POKOCHAJ SWOJE CIAŁO!

To, jak siebie postrzegamy, wpływa

na zdrowie psychiczne nie tylko
Jeśli
celujesz
,,
w nic,
w okresie dorastania. Obraz własnego
ciała ma również kluczowy wpływ

trafisz za
na jakość naszego dorosłego życia.

W E T YC Z N I E , C Z Y L I TA K
yniki badania Marii Socorro Medeiros de
Morais i jej zespołu z Uniwersytetu w Rio Grande każdym JAK WSZYSCY
Czy unikanie płacenia podatków jest

razem
ujawniły, że dojrzałe kobiety (40–65 lat) niezado- nieetyczne, jeśli wszyscy tak robią?
wolone ze swojego wyglądu gorzej oceniały jakość yniki badań przeprowadzonych
swojego życia – w tym aspekty zdrowotne, emo- Zig Ziglar
W przez szwedzki Karolinska
cjonalne oraz życie seksualne – w porównaniu Institutet pokazują, że postrzeganie
z kobietami zadowolonymi. Co najważniejsze, sa- przez ludzi tego, co jest moralne,
moocena kobiet brała się z subiektywnego po- a co nie, zależy od tego, jak bardzo
strzegania swojego wyglądu, a nie obiektywnego powszechne jest jakieś zachowanie – im
pomiaru wagi czy centymetrów w biodrach. częściej występuje, tym bardziej wydaje
(Źródło: „PLOS ONE”) się moralne. Dr Andreas Olsson, autor
badania, twierdzi, że wiedza o tym
zjawisku może ułatwić zrozumienie
mechanizmów stojących za zmianami

FOT. SHUTTERSTOCK (3)

postaw wobec problemów etycznych.
(Źródło: „Journal of Experimental Psychology”)

Zostań
coachem ICF! KURS POWER OF COACHING
czas trwania: luty-marzec 2018
SAMOTNOŚĆ NA FACEBOOKU?
Portale społecznościowe mają z założenia łączyć POWER OF COACHING
ludzi ze sobą, wzmacniać kontakty, tworzyć okazje
6 DNI AKREDYTOWANEGO SZKOLENIA W 2 MODUŁACH
SPRAWDŹ: www.centrumcoachingu.com
do ich nawiązywania. Nie zawsze tak się dzieje.
zapisy: iwona.kubiak@centrumcoachingu.com

K orzystanie z portali takich jak Facebook czy Twitter

ZOSTAŃ COACHEM NA POZIOMIE PCC
STUDIA PODYPLOMOWE LIFE COACHING ADVANCED
w celu wzmacniania istniejących relacji i tworzenia nowych START: LUTY 2018
kontaktów korzystnie wpływa na zmniejszenie naszego poczucia
samotności – dowodzi Rebecca Nowland z Uniwersytetu w Man- ZAPRASZAMY NA STUDIA PODYPLOMOWE
chesterze. Jeżeli natomiast korzystanie z mediów społecznoś- LIFE COACHING START UP
ciowych ma służyć ucieczce od świata społecznego i wycofania Porozumienie bez Przemocy
się z codziennych relacji społecznych – nasze poczucie osamot- Train the Trainer PbP
nienia wzrasta.
zapisy: www.civitas.edu.pl
(Źródło: „Perspectives On Psychological Science”)

WE WSPÓŁPRACY Z BADANIA.NET
STUDIA INNE NIŻ WSZYSTKIE

FC_1801_Psychopedia-220_hr_p003 5 22/12/17 13:03

 ŻYCIE

10 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_RAPORT_OTWARCIE-223_hr_p001 12 22/12/17 16:36

 Nowy rok, nowa praca, nowy związek.
TERAZ BĘDZIE LEPIEJ, TYM RAZEM
NA PEWNO SIĘ UDA! Całkiem możliwe,
pod warunkiem, że nie będziemy już myśleć
magicznie, lecz realistycznie. Zmienimy
nawyki, wyznaczymy sobie konkretne cele, ale
będziemy gotowi na korekty naszych planów,
a przede wszystkim zaufamy sami sobie.

FC_1801_RAPORT_OTWARCIE-223_hr_p002 13 22/12/17 16:36

 RAPORT
ŻYCIOWE REWOLUCJE
Nowe życie jest możliwe. Tyle tylko,
ZMIEŃ ŻYCIE NA DOBRE
że nad tym, żeby było lepsze niż stare, trzeba solidnie
popracować. A przede wszystkim zaufać sobie
TEKST: ALEKSANDRA BOĆKOWSKA
Niezobowiązująca ko-
N
lacja u przyjaciół, po to
tylko by wyrwać się z dre-
su, w którym spędza się
ostatnio stanowczo za
dużo dnia, tam wymiana
spojrzeń i, już, dzieje się.
Wymiana zdań, wymia-
na uścisków i po trzech
miesiącach lądują razem
w słonecznej Barcelonie, by wieść wspólne życie. Cza-
sami tak się oczywiście zdarza.
MIND THE GAP
Przeważnie jednak do zmiany życia prowadzi dłuższa
droga.
Oto Marcin Dorociński, nie tak przystojny jak w ży-
ciu, z oldschoolowym wąsem i raczej zaniedbany, wraca
– po dłuższej nieobecności – do mieszkania na, jakby
inaczej, trzynastym piętrze. W domu nie jest tak jak
wcześniej, a i w głowie raczej chaos. Staje na balkonie
i omiata wzrokiem ponure osiedle. Kto wie, może lepiej
byłoby wyskoczyć i mieć już to wszystko za sobą zamiast
zaczynać jeszcze raz.
Marcin Dorociński gra w nowym filmie Kingi Dębskiej
„Plan B”. To przewrotna opowieść o ludziach, w których
życiu posypała się miłość. Na tyle dotkliwie, że chcą
czy nie, muszą nauczyć się żyć na nowo. Przeważnie
zresztą nie chcą, bo lubili to, co mieli wcześniej (więcej
s.54 - red.) Tak mniej więcej jest w prawdziwym życiu.
Specjaliści są zgodni: nie lubimy zmian.
Renata Mazurowska, psychoterapeutka: „Mówią bud-
dyści i pokazuje nam własne doświadczenie, że naj-
większą stałą na świecie jest to, że wszystko płynie, nic
12 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_RAPORT-222_hr_p001 14
ILUSTRACJE W RAPORCIE: KATARZYNA BOGDAŃSKA
nie trwa wiecznie. Zmiana jest więc nieuchronna, choć
przeważnie niechciana. Bo każdy ma jakąś strefę kom-
fortu – nawyki, rytuały, znajome miejsca, osoby. To, co
znajome jest bezpieczne”.
Marta Iwanowska-Polkowska, coach z Manufaktu-
ry Rozwoju: „A poczucie bezpieczeństwa w piramidzie
Maslowa jest najniżej, to podstawa egzystencji”.
Małgorzata Rymkiewicz, psychoterapeutka i coach
z Dynamic Solutions Group: „Decydujemy się na zmiany
z różnych powodów. Czasem dlatego, że coś nas wy-
trąca z dobrostanu – śmierć, choroba, rozstanie. Cza-
sem są to bodźce zewnętrzne – ulegamy jakiejś modzie,
w naszym środowisku propagowana jest mocno jakaś
postawa i zaczynamy wierzyć, że my też tak chcemy.
Jednak by zmienić życie na serio, nie wystarczy zmienić
zachowania. Trzeba w to włączyć serce i umysł. Bez tego
poddamy się”.
Marta Iwanowska-Polkowska była akurat w Londynie,
gdy przypomniała sobie słowa badaczki Brene Brown
(książka „Z wielką odwagą”), że „mind the gap”, czyli
ostrzeżenie powtarzane ciągle w londyńskim metrze, jest
trochę jak metafora zaangażowanego życia. Czyli życia,
w którym mamy odwagę wprowadzać ważne dla nas
zmiany, których potrzebujemy albo jakie deklarujemy.
„W momencie, kiedy zabieramy się za zmiany w życiu,
musimy wiedzieć, na jakim stoimy peronie i do jakiego
chcemy wsiąść pociągu – mówi. – Ludzie często okopują
się na peronie, grzęzną w rzeczywistości, narzekają, ale
nie mają odwagi wsiąść do żadnego pociągu – szczegól-
nie tego, który urzeczywistnia to co jest dla nich ważne,
czego potrzebują, czego chcą więcej w życiu. Twierdzą,
że wprowadzają ważne zmiany, ale tego nie robią. Inni
wsiadają bez zastanowienia, dokąd dany pociąg jedzie,
a jeszcze inni wskakują całkiem na oślep. Wtedy jest
22/12/17 16:34
 spore ryzyko, że wpadną w tę przerwę między pero-
nem a pociągiem i zrobią sobie krzywdę, bo na przykład
nie przewidzieli odległości do pokonania – przestrze-
ga. – Dlatego we wprowadzaniu zmian tak ważne jest
wiedzieć z jakiego punktu startujemy (ang. platform),
mieć świadomość swoich potrzeb i celów (ang. train),
przeanalizować wielkość kroku do pokonania (mind the
gap). I znaleźć odwagę i zaangażowanie, by zrobić ten
krok. I to jest najtrudniejsze”.
FC_1801_RAPORT-222_hr_p002 15
***
Karolina – ta, która wsiadła do samolotu z chło-
pakiem z kolacji, wiedziała tylko jedno: że nie chce
już dłużej grzęznąć w tym, w czym grzęzła. Ale o tym,
jaka miałaby być grządka docelowa, nie miała pojęcia.
Wylądowała zatem w Barcelonie, a tam okazało się,
że jej hiszpański, który w Polsce starczał do czytania
książek i przygodnych pogawędek, jest zbyt szkolny
na życie. Że nie zna nikogo oprócz księcia z kolacji,
13
22/12/17 16:34
 RAPORT ZMIEŃ ŻYCIE NA DOBRE ŻYCIOWE REWOLUCJE
który niestety z miejsca się udomowił. Bo miał tu swój
dom, swoich przyjaciół, pracę i spożywczak. Miał chęć
być z ładną dziewczyną, ale nie godził się, by choćby
przesunąć stół.
OSWAJANIE CODZIENNOŚCI
Łatwo jest powiedzieć „mind the gap”, tyle że nie zawsze
jest czas na ostrożność. No, bo w życiu czasem zdarza się
jak w filmie: ktoś umiera, ktoś mówi: „odchodzę” albo po
prostu nie można już wytrzymać i biegnie się na oślep.
Specjaliści radzą, by nawet wtedy, kiedy do zmiany
jesteśmy zmuszeni, nie zaczynać nowego póki nie za-
trzaśnie się drzwi za starym. „We współczesnym świecie
zapominamy często, że emocje są potrzebne, nie daje-
my sobie do nich prawa – mówi Marta Iwanowska-Pol-
kowska. – Tymczasem, kiedy dzieje się coś strasznego,
w naturalny sposób odzywają się emocje: złość, strach,
smutek, rozpacz. Jeśli ich nie przeżyjemy, to one i tak
odłożą się i odezwą potem w postaci chorób somatycz-
nych. Często też zamiast przeżyć emocje i zrozumieć
nową sytuacją ulegamy działaniu, szybkiej bezreflek-
syjnej odpowiedzi na zmianę. Natomiast by w pełni
przejść przez zmianę, zaakceptować ją, zacząć żyć z nią
w zgodzie, musimy zatrzymać się. Zatrzymać się, by
zastanowić się, co musimy zmienić w sobie, czego się
nauczyć, żeby poradzić sobie w niej na długo. Te zmiany
w sobie to często dawanie sobie na coś przyzwolenia,
najczęściej na realizację swoich potrzeb; nauczenie się
nowych umiejętności; albo pohamowanie niesłużących
nam nawyków. Nie uda nam się to jednak bez pracy ze
swoimi emocjami i refleksji nad sobą”.
Monika, która prowadzi poświęcony zaczynaniu
życia od nowa blog Tekstualna, zawsze lubiła zmia-
ny. Z zawodu specjalistka od wizerunku od lat zaczy-
na nowe projekty, współpracuje z wieloma klientami,
dba o różnorodność, nowe początki – nawet jeśli nie
wynika z nich żaden koniec – dają jej energię. Aż trzy
lata temu została sama z małą córką. Najpierw paraliż:
zablokowała emocje. Bo jednego dnia rozpadła się nie
tylko codzienność, ale też rozwiała przyszłość. Wszystkie
te fajne marzenia, które mieli – o podróżach, o drugim
dziecku, może kiedyś o domu. Stało się jasne, że nigdy
się nie spełnią. „Jestem dość konkretna, więc szybko
wróciłam do pionu. Najpierw chwiejnie, trochę na siłę,
ale odkąd – po jakichś trzech miesiącach – wynajęłam
mieszkanie, w którym do dziś mieszkamy, uwierzyłam,
że znów będę szczęśliwa” – opowiada.
We wspomnieniu wszystko jest proste. W rzeczywi-
stości było to mozolne oswajanie nowej codzienności.
14 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_RAPORT-222_hr_p003 16
JEŚLI CHCE
SIĘ ZMIENIAĆ
ŻYCIE, TRZEBA
ZAUFAĆ INTUICJI.
NIE KARMIĆ
SIĘ LĘKAMI
INNYCH, TYLKO
ZAWIERZYĆ
SOBIE I NA SIEBIE
POSTAWIĆ
Jak wtedy, kiedy – przyzwyczajona do samochodu –
pierwszy raz wsiadła z wózkiem do autobusu. Zima,
śnieg, błoto, córka płacze, bo jej gorąco, tłum napiera.
Ona wynosi wózek przodem, bo nie wie, że trzeba tyłem,
on zawisa w powietrzu. Panika, ciężko, okropnie. Albo
wtedy, gdy już wynajęła to fajne mieszkanie i musiała na
trzecie piętro wtarabanić się ze wszystkim: dzieckiem,
zakupami i torbą z laptopem. „Po dwóch miesiącach
mieszkania na trzecim piętrze miałam bicepsy jak po
dwóch latach chodzenia na siłownię” – śmieje się Mo-
nika. Mówi, że te samotne pierwsze razy dały jej właśnie
siłę, pomogły pokonać ograniczenia w głowie. „Każdy był
trudny, ale każdy przynosił pokrzepienie. Bo udowad-
niałam sobie, że mogę, no i następny już był łatwiejszy,
bo wiedziałam, co i jak”.
Dziś z nowym życiem jest już na tyle oswojona, że
szykuje się do przeprowadzki. Wreszcie na własne, nie
wynajęte. Na wszelki wypadek: by uniknąć nieprzewi-
dzianych zmian. Woli jednak te zmiany, na które decy-
duje się sama.
***
W Barcelonie jednak, okazało się, też czasem pada
deszcz. Obrzydliwy jak w polskim listopadzie. I nie ma
już wymiany spojrzeń, jest raczej unikanie słów. Mijanie
22/12/17 16:34

się przy tym stole, który stoi w złym miejscu. I znów
wrażenie, że grzęźnie, w dodatku na obcym gruncie.
Karolina sama przed sobą udaje, że nie jest może tak
źle, że przecież lepiej niż wcześniej, ale coraz częściej
zasypia z postanowieniem, że koniec, że nie może tak
dłużej być. I budzi się z myślą o Nowym Jorku – że tam,
o tam, to będzie wspaniale. Byli tam razem, poznała
świetnych ludzi, mówili, że jakby co może zatrzymać
się na trochę. Wreszcie robi to. Kupuje bilet na samolot,
wyjmuje oszczędności, pakuje walizki, klucze zostawia
sąsiadom i leci.
ZAUFAĆ SOBIE
Kinga Dębska, reżyserka „Planu B”, też kiedyś wyszła
z domu. Najpierw z rodzinnego – miała 19 lat i wbrew
wszelkim radom wyszła za mąż. Kiedy zorientowała się,
że to nie był dobry pomysł, dała sobie dwa lata. Nie po-
prawiło się, więc zdjęła obrączkę, położyła ją na drew-
nianym stole, wzięła córkę za rękę i wróciła do rodziców.
Potem były wynajęte mieszkania, mnóstwo przepro-
wadzek, podróże, dziennikarstwo, dorabianie uczeniem
dzieci angielskiego – milion zmian, tysiąc nowych po-
czątków. Trzy lata temu wszedł na ekrany jej film „Moje
córki krowy” – komedia o śmierci rodziców. Oparty
na własnym doświadczeniu obraz okazał się wielkim
FC_1801_RAPORT-222_hr_p004 17
sukcesem. A potem jeszcze napisała o tym samym be-
stsellerową książkę. „»Krowy« przyszły w momencie,
kiedy byłam już ukształtowaną reżyserką, dojrzałą ko-
bietą. Ale, tak, to one sprawiły, że wreszcie zawierzyłam
sobie – mówi Kinga Dębska. – Sam film zresztą, mimo
że nagradzany i bardzo dobrze przyjęty przez publicz-
ność, być może by tego nie zrobił, gdyby nie książka.
To że pierwszy raz coś napisałam i że to spotkało się
z dobrym odzewem, sprawiło, że poczułam wreszcie, że
artystycznie stanęłam na nogi, mogę wybierać, co chcę
robić. Że bez względu na mody, na to co powie mama,
tata, koledzy, mąż, mogę robić to, co sama chcę”.
Kinga Dębska ma dziś 48 lat i przekonanie, że każdy
– cokolwiek by sobie planował – ma napisaną swoją
ścieżkę. „Nie da się komuś powiedzieć, jak ma zmienić
życie. Ale jeśli chce się je zmieniać, trzeba zaufać intu-
icji, nie karmić się lękami innych ludzi, tylko zawierzyć
sobie i na siebie postawić” – mówi.
I w tym jest zgodna z ekspertami od rad. Intuicja
i zaufanie do siebie są w procesie zmian kluczowe. Nie-
zależnie, czy chcemy zmienić całe życie, czy tylko jego
tryb na przykład na zdrowszy.
„Nawet jeśli chcemy zacząć ćwiczyć albo lepiej jeść,
bo marzymy o szczupłej sylwetce, to dobrze, żebyśmy
odpowiedzieli sobie na pytanie, o co nam chodzi z tą
szczupłą sylwetką, jakie ważne potrzeby zaspokoi schud-
nięcie – radzi Małgorzata Rymkiewicz. – Dopiero kiedy
dotrzemy do źródła motywacji i zobaczymy w szerszej
perspektywie, co zmiana przyniesie naszemu sercu
i umysłowi, proces może się powieść”.
Marta Iwanowska-Polkowska dodaje: – „Według Ri-
charda Backharda zmiana jest możliwa wtedy, kiedy
spełnione są trzy czynniki. Coś, co można kolokwialnie
nazwać »paleniem w tyłek«, czyli poczucie dyskomfortu,
myśl, że utrzymanie stanu, w którym jesteśmy, jest już
niemożliwe. Drugi to cel – wyobrażenie sobie, w jakim
kierunku zmiana ma pójść. A trzeci to plan na tu i te-
raz, czyli zaplanowanie pierwszego kroku. Jeśli one się
mnożą, to pokonują opór wynikający najczęściej z lęków.
Potem jest cała ta ciężka praca – nad zmianą nawyków,
oswajaniem porażek, uczeniem się wielu rzeczy. Tyle
tylko, że ona też na nic się zda, jeśli nie zaufamy sobie,
że zmierzamy tam, dokąd chcemy”.
„Rodzimy się jako osoby, które mają do siebie względ-
ne zaufanie – zauważa Iwanowska- Polkowska. – Dzieci
wiedzą, co lubią, czego nie lubią, czy wolą lego czy ry-
sowanie, wodę czy góry. Dopiero szkoła, gdzie wszyscy
mają być tacy sami, dobrzy z tych samych przedmiotów,
odbiera im zaufanie do siebie. A potem kolejne instytucje
15
22/12/17 16:34
 RAPORT ZMIEŃ ŻYCIE NA DOBRE ŻYCIOWE REWOLUCJE

sprawiają, że jako dorośli często nie ufamy samym so-

bie”. Zatem, zanim zaczniemy wdrażać plany na nowe
życie, sprawdźmy, czy one na pewno są nasze.
Kinga Dębska dorzuca, nie tylko dlatego, że właśnie
zrobiła o tym film, jeszcze coś: „Najlepszym ratunkiem
na zło jest stanięcie w prawdzie ze sobą i drugi człowiek,
przed którym jesteśmy w stanie się odkryć”.
Ekspertki potwierdzają, że bez sojuszników przez
zmianę jest przebrnąć dużo trudniej.

***
Nowy Jork był w lipcu bardzo gorący. Karolina ruszyła
przed siebie z nową energią i wielkim przekonaniem, że
chce tu zostać na długo. Chodziła na przyjęcia, umawiała
się na spotkania, opowiadała, co potrafi, rozdawała wizy-
tówki. Wszyscy byli bardzo mili, każdy coś obiecywał, tyle
że w dalszej przyszłości. Oszczędności topniały, pokoje
na przedmieściach były coraz skromniejsze. Co wieczór
płakała i co rano budziła się z wiarą, że musi się udać.
W lipcu ustawiła sobie na ekranie laptopa tapetę
z widokiem Nowego Jorku jesienią. Bo „oby do jesieni”.
Jesienią z zimą. Zimą spotkała R. Ale nauczona doświad-
7 KROKÓW,
czeniem, studziła wiosnę w sercu. Miała ją na ekranie
laptopa. Na ekranie było lato, wyczerpała pakiet wizytó-
wek i ciągle ani pół kontraktu. R. był czuły i codziennie
BY TYM
powtarzał: „Jeśli idziesz przez piekło, idź dalej”.
Szła już obok niego. Ostrożnie, pielęgnując swoje
rytuały. Poranne bieganie codziennie tą samą trasą. Pół
RAZEM
godziny na medytację. Manikiur zawsze u tej samej ko-
smetyczki. Kawa w odkrytym samodzielnie barze. Żeby
być u siebie, w swoim mieście, a nie znowu w gościach.
SIĘ UDAŁO
Kiedy przestawiła tapetę na jesień, nadszedł wreszcie
kontrakt. I potężny konflikt. O wodę na umywalce. Bo on Początek
POSTANOWIENIA 2018
zawsze wycierał do sucha, a ona nigdy. Krzyczała, że jest
nudziarzem, nie czas wycierać zlew, gdy świat gna, a on roku to czas, gdy
tłumaczył, że chodzi o szacunek. On przecież pamięta
o jej wodzie ze sklepu, choć sam pije z kranu, a ona jego stawiamy sobie nowe
potrzeby ignoruje. Wytarła raz, drugi i teraz już zawsze.
Choć, gdy już przy tarciu jesteśmy, nie czaruje już ani cele. Podpowiadamy,
siebie ani świata, że docieranie się po czterdziestce jest
łatwe. Ale czuje, że jest u siebie. Na tapecie w laptopie jak sprawić, by
ustawiła plażę.
postanowienia 2018
nie odeszły
ALEKSANDRA BOĆKOWSKA
dziennikarka, autorka książek „Księżyc z Peweksu"
w zapomnienie
- o luksusie w PRL-u, „To nie są moje wielbłądy"
- o modzie w PRL-u, oraz „One za tym stoją",
o kobietach, które pracują z pasją. TEKST: MAGDA KOZIŃSKA

16 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_RAPORT-222_hr_p005 18 22/12/17 16:34

 POSTANOWIENIA 2018

1 Małe zmiany
Jeśli chcesz zmienić wszystko, to jest duża szansa, że nie zmienisz
niczego. „Jeśli chcesz zmienić nawyki, to żeby była to zmiana
skuteczna powinieneś zmieniać nie więcej niż trzy rzeczy naraz”
– uważa BJ Fogg, psycholog z Uniwersytetu Stanford i dodaje, że
jeśli ktoś decyduje się na zmiany aż w trzech obszarach, to muszą
to być małe, dobrze sprecyzowane cele, bo inaczej nie ma co
liczyć na sukces. Teorię Fogga rozwinął w swojej książce
„Transform your habits: A brief guide on how to biuld
good habits and break bad ones” James Clear.
Jego zdaniem problem ze zmianą nawyków
polega na tym, że myślimy o spektakularnych
zmianach jakie nastąpią, sukcesach jakie
osiągniemy. „Tymczasem należy się
sfokusować na przyzwyczajeniach
i zachowaniach rutynowych, bo to
właśnie z małych codziennych rzeczy
zbudowana jest rzeczywistość” – uważa
Clear i dodaje, że należy zacząć od
zmiany małych rzeczy. „Tak małych,
że aż wstyd ich nie zmienić”.

2 Szczupłe cele
BJ Fogg jest autorem trzystopniowego modelu skutecznej zmiany zachowań. Krok pierwszy
to dokładność w wyznaczaniu celu (get specific). Nie wyznaczaj sobie ogólnego celu (np. chcę
mieć płaski brzuch), tylko sprecyzuj jaki nawyk chcesz w sobie wyrobić i przełóż to na konkretne
działanie (np. będę ćwiczyć „brzuszki”). Krok drugi to prostota (make it easy). Nowy nawyk
powinien być prosty i łatwy do osiągnięcia. Jeśli zaplanujemy, że każdego dnia zrobimy
100 brzuszków, to możemy szybko stracić zapał. Lepiej wyznaczyć sobie „szczupły cel”,
np. 10 brzuszków po każdym posiłku. Krok trzeci – to ustalenie, co będzie wyzwalaczem nowego
zachowania (trigger the behavior). Nowe przyzwyczajenie najłatwiej wprowadzać w życie
wykorzystując stary nawyk, czyli: zawsze, gdy odstawię talerz po posiłku, będę robić
10 brzuszków. Chodzi o to, że odstawianie talerza będzie rodzajem
przypominajki, że należy zrobić 10 brzuszków.
Osiągnięcie drobnego sukcesu sprawi, że wzrośnie motywacja i będzie można podwyższyć
poprzeczkę i zamiast 10 robić 15 brzuszków. I tak małymi krokami dojdziemy do założonego celu.

