηκαν οι μεταβλητές, ύπαρξη οικογενειακού

περιβάλλοντος και τραυματικές εμπειρίες,. Για να διερευνηθεί η ύπαρξη σχέσης

μεταξύ των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκαν πίνακες διπλής εισόδου και

πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος χ2 . Οι στατιστικές αναλύσεις ελέγχθηκαν ως προς τη

στατιστική σημαντικότητα για π>0.05.

Αποτελέσματα

Αρχικά εξετάστηκε η συχνότητα εμφάνισης των μεταβλητών για αυτό

χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχο συχνοτήτων (frequencies). Στη συνέχεια

χρησιμοποιήθηκαν πινάκες διπλής εισόδου ώστε να εμφανιστούν δεδομένα που

αφορούν δυο μεταβλητές (cross tabulations). Όπως διαπιστώθηκε το 80,3% του

δείγματος αποτελούνταν από υπηκόους τεσσάρων χωρών: 66 από Αφγανιστάν

(27,6%), 52 από Ιράκ (21,8%), 51 από Συρία (21,3%) και 23 Ιράν (9,6%). Το

υπόλοιπο 19,7% συμπληρώνουν 9 υπήκοοι Πακιστάν (3,8%), 6 Αλγερίας(2,5%), 5

Τουρκίας (2,1%) 4 Μαρόκου (1,7%) και 23 λοιπών χωρών (9.6%).

Το δείγμα περιελάμβανε τρεις ηλιακές ομάδες , 0-15 (9.7 %), 16-30 (54%),

30 και άνω( 23%) και αποτελούνταν από 204 άνδρες και 35 γυναίκες.

Αρχικά εξετάστηκαν οι μεταβλητές διάγνωση και χώρα καταγωγής. Το

43,5% διαγνώσθηκε με κάποια διαταραχή (Ν=104). Το 31,8% του δείγματος

παρουσίασε νευρωσικές, συνδεόμενες με το στρες και σωματόμορφες διαταραχές

(F.40 – F.48) (Ν=76). Aπό αυτούς το 39.5% ήταν υπήκοοι Αφγανιστάν, το 27.5%
 36

Συρίας, το 22.4% Ιράκ, το 10.5% Ιράν, ενώ οι υπήκοοι της Αλγερίας ήταν η μόνη

ομάδα του δείγματος που δεν εκπροσωπούνταν σε αυτές διαταραχές . Διαταραχές

της διάθεσης (F.30 – F.39) παρουσίασε το 5.4% του δείγματος. Το 53.8% προερχόταν

από το Αφγανιστάν, το 15.4% από το Ιράν και από 7.7% εκπροσωπούνταν Ιράκ,

Μαρόκο και λοιπές χώρες και από Συρία 5.6%. Οι ψυχικές διαταραχές και

διαταραχές της συμπεριφοράς οφειλόμενες στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών (F.10

– F.19), εμφανίστηκαν στο 3.3.% του δείγματος (N=8). Το 25% προερχόταν από

Συρία, 25% από Αλγερία και 25% από λοιπές χώρες, ενώ από 12,5% ήταν η

εκπροσώπηση του Αφγανιστάν και του Μαρόκου. Σχιζοφρένεια, σχιζότυπη διαταραχή

και παραληρητικές διαταραχές (F.20 – F.29), παρουσίασε το 1.3% του δείγματος

(Ν=3) και ήταν από Αφγανιστάν, Ιράκ και Συρία. Διαταραχές προσωπικότητας και

συμπεριφοράς (F.60 – F.69), παρουσίασε το 1.7% του δείγματος (Ν=4) από

Αφγανιστάν (n=3) και Πακιστάν (n=1) ( Παράρτημα, διάγραμμα 1, πίνακας 1).

Το 74,5 % του δείγματος δεν ανέφερε ιστορικό ψυχοπαθολογίας. Από αυτούς

που ανέφεραν ιστορικό ψυχοπαθολογίας (Ν=61) στο 36.1% δόθηκε διάγνωση F.40 –

F.48, στο 13.1% F.30 – F.39, στο 11.5% F.10 – F.19 και στο 32.8% δεν δόθηκε καμία

διάγνωση. Από αυτούς που δεν ανέφεραν ιστορικό το 64.6% έμεινε χωρίς διάγνωση

κατά την παραμονή του στο κέντρο ενώ το 30% διαγνώσθηκε ,με F.40 – F.48. (

Παράρτημα, διάγραμμα 3, πίνακας 2).

Οι νευρωσικές, συνδεόμενες με το στρες και σωματόμορφες διαταραχές (F.40

– F.48) εξετάστηκαν ως ξεχωριστές μεταβλητές λόγω της μεγάλης συχνότητάς

τους.(Ν=76). Στο συνολικό δείγμα (Ν=239) Μετατραυματική Διαταραχή Στρες –

ΜΤΔΣ (F43.1) εμφανίστηκε στο 11,3% , Διαταραχή Προσαρμογής (F43.2) στο 9,6%,

, Οξεία Αντίδραση σε στρες (F43.0) στο 8,8% και αποσυνδετικού τύπου διαταραχές
 37

(F 44) στο 2.1%. Το υψηλότερο ποσοστό αγχωδών διαταραχών ήταν στην ηλικιακή

ομάδα 30 και άνω (44.6%).

Όσον αφορά τα τραυματικά γεγονότα, το 71,6% είχε να αναφέρει κάποια

τραυματική εμπειρία. Το 25,1% ανέφερε την απώλεια ατόμου, το 21,8 % τον πόλεμο

και τις ένοπλες συγκρούσεις, το 14,2 % ψυχολογική βία, το 7,1% ψυχολογική και

σωματική βία, το 1,3 % το ταξίδι, 1,3 % σεξουαλική βία και το 0,8 φυλάκιση. Ο

πόλεμος ήταν η τραυματική εμπειρία που αναφέρθηκε συχνότερα από αυτούς που δεν

έλαβαν κάποια διάγνωση (71.2%). Αυτοί που ανέφεραν ως τραυματική εμπειρία την

απώλεια (Ν=60) και όσοι ανέφεραν τον πόλεμο (Ν=52) παρουσίασαν κυρίως

αγχώδεις διαταραχές (38.3% και 23.1% αντίστοιχα). ¨Όσοι ανέφεραν την ψυχολογική

βία (Ν=19) και την ψυχολογική και σωματική βία (Ν=10) παρουσίασαν επίσης

αγχώδεις διαταραχές αλλά με μεγαλύτερο ποσοστό (55.9% και 58% αντίστοιχα) (

Παράρτημα, διάγραμμα 5).

Αυτοί που διαγνώσθηκαν με ΜΤΔΣ ανέφεραν ως τραυματική εμπειρία την

ψυχολογική βία (37%) και την ψυχολογική και σωματική βία (25.9%). Αυτοί που δε

διεγνώσθησαν με ΜΤΔΣ ανέφεραν ως τραυματική εμπειρία την απώλεια (27.4%) και

τον πόλεμο (22.2%). ( Παράρτημα, διάγραμμα 4). Από αυτούς που παρουσίασαν

ψυχική διαταραχή χωρίς να αναφέρουν κάποια τραυματική εμπειρία (N=23), το

26,1% εκδήλωσε αγχώδεις διαταραχές (ΑΔ) (F.40 – F.48), το 30, 4% διαταραχές

εξάρτησης (ΔΕ.), το 17.4% διαταραχές της διάθεσης (ΔΔ.)F.30 – F.39, το 13%

διαταραχές προσωπικότητας και το 3% ψυχωσικές διαταραχές. Αυτοί που ανέφεραν

δυσκολίες προσαρμογής δεν έλαβαν διάγνωση 76% και έλαβαν διάγνωση 33% ΑΔ.

και 12.5% ΔΕ.

 38

Οι τραυματικές εμπειρίες που εμφανίστηκαν με μεγαλύτερη συχνότητα στο

Αφγανιστάν και το Ιράκ ήταν η απώλεια αγαπημένου προσώπου, στη Συρία ο

πόλεμος, και στο Ιράν η ψυχολογική βία. Τα θύματα βασανιστηρίων (Ν=23)

προερχόταν από το Αφγανιστάν (n=2), τη Συρία(n=4), το Ιράκ(n=3), το Ιράν(n=6),,

την Τουρκία(n=3), και τις λοιπές χώρες ( Παράρτημα, διάγραμμα 10).

Από αυτούς που ανέφεραν ιστορικό καταχρήσεων (Ν=22) το 63,6% δεν ανέφερε

κάποια τραυματική εμπειρία. . Επίσης, το 63,6% διαγνώσθηκε με διαταραχές

εξαρτήσεων και το 18.2% με ΑΔ. ( Παράρτημα, διάγραμμα 6, πίνακας 3).

