Gabriela Płotka

Fizjoterapia rok IV grupa 4

Fizjoterapia w psychiatrii
Depresja i zaburzenia afektywne
Epidemiologia:

 Depresja stanowi poważny problem społeczny i zdrowotny, który dotyka w Polsce ok. 1,5 mln osób. Prowadzone badania
dowodzą, że rozpowszechnienie depresji w ostatnich latach uległo znacznemu zwiększeniu.

 Ryzyko zachorowania w ciągu życia na depresję ocenia się na ok. 8%, chociaż różnorodne chorobowe zaburzenia nastroju
mogą występować nawet u ok. 25% populacji ogólnej. W 1/3 przypadków depresja przebiega przewlekle, a w pozostałych 2/3
ma charakter nawracający.

 Kobiety 2-krotnie częściej niż mężczyźni chorują na depresję i zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Uważa się też, że
zaburzenia depresyjne należą do najczęstszych schorzeń leczonych w szpitalach i na oddziałach psychiatrycznych

Etiopatogeneza

 Dotychczas nie zostały dokładnie poznane mechanizmy patogenetyczne chorobowych zaburzeń nastroju, jednak najbardziej
prawdopodobny wydaje się udział w patogenezie tych zaburzeń kilku czynników, z których najważniejszy wydaje się czynnik
genetyczny (podatność na zachorowanie jest dziedziczona, chociaż nierzadko depresja pojawia się u osób bez obciążenia
dziedzicznego). Ostatnio potwierdzono metodami genetyki molekularnej, że zaburzenia afektywne dwubiegunowe i
nawracające zaburzenia depresyjne są dziedziczone wielogenowo i w różnym stopniu. Przypuszcza się, że przyczyną
omawianych zaburzeń może być jakaś forma zaburzeń neuroprzekaźnictwa, najprawdopodobniej na poziomie receptorów.
Niestety nie ma bezpośrednich dowodów na ich istnienie w chorobowych zaburzeniach nastroju. Przeprowadzone badania
dowodzą również udziału czynników środowiskowych związanych z ważnymi wydarzeniami życiowymi lub przewlekłym
stresem w wystąpieniu depresji.

klasyfikacja zaburzeń nastroju w ICD-10

 W zależności od tego, czy objawy psychopatologiczne mają charakter przewlekły, można wyróżnić następujące zaburzenia
nastroju:

o F30 – Epizod maniakalny

o F31 – Zaburzenia afektywne dwubiegunowe ChAD I i ChAD II

o F32 – Epizod depresyjny

o F33 – Zaburzenia depresyjne nawracające (zaburzenie afektywne jednobiegunowe)

o F34 – Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne)

o F34.0 – Cyklotymia

o F34.1 – Dystymia

o F38 – Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

o F39 – Zaburzenia nastroju (afektywne) nieokreślone

 Depresja może występować także w innych schorzeniach, m. in. w organicznych zaburzeniach nastroju, zaburzeniach
lękowych, zaburzeniach adaptacyjnych oraz w przebiegu niektórych chorób somatycznych i zaburzeń psychogennych
(reaktywnych).

Przebieg i typy depresji

 Zaburzenia afektywne można podzielić na:

o Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, w przebiegu którego występują epizody manii lub hipomanii i depresji lub
epizody mieszane.

o Zaburzenia depresyjne nawracające, w przebiegu którego występują tylko epizody depresji.

o Dystymię, charakteryzującą się długotrwałym występowaniem objawów depresyjnych, które nie spełniają
wszystkich kryteriów epizodu depresyjnego, jednak ich obecność istotnie upośledza funkcjonowanie chorego.

o Cyklotymię, objawiającą się długotrwałymi, dość łagodnymi wahaniami nastroju, które obejmują subkliniczne
stany hipomaniakalne i subdepresyjne. Pomiędzy tymi stanami mogą wystąpić okresy krótkotrwałej remisji.

