Zaburzenia somatoformiczne i

dysocjacyjne- “Psychopatologia”
Seligmana
Zaburzenia somatomorficzne
1. Konwersja

2. Zaburzenia somatyzacyjne (zespół Briqueta)

3. Zaburzenia bólowe (psychalgia)

4. Hipochondria

5. Dysmorficzne zaburzenia ciała

DSM-IV klasyfikuje zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne jako odrębne od zaburzeń lękowych,

ponieważ chorzy nie odczuwają lęku jako takiego. Jest on domniemany, schowany pod postaciami różnych
zaburzeń somatoformicznych.

Zaburzenia somatomoriczne polegają na zakłóceniach funkcjonowania fizycznego nie z powodu choroby

somatycznej, ale w wyniku konfliktu psychicznego.

Konwersja
Dawniej: konwersja histeryczna

Konwersja polega na przekształceniu stresu psychicznego w objawy fizyczne.

Co może sugerować to zaburzenie:

wystąpienie upośledzenia fizycznego

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 1

 upośledzenia nie da się wyjaśnić uszkodzeniem fizycznym (brak urazu czy zmian neurologicznych)

upośledzenie nie podlega dobrowolej kontroli

występuje zobojętnienie na swoje objawy, brak uczucia lęku

poszlaką może być historia pacjenta i np. niedawny wypadek kogoś bliskiego, za który się obwinia

Zaburzenia somatyzacyjne (Zespół Briqueta)

W zaburzeniach somatyzacyjnych pacjent skarży się na różne dolegliwości fizyczne, które ujawniają się
przed 30 rokiem życia i są przedmiotem rozmaitych zabiegów medycznych. Dolegliwości obejmują wiele
narządów i nie można ich w pełni wyjaśnić znanym przyczynami fizycznymi, nie poddają się też dowolnej
kontroli.

Co może sugerować to zaburzenie:

zmęczenie wzdęcia i niestrawność bezsenność

omdlenia bóle pleców biegunki lub zaparcia

palpitacje serca bóle stawów lub trudności w oddychaniu

kończyn
zaburzenia bóle w klatce piersiowej
miesiączkowania zawroty głowy
bóle brzucha
mdłości problemy seksualne

W pewnym okresie może wystąpić objaw “pseudoneurologiczny” lub konwersyjny.

Konsekwencją zespołu objawów zaburzeń somatomoficznych są często niepotrzebne zabiegi chirurgiczne i

nadużywanie leków. Może wystąpić również depresja i próby samobójcze.

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 2

 Zaburzenia bólowe (psychalgia)

W zaburzeniu bólowym głównym objawem jest ból w jednej lub kilku częściach ciała, powodujący wyraźne
pogorszenie samopoczucia lub niepełnosprawność. Na pojawienie się bólu i jego intensywność mają wpływ
czynniki psychiczne. Objawy nie podlegają dowolnej kontroli.

Możliwe jest, że osoba doświadczająca psychalgii, w przeszłości dostawała ciepło i opiekę tylko w sytuacjach
pogorszenia stanu zdrowia. Dlatego teraz mając poważne kłopoty, chory będzie cierpiał na bóle. Ból staje się
somatycznym uzasadnieniem nieodczuwania lęku stresującymi wydarzeniami.

Hipochondria

Hipochondria oznacza przekonanie o cierpieniu na poważną chorobę lub ciągłe obawy przed
zachorowaniem, mimo licznych dowodów i zapewnień o dobrym stanie zdrowia i braku przesłanek ku
chorobie.

Osoby cierpiące na hipochondrię wyolbrzymiają takie objawy jak kaszel czy chrypka. Często też zmieniają
lekarzy, nie dowierzając ich kompetencjom.
Na rodzaj dolegliwości budzących niepokój hipochondryka ma wpływ kultura. U chińczyków występuje
paniczny lęk przed wciągnięciem penisa w głąb brzucha (Koro). W Indiach mężczyźni skarżą się na Dhat,
czyli obawę przed zanikiem nasienia w połączeniu z zawrotami głowy i zmęczeniem.

