OPRACOWANE ZAGADNIENIA DO EGZAMINUZ PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

WRAZ ZE WSKAZANIEM LITERATURY

R.MACIEJEWSKA

1. Na jakich założeniach jest oparta psychologia społeczna

(Aronson, r. 1, Wojciszke str. 17-26)
a. psychologia społeczna - naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź
wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie
i zachowanie.
b. psychologia społeczna:
● zajmuje się badaniem interakcji zachodzących między ludźmi, tym jak ludzie
wiążą się ze sobą i tym, jak wpływają na siebie.
● to przedmiot o relacjach między ludźmi w społeczeństwie.
● zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym, a więc pytaniem, w jaki
sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie, wpływa na to, co robią, czują i
myślą inni.
● to naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność
innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowania.
● jest nauką empiryczną, za prawdziwe uznaje więc takie prawidłowości,
których istnienie potwierdzają wyniki badań empirycznych nad tym, co ludzie
robią, czują lub myślą.
● dla psychologów społecznych obiektywny stan rzeczy jest mniej ważny niż
zrozumienie w jaki sposób ludzie konstruują (tzn. spostrzegają, albo
interpretują) rzeczywistość.
● ważne są konstrukty poznawcze, dzięki którym człowiek może to robić i czyni
to w określony sposób.
● konstrukt - zakorzeniony schemat, który człowiek nabył w okresie
socjalizacji. Dzięki niemu ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świat
społeczny w określony sposób.
c. zadaniem psychologa społecznego jest zrozumienie i przewidywanie ludzkich
zachowań

1
2. Jakie są różnice między sytuacyjnym a osobowościowym tłumaczeniem zachowań
(Aronson, r.1, str. 11)
● psychologia społeczna - bada procesy psychologiczne pojawiające się, gdy ludzie
przebywają ze sobą, co powoduje, że stają się podatni na wpływ społeczny
● psychologia osobowości - bada właściwości, które powodują, że jednostki są
unikatowe i różnią się od siebie

Psychologowie zajmujący się osobowością zasadniczo koncentrują swoją uwagę na

różnicach indywidualnych jako wyjaśnieniach zachowania społecznego.
Psychologowie społeczni twierdzą, że takie podejście wzbogaca nieco naszą wiedzę o
zachowaniu człowieka, jednak próba wyjaśniania w terminach czynników osobowościowych
prowadzi do istotnego niedoceniania roli głównego źródła ludzkiego zachowania - wpływu
społecznego.

3. Na czym polegają i skąd się biorą błędy w spostrzeganiu społecznym

(Aronson r.5, str. 195-201, Wojciszke str. 136-140)
A. podstawowy błąd atrybucji
a. definicja - skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom
wewnętrznym (związanych z osobowością wykonawcy) przy niedocenieniu
roli sytuacyjnych wyznaczników zachowania (takich jak
wymagania roli lub oczekiwania innych ludzi)
b. trójetapowy model atrybucji Daniela Gilberta - pierwszym etapem procesu
atrybucji jest identyfikacja, czyli odpowiedź na pytanie, co aktor robi, na
wnioskowanie zaś o cechach składają się dwa kolejne etapy: automatyczny
wniosek o cesze oraz kontrolowana poprawka na sytuację.

2
 Zgodnie z tą teorią podstawowy błąd atrybucji bierze się z tego, że:
● przypisywanie cechy na podstawie zachowania ma charakter
automatyczny, podczas gdy uwzględnienie poprawki na sytuację to
proces kontrolowany
● naszemu spostrzeganiu osób prawie zawsze towarzyszą inne zadania,
stąd duża podatność ostatniej fazy wnioskowania na zahamowanie
wskutek pochłonięcia zasobów poznawczych równolegle wykonanymi
zadaniami.
c. skąd się bierze podstawowy błąd atrybucji:
● wyjaśniając czyjeś zachowanie, zwykle koncentrujemy naszą uwagę na
osobie, a nie na sytuacji, atrybucje zaś podążają śladem uwagi. Ludzie
są wyraziści spostrzeżeniowo po czymś, co nasze oczy i uszy
zauważają. Spostrzeganie ma większą wartość niż kontekst sytuacyjny
● rola kultury - w kulturach indywidualistycznych (Zachodu) skłonność
do postrzegania zachowania w kategoriach dyspozycji, a w kulturach
kolektywistycznych (Wschodu) odnoszenie się do zachowania w
kategoriach sytuacyjnych
● podstawowy błąd atrybucji słabnie, kiedy obserwator ma świadomość,
że będzie musiał swoje sądy uzasadnić i wyjaśnić
● błąd ten występuje także w badaniach, których uczestnicy jedynie
czytają opisy cudzych zachowań (zamiast je faktycznie obserwować),
nie może być więc mowy o wypełnieniu pola percepcyjnego przez
aktora
● tendencja do pomijania informacji o powszechności zachowania

B. błąd pierwszego rzutu oka

a. definicja: ludzie traktują pierwsze informacje jako prototypowe; informacje,
które odbieramy jako pierwsze, są często dla nas najważniejsze i kluczowe dla
późniejszej oceny człowieka. Jeśli następne informacje nie pasują do
poprzednich, to te następne będą zniekształcane.
b. skąd się bierze błąd pierwszego rzutu oka:
● informacje prototypowe łatwiej wydobyć z pamięci, łatwiej je
zauważyć, są dłużej przechowywane w pamięci
● efekt pierwszeństwa - informacje uzyskane jako pierwsze dostarczają
kontekstu interpretacyjnego dla danych uzyskanych w dalszej
kolejności
● pierwsze wrażenie jest najważniejsze!
● pracowity, uczciwy, brudny złośliwy - pozytywne cechy na początku,
więc na korzyść
złośliwy, brudny, uczciwy, pracowity - negatywne cechy na początku,
na niekorzyść

3
C. błąd łagodności
a. definicja - ludzie są bardziej skłonni przypisywać innym ludziom cechy
pozytywne niż negatywne
b. skąd się bierze błąd łagodności:
● wchodząc w interakcję z innymi, mamy wobec nich pozytywne
oczekiwania. Powoduje to deformowanie informacji, która dociera do
nas podczas kontaktu, rozmowy.
● zalety rozmówcy, jego dobre strony są łatwo zauważalne, natomiast
staramy się ignorować spostrzeżenia związane z wadami.
● przecenienie zalet innych ludzi i niedocenieni ich wad

D. efekt tendencji centralnej

a. definicja - nie doceniamy różnic indywidualnych, przeceniamy podobieństwa
b. skąd się bierze efekt tendencji centralnej
● skłonnością do przeceniania podobieństw między ludźmi i
ignorowania różnic indywidualnych. Dlatego ludzie wydają się nam
bardziej wzajemnie do siebie podobnie niż naprawdę są.
● Stosujemy oceny uśrednione, eliminując przypadki skrajne

E. efekt halo (aureoli)

a. definicja - przypisanie jednej znaczącej cechy psychologicznej (pozytywnej
lub negatywnej) wpływa na skłonności przypisywania innych cech zgodnych
ze znakiem tej pierwszej
b. skąd się bierze efekt halo:
● skłonność do doszukiwania się innych cech pozytywnych po
znalezieniu pierwszej cechy pozytywnej i innych cech negatywnych,
gdy znalazło się pierwszą cechę negatywną
● efekt anielski - przypisywanie cech pozytywnych
● efekt szatański - przypisywanie cech negatywnych
● efekt aureoli silnie działa w przypadku urody – osobom urodziwym
przypisuje się inne cechy pozytywne jak np. inteligencja, łagodność,
życzliwość
● osoby brzydkie odbierane są jako mniej inteligentne, mało życzliwe,
niemiłe, złośliwe
● jeśli np. ważną dla nas cechą będzie zrównoważenie i spokój drugiej
osoby, przypiszemy jej też inteligencję, dobro, wrażliwość
● jeśli ktoś będzie np. mało kulturalny, nerwowy, agresywny, możemy
mu przypisać również ograniczenie umysłowe, lenistwo, skąpstwo itp.
● efekt aureoli zaczyna działać od najmłodszych lat

F. myślenie egocentryczne
a. definicja - skłonność do spostrzegania siebie jako osoby, która w sytuacjach,
zdarzeniach jest bardziej centralna
b. skąd się bierze myślenie egocentryczne:

4
 ● jest charakterystyczne dla dzieci na etapie myślenia przedoperacyjnego
● niski poziom empatii,
● zahamowanie rozwoju procesów myślenia na etapie
przedoperacyjnym,
● blokada umysłowa lub niewyprofilowana oraz niewykwalifikowana
zdolność emocjonalna,
● wygoda, czyli niezaprzątania sobie głowy cudzymi sprawami.

G. tendencja samoobronna
a. definicja - dokonywanie atrybucji sytuacyjnych w przypadku poniesienia
porażek i atrybucji dyspozycyjnych w przypadku sukcesu
● atrybucja sytuacyjna - szukanie przyczyn porażki poza sobą,
● atrybucja dyspozycyjna - szukanie przyczyn sukcesu w swojej osobie
b. skąd się bierze tendencja samoobronna:
● obrona ego
● przypisywanie porażki czynnikom zewnętrznym
● upatrywanie sukcesu w czynnikach wewnętrznych
● występuje u wszystkich (tylko nie u ludzi z depresją)
● może być posunięta do absurdu

H. samoutrudnianie
a. definicja - angażowanie się w działania, myśli lub uczucia, które obniżają
szanse sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę ( a w
dodatku nasilają osobistą chwałę w wypadku sukcesu)
b. skąd się bierze samoutrudnianie:
● ochrona własnego poczucia wartości
● niskie poczucie własnej wartości
● samoutrudnianie traktuje się jako patologiczną postać tendencji
samoobronnej. Występuje ono z różnymi zaburzeniami, między
innymi z depresją czy alkoholizmem

4. Jakie cechy przypisujemy ludziom pięknym i jakie są tego konsekwencje?

(Wojciszke str. 308, Aronson str. 411)
a. stereotyp “to, co jest piękne, jest i dobre” - istnieje powszechne przeświadczenie,
że atrakcyjność fizyczna jest ściśle powiązana z innymi pożądanymi cechami
b. eksperyment Karen Dion (1972): Badacze pokazali studentom fotografie osób
studiujących na trzech różnych latach. Fotografie zostały celowo dobrane w taki
sposób, aby różniły się ze względu na stopień atrakcyjności (osoby atrakcyjne,
przeciętnie i nieatrakcyjne). Badanych poproszono o oszacowanie każdej osoby
przedstawionej na zdjęciu na 27 różnych wymiarach osobowości, a następnie o
określenie ich przyszłego szczęścia. Wyniki:
● osobom ocenianym jako atrakcyjne przypisuje się więcej pozytywnych cech
oraz prognozuje się im szczęśliwą przyszłość

5
 c. tak mężczyźni, jak i kobiety są przekonani, że ludzie atrakcyjni odnoszą więcej
sukcesów, są bardziej inteligentni, lepiej przystosowani, bardziej sprawni społecznie,
bardziej interesujący, zrównoważeni, fascynujący, niezależni i bardziej atrakcyjni
seksualnie w porównaniu z osobami mniej atrakcyjnymi fizycznie. Może się to
wiązać z
● efektem aureoli - fizyczna atrakcyjność jest sama w sobie przyjemna,
powoduje więc skłonności do ogólnie pozytywnej oceny danej osoby i ta
opinia “promieniuje” (niczym aureola) na wszystkie pozostałe jej cechy,
prowadząc do ich zawyżonej oceny
d. zarówno dzieci, jak i dorośli o ładnym wyglądzie są lepiej traktowani - obdarza się
ich większą uwagą, częściej spotykają się z pomocą, rzadziej zaś z niechęcią
e. w stosunku do osób urodziwych ludzie są skłonni zakładać raczej ich niewinność niż
winę (na przykład ładne kobiety dostają niższe wyroki w sądach)
f. poszukując danych cech osób ładnych, bardziej interesujemy się ich zaletami niż
wadami
g. negatywne stereotypy o osobach atrakcyjnych:
● piękne kobiety uważane są jako bardziej próżne i egoistyczne niż kobiety
mniej atrakcyjne
● o przystojnych mężczyznach myśli się z kolei, że są mniej inteligentni w
porównaniu z mężczyznami nie tak atrakcyjnymi
● ludzie atrakcyjni częściej oceniani są jako niewierni swoim partnerom
h. większość z nas z obawy przed manipulacją jest ostrożna w obecności ludzi zbyt
przyjaznych, zbyt chętnie nas zadowalających, mówiących za dużo komplementów.
Podobny stosunek mamy do osób zbyt atrakcyjnych. Postrzegamy ich bowiem jako
mających określoną władzę i nieco ich się obawiamy sądząc, że mogliby użyć swojej
siły, aby nami manipulować.

5. Co to jest samospełniające się proroctwo

(Aronson r.4, str. 143-145; Wojciszke str. 147-148)
a. definicja - potwierdzanie czyichś pierwotnie fałszywych oczekiwań przez
zachowanie osoby, której oczekiwania te dotyczą.
b. trzy etapy zjawiska:
● obserwator formułuje jakąś błędną hipotezę na temat obserwowanej osoby
● traktuje tę osobę stosownie do swoich oczekiwań
● osoba ta zaczyna reagować na to zachowaniem, które potwierdza hipotezę
obserwatora
Warunkiem pojawienia się takiej sekwencji zdarzeń:
● jest bezpośredni kontakt między obserwatorem a “obiektem” hipotezy oraz
● relatywnie większa zdolność tego pierwszego do narzucania własnej definicji
sytuacji
● np. hipoteza nauczyciela/przełożonego ma większą szansę na
samopotwierdzenie niż hipoteza ucznia/podwładnego
c. wnioski z badań nad zjawiskiem:

6
 ● samospełniające się proroctwa nie są wynikiem celowego dążenia do
potwierdzania własnych schematów. Pojawiają się one raczej w sposób
podświadomy i mimowolny,
● nasze schematy mogą być odporne na zmiany, ponieważ widzimy wielką
liczbę fałszywych świadectw potwierdzających.
d. przykład: Badanie Rosenthala i Jacobsona (1968) - badacze zmierzyli iloraz
inteligencji uczniów pewnej szkoły podstawowej, po czym wylosowali 20% dzieci i
zapowiedzieli nauczycielom, że w ciągu najbliższego roku szkolnego ujawnią one
bardzo wyraźny przyrost inteligencji. Kiedy rok później badacze powtórnie zmierzyli
inteligencję swoich badanych, owe 20% dzieci ujawniło rzeczywisty (obiektywnie
mierzony) jej przyrost. Okazało sią, że czynnikiem odpowiedzialnym za to było
postępowanie nauczycieli, którzy obdarzyli tych uczniów większa uwagą i zachętą do
nauki, co doprowadziło do ich rzeczywistego rozwoju intelektualnego.