Obraz kliniczny chorobowych zaburzeń afektu

  Wiele osób wykazuje objawy zaburzeń nastroju, które nie spełniają wszystkich kryteriów epizodu depresyjnego. Pacjenci z
takimi zaburzeniami nie zawsze wymagają leczenia.

 Na obraz kliniczny typowych depresji składają się objawy i cechy podstawowe charakterystyczne dla depresji endogennej, oraz
objawy niespecyficzne, które występują także w innych postaciach zaburzeń depresyjnych.

 Do podstawowych objawów i cech depresji zalicza się:

o Chorobowe obniżenie nastroju

o Spadek aktywności ruchowej i osłabienie tempa procesów psychicznych (myślenia, pamięci, koncentracji)

o Zaburzenia rytmów biologicznych (szczególnie snu i czuwania)

o Anhedonię

o "Wolno płynący" lęk, wykazujący falujące nasilenie.

Objawy te muszą utrzymywać się przez większą część dnia i przez okres przynajmniej dwóch tygodni.

Pozostałe objawy depresji

 Ból głowy i karku

 Spadek łaknienia i masy ciała

 Suchość ust i błon śluzowych jamy ustnej

 Myśli oraz tendencje samobójcze

Należy zaznaczyć, że żaden z wymienionych objawów występujących pojedynczo nie jest charakterystyczny dla endogennego zespołu
depresyjnego i może pojawić się w innych zaburzeniach psychicznych, niektórych schorzeniach somatycznych lub podczas zażywania
pewnych leków. Dopiero obecność wszystkich cech, a zwłaszcza co najmniej trzech objawów podstawowych, upoważnia do rozpoznania
tego typu depresji.

Do innych, mniej swoistych objawów zaburzeń depresyjnych zalicza się pesymistyczne myślenie, problemy z podejmowaniem decyzji
oraz urojenia depresyjne.

Depresja endogenna

 Charakteryzuje się takimi objawami jak:

o Obniżony nastrój

o Anhedonia-jest to termin oznaczający obniżoną zdolność, lub niezdolność do odczuwania przyjemności i radości

o osłabiona aktywność z towarzyszącym uczuciem zmęczenia,

o zmiana masy ciała (tycie lub chudnięcie),

o pobudzenie lub zahamowanie ruchowe,

o zaburzenia snu,

o zaniżona samoocena, poczucie beznadziejności, tendencje samobójcze.

Ten zespół objawów psychopatologicznych jest także określany mianem melancholii lub dużej depresji.
Depresja poranna (atypowa, maskowana, subdepresja)

 Obraz kliniczny tego schorzenia znacznie odbiega od opisanego powyżej. Poszczególne objawy wykazują niewielkie nasilenie,
a niektóre w ogóle nie występują. Zdarza się, że jeden czy dwa objawy są bardzo nasilone i to jest podstawowy problem
chorego. W przebiegu tego rodzaju depresji nie występuje obniżenie nastroju, a dominuje: bezsenność, nasilony lęk lub
dolegliwości bólowe. Ocenia się, że najczęstszą maską depresji są zaburzenia snu, lęk, dolegliwości psychosomatyczne i
różnorodne zespoły bólowe. Maską depresji mogą być też zaburzenia obsesyjne.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

 W zaburzeniach tych występuje cała gama zaburzeń, których wspólną cechą jest podwyższony lub obniżony depresyjny
nastrój.

 Zaburzenie to charakteryzuje się przewlekłym i nawracającym przebiegiem. Depresje występujące w przebiegu zaburzeń
afektywnych są określane mianem depresji endogennych.

 W zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych czas trwania epizodów depresyjnych jest dłuższy niż epizodów maniakalnych.

 Charakterystyczne jest to, że depresja w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych zaczyna się gwałtowniej niż
depresja w przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających.