Το 10% του δείγματος χρειάστηκε να λάβει Φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να

αντιμετωπίσει τα συμπτώματα (N=24). Από αυτούς το 33% δεν έλαβε κάποια

διάγνωση το 33,3% διαγνώσθηκε με ΑΔ και το 12,5% ΔΔ. Το 31% των αγχωδών

διαταραχών δεν έλαβε φ/α. και παρασχέθηκαν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης. (

Παράρτημα, διάγραμμα 7).

Το 26.1% του δείγματος εντασσόταν σε ευάλωτες ομάδες ως εξής: ασυνόδευτοι

ανήλικοι (15,1%), θύματα βασανιστηρίων ( 9,6% ) και μονογονεϊκές οικογένειες (1,7

%.) 80.6% των ασυνόδευτων ανήλικων δεν έλαβε καμία διάγνωση και ανέφεραν

συχνότερα ως τραυματική εμπειρία την απώλεια (52.8%) και τον πόλεμο (30.6%) ενώ

οι μονογονεϊκές οικογένειες σε ποσοστό 75% διαγνώσθηκαν με αγχώδεις διαταραχές.

Tα θύματα βασανιστηρίων (Ν=23) διαγνώσθηκαν με αγχώδεις διαταραχές (60.9%)

Πιο συγκεκριμένα, διεγνώσθησαν 43% με ΜΤΔΣ (F 43.1) και ανέφεραν ως

τραυματική εμπειρία την ψυχολογική και σωματική βία (73.9%) Το 34,8% της

ομάδας αυτής δεν έλαβε καμία διάγνωση. Η κατάχρηση ουσιών/αλκοόλ στην ομάδα

αυτή και οι δυσκολίες προσαρμογής δεν είχαν στατιστική σημαντικότητα. (

Παράρτημα, διάγραμμα 8).

 39

Oι μεταβλητές φύλο και ύπαρξη οικογενειακού περιβάλλοντος εξετάστηκαν

μαζί με τη διάγνωση όμως δεν υπήρξε στατιστική σημαντικότητα.. Η πλειοψηφία του

δείγματος (66% ) βρισκόταν στο κέντρο χωρίς οικογενειακό περιβάλλον. Ωστόσο

αυτοί που ήρθαν με οικογένεια (Ν=51) εμφάνιζαν άγχος σε μεγαλύτερο ποσοστό

(80.4%) σε σχέση με αυτούς που ήρθαν μόνοι τους (58%). Με οικογένεια ήρθαν σε

μεγαλύτερο ποσοστό υπήκοοι Ιράκ (36.5%), Συρίας (31.4%) και Ιράν (30.4%). (

Παράρτημα, διάγραμμα 2).

Από την εξέταση των συμπτωμάτων διαπιστώθηκε ότι το 62.8 % του

δείγματος παρουσίασε άγχος/ανησυχία, το 30,1% καταθλιπτική διάθεση, το 24,3%

αϋπνία, το 13,4% φόβο, το 6,7% αυτοκτονικό ιδεασμό, το 6,7% σωματικά

συμπτώματα χωρίς σωματικό αίτιο, το 5,5% σύγχυση, το 5,1% επαναβιώσεις

ψυχοτραυματισμού(flashback), το 4,3% κινητική ανησυχία/ διέγερση, το 3,7%

κοινωνική απόσυρση, το 3,3% συμπτώματα στέρησης, το 2,5% διαταραχές

αντίληψης, το 2,1% αυτοτραυματική/ βίαιη συμπεριφορά, το 2,1% διαταραχές όρεξης

και το 2% εκούσια άρνηση λήψης τροφής. Δυσκολίες προσαρμογής ανέφερε το

13,8% του δείγματος.

 40

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Διάφορα γεγονότα όπως πόλεμος, φυσικές καταστροφές, διαπροσωπική βία, που

επηρεάζουν μεμονωμένα άτομα ή ολόκληρες κοινότητες, δημιουργούν ένα ευρύ

φάσμα αντιδράσεων και συναισθημάτων σε κάθε άτομο. Αυτό εξαρτάται από το είδος

των γεγονότων, τη στήριξη, το προσωπικό και οικογενειακό ιστορικό προβλημάτων

υγείας, το πολιτισμικό υπόβαθρο και τις παραδόσεις (Π.Ο.Υ, 2011). Στην παρούσα

έρευνα εξετάστηκαν οι ψυχικές εκδηλώσεις παράνομα εισερχόμενων μεταναστών και

η σχέση τους με παράγοντες όπως οι παραπάνω. Ο Π.Ο.Υ. υπολογίζει ότι στη

διάρκεια κρίσεων η επικράτηση οξέων ψυχικών διαταραχών όπως ψύχωση ή σοβαρές

μορφές κατάθλιψης αυξάνεται κατά 3-4% και η επικράτηση ήπιων μορφών όπως

κατάθλιψη και άγχος κατά 15-20%. Αυτή η αύξηση σχετίζεται με τη ψυχολογική

πίεση που φέρνει ο τρόμος του πολέμου, τα κατεστραμμένα σπίτια και οι συνθήκες

συνωστισμού (Gavlak, 2016). Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Ύπατης

Αρμοστείας του ΟΗΕ με τίτλο «Παγκόσμιες Τάσεις» (Global Trends), ο αριθμός των

προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των εσωτερικά εκτοπισμένων σε όλο τον

κόσμο, ξεπέρασε τα 50 εκατομμύρια, για πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο. Μέχρι το τέλος του 2013, 51,2 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν αναγκαστεί να

εκτοπιστούν, δηλαδή 6 εκατομμύρια περισσότεροι από τα 45,2 που είχαν καταγραφεί

το 2012. Η τεράστια αυτή αύξηση οφείλεται κυρίως στον πόλεμο της Συρίας, ο οποίος

μέχρι τα τέλη του προηγούμενου έτους είχε εξαναγκάσει 2,5 εκατομμύρια ανθρώπους

να γίνουν πρόσφυγες και 6,5 εκατομμύρια να εκτοπιστούν στο εσωτερικό της χώρας

(UNCHR, 2014). Οι λόγοι της μετανάστευσης έχουν καθοριστικό ρόλο στην

εκδήλωση ψυχικής διαταραχής (APA, 2012).

 41

Οι ψυχοπαθολογικές διαστάσεις του άγχους

Ψυχοπιεστικά και αρνητικά γεγονότα ζωής είναι σημαντικοί παράγοντες για την

εκδήλωση αγχωδών διαταραχών (Ζέρβας, 2006). Στην παρούσα έρευνα το άγχος και

οι αγχώδεις διαταραχές εμφανίστηκαν με τη μεγαλύτερη συχνότητα. . Σύμφωνα με

το Γιουρκό (2001) άγχος προκαλούν οι ελλείψεις, τα εμπόδια, οι καταστάσεις

ακινησίας, οι καταπιεστικές καταστάσεις, οι νέες άγνωστες καταστάσεις, οι απειλές

και οι καταστάσεις αποστέρησης. Ο τρόπος αντιμετώπισης μιας στρεσογόνου

κατάστασης είναι μια δυναμική συναλλαγή που έχει τη δυνατότητα να

μετασχηματίσει τις σχέσεις του ατόμου με το περιβάλλον, ο ρόλος του ατόμου είναι

ενεργητικός και η αντίδραση στο άγχος εξαρτάται από το είδος και περιεχόμενο της

κατάστασης και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου

(Βασιλάκη,2001).

Οι αγχώδεις διαταραχές εμφανίστηκαν σε μεγαλύτερη συχνότητα τόσο σε

αυτούς που ανέφεραν ιστορικό ψυχοπαθολογίας όσο και σε αυτούς που δεν ανέφεραν.

Θα μπορούσε επομένως να υποθέσει κανείς πως η ίδια η διαδικασία της μετακίνησης

σε μια ξένη χώρα καθιστά κάποιον ευάλωτο σε ψυχικές διαταραχές περισσότερο από

ότι η προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία. ¨Όπως επισημαίνεται η μετακίνηση είναι μια

τραυματική εμπειρία με πολλές απώλειες (Γκιωνάκης, 2012) (Bustamante et al,2016).

Αυτοί που ανέφεραν δυσκολίες προσαρμογής αν και δεν ήταν μεγάλο ποσοστό στο

συνολικό δείγμα, διαγνώστηκαν κυρίως με αγχώδεις διαταραχές. Σύμφωνα με τις

αλληλεπιδραστικές προσεγγίσεις για το άγχος, το πιο σημαντικό δεν είναι η φυσική

ένταση του ερεθίσματος αλλά η σημασία που έχει το ερέθισμα για το άτομο, οι

ατομικές διαφορές καθώς και το πλαίσιο. Η ανθεκτικότητα δε βασίζεται στην

 42

ικανότητα ενός ατόμου, αντίθετα, είναι αποτέλεσμα σχέσεων, αλληλοσυνδέσεις και

αλληλεξάρτησης ατόμων και περιλαμβάνει θετικά χαρακτηριστικά που προϋπήρχαν

και διατηρήθηκαν και μετά την αντιξοότητα (Παπαδόπουλος, 2012).