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 3

 Dysmorficzne zaburzenia ciała, czyli dysmorfofobia 🙂
W dysmorficznych zaburzeniach ciała pacjent wyolbrzymia nieznaczne braki urody, postrzegając je jako
ogólną brzydotę, i to zamartwianie się opanowuje całe jego życie. Pacjent może unikać spotkań towarzyskich i
ciągle rozmyśla o swoich wadach. Troska o wygląd zmienia się w problem kliniczny.

Co może sugerować to zaburzenie:

ciągłe przeglądanie się w lustrze, używając specjalnego oświetlenia i powiększenia, aby lepiej się
przyjrzeć swojemu defektowi (często przy zmianach skórnych)

Od siebie:

chorzy często sięgają po zabiegi, najczęściej medycyny estetycznej. Gdy jeden mankament zostanie
poprawiony, zaraz znajdują następny i koło się zamyka. Żadne zabiegi w pełni nie zadowalają pacjenta

Częstym skutkiem BDD jest depresja, samobójstwo lub wielokrotne operacje plastyczne.

Dużą rolę odgrywa kultura.

Diagnozowanie zaburzeń somatoformicznych

Aby dokonać prawidłowej diagnozy, trzeba odróżnić zaburzenia somatoformiczne od 4 innych typów
zaburzeń, z któymi można je pomylić:

Symulowanie
Czyli udawanie objawów. Istnieją 2 różnice pomiędzy symulowaniem a zaburzeniami somatoformicznymi:

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 4

 1. Symulant dowolnie kontroluje swoje objawy, może wprowadzać się w stan porażenia i z niego
wychodzić → osoba z zaburzeniami somatoformicznymi nie może ich kontrolować

2. Symulant czerpie korzyści ze środowiska dzięki swoim objawom → osoba z zaburzeniami

konwersyjnymi nie koniecznie ma pożytek ze swojej niepełnosprawności

Symulowanie trzeba też odróżnić od czerapnia wtórnych korzyści (czyli zysków płynących ze
środowiska dzięki nienormalnym objawom). Takie korzyści często osiągają osoby z zaburzeniami, np. gdy
zyskują w ten sposób uwagę i opiekę od swoich najbliższych.

Symulanci od początku udają objawy, a potem dodatkowo je wykorzystują. Osoby z zaburzeniami nie
udają objawów, ale mogą je wykorzystywać.
Przykład: pacjent ze ślepotą histeryczną nie będzie się potykał o przedmioty na swojej drodze, a symulant
tak.

Zaburzenia psychosomatyczne

Zaburzenia psychosomatyczne różnią się od zaburzeń somatoformicznych występowaniem przyczyny

fizycznej, która może wyjaśnić objaw psychosomatyczny, ale nie wyjaśnia objawu somatoformicznego.

Czyli w zaburzeniach psychosomatycznych można wskazać jakąś zmiane czy przyczynę fizyczną, a w
zaburzeń somatoformicznych nie.

Zaburzenia pozorowane (zespół Munchhausena)

Pacjent świadomie wytwarza objawy choroby, które nie powstają wskutek lęku, lecz wskutek manipulacji
fizjologicznej- pacjent świadomie wywołuje objawy o charaterze fizycznym.

W przeciwieństwie do symulacji, zaburzenia pozorowane mają przede wszystkim obrane za cel zwrócenie
uwagi lekarzy.

Nierozpoznana choroba fizyczna

Podatność na zaburzenia somatoformiczne

Zaburzenia konwersyjne nie są częste

Objawy konwersyjne wystęują zwykle od późnej adolescencji do wieku średniego

Większą część pacjentów stanowią kobiety

Istotnym wyznacznikiem tego, jaką formę przybierają konwersje jest kultura

Etiologia zaburzeń somatoformicznych

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 5

 Terapia zaburzeń somatoformicznych

Konfrontacja

Klinicysta konfrontuje pacjenta z konwersją i próbują wymusić ustąpienie objawów.