6. Heurystyki - definicja
( B. Wojciszke “Psychologia społeczna” str. 89-90; Aronson “Psychologia społeczna Serca
i umysłu r.4, str. 149-152)
● skrócone i uproszczone zasady wydawania sądów i podejmowania decyzji;
● uproszczone reguły myślenia pozwalających na formułowanie sądów bez analizy
większości informacji, na których sądy powinny się opierać;
● metoda prosta, zawodna, choć zwykle skuteczna.

7
 ● Tversky i Kahneman wyróżnili trzy heurystyki: reprezentatywności (tendencja do
oceniania prawdopodobieństwa wydarzeń na podstawie ich typowości),
zakotwiczenia/dostosowania (posługiwanie się jakąś liczbą czy wartością jako
punktem wyjściowym a następnie sformułowanie odpowiedzi na pytanie przez
zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie) i dostępności.

7. Na czym polega heurystyka dostępności i jak zmienia obraz świata w oczach

człowieka
( B. Wojciszke “Psychologia społeczna” str. 89-90; Aronson “Psychologia społeczna Serca
i umysłu r.4, str. 149-151)
a. definicja - ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń na podstawie łatwości, z
jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze. Prowadzi ona zwykle
do sfomułownaia trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są bez trudu dostępne
pamięciowo (jak coś często się zdarza, to często o tym myślimy i łatwiej nam sobie o
tym przypomnieć).
Zdarza się, że heurystyki bywają mylące, ponieważ nie wszystkie informacje
dostępne pamięciowo dotyczą zdarzeń częstych.
b. jakie zdarzenia szczególnie zapadają w pamięć? -łatwo przypomnieć sobie
zdarzenia dramatyczne,widowiskowe, konkretne i wyraziste, niedawne, często
omawiane i lokalnie dominujące (często pojawiające się w naszym otoczeniu),
również informacje pojawiające się w mass mediach zapadają ludziom w pamięć.
c. przykład: jak spytamy, co jest częstsze morderstwa czy samobójstwa, to większość
odpowie, że morderstwa, bo są one bardziej spektakularne i chętniej się o nich mówi i
bardziej zapadają w pamięć, a także łatwiej przywołać je z pamięci. W rzeczywistości
to samobójstwa są dużo częstsze.

8. Skąd bierze się empatia (poznawcza, emocjonalna)

A. empatia emocjonalna
a. stworzona przez: Margaret Mahler
b. definicja: ludzie mają zdolność do wczuwania się w emocje innej osoby;
współczucia
c. skąd się bierze?
● empatia pochodzi z więzi matki z dzieckiem
● jest jedną z dwóch podstawowych umiejętności wchodzących w skład
tzw. inteligencji emocjonalnej
● niektórzy ją tracą, wtedy gdy matka odczuwa negatywne emocje to
dziecko się odgradza emocjonalnie i może stracić empatię
B. empatia poznawcza
a. stworzona przez: Jean Piaget
b. definicja: umiejętność patrzenia na daną sytuację z perspektywy drugiej
osoby
c. skąd się bierze?
● nabywana (lub nie) w ciągu życia
● pojawia się w dorosłości

8
 ● złożone procesy poznawcze muszą pochodzić od innych osób

9. Schemat ja – cechy schematu ja.

(Aronson r. 6, str. 247-249, Wojciszke str. 73 )
a. definicja - oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury
wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne
zachowanie
b. Wiedza o świecie jest uszeregowana i zorganizowana w odpowiednie kategorie -
schematy poznawcze (nie zawierają wszystkich informacji na temat danego
fragmentu rzeczywistości, lecz wiedzę uogólnioną, wyabstrahowaną z konkretnych
doświadczeń). Uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość, zgodnie
z którą rdzeniem znaczeniowym schematy jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej
typowy, najlepiej spełniający schemat i w tym sensie idealny. Zasada prototypowości
cechuje wszystkie schematy, które stosownie do rodzaju reprezentowanych w nich
obiektów podzielić można na trzy kategorie:
● stereotypy - schematy osób i ich rodzajów
● skrypty - umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań lub ich ciągów. Skrypt
reprezentuje nie jakiś konkretny ciąg zdarzeń lecz typowe elementy i
okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w
większości jego wykonań
● schematy cech - nie odzwierciedlają ani “całych” ludzi, ani całych zdarzeń,
lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności (np. inteligencja)
c. najbardziej rozbudowanym schematem poznawczym jest schemat dotyczący własnej
osoby - schemat Ja . Obiekt, o którym najwięcej wiemy to jest nasza własna osoba.
Wyobrażenie o sobie wpływa na to jak człowiek funkcjonuje.
d. schemat Ja obejmuje pamięć:
● semantyczną - rodzaj pamięci deklaratywnej o faktach (obiektach świata i
wydarzeniach) i znaczeniach słów. W pamięci tej przechowywane są też
ogólne prawa, wzory, reguły gramatyczne. Pozwala ona na kojarzenie obiektu
z grupą znaczeń, do których dany obiekt się odnosi
● epizodyczną - rodzaj pamięci deklaratywnej przechowującej epizody z życia
jednostki, czyli ślady pamięciowe na temat zdarzeń mających swoją
lokalizację przestrzenną i czasową. W tym systemie pamięci przechowywane
są także informacje na temat wzajemnych relacji między zdarzeniami.
Porządkowane są one chronologiczne, co zachodzi prawdopodobnie tylko w
umysłach ludzi
e. nabycie nowej wiedzy oznacza włączenie nowych informacji do starych schematów.
Z tym pojęciem wiążą się dwa procesy:
● asymilacji - włączenie informacji ze świata zewnętrznego do już
ukształtowanych struktur poznawczych
● akomodacji - zmiana istniejących lub utworzenie nowych struktur
poznawczych w celu lepszego dopasowania się do środowiska
f. Rozumieć informacje to znaczy włączyć je do starej sieci poznawczej

9
 g. posiadanie rozszerzonej wiedzy na własny temat prowadzi do uzyskania
świadomości; Samoświadomość pojawia się ok. 2 r.ż., ma pochodzenie społeczne –
jeżeli nie ma innych ludzi, nie tworzy się świadomość (relacje społeczne są kluczowe
do tworzenia się świadomości)
Konsekwencją samoświadomości jest lęk przed śmiercią czyli trwoga.
● test zielonego ucha - kiedy dziecko śpi malujemy jego ucho bezwonną
zieloną farbą. Jeśli dziecko stanie przed lustrem i widząc swoje odbicie złapie
się za ucho, które jest zielone, to jego samoświadomość jest już rozwinięta
h. ze schematem Ja wiążą się jeszcze dwa pojęcia:
● efekt odniesienia do ja (omówiony niżej) i
● lustro społeczne - interpretacja zachowań i wypowiedzi innych na nasz temat
staje się podstawą tego, co sami myślimy o sobie
i. ludzie rozwijają schematy Ja dotyczące tych aspektów siebie, które odróżniają ich od
innych osób (np. rudowłose dzieci poproszone o opisanie siebie częściej będą
wspominały kolor swoich włosów, ponieważ ta cecha wyglądu odróżnia je od
większości innych ludzi)

10. Podstawowe informacje na temat pamięci autobiograficznej.

(Aronson r.6, str 248-249)
a. definicja - treści pamięciowe dotyczące własnych myśli, uczuć i zachowań w
przeszłości
b. podstawowe informacje:
● część pamięci deklaratywnej; pamięć świadoma
● wiedza o sobie jest podzielna na okresy
● wiedza o wydarzeniach ogólnych
● wiedza o wydarzeniach konkretnych, specyficznych
● z biegiem czasu pojawiają się zniekształcenia, zmyślenia lub całkowite
zapomnienie
c. teoria stałości naszych myśli i uczuć:
● Michael Ross wykazał, że ludzie mają milcząco przyjmowane teorie
dotyczące tego, w jaki sposób zmieniają się ich myśli i uczucia, i że teorie
mogą w ogólny sposób wpływać na pamięć autobiograficzną;
● po pierwsze, gdy próbujemy sobie przypomnieć własne wcześniejsze
przekonania albo postępowanie, aktualizujemy w pamięci naszą obecną
postawę lub to, co robimy
● po drugie, rozważamy, czy stan obecny jest różny od stanu z przeszłości czy
taki sam,
● posługujemy się przy tym naszymi teoriami, które określają czy analizowana
przez nas postawa należy do takich, które nie zmieniają się w czasie, czy też
do takich, które często ulegają zmianom
Według Rossa (1989) ludzie dysponują wieloma teoriami dotyczącymi stałości
postaw i zachowań w czasie. Niektóre uczucia, na przykład nasz nastrój, ulegają
zmianom z upływem czasu. Inne reakcje, jak postawa w stosunku do problemów

10
 społecznych są według nas względnie stałe; ludzie zakładają, że to, co odczuwają
obecnie, pokrywa się z ich odczuciami z przeszłości.
Wniosek: trafność przypomnień zależy od trafności naszych teorii dotyczących tego,
w jaki sposób się zmieniamy.

11. Na czym polega hierarchiczność struktury ja.

Opisane w punkcie 18 :)

12. Co to jest efekt odniesienia do siebie.

(Wojciszke str. 150)
a. definicja: ludzie lepiej zapamiętują informacje odnosząc je do własnej osoby niż
przetwarzając w inny sposób
b. badania: Z badań Rogersa, Kuipera i Kirkera (1977 r.) wynika, że jeśli ludzie dostaną
listę cech z prośbą o zdecydowanie, jak bardzo każda z nich odnosi się do nich
samych, to lepiej potrafią je potem odtworzyć niż wtedy, kiedy odnosili listę do
innych osób.
Odnoszenie informacji do innych również ułatwia jej zapamiętanie - tym bardziej, im
bardziej rozbudowana jest nasza o nich wiedza.
Symons i Johnson wysunęli wniosek, że dzieje się tak dlatego, że im bogatsza jest
struktura wiedzy, do której odnosimy odebraną informację, tym więcej powstaje
skojarzeń w momencie jej przetwarzania, co później ułatwia przypominanie
c. efekt cocktail-party - informacje dotyczące nas samych łatwiej do nas docierają
nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czymś innym (tak jak własne imię
przebijające się przez szum rozmów podczas cocktail-party).
Dzieje się tak dlatego, że struktura Ja jest rozbudowana najbardziej, a ponadto cechuje
się również chronicznie podwyższoną dostępnością pamięciową.
d. Można przyjąć, że Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych,
przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne
e. metafora okrągłej góry lodowej - Ja (podobnie jak góra lodowa) ukazuje zwykle
tylko niewielki swój obszar, a obszary te mogą się szybko zmieniać, choć ich liczba
jest ograniczona. Rolę fal obracających górą lodową odgrywają w tej metaforze
zmieniające się konteksty społeczne, które ujawniają coraz to inne obszary Ja.

13. Efekt uporczywości

(Aronson r. 4, str. 142)
a. definicja - odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego
utrzymują się nawet wtedy gdy dane wspierające te zachowania zostały podważone.
Ludzie tworzą sobie w głowie schematy, które mają im pomóc w wyjaśnieniu
różnego rodzaju związków/faktów, dotyczących ich samych i świata społecznego.
Nawet jeśli zostanie podważona podstawa, na której te fakty się opierały, to
wyjaśnienie, które miały je interpretować, zachowują swoją moc i sprawiają, że ludzie
nie zmieniają swoich przekonań.

b. dlaczego ludzie to robią?

11
 ● podtrzymywanie samooceny - ludzie mogą trwać przy swoim przekonaniu,
aby nie stracić dobrego zdania o sobie
● schemat kształtuje spostrzeganie rzeczywistości ludzi

c. przykład: Badanych podzielono losowo na dwie grupy, dano im stos kartek, które
zawierały zarówno rzeczywiste jak i fikcyjne listy pisane przez samobójców. Zadanie
polegało na tym, aby badani określili, które listy są fikcyjne, a które prawdziwe.
Badacz po każdej próbie dawał informację zwrotną czy badany odgadł prawidłowo.
W pierwszej grupie badacz w 24 przypadkach na 25 mówił, że badany trafnie odgadł,
niezależnie od faktycznej poprawności. W drugiej grupie badacz w 10 przypadkach
na 25 mówił, że badany trafnie odgadł, niezależnie od faktycznej poprawności. Bez
względu na grupę badani utworzyli sobie schemat, zgodnie z którym myśleli, że są
albo bardzo dobrzy (pierwsza grupa), albo bardzo źli (druga grupa) w tego typu
zadaniach.
Następnie badacze ujawnili, że wyniki były spreparowane i losowe. Mimo tej
informacji badani z pierwszej grupy nadal wierzyli, że są dobrzy w tego typu
zadaniach, a badanie z drugiej grupy, że nie poradziliby sobie w podobnych
zadaniach.
Ludzie utrzymują swoje schematy, nawet gdy pierwotne dane je wspierające zostały
podważone

14. Teoria opanowania trwogi.

(1. B. Wojciszke “Psychologia społeczna” str. 120. / 2. Łukaszewski, Boguszewska
link do pobrania pdf → https://docer.pl/doc/x10s880, o wiele bardziej polecam ten
pdf niż Wojciszke do przeczytania ;) )
a. Stworzona przez: Jeffa Greenberga, Sheldona Solomona i Thomasa
Pyszczynskiego.
b. Definicja: zakłada, że pozytywna samoocena wynika ze zgodności własnego
postępowania z normami kulturowymi, co zapewnia symboliczną
nieśmiertelność; dzięki temu wysoka samoocena chroni przed trwogą (lękiem
przed śmiercią) i innymi lękami.

c. Co mówi?:
● Mówi o tym, jakie zabiegi psychicznie stosujemy aby rozładować lęk
przed śmiercią.
● Ludzie mają problem egzystencjonalny - zdają sobie sprawę z
nieuchronności własnej śmierci.
● Według tej teorii, lęk wywołany tą świadomością (która jest
zagrażająca i obezwładniająca) spowodował wykształcenie się u

12
 człowieka 2 adaptacji (we wszystkich kulturach): światopogląd oraz
dążenie do wysokiej samooceny.
● Każda kultura wytwarza jakiś światopogląd. Działanie według norm,
wierzeń i postaw danego światopoglądu zapewnia nieśmiertelność albo
w sensie symbolicznego utożsamiania się z kulturą, która trwa dłużej
niż okres życia jednostki, albo w sensie dosłownym - w postaci życia
wiecznego, oferowanego przez większość religii.
● Kultura pełni funkcję buforu chroniącego przed śmiertelną trwogą.
Bufor składa się z 2 czynników: (1) wiara w prawdziwość
światopoglądu głoszonego przez własną kulturę; (2) przekonanie o
własnym spełnianiu wyznaczanych przez ten światopogląd
standardów, co jest źródłem wysokiej samooceny.
● Kluczowym efektem myślenia o śmierci może być nie sam lęk, ile
poczucie bezsensu życia; (badanie; wpływ aktywizacji myśli o śmierci
na lubienie osoby wypowiadającej się pozytywnie, negatywnie lub w
mieszany sposób o kraju osób badanych).

d. Przewidywania tej teorii:

● myśli o śmierci nasilają akceptację własnego światopoglądu, próby
wprowadzenia go w życie i pozytywne reakcje na innych jego
współwyznawców,
● myśli o śmierci nasilają odrzucanie alternatywnych światopoglądów i
negatywne reakcje na współwyznawców,
● myśli o śmierci nasilają akceptację idei i przywódców autorytarnych
● stosunek ludzi do własnego ciała; to właśnie ciało upodabnia ludzi do
zwierząt (jest czymś, co umrze), dlatego wiele funkcji cielesnych budzi
wstręt lub ambiwalencję, np. seks. Badania J. Goldenberg; seks jest
problemem ponieważ wiąże się z cielesnością i lękiem przed śmiercią
(w przeciwieństwie do romantycznej namiętności),
* Po doświadczeniu wyrazistości śmierci następuje spadek
zainteresowania seksem, utrata seksualnej atrakcyjności kobiet
w oczach mężczyzn, unikanie kontaktów z kobietami
przejawiającymi seksualne prowokacje.
* Z drugiej strony doświadczenie wyrazistości śmierci nasila u
kobiet tendencje do spostrzegania siebie samych w sposób
przedmiotowy i nasila domniemanie, że w oczach mężczyzn są
spostrzegane głównie jako obiekty seksualne.

