BAHASA MELAYU KLASIK

DISEDIAKAN OLEH : NURISFARINI BINTI SULONG

 1.3 BAHASA MELAYU KLASIK

1.3.1 Konsep Bahasa Melayu Kuno

1.3.2 Ciri Bahasa Melayu Klasik
(a) Sistem Tulisan dan Ejaan
(b) Tatabahasa
(c) Kosa kata
1.3.3 Perkembangan Aksara Jawi
1.3.4 Bahan Bukti Penggunaan Bahasa Melayu Klasik
1.3.5 Fungsi Bahasa Melayu Klasik
KONSEP BAHASA
MELAYU KLASIK
 KONSEP BAHASA MELAYU KLASIK
Selepas bahasa Melayu Kuno, muncul 2 zaman iaitu :

1. Bermula abad ke-13 hingga ke-14 Masihi.

2. Menurut Ismail Hussein (1984), abad 13 & 14 merupakan zaman
peralihan di seluruh Kepulauan Melayu dengan kedatangan
agama Islam.
3. Mula menerima pengaruh bahasa Arab yang menyebabkan kosa
kata Sanskrit bercampur aduk dengan bahasa Arab.
:
1. Bermula pada abad ke-14.
2. Pada masa itu, tulisan jawi (Arab) wujud.
3. Mendapat pengaruh kata-kata pinjaman daripada bahasa
Arab dan Parsi.
4. Bukti kewujudan BM Klasik ialah tulisan pada :
- Prasasti / batu bersurat
- Manuskrip Melayu lama
- Surat (cthnya surat Sultan Ternate, Maluku kepada Raja
Portugis bertarikh 1521 & 1522 yang merupakan
manuskrip Melayu tertua).
 CIRI BAHASA
MELAYU KLASIK
 CIRI BAHASA MELAYU KLASIK
Ciri Bahasa Melayu Klasik :

(a) Sistem Tulisan dan Ejaan

(b) Kosa kata
(c) Tatabahasa
 CIRI BAHASA MELAYU KLASIK

(a) Sistem Tulisan dan Ejaan

BM Klasik menggunakan tulisan Jawi yang menggunakan aksara

Arab yang disesuaikan dengan bunyi bahasa.

Menggunakan 29 aksara Jawi yang diambil daripada bahasa Arab

kecuali aksara hamzah.
 29 Aksara Jawi

(ra) (dzal) (dhal) (kha) (ha) (jim) (tha) (ta) (ba) (alif)
‫ر‬ ‫ذ‬ ‫د‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ث‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ا‬

(fa) (ghain) (ain) (dzo) (tho) (dhad) (shad) (syin) (sin) (zai)
‫ف‬ ‫غ‬ ‫ع‬ ‫ظ‬ ‫ط‬ ‫ض‬ ‫ص‬ ‫ش‬ ‫س‬ ‫ز‬

(ya) (lam alif) (ha) (wau) (nun) (mim) (lam) (kaf) (qaf)
‫ي‬ ‫ال‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ک‬ ‫ق‬
Terdapat 5 aksara ditambah kepada aksara bahasa Arab kerana
terdapat bunyi bahasa Melayu yang tiada padanannya dengan
bunyi dalam bahasa Arab, iaitu :

(ca) (pa) (nga) (ga) (nya)

‫چ‬ ‫ڤ‬ ‫ڠ‬ ‫ݢ‬ ‫ڽ‬
Bukti penggunaan tulisan Arab dalam bahasa Melayu :

Batu bersurat di Sungai Teresat, Kuala Berang, kira-kira 20

batu dari muara Sungai Terengganu pada 1303 Masihi.
 CIRI BAHASA MELAYU KLASIK
(b) Kosa Kata
BM Klasik banyak menggunakan kosa kata klasik, kosa kata
bahasa Arab, kata pangkal ayat dan partikel.