17

FC_1801_RAPORT-222_hr_p006 19 22/12/17 16:34

 RAPORT POSTANOWIENIA 2018 7 KROKÓW, BY TYM RAZEM SIĘ UDAŁO

3 Dobry plan
Wyznaczając sobie cele do osiągnięcia, lubimy fantazjować o tym, jak będzie
wyglądało nasze życie, gdy np. zrzucimy 10 kilo, nauczymy się angielskiego albo
znajdziemy księcia z bajki. Za to mało czasu poświęcamy na to, by odpowiedzieć
sobie na pytanie, dlaczego właściwie chcemy osiągnąć ten cel. Wydaje nam się
to oczywiste i niewarte zastanawiania się, a tymczasem nazwanie i zrozumienie
tego, co nami kieruje, to najlepszy sposób utrzymywania na wysokim
poziomie motywacji. Naukowcy z University of California badali,
jakie sukcesy w nauce języków obcych osiągały osoby,
które fantazjowały ogólnie o tym, że nauczą się języka
i takie, które wyobrażały sobie, jak będą tego języka
używały w konkretnych sytuacjach życiowych. Ci, którzy
wyobrażali sobie praktyczne użycie języka, osiągali
znacznie lepsze wyniki, bo wizualizując sobie cel, skupiali się
także na krokach, które trzeba wykonać, żeby go osiągnąć,
a wizualizacja poszczególnych kroków sprawiła,
że zmniejszył się lęk przed ich
wykonaniem i wydały się prostsze,

4
łatwiej było więc je podjąć.

Szybki start
Na początku każdej zmiany stoi marzenie, o tym jak będzie
w przyszłości i choć wizualizowanie i rozpatrywanie elementów
składowych, które doprowadzą nas do osiągnięcia celu jest
bardzo ważne, to jeszcze ważniejsze jest to,
by wreszcie zacząć go realizować. Łatwo wpaść
w pułapkę wiecznego planowania, a co za tym idzie
odkładania na później (słynne zdanie, które
w każdym zakątku świata pewnie pada w każdej
minucie „odchudzam się od poniedziałku”).
Dlatego pierwszy, mały krok należy
zrobić od razu. Osiągnięcie
drobnego sukcesu zmotywuje
nas do kolejnych kroków. Teresa
Amabile z The Harvard Business
School od lat bada, jak życie
codzienne w organizacjach może
wpływać na ludzi i ich wyniki.
Z jej obserwacji wynika, że małe
sukcesy osiągane każdego
dnia znacznie zwiększają
motywację.

18 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_RAPORT-222_hr_p007 20 22/12/17 16:34

 7 Moc wsparcia
Ludzie, z którymi spędzasz czas, mają wpływ
na twoje zachowania. „Dlatego, gdy chcemy, by tym

5
razem udało się nam wprowadzić skuteczne zmiany,
warto poszukać sojuszników. Osób, z którymi będzie
można otwarcie porozmawiać o swoich sukcesach
i porażkach” – zachęca Marta Iwanowska-Polkowska,

Siła rutyny
psycholog, coach z Manufaktury Rozwoju. Ostatnie
badania wskazują bowiem, że ludzie, z którymi
„Ograniczam liczbę decyzji. Nie chcę spędzasz czas, wpływają na twoje nawyki, zarówno
podejmować zbyt wielu decyzji dobre, jak i złe. Amerykańscy i chilijscy naukowcy
dotyczących tego, co jem lub przeprowadzili eksperyment, w którym grupa
noszę. Ponieważ mam zbyt wiele wsparcia rówieśniczego motywowała
innych, ważniejszych do podjęcia” – do oszczędzania, okazało się, że osoby, które miały
tłumaczył były amerykański prezydent taką grupę wsparcia, podwoiły swoje oszczędności
Barack Obama, gdy pytano go finansowe, ci którzy działali sami – nie mieli takich
dlaczego w jego szafie królują szare sukcesów.
i niebieskie garnitury.
„To bardzo rozsądne, bo
dokonywanie wielokrotnych
wyborów zmniejsza energię
psychiczną, nawet jeśli te wybory są
przyziemne i względnie przyjemne”
– tłumaczy Kathleen Vohs, która
razem z grupą badaczy z University
of Minnesota przyglądała się
mechanizmom wpływającym na
samokontrolę. Aby nie tracić tej
energii warto maksymalnie uprościć
swoje zachowania, tak by stały się
niemal rutyną. Nie zastanawiając
się nad nimi, zachowamy siłę

6
na wprowadzanie nowych.

Piekielna pułapka
Nowe nawyki są bardzo kruche, więc pozwalając sobie nawet na małe odejście od zachowań
rutynowych, narażamy się na klęskę. Pewnie każdy z nas przynajmniej raz był w sytuacji, gdy
obiecał sobie, że nie będzie jadł słodyczy i przez jakiś czas trzymał się obietnicy. Potem poszedł na
imieniny do znajomych i zachęcany przez gospodarzy skusił się na mały kawałek, a potem... na
kolejny i znów wrócił do starych nawyków. To tak zwany hell effect, czyli proces opisujący cykl
emocji i reakcji, których doświadczasz, kiedy sobie na coś pozwalasz, potem żałujesz tego, co
zrobiłeś, a potem robisz to znowu. Mózg zaczyna racjonalizować twoje zachowanie, i w sumie
skoro zdecydowałeś się na jeden kawałek, to czemu właściwie masz sobie odmówić kolejnego.
Zwrot ten został po raz pierwszy wymyślony przez psychologów zajmujących się dietami, ale „hell
effect” odnosi się do każdej porażki czy wyzwania siły woli.

19

FC_1801_RAPORT-222_hr_p008 21 22/12/17 16:34

 RAPORT

JAK ZNALEŹĆ
PRACĘ MARZEŃ
20+, 30+, 40+
Każdy wiek przynosi nowe potrzeby
K A R I E R A O D N OWA

i wyzwania zawodowe. Czym się kierować, czego nie

przegapić, żeby mieć z pracy jak najwięcej satysfakcji?
TEKST: ANNA WITKIEWICZ

20 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_RAPORT-222_hr_p009 22 22/12/17 16:34

 Wraz z upływem czasu
W zmieniają się nasze za-
wodowe zainteresowa-
nia i potrzeby, rodzi się
chęć sprawdzenia się w nowych ro-
lach. Jeśli jesteśmy otwarci na zmia-
ny i odważymy się spróbować czegoś
nowego, mamy szanse zmienić pra-
cę w wielką życiową przygodę, do-
świadczać w niej radości i spełnienia.
A jeśli dojrzewając do zmian, chce-
my się upewnić, że to krok w dobrą
stronę, warto rozważyć skorzystanie
z coachingu.
20+
ODNALEŹĆ SWOJĄ DROGĘ
Kiedy rozmawia się w gronie 30-
i 40-latków, często najpierw narze-
kają, że czas pędzi, ale potem zgodnie
twierdzą, że nie chcieliby mieć znów
20 lat. Pamiętają, z iloma rozterkami
wiąże się ten wiek. Główne wyzwa-
nie, przed jakim wtedy stoimy, to po-
stanowienie, kim chcemy być.
Kiedy mamy 27–30 lat, przycho-
dzi czas zbierania plonów wcześniej-
szych decyzji – wyboru kierunku stu-
diów, pierwszych prac, nawet języka
obcego, którego się uczyliśmy. Jeśli
decyzje były trafione, wystarczy iść
swoją drogą i co jakiś czas podnosić
sobie poprzeczkę: zdobywać nowe
umiejętności i sprawdzać się w co-
raz ambitniejszych rolach. Jeśli po
drodze odwróciliśmy się od naszych
pasji, wybierając bezpieczniejszy wa-
riant kariery, możemy zacząć żałować
decyzji.
Jeśli to twój przypadek – zadaj
sobie pytanie, jak to wygląda z per-
spektywy następnych 5–10 lat? Na-
dal żałujesz, że nie wybrałeś inaczej?
Jeśli tak, zrób wszystko, by wrócić do
tego, co kochasz. Pomyśl, kto ci może
w tym pomóc. Jeśli brakuje ci wspar-
cia dla twojego pomysłu wśród naj-
bliższych, warto zdecydować się na
coaching, żeby przemyśleć, jak pasję
FC_1801_RAPORT-222_hr_p010 23
przełożyć na pracę, i przygotować coachingowych – nadal aplikuje na
się do zmiany. Wykorzystaj dobrze
czas, gdy młody wiek i entuzjazm do
pracy są twoimi mocnymi atutami,
różne stanowiska. Mimo że jeszcze
nie zdecydowała, czy te stanowiska
w ogóle ją interesują. Jeśli dostaje za-
a ty nie masz jeszcze zobowiązań proszenia na rozmowy kwalifikacyj-
w postaci rodziny czy kredytu, które ne i propozycje pracy – doświadcza
później mogą hamować duże zmiany jeszcze większego chaosu. Przyjąć tę
zawodowe. pracę czy nie? To krok w dobrą stronę
Jeśli nie jesteś pewien, co chcesz czy nie? Zdarza się, że zmienia pra-
robić, nie bądź niecierpliwy, nie rób cę i przerywa coaching. A po jakimś
pochopnych kroków. czasie stwierdza, że to jednak znowu
Pracując jako coach, spotykam się nie ta praca, a w dodatku jest nieza-
czasem z dużą niecierpliwością dwu- dowolona z coachingu.
dziestolatków. Porównują się z rówieś- Dlatego jeśli zdecydujesz się na
nikami i widząc ich na wyższych, coaching, zawieś aplikowanie na róż-
atrakcyjniejszych stanowiskach, chcą ne stanowiska. Daj sobie czas na spo-
jak najszybciej ich dogonić. Tylko kojne zastanowienie się nad swoją
jeśli nie jest się pewnym, kim chce przyszłością. Dowiedz się, w czym
się być, zaczyna się działać na oślep jesteś dobry, co cię interesuje, jakie
i utrudniać sobie sprawę. Zdarzają kompetencje chcesz wykorzystywać
się sytuacje, że taka osoba zgłasza się w swojej pracy.
na coaching, żeby zastanowić się, co Bo wiedząc, kim jesteś i czego
chce robić zawodowo, a jednocześ- chcesz, dużo łatwiej będzie ci zde-
nie – niezależnie od tego, do jakich cydować, w jakiej pracy najlepiej się
wniosków dochodzi podczas sesji sprawdzisz.
MASZ DWADZIEŚCIA LAT
POZNAJ SIEBIE
GŁÓWNE WYZWANIE: określenie swojego kierunku zawodowego
UWAŻAJ NA: niecierpliwość, zbyt pospieszne decyzje
DAJ SOBIE: czas na poznanie swoich mocnych stron i przemyślenie, kim
chcesz być
INSPIRUJĄCE ĆWICZENIE: mapa marzeń; a jeśli do końca nie ufasz włas-
nej ocenie swoich mocnych stron, poproś 5 osób, które dobrze cię znają,
z różnych środowisk, żeby napisały ci, w czym ich zdaniem jesteś świetny
i w jakich zawodach najchętniej by cię widziały. Jeśli ich opinie będą zbieżne
i sam postrzegasz siebie w podobny sposób – masz jasną wskazówkę, jaką
pracą powinieneś się zainteresować.
PYTANIE, KTÓRE WARTO SOBIE ZADAĆ: Co lubię tak bardzo, że mógłbym
to robić, nawet gdyby mi za to nie płacili?
Gdy już to wiesz, pomyśl, w jakich zawodach można wykorzystać te
umiejętności?
21
22/12/17 16:34
 RAPORT K A R I E R A O D N OWA JAK ZNALEŹĆ PRACĘ MARZEŃ 20+, 30+, 40+

30+ potrzeby jak chęć tworzenia, pomaga- zmieniać świat, choćby jakiś mały
DO JAKIEJ ROLI nia, dzielenia się wiedzą. Wiele osób, świat. To daje mi największego po-
DOJRZEWAM? z którymi prowadzę coachingi, de- wera!” – mówi Łukasz. Żeby wyklaro-
Mając ponad 30 lat, mamy już spo- klaruje, że dodatkową motywacją do wać sobie, na jaki pomysł biznesowy
ro doświadczeń zawodowych i coraz zmian są dla nich dzieci. Chcą być dla to przełożyć, zdecydował się na kilka
większą świadomość tego, w czym nich szczęśliwymi rodzicami, pokazać sesji coachingowych. A kilka miesięcy
jesteśmy dobrzy i co jest dla nas im, że warto się postarać, by znaleźć później rozstał się ze swoją organiza-
ważne, a z jakimi obowiązkami nam pracę, do której będzie się chodzić cją i zaczął działać jako konsultant,
nie po drodze. Jeśli spełniamy się z radością. dzieląc się wiedzą z młodymi firmami.
w pracy, to dobry moment, by po- Jeśli czujemy, że nasza droga za- Współpraca z jedną z nich okazała się
myśleć o studiach podyplomowych, wodowa się wyczerpała albo że od dla obu stron tak satysfakcjonująca, że
które otworzą nam drzwi do jeszcze początku była pomyłką, warto wy- Łukasz przyjął ich propozycję objęcia
atrakcyjniejszych stanowisk. Sporo korzystać tak głęboką motywację do stanowiska dyrektora operacyjnego.
osób dopiero teraz odkrywa, co jest zmian i brać sprawy w swoje ręce. Po- „Pochłonęło mnie to! Odnalazłem tu
ich zawodowym powołaniem albo myśl o sobie w dłuższej perspektywie wszystko, czego szukałem wcześniej.
bardzo chce się tego dowiedzieć – i zastanów się, do jakiej nowej roli Rośniemy. Było nas 15 osób, teraz
dlatego trzydziestolatkowie zwykle dojrzewasz, jakie pomysły nie opusz- jest 35. Ludzie się rozwijają, a ja wraz
przeważają wśród osób, które korzys- czają cię od lat, co chcesz dawać in- z nimi” – mówi i podkreśla, jaka to
tają z coachingu. Jeśli do tej pory nie nym swoją pracą? frajda pracować z ludźmi, którzy na-
mieliśmy możliwości pokazać, na Łukasz, szef sprzedaży i marketin- dają na tych samych falach. Po roku
co nas stać, teraz chęć sprawdzenia gu, w wieku 36 lat poczuł, że nie chce o swojej zmianie zawodowej mówi:
się przybiera na sile, a nasze dążenia być już dłużej trybikiem w czymś, co „Najlepsza decyzja zawodowa ever!”,
zyskują głębszy wymiar. Chcemy nie dobrze działa i nie wymaga już od choć przyznaje, że kiedy się na nią
tylko optymalnie wykorzystać naj- niego niczego nowego. Coraz trud- decydował, nie miał stuprocentowej
cenniejsze kompetencje, ale przede niej było mu też pracować, mając nad pewności, że to właśnie to. Stwierdził
wszystkim pracować w zgodzie ze sobą szefa. „Odkryłem, że to, czego jednak, że jeśli nie spróbuje, to się nie
sobą, doświadczać głębszego sen- potrzebuję, żeby być zadowolonym ze dowie, i to samo radzi osobom w po-
su pracy. Do głosu dochodzą takie swojej pracy, to budowanie. Chciałem dobnej sytuacji: „Jeśli masz trochę
luzu finansowego, nie ma na co cze-
kać, inaczej nigdy się nie przekonasz,
czy się uda” – mówi Łukasz.
Trzydziestolatkowie, którzy upew-
MASZ TRZYDZIEŚCI LAT nią się, na czym im zależy, imponują
konsekwencją i determinacją w dą-
ODKRYJ SWE POWOŁANIE żeniu do celu. Wiedzą, że przed nimi
wiele lat pracy, dlatego są gotowi za-
GŁÓWNE WYZWANIA: potwierdzenie lub weryfikacja dotychczasowej inwestować sporo czasu w zdobywa-
drogi zawodowej nie nowych kompetencji, żeby mieć
UWAŻAJ NA: zasiedzenie się w pracy, którą niespecjalnie lubisz i w której pracę, w której będą się spełniać. Jak
się nie rozwijasz Danuta, HR-owiec, która zamiast za-
DAJ SOBIE: prawo do zastanowienia się, jaka praca cię uszczęśliwi i znajdź ją łamać się czy złożyć wypowiedzenie
INSPIRUJĄCE ĆWICZENIE: weź 3–5 kartek A4 i narysuj siebie w takich po tym, jak po powrocie z urlopu ma-
sytuacjach zawodowych, w jakich najlepiej się czujesz i w jakich chcesz cierzyńskiego okazało się, że jej sta-
widzieć siebie w przyszłości. W jaki zawód układają się wszystkie rysunki? nowisko zajmuje inna osoba, a jej za-
PYTANIA, KTÓRE WARTO SOBIE ZADAĆ: Co jest moim zawodowym oferowano dużo mniej atrakcyjne sta-
powołaniem? nowisko. Miała wtedy 34 lata i wielką
Czego mogę w przyszłości żałować, jeśli tego nie spróbuję? wolę zawalczenia o siebie. „Wiedzia-
Co konkretnie mogę zrobić w tym kierunku? łam, że muszę sobie poradzić. Bo co
mi da frustrowanie się? Tylko odbierze

22 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_RAPORT-222_hr_p011 24 22/12/17 16:34


mi energię. A mnie zależało na tym,
żeby coś stworzyć. Jako mama, któ-
ra musiała nauczyć się wielu nowych
rzeczy, uświadomiłam sobie, że sko-
ro tu dałam radę, to dam radę na-
uczyć się też innych nowych rzeczy
– wspomina. I przekonała swoich
przełożonych do innego zdefiniowa-
nia obowiązków na jej stanowisku, co
de facto oznaczało nowe stanowisko
związane z rozwojem pracowników.
„Zaczęłam zdobywać nowe kompe-
tencje, a przede wszystkim włożyłam
dużo pracy w przełamanie różnych
przekonań w swojej głowie” – mówi
Danuta. Po pewnym czasie jej praca
FC_1801_RAPORT-222_hr_p012 25
okazała się w firmie bardzo potrzeb-
na i doceniona, a ona sama czuje, że
robi coś fajnego dla siebie i innych.
„To było cztery lata temu. A dziś mogę
powiedzieć, że mam najlepszą pracę
na świecie” – mówi rozpromieniona.
I dodaje, że pracę marzeń zawdzięcza
nie tylko własnemu uporowi, ale także
życzliwym osobom, które spotkała na
swojej drodze.
Konsekwentnie swój plan realizuje
też jedna z moich byłych klientek, któ-
ra widząc brak perspektyw w aktualnej
pracy, mając 33 lata podczas coachin-
gu zdecydowała, że chce zostać psy-
chologiem. To był pomysł, który od
lat chodził jej po głowie, ale nic z nim
dotąd nie robiła. Wtedy jednak stwier-
dziła, że nie ma już na co czekać, jeśli
jej na tym zależy. Jeszcze tego same-
go roku zaczęła studia magisterskie,
a w tym właśnie je kończy. Choć jest
to ogromnym wyzwaniem, bo oprócz
mocno angażujących studiów jedno-
cześnie pracuje na etacie, jest żoną
i mamą, zdecydowanie mówi, że warto
było podjąć taką decyzję.
40+
JA SIĘ DOPIERO
ROZKRĘCAM!
Kiedy przekraczamy czterdziestkę, co-
raz częściej myślimy o zapewnieniu
sobie długofalowego bezpieczeństwa
finansowego. Coraz bardziej cenimy
sobie czas i coraz trudniej przekonać
nas do pracy w środowisku, w któ-
rym się dusimy, i gonienia za cela-
mi, w których nie widzimy wartości.
Jednocześnie sprawdziliśmy się już
w wielu sytuacjach, mamy świetne
kompetencje i wbrew temu, co o czter-
dziestolatkach mogą myśleć młodsi
koledzy, wciąż mamy ochotę podej-
mować nowe wyzwania. W stosun-
ku do pracy mamy teraz szczególne
oczekiwania – chcemy skupić się na
najbardziej interesujących nas kwe-
stiach. „Pracuje się przede wszystkim
dla siebie. Musisz mieć poczucie, że
coś z tej pracy masz dla siebie, coś
cię ciekawi, czegoś się uczysz, coś
przyda ci się w przyszłości” – mówi
Agnieszka, 45-latka, która pierwszy
raz pracę zmieniła po 16 latach. Dziś
śmieje się, że tak długa praca w jed-
nym miejscu powinna być wręcz za-
broniona. Następną więc zmieniła
już po dwóch latach – budząc zdu-
mienie, że „w tym wieku” odważyła
się odejść. Jej droga zawodowa zwią-
zana jest z turystyką, dlatego zmie-
niając pracę, bazuje na sprawdzonych
kompetencjach, a oprócz tego zrobiła
jeszcze podyplomówkę, wzmacniając
23
22/12/17 16:34
 RAPORT K A R I E R A O D N OWA
swoje kompetencje biznesowe. „Jak
przechodzisz do pokrewnych branż,
zyskujesz spojrzenie z wielu stron
na dany temat, a dzięki temu twoja
wiedza staje się unikatowa. To dużo
lepsze niż wiedza pochodząca z pracy
w jednym miejscu, dająca spojrzenie
z jednej strony”– mówi Agnieszka.
W tym wieku warto otworzyć się
na nowe, perspektywiczne branże,
jeśli widzimy, że nasze doświadcze-
nie można w nich wykorzystać, a my
wciąż chcemy uczyć się nowych rze-
czy. Zwłaszcza że wejście w nowy ob-
szar zawodowy może się też wiązać
z polepszeniem zarobków.
Kiedy w korporacji Krystyny, dziś
51-latki, nastąpiły niekorzystne zmia-
ny, postanowiła rozstać się z firmą.
Pracy mogła szukać w księgowości,
ale jej syn powiedział, że powinna się
też zainteresować branżą IT. Jej wie-
loletnie doświadczenie we wdrażaniu
dużych systemów finansowo-księgo-
wych może się tam bardzo przydać.
Początkowo Krystyna była jednak
pełna obaw: „Jak się odnajdę na ryn-
ku pracy? Nie byłam na nim ponad
20 lat! Wszystko się zmieniło. Czy
w ogóle ktoś zechce mnie zatrudnić
w tym wieku? Mam 50 lat”. Dlatego
postawiła na dobre przygotowanie.
„Najwięcej dała mi praca z doradcą
zawodowym i coachem” – podkre-
śla i poleca to wszystkim, którzy są
w podobnej sytuacji. Dzięki temu
wzmocniła świadomość swoich atu-
tów, dowiedziała się, co dzieje się na
rynku, napisała profesjonalne CV,
założyła profil na LinkedIn, a przede
wszystkim nauczyła się aktywnie szu-
kać pracy. A tej szukała i w księgowo-
ści, i w IT. Ale ciągnęło ją do nowego.
Wybrała pracę w IT jako konsultant
finansowy. „Znalazłam sobie tę pracę
sama – mówi z dumą Krystyna. – To
mój osobisty sukces. Wierzyłam, że
ją znajdę, i znalazłam. Wiele barier
można pokonać, jeśli szuka się pracy
24 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_RAPORT-222_hr_p013 26
JAK ZNALEŹĆ PRACĘ MARZEŃ 20+, 30+, 40+
MASZ CZTERDZIEŚCI LAT
ROZBŁYŚNIJ!
GŁÓWNE WYZWANIA: pokonać obawy, że już za późno na zmiany / poznać
nowe branże, w których moje doświadczenie może być cenne
UWAŻAJ NA: życzliwych, którzy najchętniej posadziliby cię w fotelu i radzili
spokojnie czekać na emeryturę
DAJ SOBIE: prawo do tego, by znów rozbłysnąć
INSPIRUJĄCE ĆWICZENIE: napisz do siebie pocztówkę z przyszłości. Na-
rysuj na kartce, jak wygląda twoje przyszłe spełnione życie, a na odwrocie
napisz konkretną datę i czym się teraz zajmujesz, jakie sprawy cię pochła-
niają. Opisz krok po kroku, jak do tego wszystkiego doszłaś.
PYTANIA, KTÓRE WARTO SOBIE ZADAĆ: Co by mi sprawiło teraz naj-
większą radość?
Jakie sekretne marzenie od lat w sobie noszę?
aktywnie, a nie przegląda tylko ogło- ludzi. A moje prace świetnie się prze-
szenia” – dodaje. Kiedy podsumowuje platają: w jednej dbam o wizerunek
zalety zmiany: ciekawa praca, lepsze firmy, w drugiej o wizerunek ludzi”
zarobki i lokalizacja firmy, fajni lu- – mówi Renata. Co ciekawe, zupeł-
dzie, to mówi: „Co najmniej o 4 lata nie nie sprawdziły się obawy, że wiek
za późno podjęłam decyzję o odejściu może być problemem. Jej klientkami
ze starej pracy”. są głównie trzydziestolatki. Młodzi do
Czasem, by poczuć nową ener- niej ciągną, bo sama jest młoda du-
gię i spełnienie, wystarczy dodać coś chem. „Szukam towarzystwa ludzi,
do swojej stałej pracy. Kiedy ponad którzy dotrzymują mi kroku. Jeśli ta-
2 lata temu spotkałam Renatę, marke- kich nie znajduję, idę dalej. A młodzi
tingowca, była tuż przed 50. urodzi- są fajni, bo dają energię, inaczej myślą”
nami. Świetnie ubrana, wyróżniająca – podsumowuje.
się na ulicy. Od lat kochała modę, jej Wszystkie trzy dziewczyny zgod-
pasją jest stylizacja, ale wtedy jeszcze nie mówią, że to, co im dały zmiany
mało kto o tym wiedział. Perspektywa zawodowe, to nie tylko satysfakcja
urodzin ruszyła ją. Powiedziała sobie i nowa energia, ale przede wszyst-
wtedy: jeśli nie teraz, to kiedy? Chcia- kim odwaga i pewność, że cokolwiek
ła wypłynąć na szersze wody, poka- się dalej wydarzy, dadzą sobie radę.
zać, na co ją stać. Podczas coachingu A zmiany nie budzą już w nich obaw,
poukładała sobie wszystko w głowie tylko ciekawość.
i zaczęła działać. Dziś pracuje równo-
legle w marketingu i jako stylistka, co
daje jej nie tylko podwójną satysfakcję,
ale też dużo większe bezpieczeństwo
ANNA WITKIEWICZ
finansowe. „Lubię robić wiele rzeczy
Coach, specjalizuje się
w coachingu kariery.
naraz, rozwijać się, poznawać nowych
Dobrze rozumie potrzebę
zmian zawodowych, bo sama
ich doświadczyła.
22/12/17 16:34
 OPŁACA SIĘ
BYĆ OPTYMISTĄ
Należy szukać pracy tak długo,
F E L I E T O N
jak długo chcielibyśmy w przyszłości pracować.
Podobno najlepsi szuka-
P
ją pracy cały czas, może
nie każdego dnia, ale
już każdego tygodnia.
Poszukują nowych wy-
zwań, większego wyna-
grodzenia, awansu... Jest
różnica pomiędzy takim
poszukiwaniem pracy
a byciem zmuszonym do
jej znalezienia. W tym drugim przypadku dotyka nas presja
czasu i finansowa, psychologiczna przestrzeń się zawęża.
Jest rozwiązanie: należy szukać pracy tak długo, jak długo
chcielibyśmy w przyszłości pracować. To znaczy, że jeśli
poszukujemy pracy na pół etatu, powinniśmy każdego
dnia poświęcić na szukanie pracy cztery godziny. Jeśli in-
teresuje nas pełen wymiar – każdego dnia powinniśmy
szukać jej przez osiem godzin. To wymagające, ale zarazem
najskuteczniejsze. Nie tylko zwiększamy swoje szanse na
znalezienie różnych ofert, ale praktycznie już zaczynamy
pracę – pozostajemy w energii bycia zajętymi.
Gdy byłem na kursie medytacji Vipassana, usłyszałem
od S.N. Goenki historię z Indii. Pewna mama miała trzech
synów. Wysłała pierwszego ze szklaną butelką i dziesięcio-
ma rupiami po olej. Syn olej kupił, ale w drodze powrotnej
przewrócił się razem z butelką i połowa oleju się wylała.
Gdy wrócił do domu płakał, był zrozpaczony, przepraszał
mamę powtarzając: straciłem połowę oleju, straciłem po-
łowę oleju. Gdy olej się skończył, mama wysłała z tą samą
prośbą drugiego syna. I ten w drodze powrotnej się prze-
wrócił. Podniósł butelkę niezwykle szczęśliwy i wrócił do
domu. Już od progu krzyczał: uratowałem połowę oleju!
Każdy z synów w tej samej sytuacji przyniósł inną butelkę,
pesymista do połowy pustą, optymista do połowy pełną.
W końcu mama wysłała ostatniego syna z pustą butelką
i dziesięcioma rupiami. Pech chciał, że również ten syn
FC_1801_RAPORT-222_hr_p014 27
się przewrócił i połowa oleju się wylała. I ten syn wrócił
do domu zadowolony, ale mówił: przewróciłem się, ura-
towałem połowę oleju, a połowę straciłem, teraz pójdę
do pracy, odpracuję pięć rupii i dokupię olej. Vipassana
znaczy „widzieć rzeczy takimi jakimi są”. Historia pozostaje
historią, ale jest w niej niezwykle proste przesłanie: dwa
rozwiązania to zbyt mało i chociaż zdarzają się upadki,
sprawy na które nie mamy wpływu – to prawie zawsze
mamy wpływ na to jak na owe sytuacje zareagujemy. Poza
bezsilnością i huraoptymizmem istnieje spory obszar, któ-
ry możemy wypełnić aktywnością. Moja dobra znajoma,
psycholożka i trenerka biznesu Ewa Kastory, która założyła
Polską Szkołę Negocjacji, zwykła powtarzać, że optymizm
jest strategią, która się jej po prostu opłaca. Tak samo jak
bycie uprzejmym. I jedno, i drugie przydaje się podczas
poszukiwania pracy. Należy jednak pamiętać, że optymizm
różni się od ślepej naiwności, a uprzejmość od hipokryzji.
Poszukując nowej pracy – poszukujemy nie tylko wy-
nagrodzenia, ale przede wszystkim miejsca, w którym spę-
dzimy sporą część swojego życia, w otoczeniu określonych
ludzi. Dajcie sobie chwilę, by dobrze się zastanowić – czego
tak naprawdę poszukujecie. Rynek oferuje szereg możli-
wości, które oczywiście muszą zostać połączone z naszymi
możliwościami, doświadczeniem, ale również aspiracjami
– a te można zawsze rozwijać. Na koniec chciałbym pań-
stwa zostawić ze słowami Alanis Morissette, kanadyjskiej
wokalistki i autorki tekstów: „Osoba, która wie JAK, zawsze
znajdzie pracę. Osoba, która wie DLACZEGO, zawsze bę-
dzie jej szefem”.
ROBERT RIENT
Trener interpersonalny, dziennikarz i pisarz,
autor powieści „Duchy Jeremiego”.
25
22/12/17 16:35
FC_1801_WARSZTATY-218_hr_p001 2 22/12/17 11:00
 WA R S Z TAT Y

