SWPS Uniwersytet Humanistyczny

Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu

Anna Piątek nr albumu 64674

Izabela Gradecka nr albumu 64707

Sylwia Urbańska nr albumu 64661

Osobowość a subiektywne odczuwanie szczęścia

Wrocław, 2022
 Szczęście zdaje się być oczywistym dążeniem każdego człowieka. Stąd, nie brakuje
poszukiwań badawczych, które mogłyby choć częściowo wyjaśnić, czym ono jest oraz, co je
warunkuje. W rozważaniach psychologicznych szczęście określane jest szeroko; jako
dobrostan psychiczny, satysfakcja z sytuacji życiowej, czy też pozytywny stan umysłu.
Jednak w kategoriach naukowych i mierzalnych definiuje się je jako poznawczą i
emocjonalną ocenę własnego życia (Czapiński i in., 2020). Podstawą do badań i rozważań
teoretycznych pozostaje zatem subiektywna ocena osobistego dobrostanu. Badania pokazują,
że warunki środowiskowe, takie jak zdrowie, finanse czy zamożność mają dość ograniczony
wpływ na poziom odczuwanego szczęścia. Jedni oceniają go wysoko bez względu na słabe
warunki bytowe panujące w ich życiu, a inni nisko, mimo iż, obiektywnie rzecz biorąc, nic do
szczęścia im nie brakuje (Costa, McCrae, 1980).

Jakie są zatem źródła emocjonalnego dobrostanu? W ujęciu przedmiotowym człowiek

rzeczywiście staje się szczęśliwy, gdy spotyka go wiele przyjemnych doświadczeń, gdy
sprzyjają mu warunki zewnętrzne, takie jak dobre finanse i osobiste bezpieczeństwo. Jednak,
jak już wspomniano, takie równanie nie zawsze dostarcza jednoznacznych wyników. To
sprawia, że psychologowie zwracają się ku  podmiotowej definicji szczęścia, wskazując na to,
że różnice indywidualne i osobowość mogą być tym decydującym predyktorem
subiektywnego jego odczuwania.

Skoro to pewne psychologiczne predyspozycje czynią nas szczęśliwymi lub nie,

nasuwa się pytanie: w jakiej mierze subiektywne odczuwanie szczęścia jest nam wrodzone?
Dyskusja na ten temat wciąż trwa i podejmuje, między innymi, takie wątpliwości jak kierunek
i charakter zależności między cechami osobowości, a odczuwaniem szczęścia. W istocie,
wciąż trudno zbadać to, czy odczuwanie szczęścia jest konsekwencją pewnych cech
wrodzonych – temperamentalnych i osobowościowych, czy raczej to czynniki sytuacyjne,
korzystnie wpływające na nasz dobrostan, kształtują naszą osobowość. Ze względu na
przytoczone rozważania, badacze definiują dwie klasy cech osobowości związanych z
odczuwaniem szczęścia. Pierwsza to cechy temperamentalne, czyli stanowiące trwałe i
wrodzone predyspozycje do odczuwania przyjemności oraz pozytywnych emocji. Druga to
cechy instrumentalne, czyli takie, które pośrednio wpływają na doświadczany dobrostan,
determinując odpowiednie warunki funkcjonowania, które z kolei sprzyjają dążeniu do
szczęścia i sukcesu (Porczyńska, 2013).
 W kontekście cech temperamentalnych, szczególną uwagę zwracają cechy
osobowości w ujęciu Wielkiej Piątki: ekstrawersja i neurotyzm. Cechy te w znacznym stopniu
determinują nastrój i emocje człowieka, osiągając pewną określoną trwałość, częstotliwość
oraz intensywność (Verduyn, Barnes, 2012). Ludzie znajdujący się wyżej na skali
ekstrawersji zdają się postrzegać rzeczywistość pozytywniej, interpretować ją jako
korzystniejszą, niż widziałyby ją osoby o wysokim poziomie neurotyzmu. W ocenie osób
neurotycznych byłaby ona zapewne niesprzyjająca, nieprzyjemna, a nawet wroga. McCrae i
Costa dowiedli dodatniej korelacji ekstrawersji z pozytywnym afektem i satysfakcją oraz
neurotyzmu z dyssatysfakcją i afektem negatywnym. Dodatkowo wykazali oni również, że
owe różnice indywidualne stanowią predyktor satysfakcji z życia w okresie 10 i 17 lat (Costa,
McCrae, 1980; Costa, McCrae, Norris, 1981). Stąd również płynie ich wniosek: ekstrawersja i
neurotyzm to cechy, które mają wpływ dominujący, bezpośredni i trwały na dobrostan
człowieka, a w mniejszym stopniu oddziaływują na niego przez wzmacnianie czynników
środowiskowych (Costa, McCrae, 1980). Innymi słowy, badania wskazują, że tendencje do
odczuwania szczęścia bądź nieszczęścia, w przypadku neurotyzmu i ekstrawersji, zdają się
być wrodzone.