Terdapat perkataan dalam BM Klasik yang jarang atau tidak lagi

digunakan dlm BM Moden. Contohnya,

• “Ratna mutu manikam” bermaksud “pelbagai intan permata”

• “Ningsun” bermaksud “kasih”
• “Masyghul” bermaksud “dukacita”
 KOSA KATA BM KLASIK

Amarah, berahi, ceritera, hilang,

Kosa Kata Klasik
masyghul

Kosa kata Arab Akal, darurat, fasih, insan, wakaf

Alkisah, arakian, hatta, sebermula,

Pangkal Ayat
syahdan

Partikel -pun, -lah

(c) Tatabahasa
PERBEZAAN BM KUNO BM KLASIK

(1) Menurut Ismail Hussein, tida tyada

terdapat banyak perubahan.
(2) Awalan mar- menjadi ber- Marbuat Berbuat

(3) Awalan ni- menjadi di- Niparbuat Diparbuat

(4) Awalan KKA maN- menjadi Mawawa Membawa
meN- Manglari Melarikan
Manghidupi Menghidupkan
Mangujari mengujari
(c) Tatabahasa
CIRI TATABAHASA BM KLASIK Contoh
(5) Banyak menggunakan ayat Hatta tujuh hari tujuh malam, siang
majmuk sama malam serupa, tiada berhenti lagi
sehinga kelam kabut kabur kuala, siang
pun seperti malam, tiada bertentu lagi…
(6) Banyak menggunakan “Akulah hang Tuah dititahkan Duli Yang
ragam ayat pasif Dipertuan membunuh engkau, kerana
aku tiada mati…”
(7) Banyak menggunakan ayat Disanalah ia (Hang Jebat) menantikan
songsang laksamana…
PERKEMBANGAN
AKSARA JAWI
 PERKEMBANGAN AKSARA JAWI
Terdapat beberapa pendapat tentang istilah “Jawi” daripada beberapa pengkaji :

Pengkaji Berasal daripada perkataan “Jawa” - Pulau Jawa.

Berasal daripada perkataan Arab, “al-Jawah” yang

Omar Awang merujuk Pulau Sumatera.

Sama pendapat dengan W.G. Werdnly yang menganggap

William Marsden berasal daripada perkataan Jawa yang dirujuk sbg Pulau
Sumatera spt yg dinyatakan oleh Marco Polo

Dikaitkan dengan orang Melayu yang bersifat kacukan

Stamford Raffles spt dlm ungkapan “anak jawi” – kacukan bapa India
dan ibu Melayu.
 PERKEMBANGAN AKSARA JAWI
Terdapat 2 pengaruh dalam perkembangan tulisan Jawi:

1. Pada tahap 1, tanda baris/diakritik digunakan dalam tulisan Jawi

& tidak menggunakan huruf vokal.
2. Pada tahap 2, tanda baris digugurkan dan masih tidak
menggunakan vokal, dikenali sebagai tulisan Arab gondol.
3. Penguguran baris telah menimbulkan masalah bagi perkataan
berhomograf (sama ejaan berbeza sebutan).
- ‫ تمبق‬: tambak, tembak, tembok, tombak, tumbuk.
- ‫ تمبڠ‬: tambang, tumbang, tembung, tembang, timbang.
 PERKEMBANGAN AKSARA JAWI

1. Pada tahap 1, huruf vokal/saksi, iaitu (alif ‫)ا‬, (wau ‫ )و‬dan (ya ‫)ي‬
diwujudkan. Huruf-huruf ini diletakkan pada suku kata pertama
sahaja.
• contohnya – hati, guna, bumi, tiba

2. Penggunaan huruf vokal pada suku kata pertama juga

menimbulkan masalah bagi perkataan berhomograf (sama
ejaan, berbeza bunyi dan maksud).
• contohnya – buta atau bot, bumi atau bom.
-- laga, lagi atau lagu.
 PERKEMBANGAN AKSARA JAWI

3. Bagi menyelesaikan masalah tersebut, sistem ejaan Jawi tahap

kedua diperkenalkan.
4. Huruf vokal/saksi telah diletakkan pada kedua-dua suku kata.
• contohnya – lagu, bumi, tumbuk, kumbang
5. Penambahan huruf vokal untuk melambangkan fonem vokal
dalam bahasa Melayu. Disebabkan huruf Jawi hanya ada 3 vokal
maka satu huruf jawi akan melambangkan 2 vokal dalam BM.
- ‫ ا‬melambangkan a dan e pepet
- ‫ و‬melambangkan o dan u
- ‫ ي‬melambangkan bunyi I dan e taling
 SISTEM EJAAN JAWI
(1931) (1937) (1949)
Rahsia Tulisan Jawi : Panduan bagi hejaan Daftar Ejaan Melayu :
Disusun oleh Za’ba PBmPB Diraja Johor: Jawi Rumi
Disusun oleh Mejar Disempurnakan oleh
Dato’ Haji Mohd Said Za’ba
bin Hj Sulaiman