DOMINIKA LEBDA
psycholożka, coach,
specjalistka HR

ZAUFAJ SOBIE
I RÓB CO
CHCESZ
Nie ma ważniejszych pytań niż te, które zadajemy
sami sobie. Autorefleksja powinna być etapem
każdego ważnego w życiu wydarzenia, każdej

Ż
decyzji i działania

Żyjemy w świecie „instant”, czyli szybkich, goto-
wych rozwiązań. Zamiast włożyć wysiłek w szu-
kanie własnych sposobów działania, kupujemy po-
radniki, klikamy w porady typu „5 sposobów na…”
i? W najlepszym wypadku nic. W nieco gorszym
wdrożymy zalecane działania, może nawet dadzą
nam trochę satysfakcji, ale osiągnięty cel pozostawi
w nas pustkę – bo to nie było nasze, bo tak napraw-
dę nie na tym nam zależało. Pewnie szybko wró-
cimy do swoich starych nawyków. W najgorszym
wypadku jednak dopadnie nas frustracja i obniży
Nie twierdzę, że wszelkie rady rozwojowe są
do niczego. Chodzi mi o to, że sięgamy po nie zbyt
często. Bezrefleksyjnie próbujemy dopasować do
własnego życia coś, co jest cudzym rozwiązaniem.
Takie desperackie i bezkrytyczne korzystanie z roz-
wiązań „instant” może zabierać nam możliwość
prawdziwego poznawania siebie, budowania do
siebie zaufania i rozwijania swojej osobowości.
Wy też macie wrażenie, że ostatnio mnóstwo
mówi się o sprawności i efektywności działania,
a życie w zgodzie z normami społecznymi i włas-
SHUTTERSTOCK

się nasze poczucie wartości – bo nie udało nam się nymi wartościami stały się jakby… niemodne? No
wytrwać czy wykorzystać proponowanych przez właśnie, a wiedza o sobie i dojrzałość to przecież
kogoś innego rozwiązań. kompetencje przyszłości.

3
27

FC_1801_WARSZTATY-218_hr_p002 3 22/12/17 11:00

 WA R S Z TAT Y ZAUFAJ SOBIE I RÓB CO CHCESZ
A 1.
by nasza osobowość dojrzewa-
ła, musimy doświadczać w ży-
ciu także kryzysów. Słowo „do-
świadczać” jest tutaj kluczowe.
Świetnym przykładem są dzieci, które cały
czas zdobywają doświadczenie. Dotykają
gorącego garnka (dopóki się nie sparzą),
nie chcą nosić zimą czapki (póki solidnie
nie zmarzną), skaczą po kanapie (aż z niej
spadną). To niebezpieczne, ale ma sens,
bo dzieci nabierają poczucia sprawstwa,
uczą się, jak radzić sobie w przyszłości.
Potem jest jeszcze trudniej i ciekawiej.
Nastolatki nie tylko nie chcą słuchać rad
rodziców, ale wręcz otwarcie buntują się
przeciw narzuconym normom i rozwiąza-
niom. „Rozpadają się”, żeby odbudować
się po kryzysie na wyższym poziomie.
„Linia życia” to ćwiczenie, które po-
może ci zastanowić się, jakie doświad-
czenia w twoim życiu sprawiły, że jesteś
tu, gdzie jesteś. Ćwiczenie pomoże ci
zrozumieć niektóre twoje zachowania,
decyzje i wybory. „Linia życia” zawiera też
perspektywę przyszłości, co daje ci moż-
liwość spojrzenia z góry i zastanowienia
się nad całym swoim życiem.
RELACJE W BUDOWIE
P 2.
rzyjrzyj się relacjom, któ-
re do tej pory zbudowałeś –
tym dobrym i tym trudnym.
Dowiedz się o nich więcej.
1. Wróć do swojej linii czasu i zaznacz
w części dotyczącej przeszłości oraz te-
raźniejszości osoby dla ciebie ważne,
z którymi się często spotykasz, które
mają na ciebie wpływ.
28 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_WARSZTATY-218_hr_p003 4
ĆWICZENIE 1
LINIA ŻYCIA
Weź czystą kartkę, coś do pisania.
Na kartce narysuj poziomą linię, która
będzie symbolem całej twojej życiowej
drogi. Jeśli chcesz, zaznacz na niej po-
czątek i koniec – np. symbolem, datą itp.
2. Zaznacz na tej linii siebie.
W którym miejscu życia teraz jesteś?
Jak ci tu jest?
3. Zaznacz najważniejsze momenty
ze swojej przeszłości. Kilka tych, które
pierwsze przychodzą ci do głowy. Te do-
bre i te gorsze. Nie bój się sięgnąć po
wspomnienia z dzieciństwa.
4. Biorąc pod uwagę każde z zapi-
sanych doświadczeń,
ODPOWIEDZ NA PYTANIA:
→ Co czujesz i myślisz, kiedy patrzysz
na swoją przeszłość?
→ Co istotnego wydarzyło się podczas
tego doświadczenia?
→ Jakie emocje wtedy w tobie do-
minowały? Jakie teraz, kiedy to
wspominasz?
ĆWICZENIE 2
Oceń każdą z tych relacji i za-
znacz wymyślonym przez siebie symbo-
lem przy każdej z osób: a) bardzo dobrą
relację, b) zmienną relację – raz super,
a raz źle, c) raczej złą relację.
3.
→
ODPOWIEDZ SOBIE NA PYTANIA:
Dlaczego ta osoba/relacja pojawiła się
na mojej linii życia? Co do niej czuję?
→ Co zmieniło się w tobie po tym
doświadczeniu?
→ Jaki wpływ to doświadczenie miało
na twoje późniejsze życie?
5. Przenieś się teraz do swojej przy-
szłości. Zaznacz na linii swoje plany, ma-
rzenia, to, jak wyobrażasz sobie swoją
przyszłość.
ODPOWIEDZ NA PYTANIA:
→
→
Co czujesz i myślisz, patrząc na swoją
przyszłość?
Które z tych planów/marzeń są naj-
ważniejsze? Dlaczego?
→
 Których z tych rzeczy naprawdę
chcesz?
→
 Jak myślisz, czy któreś z przeszłych
wydarzeń ma wpływ na twoje plany
i marzenia? Jaki?
6. Jaka jest twoja historia?
Gdybyś miał nadać tytuł swojej „Linii ży-
cia”, jaki to byłby tytuł? Dlaczego taki?
7. Do czego mogą przydać ci się
wnioski z tego ćwiczenia? Jak je
wykorzystasz?
→ Dlaczego naszą relację oceniłem
w taki sposób?
→ Jaki jest mój wpływ na to, że ta relacja
wygląda tak, a nie inaczej?
→ Czy mówię w tej relacji o swoich po-
trzebach i uczuciach? Dlaczego tak,
dlaczego nie?
→ W jaki sposób okazuję swoje uczucia
w tej relacji, komunikuję potrzeby?
→ Co chciałbym zmienić w tej relacji?
22/12/17 11:00
 ĆWICZENIE 3
JAKA JEST
TWOJA FILOZO-
FIA ŻYCIA?
Z
najomość własnych wartości i postępo-
wanie zgodnie z nimi daje nam życiowy
„power”, poczucie spełnienia i sensu.
Osoby z dojrzałą osobowością są w sta-
nie uzasadnić, jaka filozofia leży u podstaw ich
decyzji i postępowania. Mają silny kręgosłup
moralny i postępują zgodnie z wartościami za-
wsze, nie tylko wtedy, gdy ktoś patrzy im na ręce.
1. Usiądź wygodnie i wyobraź sobie, że nie
ma niczego, co ogranicza ci życie. Nie boisz się
żyć po swojemu. Wsłuchaj się w siebie i po-
wiedz, jakimi wartościami byś się kierował? Jaką
filozofią życia? Swoje odpowiedzi zapisz i odłóż
kartkę na bok.
2. Spójrz na rysunek z linią życia jak na
plakat/mapę o innej osobie. Pomyśl o przeszło-
ści tej osoby, jej decyzjach, planach i relacjach.
SPRÓBUJ ODPOWIEDZIEĆ NA PYTANIA:
→
 Jaką filozofią w życiu kieruje się ta osoba?
→
 Jakie ma zasady i wartości? Co o tym
świadczy?
→
 Co jest dla niej ważne?
(możesz zapisać sobie powyższe
odpowiedzi)
3.
→
Porównaj odpowiedzi na obu kartkach.
Jakie przychodzą ci do głowy refleksje, kiedy
porównujesz powyższe odpowiedzi?
→
 Czy wypisane wartości w obu przypadkach
się pokrywają?
→
 Jeśli któreś nie, skąd ta różnica?
→
 Jeśli nie realizujesz w życiu wartości, którą
cenisz – to dlaczego? Co ważniejszego wy-
bierasz? Jak się z tym czujesz?
4. Jakie masz refleksje po tym ćwiczeniu
na swój temat?
Do czego możesz/chcesz je wykorzystać?
FC_1801_WARSZTATY-218_hr_p004 5
ĆWICZENIE 4
ROZŚMIESZAJ SIEBIE
I INNYCH
L
ubisz stand up? Nigdy ża-
den występ nie zrobił na
mnie takiego wrażenia jak
występ Jacka Nocha. Pro-
wadzący zapowiedział go słowa-
mi: „Przygotujcie się na trochę inny
humor…”. Jacek wszedł na scenę
powoli, chwiejnym krokiem, ktoś
szybko podstawił krzesło, żeby
mógł się oprzeć. Zaczął występ:
„Trochę inny humor, znaczy chory.
Jestem osobą niepełnosprawną,
choruję na SM, czyli stwardnie-
nie rozsiane. Wiecie, zaburzenia
równowagi, ogólnie koszmar. Ale
à propos koszmaru, bo o choro-
bie nie będę gadał, anegdota au-
tentyk. Parę miesięcy temu byłem
na Węgrzech z przyjaciółmi. Po-
jechaliśmy na parę dni i pewne-
go wieczoru graliśmy sobie w grę
karcianą zwaną tabu. Najogólniej
gra polega na tym, że losuje się
kartę, na której znajduje się sześć
słów i trzeba opisać to pierwsze
bez użycia pięciu pozostałych. No
dobra, moja kolej, gram pierwszy
raz i co ja kurwa wylosowałem?
»Koszmar«. Nie zastanawiam się
długo, jak im to opisać i mówię
»Moje życie takie jest przez tę cho-
robę«. Skapną się, inteligentni lu-
dzie w końcu. Ale nie, chwilę się
zastanawiają. To może powiedzą
chociaż coś miłego? Nie wiem...
że moje życie jest pasmem suk-
cesów i jedną wielką możliwością,
szansą na realizację siebie. Z przy-
miotników – zabawne, uśmiech-
nięte, szczere – może mi powie-
dzą? Nie! Co mówią moi ludzie
hucznie nazwani przyjaciółmi?
»Żal, żenada, wstyd«. Przyjacie-
le, w skali 1–10, minus 3. Na za-
chętę”. Sala co chwila wybucha
śmiechem. Jacek nie budzi żalu,
żenady ani wstydu swoim wystę-
pem. Jest błyskotliwy, ma dystans
do siebie i poczucie humoru. Jest
młody i chory, zmaga się codzien-
nie z mnóstwem ograniczeń, co
go też cholernie dołuje – nie za-
przecza temu. Choroby nie cofnie
ani się z niej nie wyleczy, ale ma
w sobie na tyle siły, żeby po prostu
czasem się z tego śmiać. Niedaw-
no też wydał swoją autobiografię
„Taki trochę chory”.
Gordon Allport, amerykański
psycholog i były wykładowca na
Harvardzie, jako jeden z pierw-
szych przedstawicieli psychologii
humanistycznej opisał osobowość
dojrzałą. Jednym z jej charakte-
rystycznych punktów jest umie-
jętność realistycznego oceniania
siebie, godzenie się z własnymi
słabościami i tolerancja na różne
frustracje. Nie chodzi o to, żeby nie
pracować nad swoimi wadami, ale
o to, żeby rozpoznawać to, czego
zmienić się nie da i po prostu na-
uczyć się z tym żyć. A do tego nie-
zbędny jest humor i umiejętność
patrzenia na siebie z dystansem.
ZADAJ SOBIE PYTANIA:
→
 Czy potrafisz się z siebie
śmiać?
→
 W jakich sytuacjach? Z jakich
swoich słabości?
→
 Do jakich swoich cech
i sytuacji w życiu chciałbyś na-
brać więcej dystansu? Czego ci do
tego potrzeba?
29
22/12/17 11:01
 WA R S Z TAT Y ZAUFAJ SOBIE I RÓB CO CHCESZ

ĆWICZENIE 5

ZROZUM SWOJE EMOCJE I POTRZEBY

G
ordon Allport podkreślał, że
osoby dojrzałe to optymiści
z dozą entuzjazmu do życia.
Nie znaczy to, że nie przeży-
wają trudnych i nieprzyjemnych emocji
takich jak lęk, złość, smutek czy zazdrość.
One po prostu dobrze rozpoznają emo-
cje, które się w nich pojawiają i potrafią
wskazać ich przyczyny. Przeżywają emo-
cje adekwatnie do sytuacji i nie pozwalają,
by uniemożliwiły im działanie.
Na co warto zwrócić uwagę? Na
sytuacje, w których zdarza się nam wy-
buchnąć albo totalnie zablokować okazy-
wanie uczuć. Czerwona lampka powinna
też się nam zapalić, kiedy reagujemy zbyt
emocjonalnie na błahą sprawę. Często po
takich sytuacjach pojawia się w nas po-
czucie winy i złość na siebie. Do tego do-
chodzi rozpamiętywanie i snucie różnych
scenariuszy, jak powinno się zareagować
w takiej sytuacji.
Przez najbliższy miesiąc spisuj sy-
tuacje, w których zachowałeś się pod
wpływem emocji nie tak, jak chciałbyś.
Im dokładniej opiszesz taką sytuację, tym
łatwiej będzie ci ją przeanalizować.
DO ANALIZY SYTUACJI MOGĄ POSŁU-
ŻYĆ CI PONIŻSZE PYTANIA:
→
 Co się wydarzyło?
→
 Kto brał udział w tym wydarzeniu?
→
 Co mówiła osoba, która brała udział
w wydarzeniu? Co mówiłem ja?
→
 Jak się zachowała osoba, która brała
udział w wydarzeniu? Jak zachowa-
łem się ja?
→
 Jakie były intencje osoby, która bra-
ła udział w wydarzeniu? Jakie moje?
→
 Co czułem? Po czym poznałem te
emocje? Co działo się z moim ciałem
w trakcie i po wydarzeniu?
→
 Jakie miałem potrzeby w tej sytuacji,
a które nie zostały zaspokojone?
→
 Czego potrzebowała druga osoba?
Kiedy spiszesz przynajmniej dzie-
sięć takich sytuacji, przyjrzyj się im
wszystkim i poszukaj punktów wspól-
nych. Odpowiedz na pytanie: „W jakich
sytuacjach powtarza się moja nieade-
kwatna reakcja emocjonalna?”. Pomo-
że ci ono ustalić, jakie wydarzenia, oso-
by, zachowania itp. uruchamiają w to-
bie emocje, nad którymi nie możesz
zapanować.
Już sama świadomość sytuacji, które
wywołują twoje automatyczne reakcje,
pomoże ci osłabić ich wpływ na twoje
uczucia i zachowanie. Ucz się obserwo-
wać siebie po każdej sytuacji, w której
zachowałeś się nie tak, jak chciałeś.
Z czasem może uda ci się zauważyć
już w trakcie jej trwania, że wchodzisz
w swój wyuczony schemat emocjonalny.
Łatwiej będzie ci wtedy nazwać to, co się
dzieje, zatrzymać i świadomie zdecydo-
wać, jak się zachować inaczej.

ĆWICZENIE 6

CO ROBISZ DLA INNYCH?

D
WIEDZIEĆ
WIĘCEJ

ANNA TKACZYK,
ojrzałość to też wrażliwość na społeczne pro- wybrane przypowieści. Każdemu z nich powiedziano,
„ZAGUBIENI blemy i traktowanie innych na równi ze sobą. że ma przejść do drugiego budynku. Po drodze każdy
W TECHNOLOGII
– CZYLI TYM, To empatia, gotowość do niesienia pomocy z nich mijał człowieka, który zgięty wpół jęczał z bólu.
KIM JESTEŚMY
I KIM BĘDZIEMY i dzielenia się dobrami materialnymi. Kiedy Okazało się, że ci, którzy rozmyślali o dobrym Sama-
W NOWOCZESNYM
ŚWIECIE” pomagamy i skupiamy się na innej osobie, uruchamiają rytaninie, wcale nie pomagali częściej. To, że myśleli
HTTPS:
//PL.LINKEDIN.COM się nasze neurony lustrzane, a co za tym idzie zdolności o pomaganiu, zupełnie nie wpłynęło na to, czy komuś
JACEK NOCH
empatyczne. Jesteśmy biologicznie przygotowani do pomogli. „Prawda jest taka, że jeśli jesteśmy skupieni
WYSTĄPIENIE pomagania, dlaczego więc czasem to robimy, a czasem na sobie, jeśli jesteśmy czymś zajęci, jak to często bywa
STAND-UP,
WWW. nie? Odpowiedzi na to pytanie szukał Daniel Gole- w ciągu dnia, to tak naprawdę nie dostrzegamy innych
YOUTUBE.COM/
WATCH?V=LK9DN man, autor książki „Inteligencja emocjonalna”. Podczas w pełni” – podsumował Goleman. Tymczasem dawa-
FB-7PY
konferencji TEDx w Kalifornii w 2007 roku przytoczył nie innym czegoś od siebie zupełnie bezinteresownie
DANIEL GOLEMAN,
„WHY AREN’T
pewien eksperyment. Grupie studentów teologii z Prin- – czasu, uwagi czy umiejętności – zwiększa poczucie
WE MORE ceton powiedziano, że mają wygłosić kazanie na temat własnej wartości i daje poczucie dobrze spełnionej misji.
COMPASSIONATE?”
WWW.TED.COM/ konkretnego fragmentu z Biblii. Połowa dostała przy- Przypomnij sobie, komu ostatnio pomogłeś. Zatrzy-
TALKS/DANIEL_
GOLEMAN_ON_ powieść o dobrym Samarytaninie, a pozostali losowo maj się i zauważ, kto potrzebuje twojej pomocy.
COMPASSION

30 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_WARSZTATY-218_hr_p005 6 22/12/17 11:01

 ZYSKAJ PROFESJONALNE KOMPETENCJE
I ROZWIŃ SWOJE WRODZONE TALENTY

INSTYTUT MUKOID
to KOMUNIKACJA DLA ROZWOJU
PRAKTYCZNIE – PROFESJONALNIE – PRZYJAŹNIE

DLA CIEBIE – DLA TWOJEGO ŚRODOWISKA – DLA TWOJEJ ORGANIZACJI:

coaching ● mentoring ● szkolenia ● warsztaty rozwojowe
● superwizje ● akredytacje

DOŁĄCZ DO GRONA NASZYCH ABSOLWENTÓW

ŚWIETNYCH COACHÓW I WARTOŚCIOWYCH LUDZI
WYBIERZ 6 MIESIĘCZNE STUDIA ZAWODOWE
COACHINGU ACSTH (POZIOM ACC ICF)
LUB ROCZNE STUDIA ZAAWANSOWANE
COACHINGU ACTP (POZIOM PCC ICF)
Dla czytelników Coachingu przy zapisie:
prezent-niespodzianka.

Instytut Komunikacji i Rozwoju dr Ewa Mukoid i Współpracownicy działa w Krakowie, Warszawie,

Katowicach, Wrocławiu i Poznaniu. Nasze usługi edukacyjne i rozwojowe mogą być dofinansowane ze środków
publicznych i funduszy unijnych. Jesteśmy w Bazie Usług Rozwojowych PARP. Posiadamy najwyższy
stopień międzynarodowej akredytacji ICF ACTP oraz certyfikowany znak jakości MSUES.

Czekamy na Ciebie w naszej społeczności

Coachów i Sympatyków Instytutu Mukoid.
Zapraszam serdecznie,
– Ewa Mukoid

www.mukoid.com • www.studiacoachingu.com
Tel. 690 860 188 i 666 696 956; e-mail: instytut@mukoid.com

Mukoid_Coaching_0118_2.indd 1 21/12/2017 14:06

 ŻYCIE ROZMOWY RIENTA
EMOCJE
W SKÓRZE
KROKODYLA
Niektórzy kładą się na kozetkę. Inni, tak jak pisarka
Sylwia Chutnik, wolą wystawić pięści i uderzać.
Dosłownie, na bokserskim ringu. Co jej to daje? Skąd
bierze siłę? I dlaczego warto robić tylko to, co ważne?
ROBERT RIENT: Co to jest siła?
SYLWIA CHUTNIK: Psychiczna zdolność do odwagi. Na-
wet jeśli nie mam w sobie śmiałości, to siła pozwala mi
znieść wiele, a przede wszystkim przeć do przodu. Poma-
ga przyjmować na klatę różne sprawy, a przy okazji nie
załamać się, nie upaść. Moje rozumienie siły łączy w so-
bie wątek fizyczny i psychiczny. Z mózgu idzie impuls
do ciała, by wytrzymało, wzięło jeszcze jeden oddech, bo
to, co trudne, za chwilę minie. I gdy biorę ten oddech,
idę dalej w nieznane, to znaczy, że mam w sobie siłę.
R.R.: Jesteś silna? Myślisz tak o sobie?
S.CH.: Nie, wciąż za mało we mnie siły. Jednak czasami
– podkreślam, że czasami – jestem silna.
R.R.: Kiedy?
S.CH.: Gdy wyłączam obsesyjną kontrolę, całą tę inte-
lektualną nawigację, i poddaję się temu, co jest. Ale nie
wiem, czy to opowieść o sile czy raczej jakiejś strategii,
którą nieświadomie przyjęłam.
To poproszę o przykład sytuacji, w której czujesz
R.R.:
swoją siłę i tę, w której sił brakuje.
32 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Sylwia_Chutnik-206_hr_p001 72
S.CH.: Z zewnątrz faktycznie sprawiam wrażenie oso-
by aktywnej, która sieje idee, pomysły, mówi, udziela
się, zachęca do różnego rodzaju aktywności. Ale można
to wszystko robić i być ofiarą tych aktywności. Wtedy
kończy się opowieść o sile, a zaczyna opowieść o umie-
jętności znoszenia różnych przeciwności, zachowań,
pracy, ludzi. Znój i wytrzymywanie nie kojarzy mi się
z siłą rozumianą jako coś pozytywnego.
R.R.:Czy chcesz w ten sposób powiedzieć, że potrafisz
dużo znieść?
S.CH.: Potrafię, mięśnie od znoszenia mam wyrobione
i skórę twardą jak u krokodyla, ale cóż z tego? Taka po-
stawa wcale nie musi przekładać się na siłę wewnętrz-
ną – przeciwnie, może ją osłabiać. Obecnie jestem na
etapie przyglądania się temu, co obciąża i nieśmiałych
próbach odrzucania zbędnego balastu.
R.R.: Czego byś już nie chciała znosić?
S.CH.: Sytuacji, które wprawiają mnie w lęk albo niepo-
kój, a w które sama się pakuję, bo tak wypada, bo tak trzeba,
bo dam radę, bo powinnam. Gdy patrzę na siebie z dy-
stansu, to widzę, że te wszystkie sytuacje mnie obciążają,
20/12/17 15:39
 zarazem – pewnie z przyzwyczajenia – co chwila funduję
sobie nowe. Nie wiąże się to wcale z siłą, ale raczej z lękiem.