● wzrost skłonności afiliacyjnych i “ucieczka przed śmiercią” w bliski

związek; bliskie związki nadają życiu sens dlatego aktywizacja myśli o
śmierci nasila pragnienie bliskich kontaktów z innymi ludźmi, a także
przekonanie że jest się zdolnym do ich nawiązania i utrzymania,
* Potrzeba afiliacji przejawia się chęcią posiadania rozległych
kontaktów interpersonalnych, należeniem do różnych grup, potrzebą

13
 bycia kochanym i akceptowanym, nawiązywaniem nowych
znajomości, tworzeniem nowych więzi, uzyskiwaniem aprobaty,
przebywaniem wśród innych ludzi, niesieniem pomocy innym,
poczuciem bezpieczeństwa. Dlatego jeżeli w pewnych przypadkach
potrzeba ta nie zostaje zaspakajana, może wpłynąć to negatywnie na
stan psychiczny człowieka. Od wyobcowania i odtrącenia, aż do
neurozy.

● myśli o śmierci zwiększają poczucie zaangażowania emocjonalnego w

trwający już związek/ gdy występuje zwątpienie w trwałość związku
bądź jego zerwanie to zwiększa się dostępność myśli o śmierci,
● doświadczenie wyrazistości śmierci pociąga za sobą u młodych ludzi
negatywny stosunek do ludzi starych, przekonanie o większej
odmienności od starych, a także większy dystans społeczny wobec
nich,
● po doświadczeniu wyrazistości śmierci ludzie stają się bardziej
tolerancyjni dla innych, a bardziej wymagający wobec siebie,
● doświadczenie wyrazistości śmierci wzmaga poszukiwanie informacji
polepszających samoocenę,
● wyrazistość śmierci aktywizuje tendencje do obrony samooceny,
● wysoka samoocena obniża tendencje do koncentracji na własnym
światopoglądzie,
● przekonanie o własnej atrakcyjności obniża poziom trwogi,
● w sytuacjach wyrazistości śmierci nasila się tendencja do gromadzenia,
do rozrzutnych zakupów, kompulsywne kolekcjonowanie rzeczy,
● osoby, które dbają i troszczą się o innych (a nie tylko o siebie), mają
większe poczucie sensu życia,
● posiadanie dzieci zwiększa sens życia,
● osiągnięcie czegoś, pozostawienie czegoś po sobie (np. jakiś dzieł
literatury, malarskich itd) obniża lęk przed śmiercią,
● lęk przed śmiercią nasila nieakceptowanie norm kulturowych;
● poprzez bycie dobrym człowiekiem tj. żyjąc według norm kulturowych
i społecznych, obniżamy lęk przed śmiercią i nadajemy swemu życiu
wartość.

15. Jak się rozwija Ja? (1. Aronson - Psychologia społeczna )

● pojęcie Ja: zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze
własne myśli, przekonania i cechy osobowości.
● Ja – bardzo rozbudowana i chronicznie dostępna, choć luźno zorganizowana
struktura różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i
samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne.
● Poczucie tożsamości = (Ja “poznawane” → to “pojęcie Ja”) + (Ja “poznające”
→ to świadomość).

14
● “Rozwój poczucia Ja wymaga zdania sobie sprawy z tego, że jest się
poznającym i że istnieje w istocie coś, co ma być poznane.”
● Wiedzę o sobie zdobywamy na poziomie konkretnym (jakiś konkretnych
doświadczeń zdarzeń) i na poziomie abstrakcyjnym, czyli uogólnień.

a. Rozwój Ja wraz ze zmianami cywilizacyjnymi. (1. Aronson - Serce i umysł

str. 209)

● pojęcie Ja jest kształtowane zarówno przez kulturę, jak i przez epokę

historyczną,
● pojęcie Ja u ludzi w późnym średniowieczu (od wieku XI do XV) kompletnie
różniło się od obecnego pojęcia Ja; ludzie w tamtym okresie rzadko poddawali
siebie introspekcji i rzadko rozdzierały ich wewnętrzne wątpliwości czy
konflikty. Samowiedza nie była wtedy istotna, ponieważ tożsamość człowieka
wyznaczana była w momencie jego urodzenia; to kim mógł być zależało od
płci, pozycji społecznej itd.
● Kiedyś nie określano się za pomocą cech indywidualnych, ale w kategoriach
relacji z innymi ludźmi i swojego wyglądu
● Definicja Ja zbliżona do naszej współczesnej pojawiła się dopiero w wieku
XVII, kiedy to u purytanów zrodziła się samoświadomość i samopoznanie.
● Definiowanie siebie w sposób narracyjny, za pomocą cech abstrakcyjnych →
kiedyś tak nie robiono, ten sposób określania siebie jest świeży.
Przykład: Kiedyś w odpowiedzi na pytanie kim jesteś człowiek
odpowiedziałby “Jestem w wiosce”, “Jestem w fartuchu”.
● Na rozwój samowiedzy wpłynęła industrializacja: przesiedlenia ze wsi do
miast, rozwój miast i przemysłu, migracja ludzi, to że pełnimy więcej ról
społecznych niż kiedyś.

b. Zmiany w kulturze a Ja. (1. Wosińska - Psychologia życia społecznego str.

63 / 2. Aronson - Serce i umysł str. 209)
● Ja niezależne
○ wykształca się w kulturach indywidualistycznych (np. w USA, krajach
Europy Zachodniej),
○ w kulturach gdzie nacisk położony jest na osiągnięcia indywidualne,
niezależność od innych ludzi i wolność dokonywania wyborów,
○ charakteryzuje się postrzeganiem siebie jako jednostki niepowtarzalnej
w sensie kombinacji cech osobowościowych, zdolności, systemu

15
 wartości i oczekiwać oraz niezależnośći od innych ludzi, polegania na
samym sobie i wolności dokonywania wyboru.
○ Na schemacie widać że: Ja niezależne także ulega wpływom innych i
na nich oddziałuje, ale ci inni “krążą” wokół jednostki jak satelity - na
dalszej bądź bliższej orbicie. W przypadku gdy “tych satelitów” jest
wiele i wszystkie obracają się w znacznej odległości od Ja, to jest to
przypadek człowieka krańcowo zorientowanego na sukces i tracącego
więzi z bliskim lub jednostki z zaburzeniami osobowości.
● Ja współzależne
○ wykształca się w kulturach kolektywistycznych (np. azjatyckich,
afrykańskich),
○ w kulturach gdzie nacisk położony jest na harmonijne relacje w grupie,
lojalność i solidarność wobec jej członków,
○ charakteryzuje się postrzeganiem siebie jako części większej całości,
co oznacza że ma się potrzebę podporządkowania własnych celów i
pragnień celom i pragnieniom innych członków grupy.
○ Na schemacie widać, że jednostka jest częścią każdej grupy do której
przynależy. A to kim jest odzwierciedla tożsamość tych grup.

16
c. Rozwój osobowości a zmiany w Ja

d. Zmiany w Ja wraz z wiekiem.

➢ Początkowe pojęcie Ja jest konkretne i odnosi się do wyrazistych,
łatwo zauważalnych cech takich jak np. wiek, płeć, hobby, sąsiedztwo.
(np. 9 latek na pytanie “Kim jesteś” odpowie że ma brązowe włosy,
brązowe oczy, jest chłopcem, ma siostrę).
➢ Wraz z wiekiem zmniejsza się nasza koncentracja na cechach
fizycznych; kładziemy większy nacisk na stany psychiczne oraz na to,
jak oceniają nas inni (np. 20 latek na pytanie kim jest, odpowie że jest
studentem, że jest leniwy, że jest Polakiem, jest katolikiem, że jest
niezdecydowany itd.).

17
e. Samoświadomość - jak się ją bada, u kogo występuje. (1. Aronson - serce i
umysł, str. 212)
● Pojawia się ok. 2 roku życia.
● Test lustra → inaczej też test czerwonej plamki lub zielonego ucha
○ To metoda badania samoświadomości zwierząt, w tym i ludzi.
○ Można uznać że zwierzę ma samoświadomość gdy rozpozna w lustrze
swoje odbicie (a nie uzna je za innego osobnika) - choć nie jest to
warunek który w 100% zapewnia o posiadaniu samoświadomości.
○ Aby to sprawdzić, umieszcza się na ciele zwierzęcia kolorową kropkę,
plamkę np. na nosie, uchu, brwi i sprawdza się czy zwierzę zareaguje
na to miejsce patrząc na swoje odbicie w lustrze. Jeśli dotknie swojego
pomalowanego fragmentu ciała to posiada samoświadomość, jeśli
dotknie lustra to jej nie posiada.
● Teoria samoświadomości (Duval, Wicklund): koncepcja przyjmująca, że
kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne
zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i
wartościami.
○ Przykład; Twierdzimy że wobec przyjaciół należy postępować
uczciwie. Ale pewnego dnia okłamujemy swojego przyjaciela. Co
więcej, w trakcie tej rozmowy dostrzegamy swoje odbicie w lustrze. I
wtedy stajemy się świadomi rozbieżności między własnym
zachowaniem a swoimi standardami, wartościami itd. Gdy możemy
zmienić zachowanie tak aby było zgodne z naszymi wartościami (np.
przyznamy się do kłamstwa i poprosimy o wybaczenie) to tak zrobimy.
Ale gdy mamy poczucie że nie możemy zmienić zachowania,
pozostanie w stanie samoświadomości będzie bardzo nieprzyjemne - z
tego względu że dociera do nas przykra informacja zwrotna o samym
sobie. Wtedy przerwiemy ten stan tak szybko jak to możliwe np.
odwracając się od lustra lub kończąc spotkanie z przyjacielem.
○ Eksperyment Edward Diener i Mark Wallbom - związek pomiędzy
samoświadomością i zachowaniem moralnym (tu: ściąganiem na teście
bądź nie); jednostki samoświadome potrafiły oprzeć się pokusie:
oszukiwało tylko 7% badanych. Pozostali, nie wprowadzani w stan
samoświadomości, ulegali pokusie: oszukiwało 71% badanych.
○ Podobnie w badaniach nad dziecięcym kwestowaniem „poczęstujesz
albo pożałujesz" w święto Halloween stwierdzono, że dzieci rzadziej
łamały reguły i brały więcej niż jeden cukierek z „niepilnowanego"

18
 talerza ze słodyczami, gdy stał on przed dużym lustrem.
● Struktura samowiedzy jest zhierarchizowana; są informacje konkretne
i ogólne: wiedzę zdobywamy od konkretu do ogółu.
● Samowiedza tworzy hierarchię w jeszcze inny sposób:
➢ Informacje centralne; tworzą bardzo szeroką sieć skojarzeniową z
innymi informacjami, np. Jestem kobietą → jestem matką, siostrą,
żoną, mam określoną budowę ciała itd.
➢ Informacje peryferyjne; np. wzrost

● Z biegiem czasu rośnie zaufanie do samowiedzy; np. 10 latek powie że

najlepiej zna go mama, a 20 latek że on sam zna się najlepiej.
● G. Jung → udoskonalił metodę wolnych skojarzeń:
○ proces: mówił jakieś słowo i prosił badanego żeby odpowiedział
pierwszym słowem które mu się z nim kojarzy; jednocześnie Jung
dyskretnie mierzył czas tej odpowiedzi.
○ Odpowiedzi udzielane bardzo szybko albo bardzo wolno (oraz te które
wgl się nie pojawiają jako skojarzenie) to poszlaki istnienia kompleksu.
○ Kompleks (w kontekście samowiedzy) - sieć skojarzeniowa; istnieją
takie informacje centralne w samowiedzy, które tworzą bardzo wiele
skojarzeń z innymi informacjami. Czyli “wszystko kojarzy mi się z
jednym”.

16. Zawartość Ja i związane z nią zjawiska.

a) obraz ciała/wiedza o własnym ciele → inaczej też samoocena (1. Argyle –
Psychologia stosunków międzyludzkich, roz. 8)
● dotyczy samooceny: Czyjaś samoocena jest stopniem, w jakim ktoś aprobuje i
akceptuje siebie i określa się jako osobę zasługującą na pochwałę - bądź to
bezwzględnie, bądź w porównaniu z innymi.
● występują tu różnice płciowe
○ mężczyźni; ważna jest dla nich sprawność ciała (np. siła,
spostrzegawczość)
○ kobiety: ważne jest to jak ciało wygląda; wygląd, kobiecy chcą być
smukłe i mieć duży biust,
● Rzeczywistość w formie reakcji innych zapobiega nadmiernemu odbieganiu
samowyobrażenia od stanu faktycznego.
● Ludzie mają nie do końca pełny obraz swojego ciała; tak jakby nie mamy
świadomego wglądu do niektórych części ciała. → odpowiadają za to napięcia
mięśniowe / lub zgodnie z teorią bioenergetyczną bloki mięśniowe
(Alexander Lowen).

● Według teorii A. Lowena, jednym z mechanizmów radzenia sobie z

emocjami jest manipulowanie własnym ciałem: w sytuacji gdy nie chcemy
okazać jakiejś emocji np. płaczu, gniewu, wzruszenia, to żeby zablokować te
emocje (a konkretnie ich ekspresję) napinamy mięśnie. Np. zaciskając zęby
blokujemy lub osłabiamy płacz.