(1988) (1986) (1970- 1973)

Daftar Ejaan Rumi-Jawi : Pedoman Ejaan Jawi Ejaan Jawi Dian :
Diterbitkan oleh DBP yang Disempurnakan : Majalah Dian di
Diterbitkan oleh DBP Kelantan
BAHAN BUKTI
PENGGUNAAN
MELAYU KLASIK
 BAHAN BUKTI PENGGUNAAN BM KLASIK

Bukti penggunaan BM Klasik dilihat berdasarkan :

Batu bersurat
Batu nisan
Hukum kanun
Surat awal
Naskhah sastera klasik
 1. BATU BERSURAT

Bertulis dengan huruf India.

Kata tida – tyada, awalan mar- dan ni-

Batu Bersurat di menjadi ber- dan di-.
Pagar Ruyung,
Tulisannya mengandungi sedikit prosa
Minangkabau
bahasa Melayu kuno dan beberapa sajak
Sankrit.
Isi tulisan pada batu bersurat itu adalah
tentang pemerintahan raja pada Ketika
itu.
 BATU BERSURAT
Ditemukan di Acheh, di bahagian utara
Sumatera Utara (1380 Masihi).

Menggunakan tulisan dari India tetapi

bahasanya mengandungi kata daripada
Batu Bersurat di
bahasa Arab.
Minye Tujuh
Mengandungi lapan baris sajak Sanskrit.

Menunjukkan keupayaan bahasa Melayu

meningkat apabila menjadi bahasa
penyataan puisi.
 BATU BERSURAT
Ditemukan di Sg Teresat (1303-1397
Masihi).

Menggunakan tulisan jawi dengan

kombinasi system ejaan Arab dan s.e
Batu Bersurat
Melayu.
Terengganu
Menunjukkan tulisan Arab telah
digunakan dalam bahasa Melayu.

Kandungan tentang undang-undang dan

hukuman berasakan hukum Islam.
 BATU BERSURAT

Kesimpulannya, batu-batu bersurat tersebut merupakan batu bukti

tulisan batu yang terakhir.
Hal ini kerana selepas abad ke-14, muncul hasil kesusasteraan Melayu
bercetak.
Abad ke-14 merupakan zaman peralihan daripada pengaruh budaya
India kepada pengaruh kebudayaan Islam.
Didapati juga BM mengalami evolusi dari segi perbendaharaan kata
dan huruf tulisan.
Ketiga-tiga batu bersurat memuatkan undang-undang negeri dan
segala perintah raja.
Ini menjadi bukti bahawa BM digunakan sebagai bahasa rasmi negara,
bahasa perantaraan dan bahasa kebudayaan.
2. BATU NISAN MALIK AL-SALLEH

Malik al-Salleh merupakan Sultan Pasai dan

Semudra yang mula-mula memeluk Islam dan
meninggal pada tahun 1297 .

Batu ini menjadi bukti bahawa terdapat sebuah

kerajaan Islam di Kepulauan Melayu, iaitu
Semudra Pasai.

Bahasa yang digunakan ialah bahasa

Arab dengan kosa kata khas yang
berkaitan dengan agama Islam.
3. HUKUM KANUN

i) HUKUM KANUN MELAKA

ii) HUKUM KANUN PAHANG

 HUKUM KANUN MELAKA

Hukum Kanun Melaka / Undang-undang Melaka merupakan

peraturan yang bertulis untuk melindungi kerajaan, rakyat dan
negeri Melaka.
Walaupun sudah digunakan pada zaman pemerintahan Sultan
Muzaffar Syah, HKM ini hanya ditulis dan disusun pada zaman
pemerintahan Sultan Mahmud Syah.
HKM merupakan undang-undang tradisional yang tertua di
negara ini.
Antara kandungannya termasuklah undang-undang jenayah,
muamalat dan kekeluargaan.
 HUKUM KANUN MELAKA

Sila teliti penggunaan bahasa klasik dalam petikan di bawah :