R.R.: Podasz jakiś przykład?

S.CH.: Zaczęłam się uczyć, że cnotą nie jest robienie mi-
liona rzeczy, ale zajmowanie się tym, co ważne, co sprawia
przyjemność i co pod koniec dnia nie sprowadza mnie do
poziomu ściery do podłogi. W mojej pracy czasami jedna
aktywność pociąga za sobą siedem innych. Trudno mi rezyg-
nować, bo myślę sobie, że może już nie zadzwonią, może
przejdzie mi obok nosa szansa życia. I tak z jednej strony
mówię, że się nadużywam, a z drugiej chcę być zajęta.
Nawet jeśli odbiera mi to siłę – obecnie jadę na rezerwie.

R.R.: Wymieńmy twoje aktywności: doktorat, zespół mu-

zyczny, pisanie książek, Barłóg Literacki, czyli cotygo-
dniowy program na YouTube; zajmujesz się też publi-
cystyką, jesteś mamą. Co jeszcze?
S.CH.: Prowadzę Dyskusyjny Klub Książki w Nowym
Teatrze, prowadzę zajęcia ze studentami i kursy pisania,
mam sporo spotkań autorskich i podróżuję po Polsce,
prowadzę spotkania z pisarkami i pisarzami, biorę udział
w dyskusjach tematycznych i muszę się do tych debat
przygotowywać, poza tym sporo piszę. Chcę być również
na bieżąco z tym, co w teatrze, kinie, muzyce – w moim
zawodzie to jest ważne. Poza tym mam życie prywatne.

R.R.: „Wolę leżeć niż chodzić” – tymi słowami zaczyna się

twoja najnowsza książka „Kobiety, które walczą” będąca
zbiorem wywiadów z kobietami, które zawodowo lub
amatorsko uprawiają sporty walki.
S.CH.: Naprawdę wolę! I może właśnie dlatego zmuszam
się do różnych aktywności. A niedawno nawet kupiłam
krokomierz, żeby sprawdzić, jakie odległości przemierzam.
Czasami specjalnie wysiadam dwa przystanki wcześniej, bo
chociaż jestem typem zwierzęcia kanapowego wymemła-
nego między książką a notesem, spacerować lubię.
ALBERT ZAWADA/AGENCJA GAZETA, WŁODZIMIERZ WASYLUK/EAST NEWS

SYLWIA CHUTNIK Ile tych kroków robisz dziennie?

R.R.:
S.CH.:Jakieś dziewięć tysięcy, nie
przeliczam na kilometry, bo tak brzmi
– pisarka, felietonistka, dramatopisarka.
Doktorantka Instytutu Kultury Polskiej UW.

romantycznej.
Laureatka Paszportu Polityki
w dziedzinie literatury za 2008 rok.
Trzykrotnie nominowana do Nagrody
Literackiej Nike. Jej książki zostały
przełożone na dziewięć języków.
Laureatka Stołecznego Nobla Ashoki R.R.: „Fascynuje mnie siła, która płynie
oraz nagrody Fundacji Polcul za działal-
ność na rzecz matek. Zaangażowana z wewnątrz nas. Jej mechanizmy, któ-
w promowanie odręcznego pisania
i czytelnictwa – prowadzi program re wyzwalają w nas energię do zmiany
Barłóg Literacki oraz Dyskusyjny Klub
Książki w Nowym Teatrze w Warszawie. i prowokują do pokonywania kolejnych
Kiedy nie musi pracować, gra na basie
i wykleja laurki dla znajomych. barier” – kolejny cytat z twojej książki.
Jaką barierę ostatnio pokonałaś?

33

FC_1801_Sylwia_Chutnik-206_hr_p002 73 20/12/17 15:39

 ŻYCIE ROZMOWY RIENTA EMOCJE W SKÓRZE KROKODYLA
S.CH.: Czasami wydaje mi się, że działam bez-
myślnie, wyłączam logikę i lecę. Nie zawsze mi się
to udaje, ale gdy tak się zdarza, to czuję się jak pod-
czas wyprawy z motyką na słońce. Wspomniałeś,
że udzielam się w zespole muzycznym, to prawda,
chociaż ostatnio chciałam – na fali eliminowania
nadmiaru zadań – zrezygnować. No, ale wokalistka
jest w ciąży i musi leżeć, a my miałyśmy zaplano-
wany koncert w Krakowie, uznałyśmy, że głupio
odwoływać i zagramy. Wzięłam na siebie wokal,
choć chciałam mieć więcej czasu, a teraz będę się
uczyć na pamięć tekstu, który zresztą sama napi-
sałam, i będę przeżywać stres związany z publicz-
nym śpiewaniem. Gdzieś w sobie zawsze chciałam
śpiewać, a skoro pojawiła się okazja, to się zgo-
dziłam. Podobnie było, gdy dostałam propozycję
prowadzenia warsztatów literackich w areszcie dla
mężczyzn. Bałam się, miałam sporo wyobrażeń
na temat więzienia, ale pokonałam ten lęk. To był
eksperyment, nowe doświadczenie, wyzwanie. Ba-
rierą była również najnowsza książka. Przywykłam
rozmawiać z ludźmi, ale nie spisywać przeprowadzone
z nimi rozmowy. Gdy się je spisuje, traci się wszystkie
mrugnięcia okiem, pauzy, uśmiechy – to wszystko, co
wydarza się podczas rozmowy. Jednak temat wydał mi
się bardzo ciekawy, więc się zgodziłam.
R.R.:Co było najciekawszego w opowieściach kobiet,
które walczą?
S.CH.: Jedna z nich opowiadała o porażce i zaciskaniu
zębów, inna o urodzeniu dziecka i tym, jak bardzo to
zmienia życie, jeszcze inna o poczuciu bycia niezwycię-
żonym. Wydobywanie z tych kobiet głównych wątków
ich historii, uczenie się od nich właśnie siły było abso-
lutnie wciągające.
R.R.:Czasami bardzo dociskałaś swoje rozmówczynie.
S.CH.:Ja taka nie jestem, nie rozpoznawałam się
w tym. Może trochę bałam się, że nie jestem dzien-
nikarką ani reporterką, więc wolałam drążyć głębiej?
Wiem, że czasami nie warto odpuszczać w rozmowie,
ale z drugiej strony należy zachować równowagę i nie
wchodzić nikomu z butami w prywatność. Dla mnie
osobiście było również ciekawe zestawienie stereotypu
wiotkiej i intelektualnej pisarki ze stereotypem twardo-
skórej i pozbawionej mózgu sportsmenki.
„Pisarki uważane są bądź za eteryczne motyle,
R.R.:
bądź za istoty bezcielesne, których jedynym organem
34 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Sylwia_Chutnik-206_hr_p003 74
BOKS JEST
PRETEKSTEM
DO TEGO,
BY UJAWNIĆ SWOJĄ
DZIKĄ NATURĘ, UCIEC
OD KONIECZNOŚCI
PREZENTOWANIA
SIĘ, BYCIA JAKĄŚ
funkcjonującym w zakrytym golfem i starymi dżinsami
ciele jest mózg”.
S.CH.: No właśnie! Okazało się, że moje rozmówczynie
nie tylko potrafią mówić, ale w dodatku mają niezwyk-
le ciekawe przemyślenia. Stereotyp pisarza czy pisarki
również zdaje się być więzieniem plasującym nas jakby
poza ciałem, to bzdura. Znam mnóstwo piszących ko-
biet, które w siłowni walą w materac pięściami.
R.R.:Dlaczego rozmawiałaś tylko z kobietami?
S.CH.: Bo przez stulecia nikt nie chciał z kobietami
rozmawiać. Wydało mi się również bardzo ciekawe
pokazanie kobiet, które walczą, postrzeganych jako
babochłopy, zawieszone między płciami, czyli już nie
kobieta, jeszcze nie mężczyzna. Chciałam zaprzeczyć
temu wizerunkowi. Nie każda z nich przeżyła traumę,
nie każda miała trudne dzieciństwo, niektóre zaczynały
swoją karierę, trenując równocześnie taniec towarzyski
i boks. Obecnie żyjemy w czasach, w których kobiety
odzyskują swój głos, zajmują miejsca kiedyś dla nich
niedostępne i wydaje mi się, że wiele z nich potrzebuje
wsparcia, poklepania po plecach wraz ze słowami: idziesz
swoją drogą i trzymaj się tego.
R.R.:Dobra droga dla kobiety to jaka?
Taka, na której tożsamość określana jest właś-
S.CH.:
nie przez wewnętrzną siłę, którą kobiety mają. Kobiety nie
tylko ją wyzwalają, ale też potrafią pielęgnować. Ta siła
20/12/17 15:39
 pomaga skończyć toksyczny związek, poprosić o podwyż-
kę, zadbać o dziecko, gdy potrzebuje wsparcia, a w końcu
być sobą. To wyświechtane „bądź sobą” oznacza właśnie
bycie silną. Nie ma nic na zawsze, twardy tyłek jest po-
trzebny, a bez wewnętrznej siły coraz trudniej przetrwać
we współczesnym świecie. Taki płynie przekaz z mojej
książki do kobiet – znajdź swoją wewnętrzną siłę, ona tam
jest. To moment, w którym można iść pod wiatr, wbrew
krytyce, opiniom bliskich i tych, którzy sieją hejt w inter-
necie. Wewnętrzna siła pozwala wyrobić różne mechani-
zmy radzenia sobie ze zranieniem, smutkiem, cierpieniem.
Oznacza przekonanie, że to, kim jestem i to co robię, jest
w porządku. Dobrą metaforą jest koń, któremu zakłada się
klapki na oczy, żeby się za bardzo nie rozpraszał, bo jego
celem jest marsz, ma drogę do przejścia. I ja jestem takim
koniem z klapkami na oczach, idę przed siebie i robię
swoje. Te klapki odgradzają od nienawiści, opinii innych,
tego, co przeszkadza w skupieniu się na celu.
R.R.: Dlaczego ruch jest ważny albo ważniejszy od pod-
dania się, zatrzymania?
S.CH.: Nie mam poczucia, że to droga dobra dla wszyst-
kich, ale we mnie jest jakieś takie fatalistyczne przeko-
nanie, że nie zdążę doznać, posmakować, sprawdzić,
osiągnąć. Myślę sobie, że jeśli jutro umrę, to obok zo-
stanie stos rzeczy, których nie zrobiłam. Podobnie było
z doktoratem, który do niczego nie jest mi potrzebny,
ale czułam, że muszę go napisać.
A po co ćwiczysz boks?
R.R.:
Żeby się wyżyć. Nie jestem typem sportowca
S.CH.:
i boks jest wentylem bezpieczeństwa. Kulturowo dla
dziewczyn sporty walki są przestrzenią, w której mogą
być sobą, pocić się, wrzeszczeć, kopać, krzyczeć, i nie
muszę nikogo przepraszać. Na macie jest przyzwolenie
na bicie, na rozmazaną twarz.
R.R.: Czujesz się przez to bezpieczniej?
S.CH.: Tak, ale nie dlatego, że znam ciosy i gdyby mnie
ktoś zaatakował, zaczęłabym walkę. Pewnie w pierwszym
odruchu uznałabym ucieczkę za najsensowniejsze roz-
wiązanie. Jednak boks kształtuje właśnie wewnętrzną
siłę. Jest pretekstem do tego, by ujawnić swoją dziką
naturę, uciec od konieczności wyglądania, prezentowa-
nia się, bycia jakąś. Z racji mojego zawodu często poka-
zuję się publicznie, a boks pozwala mi to odreagować.
Mnóstwo dziewczyn przetoczyło się przez klub, w któ-
rym ćwiczę, i wiele z nich przyszło tu z psychicznymi
ranami, i na pewno przez ćwiczenia udało im się coś
FC_1801_Sylwia_Chutnik-206_hr_p004 75
załatwić. Niektórzy wolą się położyć na kozetkę, inni
wolą wystawić pięści i uderzać. Dla mnie to również
było przyzwoleniem, by być niemiłą, niesympatyczną,
co długi czas stanowiło problem.
R.R.: Problemem była uprzejmość? Bycie grzeczną i miłą?
S.CH.: A tak! Myślałam, że szybciej sobie z tym pora-
dzę, ale opornie idzie mi lekcja pod tytułem: nie wszyscy
muszą mnie lubić. Cały czas się z tym zmagam. Teraz
świadomie, kiedyś mniej, ale dziwna potrzeba akceptacji
przez świat istnieje.
R.R.: Co robisz, gdy dopada cię trudna emocja?
S.CH.: Stosuję wizualizację. Wyobrażam sobie, że roz-
smarowuję tę emocję po sobie, po twarzy, całym ciele.
Smutek, niesprawiedliwość, zagubienie, każdą przykrość
rozsmarowuję. Zatrzymuję się na chwilę i wyobrażam
sobie, że ta cała trudność jest na mnie. Przez to mogę
siebie bardziej rozpoznać, skontaktować z tym, kim je-
stem. To dla mnie swoista podpowiedź emocjonalna na
temat tego, co się dzieje wokół mnie.
R.R.:I jaki jest efekt tego rozsmarowywania?
S.CH.: Szybciej dociera do mnie, co się właśnie stało
w relacji z drugą osobą, w relacji ze światem, a w końcu
samą sobą. To próba mierzenia się z tym, kim jestem.
Pozostaję w opozycji do wypierania, udawania, że nie ma
problemu i świecenia uśmiechem przed wszystkimi – bo
te strategie już dobrze znam i mam ich serdecznie dosyć.
R.R.: „Rzucamy się łapczywie na złote myśli chwilowych
guru. Chcemy naprawić się w weekend: najszybciej i bez-
boleśnie” – napisałaś w książce. O sobie?
S.CH.: Nie, bo jestem zbyt ironiczna, by zaufać guru,
i raczej od nich stronię. Jednak rozsmarowywanie emocji,
które przybiera tutaj formę strategii, otworzyło mnie na
pokorę w stosunku do innych, którzy czasami dzielą się
ze mną swoimi spostrzeżeniami.
R.R.:Na przykład?
S.CH.: Iwona Guzowska, jedna z bohaterek mojej książ-
ki, powiedziała mi kiedyś zdanie, które zostało ze mną na
długie dni. Nie widziałyśmy się od miesięcy. Pod koniec
spotkania, gdy zakładała buty w przedpokoju, spojrzała
na mnie i rzuciła: „Co ty się tak orasz? Co tak na sobie
dźwigasz?”. Ja z przeszłości oburzyłabym się i pomyślała:
odwal się, co ty o mnie wiesz! Ale Iwona trafiła. Patrząc
z zewnątrz, rzuciła niby nic nie znaczącą myśl, ale dla
mnie ubrała w słowa pewne zmaganie, w którym byłam.
35
20/12/17 15:39
 ŻYCIE ROZMOWY RIENTA EMOCJE W SKÓRZE KROKODYLA

R.R.: „Warto czasami wpaść w otchłań. Zobaczyć, jak

tam jest czarno” – to właśnie słowa Iwony Guzowskiej
z twojej książki. Co myślisz o otchłani?
S.CH.: Po rozmowie z nią zaczęłam się otchłani przyglą-
dać. W ogóle podczas połowy rozmów do książki przecho-
dziłyśmy na nieprofesjonalne szlochy. Iwona kojarzy mi
się nie tylko z odwagą, ale wręcz z brawurą. Jej zdaniem
można w otchłani się rozsiąść, sprawdzić, czym jest. Nigdy
nie interesowało mnie wychodzenie ze strefy komfortu, bo
raczej mam poczucie, że całe życie nieudolnie próbuję do
strefy komfortu w końcu się dostać. Jednak Iwona zwróciła
uwagę na te momenty w życiu, podczas których otchłań
jest obok ciebie, zionie tak, że wykrzywia twarz. Tradycyjnie
ustawiałam się do otchłani tyłem. I teraz zaczę-
łam rzucać okiem w jej kierunku, nie udawać,
że nie ma obok mnie cienia. Zdaniem Iwony Sylwia Chutnik:

udawanie jest gorsze, bo przypomina zasypy-

„Wewnętrzna siła pomaga

wanie gałązkami dziury, w którą i tak przyjdzie

skończyć toksyczny zwią-
zek, poprosić o podwyżkę,

wpaść. Kontrolowanie samej siebie, która wy- zadbać o dziecko, gdy

piera, że boryka się z trudnościami, smutkiem

potrzebuje wsparcia,
a w końcu być sobą”.
i właśnie otchłanią, wymaga więcej energii niż
wejście do tej otchłani, by ją w końcu poznać.
R.R.: Co jest twoją otchłanią?
S.CH.: Lęk. Jestem w kilku relacjach, w których wolę nie
patrzeć w oczy, więc kluczę, odwracam się, głośno śmieję
się, a otchłań się powiększa.
R.R.: To jest lęk o utratę relacji czy otrzymanie w nich
czegoś, czego nie chcesz?
S.CH.: Chyba jedno i drugie. Utrata relacji albo tego,
co w nich sobie dajemy, przeraża. Ale jest w tym też lęk
przed straceniem we własnych oczach. Chodzi o pewien
obraz, który tworzymy na własny użytek, bo chcieli-
byśmy być jacyś. Jestem na takim etapie terapii, że moja
pani pokazuje mi lustro tylko na chwilę, pewnie wie, że
może się to skończyć jak w baśni o bazyliszku. Ale wiem,
że muszę się ze sobą zmierzyć.
R.R.: Dlaczego musisz?
S.CH.: Bo udawanie, że nie otacza mnie otchłań, kosz-
tuje coraz więcej i tracę siły.
R.R.: Po drugiej stronie jest poddanie się?
S.CH.: Poddanie się brzmi jak ważne sformułowanie, bo
jestem totalnie kontrolująca. Znajome radziły mi, bym
zatrudniła menedżera. Posłuchałam rady, jestem bardzo
z menedżera zadowolona, ale biedny to człowiek, bo obec-
nie kontroluję to wszystko, co wcześniej, i jeszcze jego
samego. Na szczęście należy on do tych asertywnych.
Żeby nic nie robić, muszę sobie zaplanować w kalenda-
rzu czas od piętnastej do siedemnastej, podczas którego
nic nie robię. Poddanie się dla osoby kontrolującej jest
niezwykle trudne, ale brzmi jak ziemia obiecana. Kiedyś
rozmawiałam z moim synem, który sprytnie wymyka się
moim zapędom do kontrolowania. Zapytałam go: po-
wiedz mi, jaka ja powinnam być względem ciebie, żebym
nie dostawała szału, nie wściekała się, żeby wszystko mię-
dzy nami było w porządku? I wiesz, co on mi powiedział?
Wyluzuj. Oczywiście trafił w sedno, i oczywiście dopro-
wadził mnie tym do szału.
R.R.: Co tak mocno musisz trzymać w garści?
S.CH.: Dziś trzymam bardzo twarde sznurki albo raczej
sznury, które ciągną mnie w różne strony i coraz boleś-
niej wrzynają mi się w ręce, tną skórę.
R.R.: Co jest na końcu tych sznurów?
S.CH.: Obecnie skupiam się przede wszystkim na sznu-
rach, a nie na tym, co jest na ich końcu. A sznurami są
oczekiwania innych ludzi względem tego, jaka powinnam
być, i moje własne oczekiwania względem samej
siebie – tych jest najwięcej.
ROZMAWIAŁ:
ROBERT RIENT
pisarz i dziennikarz, autor m.in. książki „Świadek” i najnowszej „Duchy Jeremiego”

36 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_Sylwia_Chutnik-206_hr_p005 76 20/12/17 15:39

 ŻYCIE
IWONA RADZISZEWSKA
Trenerka i socjolożka, współzałożycielka
Protas Radziszewska Communication & Training.
ZARAŹLIWY
ŚMIECH
Uśmiechnij się! – taką komendę po przyjściu do
pracy już wkrótce mogą usłyszeć pracownicy na całym
świecie. Bo uśmiech - nawet ten wymuszony przez
szefa czy komputer - naprawdę sprawi, że będziemy
szczęśliwsi i bardziej otwarci na innych
U
nieś kąciki ust w górę! Wciąż wyglą-
dasz zbyt poważnie! – na monito-
rze komputera wyświetlały się ko-
munikaty, a pracownicy japońskich
kolei, którzy eksperyment mają już
za sobą, szczerzyli zęby do kamer-
ki, starając się wyglądać na naprawdę zadowolonych.
Komputer prowadził symulacje i ustalał na skali od 1
do 100, do jakiego stopnia pracownik przybrał idealny
wyraz twarzy. Sami zainteresowani twierdzili, że tre-
ning pomagał im w kontaktach z podróżnymi i ułatwiał
rozładowanie napiętej atmosfery.
– Jest takie ogólne przekonanie, że jeśli nie umiesz
się uśmiechać, nie możesz pracować w handlu – mówi
Miłosz Brzeziński i wyjaśnia, że ludzie chętniej ku-
pują od tych, których lubią, bo bardziej im ufają. Jak
mawiał prof. Cialdini: „Nie mogę ci zaufać dlatego,
że cię lubię, ale mogę ci zaufać, ponieważ widzę, że
ty lubisz mnie”.
Autor książki „Uśmiech. Instrukcja obsługi” dr hab.
Piotr Szarota z Instytutu Psychologii PAN dodaje, że
uśmiech jest ważny w całej Azji Wschodniej. To kwestia
tego, jak dużą wagę przywiązuje się do harmonii w stosun-
kach międzyludzkich.
38 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Zarazliwa_emocjonalnosc-205_hr_p001 74
– Tradycyjnie chodziło o kontakty w kręgu rodziny,
przyjaciół i w miejscu pracy – mówi dr Szarota. Niepi-
sane reguły wpajane od stuleci kolejnym pokoleniom
Japończyków nakazywały pokrywanie uśmiechem „złych
emocji”, najczęściej smutku czy złości.
„Uśmiech komercyjny” był jednak czymś nowym.
– Jeszcze w latach 80. zeszłego wieku przyjmowało się,
że uśmiech na twarzy sprzedawcy może świadczyć tylko
o tym, że jest oszustem – wyjaśnia dr Szarota. Globalizacja
wymusiła zmianę, ale fakt, że jest to uśmiech nienaturalny
w tej kulturze, uruchomił falę różnych jego wspomagaczy,
chodziło bowiem nie tylko o uśmiechanie się w kontek-
ście relacji z klientem, ale też uśmiechanie się od ucha do
ucha na wzór amerykański, co nigdy nie było japońską
specjalnością. Stąd np. na rynku pojawiło się urządzenie,
które skłaniało nieśmiałe dzieci do szerokich uśmiechów.
Zestaw zakładany na główkę dziecka wytwarzał napięcie
i punktowo porażał prądem mięśnie odpowiadające za
uśmiech. Było ono na tyle wysokie, że wyraz zadowole-
nia pozostawał na buzi malca nawet po zdjęciu aparatu.
SZALEŃSTWO CZY METODA?
Azjaci używają uśmiechu, by pokryć inne, niekoniecz-
nie pozytywne emocje, ale czy tylko oni? Badania
19/12/17 16:08
 naukowców udowodniły, że utrzymywanie na twa-
rzy nawet czysto technicznego uśmiechu sprawia, że
mózg odbiera sygnały, że jest dobrze, a my zaczynamy
czuć się lepiej. Twórca pojęcia „samoświadomość”
Daryl Bem stwierdził, że nasze stany emocjonalne
przystosowują się do naszych zachowań. Powszech-
nie uznawano, że kiedy ludzie są weseli, śmieją się.
Bem powiedział: – Ludzie są weseli, ponieważ się
śmieją. Chcesz być wesoły – śmiej się. Chcesz być
smutny – płacz!
Uśmiech okazuje się najłatwiejszą do uzyskania
i najczęściej używaną przez nas maską. Amerykański
psycholog Paul Eckman wyróżnił kilkanaście jego
rodzajów, w większości fałszywych. Okazuje się,
że szczery uśmiech maluje się na twarzy badanego
FC_1801_Zarazliwa_emocjonalnosc-205_hr_p002 75
zaledwie przez dwie sekundy, podczas gdy nieszczery
może gościć aż pięciokrotnie dłużej. Ukrywając praw-
dziwe emocje, uśmiechamy się bardziej asymetrycznie
niż wtedy, gdy wybuchamy prawdziwą radością.
Wiele doświadczanych emocji możemy rozpoznać
po tym, jak się zachowuje nasze ciało. Uśmiech zaś jest
tym sygnałem emocjonalnym, który odwzajemniamy
bez wahania, choćby w niewielkim stopniu. – Nie ro-
bimy tego automatycznie w przypadku złości, smutku,
żalu… przynajmniej nie w pierwszej chwili – tłumaczy
Miłosz Brzeziński. – Nawet jeśli ktoś się mocno śmieje
SHUTTERSTOCK (5)
i pytamy: „Co cię tak rozbawiło?!”, to zwykle już trochę
się uśmiechamy, bo spodziewamy się albo zabawnej
sytuacji, albo że będzie wypadało się pośmiać razem
z zabawowiczem.
39
19/12/17 16:08
 ŻYCIE ZARAŹLIWY ŚMIECH

