İŞ ORGANİZASYONU

İŞ ORGANİZASYONU

İşin içeriği, zorluğu, ağırlıklı olarak bedensel veya

zihinsel iş oluşu kadar, işin günün hangi zaman
diliminde, hangi süreyle yapıldığı da önem
taşımaktadır. İşin günün hangi zaman diliminde
gerçekleştirildiği, aynı miktarlarda çalışılsa bile
çalışanı sadece işyükü olarak değil, uyku düzeni,
yemek yeme alışkanlıkları ve kendine kalan serbest
zaman yani sosyal yaşam açısından da etkilemektedir.

Çalışma zamanları genellikle ilgili yasa, tüzük ve

yönetmeliklerle belirlenmektedir. Her işyerindeki
çalışma zamanları bu çerçevede ve çoğunlukla toplu
sözleşmelerle gerçekleştirilmektedir. Toplu
sözleşmelerde çalışma süreleri, saatleri, molalar ve
vardiya düzenleri görüşülmekte ve karara
bağlanmaktadır.
 İŞ ORGANİZASYONU

Çalışma zamanlarının ve molaların ne zaman başlayacağı

ve ne kadar süre ile devam edeceğinin belirlenmesi
sırasında yasaların yanında, günlük biyolojik ritim
eğrisindeki performans dalgalanmalarından da
yararlanılmaktadır.

Çalışma ve dinlenme zamanları belirli ve değişken

olabilmektedir:
Belirlide çalışanların mesai ve mola ile ilgili zamansal
düzenleri belirli ve herkes için aynıdır.
Değişken çalışma zamanında ise işgören, mesaiye
başlama ve mola zamanlarını kendi fizyolojik olarak
performansa hazır olma durumuna, aile durumuna,
sosyal durumuna ve yorgunluk durumuna göre kendisi
belirleyebilmektedir.
İŞ ORGANİZASYONU VE ÜCRETLENDİRME

Çalışma Çizelgesi Organizasyonel ve

- Kıdem sosyal çevre
- Dinlenme periyotları - İş organizasyonu
Süreci - İş tanımı ve iş
İŞ ORGANİZASYONU Sıklığı organizasyonundaki
- Çalışma zamanları yeri
- Vardiya düzeni - Organizasyondaki
Tekli hiyerarşik yapı
İkili - Organizasyonda
Üçlü iletişim
İleriye doðru
Geriye doğru

Ücretlendirme Mükafatlandırma ve
- İş değerlendirme Motivasyon
sistemi - Mükafat prensipleri
ÜCRETLENDİRME VE - Mükafat metotları
- Saat ücreti
MOTİVASYON - Yükselme olanakları
- Terfi
- Liyakat
- Eğitim
- Kütüphane
- Sosyal olanaklar

Şekil 3. İş Organizasyonu ve Ücretlendirme

 İŞ ORGANİZASYONU
Mola Türleri
Molalar sürelerine göre isimlendirilebilir:
◼ Çok kısa süreli molalar (1 dakikadan az)
◼ Kısa süreli molalar (1-8 dakika arası)
◼ Molalar (8 dakikadan fazla)
Molalar düzenlenme şekillerine göre
isimlendirilebilir:
◼ Organize edilmiş yasal molalar (yasal yönden zorunlu
olan molalar)
◼ Organize edilmemiş molalar (iş akışı nedeni ile ara
verme)
◼ Örtülü molalar (çalışanın isteğine bağlı molalar)
◼ Serbest seçilebilir molalar (çalışan hissettiği
yorgunluk düzeyine ve amacına bağlı olarak mola
vereceği zamanları kendisi belirlemektedir)
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması
Birçok işyeri teknolojik, ekonomik veya sosyal
nedenlerle hizmet veya mamul üretimine 24 saat
aralıksız devam etmektedir.
Örneğin hastaneler, eczaneler gibi kurumlar topluma
kesintisiz sağlık hizmeti sunabilmek amacındadırlar.
Bazı mamul üretimi gerçekleştiren işyerlerinde üretim
akışının kesintiye uğramaması hem tesisten daha etkin
faydalanabilmek hem de maliyetler açısından önem
taşımaktadır.
Bu tür nedenler yapılan çalışmanın çoklu vardiya
düzeni içerisinde gündüz ve gece olarak
gerçekleştirilmesini gerekli kılmaktadır.
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması
Gece çalışması sırasında, insan bedeninin biyolojik
ritmi zorlanır ve zorunlu olarak değişimler geçirir. Bu
değişimler her insanda farklı sürelerde gerçekleşir.
Ortalama olarak değişen düzene uyum 4-5 gün
içerisinde gerçekleşir. Ancak uzun süre gece
vardiyasında çalışan kişilerde dahi fizyolojik
fonksiyonlarda tam bir tersine dönüşüm olmamaktadır.