19
 ○ Dzieci (małe, po urodzeniu, mające 1-2 lata) muszą manipulować swoim
ciałem aby radzić sobie z emocjami (ponieważ nie są jeszcze wyposażone
w inne metody radzenia sobie z emocjami). Jeśli dziecko w dzieciństwie
przeżywa chronicznie nieprzyjemne emocje to będzie też chronicznie
napinać pewne części ciała żeby tych emocji nie odczuwać lub je osłabić.
A te chroniczne napięcia mięśni są blokami mięśniowymi.
○ Konsekwencją w dorosłości z chronicznego napięcia mięśni w
dzieciństwie jest: 1) te części ciała które były chronicznie napinane, będą
tymi mięśniami do których nie ma się świadomego wglądu; 2)
rozluźnianie tych chronicznych napięć mięśniowych zwiększa porcję
samoświadomości; 3) dziecko które doświadcza takich silnych napięć
mięśniowych będzie się inaczej rozwijało niż dziecko które tego nie
doświadcza.

b) role społeczne (Argyle – psychologia stosunków międzyludzkich roz. 8)

● obejmuje to takie kategorie jak np. płeć, wiek, klasę społeczną, zawód, religię,
rasę, stan cywilny itd.
● widząc się w danej roli społecznej, przypisujemy sobie właściwości tej roli i
odpowiednio do nich się oceniamy.

c) cechy psychologiczne →

d) wartości i normy
● część treści/wiedzy o sobie pochodzi z zewnątrz
● jakby uwewnętrzniamy te normy społeczne i chcemy być dobrzy i
moralni, bo tacy jesteśmy; nie chcemy robić już tego na pokaz

e) relacje społeczne
● Nasze relacje z innymi ludźmi określają to, kim jesteśmy.
● Dobre relacje z innymi pozytywnie wpływają na to, jak sami siebie
postrzegamy. Złe relacje wpływają negatywnie.
● Zepsuta relacja z innym człowiekiem niszczy samoocenę.

f) pamięć autobiograficzna, a konkretnie zawarta w niej wiedza o sobie

● wiedza abstrakcyjna w postaci schematu
● wiedza w pamięci autobiograficznej składa się na 3 elementy:
○ wiedza dotycząca okresów rozwojowych, czyli np. mamy wiedzę o
swoim okresie przedszkolnym, studia, małżeństwo itd.
○ wiedza o wydarzeniach ogólnych np. egzaminy,
○ wiedza o wydarzeniach szczegółowych/specyficznych
g) poczucie tożsamości
● czyli definiowanie siebie, tego kim się jest,
● oparte jest o pamięć autobiograficzną; jest pochodną tego wszystkiego co
jednostka pamięta ze swojego życia i tego co doświadczyła → w związku z
tym, poczucie tożsamości nie wynika do końca z tego co się wydarzyło, a z
tego co się pamięta że się wydarzyło.
● Zapamiętujemy niekoniecznie fakty i zdarzenia, a raczej ich interpretacje.

17. Na czym polega efekt surowości sądów o sobie i skąd się bierze?

20
 ● Polega na tym, że ludzie surowiej oceniają własną osobę niż to robią inni
ludzie.
● Jest powiązane z poczuciem tożsamości.
● Bierze się stąd, że my sami mamy dostęp do takich informacji, do których inni
ludzie nie mają. I sami siebie oceniamy też na podstawie tego, czego nie
wiemy, nie zrobiliśmy itd.

18. Jaka jest struktura ja? - teoria autokoncentracji uwagi (1. Wojciszke –
Psychologia społeczna str. 153)
a) Autorzy: Tory Higgins + badania Wicklunda
b) Podstawowe założenia:
● Ja jest konstruktem, który posiada różne obszary:
● Ja realne/realistyczne: odpowiada na pytanie „Jaki jesteś?”; obszary Ja,
dotyczące rzeczywistych informacji na własny temat
● Ja idealne: odpowiada na pytanie „Jakim człowiekiem chciałbyś być?”; czyli
formułowane pod własnym adresem pragnienia, nadzieje i aspiracje
● Ja powinnościowe; odpowiada na pytanie „Jakim człowiekiem powinienem
być?”; czyli przekonania o własnych obowiązkach, powinnościach i
obligacjach

c) Przewidywania.
● u narcyzów Ja realne = Ja idealne
● Rozbieżności poznawcze pomiędzy strukturami Ja produkują różne stany
afektywne.
● Relacja pomiędzy Ja realnym i Ja idealnym:
○ umiarkowana relacja tych dwóch Ja jest sytuacją korzystną,
○ Im większa jest ich rozbieżność, tym częściej ludzie doświadczają
stanów apatii, a także takich emocji jak smutek czy rozczarowanie.
○ Duże i wygórowane Ja idealne jest demotywujące i prowadzi do braku
ambicji,
○ Rozbieżność między strukturami Ja może prowadzić do depresji.
○ Przykładem tej rozbieżności jest poniesienie porażki,

● Relacje pomiędzy Ja realnym i Ja powinnościowym:

○ Rozbieżność pomiędzy tymi strukturami Ja prowadzi do syndromu
pobudzenia, czyli wiązki emocji o silnie zaznaczonym pobudzeniu, takich
jak niepokój, strach, poczucie winy i wstyd.
○ Przypadkiem tej rozbieżności jest transgresja moralna (skrzywdzenie
innego człowieka lub złamanie normy moralnej).

● Zgodnie z tą teorią, mając rozbieżność w strukturach Ja nie boimy się co

myślą o nas inni, a tego, co sami o sobie myślimy!!!
● Lęk społeczny może mieć podłoże z obawy przed oceną innych ludzi.

● Istnieją warunki, które aktywują te rozbieżności poznawcze pomiędzy

strukturami Ja (czyli nie jest tak, że ktoś cały czas odczuwa np wstyd czy
nieśmiałość)
➢ Aktywacja następuje wtedy, kiedy zaczynamy skupiać się na sobie,
czyli kiedy dochodzi do autokoncetracji uwagi (stąd nazwa tej teorii).

21
 ➢ Warunki uruchamiające autokoncentrację uwagi:
- są to bodźce, które sprawiają że osoba czuje się obiektem
oceny lub po prostu jest obserwowana (występowanie
audytorium)
- bodźce, które sprawiają że osoba kieruje swoją uwagę na swoją
osobą
* Dwa powyższe warunki → chodzi o to, że gdy jesteśmy
obserwowani, to czujemy się oceniani, ale zaczynamy też
oceniać samym siebie; czy postępujemy tak i jesteśmy tacy, jak
powinniśmy być; jeżeli ta rozbieżność (w naszej głowie) jest
duża, to zaczynamy się wstydzić
- aparat fotograficzny, kamera
- lustro.

● Od czego zależy sterowanie normami/impulsami?

● Decyduje o tym poczucie anonimowości i poczucie indywidualności.
● Poczucie anonimowości steruje zachowaniami zgodnymi z naszymi
impulsami.
○ Jeśli mamy poczucie że jesteśmy anonimowi, nikt nas nie rozpoznaje,
nie zna bądź też nie widzi, to Ja powinnościowe się nie uruchamia → i
wtedy zachowujemy się zgodnie z impulsami i swoimi zachciankami.

● Poczucie indywidualności steruje zachowaniami zgodnymi z normami.

○ Będąc obserwowanym uruchamia się w nas Ja powinnościowe, które
steruje naszym zachowaniem zważając na normy.

● Zmiany w zachowaniu a poczucie anonimowości/indywidualności. (Steruje

tym autokoncentracja uwagi; Przełącza nas na zachowania zgodne z
poczuciem anonimowości lub indywidualności.
● Wtedy nasze zachowanie kierowane jest albo przez normy społeczne lub przez
własne kaprysy czy impulsy.

a) poczucie anonimowości
● Przełącza nas na zachowanie związane z impulsami, emocjami i
kaprysami.
● Nasze zachowanie jest pod kontrolą Ja realnego.
● Zachowanie pod kontrolą tego poczucia jest spontaniczne, robimy co
chcemy, nawet łamiąc przepisy i normy.
● Np. za granicą, gdzie czujemy się anonimowo zachowujemy się
bardziej swobodnie i luźno, łatwiej wtedy przekroczyć normy (np.
ludzie wyjeżdżają za granicę na wakacje w poszukiwaniu doznań
seksualnych). Kibole lub inni bandyci zasłaniając twarz czują się
bardziej anonimowo i łatwiej im dokonać aktów wandalizmu czy
przestępstwa.

b) poczucie indywidualności
● Gdy ludzie mają poczucie że są oceniani, to uruchamia się u nich
poczucie że są indywidualną jednostką, którą inni widzą.
● Poczucie indywidualności przełącza nas na zachowanie pod kontrolą
Ja powinnościowego.

22
 ● Jestem rozpoznawany przez innych ludzi: obserwują mnie i oceniają
(aktywizuje się poczucie indywidualności) → uruchamia się moje Ja
powinnościowe → moje zachowanie jest kontrolowane przez normy
społeczne.
● Zachowanie w tym poczuciu; jesteśmy milsi, uprzejmiejsi, bardziej
pomocni, zachowujemy się bardziej zgodnie z przepisami, lepiej
pracujemy czyli nie obijamy się (w pracy).

● Psychologia krzywdy i winy, sprawcy i ofiary, eskalacja agresji. Kiedy

mówimy o tym jaką krzywdę ktoś wyrządził nam, to mówimy o tych samych
rzeczach (krzywdach), którymi krzywdzimy innych np. plotkowanie, zdrady,
oszukiwanie, łamanie słowa i obietnic, nie oddanie pieniędzy.
● Samosądy nie prowadzą do ulgi u ofiary. Gdy sprawca zostaje skazany np.
przez sąd, to ulga się pojawia. → “zemsta nie jest słodka”.

● Jak o zdarzeniu myśli ofiara?

○ skłonność do postrzegania zdarzenia jako bardziej krzywdzącego niż to
widzi sprawca,
○ zdarzenie było bardzo bolesne, krzywdzące; ofiara mówi o tym,
○ za czynem sprawcy stoi jego zła wola i zły charakter (w przypadku
takich krzywd jak np. obgadywanie, nieudzielenie pomocy itd.),
○ dane zdarzenie jest jednym z ogniw łańcucha; tzn że albo to samo
zdarzenie się powtarza albo jest kolejną krzywdą bo już wcześniej ktoś
coś zrobił nam złego,
○ nie można o tym od tak zapomnieć,
○ nie jesteśmy w stanie odpuścić tej krzywdy; jeśli mamy okazję do
zemsty to raczej ją wykorzystamy,
○ wybaczenie jest możliwe tylko po odbyciu kary przez sprawcę.

● Jak o zdarzeniu myśli sprawca?

○ to obiektywne, zewnętrzne czynniki stanęły na drodze do wykonania
tego czego się chciało np. chciano pomóc przyjacielowi ale nie
zadzwonił budzik, a potem autobus się spóźnił/odjechał itd. → “nie
miałem innego wyjścia”.
○ to tylko jednorazowy przypadek,
○ każdemu mogło się to zdarzyć,
○ nie miałem nic złego na myśli, na intencji,
○ zdarzenie nie jest zbyt istotne,
○ mówi “przecież przeprosiłem/ po co rozdrapywać rany?/ zapomnijmy
o tym/ to nic wielkiego”,
○ najlepszym sposobem na poradzenie sobie z tym jest zapomnienie o
całym zajściu.

● Eksperyment z pieniędzmi; każdy badany (było ich 4) dostał 100 zł i mógł ją

zabrać i wyjść, ale mogli też część tych pieniędzy przekazać do wspólnej kasy.
Eksperymentator miał wziąć tą wspólną kasę, podwoić jej wartość i następnie
oddać ją badanym do podziału. Badany-aktor zaproponował aby zrzucić się po
100 zł to wtedy wszyscy podwoją swój zysk. Badani wpisywali na komputerze
ile wrzucają do wspólnej kasy (w ten sposób nikt nie wiedział kto ile wrzuca).
Badany-aktor tak naprawdę nie wrzucił do wspólnej kasy nic. Więc

23
 okazywało się że w wspólnej kasie jest 300 zł, po podwojeniu do podziału
było 600 zł → a więc ta trójka badanych która się zrzuciła i tak dostała więcej
bo po 150 zł. ALE mieli świadomość że oszust oprócz tych 150 zł ma jeszcze
swoje 100 zł i z tego powodu byli bardzo źli. W następnej część badani
skierowani się rzekomo do innego eksperymentu, w którym odkrywali kto był
oszustem. Co więcej mogli tą osobę ukarać, poprzez oddanie swoich pieniędzy
w celu zabrania pieniędzy oszustowi. 90% ludzi chce ukarać oszusta!!!
Dlaczego? → bo jak ktoś zrobi coś złego to powinien ponieść karę, bo jak
oszust zostanie ukarany to mi ulży. Część badanych mogła dokonać zemsty, a
część nie. Po roku, osoby które dokonały rewanżu, źle wspominały i źle
oceniały eksperyment. W grupie osób nie dokonujących zemsty, ludzie czuli
się dobrze i dobrze wspominali badanie.

19. Jakie są źródła wiedzy o sobie ?

a) autoschematy ( 1. Wojciszke – Psychologia społeczna str. 151)
● autoschemat - dobrze wykształcona wiedza na własny temat w dziedzinie,
którą człowiek uważa za istotną i w której formułuje krańcowe sądy o sobie.
Inaczej mówiąc, to obszar wiedzy o sobie, który jest precyzyjnie
sformułowany.
● wiedza na swój temat jest różnie sprecyzowana, co oznacza że niektóre rzeczy
wiemy o sobie od razu, a nad innymi musimy się zastanowić,
● informacje składające się na autoschemat traktowane są jako te ważniejsze,
● autoschematy odgrywają rolę w efekcie odniesienia do Ja,
● wskaźnikiem wykształcenia autoschematu jest krańcowość sądów o sobie w
danej, ważnej dla nas dziedzinie; mamy o sobie albo bardzo pozytywną opinię
albo bardzo negatywną,
● osoby posiadające autoschemat w jakiejś dziedzinie:
1) częściej oceniają nadchodzące informacje z uwagi na ich istotność dla tej
dziedziny np. więcej informacji traktują jako dotyczące własnej kobiecości;
2) łatwiej przetwarzają informację o sobie w tej dziedzinie np. szybciej
dokonują samoopisu;
3) lepiej zapamiętują informacje o sobie z tej dziedziny;
4) częściej dokonują przewidywań własnych zachowań w tej dziedzinie;
5) przejawiają większy opór wobec informacji niezgodnych z już posiadanymi
na własny temat w danej dziedzinie.
● autoschematy wpływają na zachowanie; częściej podejmujemy te działania,
które są zgodne z autoschematem (dotyczą dziedziny zawartej w
autoschemacie),
● informacje sprzeczne z autoschematem zostają zniekształcone; stawiamy im
opór, zmieniamy te informacje aby pasowały do autoschematu lub je
pomijamy.

b) Introspekcja (Aronson - serce i umysł str. 211)

● to proces psychiczny, który polega na zaglądaniu do własnej duszy, w głąb
siebie, patrzenie na siebie wewnętrznym okiem i rozumienie zjawisk
psychologicznych, które dokonują się wewnątrz mnie.
● Inaczej proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje
myśli, uczucia i motywy.