ĆWICZENIE 1

JĘZYK MIĘDZY
ZĘBAMI

K
iedy czujecie się przybici, zacznijcie się – czysto
mechanicznie – uśmiechać. Gwarantuję, że wasze
samopoczucie zacznie się poprawiać. Mózg odczyta
po prostu sygnał: uśmiecha się – znaczy jest zado-
wolony – czyli jest dobrze! Mechanizm ten wykorzystywany
jest na przykład przez producentów seriali komediowych.
Słysząc podkładane salwy śmiechu płynące z telewizora,
dostajemy sygnał: to jest śmieszne! Bawmy się!
Najprostszym sposobem utrzymania „technicznego”
uśmiechu, jest wsunięcie końcówki języka między zęby. Me-
toda przydatna w sytuacjach stresowych, na przykład przed
rozmową kwalifikacyjną w nowej pracy. Przed wejściem na chemicznych jest naprawdę trudno. Wniosek: lepiej nie
spotkanie, kiedy policzki zaczynają drżeć, ujawniając zde- zaczynać. Warto przekierować strumień neuronów do
nerwowanie – wsuń język między zęby! Uśmiech na twarzy kory mózgowej, czyli zracjonalizować problem. Zadać
utrzyma się przez minimum 2 minuty. sobie pytanie: czy przyczyny niepokoju naprawdę za-
grażają mojemu przetrwaniu? W większości przypadków
tak nie jest. Co więcej, im szybciej odwrócimy uwagę od
EMOCJONALNA MIMIKRA negatywnych emocji, tym łatwiej uruchomimy ośrodki
Przelotny, trwający zaledwie 30 milisekund widok czy- w mózgu odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów.
jejś twarzy – radosnej lub rozzłoszczonej – zbyt krótki Zmniejszymy również niebezpieczeństwo, że pamięć
na to, by nasz mózg mógł w ogóle zorientować się, że negatywnych emocji na stałe wryje się w nasz mózg.
widzieliśmy ludzką twarz, wywołuje naszą mimiczną
reakcję. Michael S. Gazzaniga z Uniwersytetu Kalifor- ĆWICZENIE 2
nijskiego uważa, że mamy w tym przypadku do czynie-
nia z nieświadomym naśladownictwem, czyli mimikrą. PORANNA MANTRA
Tę skłonność do naśladowania amerykański psycholog

nazywał zaraźliwością emocjonalną. I tak jeden płaczą-
cy noworodek w szpitalnej sali jest w stanie wywołać
szloch wszystkich pozostałych. Podobnie jeden głośno
się śmiejący widz w kinie. Jeżeli jego śmiech jest wystar-
czająco zaraźliwy, pod koniec seansu cała sala zaśmiewa
się do łez. Wszystkie te zachowania naśladowcze sta-
nowią smar, który oliwi maszynę interakcji społecznej
i wzmacniają pozytywne zachowania społeczne – pisze
Gazzaniga.
Jeżeli jednak chcemy wpędzić się w dołek, najlepszym
sposobem na to jest zamartwianie się. Tematem trosk
może być sytuacja finansowa, niemożność znalezienia
pracy, przyszłość w ogóle. Nieważne od czego zaczniemy,
jeżeli będziemy konsekwentnie się martwić, alert w na-
szym mózgu będzie trwał nieprzerwanie. Zacząć łatwo
– każdy ma jakieś problemy – ale przerwać falę reakcji
P
roste ćwiczenie, które nazywam „dzień dobry”
– mówi Alicja Liczba, trener biznesu – polega na
niczym innym, jak tylko powtarzaniu tych dwóch
słów: dzień dobry, dzień dobry, dzień dobry – spró-
buj, a z czasem poczujesz, jaki jest jego cel. To samo można
zrobić we dwójkę, trójkę lub w całej grupie.
NEGATYWNA FALA
Słowo „nie”, przez wielu psychologów uważane jest za
najgroźniejsze słowo na świecie. Osobie poddanej ekspery-
mentowi wystarczy wyświetlić na mniej niż sekundę słowo
„nie”, a jej mózg zalewa fala hormonów odpowiedzialnych
za stres, a także neuroprzekaźników, które skutecznie za-
kłócają logiczne myślenie, umiejętność wyciągania wnios-
ków, procesy związane z mówieniem i komunikacją.

40 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_Zarazliwa_emocjonalnosc-205_hr_p003 76 19/12/17 16:08

 Wypowiedziane przez nas słowo „nie” w połącze-
niu z negatywnym zaangażowaniem emocjonalnym lub
lekko zmarszczonym czołem sprawi, że nasz rozmówca
poczuje niepokój lub wręcz poirytowanie. Zdecydowanie
osłabnie w nim zaufanie do nas oraz wola współpracy.
3:1 – Twórczyni psychologii pozytywnej Barbara
Fredrickson odkryła, że dla zneutralizowania skutków
użycia jednego negatywnego wyrażenia nasz mózg po-
trzebuje co najmniej trzech silnych pozytywnych emocji
i zwrotów.
5:1 – Wyniki eksperymentów Marciala Losady pro-
wadzonych w środowisku korporacyjnym oraz badań
Johna Gottmana wśród par małżeńskich dowodzą, że
jeżeli chcemy, by nasze życie zawodowe i relacje poza
pracą kwitły, musimy wysłać aż pięć pozytywnych emocji
bądź wyrażeń, by zneutralizować jeden negatywny ko-
munikat. Jeżeli zatem pokręcimy głową, z dezaprobatą
zmarszczymy brwi, powiemy: liczyłem na więcej lub:
jestem rozczarowany, mamy potem sporo pracy do wy-
konania, by zadbać o dobrostan otaczających nas ludzi.
ĆWICZENIE 3
ATAK I APROBATA
N P
ajlepiej wykonać je w parze. Usiądźcie naprzeciwko
siebie. Przygotuj kąśliwą uwagę na temat swojego
partnera. Wypowiedz ją, dbając o to, by była silnie
nacechowana negatywnie. Zagraj złość, irytację,
wstręt. Podnieś głos, używaj gestów. Po jej wygłoszeniu
natychmiast zmień temperaturę emocji, którą kierujesz do
partnera. Bądź jak kochająca matka pocieszająca dziecko,
ojciec wspierający najdroższego syna. Improwizuj. Wymyślaj
kolejne dobre słowa, zwroty czy zdania, dzięki którym przy-
wrócisz dobre samopoczucie drugiej osoby. Na przykład:
ATAK: Rozczarowujesz mnie. Mam cię dość. Nie mogę na
ciebie liczyć. Nigdy cię nie ma.
APROBATA: Uwielbiam twoje poczucie humoru. Przy tobie
mam wrażenie, że pokonam wszystkie trudności. Robisz
najpyszniejsze kanapki, jakie kiedykolwiek jadłam.
Opisz, jakie emocje i odczucia towarzyszyły ci podczas
tego ćwiczenia, następnie zamieńcie się rolami.
NOGI NA BIURKU
Amerykańska psycholog społeczna Amy Cuddy prze-
prowadziła eksperyment, który dowiódł, że zmiana
FC_1801_Zarazliwa_emocjonalnosc-205_hr_p004 77
ułożenia ciała znacząco wpływa na naszą gospodarkę
hormonalną, a co za tym idzie, na zmianę naszych za-
chowań. Poprosiła studentów, by część z nich przyjęła
pozycje charakterystyczne dla osób pewnych siebie
– np. położyła nogi na biurku, rozsiadła się wygodnie
– a druga część tych bez wiary w swoje możliwości –
skuliła w kącie, siedziała na brzegu krzesła, podpierając
głowę. Po wykonaniu tego czysto technicznego zadania
badani zostali poproszeni o to, by oddali się hazardowi.
W pierwszej grupie chęć podjęcia ryzyka zadeklarowało
aż 86 procent, w drugiej zaledwie 60. Podczas ekspe-
rymentu zbadano również skład śliny uczestników.
Przyjęcie przez zaledwie dwie minuty silnej pozycji
wywołało wzrost poziomu testosteronu o 20 proc.,
natomiast słabej – jego spadek o 10 proc. W przypadku
kortyzolu – hormonu wydzielanego w stresie – „sil-
ni” zanotowali 25-proc. spadek szkodliwej substancji,
a „słabi” – jej wzrost o 15 proc.
ĆWICZENIE 4
JESTEŚ
NIEPOKONANY
ozwól swojemu ciału zrozumieć, co czują zwy-
cięzcy. Stań mocno na prostych nogach. Wyprostuj
kręgosłup i rozluźnij ramiona. Poruszaj głową, by
znaleźć optymalne podparcie, a jednocześnie roz-
luźnić mięśnie szyi. Oddychaj wolno i z namysłem, kierując
powietrze w głąb brzucha. Po 10 wdechach i wydechach
wyrzuć ramiona w górę i odchyl głowę w tył. Energicznie
i rozmachem, tak, jakbyś przybiegł na metę maratonu jako
pierwszy albo dostał Oscara. Jeżeli dołożysz do tego uśmiech,
twój mózg uzna cię za zwycięzcę. Wytrzymaj w tej pozycji
minimum dwie minuty. Możesz powtarzać ją wielokrotnie
w ciągu dnia, zwłaszcza przed specjalnymi wydarzeniami
(prezentacja wyników, wystąpienie na konferencji, rozmowa
kwalifikacyjna, egzamin).
WIEDZIEĆ WIĘCEJ
MIŁOSZ BRZEZIŃSKI,
„GŁASKOLOGIA”
989 INSTYTUT KREOWANIA
SKUTECZNOŚCI 2013
PIOTR SZAROTA,
„UŚMIECH.
INSTRUKCJA OBSŁUGI”
GWP 2012
41
19/12/17 16:08
 ŻYCIE WYWIAD
WYSŁUCHAĆ
MŁODEGO
WERTERA
Najważniejszymi wartościami, jakie dorośli mogą
dać młodym ludziom, nie jest najlepsza edukacja
i najdroższe smartfony, ale odporność psychiczna.
Jay Asher, autor bestsellerowej powieści „13 powodów”,
na której podstawie powstał głośny serial Netflixa, twierdzi,
że to właśnie silne osoby potrafią prosić o pomoc
KRYSTYNA ROMANOWSKA: Z nieznanego pisarza w ciągu
ostatnich 10 lat stał się pan specjalistą od samobójstw
nastolatek. Pasuje panu ta rola?
JAY ASHER: Z jednej strony mogę powiedzieć, że nie,
nie czuję się ekspertem, a książkę „13 powodów” na-
pisałem na podstawie moich osobistych doświadczeń
i rozmów z ludźmi zajmującymi się problemem sa-
mobójstw wśród młodych ludzi. Ale z drugiej strony
dostaję tyle listów od czytelników: nastolatków, ro-
dziców, nauczycieli, w których piszą, że w mojej książ-
ce przeczytali po raz pierwszy realistyczną historię
związaną z tragedią młodej dziewczyny, że muszę się
jakoś z tym tematem zmierzyć i chcąc nie chcąc – wy-
chodzę na specjalistę. Moim zdaniem fakt, że książka
została bestsellerem, dowodzi jak trudny jest to dla
nas – dorosłych – temat. Nie chcemy o tym mówić
i słyszeć. Z różnych powodów, także z powodu efektu
Wertera, czyli przeświadczenia, że jedno samobójstwo
pociąga następne.
42 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Samobojstwa-201_hr_p001 2
Kiedy pisałem tę książkę, byłem przekonany, że jej
adresatami będzie wąska grupa ludzi z różnych powodów
zainteresowanych tym problemem. Okazało się, że jest
kompletnie inaczej. Złamałem tabu.
K.R.: Czyli co? Mamy udawać, że problem nie istnieje? W Pol-
sce co roku pół tysiąca młodych ludzi odbiera sobie życie.
J.A.: Oczywiście, że należy o tym mówić. I książka
może być dobrym pretekstem do rozmowy o zagubie-
niu, o uczuciach, które towarzyszą trudnemu okresowi
dorastania. Bardzo wielu rodziców, którzy są – i to pod-
kreślam – bardzo dobrymi wspierającymi rodzicami (moja
bohaterka Hannah zresztą także miała takich) mówi mi:
„Mamy nadzieję, że kiedy nasze dziecko będzie miało
kłopoty, przyjdzie z nimi do nas”. Ale to tylko nadzieja.
I czasami bywa tak, że dzieci z kłopotami nie przychodzą
nawet do najlepszych rodziców. Bo nie. Bo mają różne
powody, żeby się nimi nie dzielić: wstyd, strach. Sami
byliśmy nastolatkami i wiemy, jak ciężko rozmawia się
20/12/17 15:43
 J.A.: Jeżeli rodzice mają
podejrzenia, że coś mrocz-
nego, niebezpiecznego czai
się w zakamarkach duszy
nastoletniego dziecka, war-
to zapytać po prostu: „czy
wszystko u ciebie w porząd-
ku?” a potem delikatnie wy-
sondować, jaka jest sytuacja.
Czasami trzeba zadać mocne
pytania w stylu: „czy myśla-
łeś kiedys o samobójstwie”.
Wiem od mojego przyjacie-
la, że jego córka nie czytała
mojej książki, bo nie znosi
czytać, ale po obejrzeniu –
wspólnie z rodzicami – seria-
lu zaczęła płakać i opowie-
działa rodzicom o tym, że
właśnie zerwała ze swoim
chłopakiem. Oni kompletnie
nie mieli o tym pojęcia. Być
Clay (Dylan Minnette) może cała sprawa nie ujrzała-
by światła dziennego, gdyby
i Hannah (Katherine

nie oglądanie „13 powodów”.

Langford), bohatero-
wie serialu „Trzynaście
powodów”, opowia-
Dlatego zachęcam rodziców
do podejmowania z nasto-
dającym o samobój-
stwach nastolatków.
latkami trudnych tematów
(niekoniecznie tylko o sa-
mobójstwach) właśnie w taki
o swoich problemach. Dotyczy to zresztą także dorosłych. sposób: poprzez książkę, film czy grę komputerową.
A jedną z najlepszych rzeczy, jakie zdarzyło mi się usłyszeć
od rodziców, było to, że po przeczytaniu mojej książki K.R.: Myśli pan, że każdy nastolatek oraz rodzic nasto-
dzieciaki chciały rozmawiać o tym, co je boli. „Wiesz, Jay latka powinien przeczytać pana książkę?
– powiedział mi jeden z ojców. – Strasznie się denerwowa- J.A.: Byłbym próżny, gdybym tak myślał. Niektórzy
łem, czemu moja córka czyta twoją książkę. Ale pewnego ludzie mają szczęśliwe życie i nigdy nie pomyślą czy nie
dnia przyszła do mnie i porozmawialiśmy sobie o jej stra- pomyśleliby o samobójstwie. Inni mogą powiedzieć: „nie
chach, sytuacji w szkole, o nękaniu, o zachowaniu chło- jestem w stanie udźwignąć tej tematyki”. Ale dla innych
paków. Opowiadała mi, że czasami czuła się jak Hannah”. może to być rodzaj terapii, identyfikacja z bohaterem
Cieszy mnie to, bo najczęściej o sprawach trudnych i jego problemami pomaga zrozumieć siebie.
rozmawia się, kiedy już wydarzy się coś złego czy wręcz
tragicznego. Jeżeli lektura mojej książki pozwoli nasto- K.R.: Jeździ pan po szkołach z odczytami. O czym opo-
latkom, ale też rodzicom na „upuszczenie” trochę pary, wiada pan młodym ludziom?
rozładowanie napięcia, w miarę swobodną rozmowę J.A.: Rozmawiam z nimi zawsze bez obecności doro-
MATERIAŁY PRASOWE, FORUM

na trudne tematy, to tak – w roli takiego eksperta od
profilaktyki samobójstw czuję się doskonale!
K.R.:Co by pan poradził rodzicom chcącym porozmawiać
z nastolatkami? Nie zawsze sprawdza się zadawanie pytań...
słych, z którymi czuliby się niekomfortowo. Rozmawia-
my o znęcaniu się nad rówieśnikami, o zaczepkach na
tle seksualnym. Wierzę w to, że wszystkie te złe rzeczy
dzieją się nie dlatego, że młodzi ludzie są źli czy agre-
sywni ot, tak. Wszystko to bierze się z dysfunkcji, ze źle

43

FC_1801_Samobojstwa-201_hr_p002 3 20/12/17 15:43

 ŻYCIE WYWIAD WYSŁUCHAĆ MŁODEGO WERTERA

J.A.: Na pewno o umiejętności do-

konywania wyborów w życiu. Moi
bohaterowie każdego dnia stają oko
w oko z sytuacjami, które wymagają od
nich podjęcia decyzji, a potem zmaga-
nia się z konsekwencjami. Porozma-
wiałbym też o identyfikacji z postacia-
mi. Ten motyw bardzo często przewija
się w mailach do mnie. Tak naprawdę
pomysł napisania książki zrodził się
z tego, że w mojej rodzinie była próba
samobójcza zakończona na szczęście
niepowodzeniem. Moja kuzynka była
JAY ASHER

w wieku Hannah. To było 9 lat przed

urodził się w 1975 roku. Miał zostać nauczy-
cielem, ale porzucił college, żeby zająć się

napisaniem książki. Członkowie mo-

pisaniem. 10 lat temu podczas sześciomiesięcz-
nego pobytu w Sheridan w Wyoming wpadł

jej rodziny o tej sprawie opowiadali,

na pomysł napisania książki „13 powodów” („13
Reasons Why”), która nadal utrzymuje się na

ale sama Hannah – miałem wrażenie

liście bestsellerów „New York Timesa“. W USA
sprzedano 2,5 miliona egzemplarzy. Netflix

– nigdy nie została wysłuchana, nie

wyprodukował 13-odcinkowy serial na podstawie
tej powieści. Asher jest również autorem „What

miała okazji opowiedzieć o swoich

Light” (niedługo wyjdzie w Polsce). Jego powie-
ści zostały przetłumaczone na 37 języków.

uczuciach, o tym, co spowodowało,

zarządzanych emocji, z kiepskiej sytuacji ekonomicznej.
Zwracam im uwagę, że przemoc zawsze będzie istniała,
musimy tylko rozmawiać o niej w odpowiedni sposób.
K.R.: Czy zgadza się pan ze stwierdzeniem, że w dzisiej-
szych czasach bardzo ważna jest odporność psychicz-
na? Że nowe czasy wypełnione negatywnymi emocjami
z social mediów potrzebują nowej wrażliwości?
J.A.: Mam 7-letniego syna i z przerażeniem myślę o jego
przyszłości w otoczeniu wszystkich technologicznych no-
winek. To, co rodzice powinni przekazać swoim dzieciom,
to umiejętność poradzenia sobie z przykrymi rzeczami,
które mogą i zdarzą się w życiu każdego człowieka. Nie
ma siły: każdy z nas napotka na swojej drodze dobrych,
ale i złych ludzi. Odporność psychiczna to jednak nie
tylko umiejętność powiedzenia sobie: „Nic mnie to nie
obchodzi”, ale także – i może najważniejsze – umiejętność
poproszenia o pomoc wtedy, kiedy widzimy, że nie dajemy
sobie rady. To fakt, że będziemy potrafili rozmawiać o tym
z innymi, dzielić się swoimi problemami, uspokajać w ten
sposób emocje. Czasami tyle wystarcza, żeby przekazać
innym swoją historię. Ale trzeba wiedzieć, komu i w jaki
sposób. Im mniej tematów tabu, tym większa odporność
że podjęła taką decyzję. Ponieważ nie
była pewna, komu może powierzyć swoją tajemnicę,
nie opowiedziała jej nikomu.
Młodym ludziom trzeba również mówić, że istnieją
skuteczne sposoby na radzenie sobie z problemami,
które opisuję w książce i na pewno nie są to zacho-
wania autodestrukcyjne czy próby samobójcze. Na-
mawiałbym ich do tego, że jeżeli poczują się samotni
i niezrozumiani, niech zaryzykują i opowiedzą otwarcie
o tym osobom, którym – jak uważają – mogą zaufać.
Niech pozwolą sobie pomóc. Niech mają świadomość,
że czasami będą musieli porozmawiać z kilkoma osoba-
mi, zanim otrzymają pomoc. Dobrze, żeby zrobili listę
osób, do których mogą się zwrócić. Ale niech będą też
wrażliwi na to, co się dzieje z osobami, które ich ota-
czają. Jeśli martwią się o zaprzyjaźnioną osobę, niech
sprawdzą, na ile mają powody do zmartwienia. Niech
nie oceniają takiej osoby, tylko zaoferują swoją pomoc,
wyrażając troskę i uprzejmość. Zachowanie milczenia
i tajemnicy w przypadku zagrożenia życia jest
zdecydowanie kiepskim pomysłem.
ROZMAWIAŁA:
KRYSTYNA ROMANOWSKA
dziennikarka, współautorka książek „O miłości”, „O kobiecie”, „O mężczyźnie”

na radzenie sobie z problemami.

WIEDZIEĆ WIĘCEJ

Wyobraźmy sobie, że „13 powodów” staje się lek-

K.R.:
JAY ASHER
turą szkolną. Gdyby był pan nauczycielem, o czym „13 POWODÓW”
DOM WYDAWNICZY REBIS, 2017
rozmawiałby z uczniami?

44 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_Samobojstwa-201_hr_p003 4 20/12/17 15:43