Οι αγχώδεις διαταραχές εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκής με

καταχρήσεις αλκοόλ ή ουσιών για την ανακούφιση των συμπτωμάτων και σε χρόνια

πορεία επιπλοκή με κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό (Ζέρβας, 2006.). Αν και

αναφέρεται ότι οι αυξημένοι ρυθμοί αυτοκτονίας είναι μια επιδημιολογική τάση στην

εθελούσια και εξαναγκαστική μετανάστευση (Lurie, 2007) στη βιβλιογραφία

υπάρχουν αντικρουόμενα δεδομένα (Richter , Lehfeld , Niklewski, 2015) . Η

παρούσα έρευνα επιβεβαιώνει την άποψη ότι αλκοόλ και κατάχρηση ουσιών όπως

και οι αυτοκτονίες δεν είναι συχνές στην α΄ γενιά προσφύγων γιατί η θρησκευτική

και πολιτισμική απαγόρευση έχει ισχυρή επίδραση (ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010).

Υπάρχει αυξημένη χρήση ουσιών στη β΄και γ΄ γενιά μελών προσφυγικών οικογενειών

πιθανώς λόγω δευτερευουσών επιδράσεων διαταραχής, προσφυγικού καθεστώτος,

πολέμου και ψυχοπαθολογίας γονέων (Kinzie, 2009). Εν γένει φαίνεται ότι η δεύτερη

γενιά μεταναστών αντιμετωπίζει περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας εξαιτίας

εσωτερικών συγκρούσεων που μπορεί να βιώνει από την παιδική ηλικία λόγω της

διαφοράς πολιτισμικού περιβάλλοντος που μπορεί να υπάρχει στην οικογένεια και

στους χώρους που κοινωνικοποιούνται (Θεοδωράκης & Χρυσανθοπούλου, 2008)..

Στην παρούσα έρευνα μικρός αριθμός ανέφερε κατάχρηση ουσιών και προερχόταν

από χώρες της Βόρειας Αφρικής. Ένα στοιχείo που έχει προκύψει από τη

βιβλιογραφία και που ενδεχομένως να εξηγεί το παραπάνω εύρημα είναι η τάση που

καταγράφεται η κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών να συσχετίζεται με την πολιτισμική

αφομοίωση στις . χώρες υποδοχής ( Horyniak, Melo, Farrell M., Ojeda, & Strathdee,

2016). Η προσπάθεια ένταξης σε μια διαφορετική κοινωνία περιλαμβάνει πολύ άγχος

 43

και αγωνία που μπορεί να οδηγήσουν είτε πρωτογενώς είτε δευτερογενώς σε

καταχρήσεις. Στην παρούσα έρευνα οι συμμετέχοντες του δείγματος βρισκόταν στο

στάδιο πριν την εγκατάσταση και πιθανώς δε συνέβαιναν ακόμα οι παράγοντες που

θα μπορούσαν να οδηγήσουν κάποιο πρόσφυγα ή μετανάστη σε αλκοόλ ή ουσίες. Το

άγχος της πολιτισμικής αφομοίωσης έχει επισημανθεί σε σχετικές έρευνες ως

επιβαρυντικός παράγοντας για την ψυχική υγεία ιδιαίτερα όταν υπάρχει έδαφος

καταθλιπτικών και συμπτωμάτων ΜΤΔΣ (Kartal & Kiropoulos, 2016). Οι γνωστικές

και συμπεριφορικές προσπάθειες του ατόμου να διευθετήσει, να μειώσει, να αντέξει

τις εσωτερικές και εξωτερικές απαιτήσεις μπορεί να είναι εστιασμένες στην επίλυση

του προβλήματος με την αναζήτηση υποστήριξης ή τη διεκδικητική επίλυση, ή να

είναι εστιασμένες στη ρύθμιση του συναισθήματος που προκύπτει από τα

προβλήματα αποφυγής ερεθίσματος (Βασιλάκη,2001)..

Η αυτοκτονικότητα αναφέρεται σε αρκετές έρευνες που αφορούν αιτούντες

ασύλου και σχετίζεται πιθανώς με την αναζήτηση διεθνούς προστασίας και τη

συνέντευξη ασύλου . (Richter, Lehfeld & Niklewski, 2015). Στην παρούσα έρευνα,

αν και περιλαμβανόταν στο δείγμα αιτούντες ασύλου, η αυτοκτονικότητα ήταν πολύ

μικρή και εκδηλώθηκε κυρίως με αυτοκτονικό ιδεασμό, είτε επειδή ο αριθμός

αιτούντων ήταν πολύ μικρός είτε επειδή η εξέταση του αιτήματος διεθνούς

προστασίας γινόταν σε μεταγενέστερο χρόνο.

Εκτός από το άγχος, τα συμπτώματα που εκδηλώθηκαν συχνά ήταν η

καταθλιπτική διάθεση και η αϋπνία. Ωστόσο η εμφάνιση της καταθλιπτικής

διαταραχής δεν ήταν τόσο συχνή και αυτό το εύρημα έχει προκύψει και σε άλλες

έρευνες που τοποθετούν το ποσοστό της κατάθλιψης στο μεταναστευτικό πληθυσμό

περίπου όσο και στο γενικό πληθυσμό (Lindert & Schinina, 2011). Μικρότερο από

ότι αναφέρεται σε μια αντίστοιχη έρευνα που έγινε στη Σικελία το 2015 ήταν το
 44

ποσοστό αυτών που ανέφεραν δυσκολίες προσαρμογής (Crepet et al. 2017). Αυτό

μπορεί να οφείλεται είτε στις διαφορετικές μεταναστευτικές ομάδες (στη

συγκεκριμένη έρευνα στο δείγμα συμπεριλαμβανόταν αιτούντες ασύλου από χώρες

της Δυτικής Αφρικής ενώ στην παρούσα έρευνα το δείγμα αποτελούσαν άτομα από

μεικτές μεταναστευτικές ροές από χώρες της Μέσης Ανατολής ) είτε στις

αντικειμενικές συνθήκες διαβίωσης. Ωστόσο η διαταραχή προσαρμογής (F43.2)

ήταν η δεύτερη πιο συχνή αγχώδης διαταραχή.

Αν και είναι δύσκολο να οριστεί με ακριβή τρόπο, το άγχος είναι ένα

βασανιστικό συναίσθημα το οποίο εκφράζεται ευθέως ως ένταση, ανησυχία,

ευερεθιστότητα ή μπορεί να εκδηλώνεται με σωματικά ενοχλήματα (Γιουρκός,

2001). Όπως αναφέρεται, στις μεταναστευτικές ομάδες είναι πολύ συχνό φαινόμενο

άγχος, κατάθλιψη και ψυχολογική δυσφορία να εκδηλώνονται με ανεξήγητα

σωματικά συμπτώματα. (Njeru et al. 2016)-(ΚΜΨΥ ΝΑ Κυκλάδων, 2010). Σε

αντίθεση με ότι θα περίμενε κανείς μικρό ποσοστό του δείγματος αυτής της έρευνας

παρουσίασε σωματικά συμπτώματα χωρίς σωματικό αίτιο, πολύ μικρότερο από αυτό

που έλαβε κάποια διάγνωση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι αυτοί που βρισκόταν στο ΚΕΠΥ με

οικογενειακό περιβάλλον εμφάνισαν άγχος σε μεγαλύτερη συχνότητα από όσους

είχαν έρθει μόνοι. Η οικογένεια λειτούργησε σε αυτό το πλαίσιο ως στρεσογόνος και

όχι ως υποστηρικτικός παράγοντας. Το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα της

διαδικασίας εκτίμησης και αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων επηρεάζεται

από περιβαλλοντικούς και ατομικούς παράγοντες όπως προσωπικές εμπειρίες,

χαρακτηριστικά προσωπικότητας, διαθέσιμοι πόροι (Τομάρας & Τριανταφύλλου,

2006). ). Ενδεικτικό είναι πως η οργάνωση «society for junior doctors» το 2015

έστειλαν κάποια μέλη τους από την Αθήνα στη Λέσβο για την παροχή ιατρικών
 45

υπηρεσιών στα κέντρα φιλοξενίας και εκεί διαπίστωσαν ότι κάποιες μητέρες ήταν

τόσο αγχωμένες που δε μπορούσαν να ταΐσουν τα παιδιά τους. (Kousoulis, Ioakeim-

Ioannidou& Economopoulos, 2016). Ενδιαφέρον ανθρωπολογικό στοιχείο των

ευρημάτων είναι ότι οι περισσότεροι που ήρθαν με οικογένεια ήταν οι Ιρακινοί και

Σύριοι.