24
 ● Idealnym przykładem wglądu jest sytuacji w której człowiek (nagle)
zrozumie, że jego własne zachowania są związane z jakimiś rzeczami, których
nigdy wcześniej nie łączył.
● Każdy człowiek jej dokonuje: w ciągu dnia ludzie poświęcają około 7% czasu
na myślenie o sobie → a to rzadko.
● Introspekcja nie jest głównym źródłem samowiedzy.
● Jest zjawiskiem korzystnym i zdrowym, ale ludzie nie lubią wglądu;
samoświadomość może być czymś nieprzyjemnym.
● Nie jest dobrym sposobem na szukanie przyczyn swojego stanu
psychologicznego, ale mimo to ludzie stosują ją w tym celu. A ponieważ nie
znajdą w ten sposób odpowiedzi, zaczynają ją wymyślać → racjonalizujemy;
zmyślenie jakieś przyczyny danego zachowania, emocji powoduje że
zaczynamy wierzyć że to prawdziwa przyczyna. A to powoduje oczekiwania.

c) Obserwacja samego siebie. (Aronson - serce i umysł, str. 219)

● opiera się na teorii autopercepcji/samopostrzegania Daryla Bema;
○ to, jakimi jesteśmy ludźmi, albo jakie są nasze postawy, często
odkrywamy w taki sam sposób jak prawdy o innych, czyli obserwując
własne zachowanie, tak jak czyniłaby to druga osoba.
● Ryle dowodził, że ludzie dochodzą do określonych poglądów na temat siebie
samych, przywołując w pamięci swoje typowe zachowania.

d) Porównania społeczne (1. Wojciszke – psychologia społeczna str. 155)

● Inni ludzie wpływają na zawartość Ja, poprzez porównywanie się z nimi;
możemy wypaść lepiej lub gorzej niż inni i na tej podstawie buduje się nasza
samoocena.
● Klasyczna teoria porównań społecznych Festingera; ludzie mogą zorientować
się jacy są albo na podstawie dowodów obiektywnych, albo przez porównanie
z innymi.
● Porównanie „w dół”; porównujemy się z osobami gorszymi od nas w danej
dziedzinie/kategorii.
○ ludzie chętniej dokonują porównania w dół; ponieważ w sytuacji
zagrożenia ich samooceny jest to zabieg mający na celu jej obronę
○ podnosi samoocenę, dlatego emocjonalnie jest lepszym porównaniem
● Porównanie „w górę”; porównujemy się z osobami lepszymi od nas w danej
dziedzinie/kategorii.
○ Są wykonywane rzadko, ponieważ są dołujące, nieprzyjemne,
obniżające samoocenę,
○ Takie porównanie ma sens wtedy, gdy chcemy sprawdzić, dowiedzieć
się jak to jest być na szczycie.
● Porównywanie z podobnymi do nas; np. student do studenta, kucharka do
kucharki itp.
○ Stanowi źródło informacji.

e) Lustro społeczne, inaczej teoria odzwierciedlonego Ja (Argyle – psychologia

stosunków międzyludzkich, roz.8 źródła Ja)
● źródłem wiedzy o sobie są reakcje innych osób → patrzymy na siebie tak, jak
inni nas kategoryzują
● Reakcje innych wpływają na naszą samoocenę: eksperyment z recytacja wierszy
→ część z tych recytacji oceniono życzliwie, a część nieżyczliwie przez osobę

25
 uznaną za eksperta w tej dziedzinie; wyniki pokazały, że samoocena dotycząca
zdolności recytacji wierszy zmieniła się odpowiednie do wystawionej oceny.
● Traktując kogoś w określony sposób, możemy sprawić że dana cecha stanie się
elementem jego Ja realnego. Np. traktując dziecko jakby było głupie (np. mówiąc
mu że jest głupie), dziecko to może samo uznać się za niemądre.
● Największy wpływ reakcji innych ludzi jest wtedy, gdy zależy nam na ich
opiniach i szanujemy ich sądy, gdy są oni ekspertami w danej dziedzinie, gdy
sądzimy iż są szczerzy i nie uprzedzeni, gdy występuje zgodność takich
poglądów oraz u osób, u których nie skrystalizowało się jeszcze ich
samowyobrażenie.

20. Introspekcja, kiedy się sprawdza, kiedy nie.

● Sprawdza się przy pytaniach “Jak się czujesz?”, ”Co czujesz?”, czyli do pytań
odnośnie swojego aktualnego stanu psychicznego.
● Nie sprawdza się przy pytaniach o przyczyny stanu wewnętrznego/psychologicznego
“Dlaczego to czujesz?”.

21. Na czym polega paradoksalny efekt tłumienia i jakie ma przyczyny. (Wojciszke

- psychologia społeczna str. 160, 448)
a) Definicja: to wzrost umysłowej dostępności jakichś myśli lub stanów wskutek
prób ich zahamowania. → czyli jak nie chcemy o czymś myśleć, to właśnie o
tym myślimy.
● zahamowanie myśli o czymś skutkuje ich “hiperdostępnością”, czyli
wzrostem częstości ich pojawiania się w porównaniu z sytuacją, gdy
człowiek nie próbuje się ich pozbyć.

b) Przyczyny
● teoria Pawłowa
○ teoria warunkowania: jak nie chcesz o czymś myśleć, to będziesz o tym
myśleć, no bo właśnie o tym myślisz np. palacz mówi że nie będzie
palić, ale właśnie myśli o paleniu i to prędzej czy później wywoła
reakcję palenia.
○ paradoksalne słowo “nie” → gdy mówimy komuś “nie biegaj”, to w jego
głowie pojawia się informacja o bieganiu.

✓ W książce podali taką przyczynę: proces automatycznego

monitorowania: jest to śledzenie własnych myśli w poszukiwaniu
niepożądanej treści (np. myślę o białych niedźwiedziach) bądź treści
blisko z nią skojarzonej (np. myślę o górach lodowcowych). Proces ten
wymaga stałej, ale słabej aktywizacji niepożądanego pojęcia (np. bez
aktywizacji “białego myślenia” w tyle, nie jesteśmy w stanie sprawdzić
czy o nim myślimy czy nie).

● teoria Freuda
○ umysł składa się z różnych warstw; na głębszych warstwach
(nieświadomych) informacje odbierane są w sposób konkretny i
bezpośredni tzn. że najpierw musimy pomyśleć o czymś o czym mamy
nie myśleć, żeby wiedzieć o czym nie myśleć. Np. “pomyśl o jakimś
zwierzęciu, ale nie o psie” → żeby wymyślić jakieś inne zwierzę, to

26
 umysł musi najpierw zinterpretować to, że to nie ma być pies i dopiero
wtórnie wymyślamy inne zwierzę.
○ Czyli najpierw, na poziomie nieświadomym umysł musi zrozumieć
sens pojęcia. Potem na poziomie wyższym, świadomym umysł rozumie
sens tego co usłyszał. Np. Słyszymy - nie biegaj → poziom
nieświadomy umysłu interpretuje co oznacza słowo “biegaj”, bez
zaprzeczenia → poziom świadomy umysłu rozumie co oznacza “nie
biegaj”.

○ W książce podali taką przyczynę: kontrolowana interwencja, czyli

modyfikowanie myśli polegające na aktywnym i świadomym
zastępowaniu niepożądanych treści innymi myślami. Np. żeby nie
myśleć o białych niedźwiedziach to pomyśle o palmach na pustyni.
Ponieważ proces ten jest kontrolowany, to wymaga dodatkowego
obciążenia umysłowego, który go dezorganizuje przez co nasila
myślenia o niepożądanych rzeczach.

● Teoria wyczerpywania woli

○ wyczerpanie woli = spadek zdolności do samokontroli w następstwie
niedawnego jej sprawowania.
○ Silna wolna jest wyczerpywalna; działa jak mięsień - każdy kolejny wysiłek
psychiczny osłabia silną wolne.
○ Każdy akt silnej woli sprawia że następny akt silnej woli jest mniej
prawdopodobny, jest trudniejszy. (Co ważne, te akty woli mogą dotyczyć
zupełnie różnych spraw).
○ Przed każdą następną pokusą, powinien nastąpić odpoczynek psychiczny,
żeby silna wolna mogła się zregenerować.

● Jack Brehm - teoria reaktancji (oporu psychicznego)

○ Odebranie człowiekowi swobody wyboru działania, myślenia lub odczuwania
bądź samo zagrożenie takim odebraniem powoduje stan reaktancji (oporu
psychicznego), czyli nieprzyjemnego napięcia emocjonalnego.

○ Opór jest tym większy

1) im ważniejsza jest zablokowana możliwość działania;
2) im większa jest liczba zablokowanych możliwości;
3) im większe jest zagrożenie swobody działania;
4) im bardziej nieoczekiwane lub niedawne jest zagrożenie swobody
wyboru;
5) im mnie zrozumiały jest zakaz lub nie znamy jego uzasadnienia
(nawet głupie, pozbawione sensu uzasadnienie łagodzi objawy oporu).

○ Konsekwencją reaktancji jest:

1) motywacja do działań odbudowujących zagrożoną swobodę
wyboru; 2) wzrost atrakcyjności zagrożonej możliwości działania,
myślenia czy odczuwania;
3) niechęć lub agresja w stosunku do osoby ograniczającej swobodę
wyboru.

○ Wszyscy ludzie reagują oporem na przymus!!!

27
 ○ Opór objawia się też w sposób aktywny, natychmiastowy → “Nie!”, “Ale
dlaczego nie mogę?!”.

22. Co to jest wgląd, czym jest intencja paradoksalna?

a) Wgląd
● Wgląd – nagła, nieoczekiwana zmiana percepcji problemu, prowadząca do
nowego, głębszego i pełniejszego rozumienia problemu.
● Wgląd – określenie używane w psychiatrii do oznaczenia poziomu
rozumienia pacjenta co do własnej choroby, jej nasilenia i następstw, co ma
wpływ na decyzję o potrzebie leczenia. Definiuje się go jako zrozumienie
związku pomiędzy przeszłymi doświadczeniami, a obecnym stanem rzeczy.

b) Intencja paradoksalna
● Jest sposobem radzenia sobie z paradoksalnym efektem tłumienia.
● Polega na tym, że jak męczy nas jakąś myśl, to paradoksalnie powinniśmy specjalnie
się na niej skupić, pozwolić jej przepłynąć przez nasz umysł. I dopiero po tym
zabiegu skuteczne jest tłumienie - czyli specjalne myślenie o czymś innym.

● Intencja paradoksalna jest techniką polegającą na wzbudzeniu w sobie pragnienia

tego, czego w danej sytuacji najbardziej się obawiamy. Jeśli np. chcesz szybko
zasnąć, powinieneś zamiast powtarzać sobie „muszę dziś szybko zasnąć, jutro mam
egzamin” myśleć raczej na zasadzie: „ciekawe czy uda mi się nie zasnąć do 3…a
może wytrzymam do 4? Założę się że dam radę! Ale będę później zmęczony!”
● Jest to metoda wymyślona przez Victora Frankla, który leczył w ten sposób nerwice
psychogenne.

23. Na czym polega tendencyjne sprawdzanie hipotez? Inaczej jest to nazywane

samospełniającym się proroctwem (Wojciszke - psychologia społeczna, str. 145)
● Dotyczy tego, w jaki sposób oceniamy innych ludzi.
● Według tego podejścia, punktem wyjścia procesu oceniania jest zwykle jakaś
mniej lub bardziej nieświadoma hipoteza co do tego, jaka okaże się
formułowana ocena. Ta wstępna hipoteza prowadzi do tendencyjnego
zbierania potwierdzających ją danych o osobie ocenianej nieświadomie.

● Źródła hipotez:
○ motywacje (nastawienie że coś będzie takie jakbyśmy tego chcieli np.
ocena osoby którą kochamy ponownie będzie pozytywna),
○ dotychczasowa wiedza ogólna (np o policjantach),
○ początkowa wiedza o danej osobie,
○ własne stany emocjonalne (będąc w dobrym humorze formułujemy
więcej ocen pozytywnych, niż będąc w złym).

● Hipotezy zniekształcają proces formułowania oceny o innych poprzez:

○ organizują proces poszukiwania danych w otoczeniu bądź we własnej
pamięci: m.in. nastawiają na poszukiwanie danych istotnych dla
rozstrzygnięcia o prawdziwości hipotezy, pozwalają skrócić
poszukiwanie danych, gdy okazują się one zgodne z oczekiwaniem, a
wydłużyć je w wypadku sprzeczności,

28
 ○ decydują o interpretacji znaczenia danych i o sposobie ich
ujednoznacznienia w wypadku wieloznaczności: zwykle niejasne dane
są asymilowane, podciągane do hipotezy,
○ decydują o wiarygodności danych: akceptacja danych
prawdopodobnych, podważanie wiarygodności danych
nieprawdopodobnych,
○ zmieniają zachowanie autora hipotez w taki sposób, że osoby
stanowiące obiekt hipotez mogą je potwierdzać własnym
postępowaniem; samospełniające się przepowiednie.

27. Co to jest efekt oczekiwań, na czym polega strategia konfirmacyjna (Podręcznik

akademicki t.1 r.4 s.297, 298, Wojciszke psych społeczna s.145-147)

Efekt oczekiwań = efekt Pigmaliona (czasami efekt Rosenthala od nazwiska twórcy

Robert Rosenthal) – odmiana samospełniającej się przepowiedni, polega on na tym, że
uczniowie nauczani przez nauczycieli przekonanych o tym, iż ich uczniowie są szczególnie
uzdolnieni, FAKTYCZNIE uzyskują wyższe wyniki niż uczniowie nauczani przez
nauczycieli, u których nie wystąpiło takie przekonanie.

Eksperyment: badaniu poddano 18 nauczycieli, przekazano im listę dzieci, których wynik na

teście miał się mieścić w górnych 20% (bardzo uzdolnione niby) – zostało powiedziane
nauczycielom, że ta grupa osób jest wybitnie uzdolniona i można się spodziewać że tempo
ich rozwoju będzie zdecydowanie szybsze niż pozostałych uczniów.

Oczekiwania nauczyciela – skoro ona ma taką wysoką inteligencję, to mam wobec niego
pewne oczekiwania – bezwiednie zachowywał się w taki sposób, aby zachęcić subtelnie
ucznia do osiągania dobrych wyników lub w sposób ułatwiający mu ich osiąganie. – To
stwarza samospełniające się proroctwo – uczeń rzeczywiście staje się lepszy.