Focus 1-1.indd 1 12/20/17 4:08 PM
 ŻYCIE
DAVID SCHMITT
psycholog, kierownik Centrum Kultury i Ewolucji
na Brunel University w Londynie.
TESTOSTERON
TO NIE
WSZYSTKO
Między kobietami a mężczyznami istnieją znaczące różnice
psychologiczne. Kwestionując ten fakt, wcale nie przybliżamy
się do równouprawnienia – czytamy w kontrowersyjnym
artykule na łamach Psychology Today
N
ajwyższy czas przeprowadzić dojrza-
łą rozmowę o umysłach mężczyzn
i kobiet. Zarówno nasze ewolucyjne
dziedzictwo, jak i empiryczne dowo-
dy zgromadzone przez przedstawi-
cieli wielu dyscyplin – od neuronauki
przez genetykę, biologię ewolucyjną, psychologię mię-
dzykulturową aż po nowe studia nad transseksualnością
– każą wyciągnąć jeden wniosek: bezsprzecznie istnieją
psychologiczne różnice między kobietami a mężczyzna-
mi. Dotyczą one spraw tak błahych jak wrażliwość na
cuchnące skarpetki i tak istotnych jak podatność na za-
burzenia typu depresja czy autyzm.
Daleko idące fizyczne oraz behawioralne różnice mię-
dzy płciami – siła, wzrost, czas dojrzewania – występujące
na całym świecie podziały ról na polujących mężczyzn
i zbierające oraz opiekujące się dziećmi kobiety, a także
wszechobecne różnice w kwestii podejmowania ryzyka,
średniej długości życia oraz wymagań rozrodczych – to
wszystko wskazuje, że ewolucja i towarzyszące jej adapta-
cje ukształtowały mężczyzn i kobiety w nieco inny sposób.
46 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC1801_PRZEDRUK-212_hr_p001 80
Jak na ironię, choć dysponujemy licznymi dowodami
na to, że psychologiczne różnice płci są jak najbardziej
realne, coraz częściej kwestionuje się ich istnienie. Próby
prowadzenia wyważonych, konstruktywnych rozmów
o płci biologicznej i związanych z nią różnicach kończą się
często niesprawiedliwymi oskarżeniami o „determinizm
genetyczny”(!). Zdarza się, że odwoływane są z tego powo-
du rozmaite wydarzenia – nie wspominając o sytuacjach
takich jak zwolnienie inżyniera oprogramowania Google
za napisanie notatki służbowej na ten temat..
PŁEĆ BIOLOGICZN, A PŁEĆ KULTUROWA
Najbardziej logiczna wydaje się teza, że różnice między
mężczyznami i kobietami wynikają z biologicznych, nie
zaś kulturowych różnic płci. W naszym gatunku wystę-
pują przecież płcie biologiczne, określane przez wielkość
gamet, morfologię narządów płciowych, obecność lub
nieobecność chromosomu Y oraz poziomy hormonów
płciowych. Z pewnością istnieją nietypowe (i rzadkie)
wariacje chromosomów płci oraz przełomowych doświad-
czeń hormonalnych w okresie dojrzewania, które mogą
21/12/17 10:56
 utrudnić stworzenie jednoznacznych, ostrych definicji
płci. Międzynarodowy Komitet Olimpijski od dziesię-
cioleci usiłuje zdefiniować płeć biologiczną – nie odniósł
jednak na tym polu szczególnych sukcesów.
To, czy czujesz się mężczyzną, czy kobietą, określa
twoja tożsamość płciowa. Badając różnice w sposobach,
w jakie osoby identyfikujące się z płcią męską i żeń-
ską myślą (np. jak odczytują mapę), czują (np. w jakim
stopniu doświadczają empatii) i postępują (np. na ile
jest prawdopodobne, że popełnią morderstwo), psy-
chologowie analizują tzw. psychologiczne różnice płci.
Gender czy psychologia rodzaju bada z kolei posta-
wy, emocje i zachowania kulturowo przypisywane płci
biologicznej. „Tożsamość genderowa” (gender identity)
jest często łączona z tożsamością płciową, ale pojęcie to
określa raczej, czy według norm obowiązujących w okreś-
lonej kulturze postrzega się daną osobę jako typowo
męską lub kobiecą (czasem mówi się w tym kontekście
o rolach kulturowych lub rolach genderowych).
Niektórzy psycholodzy twierdzą, że większość roz-
bieżności między kobietami a mężczyznami powinniśmy
FC1801_PRZEDRUK-212_hr_p002 81
uznawać za różnice kulturowe, nie zaś płciowe. Uważają
oni, że te różnice są czysto kulturowymi konstruktami
i że termin „płeć” powinno się stosować tylko w kon-
tekście kwestii ściśle związanych z biologią. Przed taką
perspektywą przestrzega jednak psycholożka społeczna
Alice Eagly: według niej z góry przyjmuje się w takim
przypadku istnienie jednego, ostatecznego źródła różnic,
które obserwujemy między mężczyznami i kobietami.
ROZMIAR MA ZNACZENIE
Często zakłada się, że mężczyźni i kobiety różnią się
od siebie wyłącznie w wyniku obecności (lub jej braku)
chromosomu Y i co za tym idzie różnych poziomów te-
stosteronu. To błędne założenie. Tezie tej przeczy fakt,
że różnice między kobietami i mężczyznami występują
w różnym stopniu nasilenia.
Analizując dane z dużej liczby przeprowadzonych
SHUTTERSTOCK (2)
wcześniej badań – tę procedurę nazywa się metaanali-
zą – psycholodzy odkryli kilka psychologicznych różnic
płci ujawniających się w sferze emocji. Ustalili, że kobiety
wykazują się większą empatią niż mężczyźni, natomiast
47
21/12/17 10:56
 ŻYCIE TESTOSTERON TO NIE WSZYSTKO
ci drudzy intensywniej odczuwają zazdrość sek-
sualną. W sferze poznawczej mężczyzn cechuje
bardziej rozwinięta umiejętność rotacji umysło-
wej – prędzej rozpoznają na przykład odwróco-
ną do góry nogami literę. Z kolei kobiety celują
w lokalizowaniu obiektów znajdujących się w ich
polu widzenia i zdecydowanie łatwiej zapamię-
tają, gdzie znajduje się Big Ben na mapie Londy-
nu. Jeśli chodzi o zachowanie, mężczyźni mają
większą skłonność do agresji i zabijają inne osoby
tej samej płci zdecydowanie częściej niż robią to
kobiety, które z kolei chętniej niż mężczyźni wy-
bierają sobie partnerów starszych i bogatszych.
Jakiego rodzaju różnica, jak duża różnica i na ile
dominująca różnica musi występować, by można
było mówić o psychologicznych różnicach płci?
Rozważmy jedną z najbardziej oczywistych
i budzących najmniejsze kontrowersje kwestii.
Typowy mężczyzna jest zdecydowanie wyższy
od typowej kobiety. Ale różnica we wzroście (po-
dobnie jak inne różnice płci) nie dotyczy pojedyn-
czych mężczyzn i pojedynczych kobiet – tylko
pewnej średniej całej populacji męskiej i żeńskiej.
Na tym polega kluczowy problem z tym zwią-
zany: w badaniach niemal zawsze bierze się pod uwagę
duże grupy i pewne średnie wskaźniki, tymczasem więk-
szość ludzi myśli o pojedynczych mężczyznach i kobie-
tach. Kiedy badacze twierdzą, że średni mężczyzna jest
wyższy od średniej kobiety, nie sugerują bynajmniej, że
każdy przedstawiciel płci męskiej jest wyższy od każdej
przedstawicielki płci żeńskiej.
Gdyby zgromadzić 100 kobiet i 100 mężczyzn, a na-
stępnie porównać te dwie grupy, z łatwością zauważyłoby
się różnice występujące we wzroście obu grup. W Sta-
nach Zjednoczonych średni wzrost dorosłej kobiety jest
zbliżony do średniego wzrostu 14-letniego chłopca. Czę-
sto jednak, kiedy naukowcy twierdzą, że między płciami
występuje różnica wzrostu, wyciąga się błędny wniosek,
jakoby wzrost był immanentną biologicznie cechą męż-
czyzn (duży) lub kobiet (mniejszy). Błędne uznawanie
pewnych ogólnych różnic między grupami i ich średnimi
przedstawicielami za niezbędne i występujące w każdym
przypadku bardzo utrudnia prowadzenie konstruktyw-
nych rozmów o różnicach płci.
BIOLOGIA MA ZNACZENIE
Pod względem neurologicznym wszyscy ludzie są na
początku kobietami. W okresie rozwoju prenatalnego
u przyszłych mężczyzn chromosom Y zapoczątkowuje
48 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC1801_PRZEDRUK-212_hr_p003 82
RÓŻNICE MIĘDZY
KOBIETAMI
A MĘŻCZYZNAMI
SĄ WIĘKSZE
W KULTURACH
O EGALITARNYM
PODEJŚCIU DO PŁCI
– NA PRZYKŁAD
W SKANDYNAWII
serię procesów maskulinizujących zarówno ciało (podczas
pierwszych dwóch miesięcy ciąży), jak i mózg (po pierw-
szym trymestrze). Jeden z kluczowych okresów w drugim
trymestrze ciąży następuje, kiedy męski mózg zostaje
poddany wpływowi androgenów.
Według hipotezy dotyczącej różnicowania płciowego
kontakt z androgenami w okresie prenatalnym maskuli-
nizuje mózg w sposób, który wpływa na psychologiczne
różnice płci. Androgeny, z którymi człowiek ma kontakt
w okresie prenatalnym – jeżeli są na normalnym poziomie
– określają różnice płci w obrębie rozmaitych preferencji
(upodobanie do brutalnych zabaw), cech osobowości
(szukanie emocjonujących przeżyć, agresja) i zdolności
poznawczych (rotacja umysłowa).
Kluczową rolę androgenów potwierdzają badania nad
dziećmi mającymi z różnych powodów nietypowe pro-
file hormonalne. U dziewczynek, które w okresie prena-
talnym, w drugim trymestrze ciąży, zostały wystawio-
ne na działanie androgenów w skali typowej raczej dla
mężczyzn, kształtują się bardziej charakterystyczne dla
mężczyzn cechy niż u ich sióstr. Badania kilkumiesięcz-
nych niemowląt wykazują, że niektóre psychologiczne
różnice płci pojawiają się jeszcze przed rozpoczęciem
socjalizacji płciowej.
Badania, w których uczestniczyli dorośli poddawa-
ni terapii hormonalnej przejawiający dysforię płciową
21/12/17 10:56

i transseksualni, również dowodzą, że biologia do pew-
nego stopnia kształtuje psychologiczne różnice płci.
Udało się na przykład ustalić, że transseksualni męż-
czyźni, którzy zostają kobietami, mają pewne typowe
dla kobiet cechy psychiczne i fizyczne jeszcze przed
zmianą płci. Po przejściu terapii hormonalnej, która
zmniejsza poziom testosteronu, kobiece myśli, uczu-
cia i zachowania stają się jeszcze bardziej zauważalne.
ROZWÓJ MA ZNACZENIE
Biologiczne predyspozycje do rozwoju męskiej lub żeń-
skiej psychiki w żadnym wypadku nie oznaczają, że męska
i żeńska psychika ma prosty, binarny charakter. Dowodzi
tego fakt, że cechy osobowości męskie i żeńskie występują
u przedstawicieli obu płci. Z kolei istnienie pewnych bio-
logicznych predyspozycji nie oznacza, że różnice płci są
stałe i niezmienne, czy że można tu mówić o jakimkolwiek
determinizmie genetycznym. Niemal wszystkie biologicz-
ne mechanizmy, które wykształciły się w toku ewolucji,
stanowiły reakcję na kluczowe elementy otoczenia. Miały
umożliwiać zaadaptowanie się do życia w obrębie rodziny,
struktur społecznych i lokalnych ekosystemów. Środowi-
sko, w którym funkcjonujemy, niemal zawsze wpływa na
stopień zróżnicowania płci.
Wiele psychologicznych różnic płci ujawnia się długo
po doświadczeniach z okresu prenatalnego. Pojawiają się
FC1801_PRZEDRUK-212_hr_p004 83
w okresie dojrzewania i w innych kluczowych
dla rozwoju człowieka momentach, do któ-
rych zalicza się rozpoczęcie życia seksualnego,
spłodzenie dziecka i menopauza. W przypadku
cechy takiej jak neurotyczność – w tym podat-
ność na negatywne emocje i wrażliwość na stres
– różnice między płciami w pełni wykształcają
się dopiero około 14. roku życia. Każe to przy-
puszczać, że na ich rozwój wpływają procesy
towarzyszące dojrzewaniu płciowemu. Innymi
słowy, niektóre psychologiczne różnice płci
zostały przez ewolucję zaprogramowane w taki
sposób, by pojawiały się na późniejszych eta-
pach rozwoju człowieka – dopiero po przejściu
pewnych kluczowych etapów.
Niektóre różnice płci wynikają też z bezpo-
średniego działania genów – niezależnego od
chromosomów płci i związanych z nimi hor-
monów – które funkcjonuje w różny sposób
w mózgach mężczyzn i kobiet. Psycholożka
Janet Hyde odkryła wraz ze swoimi współpra-
cownikami, że gen kodujący transporter sero-
toniny, 5-HTTLPR, który istnieje w krótszych i dłuższych
wersjach, ma u kobiet większy niż u mężczyzn związek
z pojawianiem się neurotycznych cech osobowości. Bada-
cze zidentyfikowali też inne warianty genów wpływające
na inne neurotransmitery, również dominujące u kobiet.
Nawet jeśli psychologiczne różnice płci mają swoje
źródła w genach, nie przyjmują tych samych postaci ani
nie manifestują się w takim samym stopniu we wszyst-
kich kulturach. Ludzka psychika jest ściśle powiązana
z czynnikami rozwojowymi i socjoekologicznymi. Czyn-
niki środowiskowe takie jak zagrożenie malarią i innymi
chorobami, liczba mężczyzn przypadających na liczbę
kobiet w danej populacji, stopień, w jakim mężczyźni
i kobiety muszą rywalizować o partnerów i możliwość
rozmnażania – wszystkie te elementy mogą ograniczać
albo zwiększać różnice między płciami.
We wszystkich kulturach mężczyźni bardziej niż ko-
biety zwracają uwagę na fizyczną atrakcyjność poten-
cjalnych partnerek – znaczenie mają tu przede wszyst-
kim atrybuty świadczące o młodości i płodności: wąska
talia i pełne biodra. Jednak na obszarach, w których
stale obecne są patogeny i istnieje ciągłe zagrożenie
chorobami, np. malarią (na przykład w Indiach i Bra-
zylii, w przeciwieństwie do Nowej Zelandii i Niemiec),
fizyczną atrakcyjność potencjalnych partnerów bardzo
cenią zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Dzieje się tak
49
21/12/17 10:56
 ŻYCIE TESTOSTERON TO NIE WSZYSTKO
prawdopodobnie dlatego, że atrakcyjność jest
zwykle wiarygodnym wskaźnikiem zdrowia.
Oznacza to, że pod względem preferencji doty-
czących atrakcyjności partnerów psychologiczne
różnice płci są mniejsze w społeczeństwach bar-
dziej narażonych na występowanie patogenów.
KULTURA MA ZNACZENIE
(ALE NIE TAK, JAK MYŚLISZ)
Fakt: w Mjanmie (d. Birma), Omanie i Maroku
na kierunki ścisłe dostaje się proporcjonalnie
więcej kobiet niż w krajach skandynawskich.
Fakt: Amerykanki mają o 15 proc. mniejsze
szanse na zajęcie stanowiska kierowniczego niż
Amerykanie, ale w Szwecji kobiety mają w tym
samym przypadku o 48 proc., w Norwegii o 52
proc., w Finlandii o 56 proc. a w Danii o 63 proc.
mniejsze szanse.
Wiele teorii psychologicznych zakłada, że różnice
w psychice mężczyzn i kobiet – na przykład w kwestii
takich cech, jak empatia, zazdrość, zdolności poznawcze
czy preferencje dotyczące partnerów – wynikają przede
wszystkim z socjalizacji płciowej dokonywanej przez
rodziców, media i rozmaite instytucje społeczne. W re-
zultacie uznaje się często, że różnice te będą mniejsze
w kulturach, w których obie płcie traktuje się w bardziej
sprawiedliwy sposób, tak jak w Skandynawii, gdzie do-
minuje socjopolityczne równouprawnienie.
O dziwo, kilka szeroko zakrojonych badań potwier-
dziło, że wcale tak nie jest. Niezależnie od tego, czy na-
ukowcy sprawdzają cechy osobowości w rodzaju po-
czucia własnej wartości, skłonności do depresji czy te
należące do tzw. wielkiej piątki (np. neurotyczność) lub
„ciemnej triady” (np. psychopatia), empiryczne dowody
wskazują na to, że różnice między kobietami a mężczy-
znami są zwykle zdecydowanie większe w kulturach
o bardziej egalitarnym podejściu do płci – takich jak na
przykład kraje skandynawskie.
To samo dotyczy zdolności poznawczych, konkretnie
rotacji umysłowej i umiejętności lokalizacji, obiektyw-
nie mierzonych podczas testów – a także cech fizycz-
nych takich jak wzrost czy ciśnienie krwi (jedno i drugie
jest większe u mężczyzn). Co do różnic w preferowaniu
atrakcyjnych fizycznie partnerów największe wariacje
występują w najbardziej postępowych narodach świata:
u Skandynawów. To zjawisko określa się mianem para-
doksu równości płci.
Kultura pozwala zrozumieć psychologiczne różnice
płci, ale nie w taki sposób, jakiego zwykle się oczekuje.
50 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC1801_PRZEDRUK-212_hr_p005 84
BRAK SPOŁECZNYCH
TABU POZWALA OBU
PŁCIOM POSZUKIWAĆ
WARTOŚCI,
NA KTÓRYCH IM
NAPRAWDĘ ZALEŻY
Różnic między mężczyznami i kobietami w najbardziej
postępowych narodach świata nie pogłębia bynajmniej
intensywniejsza socjalizacja płciowa wspomagana przez
rodziców i media, rygorystyczne, narzucane przez społe-
czeństwo role płciowe czy instytucjonalne siły socjopo-
lityczne. Kiedy traktuje się każdego jednakowo, tak jak
w krajach nordyckich, jedynie genetyczne skłonności
kształtują wyraźne, widoczne na pierwszy rzut oka róż-
nice między jednostkami. Możliwe też, jak tłumaczą
izraelscy psychologowie Shalom Schwartz i Tammy
Rubel-Lifshitz, że mniejsza liczba ograniczeń stawia-
nych przez kulturę poszczególnym płciom pozwala „obu
płciom swobodniej poszukiwać wartości, na których im
z natury bardziej zależy”.
WARIACJE ZAMIAST
OSTRYCH PODZIAŁÓW
Jeśli identyfikujesz się jako mężczyzna, najprawdopo-
dobniej masz też niższy głos i większy popęd seksu-
alny niż większość kobiet. Ale nie wszystkie kobiety.
Ewolucja dopuszcza dużą dozę wariacji w obrębie płci
biologicznej i kulturowej. Nie ulega wątpliwości, że nie
ma jednej prostej adaptacji płciowej, która rodzi męską
i żeńską psychologię. Istnieją raczej dziesiątki, a może
nawet setki wykształconych mechanizmów, które gene-
rują fizyczne różnice płci w zakresie wzrostu, siły, tem-
bru głosu i skali owłosienia, a także te psychologiczne
dotyczące osobowości, preferencji, doboru partnerów,
potrzeb erotycznych, wartości osobistych oraz
zdolności poznawczych.
Przedruk z PSYCHOLOGY TODAY. COPYRIGHT 2017 SUSSEX PUBLISHERS LLC.
Skróty pochodzą od redakcji
21/12/17 10:56

COACHING
ŻYCIE DLA POCZĄTKUJĄCYCH
Podejmujmy decyzję możliwie racjonalnie,
ale uwzględniajmy także to,
co podpowiada nam intuicja
JAK WYBRAĆ
N
ie istnieje jedna,
uznana przez
wszystkich de-
finicja coacha.
Wiemy, kim jest
lekarz czy na-
uczyciel, ponieważ jest to uregulo-
wane prawnie. Niestety, nie istnieją
takie regulacje odnośnie coachingu.
Czy zatem każdy, kto określa siebie
mianem coacha, jest nim w rzeczy-
wistości? Zdecydowanie nie. Istnieje
przynajmniej kilka warunków, które
dana osoba powinna spełniać.
Decydując się na coaching, warto
dokonać dokładnej weryfikacji osoby,
z którą będziemy pracować. Potrzeb-
nych informacji możemy poszukać
w sieci – wiele osób ma swoje stro-
ny, profile na portalach społeczno-
ściowych itd. Możemy też poprosić
o rekomendacje znajomych, lub po-
szukać kogoś, kto pracował z danym
coachem.
O CO PYTAĆ,
CO SPRAWDZAĆ
Edukacja: Dopytaj kandydata, jaki ma
certyfikat czy akredytacje oraz ile go-
dzin trwało szkolenie. To ważna in-
formacja, ponieważ niektóre szkoły
52 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_NYKIEL-211_hr_p001 56
Prowadzi Rafał Nykiel, jeden z dwóch polskich trenerów z międzynarodowym certyfikatem International Coaching
Community – organizacji zrzeszającej i kształcącej coachów na całym świecie, której kursy zostały wyróżnione na-
grodą EQA EMCC. Wykłada m.in. w Szkole Głównej Handlowej, Politechnice Łódzkiej i Wyższej Szkole Menedżerskiej.
Praktykujący coach, socjolog. Twórca encyklopedii coachingu www.encyklopediacoachingu.pl
COACHA?
wydają certyfikat już po kilkunastu z innymi coachami (interwizja) lub
godzinach zajęć. Choć nie zawsze pracować z mentorem.
dłużej znaczy lepiej, jako minimalną Doświadczenie: Ile przepracował
powinniśmy przyjąć liczbę stu godzin godzin, z iloma klientami, w jakich
szkolenia. obszarach? To ważne pytania, ale nie
Metodologia i standardy pracy: W tej zawsze decydujące. Wielu coachów
chwili w Polsce mamy bardzo duży z mniejszym stażem może mieć
wybór szkół coachingu i wiele me-
todologii o egzotycznie brzmiących
RAFAŁ NYKIEL
nazwach: holistyczna, prowokatyw-
na, koaktywna, zen itd. Pojawiają się
różne nazwy organizacji: ICC, ICF,
EMCC. Jako klient nie musisz się na
tym znać, niemniej warto poprosić
o krótkie przybliżenie standardów,
według których pracuje twój poten-
cjalny coach. Sprawdź, czy odpowia-
da ci ten sposób. Dopytaj o kodeks
etyczny, którym się posługuje.
Własny rozwój: Coach, który zajmuje
się wspieraniem w rozwoju innych lu-
dzi, sam powinien dbać o swój rozwój.
Jakie szkolenia ostatnio przechodziła
osoba, z którą chcesz podjąć współ-
pracę? Czy doświadczyła własnego
procesu coachingu, a może psycho-
terapii? Skuteczny coach powinien
dbać o ciągłe monitorowanie efektów
własnej pracy. Może mieć własnego
superwizora, omawiać
pewne sprawy
20/12/17 18:17
 ĆWICZENIE

DRZEWO SUKCESÓW

P
omyśl teraz o swo-
im życiu i zastanów
się, czym dla ciebie
jest sukces. Każdy
ma swoją definicję. Dla jed-
nego jest to napisanie książki,
dla innego wspaniałe życie ro-
dzinne, wyjście z ciężkiej cho-
roby albo skutecznie przepro-
wadzony rozwód.
Kolejny krok możesz wy-
konać w wyobraźni, ale dużo
skuteczniej jest posłużyć się
kartonem i kolorowymi flama-
strami. Narysuj duże drzewo
z wyraźną koroną, pniem, ale
też miejscem na korzenie. Każ-
da z części niech zajmie 1/3
powierzchni kartki.
W miejscu owoców wpisz
możliwe dużo (powyżej 10)
swoich sukcesów życiowych.
Wybierz od jednego do trzech
najważniejszych sukcesów
i wzdłuż pnia wypisz działa-
nia, które podjąłeś, żeby twoje
drzewo obrodziło takimi owo-
cami. Możesz też narysować
uschnięte gałęzie – to działa-
nia, których zaniechałeś (oglą-
danie telewizji, rzucenie pale-
nia, słodycze, leniuchowanie),
żeby osiągnąć konkretny cel.
Owoc, czyli sukces, życio-
dajne soki czerpie z korzeni,
które są odpowiednikiem two-
ich unikalnych predyspozycji,
wartości, cech charakteru,
wiedzy i postawy. Są to twoje
zasoby, które poprzez podję-
te działania doprowadziły do
pożądanego efektu. To dzię-
ki nim, twoje drzewo rodzi
wspaniałe owoce.

podobną skuteczność jak osoby z wie-
loletnim doświadczeniem. Pamiętaj-
my także, że coach nie jest ekspertem
w dziedzinie, która jest twoją domeną.
Ty możesz być menedżerem w firmie
handlowej, ale twój coach nie musi
się na tym znać, ponieważ nie będzie
twoim doradcą ani mentorem.
Coach prywatnie: Kim jest jako czło-
wiek, jakie ma zainteresowania, co
jest dla niego ważne, jakie ma do-
świadczenia życiowe, jaką drogę prze-
szedł? Warto poznać się nieco bliżej.
Co robił, zanim zajął się coachingiem?
Co robi oprócz coachingu?
Rekomendacje: Mogą okazać się
ważne, choć to kryterium nie zawsze
będzie wiarygodne – coach i klient
często dobierają się w sposób zindy-
zachowania, konkretna osoba może
bardziej odpowiadać jednemu klien-
towi, a innemu nieco mniej.
Sprawy formalne: To, co warto także
sprawdzić, to zasięg terytorialny pra-
cy coacha. Czy obejmuje on miejsce,
w którym mieszkasz? Czy możliwe
będą bezpośrednie spotkania? Oczy-
wiście można także pracować za po-
mocą komunikatorów internetowych,
ale nic nie zastąpi indywidualnego
spotkania dwojga ludzi w świecie
rzeczywistym. Kolejna ważna kwestia
to cena i sposób płatności. Stawki za
jedną sesję są bardzo zróżnicowane
w zależności od województwa, rodza-
ju coachingu, pozycji coacha itp.
Decydując się na wstępne spo-
tkanie, wybierz możliwie neutralny
cicha i spokojna kawiarnia. Ale tylko
na pierwsze spotkanie, ponieważ takie
miejsca nie nadają się na regularne
sesje coachingowe, podczas których
ważne jest duże skupienie i możliwość
ekspresyjnego wyrażania emocji. Pod-
czas spotkania zbieramy pozostałe in-
formacje, zapewne także coach dopy-
ta nas o to, kim jesteśmy i co chcemy
zmienić w procesie coachingu.
Warto poruszyć także kwestię sesji
próbnej – są coachowie, którzy w ten
sposób pracują i im się to doskonale
sprawdza, inni tego unikają. Trzeba
wziąć pod uwagę, że czasem kilkadzie-
siąt minut próbnej sesji nie jest w sta-
nie oddać tego, jak będzie przebiegać
cały proces. Niemniej, jeśli się na to
decydujemy, powinniśmy liczyć się
MATERIAŁY PRASOWE

widualizowany. Pomijając różnego ro- grunt. Jeśli coach nie ma do dyspo- z tym, że będzie to spotkanie
dzaju nadużycia czy nieetyczne zycji swojego gabinetu, może to być odpłatne.

53

FC_1801_NYKIEL-211_hr_p002 57 20/12/17 18:17

 PRACA WYWIAD
WESZŁAM
W DOBRY CZAS
Na ekranie jest wrażliwa, delikatna, rozedrgana.
Ale nie dajcie się zwieść! Roma Gąsiorowska to twarda
zawodniczka. I to na wielu polach. Założyła szkołę
aktorską, prowadzi fundację, wkrótce rusza z galerią
i concept store. Jak twierdzi, nie udałoby się to wszystko,
gdyby nie jej najwierniejsza partnerka – wyobraźnia
KRZYSZTOF KWIATKOWSKI: „Plan B” to ciepła, mozaikowa
opowieść o ludziach po przejściach. O tych, którzy przeżyli
zawody, musieli stoczyć potyczki z losem, ale próbują się
podnieść. Potrzebujemy dzisiaj takiego filmu?
ROMA GĄSIOROWSKA: Lubimy oglądać historie o miłości,
związkach i relacjach, opowiedziane w nieoczywisty spo-
sób, bo uczucia są nieoczywiste. Życie pisze nam czasem
zaskakujące scenariusze i stawia w trudnych sytuacjach.
Dlatego myślę, że wielu widzów utożsami się z bohatera-
mi „Planu B”. Film jest mądry, ale przy tym romantyczny
i zabawny. Mam nadzieję, że wywoła refleksję, że warto
cieszyć się tym, co mamy i dbać, by każda chwila była po-
wodem do radości lub nauką. W biegu nie zawsze umiemy
docenić ulotne emocje i to, że obok jest ktoś bliski.
K.K.: Pani bohaterka po iluś nieudanych związkach długo
nie umie spróbować raz jeszcze. Zauważyła pani moment,
w którym przestała grać rozedrgane dwudziestolatki, a za-
częła kobiety z przeszłością?
R.G.: To przyszło naturalnie. Mam 36 lat. Nie zagram
dwudziestolatki. A role kobiet dojrzałych są zazwyczaj
o wiele ciekawszym wyzwaniem. Moje warunki sprawiały,
że długo obsadzano mnie w rolach niedojrzałych kobiet,
54 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p001 2
nawet jeśli ja byłam emocjonalnie gdzieś indziej. Teraz
osiągnęłam wiek, w którym gram inne bohaterki. Weszłam
w dobry czas życia. Wypracowałam sobie świadomość, kim
jestem, czego chcę, co mogę osiągnąć, a nad czym muszę
pracować. Jako człowiek i jako artystka. Nie skupiam się na
tym, co nieosiągalne, nie żałuję niewykorzystanych szans.
Mam na tyle dużo determinacji, że realizuję swoje cele,
również biznesowe. To mi daje wielką satysfakcję. Nawet
jeśli ostatnio żyję bardzo intensywnie. Ale też co jakiś czas
dbam o to, żeby wyłączyć się i kompletnie odciąć od świata.
K.K.: Aktorstwo też było sposobem na poznanie siebie?
R.G.: Z pewnością tak. Nie umiem już dzisiaj odpowie-
dzieć na pytanie, kim byłabym, gdyby nie aktorstwo. Żyję
tym zawodem od lat. On podyktował mi drogę, zadecy-
dował, jakich ludzi poznałam, czego doświadczyłam. Ale
tym bardziej cieszę się, że tak się to potoczyło. Aktorstwo
bywa trudne, okrutne. Często wspaniali ludzie nie dostają
TATIANA JACHYRA/FORUM
swoich szans. A mnie się nieźle ułożyło, nie cierpiałam na
brak pracy, wielokrotnie podołałam trudnym wyzwaniom.
Jednocześnie stale szukałam siebie w innych rejonach. Od
razu po szkole założyłam stowarzyszenie, aby realizować
różne offowe wydarzenia z moimi przyjaciółmi artystami,
22/12/17 16:43
 ROMA GĄSIOROWSKA
Jedna z najbardziej charaktery-
stycznych aktorek swojej generacji.
Znana m.in. z ról w spektaklach TR
Warszawa, w takich filmach
jak „Wojna polsko-ruska”, „Ki”,
„Sala samobójców czy „Zero”,
ale również w popularnych pro-
pozycjach, m.in. dwóch częściach
„Listów do M”. Na początku 2018
roku na ekrany wejdą trzy filmy
z jej udziałem: „Plan B”, „Serce nie
sługa” i „Podatek od miłości”.