Sugestia
Sugestia polega na przekonywaniu pacjenta, że objawy ustąpią. Pacjencji z konwersją są szczególnie
podatni na sugestię i niektórym terapeutom udaje się osiągnąć poprawę, mówiąc pacjentowi
autorytatywnym tonem, że objawy ustąpią.

Wgląd

Czyli rozpoznanie źródłowego konfliktu powodującego dolegliwości fizyczne- psychoanaliza.

Psychoanalitycy uważają, że dostrzeżenie i emocjonalne uznanie źródłowego konfliktu wywołującego
zaburzenia konwersyjne powoduje zanik objawów.

Inne terapie

Środki antydepresyjne → zaburzenia bólowe

Terapia rodzinna

Placebo

Zaburzenia dysocjacyjne
1. Amnezja dysocjacyjna

2. Zaburzenia depersonalizacji

3. Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości (zaburzenia osobowości wielorakiej)

Istotą zaburzeń dysocjacyjnych są głębokie i trwałe zaburzenia pamięci wywołane silnym urazem
psychicznym. “Dysocjacyjne”, ponieważ polegają na współistnieniu lub przemienności kilku procesów

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 6

 psychicznych bez wzajemnej świadomości i bez oddziaływania między nimi. Następuje oderwanie pewnego
obszaru pamięci od świadomości.

Doświadczenie dysocjacji może mieć następujące przejawy:

amnezja
Znaczny okres życia ulega zapomnieniu

depersonalizacja

Człowiek czuje się oddzielony od siebie (patrzenie na siebie z zewnątrz)

derealizacja

Świat zewnętrzny staje się nierealny

pomieszanie tożsamości

Człowiekowi się myli lub nie jest pewny własnej tożsamości

zmiana tożsamości

Osoba wykazuje niezwykłe umiejętności, o których nie wiedziała (np. znajomośc jakiegoś języka)

Amnezja dysocjacyjna

Amnezja dysocjacyjna- utrata pamięci wskutek silnego urazu psychicznego

Fuga dysocjacyjna- ucieczka z dotychczasowej sytuacji, np. nagłe wstąpienie do armii, czy lot na drugi
koniec świata (przybieranie nowej tożsamości ????)

Rodzaje amnezji:

amnezja globalna/ uogólniona

Stan całkowitej utraty pamięci. Ma tendencje do nawrotów.

amnezja wsteczna

Zanik pamięci wydarzeń poprzedzających jakąś chorobę lub uraz. Często ogranicza się do kilku minut lub
sekund przed urazem.

amnezja pourazowa

Niezdolność do przypomnienia sobie zdarzeń po traumatycznym epizodzie/ wypadku

amnezja następcza

Trudności w uczeniu się nowego materiału po przeżyciu traumatycznego zdarzenia. Ta forma amnezji ma
prawie zawsze przyczynę organiczną.

amnezja selektywna/ kategorialna

Zanik pamięci wszytskich zdarzeń związanych z określonym tematem.

Amnezja dysocjacyjna Amnezja organiczna

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 7

 Amnezja dysocjacyjna Amnezja organiczna
Przed jej wystapieniem w życiu pacjenta zazwyczaj
dzieje się coś traumatycznego lub obarczonego Powodem może być uraz fizyczny, choroby lub udary
dużym stresem; brak uszkodzeń układu nerwowego

Osoby wykazują 4 charakterystyczne cechy utraty

Brak charakterystycznych 4 cech
pamięci

Utrata przeszłości- bliskiej i odległej Utrata przeszłości bliskiej

Utrata pamięci co do własnej tożsamości (imię,
nazwisko, adres), ale magazyn wiedzy ogólnej jest Utrata wiedzy osobistej jak i ogólnej
nienaruszony

Brak amnezji następczej Głęboka amnezja następcza (główny objaw)

Jedynie stopniowo cofa się amnezja wsteczna, natomiast amnezja

Często występuje nagłe cofnięcie się amnezji następcza tylko w pewnym stopniu ustępuje w wyniku leczenia
organicznego, a pamięć samego urazu nigdy nie wraca

Nie do końca wiadomo, co jest przyczyną amnezji dysocjacyjnej. Zakłada się jednak, że jest to obrona przed
lękiem wywołanym głęboko traumatycznymi i nieakceptowalnymi okolicznościami.