 Zaburzenia afektywne typu I: po epizodzie maniakalnym występuje epizod depresyjny a następnie remisja; najkorzystniejszy
przebieg choroby,

 Zaburzenia afektywne typu II: występowanie hipomanii, następnie remisji, a potem z kolei depresji. Bardzo często występują
też zaburzenia lękowe.
Mania- przeciwieństwo depresji

Objawy i cechy podstawowe manii:

 wzmożone samopoczucie, nadmierne zadowolenie, uczucie szczęścia, beztroski,

 przyspieszone tempo myślenia, które może przybrać formę gonitwy myśli oraz upośledzenie kojarzenia,

 wzmożona aktywność ruchowa, nadmiar energii,

 zaburzenia snu i czuwania: skrócenie czasu snu do 2-3 h.

Przedstawione wyżej podstawowe objawy i cechy epizodu maniakalnego prowadzą do zaburzeń w sferze myślenia, działania i
zachowania. Pewien odsetek chorych doznaje urojeń wielkościowych. Działanie tych osób jest z reguły nieprzemyślane i bez planu. W
zachowaniu obserwuje się wzmożony popęd seksualny, nadużywanie alkoholu oraz skłonność do podejmowania ryzykownych i
nieprzemyślanych decyzji. Objawy epizodu maniakalnego mogą być bardzo zróżnicowane: od umiarkowanych stanów hipomaniakalnych
do nadmiernego pobudzenia ruchowego i dysforii. W stanach hipomanii zaburzenia nastroju i napędu ruchowego są słabo wyrażone, a
dostrzega je tylko najbliższe otoczenie, natomiast znajomi dostrzegają jedynie sprawność działania, przedsiębiorczość i zwiększoną
energię u tych osób

Zaburzenia depresyjne nawracające

 charakteryzują się występowaniem powtarzających się epizodów depresyjnych o zróżnicowanym stopniu nasilenia. Okresy
między kolejnymi nawrotami epizodów depresyjnych są okresami powrotu do pełnego zdrowia, chociaż u pewnej grupy
chorych może utrzymywać się przewlekła depresja lub częściowa remisja objawów depresyjnych. Czas trwania epizodów
depresyjnych zawiera się w przedziale 3-12 miesięcy (średnio trwają one około 6 miesięcy). Poszczególne epizody, niezależnie
od stopnia ich nasilenia, są często powodowane przez traumatyczne wydarzenia życiowe.

Zaburzenia dystymiczne

 to jeszcze inna postać uporczywych zaburzeń nastroju. Zwykle objawy pojawiają się jeszcze w okresie rozwojowym, a choroba
przebiega przewlekle lub z krótkimi okresami remisji. Stopień nasilenia depresji jest na ogół łagodny. Obraz kliniczny dystymii
przypomina obraz nerwicy depresyjnej, a kolejne fazy łagodnie nasilonej depresji i okresy remisji mogą przebiegać bardzo
zmiennie. Chorzy na dystymię mają okresy zupełnie dobrego samopoczucia, jednak częściej skarżą się na przygnębienie i
uczucie zmęczenia.

Zaburzenia cyklotymiczne

 objawiają się stałymi wahaniami nastroju w postaci epizodów łagodnej depresji i stanów niezbyt nasilonego wzmożonego
samopoczucia. Taka niestabilność samopoczucia może wystąpić jeż we wczesnej młodości. Choroba charakteryzuje się
przewlekłym przebiegiem, chociaż nastrój bywa prawidłowy nawet przez kilka miesięcy. Do zmian nastroju dochodzi z zasady
spontanicznie, bez związku przyczynowego z wydarzeniami życiowymi.

