Dr med.

Piotr Pankiewicz

PODSTAWOWE ZESPOŁY
PSYCHOPATOLOGICZNE.
OGÓLNE ZASADY
POSTĘPOWANIA
DIAGNOSTYCZNEGO.
Zespół (Syndroma) – to zbiór objawów,
które występują łącznie i przez to są
charakterystyczne dla niektórych chorób.
Czasem określenie zespół jest
zastępowane określeniem stan.
Zespoły kręgu chorób afektywnych

Zespół depresyjny (Syndroma depressivum, depressio):

Występuje najczęściej w przebiegu choroby afektywnej. Trzy podstawowe
objawy to:
1. obniżenie nastroju (samopoczucia),
2. spowolnienie toku myślenia (aż do mutyzmu),
3. spowolnienie ruchowe (aż do osłupienia depresyjnego
– stupor melancholicus).
Występują również inne objawy takie jak: lęk, urojenia, szczególnie
poniżenia, upośledzenia, grzeszności, winy, hipochondryczne.
Raptus melancholicus – osłupienie
depresyjne ustępuje nagle wśród objawów
gwałtownego podniecenia.
Depresję stwierdza się m. in. w tzw.
psychozach inwolucyjnych oraz w
psychozach przedstarczych i starczych,
czasem w schizofrenii i jako jedną z
postaci psychoz reaktywnych.
Zespół depresyjny z pobudzeniem
ruchowym i słownym
(melancholia agitata).
W niektórych przypadkach, zwłaszcza w
przebiegu psychoz przedstarczych, starczych i
tzw. inwolucyjnych, oprócz obniżenia nastroju
występuje pobudzenie ruchowe. Melancholia
agitata charakteryzuje się zwykle obecnością
lęku.
 Depresja zamaskowana, „depresja bez depresji”
(depressio sine depressione, larvierte
depression).
Obniżenie nastroju nie stanowi objawu wiodącego.
Dominują zaburzenia wegetatywne ze strony układu
sercowo-naczyniowego i pokarmowego. Skargi na
dolegliwości somatyczne (np. bóle w okolicy serca,
zaburzenia jelitowe, zaburzenia miesiączkowania, bóle
głowy) oraz na poczucie ogólnego znużenia, obniżenia
aktywności, bezsenność, nieokreślony niepokój. Chorzy
ci szukają najczęściej pomocy u lekarzy chorób
wewnętrznych. Konieczność wykluczenia choroby
somatycznej.
Zespół maniakalny (Syndroma maniacale, mania).
Występuje w chorobie afektywnej oraz w psychozach
organicznych tj. przede wszystkim w psychozach wieku
późnego oraz w porażeniu postępującym, niekiedy
również w schizofrenii. Głównymi objawami są:
1.podwyższenie nastroju (samopoczucia)
2.przyspieszenie toku myślenia, czasem aż do gonitwy
myśli
3.pobudzenie ruchowe.
Nastrój jest podwyższony, lecz przede wszystkim drażliwy
(tzw. gniewna mania).
Zespół hipomaniacalny – poronna
postać fazy maniakalnej choroby
afektywnej, przejawiającej się głównie
nadmierną aktywnością i wesołością.
 Psychozy kręgu
schizofrenicznego
Zespół hebefreniczny :
Należy do grupy psychoz schizofrenicznych. Charakteryzuje
się gwałtowną zmianą osobowości chorego. Zachowanie staje
się dziwaczne, niepoważne, krnąbrne, kpiarskie, błazeńskie.
Brak poczucia dystansu, taktu, bezczelność, nachalność,
gruboskórność, drażliwość. Tok myślenia jest rozkojarzony. U
kobiet charakterystyczny puerylizm.
Zespół paranoidalny (zespół urojeniowo-
omamowy)
Występują urojenia najczęściej prześladowcze,
względnie i odnoszące oraz omamy słuchowe –
znacznie rzadziej węchowe, smakowe lub
dotykowe, czasem także pseudo-halucynacyjne.
Zespół ten może występować w różnych
psychozach, lecz określenie zespół paranoidalny
powinno być stosowane w odniesieniu do
psychozy schizofrenicznej.
 Zespół katatoniczny.
Hipokinetyczny – dominuje obniżony napęd psychoruchowy, aż
do
zaniku. Mimika staje się sztywna, bez wyrazu, nie poddaje się
modulacji. Chory na pytania odpowiada po dłuższym milczeniu
(mutyzm) lub z
otamowaniami. Nastrój obniżony. Urojenia i omamy na dalszym
planie.
Hiperkinetyczny – znaczne wzmożenie napędu
psychoruchowego.
dziwaczne i niezrozumiałe. Znaczna agresywność. Chorzy są
hałaśliwi. Ich wypowiedzi są wybitnie rozkojarzone. Gdy dochodzi
do przejścia jednego zespołu w drugi mamy do czynienia z:
„raptus catatonicus”.
Osłupienie (stupor) – zahamowanie lub znaczne spowolnienie ruchowe.