Το τραύμα και οι ψυχικές εκδηλώσεις σε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες

Κάθε μεταναστευτική ομάδα έχει διαφορετική έκθεση σε τραυματικά γεγονότα πριν

την μετανάστευση (Pumariega et al. 2005). Η έκθεση σε πόλεμο, βία, βασανιστήρια,

εξαναγκαστική μετανάστευση τοποθετεί τους μετανάστες σε υψηλό κίνδυνο για

συγκεκριμένα ψυχικά προβλήματα όπως ΜΤΔΣ, κατάθλιψη, άγχος, διάσχιση

(Kirmayer, et al, 2011). Οι πρόσφυγες έχουν υποστεί πολλαπλές απώλειες-

οικογένεια, χώρα, κοινωνική θέση, κοινωνικό δίκτυο, κύρος, γλώσσα (Kinzie, 2009).

Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας που ασχολείται με την

ψυχοπαθολογία των μεταναστευτικών ομάδων εστιάζεται στη ΜΤΔΣ. Ιδιαίτερη

αναφορά γίνεται στους πρόσφυγες και τους αιτούντες ασύλου καθώς είναι δυο

ομάδες που είναι πιθανό να έχουν υποστεί βία και συγκρούσεις. Η συχνότητα

εμφάνισης ΜΤΔΣ είναι πολύ συχνή στους πρόσφυγες καθώς οι περισσότεροι,

προέρχονται από δύσκολα μέρη και τις περισσότερες φορές πρόκειται για

επιζήσαντες πολέμου ή βασανισμού. (Gemignani στο Beras, 2014). Δυστυχώς στα

πλαίσια της παρούσας έρευνας δεν κατέστη δυνατός αυτός ο διαχωρισμός ωστόσο

και στο παρόν δείγμα η ΜΤΔΣ εμφανίστηκε σε μεγαλύτερη συχνότητα από τις

υπόλοιπες αγχώδεις διαταραχές. Το ποσοστό (11,3%) ήταν κοντά σε σχέση με αυτό

που αναφέρεται σε κάποιες έρευνες (Priebe et al., 2016) ωστόσο κάποιοι άλλοι
 46

ερευνητές έχουν καταγράψει τη διαταραχή αυτή σε διπλάσια ποσοστά (Kinzie.,2009.)

(Ceri., Özlü-Erkilic, Özer, Yalcin, Popow., & Akkaya-Kalayci, 2016) . Πιθανώς η

συχνότητα εμφάνισης της διαταραχής να αυξάνεται στο τρίτο στάδιο της

μετακίνησης, μετά την εγκατάσταση, λόγο της απόστασης που υπάρχει ανάμεσα στο

τραυματικό γεγονός και στην επέλαση των συμπτωμάτων ( Ceri , Özlü-Erkilic et al.,

2016) ¨Όπως αναφέρεται στο ICD-10 , (2008) η έναρξη των συμπτωμάτων

ακολουθεί το τραυματικό γεγονός μετά από λανθάνουσα περίοδο που μπορεί να

κυμαίνεται από μερικές εβδομάδες μέχρι μήνες.

Στην παρούσα έρευνα οι περισσότεροι είχαν να αναφέρουν τραυματικά

γεγονότα και αυτά που αναφέρθηκαν συχνότερα ήταν η απώλεια αγαπημένου

προσώπου, ο πόλεμος και η ψυχολογική βία. Ο καθορισμός του τραυματικού

γεγονότος απαιτεί πολιτισμική γνώση και πολιτισμική ευαισθητοποίηση επειδή η

κουλτούρα παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ένα

γεγονός ως τραυματικό (Ibrahim & Hassan, 2017). Πολιτισμική ευαισθησία και

επίγνωση των επιδράσεων του μαζικού τραύματος είναι κρίσιμη ((Kinzie, 2009). Η

απώλεια και ο αποχωρισμός από την οικογένεια είναι όμως έχει αναφερθεί και από

διαφορετικές μεταναστευτικές ομάδες από αυτές που υπάρχουν στο δείγμα μας(Kartal

& Kiropoulos, 2016) .

Σε άτομα που έχουν υποστεί βασανισμό οι πιο συχνές διαταραχές είναι ΜΤΔΣ,

γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, σωματικές διαταραχές και προβλήματα όπως

μοναξιά, απομόνωση, αϋπνία ( Ceri , Özlü-Erkilic et al., 2016). Στην παρούσα έρευνα

η ομάδα που παρουσίαζε πολύ υψηλή συχνότητα ΜΤΔΣ ήταν τα θύματα

βασανιστηρίων οι περισσότεροι από τους οποίους προερχόταν από το Ιράν. Τα

κλινικά συμπτώματα προσφύγων που είναι θύματα βίας είναι παρόμοια άσχετα από

το πολιτισμικό τους υπόβαθρο (Newman,2016) ωστόσο ο πολιτισμός είναι

 47

καθοριστικός στο τραύμα και θεραπευτές αναγνωρίζουν την ανάγκη για θεραπείες

πολιτισμικά ευαίσθητες ((Baldachin, 2010).. Η θεραπεία πρέπει να γίνεται στο σημείο

επαφής της ψυχικής διαταραχής με το τραύμα με κατανόηση των διαπολιτισμικών

αναγκών. Η πολιτισμική επάρκεια αφορά στις ικανότητες διαχείρισης του αγνώστου

εν γένει (Γκιωνάκης, 2012).

Στις έρευνες που υπάρχουν στη βιβλιογραφία, οι Ιρανοί δεν είναι μια εθνοτική

ομάδα που αναφέρεται συχνά. Οι λόγοι μπορεί να έχουν να κάνουν με τη χώρα

υποδοχής που επιλέγουν οι άνθρωποι αυτοί ή με το κοινωνικό- πολιτισμικό πλαίσιο

με το οποίο επιθυμεί να ασχοληθεί ο κάθε ερευνητής.. Ως επιζήσαντες

βασανιστηρίων αναφέρονται συχνά άνθρωποι από τη Δυτική Αφρική (Rasmussen,

Hawthorne & Keller, 2007), το Ιράκ (Kinzie, 2009) ή και το Πακιστάν (EXIL &

CCAR,2015 ).

Η τραυματική εμπειρία που αναφέρθηκε συχνότερα από τα θύματα

βασανιστηρίων της παρούσας έρευνας ήταν η ψυχολογική και σωματική βία όπως

επίσης και από αυτούς που διαγνώσθηκαν με ΜΤΔΣ. Αυτοί που δεν παρουσίασαν

κάποια διαταραχή ανέφεραν ως τραυματική εμπειρία τον πόλεμο. Συμπεραίνει κανείς

ότι το τραύμα που βιώνει κανείς σε προσωπικό επίπεδο όπως η ψυχολογική βία,

μπορεί να έχει μεγαλύτερη επίπτωση από το συλλογικό, όπως είναι ο πόλεμος.

Σκοπός των βασανιστών είναι να αποδομήσουν τις ταυτότητες και τις

προσωπικότητες αυτών που βασανίζουν ( Ceri , Özlü-Erkilic et al., 2016) και αυτό

φαίνεται πως έχει μεγάλο ψυχικό κόστος. Τα συμπτώματα ΜΤΔΣ και η ψυχολογική

αναστάτωση ενίοτε επισκιάζουν τα σωματικά συμπτώματα που είναι πολύ συχνά σε

θύματα βασανιστηρίων όπως μυοσκελετικά προβλήματα, πονοκέφαλοι, συνθήκες

υποσιτισμού (Williams & Baird, 2016). Ωστόσο συχνά το τραύμα δεν είναι η

προτεραιότητα των προσφύγων μπροστά σε άλλες ανάγκες (Savic et al.2016).

 48

Παρόλο το βιβλιογραφικό ενδιαφέρον οι πρόσφυγες δε ρωτούνται για την

εμπειρία αυτή γιατί πολλοί φοβούνται να ρωτήσουν είτε για να μην προσβάλουν είτε

επειδή φοβούνται την αποκάλυψη για την οποία νιώθουν ανέτοιμοι πρακτικά και

συναισθηματικά να αντιμετωπίσουν. Κάποιες φορές όμως, το τραύμα βρίσκεται τόσο

κοντά στην επιφάνεια που αναδύεται απρόσμενα (CMAJ, 2016).. Η ερώτηση δίνει

την ένδειξη ότι κάποιος ξέρει και μπορεί να ακούσει για αυτό και πρέπει να ρωτά

ξεκάθαρα. (Williams & Baird, 2016).

Για το τραύμα σχετικά με τον πόλεμο στους Σύρους πρόσφυγες μετά τα

γεγονότα που ακολούθησαν την αραβική άνοιξη το 2010-2012, έχουν γίνει λίγες

μελέτες παρότι έχουν απασχολήσει αρκετά την επικαιρότητα ( Ceri , Özlü-Erkilic et

al., 2016.) Πράγματι , στην παρούσα έρευνα το τραύμα που αναφέρθηκε συχνότερα

από τους Σύρους ήταν ο πόλεμος. Σε αντίθεση όμως με βιβλιογραφικές αναφορές

(Ibrahim & Hassan, 2017), (Nasiroglou & Ceri, 2016), η κατάθλιψη εμφανίστηκε με

μικρή συχνότητα όχι μόνο στους Σύρους αλλά και στο σύνολο του δείγματος.