Temel olarak yemek yeme düzeni, uyku düzeni ve

sosyal hayatın olumsuz etkilenmesi gibi sakıncalar
nedeniyle, vardiya programlarının düzeltilmesine ve
sağlığa yapacağı kötü etkilerin azaltılmasına oldukça
yoğun bir çaba harcanmaktadır.
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması
Vardiyalı çalışma uyku bozukluğuna neden olabilmenin yanı sıra
hem zihinsel hem de fiziksel performansın düşük olduğu
saatlerde çalışma zorunluluğunu da getirdiği için üretim
veriminin ve kalitesinin düşmesine ve hatta kazalara neden
olmaktadır.

Geceleyin düşük olan performansa hazır olma durumunun büyük

bir performans ortaya koyma isteği ile dengelenmesi gerektiği
göz önünde bulundurulmalıdır. Çevre ve işin çekiciliği ne kadar
azalırsa görev için irade ile performans ortaya koyma o kadar
önem kazanmaktadır. Bundan dolayı gece vardiyalarında az
dikkat gerektiren gözetim çalışmaları zor görevler olarak
değerlendirilmektedir.
İşin uyarma etkisinin azlığı nedeniyle yüzünden irade ile uykuya
karşı savaşmak zordur. Bu tür durumlarda tekdüze işler, çalışana
ek görevler verilerek zenginleştirilmelidir.
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması

Vardiya programlarında yapılacak

değişiklikler aşağıdaki ölçütlere göre
değerlendirilmelidir:

◼ Uyku eksikliğinden kaçınılması,

◼ Yeterli derecede serbest zaman
bırakılması,
◼ Gece çalışan işçilerin sosyal hayattan
kopmalarının önlenmesi.
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması
Bu ölçütlere dayanarak aşağıdaki öneriler
sunulmaktadır:
◼ Arka arkaya gelen gece vardiyalarının sayısının
azaltılması,
◼ Her gece vardiyasından sonra en az 24 saat izin
verilmesi,
◼ Her vardiya planı en az birbirine bağlı iki serbest
vardiyayı kapsayacak şekilde, serbest hafta sonlarını
içermelidir.
◼ Bir sene içindeki boş günlerin sayısı, en azından
vardiyasız çalışan işçilerinki kadar olmalıdır.
◼ Sekiz saati aşan günlük çalışma sürelerinden
kaçınılmalıdır.
 İŞ ORGANİZASYONU
Vardiya Çalışması
Sık rastlanan vardiya düzenleri aşağıdaki gibi
özetlenmektedir:
◼ Sürekli aynı vardiyada çalışma (USA’da tercih edilen sistem)
◼ Sürekli erken vardiya

◼ Sürekli geç vardiya

◼ Sürekli gece vardiyası

◼ Sabit zamanlı bölünmüş vardiyalar

◼ Değişen vardiyada çalışma (Avrupa’da tercih edilen sistem)

◼ Gece vardiyasız sistem. Hafta sonu çalışmalı veya
çalışmasız iki vardiya.
◼ Gece vardiyalı, hafta sonu çalışmasız. 3 ekipli 12 saat
çalışmalı iki vardiya veya üç ekipli 8 saat çalışmalı üç
vardiya.
◼ Gece vardiyalı, hafta sonu çalışmalı (İşletme sürekli
çalışmak zorundaysa şarttır). Dört ekipli, hafta sonu
çalışmalı 3 vardiya.
 GÖREV ANALİZİ

Görev analizi, sistemlerde insan-makina ve insan-insan

ilişkilerini değerlendirmek ve tanımlamak amacıyla
kullanılan teknikleri içermektedir. Bir sistemin temel
amacına ulaşması için bir çalışanın veya çalışan grubunun
neleri yerine getirmesi gerektiğini ortaya çıkarmayı
amaçlamaktadır. Görev analizinin temel amacı sistemin
çalışandan bekledikleri ile çalışanın kapasitesini
karşılaştırmaktır. Gerekli durumlarda bu karşılaştırmayı
hataları azaltma ve iyi bir performansa ulaşma yoluyla da
yapmaktadır. Görev analizi süreci genellikle iş gerekleri
hakkında veri toplama ve bu verileri iş gerekleri ile
çalışanın kapasitesi arasında karşılaştırma yapmaya imkan
verecek şekle getirme aşamalarından oluşmaktadır.
 Çalışma Duruş Ve Hareketlerinin
Gözlemlenmesi