Depresja, ból i objawy somatyczne

 Depresja, ból i objawy somatyczne o nieustalonej etiologii często występują jednocześnie. Prowadzą do nasilenia objawów
chorobowych i stanowią przyczynę częstego korzystania z usług opieki zdrowotnej. Ocenia się, że około 46% chorych z
różnego rodzaju dolegliwościami somatycznymi równocześnie cierpi na chorobowe zaburzenia nastroju. Występowanie
objawów bólowych w przebiegu zaburzeń depresyjnych oraz depresji w następstwie przewlekłych dolegliwości bólowych
zostało potwierdzone badaniami epidemiologicznymi. Należy podkreślić, że ból jest silniej odczuwany przez pacjentów z
objawami depresji. Zaobserwowano także, że znaczny odsetek pacjentów przyjmujących leki przeciwbólowe cierpi na
zaburzenia depresyjne. Poczynione obserwacje wskazują, że leki przeciwbólowe są skuteczne w terapii bólu somatycznego
różnorodnego pochodzenia. Szczególnie skuteczne okazały się leki nowej generacji należące do grupy inhibitorów wychwytu
zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. W patogenezie zaburzeń depresyjnych i dolegliwości bólowych istotne znaczenie
przypisuje się m.in. dysfunkcjom w przekaźnictwie serotoninergicznym i noradrenergicznym. Mechanizmy te wydają się
wyjaśniać zjawisko częstego występowanie dolegliwości bólowych w zaburzeniach depresyjnych i depresji oraz w
schorzeniach przebiegających z przewlekłym bólem. Efektem stosowania leków o działaniu przeciwdepresyjnym jest
normalizacja funkcjonowania układów neuroprzekaźnictwa mózgowego. Należy podkreślić, że współwystępowanie zaburzeń
depresyjnych i dolegliwości bólowych powoduje znaczne wydłużenie czasu rozpoznania tych zaburzeń i istotne obniżenie
skuteczności leczenia. Ocenia się, że około połowa pacjentów z objawami depresji nie korzysta ze specjalistycznej pomocy
medycznej.

Ważne w trakcie pracy z pacjentem

  Stosując zabiegi fizjoterapeutyczne, należy pamiętać o tym, że nasilenie bólu powoduje pogorszenie stany psychicznego i
odwrotnie- im bardziej nie korzystny jest stan psychiczny, tym dolegliwości bólowe są odczuwane mocniej. Musimy mieć też
na uwadze, że silny ból może wywierać wpływ na nasilenie tendencji samobójczych.

Postępowanie fizjoterapeutyczne

 Leczenie osób z depresją powinno być wszechstronne. Podstawą jest psychoterapia oraz uświadomienie najbliższego otoczenia
pacjenta, że depresja jest chorobą, a nie przejściowym zmęczeniem, ponieważ to oni spędzają z chorym najwięcej czasu.

 Badania przeprowadzone na kobietach udowodniły, że w grupie badanych nieuprawiających sportu depresja była znacznie
częstsza. Fizjoterapia w leczeniu depresji to głównie kinezyterapia, czyli leczenie za pomocą ruchu, ponieważ od dawna
wiadomo, że regularna aktywność fizyczna niesie za sobą wiele korzyści. Zaliczamy do nich:

 poprawę jakości snu;

 normalizowanie poziomu glukozy we krwi;

 zwiększanie syntezy endorfin (tak zwanych hormonów szczęścia);

 regulacja wydzielania noradrenaliny i adrenaliny.

 Wszystko to wpływa na poprawę samopoczucia, a tym samym powoduje zmniejszenie objawów depresji. Do każdego pacjenta
należy podejść indywidualnie i z dużym zapasem cierpliwości, ponieważ każdy przypadek choroby różni się od siebie. Chory
zwykle godzinami leży w łóżku, przy czym nawet pójście do toalety bywa dla niego dużym wysiłkiem. Uzyskanie motywacji
lub minimalnej chęci do ćwiczeń bywa bardzo trudne i wymaga współpracy fizjoterapeuty, lekarza, psychologa, najbliższego
otoczenia pacjenta oraz jego samego.

Źródła:

 Florkowski A., Gałecki P. „Podstawy psychiatrii dla studentów kierunków medycznych” Uniwersytet Medyczny w Łodzi.
Łódź 2009.

 Florkowski A. „Fizjoterapia w psychiatrii”

 Trzebiatowska M. „Depresja” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006