Lima perkara, yang tiada beroleh kita itu, melainkan raja yang
yang kerajaan juga. Pertama-tama ‘titah’, kedua ‘berparik’,
ketiga ‘murka’, keempat ‘karunia’, kelima ‘anugerah. Maka,
segala kata ini tiada dapat kita mengatakan dia. Dan jikalau
orang keluaran berkata demikian itu, digocoh hukumnya.
 HUKUM KANUN PAHANG

Digubal semasa pemerintahan Sultan Abdul Ghaffar Mahyuddin

Shah (1592 -1614 M)
HK Pahang merupakan hukum kanun yang kedua tertua dan
penggubalannya berasaskan HK Melaka.
Kandungannya menampakkan perubahan dan penambahan,
terutamanya dalam hal yang berkaitan dengan Islam.
• Kedudukan raja adalah sebagai khalifah.
• Peranan raja sebagai pentadbir negeri dianggap spt
kedudukan nabi mentadbir umat.
• Kedudukan raja/sultan ini diperkukuh dengan nas Quran dan
Hadis.
 4. Surat Awal

Berdasarkan catatan Shellabear (1898), terdapat beberapa pucuk

surat yang tersimpan di :
• British Muzeum
• The Bodlein Library Oxford
• University Library di Leiden

Surat tersebut ditulis dalam bahasa Melayu dengan

menggunakan tulisan Jawi.
 4. Surat Awal
SURAT-SURAT :

1. Surat Raja Tidore, Sultan Ternate yang bernama Sultan Abu

Hayat kepada Raja Portugal di Lisbon - (SURAT YANG TERTUA
DAN MENJADI BUKTI PENGGUNAAN BM DALAM
PERHUBUNGAN ANTARA 2 KERAJAAN)
2. Surat kebenaran berniaga kepada Kapitan Inggeris, Sir James
Lancester.
3. Surat kebenaran berdagang kepada Kapitan Inggeris Harry
Midleton (1603)
 4. Surat Awal

4. Surat daripada Sultan Aceh kepada King James I, England.

5. Surat daripada Raja Bendahara Paduka Seri Maharaja Birni
kepada Kapitan Inggeris di Jambi.
5. NASKHAH SASTERA KLASIK

i) SEJARAH MELAYU

ii) MISA MELAYU

ii) HIKAYAT HANG TUAH

 i) SEJARAH MELAYU

Juga dikenali sebagai Sulalatus Salatin

Ditulis oleh Tun Seri Lanang di Johor (1612) dan disiapkan di
Aceh (1613) Ketika beliau dalam tawanan.
Kandungannya mengenai keturunan raja-raja Melayu, peristiwa
bersejarah yang berkaitan dengan permulaan, perkembangan
dan kejatuhan Melaka.
• RO Winstedt – Sejarah Melayu banyak cerita ,mitos yang
menyempang daripada ciri-ciri sejara
 i) SEJARAH MELAYU

• T. Iskandar, A.Teeuw & Mohd Taib Othman

– Sejarah Melayu menjadi dokumen sejarah Kesultanan Melayu
Melaka dan memerihalkan kedatangan pengaruh asing, seperti
Hindu dan Islam.
• A. Teeuw
- Sejarah Melayu kaya dengan kebudayaan masyarakat Melayu
yang menggambarkan hubungan dalam kalangan masyarakat,
perkembangan fikiran dan keadaan ekonomi orang Melayu.
 ii) MISA MELAYU

Ditulis oleh Raja Chulan.

Ditulis dalam bentuk prosa dan puisi dengan

menggunakan tulisan Jawi.

Antara kandungannya adalah tentang sejarah raja-raja

yang memerintah negeri Perak.
Penceritaannya menurut kronologi tanpa memuatkan
unsur-unsur itu.

Turut merakamkan tradisi pada zaman itu seperti amalan

bertindik, berinai dan istiadat raja-raja.
 iii) HIKAYAT HANG TUAH

Dikarang pada zaman Kesultanan Melaka (1641-136).

Ditulis dalam bentuk prosa dan terdapat pantun dan

peribahasa yang dilengkapi glosari, rujukan dan peta.
Gaya bahasa kontemporari dengan mengekalkan ciri-ciri
kemelayuannya.
Kassim Ahmad – HHT menggambarkan pemikiran Melayu
yang bersahaja dan belum dipengaruhi B. Arab.