Μεγαλύτερη συχνότητα διαταραχών διάθεσης εμφάνισαν οι Αφγανοί υπήκοοι και ως

τραυματική εμπειρία αναφέρθηκε η απώλεια αγαπημένου προσώπου, ενώ ήταν και η

μεγαλύτερη πληθυσμιακά εθνοτική ομάδα που προσήλθε στο κλιμάκιο

ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών.

Οι μεταναστευτικές ομάδες των Αφγανών αποτελούνται από αυτούς που

ταξιδεύουν πρώτη φορά για λόγους προστασίας, αυτούς που ταξιδεύουν για

οικονομικούς λόγους και τους μετανάστες β’ γενιάς που δε μπορούν ή δε θέλουν να

επιστρέψουν στο Αφγανιστάν καταλήγοντας το 2013 οι Αφγανοί να είναι ο

μεγαλύτερος προσφυγικός πληθυσμός στον πλανήτη (Δημητριάδη, 2013). Η

μετακίνηση στην Ελλάδα πραγματοποιείται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κινητικότητας

και αναζήτησης χώρας υποδοχής αφού σύμφωνα με την Ύ.Α. το 2010 το 1/3 των
 49

Αφγανών ζούσε στην απόλυτη φτώχια. (Δημητριάδη, 2013). Η απογοήτευση, η

αποθάρρυνση, η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα των απωλειών που σχετίζονται με τη

μετανάστευση (Kirmayer, et al, 2011).

Ένας άλλος παράγοντας που εξηγεί την αυξημένη ψυχολογική δυσφορία που

εμφανίστηκε στους Αφγανούς σε σχέση με τους Σύριους είναι η διαταγή του

αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας για την αναβολή της απομάκρυνσης και την

ακόλουθη άρση της κράτησης των υπηκόων της Συρίας με τά από παρέμβαση της

Υ.Α. (Δαφνής, 2013) κάτι που τους καθιστούσε ουσιαστικά μη απελάσιμους, σε

αντίθεση με τους Αφγανούς και υπηκόους άλλων χωρών που, εκτός των ευάλωτων

ομάδων, υπόκειντο σε καθεστώς κράτησης. Οι παράγοντες κίνδυνου μετά τη

μετανάστευση είναι περισσότεροι για οικονομικούς μετανάστες και αιτούντες

ασύλου λόγω της επαπειλούμενης απέλασης (Priebe et al., 2016) . Από το 1979 που

έγινε πραξικόπημα στο Αφγανιστάν, γινόταν πολλές μελέτες στις ΗΠΑ, το 2001

όμως μετά την επίθεση η πολιτική άλλαξε, οι πρόσφυγες ακολούθησαν νέες

διαδρομές και οι μελέτες σταμάτησαν (Δημητριάδη, 2013). Αυτό το γεγονός

αναδεικνύει τις τάσεις που δημιουργούνται μέσα στην επιστημονική κοινότητα για

ζητήματα που έχουν πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις.

. Η εξαναγκαστική μετανάστευση έχει συνδεθεί με τραυματικά γεγονότα και

κατάχρηση αλκοόλ/ ουσιών (Horyniak et al., 2016). Στην παρούσα έρευνα αυτοί που

ανέφεραν τραυματικές εμπειρίες δεν ανέφεραν ιστορικό καταχρήσεων και αυτοί που

έλαβαν διάγνωση διαταραχών εξαρτήσεων δεν είχαν να αναφέρουν τραυματικές

εμπειρίες. Επίσης η εμφάνιση διαταραχών αποσυνδετικού τύπου ήταν πολύ μικρή σε

σχέση με αυτούς που ανέφεραν τραυματικά γεγονότα αν και είναι διαταραχές που στη

βιβλιογραφία έχουν συνδεθεί αρκετά με μεταναστευτικές και διαπολιτισμικές ομάδες

 50

ασθενών και τον ψυχικό πόνο παρότι δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες (Priebe et al.,

2016).

Ασυνόδευτοι Ανήλικοι

Στην παρούσα έρευνα η πολυπληθέστερη ευάλωτη ομάδα ήταν ασυνόδευτοι ανήλικοι

(ΑΣ.ΑΝ.) και ένα μεγάλο κομμάτι της βιβλιογραφίας έχει ασχοληθεί μαζί τους,

κυρίως μετά την εγκατάσταση τους στις χώρες υποδοχής. Στη Γερμανία τα

τραυματικά γεγονότα που ανέφεραν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ήταν πόλεμος/ένοπλες

συγκρούσεις , θάνατος/τραυματισμός αγαπημένου προσώπου, φυλάκιση/βασανισμός,

μάρτυρας / βίωμα τραύματος με όπλο, οικογενειακή βία, στράτευση ως στρατιώτης,

σεξουαλική κακοποίηση, υψηλά επίπεδα ντροπής. Όλα αυτά διαπιστώθηκε ότι έχουν

υψηλή σχέση με την οξύτητα συμπτωμάτων ΜΤΔΣ (Stotz et al. 2015). Ωστόσο, σε

έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Νορβηγία διαπιστώθηκε ότι οι καθημερινές

δυσκολίες και οι στρεσογόνοι παράγοντες μετά τη μετανάστευση σχετίζονται

περισσότερο με κατάθλιψη από γεγονότα που προηγήθηκαν της μετανάστευσης και

μπορεί να σχετίζονται με πόλεμο και τραύμα. (Keles, Friborg, Idsøe, Sirin, and

Oppedal, 2016). Πράγματι, στην παρούσα έρευνα οι ασυνόδευτο ανήλικοι που

εξετάστηκαν αν και ανέφεραν τραυματικά γεγονότα όπως απώλεια και πόλεμος, δεν

έλαβαν διάγνωση, παρά ελάχιστοι. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι πολλά παιδιά που

αντιμετώπισαν έκθεση σε πόλεμο και πολιτική βία καταφέρνουν να έχουν σχετικά

καλή ψυχική υγεία (Kirmayer, et al, 2011). Μια εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι οι

ΑΣ.ΑΝ. του δείγματος βρισκόταν ακόμα στο δεύτερο στάδιο του μεταναστευτικού

ταξιδιού τους και όχι στο τρίτο όπου εκεί υπάρχουν οι περισσότερες ματαιώσεις

(Kirmayer, et al, 2011) (Slobodin & de Jong, 2015) . Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση
 51

είναι αυτή του Kohli (2006) που προσπαθεί να εξετάσει αυτά που οι ΑΣ.ΑΝ δε λένε

και όχι μόνο αυτά που λένε. ¨Όπως καταλήγει, η ευάλωτη αυτή ομάδα σωπαίνει και

παραμένει στην ουσία ένα κλειστό βιβλίο είτε λόγω φόβου είτε λειτουργώντας

προστατευτικά μέσα σε ένα άγνωστο και ξένο περιβάλλον (Keles, et al. 2016).

Αξίζει να αναφερθεί ότι η πραγματική ηλικία ενός νεαρού πρόσφυγα είναι

δύσκολο να πιστοποιηθεί καθώς δεν υπάρχουν, τουλάχιστον στην Ελλάδα,

σταθμισμένα επιστημονικά εργαλεία. Επομένως, κατά την άφιξή τους, ανάλογα με τα

οφέλη που υποθέτουν ότι μπορεί να έχουν στη χώρα υποδοχής πολλοί νεαροί μπορεί

να δηλώνουν λανθασμένα μικρότερη ή μεγαλύτερη ηλικία (Hebebrand et al.

2016)..Ωστόσο επισημαίνεται ότι είναι σημαντικό να αναγνωριστούν νέοι πρόσφυγες

με αναπτυσσόμενες ή προϋπάρχουσες σοβαρές ψυχικές διαταραχές και να

διασφαλιστεί η πρόσβαση σε ψυχιατρική θεραπεία καθώς το ρίσκο για διαταραχή

είναι ιδιαίτερα αυξημένο ιδιαίτερα σε ασυνόδευτους που έχουν υποστεί κράτηση

(Hebebrand et al. 2016). Η αντίδραση της «Ευρωπαϊκής Κοινωνίας της ψυχιατρικής

παιδιού & εφήβου»(ESCAP) στους αυξανόμενους ρυθμούς προσφύγων που

εισέρχονται στην Ευρώπη ήταν ένα ερευνητικό σχέδιο για την ψυχική υγεία παιδιών

και εφήβων προσφύγων που περιλαμβάνει πολλές δραστηριότητες για την οργάνωση

της γνώσης ώστε να υποστηριχθεί η φροντίδα της ψυχικής υγείας όπως εργαλεία,

κατευθυντήριες οδηγίες, εγχειρίδια που διατίθενται σε γονείς και επαγγελματίες

(Anagnostopoulos, Heberbrand & Eliez, 2016).