OWAS (Ovako Working Posture Analysing

System), çalışanın kas-iskelet sistemindeki
yüklenmeyi ve sistemin neden olduğu kötü duruşları
belirlemeye yarayan gözleme dayalı bir çalışma
duruşu analiz metodudur. 1974 yılında,
Finlandiya’da bir Çelik Fabrikasında günlük
çalışmada iş etüdü mühendisleri tarafından
geliştirilmiştir. Bu firmada çalışanlar işlerini
yaparken fotoğrafları çekilmiş ve bu fotoğrafların
analizi sonucunda da 84 farklı pozisyon
belirlenmiştir. Zorlanmaya neden olanları
incelemek için pozisyonlar, rahatsızlık ve muhtemel
sağlık etkilerinin seviyesine göre hem çelik
çalışanları hem de ergonomistler tarafından
puanlandırılmıştır (KARHU ve diğ., 1977).
 OWAS Metodu

OWAS metodu, özellikle fiziksel ağırlıklı işlerde, iş

analizi yapmaya yardımcı olmak amacı ile
tasarlanmış, belli zaman aralıklarında çalışan
duruşunu inceleyerek, iş örneklemesi mantığı ile
çalışan bir analiz metodudur. Birçok endüstri
dalındaki çeşitli çalışma alanlarına uygulanmaktadır
(Luopajarvi, 1990). İlk uygulamaları özel basılı
formlar ve elle hesaplamalar yoluyla yapılmış olan bu
metodun günümüzdeki uygulamaları için yarı
bilgisayarlı sistemler geliştirilmiştir (Pinzke ve Kopp,
2001). Günümüzde bu analiz metodu ile duruşların
kaydedilmesi aşamasında video-kamera
kullanılabilmekte ve görüntüler incelenen işe göre
farklı zaman aralıkları ile incelenmektedir (Mattila
ve diğ., 1993).
 OWAS Metodu

Değişik endüstriyel uygulamalarda başarılı bir

şekilde kullanılan OWAS metodu;
◼ Duruşsal yükün ergonomik olarak değerlendirilmesi
ve kas-iskelet sistemindeki yüklenmelerinin
azaltılması,
◼ Çalışma ortamlarının, çalışma metotlarının, makine
ve kullanılan araçların geliştirilmesi ve planlanması,
◼ Mesleki sağlık incelemeleri,
◼ Güvenlik ve verimliliğin sağlanması
amaçlarıyla uygulanmaktadır.
 OWAS Metodu

Gözlenen duruş kombinasyonları, 4 hareket, risk kategorisine

göre sınıflandırılır:
◼ Kategori 1: Çalışma duruşlarının kas-iskelet sistemi üzerinde
herhangi bir zararlı etki yoktur. Bu duruşlar için, ergonomik
düzenleme gerekmez.
◼ Kategori 2: Çalışma duruşlarının kas-iskelet sistemi üzerinde
bazı zararlı etkileri mevcuttur. Gerekli ergonomik
düzenlemelerin gelecek planları içerisinde yer alması gerekir.
◼ Kategori 3: Çalışma duruşlarının kas-iskelet sistemi üzerinde
açıkça zararlı etkileri mevcuttur. Mümkün olan en kısa sürede
çalışma duruşlarında gerekli ergonomik düzenlemelerin
yapılması gerekir.
◼ Kategori 4: Çalışma duruşlarının kas-iskelet sistemi üzerinde
oldukça zararlı etkileri mevcuttur. Bu duruşlar için gerekli
ergonomik düzenlemelerin derhal yapılması gerekir (Mattila
ve diğ., 1993).
 OWAS Metodu