Związek ekstrawersji ze szczęściem jest eksplorowany szeroko i wnikliwie. Wyniki

najnowszych badań dowodzą, że ekstrawertycy są z natury bardziej towarzyscy, radośni, oraz
mniej nerwowi, niż introwertycy. Ponadto, postrzegają się oni jako szczęśliwszych
(Porczyńska, 2013). Skąd ta różnica? Wiemy, że ekstrawersja łączy się z towarzyskością i
impulsywnością, więc naukowcy hipotetyzują, iż to właśnie intensywne odczuwanie radości
w sytuacjach interpersonalnych wpływa na subiektywne odczuwanie przez nich szczęścia.
Lucas i Diener (2001), w badaniu ankietowym wykazali, iż ekstrawertycy wyżej oceniają
satysfakcję z przyjemnych sytuacji towarzyskich, wnioskując, iż może to świadczyć o
większej wrażliwości ekstrawertyków na pozytywne emocje płynące z interakcji z innymi
ludźmi1. Inne wnioski wysunęli Pavot, Diener i Fujita (1990), którzy zasugerowali, że
zarówno ekstrawertycy, jak i introwertycy czerpią wiele radości i satysfakcji ze spotkań
towarzyskich, z tą różnicą, że ekstrawertycy częściej takich sytuacji poszukują i do nich
dążą2. Z kolei, Shawn Vallereux, z Uniwersytetu w Oregonie przyjrzał się i przetestował obie
te hipotezy. W jego badaniu z 2006 roku na próbie 109 respondentów, w której użyto metody
DRM3 polegającej na rejestracji spostrzeżeń respondentów w formie dziennika
1
Reward-Sensitivity Model
2
Situation-Selection Model
3
Day Reconstruction Study
obserwacyjnego, wykazano istotny związek ekstrawersji z poszukiwaniem stymulujących
sytuacji towarzyskich, przy jednoczesnym braku podstaw do poparcia hipotezy większej
wrażliwości ekstrawertyków na satysfakcję płynącą ze spotkań towarzyskich. Introwertycy,
tak samo jak ekstrawertycy, czerpali wiele satysfakcji z interakcji interpersonalnych, oceniali
przyjemność z nich płynącą tak samo wysoko, jednak wzmożona częstość tych doświadczeń
korelowała z faktem, iż ekstrawertycy odnotowywali wyższy poziom subiektywnego
dobrostanu. Jak podkreśla autor badania, dotychczasowe dane nie pozwalają na konkluzywne
wnioski; wciąż potrzeba nam replikacji badań oraz zróżnicowanej metodologii by określić co
sprawia, że ekstrawertycy notują wyżej na skali szczęścia. Czy decyduje o tym ich
emocjonalna powściągliwość? Czy stanowią o tym różnice w konceptualizacji hipotetycznych
spotkań towarzyskich, jako bardziej przyjemnych przez ekstrawertyków a mniej przyjemnych
przez introwertyków? Jednak to, co owe badania pozwalają przewidzieć, to fakt, iż jeśli
introwertycy byliby skłonni uczestniczyć w sytuacjach towarzyskich częściej, doświadczaliby
wyższego poziomu szczęścia (Vallereux, 2006).

Rozważając instrumentalne czynniki osobowościowe, które istotnie wiążą się z

subiektywną oceną osobistego dobrostanu, godnym wspomnienia wydaje się poczucie
lokalizacji kontroli. Teoria Rottera (Locus of Control) mówi, że to w ciągu życia człowiek
nabiera przekonania o tym, że ma wpływ na własny los, bądź też, że nie ma kontroli nad tym,
co mu się przydarza. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli wierzą, że sami sterują
swoim życiem, oraz, że wpływ na nie mają ich własne wysiłki. Jeśli spotyka ich coś
pozytywnego, przypisują to swoim działaniom, natomiast, jeśli doświadczają porażki, czują
się za nią odpowiedzialni. Według Rottera wewnętrzne umiejscowienie kontroli kształtuje
się w wyniku częstego doświadczania kontroli własnych działań (Oleś, 2018), co sprawia, że
może ono pośrednio wpływać na osiąganie osobistych celów, samoocenę oraz poziom
odczuwanego szczęścia.

Przekonanie o posiadaniu osobistej kontroli nad własnym losem jest istotnym i

wielokrotnie dowiedzionym czynnikiem skorelowanym z podmiotowo postrzeganym
dobrostanem. Wiemy, że wysoka wiara we własną skuteczność motywuje ludzi do
podejmowania ambitnych przedsięwzięć, zwiększa ich szanse na sukces oraz odczuwanie
satysfakcji życiowej. Natomiast brak wiary w możliwości wpływu na rzeczywistość wiąże się
z zaniechaniem działań i prób polepszenia sytuacji życiowej, co naturalnie przyczynia się do
życiowej stagnacji, braku konstruktywnego radzenia sobie z wyzwaniami, a zatem
obniżonego nastroju (Porczyńska, 2013). Wykazano, że zarówno niskie poczucie wpływu na
rzeczywistość współwystępuje z poczuciem bezradności i depresyjnością, jak i jej wysoki
poziom staje się predyktorem sukcesu oraz większego poczucia szczęścia. Trzeba tu jednak
wskazać na fakt, iż to umiarkowany, czy też zrównoważony poziom poczucia wpływu na
rzeczywistość jest optymalny i najkorzystniejszy dla człowieka. Negatywne konsekwencje
działań wiążące się z nadmiernym poczuciem odpowiedzialności znacznie pogarszają
odczuwanie dobrostanu. Stąd osoby cechujące się skrajnie wysokim wewnętrznym poczuciem
lokalizacji kontroli są narażone na wysoki stres i negatywne emocje związane z obwinianiem
się za niepowodzenia swoich przedsięwzięć (April, Dharan, Peters, 2012).