Manuskrip asal HHT merupakan Warisan Dunia 2001 yang

mendapat pengiktirafan UNESCO dalam Memory of The
World
FUNGSI BAHASA
MELAYU KLASIK
FUNGSI BAHASA MELAYU KLASIK

i) LINGUA FRANCA

ii) BAHASA PENTADBIRAN

iii) BAHASA ILMU

iv) BAHASA UNDANG-UNDANG

v) BAHASA PERSURATAN
 i) LINGUA FRANCA

• Bahasa Melayu berfungsi sebagai lingua lingua franca atau alat

perhubungan dalam kalangan masyarakat

• Dengan BM, orang Barat seperti Portugis, Itali, Belanda, Inggeris,

Perancis dan Sepanyol dapat menjalankan perniagaan,
megembangkan agama Islam dan Kristian.

• BM mampu menangani masalah yang berkaitan dengan

perhubungan antara negara, perhubungan perdagangan, bahasa
pentadbiran di Asia Tenggara Ketika itu.
 ii) BAHASA PENTADBIRAN

• Bahasa Melayu menjadi bahasa pentadbiran atau pemerintahan

kerajaan di rantau ini.

• BM digunakan untuk tujuan surat-menyurat dalam kalangan

kerajaan di Kepulauan Melayu dan surat memberi keizinan
perniagaan kepada peniaga atau pedagang asing

• Kerajaan lain yang turut menggunakan BM sebagai bahasa

pentadbiran ialah Pasai Samudera, Aceh dan Johor-Riau.
 iii) BAHASA ILMU

• Bahasa Melayu menjadi alat menyampaikan ilmu pengetahuan

terutamanya ilmu keagamaan.

• Hal ini disebabkan kebanyakan ulama di Asia Tenggara

mempelajari ilmu keagamaan di Makkah dan Madinah.

• Golongan inilah yang menulis kitab agama dalam bahasa Melayu

dengan pengaruh tatabahasa Arab.

• Contohnya, Siyar Al-Asalikin dan Hikayat Al-Salikin oleh Syeikh

Abdul Samad Al-Falimbani.
 iii) BAHASA ILMU

• Pada zaman kerajaan Pasai-Samudera, terbit pula karya-karya sastera

yang ditulis dalam bahasa Melayu. Contohnya, Hikayat Raja-Raja
Pasai.

• Pada zaman Melaka, wujud Hukum Kanun Melaka, Hikayat Seri Rama,
Hikayat Amir Hamzah dan lain-lain.

• Pada zaman kerajaan Acheh, bahasa Melayu digunakan dalam

penulisan dan berperanan sebagai bahasa utama mengatasi bahasa
Aceh.

• Selepas tahun 1750, terdapat tulisan dalam bahasa Melayu mengikut

laras-laras masing spt laras agama, laras undang-undang, laras
perubatan, laras kesusasteraan dan lain-lain.
 iv) BAHASA UNDANG-UNDANG

• Bahasa Melayu klasik digunakan untuk menggubal undang-undang

atas arahan raja.

• Antara kandungannya, termasuklah hal berkaitan dengan

kedudukan raja dan pembesar, undang-undang jenayah dan
undang-undang pernigaan.

• Contohnya :
- Hukum Kanun Melaka
- Undang-Undang Laut Melaka
- Hukum Kanun Pahang
 v) BAHASA PERSURATAN

• Bahasa Melayu klasik digunakan dalam penghasilan karya sastera

Melayu klasik.

• Karya-karya tersebut menjadi sumber hiburan kepada rakyat pada

Ketika itu.

• Contohnya :

- Cerita jenaka – Pak Pandir, Lebai Malang, Si Luncai

- Cerita binatang – Sang Kancil
- Cerita Teladan – Si Tanggang
- Cerita lipur lara – Hikayat Malim Deman
 v) BAHASA PERSURATAN

• Di Aceh pula, karya sastera yang bercorak tasawuf, syair, falsafah

dan ketatanegaraan dihasilkan.

• Contohnya :

- Asrar al-Arifin
- Mirat al-Mukminin
- Rubai Hamzah Fansuri
- Syair Burung Pungguk
- Syair Dagang
- Syair Perahu
- TAMAT -