Osłupienie efektoryczne (anergiczne, bierne, sztywne) – zahamowanie ruchowe przy

zachowanej zdolności odbierania bodźców. W głębokim osłupieniu występuje całkowity
mutyzm i bezruch. Napięcie mięśniowe jest wzmożone. Można stwierdzić obrzęki i objaw
poduszki powietrznej. W typowych przypadkach występuje giętkość woskowa i pseudo
woskowa oraz negatywizm czynny.
Po ustąpieniu na ogół niepamięć.

Osłupienie receptoryczne (onejroidalne, urojeniowe, czynne, wiotkie) – spowolnienie

ruchowe, które nie osiąga na ogół pełnego zahamowania. Natomiast znika kontakt z
otoczeniem. Zaburzenia świadomości zbliżone do zespołu oneirodalnego. Napięcie mięśniowe
nie jest wzmożone. Często występuje negatywizm bierny. Niepamięć lub fragmentaryczna
pamięć. Mogą wystąpić: echolalia, echopraksja, echomimia, stereotypie ruchowe i słowne.
Stany osłupienia oprócz psychoz schizofrenicznych to:
Stupor melancholicus
Stupor paralytics
Stupor reactivus.
Zespół Kadinskiego - Clėrambaulta –
pseudo-halucynacje oraz urojenia
owładnięcia. Chory słyszy podszepty
(szatana, nieznanej siły), które w postaci
myśli wnikają do jego głowy i czuje się
owładnięty tą zewnętrzną siłą. Występują
podszepty myśli własnych oraz echo myśli
własnych. Zespół jest charakterystyczny
dla schizofrenii paranoidalnej.
Halucynoza lub omamica (hallucinosis):
Omamy są tu objawem dominującym. Najczęściej
występują słuchowe, towarzyszą im zwykle złudzenia, a
przede wszystkim urojenia prześladowcze. Lęk występuje
zwłaszcza w halucynozie alkoholowej. Najczęściej jest
uwarunkowana czynnikami intoksykacyjnymi i
infekcyjnymi. Wyróżnia się halucynozę kiłową Plauta
oraz przewlekłą halucynozę dotykową Bersa i Conrada
(omamy dotykowe i urojenia pasożytniczej choroby
skóry – robaczki, mrówki, maleńkie zwierzątka).
Zespół paranoiczny – zwarte,
usystematyzowane urojenia treści
prześladowczej, odnoszącej,
wielkościowej, rzadziej innej. Jest to
proces psychotyczny przejawiający się
usystematyzowanymi urojeniami jako
objawem wiodącym.
 Zespół parafreniczny (Syndroma
paraphrenicum)
Usystematyzowane urojenia (prześladowcze,
oddziaływania, rzadziej wielkościowe) oraz
omamy (zwykle słuchowe, również czuciowe,
węchowe i inne). Występuje w parafrenii
(paranoia hallucinatoria) i psychozach wieku
późnego.
Zespół psychoorganiczny (Syndroma psychoorganicum)
Świadczy o rozlanym uszkodzeniu lub zaniku tkanki mózgowej,
spowodowanym czynnikami toksycznymi (alkoholem, tlenkiem węgla,
talem), infekcyjnymi (zejście po zapaleniu mózgu i opon mózgowych),
naczyniowymi powodującymi niedotlenienie lub urazowymi
(mechanicznymi).
Zespół otępienny (Syndroma dementivum):
obniżenie sprawności intelektualnej (otępienie – dementia),
zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywania,
obniżenie krytycyzmu lub jego brak,
chwiejność emocjonalna.
Charakteropatia (Characteropathia) – zaburzenie osobowości
uwarunkowane uszkodzeniem mózgu. Są to przede wszystkim zaburzenia
procesów emocjonalno-popędowych, oraz zdolności ukierunkowania,
integracji i kontroli działania.
Zespół amnestyczny Korsakowa – jest jedną z
postaci zespołu psychoorganicznego ze szczególnym
nasileniem zaburzeń pamięci i orientacji. Głębokiemu
upośledzeniu ulega zdolność zapamiętywania i
przypominania. Luki pamięciowe chory wypełnia
konfabulacjami, często o treści absurdalnej. Nastrój jest
tępy, płytko euforyczny lub dysforyczny. Występuje jako
jedna z psychoz alkoholowych, w przypadkach zatrucia
tlenkiem węgla lub innymi środkami toksycznymi.
Prezbiofrenia (Wernickiego) – psychoza starcza
przebiegająca z zespołem amnestycznym i niepokojem
ruchowym.
 Zespół psychoendokrynologiczny
(endokrines Psychosyndrom)
Zaburzenia psychiczne uwarunkowane
chorobami gruczołów wydzielania
wewnętrznego. Grupy objawów:
- zaburzenia poszczególnych popędów,
- zaburzenia ogólnej aktywności (napędu
psychicznego),
- zaburzenia nastroju.
Reakcje egzogenne Bonhoeffera – nieswoiste stany
psychopatologiczne wywołane czynnikami egzogennymi
(zewnątrzpochodnymi) takimi jak zatrucia, czynniki
infekcyjne, urazy mechaniczne i inne. Wyróżnia się
reakcje ostre, przebiegające z zaburzeniami świadomości
oraz przewlekłe w postaci zespołów neurastenicznych
(rzekomonerwicowych), depresyjnych, rzadziej
hipomaniakalnych oraz w postaci zmian otępiennych.
Różne czynniki zewnątrzpochodne mogą wywoływać
podobne reakcje psychopatologiczne.
 Zespół psychohipoglikemiczny (Syndroma
psychohypoglycaemicum)
Objawy neurasteniczne. Napadowe stany
hipoglikemiczne pochodzenia emocjonalnego (po
doznaniu przestrachu, w stanach leku, okresach
przygnębienia), po długich przerwach między
posiłkami. Objawami są: obniżenie zdolności
logicznego myślenia, zaburzenia pamięci, toku
myślenia, uwagi.
Ogólne zasady postępowania
diagnostycznego.
W ustalaniu rozpoznania przydatna jest teoria etioepigenezy
opracowana przez T. Bilikiewicza. Jest to jedna z pierwszych,
oryginalnych koncepcji wieloosiowych. Należy dążyć nie tylko do
uwzględnienia utrzymującego się w danym momencie procesu
chorobowego (zespołu), ale także podłoża, na którym zespół się
rozwinął. Takie ujęcie umożliwia ujęcie całości strukturalnej choroby
psychicznej.
T. Bilikiewicz wyróżnia III warstwy (okresy):
I warstwa dziedziczno-konstytucjonalna (osobowość
człowieka).
II warstwa zmian organicznych (morbi, processus et
defectus psychoorganici).
III warstwa nawarstwień czynnościowych (Syndrom
functionalia).