İlk önceleri OWAS; sırt, üst organlar ve alt

organların pozisyonu için inceleme
yapabiliyordu. Daha sonra duruşlar; örneğin
ayakta durma, oturma ve sırt, kol ve bacak
pozisyonlarına göre görevin genel
özelliklerine göre gruplandırılmıştır (Scott
ve Lambe, 1996). OWAS metodu, yetersiz
çalışma pozisyonlarının kayıt edilmesi ve
tanımlanmasını, çalışma metotlarının ve
yerlerinin yeniden tasarlanması kriterlerini
oluşturmayı amaçlamaktadır.
 OWAS Metodu ile Duruşların
Kodlanması
Kollar
1=Her iki kol omuz hizasının
Sırt
altında
1=Düz 2=Bir kol omuz omuz hizasının
2=Eğik üstünde
3=Bükülmüş 3=Her iki kol omuz hizasının
4=Eğilmiş ve bükülmüş üstünde

Bacaklar
1=Oturma Yük
2=Dik olarak iki bacak üzerinde 1= ≤10 kg
ayakta durma 2= >10 veya ≤20
3= Dik olarak tek bacak üzerinde 3= >20
ayakta durma
4=İki diz üzerine çömelme
5=Tek diz üzerine çömelme
6=Diz çökme
7=Yürüme
 OWAS Sırt Duruşları
1 2 3 4

2
OWAS Kol Duruşları
1 2 3
 OWAS Bacak Duruşları
1 2 3
 OWAS Bacak Duruşları
4 5 6 7
Örnek Duruş

Sırt Duruşu:2
Kol Duruşu:1
Bacak Duruşu:6
WinOWAS [OWAS YAZILIMI]
Çalışma Duruşlarının Kodlanması
Kodlanan çalışma duruşlarının görülme sıklıkları ve
risk kategorilerine göre dağılımı
Kodlanan çalışma duruşlarının vücut bölgelerine ve risk kategorileri
göre dağılımı
Analiz edilen çalışma duruşlarının risk kategorilerine göre dağılımı
 ÖRNEK UYGULAMA

Ağır fiziksel işlerin düzenlenebilmesi

için aşağıdaki faktörlerin bilinmesi
gereklidir:
◼ Yükün ağırlığı,
◼ Çalışanın yükü ne sıklıkta taşıdığı,
◼ Taşınma uzaklığı,
◼ Yükün şekli,
◼ Yükü taşımak için gerekli zaman.
 ÖRNEK UYGULAMA

Daha kolay taşıma sağlanmalı;

◼ Manuel olarak taşımalarda taşınacak yük miktarı
23 kg.ı aşmamalıdır,
◼ Yükün ağırlık merkezi çalışana yakın olacak şekilde
planlanmalıdır,
◼ Yük iki el ile kavranmalıdır,
◼ Vücudun eğilmesini engellemek için depolama
yapılan yer bel hizasında veya daha yukarda
olmalıdır (yerden 75 cm. yükseklikte),
◼ Mümkünse yük bel yüksekliğine kadar mekanik
kaldıraçlarla taşınmalıdır,
◼ Gerekiyorsa yükü taşımak için birden fazla kişi
kullanılabilmelidir,
 ÖRNEK UYGULAMA
◼ Daha rahat taşıma için yük yuvarlanan malzemeler
üzerinden kaydırılarak taşınabilir,
◼ Yükü transfer etmek için kemer, kayış ve el
tutamakları kullanılmalıdır.
◼ Taşıma sırasında vücudun dönmesini
engellenmelidir,
◼ Yük daima vücudun önünde bulunmalıdır,
◼ Tüm vücutla birlikte dönmek için yeterli alan
sağlanmalıdır,
◼ Vücut ekseni üzerinde değil ayak hareketi ile
dönme yapılmalıdır
◼ Yere eğilmelerde dizler bükülmelidir.
 ÖRNEK UYGULAMA

Kötü çalışma koşullarında çalışmak zorunda kalanlar el, bilek,

eklem, sırt ve diğer organları ilgilendiren ciddi sakatlanmalar
ile karşılaşmaktadırlar. Bu sakatlanmalar aşağıdaki
nedenlerden oluşabilir:
◼ Vibrasyon üreten makinaların uzun süre kullanımı (örneğin
havalı çekiç gibi),
◼ Ellerin ve kasların dönmesine neden olan görev ve aletler
(çekiç, klavye, tornavida…..)
◼ Ters yöne güç uygulamalarında,
◼ Ellere, bileklere, sırta ve eklemlere fazla yük bindiği hallerde
◼ Kolların baş üzerinde çalışmaya zorlandığı zaman,
◼ Belin eğilmeye zorlandığı işlerde (ağır kaldırma, yerde
çalışma, kazma kürek işi)
◼ Ağır yüklerin itildiği veya kaldırıldığı zaman (ağır beden
işçileri)