Προτάσεις

Η κατάσταση της ψυχικής υγείας και η πιθανότητα τραυματικών γεγονότων

είναι συχνά και σημαντικά θέματα στη διαχείριση του μεταναστευτικού πληθυσμού
 52

για αυτό και η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης είναι

θα έπρεπε να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές υπηρεσίες υγείας (Crepet et al. 2017).

Όσο οι κοινωνίες βρίσκονται σε κρίση οι άνθρωποι θα βρίσκονται συνεχώς σε κίνηση,

σε κρίση μεταξύ ευαλωτότητας και ανθεκτικότητας (Παπαδόπουλος, 2012). Ο

πόλεμος και η μετανάστευση παραμένουν παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση

ψυχικών διαταραχών πολλά χρόνια μετά την εγκατάσταση λόγω των παρελθόντων

τραυματικών γεγονότων και λόγω της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης μετά τη

μετανάστευση (CMAJ, 2015). Η αποτροπή των τραυμάτων του πολέμου είναι πέρα

από τον έλεγχο των χωρών υποδοχής όμως μπορούν να επηρεάσουν τις προκλήσεις

που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενοι βελτιώνοντας τις πολιτικές εγκατάστασης

(CMAJ, 2015). O Π.Ο.Υ. αναγνωρίζει ότι πολλοί πρόσφυγες έρχονται άμα τη άφιξη

τους με τραύμα και τα κέντρα για Έλεγχο και Πρόληψη ασθενειών έχουν οδηγίες για

αναγνώριση των αναγκών ψυχικής υγείας (McGuinness & Durand, 2015). Καθώς στη

διάρκεια και μετά την κρίση χρειάζονται προγράμματα ψυχικής υγείας αυτοί που

δουλεύουν στα πρακτορεία εγκατάστασης λένε ότι η αναγνώριση είναι αδύνατη και

αφορά κυρίως φυματίωση και AIDS (Gavlak, 2016).

Κάποιες προτάσεις που γίνονται προς τα υπουργεία υγείας για την ψυχική

υγεία και ψυχοκοινωνική υποστήριξη κατά τη διάρκεια ανθρωπιστικών κρίσεων

είναι η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στην

εθνική υγεία και στα προγράμματα ετοιμότητας για έκτακτες ανάγκες , η εφαρμογή

εθνικών κατευθυντηρίων οδηγιών, προδιαγραφών και υποστηρικτικών εργαλείων για

την παροχή ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε επείγουσες

καταστάσεις, η ενδυνάμωση της ικανότητας επαγγελματιών υγείας να αναγνωρίσουν

και να διαχωρίσουν τις ψυχικές διαταραχές σε προτεραιότητα στη διάρκεια

έκτακτων αναγκών και τέλος, η υλοποίηση ευκαιριών που δημιουργούνται σε

 53

έκτακτες ανάγκες με σκοπό να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη βιώσιμων υπηρεσιών

ψυχικής υγείας ( IASC, 2010).

. Η πλειοψηφία των μελετών σχετικά με τους πρόσφυγες βασίζεται σε

εργαλεία αυτοαναφοράς και συνεντεύξεις μέσω διερμηνέα (Ceri , Özlü-Erkilic et al.,

2016 ) .Στο πεδίο της ψυχολογίας το βασικό εργαλείο αξιολόγησης είναι το

ψυχομετρικό τεστ όμως αυτοί που κάνουν τις εκτιμήσεις σε πλαίσια με τέτοιους

πληθυσμούς όπου εκπροσωπούνται συγκεκριμένες γλώσσες και κουλτούρες δε

μιλούν τη γλώσσα τους ούτε είναι εξοικειωμένοι με την κουλτούρα του ανθρώπου

που αξιολογούν (APΑ, 2012). Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται δε

χρησιμοποιούνται καν με το σωστό τρόπο καθώς δεν είναι σταθμισμένα στον

πληθυσμό στον οποίο θα εφαρμοστούν, τα πλαίσια στα οποία γίνεται η αξιολόγηση

είναι συχνά μη οικεία και σε όχι βέλτιστες συνθήκες εξέτασης και υπάρχουν πολύ

λίγες προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τρόπο που δε δημιουργεί

διακρίσεις (APΑ, 2012). Η ψυχολογία ως πεδίο πρέπει να αναγνωρίσει αυτούς τους

περιορισμούς. Θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται κατάλληλα όργανα αξιολόγησης και

καταρτισμένοι ψυχολόγοι και όταν η αξιολόγηση γίνεται μέσω διερμηνέων πρέπει να

δίνεται μεγάλη προσοχή στις διαγνώσεις και στις διερμηνείες. Στις υπηρεσίες και

προγράμματα ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη προϋπόθεση η διαπολιτισμική

διάσταση, καθώς η πολιτισμική ταυτότητα του θεράποντα και το σύστημα υπηρεσιών

υγείας επηρεάζουν τη διάγνωση και τη θεραπεία (APΑ, 2012). Μια πρόταση σε

ειδικούς ψυχικής υγείας είναι να αναπτύξουν εξειδίκευση δουλεύοντας με πρόσφυγες

από συγκεκριμένες εθνικότητες . Ενώ είναι σημαντικό να μάθει κανείς όσα

περισσότερα μπορεί για μια συγκεκριμένη κουλτούρα, η εμπειρία της κλινικής

αλληλεπίδρασης με ένα συγκεκριμένο πληθυσμό μπορεί να εμπλουτίσει τις γνώσεις

 54

τους για αυτή την ομάδα και να τους επιτρέψει να αποκτήσει τη δική τους ταυτότητα

ως επαγγελματίες (Rustad,2006).

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Ο πρώτος περιορισμός της έρευνας ήταν το σχετικά μικρό δείγμα το οποίο δεν

επέτρεπε περαιτέρω αναλύσεις όσο αφορά της ομάδες, για παράδειγμα ανάλογα με τη
 55

χώρα προέλευσης ή το νομικό καθεστώς. Ο δεύτερος περιορισμός ήταν η χρήση

οργάνου διαλογής το οποίο δημιουργήθηκε ad hoc και όχι ενός δομημένου οργάνου

το οποίο θα μπορούσε να μας δώσει επιπλέον γνώση για τις διάφορες παραμέτρους

ψυχοπαθολογίας αν και λόγω πολυπολιτισμικότητας θα ήταν δύσκολο να βρεθεί

εργαλείο κατάλληλο για όλες τις μεταναστευτικές ομάδες που περιελάμβανε το

δείγμα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
 56

Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα η πρώτη υπόθεση για τις τραυματικές

εμπειρίες και την ύπαρξη ψυχοπαθολογίας επιβεβαιώθηκε εν μέρει. Η ύπαρξη

ψυχοπαθολογίας εμφανίζεται με συγκεκριμένες τραυματικές εμπειρίες, κυρίως την

ψυχολογική και σωματική βία, και όχι τόσο με τον πόλεμο.

Η δεύτερη ερευνητική υπόθεση δεν επιβεβαιώθηκε καθώς η πλειοψηφία των

ανθρώπων που ανέφερε ιστορικό καταχρήσεων δεν ανέφερε κάποια τραυματική

εμπειρία. Επίσης η σχέση των θυμάτων βασανιστηρίων, οι οποίοι ανέφεραν με

μεγάλη συχνότητα τραυματικές εμπειρίες, με τις καταχρήσεις δεν είχε στατιστική

σημαντικότητα.

Η τρίτη ερευνητική υπόθεση αφορούσε το ιστορικό ψυχοπαθολογίας και την

εμφάνιση ψυχοπαθολογίας στο παρόν. Επιβεβαιώθηκε εν μέρει, καθώς οι

περισσότεροι από αυτούς που είχαν ιστορικό έλαβαν διάγνωση κατά τη διάρκεια

παραμονής τους στο ΚΕΠΥ. Ωστόσο η διαταραχή που εμφάνισαν (αγχώδεις) και η

συχνότητα με την οποία την εμφάνισαν ήταν πολύ κοντά με αυτούς που δεν ανέφεραν

ιστορικό ψυχοπαθολογίας.
 57

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Anagnostopoulos, D.C., Heberbrand, J., Eliez, S. et al (2016). European Society of

Child and Adolescent Psychiatry: position statement on mental health of child and

adolescent refugees. Eur Child Adolesc Psychiatry (2016) 25: 673.

doi:10.1007/s00787-016-0882-x\

2. APA (American Psychological Association), Presidential Task Force on Immigration.

(2012). Crossroads: The psychology of immigration in the new century. Retrieved

from http://www.apa.org/topics/immigration/report.aspx

3. Arnetz J., Rofa Y., Arnetz B., Ventimiglia M. & Jamil,H (2014). Resilience as a

Protective Factor against the Development of Psychopathology among Refugees J

Nerv Ment Dis . 2014 March ; 201(3): 167–172.doi:10.1097/NMD.0b013e3182848afe

4. Baldachin J. (2010) . The Problematic Nature of Using Western Treatments for

PTSD in Non-Western Settings and a Discussion of Culturally Sensitive

Interventions, Columbia University Academic

Commons, https://doi.org/10.7916/D8KH0VB9.