Warto wspomnieć, że istotnym czynnikiem związanym z przekonaniem o własnej

skuteczności jest ochrona przed stresem. Osoby, które charakteryzują się wewnętrzną
lokalizacją kontroli, znacznie lepiej radzą sobie z obciążeniem psychicznym, ponieważ mają
poczucie wpływu na rzeczywistość i przekonanie o tym, że poradzą sobie z trudnymi
sytuacjami. W konsekwencji charakteryzuje ich gotowość do podejmowania wysiłku, który
będzie miał na celu rozwiązanie problemu, a tym samym polepszenie swojego dobrostanu.
Jest to niezwykle istotne w sytuacjach takich wyzwań życiowych, jak ciężka choroba. Chorzy,
którzy pracują nad wzmocnieniem swoich przekonań o tym, iż mają wpływ na swoje
samopoczucie, na przebieg leczenia i rehabilitacji, unikają niszczącego wpływu stresu oraz
podejmują więcej konstruktywnych działań, aby zwiększyć swoje szanse na powrót do
zdrowia (Trzebińska, 2008).

Przytoczone powyżej rozważania stanowią zaledwie namiastkę poszukiwań

badawczych dążących do wyjaśnienia roli osobowości i różnic indywidualnych w
odczuwaniu szczęścia. Naukowcy przyglądają się zarówno cechom osobowości w ujęciu
Wielkiej Piątki, jak i wymiarom optymizmu czy poczucia własnej wartości. Jako istotne
uznaje się nie tylko poczucie panowania nad własnym losem, ale ugodowość, sumienność
oraz stabilność emocjonalną (Porczyńska, 2013). Jest to zatem obszar badawczy, który
zaprasza do metaanaliz i dalszych studiów oraz pozwala na inspirujące wnioski. Warto
zwrócić uwagę, iż posiadając dane empiryczne z badań nad korelatami szczęścia, możemy
próbować kształtować w sobie sprzyjające szczęściu postawy, a do pewnego stopnia również
wpływać na naszą osobowość, w taki sposób by odczuwać wyższy poziom zadowolenia z
życia. Być może dzięki dalszym badaniom, również eksperymentalnym i podłużnym,
poszerzy się nasza wiedza w zakresie możliwości i skuteczności wprowadzania do własnego
życia interwencji mających na celu polepszenie naszego dobrostanu psychicznego jak i
emocjonalnego. Na ten moment jednak to, w jakim stopniu byłoby to skuteczne, wciąż
pozostaje pytaniem otwartym.

Bibliografia

April, K., Dharani, B., & Peters, K. (2012). Impact of Locus of Control Expectancy on Level
of Well-Being. Review of European Studies, 4, 124-137.

Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1980). Influence of extraversion and neuroticism on

subjective well-being: Happy and unhappy people. Journal of Personality and
Social Psychology, 38, 668-678.

Costa, P. T., Jr, McCrae, R. R., & Norris, A. H. (1981). Personal adjustment to aging:
longitudinal prediction from neuroticism and extraversion. Journal of
gerontology, 36(1), 78–85. https://doi.org/10.1093/geronj/36.1.78

Czapiński, J., Kowalczewska, J., Radzicki, J., Suchecki, J., Szuster, M., & Tarłowski, A.
(2020). Psychologia Pozytywna: Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka.
Warszawa: PWN.

Lucas, R. E., & Diener, E. (2001). Understanding extraverts’ enjoyment of social

situations: The importance of pleasantness. Journal of Personality and Social
Psychology, 81, 343–356.

Oleś, P.K. (2018). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Wydanie nowe. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Pavot, W., Diener, E., & Fujita, F. (1990). Extraversion and happiness. Personality and
Individual Differences, 11, 1299-1306.

Porczyńska-Ciszewska, A. (2013). Cechy osobowości a doświadczanie szczęścia i poczucie

sensu życia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Vallereux, S.R. (2006). The Relationship between Extraversion and Happiness : A Day

Reconstruction Study. University of Oregon Psychology Department Honors Theses

Pobrane z: https://scholarsbank.uoregon.edu/xmlui/bitstream/handle/1794/3032/

Relationship+between+Extraversion+and+Happiness.pdf?sequence=1

Verduyn, P., & Brans, K. (2012). The relationship between extraversion, neuroticism and

aspects of trait affect. Personality and Individual Differences, 52(6), 664–669.

https://doi.org/10.1016/j.paid.2011.12.017