55

FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p002 3 22/12/17 16:43

 PRACA WYWIAD WESZŁAM W DOBRY CZAS
stylizowałam sesje fotograficzne, robiłam kostiumy do
teatru, montowałam filmy. Później przyszło projekto-
wanie ubrań i własna marka „Stara Bardzo”, wydarze-
nia i filmy związane z modą. Następnym krokiem stała
się założona przeze mnie szkoła aktorska Studium
AktoRstudio oraz – W-arte! Open Art Space, które ma
już na swoim koncie dwie produkcje, w wakacje prowa-
dziłam własną knajpę i udało mi się stworzyć dzielnicę
artystyczną. A wkrótce otwieram galerię i concept store
z designem młodych artystów. Od nowego roku ru-
szam z Fundacją, której celem będzie synergia kultury
i biznesu. To wszystko za sprawą mojej konsekwentnej
wieloletniej drogi. W zawodzie aktorskim wypracowa-
łam sobie zaufanie, pozycję. Ale nie chciałam w stu
procentach na nim polegać. Nauczyłam się dzielić swój
czas. W różnych dziedzinach znajdować stabilizację,
satysfakcję, również odpoczynek. Mieć niezależność.
Dziś nie wyobrażam sobie innego życia.
K.K.: A jednak w każdym wywiadzie, pytana o dziecięce
marzenia, wymienia pani inne. Od baletu przez malarstwo
i literaturę aż po mechanikę samochodową.
R.G.: W zawodzie mechanika urzekał mnie głównie strój
służbowy! Ale od liceum, kiedy zastanawiałam się, co we
mnie krzyczy najmocniej, wiedziałam, że chcę być artyst-
ką wielu dziedzin. Kreatywną osobą, która rozwija różne
talenty. Miałam rodzinę w Niemczech. Widziałam, że tam
od moich rówieśników, inaczej niż w Polsce, oczekuje się
niezależności i samodzielnego myślenia. To mi się podo-
bało. Czasem nawet pojawiała się myśl, żeby wyjechać na
Zachód. Ale jednocześnie znałam rozterki bliskich, ich
tęsknoty, trudności życia w miejscu, które nigdy nie stało
się do końca ich. Dzisiaj cieszę się, że zostałam w kraju, jed-
nak chcę realizować projekty za granicą i do tego zmierzam.
K.K.:Dorastała pani w Bydgoszczy. Wychowywała panią
samotnie matka, pracując na trzech etatach. Wyobraźnia
stała się dla pani ucieczką od rzeczywistości?
R.G.: Mama była silną i mądrą kobietą. A ja przy niej
stałam się fajnym dzieckiem: inteligentnym, otwartym na
wiedzę, odważnym. Zdrowo patrzyłam na świat dorosłych,
a oni mnie do niego wpuszczali. Ale rzeczywiście, najuko-
chańsze momenty z tego czasu to chwile, kiedy uciekałam
w wyobraźnię, tam czułam się bezpieczna i zawsze ufa-
łam swojej intuicji. Lubiłam podejmować ryzyko. Zawsze,
nawet w szkolnych wypracowaniach. Zaczynały się od
fragmentu, który trzeba było zawrzeć, a potem następo-
wał nagły zwrot w surrealizm. Ale to nie jest marzyciel-
stwo. Wyobraźnia jest moją podstawową i najwierniejszą
56 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p003 4
W filmie „Plan B”
Roma Gąsiorowska
gra Klarę, która boi się
zaangażowania i pra-
cuje, powielając czyjeś
projekty. Zupełnie
odwrotnie niż sama
Roma.
partnerką. W pracy, ale i w życiu, gdzie dzięki niej pokonuję
swoje lęki czy bariery. Może też dlatego zawsze czułam,
że muszę zająć się czymś kreatywnym.
K.K.: Do szkoły aktorskiej zdała pani w trudnym momencie,
po stracie matki.
R.G.: Psychologowie mówili mi, że silniejszą traumą od
śmierci mamy jest tylko utrata dziecka. Ja miałam 18 lat.
Nie wiedziałam, co mnie czeka, kim zostanę w życiu. Zda-
wałam maturę, a nagle zniknął ktoś najbliższy. Oczywiście,
że było mi ciężko, czułam ból po stracie i długo przeżywa-
łam czas żałoby. Ale doświadczyłam dużo wrażliwości ze
strony profesorów, kolegów. Dzisiaj, kiedy wracam do tego
doświadczenia na chłodno, myślę, że ono mnie ukształ-
towało. Jeśli człowiek się z czegoś takiego wykaraska, po-
kona ból i znajdzie napęd do życia – umacnia się. Może
też dzięki temu szybciej stałam się gotowa do uprawiania
mojego zawodu? Bo od razu miałam w sobie coś więcej niż
moi rówieśnicy. Chłonęłam warsztat aktorski, szukałam
własnego sposobu na pokonywanie stresu i emocji, by
pracując z taką wrażliwością nie być bezbronna.
K.K.:Nie zachłysnęła się pani nowym życiem? Tuż po
traumie – nowe miasto, szkoła, teatr.
R.G.: Nie. To był skomplikowany czas. Studiowałam
w Krakowie, ale przyjechałam do Warszawy, żeby wziąć
udział w projekcie Grzegorza Jarzyny Teren Warszawa, wie-
działam już, że zostanę w tym teatrze na etacie, chciałam
jednak dokończyć szkołę, dlatego wróciłam do Krakowa
22/12/17 16:43
 i tam dostałam propozycję pracy w Starym Teatrze. Sta-
nęłam przed wyborem miejsca, w którym chcę żyć. Posta-
wiłam na Warszawę, bo miałam wrażenie, że jest w niej
więcej energii. Nie pomyliłam się. Odpowiada mi tutejsza
dynamika, możliwości, nastrój, głód kultury. Nie potrze-
bowałam się długo zakorzeniać. Od razu byłam u siebie.
Teraz mam tu dom i rodzinę, moje dzieci są warszawia-
kami. Realizuję się.
K.K.: Na ekranie od początku tworzyła pani własną bohater-
kę. Inną niż dotychczasowe. Roztrzęsioną, nieposkładaną.
R.G.: Twierdzi pan, że grałam zawsze to samo? To nie
jest komplement dla aktora. Zagrałam wiele postaci bardzo
różnych od siebie w filmach, ale też w teatrze, spektaklach
w telewizji. Nie wszystkie trafiły do szerokiego grona od-
biorców. Te głośne role też się znacząco od siebie różnią
moim zdaniem. Nie uważam, żeby dziewczyny z „Wojny
polsko-ruskiej”, „Sali samobójców” czy „Ki” były jedną bo-
haterką. Ale jasne, że wypełniłam je swoją wrażliwością,
pewnie dlatego mają w sobie wspólny mianownik. Kie-
dy zaczynałam, w kinie pojawili się twórcy, którzy dużo
czerpali z aktorów. Wchodziły kamery cyfrowe, można
było sobie pozwolić na tzw. brudy do ścięcia, improwiza-
cję. To wymaga od aktora wielkiej uwagi i umiejętności,
aby naprawdę żyć postacią. Ja polubiłam taki styl pracy.
Miałam dużo szczęścia, trafiłam na swój moment i wielu
reżyserów dostrzegło mój głos albo nawet widziało we
mnie głos pokolenia. Obnażałam własne emocje. W cias-
nych kadrach, blisko kamery. Teraz nastały takie czasy, że
trudno jest ocenić, co się „opłaci” i w co zainwestować jako
aktorka, brać serial czy czekać na role w filmie, a teatr to
już właściwie elitarne środowisko. Aktorzy są trybikiem
wielkich maszyn produkcyjnych i dystrybutorskich i bar-
dzo rzadko zdarza się, że mogą wybierać projekty. Czasem
nie ma wyjścia i trzeba iść na kompromis.
K.K.: Czuła pani, że mówi głosem swojej generacji?
R.G.: Tak. Zadebiutowałam u Jerzego Stuhra w „Pogodzie
na jutro”. Zaufał mi, za co jestem mu wdzięczna. Dał mi
siłę, dzięki której uwierzyłam swojej intuicji. Ale tuż po
szkole z Jankiem Komasą kręciliśmy „Odę do radości”. Był
dokładnie w moim wieku. Piotrek Głowacki na ekranie stał
się jego alter ego. Ja wcieliłam się w odległą mi dziewczynę
– wyniosłą, „warszawkową” panienkę z bogatego domu,
mimo wszystko Janek zaufał mojej wrażliwości i stwo-
rzyliśmy rozedrganą emocjonalnie dziewczynę, która się
miota. Odbijaliśmy się od scenariusza, improwizowaliśmy.
To był nasz generacyjny głos . Zmienialiśmy metody pracy
w filmie, szukaliśmy czegoś, co było świeże, nowe.
FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p004 5
K.K.: Co was wyróżniało?
R.G.: Rozmawiałam o tym kiedyś z Dorotą Masłowską.
Ona, podobnie jak ja, jest reprezentatywna dla naszego
pokolenia. Bardzo dużo osiągnęła, jednocześnie w stu
procentach pozostając sobą, nie tracąc własnego stylu i in-
dywidualności. Łatwo to chwalić dzisiaj. Ale obie byłyśmy
kiedyś outsiderkami, wyróżniającymi się, wyprzedzającymi
trendy dziewczynami, które wyjechały z rodzinnych do-
mów w poszukiwaniu drogi do realizacji swoich marzeń.
Nikt patrząc na nas teraz, kiedy jesteśmy kobietami sukce-
su, nie pomyśli, że musiałyśmy mieć sporo odwagi i deter-
minacji, aby ze swoimi lękami, niepewnością, niewiedzą,
do jakich drzwi zapukać i nawet jeśli po raz pierwszy czy
dziesiąty nie udało się, próbować dalej. Dla mnie to natu-
ralne, że trzeba mieć w sobie pokorę, chęć ciągłego rozwoju
i dużo siły i determinacji. Nie wszyscy dziś nastolatkowie
to mają. Często mniej od siebie wymagają, myślą, że coś
im przyjdzie łatwo, albo wręcz narzekają i są wiecznie nie-
zadowoleni, mimo sukcesów.
K.K.: Miała pani momenty, gdy pomyślała: „Przesadziłam
z komercją, poszłam na za duży kompromis”?
R.G.: Nie, chociaż wyszłam ze szkoły nieprzygotowana
na nową rzeczywistość. Uczyłam się aktorstwa, w któ-
rym nie było ścianek i mediów plotkarskich. Pamiętam
dokładnie czas, kiedy pojawiły się seriale. Maja Osta-
szewska w którymś zagrała i wszyscy idealiści, moi mi-
strzowie, rzucili w jej stronę kamieniem. A potem sami
w to poszli. Polski show-biznes szybko ewoluuje. Właśnie
zagrałam w trzech filmach i bardzo komercyjnym serialu.
Ale z planu telewizyjnego jadę na próbę spektaklu Pawła
Miśkiewicza, który robimy w Teatrze Soho, dość mało
mainstreamowym, gdzie zdarza się, że odkurzę sama gar-
derobę czy przetrzemy sami podłogę na kolanach przed
spektaklem. Myślę wtedy: „Kiedyś uczyli mnie, że teatr to
świątynia. Ale wtedy nie było seriali”. Spokojnie. Ważne,
żeby zachować balans. A komercja jest i będzie jej jeszcze
więcej. Dlatego staram się w W-arte! Łączyć sztukę z biz-
nesem. To jest możliwe.
K.K.: Tak samo było z reklamą?
R.G.: Tak, to też się zmieniło. Kiedyś występ w niej
oznaczał blamaż. Dzisiaj bycie twarzą dobrej marki to
wyznacznik pozycji. Tak jak liczba lajków na Instagramie
albo obserwujących na Facebooku. Gram w tę grę. Nie
mam wyjścia, zdarzyło mi się już kilka razy być świadkiem
sytuacji, gdzie słupki popularności decydują, czy ktoś do-
NEXT FILM
stanie rolę czy nie. Dla mnie ważne, bym w tym wszystkim
miała czas na rodzinę i swoje pasje.
57
22/12/17 16:43
 PRACA WYWIAD WESZŁAM W DOBRY CZAS
Roma Gąsiorowska:
„Lubię różnorodność
i kontrolowany chaos.
Ale dbam też o to,
żeby się nie przepraco-
wać, zachować zdrowy
balans i budzić pasje
u moich dzieci”.
K.K.: Pani aktorstwo też według klasycznych kategorii było
nie do przyjęcia. Uciekała pani od klasycznej prezencji
i dykcji, wyraźnego podawania kwestii.
R.G.: Rzeczywiście to było dość szeroko komentowa-
ne i wielu poszło w moje ślady. Teraz już posługuję się
zdecydowanie innym językiem filmu i dykcję też mam
wyraźniejszą! Dojrzałam, ale wciąż bardzo cenię sobie
kontakt i pracę z młodymi ludźmi, którzy mają świeższe
pomysły i już czasem patrzą na mnie jak na to starsze po-
kolenie. Także z szacunku dla nich stworzyłam Studium
AktoRstudio. Szkoła funkcjonuje już pięć lat. Otwierałam
ją, mając 31 lat. Wiele osób mówiło, że to za wcześnie, aby
uczyć, ale ja czułam, że o wiele więcej dowiedziałam się
na planie niż w szkole. Że moje doświadczenie jest cenne
i wielu moich kolegów może powiedzieć młodym więcej
niż niejeden profesor, który od dawna nie zagrał w żad-
nym filmie. Uważałam, i nadal uważam, to za wielki atut
mojej szkoły – podkreślam i nie wstydzę się powiedzieć, że
mam świadomość, co jest ważne we współczesnym kinie.
K.K.: A w tych młodych, którzy przychodzą do pani do
szkoły, rozpoznaje pani siebie sprzed lat?
R.G.: Oni dojrzewają w innej epoce. Wcale nie mają z gór-
ki. Stale znajdują się w dziwnych, sztucznych sytuacjach,
58 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p005 6
muszą podejmować niełatwe wybory. Reality shows, talent
shows, seriale, social media. Trudno wyczuć, co może
stać się drzwiami do sukcesu, a co lotem w dół. Jest wie-
le miejsc, w których aktorzy mogą się prześliznąć bez
warsztatu, charyzmy. Być przezroczystym i się uchować.
Potem wyrabiają sobie wygórowane mniemanie o sobie,
a jednocześnie nie oczekują wiele więcej niż wysokiej
dniówki z soap opery. Z kolei ci, którzy mają talent, ry-
zykują wejście na niedobrą ścieżkę.
K.K.: Jan Komasa po „Sali samobójców” mówił, że jednego
naprawdę zazdrości ludziom urodzonym już w wolnej
Polsce: bezczelności, braku kompleksów, poczucia, że
wszędzie są u siebie.
R.G.: Jasne, że to fajne. Bez bagażu transformacji, dora-
stania wśród wspomnień PRL-u. Ale może dzięki tej rodzi-
nie w Niemczech i w Londynie czy wymianom szkolnym,
ja też nigdy nie czułam ograniczeń. Berlin, Londyn, Nowy
Jork to miejsca, w których chcę częściowo żyć. Również
dzięki temu, że mam ten plan na siebie, świadomie wy-
bieram Warszawę i umiem się nią cieszyć.
K.K.: A nie ma pani wyrzutów sumienia, że stworzyła szkołę
aktorską? Przecież zna pani ten zawód, wie, że wybije się
kilka osób. Reszta będzie skazana na frustrację i granie
ogonów.
R.G.: Od początku o tym myślałam. Moim celem nie
było zorganizowanie kursu, tylko prężnej instytucji kul-
turalnej. Stworzenie środowiska, które pozwoli ludziom
realizować się. W W-arte! studenci mogą przygotowywać
różnego rodzaju projekty i wydarzenia. Moi wykładowcy
znają świat, przekazują więc umiejętności ważne dzi-
siaj. Są warsztaty z realizacji selftape’ów – nagrań coraz
częściej wysyłanych na castingi zagranicznych produk-
cji – czy zajęcia po angielsku. Zdarzały się przypadki, że
wyczuliśmy u kogoś ucho do dialogów i aranżowaliśmy
dla niego kurs scenariopisarski. Uczniowie poznają się
nawzajem, współpracuję z Gdyńską Szkołą Filmową,
gdzie moi aktorzy grają w etiudach młodych reżyserów.
Rozmawiam też z reżyserami obsady. Po mojej rekomen-
dacji Eliza Rycembel dostała rolę w „Obietnicy” Anny
Kazejak. Mamy przy szkole agencję aktorską, która nie
wymaga od artystów wyłączności, a jedynie ich wspiera.
A gdy ktoś jeszcze nie jest gotowy, zapewniamy mu co-
aching. To wszystko przynosi efekty. Kilka osób po Stu-
dium gra w serialach, kilka wyjechało za granicę. Jedna
MACIEJ ZIENKIEWICZ/FORUM
kobieta przyszła do mojej szkoły w wieku 38 lat. Zakochała
się w aktorstwie, rzuciła studia doktoranckie, pracę na uni-
wersytecie. Spotkałam ją niedawno w Nowym Jorku, jest
22/12/17 16:43 Polim_
 zachwycona, mówi, że gra w spektaklach na Broadwayu „Tylko nie pokazuj tacie”. Pomyślałam: „No, to już mi chyba
i jest szczęśliwa. I wspaniale. ufa!”. Potem zresztą pokazaliśmy jego dzieło tacie.

K.K.: Kiedy pani słucham, mam wrażenie, że pani tych ludzi
zwyczajnie lubi.
R.G.: Oczywiście, że tak. Bo oni są świetni. Dlatego chcę,
by moja szkoła stała się dla nich trampoliną. Do kina, te-
atru, na międzynarodowy rynek. A W-arte! dopiero się
rozkręca. Ta interdyscyplinarna platforma to potęga i nie-
ustające źródło możliwości realizowania projektów oraz
edukacji, nie tylko aktorska. Jestem w nieustającym pro-
cesie tworzenia tego twórczego fermentu, który, mam na-
dzieję, w przyszłości umożliwi ludziom realizację i rozwój.
K.K.: W tym całym rozbieganiu zostaje pani czas na rodzinę?
R.G.: Jasne, ona jest najważniejsza. Mam 36 lat, dwójkę
dzieci, trzecie mojego męża. To odpowiedzialność, zobo-
wiązanie w stosunku do tych młodych ludzi, którzy do-
rastając, obserwują model życia, jaki wybraliśmy i jaki im
proponujemy. Tworzymy patchworkową rodzinę. Misterny
mechanizm, ale działa. Dzisiaj syn mojego męża wysłał
mi MMS ze swoją pracą plastyczną ze szkoły i podpisem
K.K.: Jak pani daje sobie z tym wszystkim radę?
R.G.: Nauczyłam się organizacji. Próbując połączyć
moje aktywności, robię plany: wieloletni, kilkumiesięcz-
ny i tygodniowy. W biznesie to konieczne. A do tego jest
codzienność, dom, trzeba znaleźć czas na relaks, zajęcia
dzieciaków. Lubię tę różnorodność i kontrolowany chaos.
Ale dbam też o to, żeby się nie przepracować, zachować
zdrowy balans i budzić pasje w moich dzieciach. W tym
roku w córce odkryliśmy talent baletowy, a syn dostał
się do drużyny piłkarskiej! A gdy coś mi nie wychodzi,
analizuję, dlaczego nie ułożyło się po mojej myśli. Wiem,
że ta cała buchalteria brzmi skomplikowanie. Ale bez
tego nie da się iść do przodu. To zdecydowanie najlep-
szy czas mojego życia jak do tej pory. I bardzo nie chcę,
żeby to poczucie minęło. Niech już zawsze będzie
najlepszy czas.
ROZMAWIAŁ:
KRZYSZTOF KWIATKOWSKI
dziennikarz, krytyk filmowy, nominowany do nagrody Grand Press

Rekrutacja na Studium Nauczycielskie MBSR

(Mindfulness Based Stress Reduction)
Szkolenie Polskiego Instytutu Mindfulness oraz Institute for Mindfulness-Based Approaches

Na kursy MBSR w całej Polsce zgłasza się coraz więcej osób, które:
• cierpią na długotrwały stres zawodowy, zagrożone wypaleniem • zmagają się z psychosomatycznymi objawami stresu
• doświadczają kryzysów – osobistych, zdrowotnych, partnerskich • szukają swojej drogi życiowej, pragną żyć pełnią życia.

Certyfikat nauczyciela MBSR wnosi w życie i pracę przeszkolonych:

• uprawnienia do prowadzenia treningów w UE i USA • rozwój własnego potencjału osobistego i zawodowego
• integrację swoich doświadczeń i kompetencji • możliwość wzbogacenia swojej oferty zawodowej o realizację programu:
– uznanego za skuteczną metodę wspierającą leczenie chorób i zaburzeń o charakterze psychosomatycznym,
– należącego do głównego nurtu psychologii behawioralno-poznawczej,
– stosowanego w wielu dziedzinach życia społecznego,
– wspierającego kreatywność osobistą i dobrostan,
– nowatorskiego lecz coraz bardziej popularnego na naszym rynku.

Poznaj szczegóły i zarezerwuj miejsce w grupie rozpoczynającej szkolenie we wrześniu 2018.

www.polim.pl • e-mail: info@polim.pl • tel: 600 837 898

Polim_Coaching_0118_poziom.indd 1
FC_1801_Roma_Gasiorowska-230_hr_p006 7 20/12/2017 11:09
22/12/17 16:43
 PRACA STREFA ZAGROŻENIA

Akcja społeczna „Strefa zagrożenia” magazynu „Coaching” ma na celu nagłośnienie negatywnych zjawisk,
które kłócą się z ideą rozwoju zawodowego, takich jak wyzysk, dyskryminacja, przemoc psychiczna.
Partnerami naszej akcji są: Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego i Forum Odpowiedzialnego
Biznesu, we współpracy z Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym.

MAŁGORZATA FIEJDASZ-KACZYŃSKA
Dziennikarka, specjalizuje się w tematyce społecznej,
publikowała m.in. w „Newsweeku”, „Przekroju”,
„Elle”, „Harper’s Bazaar”.