5. Beras Ε.( 2014). Translating Trauma: the challenge of treating refugee with PTSD.

http://wesa.fm/post/translating-trauma-challenge-treating-refugees-ptsd

6. Blazquez, A., Castro-Fornieles, J., Baeza, I., Morer, A., Martinez, E., & Lazaro, L.

(2014). Differences in Psychopathology Between Immigrant and Native Adolescents

Admitted to a Psychiatric Inpatient Unit. Journal of Immigrant and Minority Health,

17(6), 1715–1722. http://doi.org/10.1007/s10903-014-0143-3

 58

7. Bradby, H., Humphris, R., Newall, D., & Phillimore, J. (2015). Public health aspects

of migrant health: a review of the evidence on health status for refugees and asylum

seekers in the European Region the Health Evidence network HEn and the wHo

Public Health aspects of Migration in Europe project.

8. Bustamante, L. H. U., Leclerc, E., Mari, J. de J., & Brietzke, E. (2016). It is time to

prepare mental health services to attend to migrants and refugees. Revista Brasileira

de Psiquiatria, 38(3), 263–264. http://doi.org/10.1590/1516-4446-2015-1883

9. Ceri, V., Özlü-Erkilic, Z., Özer, Ü., Yalcin, M., Popow, C., & Akkaya-Kalayci, T.

(2016). Psychiatric symptoms and disorders among Yazidi children and adolescents

immediately after forced migration following ISIS attacks. Neuropsychiatrie : Klinik,

Diagnostik, Therapie Und Rehabilitation : Organ Der Gesellschaft Osterreichischer

Nervenarzte Und Psychiater, 145–150. http://doi.org/10.1007/s40211-016-0195-9

10. CMAJ (2016). Syrian refugees’ mental health is top priority. (2016), 187(18),

8872147. https://doi.org/10.1503/cmaj.109-5183

11. Crepet, A., Rita, F., Reid, A., Boogaard, W. Van Den, Deiana, P., Quaranta, G., …

Carlo, S. Di. (2017). Mental health and trauma in asylum seekers landing in Sicily in

2015 : a descriptive study of neglected invisible wounds. Conflict and Health, 1–11.

https://doi.org/10.1186/s13031-017-0103-3

12. Diversity Council. (2007). Refugees & War : The Lasting Effects. Diversity Toolkit 1,

36–40.

13. EXIL (Asociación ) & CCAR ( Comissió Catalana d’Ajuda al Refugiat). (2015).

Good Practices with Victims of Torture. Barcelona.

 59

14. Gerritsen, A.A.M., Bramsen, I., Devillé, W. et al.(2016). Physical and mental health

of Afghan, Iranian and Somali asylum seekers and refugees living in the

Netherlands. Soc Psychiat Epidemiol (2006) 41: 18. doi:10.1007/s00127-005-0003-5

15. Groen, S. P. N., & Richters, A. (2017). Cultural Identity Among Afghan and Iraqi

Traumatized Refugees : Towards a Conceptual Framework for Mental Health Care

Professionals. https://doi.org/10.1007/s11013-016-9514-7

16. Jefee-Bahloul, H., Barkil-Oteo, A., Pless-Mulloli, T., & Fouad, F. M. (2015). Mental

health in the Syrian crisis: Beyond immediate relief. The Lancet, 386(10003), 1531.

https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)00482-1

17. Hatch, S. L., Gazard, B., Williams, D. R., Frissa, S., Goodwin, L., SELCoH Study

Team, & Hotopf, M. (2016). Discrimination and common mental disorder among

migrant and ethnic groups: findings from a South East London Community sample.

Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 51(5), 689–701.

https://doi.org/10.1007/s00127-016-1191-x

18. Hebebrand, J., Anagnostopoulos, D., Eliez, S., & Linse, H. (2016). A first assessment

of the needs of young refugees arriving in Europe : what mental health professionals

need to know. European Child & Adolescent Psychiatry, 25(1), 1–6.

https://doi.org/10.1007/s00787-015-0807-0

19. Horyniak, D., Melo, J. S., Farrell R. M., Ojeda, V. D. & Strathdee S. A. (2016).

Epidemiology.of Substance Use among Forced Migrants: A Global Systematic

Review Plos One

20. IASC Reference Group for Mental Health and Psychosocial Support in Emergency

Setting .(2010). Mental Health and Psychosocial Support in Humanitarian

Emergencies: What Should Humanitarian Health Actors Know? Geneva.

 60

21. Kartal, D., & Kiropoulos, L. (2016). Effects of acculturative stress on PTSD,

depressive, and anxiety symptoms among refugees resettled in Australia and Austria.

European Journal of Psychotraumatology, 7, 1–11.

https://doi.org/10.3402/ejpt.v7.28711

22. Keles S., Friborg O., Idsøe T., Sirin S., and Oppedal B.(2016). Depression among

unaccompanied minor refugees: the relative contribution of general and acculturation-

specific daily hassle Ethnicity & Health ;21 ( 3)

23. Kirmayer, L. J., Narasiah, L., Munoz, M., Rashid, M., Ryder, A. G., Guzder, J.,

Pottie, K. (2011). Common mental health problems in immigrants and refugees:

General approach in primary care. Cmaj, 183(12), 959–967.

http://doi.org/10.1503/cmaj.090292

24. Kohli (2006). The sound of silence: Listening to what Unaccompanied Asylum-

seeking Children Say and do not Say. British Journal of Socal Work 36,707-721

25. Lurie I. (2009). Psychiatric Care in restricted conditions for work Migrants, refugees

and asylum seekers: experience of the open clinic for work Migrants and, Israel, 2006

refugees. Isr J Psychiatry Relat Sci ; 46(3) 172-181

26. McGuinness TM, Durand SC. (2015). Mental Health of Young Refugees J Psychosoc

Nurs Ment Health Serv.;53(12):16-8. doi: 10.3928/02793695-20151116-01

 61

27. Nasiroglou S. & Ceri V. (2016). Posttraumatic stress and depression in Yazidi

refugees, Neuropsychiatric Disease and Treatment ; 12. 2941–2948.

28. Njeru, J. W., Dejesus, R. S., Sauver, J. S., Rutten, L. J., Jacobson, D. J., Wilson, P., &

Wieland, M. L. (2016). Utilization of a mental health collaborative care model among

patients who require interpreter services. International Journal of Mental Health

Systems, 4–9. https://doi.org/10.1186/s13033-016-0044-z

29. Nygaard, M., Sonne, C., & Carlsson, J. (2017). Secondary psychotic features in

refugees diagnosed with post-traumatic stress disorder: a retrospective cohort study.

BMC Psychiatry, 17(1), 5. http://doi.org/10.1186/s12888-016-1166-1

30. Pumariega, J.& B Rothe, E.,. (2005). Mental Health of Immigrants and Refugees,

41(5), 581–597. https://doi.org/10.1007/s10597-005-6363-1

31. Priebe S, Giacco D, El-Nagib R (2016). Public health aspects of mental health among

migrants and refugees: a review of the evidence on mental health care for refugees,

asylum seekers and irregular migrants in the WHO European Region. Copenhagen:

WHO Regional Office for Europe; (Health Evidence Network (HEN) Synthesis

Report 47).

32. Lindert J. & Schinina S (2011). Mental health of refugees and asylum-seekers.

Migration and health in the European Union. Rechel Β., Mladovsky P., Devillé W.,

Rijks B. Petrova-Benedict R., Mc Kee (Eds). WHO

33. Premand N,, Baeriswyl-Cottin R, Gex-Fabry M, Hiller N, Framorando D, Eytan

A, Giannakopoulos P, Bartolomei J.. (2017) Determinants of Suicidality and of

Treatment Modalities in a Community Psychiatry Sample of Asylum Seekers. The

Journal of Nervous and Mental Disease. Publish Ahead of Print

 62

34. Refugees Services (n.d.) Working with Refugees with PTSD. Informational Guide.

National partnership for community training. Gulf coast Jewish family & community

services.

35. Richter, Lehfeld & Niklewski (2015).Waiting for Asylum: Psychiatric Diagnosis in

Bavarian Admission Center. Gesundheitswesen; 77(11): 834-838 DOI: 10.1055/s-

0035-1564075

36. Savic, M., Chur-Hansen, A., Mahmood, M. A., & Moore, V. M. (2016). “We don”t

have to go and see a special person to solve this problem’: Trauma, mental health

beliefs and processes for addressing “mental health issues” among Sudanese refugees

in Australia. The International Journal of Social Psychiatry, 62(1), 76–83.

http://doi.org/10.1177/0020764015595664

37. Schock, K., Bo, M., Rosner, R., Wenk-ansohn, M., & Knaevelsrud, C. (2016). of a

longitudinal study, 1, 1–11.