Co sprawia, że efekt Rosenthala działa?

1) Klimat - nauczyciel stwarza osobie wobec której ma wysokie oczekiwania

cieplejszy klimat społeczno-emocjonalny (bardziej życzliwy)

2) Sprzężenie zwrotne – nauczyciel w sposób zróżnicowany, wykorzystując kanał

werbalny i niewerbalny traktuje lepiej osoby wobec których ma wyższe oczekiwania
(poświęca im więcej uwagi)

3) Wkład - nauczyciel więcej wymaga od osób wobec których ma wysokie

oczekiwania (chętniej i dokładniej objaśnia to, co mają zrobić)

4) Wydajność – nauczyciel stwarza osobom wobec których ma wysokie oczekiwania

więcej okazji do wykazania się, do ujawnienia ich potencjału

29
Strategia konfirmacyjna = efekt potwierdzania = błąd konfirmacji = efekt konfirmacji –
(Wojciszke psych społeczna s. 145)

Strategia konfirmacyjna – poszukiwanie prawdopodobnych danych przy założeniu

słuszności hipotezy i jednoczesnym ignorowaniu danych z nią sprzecznych; wszyscy ludzie
mają skłonność do nieświadomego potwierdzania swoich oczekiwań, np. sprawdzając
hipotezę o czyimś braku inteligencji, o wiele bardziej interesujemy się przejawami głupoty
niż mądrości tej osoby.

Tworzenie własnych teorii przyczynowości:

- umysł formułuje pewne OCZEKIWANIA i potem potwierdza je ( TO czego się

spodziewasz -> będziesz to widzieć)

- oczekiwania kreują parawan i nie można zza niego wyjść

Skąd biorą się OCZEKIWANIA?

- część oczekiwań jest nieświadoma

- biorą się z motywacji (np. ktoś wcześniej cos podejrzewał i teraz tak sobie potwierdza
swoje stanowisko)
- uprzednie doświadczenia wytwarzają pewne oczekiwania (samospełniające się proroctwo)
- emocje, nastrój pozytywny (oczekiwania pozytywne) negatywny (negatywne)
- trwałe cechy charakteru

Oczekiwania -> efekt konfirmacji (potwierdzania)

Do czego prowadzą OCZEKIWANIA?

· Tendencyjne przeszukiwanie danych (nieświadome potwierdzanie swoich

oczekiwań)
· Tendencyjna interpretacja faktów wieloznacznych (reinterpretacja danych
wieloznacznych)
· Oceniają wiarygodność różnych faktów ze względu na oczekiwania, np. uważam, że
brzydko wyglądam, a żona mówi: O brzydko wyglądasz – wierze jej od razu
Żona mówi „O ładnie wyglądasz” – taaaa, ale to nieszczere…
· Efekt samospełniającego się proroctwa – nieświadomie potwierdzamy swoje
oczekiwania ignorując to, co jest z nimi niezgodne

Eksperyment z lubieniem studentki na podstawie zdjęcia (Wojciszke):

Studenci mieli odgadnąć na podstawie zdjęcia dziewczyny, czy jest ona lubiana/ nielubiana
przez rówieśników. Badani mogli zadać pytanie o 16 wypisanych na liście cech dziewczyny

30
– połowa cech była pozytywna, połowa negatywna, a niezależnie od tego połowa miała
charakter silnie wartościujący (np. inteligentna, kłótliwa), połowa zaś – słabo wartościujący
(np. przezorna, niecierpliwa). Zadanie uczestników – odgarnąć stosunek do dziewczyny po
możliwie najmniejszej liczbie zadań (można sprawdzić, jakie informacje uważają za
najważniejsze)

Wyniki: 1) badani znacznie częściej pytali o cechy silnie niż słabo wartościujące;
1) Kiedy dziewczyna na zdjęciu była ładna, częściej pytali o jej zalety niż wady
2) Kiedy dziewczyna na zdjęciu była brzydka, częściej pytali o jej wady niż zalety
Całe badanie opisane na str.146 w Wojciszke Psych społeczna

28. Na czym polega, jak przebiega autopoznanie przez autoschemat. (Wojciszke Psych
społeczna r.6.1; Wojciszke Człowiek wśród ludzi s.137-138)

Nie wszystkie obszary ja są dobrze wykształcone.

Autoschemat (Hazel Markus 1980) – służy opisie ja, w zakresie którego człowiek ma dobrze
sprecyzowane poglądy i bogatą wiedzę o sobie. Wykształcamy je w dziedzinach, które są dla
nas WAŻNE, ponieważ ODRÓŻNIAJĄ nas od innych, DEFINIUJĄ wartość naszej osoby i
dotyczy ich wiele podejmowanych przez nas aktywności, np. autoschemat osoby pomocnej,
kobiecości, studentki, osoby niezależnej.

Wskaźnik wykształcenia autoschematu – krańcowość sądów o sobie w danej dziedzinie i

uważanie jej za ważną.

Badania pokazały, że osoby posiadające autoschemat w jakiejś dziedzinie w porównaniu z

aschematykami:

1) Częściej oceniają nadchodzące informacje z uwagi na ich istotność dla tej dziedziny
(np. więcej informacji traktują jako dotyczące własnej kobiecości)

2) Łatwiej przetwarzają informacje o sobie w tej dziedzinie (np. szybciej dokonują

samoopisu)

3) Lepiej zapamiętują informacje o sobie z tej dziedziny

4) Częściej dokonują przewidywań własnych zachowań w tej dziedzinie

5) Przejawiają większy opór wobec informacji niezgodnych z już posiadanymi na

własny temat w danej dziedzinie

31
Autoschematy wywierają SILNY WPŁYW na przetwarzanie związanych z nimi
informacjami; ludzie o dobrze wykształconej samowiedzy w jakiejś dziedzinie podejmują
WIĘCEJ dotyczących jej zachowań.

Co musi się stać, aby autoschematy mogły wpłynąć na przetwarzanie informacji lub
zachowanie?

1) Muszą zostać ZAKTYWIZOWANE – z elementu pamięci długotrwałej muszą stać

się częścią pamięci OPERACYJNEJ = TWORZENIE JA ROBOCZEGO

Ja ROBOCZE – część struktury ja, która jest w danej chwili aktywna

Aktywizacja treści agresywnych powoduje WZROST agresji we własnym zachowaniu,

aktywizacja treści prospołecznych – wzrost pomagania nieznajomym osobom. Zawartość
struktury ja decyduje o tym, czy aktywizacja takich pojęć faktycznie wpłynie na
zachowanie, czy też nie. WARUNEK – zgodność treści aktywizowanych z tymi, które
już są zawarte w JA.

Może to być automatyczna aktywizacja (nieświadoma) a nie jak wcześniej

zakładano tylko świadoma!, np. eksperyment, w którym badani wykonywali na
komputerze nudne zadanie (zdecydować czy wyświetlony na ekranie ciąg liter zawiera
wielką literę czy nie, np. „sftFdop”/ „trnpfas”) Po zakończeniu proszeni byli o napisanie
komentarza nt. sterującego tym zadaniem programem po, to aby pomóc jego autorowi
(student z zagranicy). Badanym pomiędzy wyświetlaniem słów, np. „sftFdop”
wyświetlano podprogowo nazwy kilku zawodów, których istotą jest pomaganie (np.
pielęgniarka, położna).

Wynik: Nieświadoma aktywizacja pomocności poskutkowała WZROSTEM

pomagania nieznajomemu w porównaniu z grupą kontrolną. ALE to zjawisko wystąpiło,
jeżeli dla badanego pomaganie było WAŻNYM CELEM OSOBISTYM.

Czyli, aby pojawiło się pomaganie musi dojść do: 1) aktywizacji treści związanych z
pomaganiem; 2) muszą być obecne w strukturze JA.

29. Teoria spostrzegania siebie = teoria autopercepcji = teoria autopercepcji postaw

(Daryl Bem 1967, 1972) - podstawowe założenia, przewidywania. (Wojciszke Psych
społeczna r. 8 s.223, r. 6.2; Wojciszke Człowiek wśród ludzi s.210-211; Aronson r.6)

Twierdzenia teorii:

32
 1) Człowiek uczy się rozpoznawać własne stany i cechy (np. postawy) w podobny
sposób do tego, w jaki uczy się rozpoznawać stany INNYCH ludzi – na podstawie
OBSERWACJI swojego zachowania i warunków, w jakich ma ono miejsce.

2) Im słabsze, mniej wyraźne i jednoznaczne są wskaźniki WEWNĘTRZNE (możliwe

przyczyny zachowań tkwiące we własnej osobowości, np. postawy), tym większą rolę we
wnioskowaniu o sobie odgrywają wskaźniki ZEWNĘTRZNE, tkwiące w zachowaniu i
sytuacyjnych warunkach je kontrolujących.

3) Jeżeli jakieś własne zachowanie jest przez człowieka spostrzegane jako

UZALEŻNIONE od sytuacyjnych warunków, które je w widoczny sposób wywołują i
wyjaśniają, to zachowanie to nie staje się podstawą do wnioskowania przez jednostkę o
jej CECHACH (postawach), a jego przyczyna upatrywana jest w SYTUACJI.

- Teoria głosząca, że gdy nie jesteśmy pewni swoich postaw i uczuć, bądź są one
niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, OBSERWUJĄC własne zachowanie i
sytuację, w której się ono pojawia

Eksperyment Dolińskiego

Pytał on mieszkańców Wrocławia, gdzie jest ulica, której nie ma we Wrocławiu (mała
prośba) – przechodnie nie mogli mu pomóc, ale zmienił im się obraz samych siebie –
zaczynali widzieć siebie jako bardziej uległych (zmiany były również w zachowaniu).

Następnie prosił ludzi, aby popilnowali dużej torby (duża prośba) – ci którzy nie spełnili
małej prośby (nie próbowali pomóc w odnalezieniu ulicy) tylko 28% z nich zgodziło się
popilnować torby.

Natomiast ci, którzy zgodzili się spełnić małą prośbę (zmieniony obraz siebie) 2 razy częściej
zgadzali się popilnować dużej torby (niż ci którzy nie spełnili małej prośby).

Wnioskowanie o postawie z treści własnych zachowań słabnie, gdy są one widziane przez
człowieka jako WYMUSZONE jakimś czynnikiem ZEWNĘTRZNYM.

Wnioski:

Ludzie wnioskują o własnych postawach na podstawie SWOICH NIEDAWNYCH

ZACHOWAŃ, aby jednak tak się stało spełnione muszą być 2 warunki: 1) Początkowa
postawa (sprzed zachowania) musi być słaba/ mało skrystalizowana (czyli nie mogę
wiedzieć, że np. dbam o środowisko, nie mam takiego przekonania o sobie); 2) zachowanie
musi być spostrzegane jako niewymuszone zewnętrznymi naciskami (np. nadzorem lub
wymaganiami innych ludzi, nagrodami, unikaniem kar).

- wnioski z własnego zachowania wymagają ŚWIADOMYCH przemyśleń (choć wiele badań

wskazuje, że mają jednak charakter automatyczny, nieświadomy)

33
Chcesz, aby ktoś cię polubił, to powiedz mu coś miłego: sam bardziej polubisz tę osobę.
Dlaczego?
Patrzę na osobę A, która mówi coś miłego osobie B – myślę sobie, że osoba A robi to, bo lubi
tę osobę.
Chcesz kogoś znielubić? – zrób mu świństwo (o widzę że osoba A zrobiła osobie B świństwo
to znaczy że go nie lubi)

Teoria Bema wyjaśnia szeroki zakres okoliczności, kiedy ludzie nie postępują w sposób
niewłaściwy czy też wzbudzający dysonans, a mimo to wnioskują o swoich stanach
wewnętrznych jako zgodnych z zachowaniem. Teoria dysonansu wyjaśnia te zachowania, w
których człowiek zachował się w sposób, aby podtrzymać samoocenę, przeżywając
nieprzyjemne napięcie (kiedy np. zrobili coś niemoralnego, niewłaściwego)

W myśl teorii samopostrzegania (autopercepcji) najpierw występuje ZACHOWANIE, a

potem emocje: jem krupnik -> DLACZEGO go jem -> Bo lubię

Kiedy poznajemy siebie poprzez samoobserwację?

- gdy nie są niewykształcone autoschematy

- kiedy wskazówki wewnętrzne są niejasne

- gdy stany psychiczne są wieloznaczne, niezrozumiałe (np. nie wiem, czego chcę), np. ktoś
nie lubi sportu – pytanie jaki sport lubisz? – przypominam sobie, co ostatnio oglądałem –
snooker – czyli ten sport lubię

Eksperyment z trzymaniem ołówka w zębach (uśmiech) oraz trzymanie ołówka ustami

(brak uśmiechu) – opowiadano kawały – osoby które trzymały ołówek w zębach śmiały się
zdecydowanie bardziej niż te które miały ołówek w ustach

Dlaczego?
Słyszę kawał – oceniam czy jest śmieszny czy nie – patrzę czy się uśmiecham – w zębach
uśmiech – uważam że to było śmieszne

Ogranicznia tej teorii:

- Teoria mimicznego sprzężenia zwrotnego -> mózg konstruuje EMOCJE (2) obserwując
obrazy mimiczne (1) (najpierw pojawiają się obrazy mimiczne, dopiero potem emocje)

34
Emocje u aktorów uruchamiają się tylko wtedy, gdy uruchomią mięśnie odpowiadające za
szczere wyrażanie emocji; gdy ich nie uruchomią – brak emocji

- możesz zmienić swój stan wewnętrzny za pomocą mimiki, jeżeli jesteś w OBOJĘTNYM
stanie emocjonalnym (czuję się OK, w porządku) – wtedy łatwo nam zmienić na inny stan

- jeżeli ktoś czuje się smutny i będzie udawał, że jest zadowolony – to przedłuża i/lub
zwiększa swój smutek

- jeżeli chcę się pozbyć jakiejś emocji – łatwiej to zrobić przyjmując mimikę zgodną z
kierunkiem emocji

- ludzie trenujący przybieranie zasmuconego itd. wyrazu twarzy SILNIEJ doświadczają

potem tych emocji, w innej niezwiązanej sytuacji

30. Na czym polegają efekty: nadmiernego uzasadnienia własnego postępowania, błędna

atrybucja przyczyn pobudzenia, wnioskowanie ze wspomnień.