Zaburzenia depersonalizacji

W stanie depersonalizacji człowiek czuje się odłączony od własnego ciała i umysłu. O zaburzeniach
depersonalizacji mówimy, gdy epizody powtarzają się.

Człowiek w takim stanie:

może czuć się jak we śnie

jego emocje są spłaszczone i rozmyte

odczuwa brak poczucia kontroli

ma świadomość rzeczywistości i wie, że to nie dzieje się naprawdę

Przy diagnozie różnicowej zaburzeń depersonalizacji trzeba koniecznie wykluczyć:

depresję lęk paniczny

hipochondrię fobie ! Wszystkie one stanowią wielkie zagrożenie

pojawienia się depersonalizacji !

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 8

 narkomanię zaburzenia stresu
pourazowego

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości (zaburzenia osobowości wielorakiej)

Inna nazwa: zaburzenia osobowości wielorakiej

Dysocjacyjne zaburzenia tożsamości polegają na występowaniu dwóch lub więcej różnych tożsamości/
osobowości u tego samego człowieka. Każda z tych tożsamości jest dostatecznie zintegrowana, aby
prowadzić w miarę stabilne własne życie wewnętrzne i na przemian przejmować pełną kontrolę nad
zachowaniem. W tych zaburzeniach ważną rolę odgrywa amnezja. Zwielokrotnienie tożsamości i nieodłączna
od nich amnezja wszystkich pozostałych wcieleń służą łagodzeniu nietolerowanego lęku.

Jeśli pacjent doświadcza wielokrotnych amnezji rośnie prawdopodobieństwo istnienia odrębnych tożsamości
“Czy w ciągu tygodnia są dłuższe okresy, których nie możesz sobie przypomnieć?”

Często jest tak, że jedna osobowość jest świadoma obecności innych, inna zaś nie wie nic o pozostałych.
Poszczególne osobowości pacjenta mają różne wspomnienia, pragnienia, postawy, zainteresowania,
uzdolnienia, wiedzę, moralność, orientacje seskualną, wiek, charakter pisma, wyniki testów psychologicznych
i badań fizjologicznych (częstotliwość pracy serca, ciśnienie krwi, EEG). Osobowości różnią się też pod
względem zdrowia psychicznego. Często tożsamość dominująca jest osobowością najzdrowszą (nie zawsze).

Etiologia dysocjacyjnych zaburzeń tożsamości

Wg hipotezy Blissa zaburzenia tożsamości rozwijają się w 3 etapach:

między 4 a 6 rokiem życia następuje uraz emocjonalny

(bardzo często są to przypadki maltretowania) →
tworzenie odrębnej tożsamości, która bierze na siebie
problem.

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 9

 szczególną podatność powoduje wyjątkowa wrażliwość
na autohipnozę (człowiek siłą woli wpada w trans)

człowiek odkrywa, że stworzenie innej tożsamości

przez autohipnozę uwalnia go od ciężaru
emocjonalnego → gdy w przyszłości spotka się z
innymi problemami emocjonalnymi, tworzy kolejną
tożsamość, która może się z nimi uporać

!!! Dysocjacyjne zaburzenia osobowości, zaburzenia somatoformiczne i amnezję dysocjacyjną należy

uznać za próbę obrony przed bardzo przykrymi emocjami !!!

Terapia

uświadomienie pacjentowi problemu

hipnoza

najczęściej stosuje się terapię indywidualną (psychodynamiczną lub poznawczą) + hipnoza

leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe działają z umiarkowanym skutkiem

Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne- “Psychopatologia” Seligmana 10