38. Siddiqui, F., Lindblad, U., & Bennet, L. (2014). Physical inactivity is strongly

associated with anxiety and depression in Iraqi immigrants to Sweden : a cross-

sectional study, 14(1), 1–8. https://doi.org/10.1186/1471-2458-14-502

39. Slobodin, O., & de Jong, J. T. V. M. (2015). Mental health interventions for

traumatized asylum seekers and refugees: What do we know about their efficacy? The

International Journal of Social Psychiatry, 61(1), 17–26.

http://doi.org/10.1177/0020764014535752

40. Söndergaard, H. P., Ekblad, S., & Theorell, T. (2003). Screening for post-traumatic

stress disorder among refugees in Stockholm. Nordic Journal of Psychiatry,

41. 57(3), 185–189. http://doi.org/10.1080/08039480310001328

 63

42. Stotz, S. J., Elbert, T., Mu, V., & Schauer, M. (2015). The relationship between

trauma, shame, and guilt: findings from a community-based study of refugee minors

in Germany, European Journal of Psychotraumatology (2015) 1, 1–10.

43. Tarricone, I., Braca, M., Allegri, F., Barrasso, G., Bellomo, A., Berlincioni, V.,

Turella, E. (2014). First-episode psychosis and migration in Italy ( PEP-Ita migration

): a study in the Italian mental health services.

44. UNCHR (1984). Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων Και Άλλων Τρόπων Σκληρής,

Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας. Ν. 1782 της 1/3 Μαρτίου

1988 : Κύρωση της Σύμβασης κατά των Βασανιστηρίων και Άλλων Τρόπων Σκληρής,

Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΦΕΚ 116, τ. Α΄)].

45. WHO. (2016). Reforming mental health in Lebanon amid refugee crises. Bulletin

World Health Organization, 94, 564–565. https://doi.org/10.2471/BLT.16.030816

46. Williams, A. C. D. C., & Baird, E. (2016). Special Considerations for the Treatment

of Pain from Torture and War. Current Anesthesiology Reports, 319–326.

https://doi.org/10.1007/s40140-016-0187-0

47. Yang J. (I2013). Mental health crisis hits Syria’s refugee camp. Retrieved from

https://www.thestar.com/news/world/2013/10/11/mental_health_crisis_hits_syrias_ref

ugee_camps.html

48. Βασιλάκη Αρ. (2013). Μεικτές μεταναστευτικές ροές - η κατάσταση στα σύνορα.

Παρουσίαση στο Σεμινάριο «Βασικές Αρχές Προστασίας Προσφύγων & Ζητήματα

Προστασίας & Υποστήριξης Ασυνόδευτων Ανηλίκων» Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για

τους Πρόσφυγες , Αθήνα.

49. Γκιωνάκης Γ. (2012.) Όταν τα δικαιώματα φαντάζουν πολυτέλεια: φροντίδα της

ψυχικής υγείας των μεταναστών. Σύναψις 27 (8), σελ. 42-45.

 64

50. Γιουρκός Κ.(2001). Ιδιοσυγκρασία & άγχος: επιστημονικές έρευνες και διαπιστώσεις.

Το Στρες, το άγχος και η αντιμετώπιση τους. Επιµέλεια έκδοσης: Μπεζεβέγκης Ηλ.

Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα.

51. Δαφνής Γ. (2013). Η διοικητική κράτηση υπηκόων τρίτων χωρών,

συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων άσυλο και ασυνόδευτων ανηλίκων .

παρουσίαση στο Σεμινάριο «Βασικές Αρχές Προστασίας Προσφύγων & Ζητήματα

Προστασίας & Υποστήριξης Ασυνόδευτων Ανηλίκων» Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για

τους Πρόσφυγες , Αθήνα.

52. Δημητριάδη, Δ. Α. (2013.). Η μετανάστευση από το Αφγανιστάν προς τρίτες χώρες

και την Ελλάδα . Η μετανάστευση από το Αφγανιστάν προς τρίτες χώρες και την

Ελλάδα, Ελληνικό Ίδρυμα Εξωτερικής & Ευρωπαϊκής Πολιτικής. Αθήνα..

53. Ζέρβας Γ. (2006). Αγχώδεις Διαταραχές. Σύγγραμμα Ψυχιατρικής . Επιµέλεια

έκδοσης Λύκουρας & Σολδάτος. Εκδόσεις Βήτα. Αθήνα

54. Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ΝΑ Κυκλάδων (2010). Διαπολιτισμική Προσέγγιση

της Ψυχικής Υγείας στο

https://kinitimonada.wordpress.com/2010/06/24/%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF

%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B

9%CE%BA%CE%AE-

%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9%C

F%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-

%CF%88%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA/
 65

55. Οδηγός Επίγνωσης της Πολιτισμικής Ετερότητας (2002). Επιστημονική επιμέλεια

ελληνικής έκδοσης: Νίκος Γκιωνάκης. Αθήνα 2010

56. Παπαδόπουλος, Ρ. K. (2012). Ψυχοκοινωνικές Αναταράξεις Πέραν της διαταραχής

του τραύματος. Παρουσίαση

57. Σκώκου M. Γιαννακοπούλου M.& .Γουρζής Φ. (2012) Μετατραυματική Διαταραχή

Στρες με Ψυχωτικά Συμπτώματα: Μια Περίπτωση Πραγματογνωμοσύνης.

Ανάρτηση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχιατροδικαστικής. Αθήνα

58. Τομάρας Βλ. & Τριανταφύλλου Ευ. (2006) Ψυχιατρική Κοινωνιολογία . Σύγγραμμα

Ψυχιατρικής . Επιµέλεια έκδοσης Λύκουρας & Σολδάτος. Εκδόσεις Βήτα. Αθήνα

59. Υπηρεσία Ασύλου (2016). Παράνομη Μετανάστευση & Άσυλο. Υπουργείο

Μεταναστευτικής Πολιτικής http://asylo.gov.gr

60. Χατζησάββας Σ. (2000) Σεμινάριο Ψυχικής Υγείας. Κινητή Μονάδα Ψυχιατρικής

Περίθαλψης Θράκης- εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας.

Αλεξανδρούπολη

61. UNCHR(n.d.). Ο Νόμος στην Ελλάδα.(http://www.unhcr.gr/prostasia/nomiki-

prostasia/o-nomos-stin-ellada.html

62. ΠΟΥ (2008).Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων

Υγείας (2008).

63. Σαραντίδης (2008), Μετανάστευση & Ψυχική Υγεία. Διασχίζοντας τα σύνορα,

Διαιώνιση ή φροντίδα του τραύµατος ; Επιµέλεια έκδοσης : Νίκος Γκιωνάκης .Συν-

ειρμός & Βαβέλ. Αθήνα

64. ΠΟΥ (2011 ).Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας Οδηγός για εργαζόμενους.
 66

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
 67

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1. ΧΩΡΑ- ΔΙΑΓΝΩΣΗ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2 . ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΩΡΑ- ΑΓΧΟΣ

 68

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΩΡΑ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.-ΜΤΔΣ-ΤΡΑΥΜΑ
 69

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5. ΔΙΑΓΝΩΣΗ- ΤΡΑΥΜΑ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6. ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ-ΔΙΑΓΝΩΣΗ
 70

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7. ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ-ΤΡΑΥΜΑ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8. Φ/Α ΤΩΡΑ-ΔΙΑΓΝΩΣΗ

 71

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 9. ΕΥΑΛΩΤΗ ΟΜΑΔΑ-ΤΡΑΥΜΑ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 10. ΧΩΡΑ- ΤΡΑΥΜΑ

 72

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΧΩΡΑ- ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Chi-Square Tests

Value df Asymp.
Sig. (2-
sided)

Pearson Chi-Square 68,070a 40 ,004

Likelihood Ratio 59,584 40 ,024
Linear-by-Linear Association 8,622 1 ,003
N of Valid Cases 239

P<0,05

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ-ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΩΡΑ

Chi-Square Tests

Value df Asymp.
Sig. (2-
sided)

Pearson Chi-Square 37,581a 5 ,000

Likelihood Ratio 34,076 5 ,000
Linear-by-Linear Association 10,199 1 ,001
N of Valid Cases 239

P<0,05

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ-ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Chi-Square Tests

Value df Asymp.
Sig. (2-
sided)

Pearson Chi-Square 65,318a 5 ,000

Likelihood Ratio 35,232 5 ,000
Linear-by-Linear Association ,322 1 ,571
N of Valid Cases 239

a. 6 cells (50,0%) have expected count less than 5. The minimum

expected count is ,28.
73