Efekt nadmiernego uzasadnienia (= wygaszanie motywacji wewnętrznej – reguła

atrybucji) (Wojciszke „Człowiek wśród ludzi” s.134, Podręcznik akademicki s.606, Aronson
r.6)

Zasada pomniejszania - obserwator będzie pomniejszał wpływ danej przyczyny zachowania

w sytuacji, w której występują także inne prawdopodobne przyczyny tego zachowania. Aby
zasada pomniejszania mogła być wykorzystana musi zatem w danej sytuacji występować
więcej niż jeden czynnik, który mógłby zostać uznany za prawdopodobną przyczynę
zachowania, np. dowiadujemy się, że Florkowski miał stłuczkę o 1 w nocy, skłonni jesteśmy
upatrywać przyczyn w jego zmęczeniu. Ale jeżeli wiemy, że w tym czasie padał śnieg z
deszczem to rola zmęczenia zostaje pomniejszona z powodu możliwości roli złych warunków
jazdy.

Zasada pomniejszania wyjaśnia także efekt naduzasadnienia, czyli spadku

zainteresowania wykonywaniem czynności wcześniej lubianej (np. czytania książki), jeżeli
pojawia się silna zewnętrzna przyczyna danego zachowania (np. książkę musimy przeczytać
do egzaminu) – wtedy książkę lubimy mniej.

Efekt nadmiernego uzasadnienia – ludzie w nadmiernym stopniu uzasadniają swoje działanie

przyczynami ZEWNĘTRZNYMI (np. nagroda) i nie doceniają własnego wewnętrznego
zainteresowania tym działaniem.

Jakie są warunki wystąpienia efektu nadmiernego uzasadnienia?

35
- musisz dane zadanie już lubić (nagroda przy zadaniu dla nas obojętnym nie powoduje
spadku motywacji wewnętrznej)

- można nauczyć się koncentracji na wewnętrznych powodach działania i zachowania

psychicznego dystansu od nagród zewnętrznych

Tu też mogą być połączenia z wystarczającą i niewystarczającą nagrodą.

Robię coś → pytam siebie dlaczego ja to robię → szukam interpretacji

Jak umysł interpretuje? Szukam przyczyn naszego zachowania na ZEWNĄTRZ, gdy ich nie
znajduję to WEWNĄTRZ (nawykowo uwaga skierowana jest na zewnątrz, a nie do
wewnątrz).

Jedna przyczyna tłumacząca nasze zachowanie/ czy zachowanie w ogóle → nie szukamy
dalej (dlaczego deszcz pada? Bo bóg wody tak chce → OKAY)

Eksperyment z dziećmi, które lubiły czytać i takie które nie lubiły.

Obiecana nagroda za codzienne czytanie (40 min) → laptop itd. (wystarczająca nagroda)
Po 2 tygodniach wszyscy czytali, więc dostali nagrodę.
Za rok sprawdzili, ile dzieci czyta nadal:
· W grupie, która nie lubiła czytać więcej dzieci czytało niż w grupie kontrolnej (która
nie miała nagrody) → SKINNER warunkowanie sprawcze
· W grupie, która lubiła czytać przed eksperymentem dramatycznie spadła liczba
czytanych książek w porównaniu z grupą kontrolną

Dlaczego?

1) Monitoruje zachowanie

2) Szukam przyczyn zachowania: przed eksperymentem – czytam, bo lubię to robić, bo

to jest fajne; po eksperymencie – czytam bo dostanę laptopa (robię to bo się opłaca) –
SILNA NAGRODA NISZCZY MOTYWACJĘ WEWNĘTRZNĄ

Jeżeli Twoje zachowanie jest umotywowane różnymi przyczynami, 1 z nich dominuje i nie
dostrzegamy tych innych.

Jeżeli chcesz, aby ktoś coś robił, a on tego nie lubi robić – NAGRADZAJ
Jeżeli ktoś lubi coś robić, a my wprowadzimy nagrodę → jest ryzyko że przysłonimy mu
motywację wewnętrzną i PRZESTANIE to lubić.

Jeżeli uświadomimy sobie ten mechanizm – przestaje on działać – dzieci uzmysłowiono, że

mogą być motywy zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne → nie zmienia to motywacji do
działania.

36
Co w przypadku kary?

Eksperyment z przedszkolakami i bawieniem się zabawką

Gr.1 – nie wolno się bawić zabawką bo będzie MOCNA kara

Gr. 2 – nie wolno się bawić zabawką bo będzie SŁABA kara

Tyle samo dzieci się nie bawiło, potem dzieci z gr. 1 wróciły do częstości zabaw co przed
eksperymentem → unikam groźnej kary → minęła → bawię się dalej

Dzieci z gr.2 przestały się bawić zabawką → unikam kary → ale w sumie to nie taka
straszna kara (niewystarczająca – dysonans) → myśl: Nie robię tego, bo nie chcę.

Jeżeli chcesz, aby ktoś przestał coś robić, daj mu karę, ale nie zbyt mocną → rośnie
motywacja WEW

Błędna atrybucja przyczyn pobudzenia (połączone z dwuczynnikową teorią emocji

Schachtera-Singera) (Aronson r.6)

Błędna atrybucja przyczyn pobudzenia – dokonywanie przez ludzi nietrafnych

wnioskowań o przyczynach swoich odczuć; przypisanie własnego pobudzenia
niewłaściwemu źródłu, czego konsekwencją jest fałszywa bądź nadmiernie silna emocja.

Eksperyment z przejściem mostu i odpowiadaniem na pytanie atrakcyjnej studentki –

następnie telefon/bądź jego brak do niej. (Mężczyźni którzy zostali pytani zaraz po zejściu z
mostu zdecydowanie częściej dzwonili do kobiety niż ci, którzy zostali pytani, gdy chwile
odpoczęli (pobudzenie opadło).

Wniosek: można np. zakochać się z niewłaściwych powodów

Wnioskowanie ze wspomnień

Przypominam sobie swoje zachowania i na ich podstawie wnioskuję o sobie.

Eksperyment: przypomnieć sobie 5 lub 10 zachowań asertywnych

Ci co przypomnieli sobie 5 zachowań myśleli o sobie znacznie lepiej niż ci co mieli
przypomnieć sobie 10 zachowań → PARADOKS

Myślisz o sobie to, co pasuje do twoich danych pamięciowych – jestem jakiś i przypominam
sobie te wydarzenia, kiedy taki byłem.

Dostosowuje samowiedzę do wspomnień (nieadekwatne do realiów) → ważne jest to, co o

sobie myślisz, a nie jaki jesteś w rzeczywistości

37
Na bazie jakich wspomnień wnioskuję o sobie?

- efekt pierwszeństwa
- efekt świeżości
- zabarwienie emocjonalne

31. Co to jest schemat ideomotoryczny? (Wojciszke r. 3.2)

Istnieją w naszej psychice schematy ideomotoryczne, czyli związki pomiędzy treściami, np.
starość i ruch.

Schematami o najbardziej oczywistym związku z działaniami są SKRYPTY – umysłowe

reprezentacje ciągów zdarzeń; stanowią umysłowe narzędzie pozwalające zrozumieć i
zapamiętać zdarzenie oraz gotowy PROGRAM działania, który może zostać wykonany w
sposób zarówno PRZEMYŚLANY, jak i BEZWIEDNY, BEZMYŚLNY.

Eksperyment w bibliotece (Ellen Langer):

W kolejce do kserokopiarki stała kolejka osób, do jednego z nich podchodził pomocnik

eksperymentatora z prośbą, żeby dana osoba wpuściła go bez kolejki w celu skopiowania 5
(mała prośba) lub 20 (duża prośba) stron. Towarzyszyło uzasadnienie:

· Rzeczywiste – „Przepraszam, czy możesz mnie wpuścić, bo się spieszę”

· Pozorne – „Przepraszam czy mógłbyś mnie wpuścić bez kolejki, bo chcę skserować”
· Brak uzasadnienia – „Przepraszam czy mógłbyś mnie wpuścić?”

Dopóki prośba była mała – badani reagowali na nią tak, jakby miała uzasadnienie (choć było
bezsensowne). Przy dużej prośbie – ocknęli się, że to wcale nie jest uzasadnienie i
postępowali jakby uzasadnienia nie było.

Wniosek: dopóki koszty są niewielkie, a wszystko toczy się jak zwykle – wykonujemy skrypt w
sposób BEZMYŚLNY i BEZWIEDNY.

Udowodniono, że skrypty mogą w ogóle być realizowane z pominięciem świadomości – np.

ściszam głos jak wchodzę do biblioteki, choć nie zdaję sobie z tego sprawy.

Zachowanie zmienia się też pod wpływem aktywizacji cech lub schematów osób, który może
mieć charakter automatyczny, dzięki silnemu skojarzeniu SCHEMATÓW Z
ZACHOWANIEM.

38
Badani, u których aktywizowano stereotyp osoby starej (ale nie użyto wprost słowa
starość) za pomocą metody układania zdań zdecydowanie WOLNIEJ wychodziły z
laboratorium niż osoby, u których nie aktywizowano takiego stereotypu. Okazuje się, że
wolne poruszanie się jest typowe dla aktywizacji PODŚWIADOMEJ lub następującej na
OBRZEŻACH ŚWIADOMOŚCI.

Jeżeli aktywacja jest skutkiem ŚWIADOMEGO myślenia, zjawisko ZANIKA. Bezmyślność

lub zdanie się na automatyzmy NASILA rolę stereotypów i innych schematów.

Czyli schematy ideomotoryczne uruchomią się TYLKO, jeżeli są aktywowane POZA

ŚWIADOMOŚCIĄ!

32. Dwuczynninkowa teoria emocji - twórcy, założenia, przewidywania. Związek między

emocją, afektem a uczuciem. (Podręcznik akademicki s. 543-544; Psychologia Kluczowe
koncepcje s.44-45

• Koncepcja głosząca, że emocja jest wynikiem oceny poznawczej zarówno

POBUDZENIA FIZJOLOGICZNEGO (czynnik 1), jak i BODŹCA wywołującego emocję –
sytuację zewnętrzną (czynnik 2)

(Emocje są rezultatem poznawczej interpretacji bodźca oraz pobudzenia (Choć stan

pobudzenia nie musi być wcale reakcją na bodziec – któremu człowiek owo pobudzenie
przypisuje)

E= A+U
Emocje = Afekt + Uczucie gdzie Afekt – fizjologiczne objawy emocji
Uczucie – psychologiczne

Wnioski:
1. Konstruujemy u ludzi emocje – proces.
2. To samo pobudzenie (np. adrenalina) można zamienić na różne emocje
(pozytywne/negatywne) konstruowanie na bieżąco emocji (konstruktywizm poznawczy)

39
Aby pojawiła się emocja:

• POBUDZENIE FIZJOLOGICZNE (np. potliwość) – można zamienić w każdą

emocję

Teoria mówi, że pobudzenie fizjologiczne jest NIESPECYFICZNE – w każdej emocji jest

to samo pobudzenie (czy się śmiejesz czy wkurzasz) ciało czuje to samo

Empiria mówi, że pobudzenie fizjologiczne jest SPECYFICZNE – ale są to bardzo subtelne

zmiany, które może wykryć tylko aparat, sprzęt, my ich nie widzimy, np. złość: ciepłe ręce –
zimne nogi; strach: zimne ręce – ciepłe nogi; złość podnosi ciśnienie krwi; smutek obniża
ciśnienie krwi

• INTERPRETACJA POBUDZENIA (to jak nasz umysł zrozumie to pobudzenie, jak

je zinterpretuje), np. czuję, że mi wali serce → wszyscy są wściekli → czyli czuję złość

Czuję że mi serce wali → wszyscy opowiadają kawały → czyli czuję radość

Interpretacja pobudzenia zależy od tego, w jakiej sytuacji się znajdujemy:

1) Sytuacja adekwatna do odczuwanych emocji – OK

2) Sytuacje wieloznaczne – różne interpretacje wg nastawienia, nastroju, oczekiwań itd.

EMOCJE TO POCHODNE INTERPRETACJI ZDARZEŃ.

MOŻESZ ZMIENIĆ SWOJE EMOCJE JEŻELI ZREINTERPRETUJESZ SYTUACJĘ.

Eksperymenty:

1) Suproxin

2) Dziewczyna ładna zadająca pytania po przejściu ekstremalnego mostu – błędna

atrybucja przyczyn pobudzenia (pobudzenie fizjologiczne mózg szuka interpretacji
danego pobudzenia może znaleźć błędną interpretację)

33. Realizm i konstruktywizm poznawczy Psychologia poznawcza E. Nęcka, Orzechowski,

Szymura r. 2.1)

Realizm poznawczy – pogląd w sporze o naturę reprezentacji poznawczych, zgodnie z

którym reprezentacje te powstają w wyniku BIERNEGO i BEZPOŚREDNIEGO

40
ODWZOROWANIA (odciśnięcia) bodźca w poznającym umyśle (czyli że postrzegamy
świat takim, jakim on jest realnie – już tak się raczej nie uważa)

Konstruktywizm poznawczy – pogląd, że każdy człowiek ma INDYWIDUALNĄ

reprezentację świata, samodzielnie utworzoną na podstawie WŁASNEGO doświadczenia –
jeden bodziec może zostać zinterpretowany na wiele różnych sposobów (czyli nie odciskają
się na umyśle), każdy samodzielnie i aktywnie konstruuje treść swoich przedstawień
umysłowych (można nie zdawać sobie faktu, z istnienia takiej aktywności).

Według Turveya (za: Najder, 1989), teoria konstruktywistyczna zakłada, że doświadczenie

percepcyjne nie jest bezpośrednią reakcją na stymulację zewnętrzną. Doświadczenie
percepcyjne jest raczej konstruowane czy tworzone z licznych składników, z których jedynie
pewna część jest dostarczana na drodze stymulacji sensorycznej. Centralną właściwością
procesów poznawczych jest ich reprezentacyjność. Człowiek, poznając świat, tworzy
reprezentację poznawczą, która odnosi się zarówno do niego samego, jak i do świata
przyrodniczego czy społeczno-kulturowego (Kurcz, 1987). Reprezentacja ta nie ma
charakteru wiernej kopii, ale jest pewną konstrukcją myślową o charakterze symbolicznym,
którą tworzą zespoły przekonań pozwalające jednostce na orientacje˛ w otaczającej go
rzeczywistości (Chlewiński, Grzywa, 1992). Przyjmuje się także, że reprezentacja poznawcza
ma charakter pojęciowo-predykatywny, czyli jej jednostkami są pojęcia i sądy (Chlewiński,
1991; 1999; Fodor, 1982; Kurcz, 1987). Zatem – w obecności świata reprezentowanego dla
danej sytuacji bodźcowej – reprezentacja ta może być odmienna przy każdym dokładnym
powtórzeniu się tej sytuacji.

Konstruktywistyczne podejście do spostrzegania przyjmuje, że podmiot poznający ma dostęp

tylko do tworzonych przez siebie reprezentacji i dopiero przez nie uzyskuje dostęp do
świata. Reprezentacje poznawcze to stale narastająca wiedza o świecie zewnętrznym i
wewnętrznym, która decyduje o interpretacji zarówno napływających, jak i już posiadanych
informacji. Podmiot poznający nie zdaje sobie sprawy z tego, ze poznaje własne
reprezentacje, a dopiero za ich pośrednictwem świat.

34. Teoria intymności

Próbuje wyjaśnić nietypowe zachowania niewerbalne ludzi w windach, zatłoczonych

autobusach, poczekalniach, restauracjach itp. Według tej teorii poczucie bliskości i
intymność objawia się w zachowaniu słownym i bezsłownym. Obserwując te komunikaty
możemy wnioskować, czy ludzie lubią się i czują się sobie bliscy, czy też nie. Wymiar
emocjonalnej bliskości ujawnia się w następujących zachowaniach:

1. Kontakt wzrokowy i kierunek patrzenia – im ludzie czują się sobie bliżsi, tym
częściej i dłużej patrzą sobie w oczy. Spojrzenie jest traktowane jako silny
sygnał, wzbudzający emocje, zwłaszcza jeśli nie jest przelotne, lecz trwa

41
 dłużej. Dlatego na ludzi obcych patrzymy zwykle przelotnie. Dłuższe
patrzenie pojawia się wobec osób bliskich.
2. Postawa ciała:

o Pochylenie ciała. Ludzie, którzy się lubią, ufają sobie, są sobą

zainteresowani w trakcie rozmowy, pochylają się lekko ku sobie,
natomiast gdy się nie lubią, tułów i głowa leciutko odchylają do
tyłu.

o Otwarta postawa ciała. Gdy ludzie się lubią ich postawa ciała jest
otwarta, gdy się nie lubią zaś lub są sobie obcy, jest zamknięta.

3. Temat rozmowy. W trakcie rozmowy z bliskimi osobami poruszamy tematy

bardziej osobiste i ważniejsze (np. własne przeżycia, plany, zadajemy osobiste
pytania). Gdy rozmawiamy z dalekimi znajomymi, temat rozmowy jest
bezpieczniejszy i nieemocjonujący (np. pogoda).

4. Dotyk. Jest bardzo silnym sygnałem, wywołuje zwykle silne emocje, bądź to
pozytywne, bądź negatywne. Dążymy do dotykania tylko tych osób, które
bardzo lubimy i którym ufamy. Przyjazny dotyk pojawia się w związku z tym
jedynie wobec osób bliskich.

5. Gesty i ruchy ciała. W trakcie rozmowy z bliską osobą pojawia się więcej
gestykulacji, ciało jest bardziej rozluźnione i przyjmuje bardziej
niesymetryczne pozycje. Pojawiają się także gesty, które naruszają dystans
indywidualny i dystans intymny drugiej osoby oraz takie gesty, które mogłyby
się skończyć dotknięciem.

6. Mimika. Wyrazy mimiczne są objawem przeżywania emocji. Pojawiają się

częściej, gdy rozmawiamy z bliskimi niż z obcymi.

7. Dystans osobisty. Ludzie, którzy się lubią, skracają dystans i ustawiają się
blisko siebie. Z obcymi ludźmi rozmawiamy w większej odległości.

8. Tembr głosu. Jeśli czujemy się dobrze, mówimy nieco niższym głosem, nie
zastanawiamy się nad konstrukcją gramatyczną zdań.

Podsumowując, ludzie, którzy się lubią:

- są bardziej reaktywni
- ich ciało jest bardziej asymetryczne
- mówią wolniej i niższym głosem
- akcent na końcu zdania idzie w dół
- głębsze tematy rozmów
- bliżej siebie siedzą
- mimika twarzy jest bardzo żywa

42
- pochylenie ciała do siebie
- ustawienie ciał na ¾ a nie naprzeciw siebie
- dotykają siebie

Wszystkie te wymiary bliskości działają na zasadzie naczyń połączonych: jeżeli któryś z

tych wymiarów zmienimy to wszystkie inne wymiary będą się zacieśniać, dostosowywać na
innych wymiarach, np. gdy siedzimy z żoną daleko od siebie -> będziemy dłużej na siebie
patrzeć, próbować się dotknąć.

Obcy ludzie, gdy są ściśnieni -> będą kompensowali sobie tę zbyt bliską odległość na innych
wymiarach, np. będą bardziej sztywni, nie będą patrzeć na innych, nie będą się odzywać.

UTRZYMUJEMY OPCJONALNY POZIOM BLISKOŚCI – będziemy do niego dążyć.

Jeżeli podczas terapii pacjent zaczyna opowiadać o czymś dla niego trudnym, osobistym i nie
patrzy nam w oczy/ zakłada nogę na nogę (postawa zamknięta) itd. to właśnie w ten sposób
chce wrócić do optymalnego poziomu bliskości -> paradoksalnie się do nas zbliża, a nie
oddala.

35. Poznanie siebie poprzez kontakty z innymi ludźmi: Interakcjonizm symboliczny

(korelacja między samowiedzą a wiedzą innych i jej konsekwencje)

Interakcjonizm symboliczny - nie ma jednej prawdy, lecz różne subiektywne prawdy dla
każdej sytuacji. Innymi słowy, „prawda” jest inna w każdej społeczności. Definiujemy
siebie, biorąc pod uwagę różne znaczenia, które bycie jednostką implikuje w
określonych kontekstach. Ponieważ jesteśmy istotami społecznymi, to znaczenie „bycia
jednostką” zależy w dużym stopniu od naszych interakcji z innymi ludźmi. Tożsamość
wynika również z ról, które ludzie przyjmują. Kiedy wchodzimy w interakcje z innymi
ludźmi, zazwyczaj przyjmujemy role społeczne. Są to wzorce zachowań, które określa
społeczeństwo.

Według tej gałęzi ludzie tworzą tożsamości społeczne z określonymi zasadami i

wartościami. W chwilach, gdy tożsamości społeczne stają się ważniejsze, bardziej
prawdopodobne jest, że ludzie będą działać zgodnie z tymi zasadami i wartościami.
Chociaż psychologia społeczna wykracza poza role i akceptuje, że normy społeczne kierują
zachowaniem, tutaj także podstawą jest interakcjonizm symboliczny. Coś, czemu nie
możemy zaprzeczyć, to fakt, że ludzie rozwijają swoją tożsamość, zarówno indywidualną,
jak i społeczną, kiedy wchodzą w interakcje z innymi ludźmi.

Trzy założenia tworzą symboliczny interakcjonizm:

· Jednostki konstruują znaczenie poprzez proces komunikacji.

43
 · Samoświadomość jest motywacją do zachowania.

· Istnieje wyjątkowa relacja między jednostką a społeczeństwem.

Symboliczna interakcja może być użyta do wyjaśnienia swojej tożsamości w kategoriach ról
będących „pomysłami i zasadami„ co robić ”w danej sytuacji”.

Większość interakcji obejmuje proces, w którym jednostki osiągają wzajemne porozumienie

poprzez użycie języka i innych podobnych systemów.

Bardzo mała korelacja pomiędzy tym, co ja myślę o sobie, a tym co myślą o mnie inni
(ludzie słabo wiedzą, co myślą na ich temat inni ludzie – co naprawdę myślą).

Korelacja WYSOKA pomiędzy tym, co ja myślę o sobie, a tym, co myślę, że myślą o mnie
inni (co mi się wydaje, co inni o mnie myślą).

Przykład: uważam, że córka jest inteligentna, ale nie ścieli łóżka – krzyczę na nią, bo chcę
żeby była super – chcę dla niej dobrze.
Córka myśli sobie – Tata mnie nie lubi, nienawidzi, jestem beznadziejna (wysoka korelacja
pomiędzy tym, co córka myśli, że ja o niej coś myślę; bardzo mała korelacja pomiędzy tym,
co ja o niej myślę naprawdę, a co ona myśli o sobie)

36. Teoria porównań społecznych (Festinger) (kiedy i z kim) (r. 6.2 Wojciszke, r. 6
Aronson)

· Ludzie mogą zorientować się, jacy są na podstawie 1) dowodów obiektywnych; 2)

porównanie się z innymi
· Niezbywalny proces psychiczny, bo część informacji jest możliwa do uzyskania
TYLKO w porównaniu z innymi, np. czy jestem atrakcyjny; czy jestem wysoki, czy jeżeli
przeczytałem tekst 3 razy, żeby to zrozumieć to dużo czy mało

Kiedy porównuję się z innymi?

- gdy ważne jest usytuowanie się w grupie społecznej

- gdy brak obiektywnych miar, kryteriów oceny

Z kim się porównujemy?

1. Porównania w górę (z lepszymi od siebie)

§ Rzadko to robimy, ponieważ WYWOŁUJĄ POCZUCIE NIŻSZOŚCI – samoocena

spada, a ja musze zapobiegać spadkom samooceny

44
 § Gdy mamy nawyk porównań w górę – DEPRESJA
§ Przydadzą się, gdy zaczynam karierę (chcę ustalić sobie cel, do którego dążę)

2. Porównania w dół (z gorszymi od siebie)

§ Emocjonalnie opłacalne – podniesiona samoocena

§ Zaplecze, by wspierać samoocenę
§ Służy ochronie i wspomaganiu siebie (np. gdy chorujesz na raka, porównujesz się z
ludźmi w gorszym stanie -> lepsza samoocena)

3. Porównywanie się z podobnymi do mnie

§ Najwięcej informacji czerpiemy z tych porównań

§ Mają sens informacyjny
§ Najczęściej porównujemy się z naszymi znajomymi, co ma wpływ na relacje
międzyludzkie
§ MUS (Model Utrzymywani Samooceny)

37. Model utrzymywania samooceny (MUS) = Teoria podtrzymywania poczucia własnej

wartości (Tesser 1988) (r. 7.2 Wojciszke, r. 3 Aronson)

SO = samoocena

Istnieją 3 ważne czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu w związkach

międzyosobowych:
1) Jak wykonujemy zadania w porównaniu z inną osobą
2) Jak bliska jest nam ta osoba (jak bliskie kontakty z nią utrzymujemy)
3) Jakie znaczenie dla definicji własnego JA ma to zadanie

Co się dzieje, gdy porównuje się z ludźmi podobnymi do siebie i wypadam:

LEPIEJ:
-wsparta samoocena
-zazwyczaj dobrze się czujemy

GORZEJ:
- zależy od tego, czy dany obszar jest dla mnie ważny czy nie (osobista wartość dziedziny,
której sukces zależy)
1) jeżeli jest nieważny : Pławienie się w cudzej chwale – chwalę się tymi znajomymi, SO
rośnie
2) jeżeli jest ważny: cudzy sukces zagraża SO

Co wtedy robię?
1) Staram się zmniejszyć/zwiększyć różnicę pomiędzy wynikami własnymi i cudzymi
(gorzej myślę o tej osobie)

45
 2) Osłabiam bliskość (zrywam kontakt z daną osobą)
3) Spostrzegam tę dziedzinę jako nieistotną dla definicji własnego JA (np. zmieniam
wyobrażenie o sobie)

Kiedy pomożemy nieznajomemu, a nie przyjacielowi? -> kiedy jego (przyjaciela) ewentualny
sukces będzie zagrożeniem dla naszej SO

Kiedy rodzeństwo będzie utrzymywać bliższe kontakty? -> kiedy każde z nich będzie
odnosić sukcesy w różnych dziedzinach

38. Motywy związane z JA i mechanizmy pochodne: (r. 2 Wojciszke – fajnie opisane)

Motywy społeczne = potrzeby psychologiczne:

· Nie mają charakteru fizjologicznego, ale działają na podobnej zasadzie

· Są niezbywalne
· Niezbędne do życia

Potrzeby fizjologiczne

Np. głód, oddychanie, popęd seksualny

Potrzeby psychologiczne= społeczne

1. Potrzeba zachowania wysokiej, dobrej samooceny (zapobieganie spadku)

NAJWAŻNIEJSZA!!!
2. Potrzeba przynależności (relacje, interakcje z innymi -> gatunek
ultraspołeczny)
3. Potrzeba poznania (rozumienie świata, pozyskiwanie wiedzy, nadawanie sensu
zdarzeniom)
4.Potrzeba sprawstwa/kontroli (poczucie kontroli nad swoim życiem)

W czym są podobne?

● - muszą być od czasu do czasu zaspokajane

● - gdy są frustrowane, powodują choroby -> śmierć
● - gdy zostaną zaspokojone -> znikają, wyciszone na pewien czas
● - występują u wszystkich ludzi
● -maja charakter wrodzony (ludzie dążą do ich zaspokojenia dużo poświęcając)
● - muszę to zrobić -> bo umrę
● - uruchamiają się wbrew naszej woli

46
Czym się różnią?

Potrzeby fizjologiczne

● Są zaspokajane tylko osiągnięciem pewnych OBIEKTYWNYCH stanów rzeczy =

zaspokojone w świecie REALNYM, np. głód – tylko jedzenie, a nie wyobrażenie
sobie jedzenia
● Wymagają zaspokojenia przez określone specyficzne stany rzeczy = są
NIEEKWIWALENTNE, np. głód – pokarm, a nie partner seksualny; potrzeba
seksualna – partner seksualny, a nie pokarm

Potrzeby psychologiczne

● Sa zaspokajane często za pomocą zmian SUBIEKTYWNYCH = mogą być

zaspokajane w świecie WIRTUALNYM, ale i REALISTYCZNIE
● Wzajemna zastępowalność motywów = są EKWIWALENTNE – dowolny
motyw może zostać zaspokojony choćby częściowo poprzez realizację innego
motywu, np. deprywacja motywu poznania -> nasilenie motywu
przynależności (np. czytam literaturę absurdalną -> identyfikuję się bardziej z
kulturą własnego kraju)

● · Pomyślenie o ŚMIERCI – nasila realizację KAŻDEGO z 4 motywów

39. Model utrzymywania znaczenia (MUZ) str. 64 Wojciszke – dążenie do poczucia sensu
jest ogólnym motywem leżącym u podstaw ludzkich zachowań

Motyw poszukiwania sensu wzbudzany pojawieniem się BEZSENSU (anomalie, które są

sprzeczne z naszymi zdroworozsądkowymi teoriami świata i wynikającymi z nich
oczekiwań)

Płynna kompensacja – automatyczne odbudowanie poczucia sensu i bezpieczeństwa poprzez

realizację nie tego motywu, który został wzbudzony, lecz 1 z 3 pozostałych, np. gdy
wykluczenie społeczne – wzrost poczucia kontroli; gdy zagrożenie samooceny – wzrost
realizacji motywów poznania.

Gdy poczucie bezsensu jest w jednej dziedzinie, natychmiastowo NASILA poczucie sensu w
innej dziedzinie, która znalazła się w świadomości, np. doszukiwanie się rzeczywistych słów
w bezsensownych ciągach liter, potępianie osób, które źle wypowiadają się o naszym kraju.

47