CZYJA WINA,
TEGO WSTYD
Mierzenie się z molestowaniem seksualnym w pracy
to jak walka Dawida z Goliatem. Wprawdzie
jedna strona wydaje się silniejsza, ale wynik pojedynku
wcale nie musi być przesądzony
ILUSTRACJA: MARCIN BONDAROWICZ

P
rzypomnijmy: był początek jesieni, kiedy
ruszyła lawina oskarżeń. Gdyby temat
nie dotyczył samego crème de la crème
amerykańskiego show biznesu, pewnie
z czasem by przycichł. Ale ponieważ
ofiarami w tej sprawie były m.in. Uma
Thurman i Gwyneth Paltrow, a sprawcą molestowania
seksualnego potentat filmowy, producent Harvey Wein-
stein, lawina pociągnęła za sobą kolejne kamyki. Po tym,
jak gwiazdy oznajmiły, że obecnie 65-letni założyciel
Miramax, korpulentny, szpakowaty pan miał w zwycza-
ju zapraszać je na spotkania rzekomo dotyczące spraw
zawodowych, podczas których oczekiwał relaksacyjnego
„masażu”, w USA ruszyła akcja #metoo.
I tak kwestia molestowania seksualnego w pracy roz-
lała się po całym świecie, docierając także do Polski. Na
jaki grunt trafiła jedenaście lat po aferze opisanej przez
Marcina Kąckiego w głośnym reportażu „Praca za seks
w Samoobronie”? Czy jesteśmy dziś bardziej świadomi,
wyedukowani, znamy swoje prawa pracownicze? Wie-
my, czym jest molestowanie seksualne w pracy i jak je
zwalczać?
CZEKOLADKI W TWOICH USTACH
Na początek dobra wiadomość: jeśli chodzi o samo do-
strzeganie zjawiska, jest wyraźny postęp. Jeszcze w 2001
roku CBOS przeprowadził badania, z których wynika-
ło, że ledwie co piąta osoba dostrzega w miejscu pracy
lub na uczelni nieodpowiednie, naruszające godność
uwagi o podtekście seksualnym. „Respondentki lepiej
wykształcone częściej przyznają, że zdarzyło im się być
obiektem niewłaściwych zachowań seksualnych” – pisał
w komentarzu do badań Michał Wenzel i konkludował,
że prawdopodobnie mają one mniej zahamowań przed

60 STYCZEŃ–LUTY 2018

1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie-210_hr_p001 2 20/12/17 18:13

 ujawnianiem takich zdarzeń niż kobiety słabiej wykształ-
cone, które częściej zaliczają molestowanie „w poczet
głupich żartów i tzw. końskich zalotów”. Wyniki wska-
zywały na to, że molestowanie w miejscu pracy dotyczy
szczególnie najmłodszych zatrudnionych, niemal wy-
łącznie kobiet. Mniej więcej co dziesiąta przyznawała,
że przełożony naruszył granice jej prywatności. Prze-
nieśmy się do roku 2018. Według badań prowadzonych
1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie-210_hr_p002 3
na Uniwersytecie SWPS w Sopocie molestowanie w pracy
dotyczy już od 66 do 78 proc. Polaków, przy czym respon-
denci lepiej radzili sobie z rozpoznaniem molestowania,
mając do dyspozycji ściągawkę, czym ono jest – definicja
tego zjawiska, z czego nie każdy zdaje sobie sprawę, jest
bowiem dość szeroka.
Katarzyna Bogatko z Polskiego Towarzystwa Prawa
Antydyskryminacyjnego przyznaje, że chociaż hasło
61
20/12/17 18:13
 PRACA STREFA ZAGROŻENIA
„molestowanie seksualne” w powszechnym odczu-
ciu kojarzy się z naruszeniem cielesności, a nawet
gwałtem, to w świetle kodeksu pracy molestowaniem
może być także zwracanie się do kogoś per „kotku,
kochanie”, bawienie się częścią garderoby, mierzenie
wzrokiem z góry na dół czy wieszanie erotycznych pla-
katów w biurze. Wszystko, co zdaniem drugiej strony
wpływa w środowisku zawodowym na jej godność.
Także sprośne aluzje, opowiadanie seksistowskich
dowcipów, niestosowne uwagi na temat wieku, ubioru,
uczesania, a nawet sytuacji rodzinnej.
„Prawo jasno stawia kwestie równości” – podkreśla
Bogatko. Polski kodeks pracy mówi, że jedną z form
dyskryminacji ze względu na płeć jest właśnie mole-
stowanie seksualne rozumiane – uwaga! – jako „każde
niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym
czy też odnoszącym się do płci pracownika, którego
celem lub skutkiem jest naruszenie godności”. Mieś-
ci się w tym także, jak zauważa Katarzyna Bogatko,
„stwarzanie wrogiej, poniżającej, upokarzającej atmosfery
w pracy”.
Wspomina, jak parę lat temu zgłosiła się do PTPA
dziennikarka telewizyjna, która opisała, że podczas spo-
tkania pracowników otrzymała od przełożonego wyróż-
nienie w postaci pudełka czekoladek. Tyle że w kształcie
męskich narządów płciowych. Wyraziła sprzeciw w ten
sposób, że przekazała je dalej, mówiąc: „To nagroda dla
całego zespołu” – relacjonuje Bogatko – na co wręczający
stwierdził: „Tak, jednak najładniej wyglądałyby w twoich
ustach”. Na skutek interwencji PTPA został odsunięty od
pracy w tym gronie.
ŹLE ROZUMIANA LOJALNOŚĆ
Można powiedzieć, że bohaterka tej historii zachowała
się niemal wzorcowo, bo nie dość, że od razu zareago-
wała, to jeszcze zawiadomiła organizację pozarządową
(chociaż jej naturalnym sojusznikiem w tej sprawie powi-
nien być dział HR). Zazwyczaj jednak ofiary molestowa-
nia opisują swoją reakcję słowami: „zamurowało mnie”,
„zesztywniałam”, „nie wiedziałam, co odpowiedzieć”.
Wiem coś o tym, bo pracując kiedyś jako asystentka
dużo starszego ode mnie reżysera, usłyszałam – nie wiem,
jak to nazwać, bo przecież nie komplementem – uwagę.
Siedzieliśmy obok siebie w taksówce, było lato, miałam
na sobie sukienkę. Reżyser wlepił wzrok w mój dekolt
i skonstatował rzeczowo: „Małe cycki, tak jak lubię”. Potem
zdarzało mi się nawet opowiadać tę sytuację znajomym
w formie anegdoty. Było w tym pewnie coś z odruchu
obronnego – drwisz z czegoś, czego nie musisz się obawiać,
62 STYCZEŃ–LUTY 2018
1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie-210_hr_p003 4
CZYJA WINA, TEGO WSTYD
DLACZEGO TO NA MNIE
TRAFIŁO? MOŻE GO
SPROWOKOWAŁAM?
BICIE SIĘ Z TAKIMI
MYŚLAMI SAM NA
SAM TO NAJGORSZE,
CO MOŻNA ZROBIĆ
dystansujesz się, odzyskujesz kontrolę nad sytuacją. Dziś
wiedziałabym, jak odpowiedzieć temu panu, choć nie są-
dzę, by moje hipotetyczne riposty nadawały się do zacy-
towania na łamach „Coachingu”. Ale wtedy? Byłam tak
zaskoczona tym, że można wyskoczyć z równie żenującym
tekstem, że jedynie krzywo na niego spojrzałam, a potem
pilnowałam, by komunikacja między nami nie wkraczała
na pozazawodowe tory.
Weźmy inny przykład z bliskiego otoczenia – jedna
z moich znajomych pracująca w stowarzyszeniu, którego
szef poruszał się na wózku inwalidzkim, opowiedziała
mi, że mężczyzna ten ma w zwyczaju „niechcący” strącać
coś z półki na swoje kolana, konkretnie: w okolice krocza,
i prosić o pomoc w podniesieniu. Nie wiedziała, jak się ma
zachować w tej sytuacji.
Wpisy z hasztagiem #metoo #jateż odnoszące się do
spraw zawodowych wrzuciło na Twittera czy Facebooka
wiele kobiet, w tym znanych – w Polsce np. Paulina Mły-
narska, a we Francji dziennikarka Sandra Muller, która
opisała, jak szef skomentował wygląd jej piersi i zapro-
ponował seks.
„Myślałam, że nie mam w tej sprawie nic do powiedze-
nia. Ale wtedy stwierdziłam: Chwila, przecież mam sto
takich historii” – skomentowała aktorka Natalie Portman,
dodając, że dyskryminacji lub molestowania doświadczała
niemal wszędzie, gdzie pracowała, chociaż początkowo nie
była tego świadoma: „I myślę, że wiele osób dopiero teraz
zdaje sobie z tego sprawę, przypomina sobie o rzeczach,
z którymi po prostu się pogodziły. Myślę, że to część ca-
łego procesu” – stwierdziła Portman.
20/12/17 18:13
 5 KROKÓW: JAK REAGOWAĆ
NA MOLESTOWANIE SEKSUALNE W PRACY?

KROK 1:
ZAUFAJ SWOJEJ INTUICJI.
Jeśli czujesz się poniżona czyimś
zachowaniem, masz prawo wyrazić
skarbie, kochanie). Dlatego trzeba jej
o tym powiedzieć wprost: „Przeszka-
dza mi, jak tak do mnie mówisz, wo-
lał(a)bym, żebyś zwracał(a) się do
mnie po imieniu” (lub na pan/pani,
się przygotować do rozmowy. Dzięki
temu sprawisz wrażenie osoby, która
kieruje się racjonalnymi przesłankami,
a nie tylko emocjami.

KROK 5:
sprzeciw. To nie jest prywatna krucja- w zależności od tego, jakie formy obo-
ta – obowiązek zapewnienia takiego wiązują w pracy).
środowiska pracy, w którym każdy ZNAJDŹ POMOC

jest traktowany równo bez względu
na płeć, leży po stronie pracodawcy.
Przełożony lub dział HR są pierwszymi
instancjami, do których należy zgłosić
przypadek molestowania seksualne-
go (koniecznie na piśmie, z potwier-
dzeniem odbioru). Dzięki temu, jeśli
w przyszłości dojdzie do rozprawy
sądowej, unikniesz pytań, dlaczego
najpierw nie przedstawiłaś sprawy
w firmie.
KROK 3:
POSZUKAJ SPRZYMIERZEŃCÓW.
Podziel się swoją refleksją ze współ-
pracownikiem, który ma też do czy-
nienia z molestującą osobą. Prawdo-
podobnie jest narażony na podobne
zachowania ze strony tego człowie-
ka, tylko nie mówi o nich z powodu
wstydu. Razem zdziałacie więcej
– w grupie siła.
POZA FIRMĄ.
Jeśli uważasz, że twoje uwagi nie przy-
noszą rezultatu lub wręcz zaogniają
sytuację (według brytyjskiego związ-
ku pracowniczego TUC indywidualne
reakcje ze strony molestowanej osoby
w 80 proc. przypadków niczego nie
zmieniają, a w 18 proc. pogarszają
sprawę) i wyczerpała/eś możliwość
rozwiązania tej sprawy w firmie, zgłoś
problem do najbliższej organizacji
zajmującej się mobbingiem lub do

KROK 2:
NIE MILCZ, NIE BAGATELIZUJ.
REAGUJ.
Osoba, której zachowanie w twoim od-
czuciu podpada pod molestowanie,
może nie zdawać sobie z tego sprawy
(przykład: lekceważona często kwestia
zdrobnień typu córciu, dziewczynko,
KROK 4:
ZBIERAJ DOWODY.
Notuj zachowania, które uważasz za
przejaw molestowania, archiwizuj
maile, w których dochodzi do nie-
stosownych „żartów”, postaraj się
o świadków tych zajść. Pozwoli ci to –
po zgłoszeniu sprawy w firmie – lepiej
prawnika specjalizującego się w pra-
wie pracy. W sieci jest sporo adresów
kancelarii, które udzielają pierwszej
porady za darmo. Skonsultuj z nimi
przypadek, kiedy osobą molestującą
jest szef, przez co walka z molestowa-
niem seksualnym w firmie wydaje ci
się z góry skazana na porażkę. Razem
opracujecie strategię działania.

Przykładów nie ma co mnożyć, bo zna je znakomita
większość kobiet. Są potrzebne po to, by przejrzeć się w lu-
strze cudzych doświadczeń i stwierdzić: ona też i #jateż.
Jak wyliczono, w ciągu doby od zainicjowania akcji przez
aktorkę Alyssę Milano, która pierwsza napisała #metoo,
posty z tym hasztagiem pojawiły się na samym Facebooku
aż 12 milionów razy. „Kiedy popatrzycie na liczbę wpisów
pod hasztagiem #jateż, może spróbujecie postawić się
w naszej, waszych dziewczyn, żon, mam, córek, koleżanek
sytuacji. Zmiana na lepsze jest w Waszych rękach” – za-
apelowała na swoim profilu Paulina Młynarska.
Wsparcie jest ważne, bo jak zauważa seksuolog Joan-
na Choińska, najczęstszą reakcją na wspomniane wyżej
zachowania są złość, strach, niepokój, utrata poczucia
bezpieczeństwa. Na dłuższą metę – bezsenność, nudnoś-
ci, brak apetytu. Najgorszy jest jednak wstyd – może to ja
zachowałam się prowokująco? Co zrobiłam nie tak? Dla-
czego to na mnie trafiło? Jaki błąd popełniłam? Bicie się
sam na sam z tymi myślami, przemilczanie („i tak mi nikt
nie uwierzy”) to najgorsze, co można zrobić.
Adwokat Piotr Modzelewski z warszawskiej kancelarii
specjalizujący się w sprawach z zakresu prawa pracy radzi,
aby od razu informować kogoś z otoczenia o zachowa-
niach, które naruszają naszą godność.
„Nie można zamykać się w sobie, bo im więcej współ-
pracowników będzie o tym wiedzieć, tym większa szan-
sa, że znajdzie się ktoś, kto nie podda się presji zatajania
prawdy” – mówi Modzelewski, zwracając uwagę, że tego

63

1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie-210_hr_p004 5 20/12/17 18:13

 PRACA STREFA ZAGROŻENIA CZYJA WINA, TEGO WSTYD
rodzaju sprawy są trudne do wygrania w sądzie właś-
nie ze względów dowodowych. „Po molestowaniu
seksualnym rzadko zostaje namacalny ślad. Dowo-
dem na to mogą być zeznania świadków, najczęściej KAŻDY, KTO MA WŁADZĘ,
współpracowników, osób, które mają takiego samego
przełożonego co my i znajdują się w podobnej sytuacji.
Bardzo często zdarza się jednak, że te osoby, czy to ze
względu na źle rozumianą lojalność wobec przełożo- I KIEDY JEJ NADUŻYWA.
nego, czy to na strach o swoje zatrudnienie, boją się
zeznawać. Trudno jest stwierdzić, że ktoś dopuścił się
molestowania w momencie, kiedy jedynymi dowoda-
mi są zeznania ofiary”. Druga rzecz: zanim skierujemy SYTUACJI TO NIE WOJNA
sprawę na drogę sądową, ważne jest, żeby skorzystać
ze środków ochrony w ramach przewidzianych przez
przedsiębiorstwo. Pracodawca ma obowiązek chro-
nić nas przed molestowaniem seksualnym. Dział HR
w korporacji, przełożony wyższego szczebla w małej
firmie – tam należy skierować pierwsze kroki, bo – jak
podkreśla adwokat – „kiedy założymy sprawę w sądzie
i okaże się, że jest to pierwsza instytucja, która dowiaduje
się o tej sytuacji, będzie to postrzegane jako mniej wiary-
godne niż wówczas, gdy wykażemy, że składaliśmy takie
zawiadomienia, a nasz pracodawca nie stanął na wysoko-
ści zadania i nas nie ochronił, tak jak powinien to robić”.
Seksuolog Joanna Choińska zwraca uwagę na różne
formy molestowania. Pierwsze to molestowanie typu
„coś za coś”, którego dopuszcza się osoba posiadająca
dostateczne wpływy, by mamić swoją ofiarę perspekty-
wą awansu, podwyżki, zatrudnienia kogoś znajomego.
To właśnie przypadek Weinsteina, który czuł się Bogiem,
rozdając role hollywoodzkim gwiazdom. Ten typ mole-
stowania może się łączyć z szantażem: „jeśli
nie pójdziesz ze mną do łóżka, to zoba-
czysz”. Druga forma molestowania
to tzw. wrogie środowisko. To cała
gama zachowań związana z niby-
-adorowaniem wybranej osoby,
a tak naprawdę okazywaniem jej,
kto tu sprawuje kontrolę. Służy
temu dotykanie, czynienie seksu-
alnych aluzji, komentowanie wy-
glądu. I wreszcie najbardziej chyba
64 STYCZEŃ–LUTY 2018
1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie-210_hr_p005 6
WIE, KIEDY JEJ UŻYWA
UJAWNIANIE TYCH
Z LIBIDO, TYLKO
Z DESPOTYZMEM
bolesny i ewidentny przejaw molestowania w miejscu
pracy: używanie płci jako argumentu, często w formie
wątpliwych komplementów: „nikt tak sprawnie nie ujarzmi
tych zaległych faktur jak kobieta”.
Jak reagować na teksty, które – przyznajmy – brzmią
tak żałośnie, że komentowanie ich wydaje się poniżej
poziomu? Przede wszystkim nie odpuszczać. Jak radzi
Agnieszka Sznajder z Fabryki Dobrych Praktyk, poufałe
zwroty typu „kochanie, złotko, skarbie” lub zdrobnienia
„rączka, nóżka” można ośmieszyć, stosując analogiczne
sformułowania w stosunku do nadawcy. Na teksty „Uparta
jak baba”, „Kobieta zmienną jest” itp. można odpowiedzieć
po prostu „Nie życzę sobie tego typu określeń”. A na mie-
rzenie wzrokiem z góry na dół, wyzywające spojrzenia od-
powiedzieć wprost: „Te spojrzenia mnie krępują. Możemy
skupić się na meritum sprawy?”.
Brak reakcji na najdrobniejsze nawet uwagi, które
w intuicyjny sposób postrzegamy za niestosowne, buduje
klimat przyzwolenia, a właśnie w takim klimacie najbar-
dziej pleni się molestowanie
seksualne. Bo przecież, jak
napisała na łamach dwu-
tygodnika Joanna Krakow-
ska, współautorka książki
„Soc, sex i historia”, „nikt
nie ma złudzeń, że nie
chodzi o seks, lecz o wła-
dzę. O władzę nad drugim
człowiekiem, czasem tylko
administracyjną, a czasem
20/12/17 18:13
 fizyczną – nad ciałem, losem, karierą, a najgorzej, gdy nad
emocjami. Każdy, kto ma władzę czy przewagę, wie, kiedy
jej używa i kiedy jej nadużywa. Ujawnianie tych sytuacji
to nie wojna z libido, tylko z despotyzmem”.

PAN Z WARZYWNIAKA A SZEF

Jesteśmy coraz bardziej świadomi procesów przemoco-
wych, wiemy, jak reagować, znamy swoje prawa. Dla-
czego więc ich egzekwowanie wciąż bywa kłopotliwe?
Spróbujmy spojrzeć na to szerzej, wychodząc poza śro-
dowisko pracy.
Pisarka i reżyserka filmów dokumentalnych Beatrix
Campbell zauważa na łamach „Guardiana”: „Wiele kobiet
nigdy nie zgłasza molestowania z powodu kontekstu, kul-
tury, w jakiej żyjemy”. (…) „Sprawa Weinsteina jest tak pora-
żająca dlatego, że wszyscy karmimy tę kulturę – oceniamy
aktorki, ich wiek, urodę, bycie sexy. Jak mamy się cieszyć
swoją seksualnością bez wkupywania się w kulturę, w któ-
rej kobiety są poniżane i zredukowane tylko do tego?”.
Jak dodaje inna pisarka i obrończyni praw kobiet Na-
tasha Walter, nie da się uciec od tematu molestowania
seksualnego bez skonfrontowania się ze stereotypem fe-
ministki, której nie śmieszą dowcipy Woody’ego Allena
takie jak ten: „Teraz każdy mężczyzna, który puści oko do
kobiety, powinien bać się prawników”. „To trywializuje
całą sprawę. Oczko, które ci puszcza sprzedawca w wa-
rzywniaku, to nie to samo, co oczko od szefa, który cię
może zwolnić” – argumentuje Walter.
Na szczęście rozumie to coraz więcej ludzi. Tygodnik
„TIME” postanowił nie przyznawać nagrody człowieka
roku 2017 jednej osobie, ale całej rzeszy kobiet, które mia-
ły odwagę ujawnić przypadki molestowania seksualnego
w ramach akcji #metoo. To ważny, wzmacniający gest.
Bo przecież akcja #metoo to nic innego jak „terapia
wstydu dla ofiary i transfer wstydu na sprawcę”, co za-
uważyła na łamach wspomnianego już dwutygodnika Jo-
anna Krakowska, nie ukrywając: „Czy będą z tego nowe
ofiary? Będą. Będą osobiste rozgrywki, będą odwetowe
akcje za nieudane związki, zdrady i niespełnienia. Tak jest
zawsze, gdy rusza lawina”. I ta lawina jest najwięk-
szym sprzymierzeńcem Dawida w walce z Goliatem.

Partnerami naszej akcji są: Polskie Towarzystwo Prawa

Antydyskryminacyjnego i Forum Odpowiedzialnego Biznesu,
we współpracy z Polskim Towarzystwem Psychiatrycznym.

co0118_210_v1_1801_Strefa_zagrozenia_molestowanie.indd 7 22.12.2017 09:45

 PRACA WYWIAD

TRUDNO
WYMÓWIĆ
MIŁOŚĆ
Piękna Szatatanka, czyli Justyna
Sobczyk i jej wyjątkowe plemię
z Teatru 21 zapraszają do Downtown
i tworzenia społeczeństwa różnorodnego,
w którym nie boimy się siebie nawzajem.
Utopijne? Niekoniecznie
MAŁGORZATA FIEJDASZ-KACZYŃSKA: Gdybyś mogła sobie
nadać indiański przydomek, to co by to było?
JUSTYNA SOBCZYK: Ale ja dostałam już taki przydomek
od aktorów. Przy okazji pracy nad spektaklem „Indianie”
nadawaliśmy sobie imiona i zespół przegłosował dla mnie
imię „Piękna Szatatanka”. Ponieważ propozycja padła od
Piotra, który niewyraźnie mówi, to dopytywaliśmy: „Czy
to Szatanka? Szamanka?” „Nie, Szatatanka”, potwierdził.
Niesamowite, jak często w propozycjach naszych aktorów,
które są intuicyjne, czają się ukryte znaczenia (tatanka w ję-
zyku Indian Dakota oznacza bizona, byka – przyp. red.).
Zespół utwierdził cię w roli wodza?
M.F.-K.:
Utwierdził mnie w poczuciu odpowiedzialno-
J.S.:
ści, bo jak się prowadzi teatr przez dwanaście lat, to ta
odpowiedzialność jest już inna niż na początku, chyba
trudniejsza. Dość wcześnie odkryłam, że nie chcę po-
nosić jej sama, bo nie o to chodzi.
M.F.-K.: A o co chodzi?
J.S.: O dzielenie się. Wyznaczanie ról innym ludziom i da-
wanie im właśnie poczucia odpowiedzialności – w naszym
przypadku zarówno aktorom, jak i ich rodzicom, współpra-
cownikom. Myślę, że dlatego ten zespół tak długo trwa.
M.F.-K.: Czy wódz „Piękna Szatatanka” mógłby przedsta-
wić swoje plemię?
J.S.: Jest to przede wszystkim grupa przyjaciół, bo wszys-
cy pochodzą z jednej szkoły, Zespołu Społecznych Szkół
Specjalnych „Dać szansę”. Jest to też grupa, która w więk-
szości ma jeden chromosom więcej niż pozostali ludzie.
Czyli są to osoby z zespołem Downa, ale też autystyczne.
Ostatnio dołączyła do nas licealistka, więc coraz trudniej
– co jest wspaniałe – scharakteryzować naszą grupę po-
przez niepełnosprawność. W jeszcze innych słowach, to
aktorzy i twórcy, którzy od dłuższego czasu poruszają się
po terytorium teatru, rozumianym jako miejsce rozmów,
pracy, spotkań, rozwoju. Czasami używam słowa mafia,
bo jak ktoś dołącza do Teatru 21, to raczej nie ma ochoty
z niego odejść.

66 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_DAWN-213_hr_p001 74 21/12/17 11:04


M.F.-K.: Na waszych przedstawieniach jest zawsze kom-
plet widzów. Co im daje kontakt z waszym teatrem?
J.S.: Myślę, że otwiera im świat. Pozwala na spotkanie
z ludźmi, z którymi się wcześniej nie zetknęli, tzn. widzieli na
ulicach osoby z zespołem Downa, ale nigdy nie słyszeli, co
mają do powiedzenia. W początkach istnienia Teatru 21 były
głosy, że ludzie nie chcą oglądać naszych spektakli, bo „tyle
cierpienia naraz”, „tyle osób niepełnosprawnych w jednym
miejscu”. Że to za mocne. Ja uważam, że dzięki takim reak-
cjom można się wiele dowiedzieć o sobie i o społeczeństwie,
którego jesteśmy częścią – bo dlaczego jakiś widz przesiada
się z pierwszego rzędu do ostatniego? Czego się boi?
No właśnie, czego boją się widzowie?
M.F.-K.:
Najczęściej boimy się siebie wówczas, gdy się nie
J.S.:
znamy, więc nie wiemy jak się zachować. Ludzie mają wy-
obrażenie, że osoby z zespołem Downa są emocjonalne,
nieprzewidywalne. Że nie przestrzegają pewnych zasad,
że mogą przekroczyć jakąś ramę, w której chcemy się ze
sobą spotykać, że potrafią nagle przytulić kogoś mocno.
FC_1801_DAWN-213_hr_p002 75
Próba Teatru 21. W styczniu
i lutym można obejrzeć
spektakle Teatru 21 na de-
skach warszawskich teatrów:
Powszechnego („Superspek-
takl”), Studio i w sali Instytu-
tu Teatralnego (w obu tych
miejscach przedstawienie
„Ja jestem ja”).
www.teatr21.pl
M.F.-K.:Boją się, że ktoś ich przytuli?
Tak jesteśmy wychowywani, że od dzieciństwa
J.S.:
oduczamy się komunikacji ciałem – w szkole przez dłu-
gi czas siedzimy unieruchomieni w ławkach, podczas
przerw nie można biegać, w miejscach publicznych nie
wolno głośno się śmiać, itd. Tych zakazów jest mnóstwo.
W naszej pracy zwraca uwagę to, że jesteśmy ze sobą na-
prawdę blisko. Nie przestrzegamy dystansu na poziomie
ciała, formy per pan/pani. Jest za to dużo emocjonal-
ności, bliskich relacji. Pamiętam scenę z Teatru Studio,
kiedy przechodził obok nas Grzegorz Bral, wówczas
dyrektor artystyczny tej instytucji, i usłyszał od moich
aktorów pytanie: „Cześć, kim jesteś”? „Dyrektorem tego
teatru” – odpowiedział, co spotkało się z entuzjastycz-
nym przyjęciem: „Ale masz szczęście! A masz żonę?”
„Tak”. Tutaj entuzjazm sięgnął już zenitu: „Ty to jesteś
MAGDALENA HUECKEL
szczęściarz!!!” Ostatnio po spektaklu jeden z aktorów
przytulił dyrektora Teatru Powszechnego Pawła Łysaka
tak, jakby to był jego kumpel. Aktorzy T21 nie patrzą na
ludzi poprzez pryzmat funkcji, jakie pełnią, to nieistotne.
67
21/12/17 11:04
 PRACA WYWIAD TRUDNO WYMÓWIĆ MIŁOŚĆ

Wracając zaś do lęków – zaobserwowałam lęk nauczy-

cieli przed tym, że ich uczniowie zachowają się niesto-
sownie. Zdarzyła się raz sytuacja, którą bardzo przeżyłam,
takiego skumulowanego śmiechu. Minęły trzy lata, a to
wciąż we mnie siedziało, byłam załamana. Na widowni
z dwieście osób, reakcja urosła do wielkiej kuli śniegowej.

Opowiesz o tym?
M.F.-K.:
To było przy spektaklu „Portret”. Jedna z naszych
J.S.:
aktorek wygłasza w nim monolog, którego tematem jest
miłość. Nawet nie rozumiemy tego monologu, ale ja mam
teorię, że nie rozumiemy wielu języków, i to nasz pro-
blem, a Teresa ma prawo się wypowiedzieć. Siedziałam
z boku, widziałam, że na widowni uruchomił się śmiech,
który coraz bardziej narasta, i narasta, i zareagowałam
w ten sposób, że kiedy Teresa skończyła mówić, weszłam
na scenę. To była taka spontaniczna forma interwencji,
zaczęłam swój monolog: „Ja mówię o miłości, a ty się
śmiejesz”… Publiczność powoli się wyciszała, ale było
we mnie bardzo dużo złości.

M.F.-K.: Jak zareagowała reszta zespo- JUSTYNA SOBCZYK

Założycielka Teatru 21 i reżyserka wszystkich jego
łu i Teresa?
J.S.: Aktorzy profesjonalnie do-
spektakli, ale nie tylko, bo latem w krakowskim
Starym Teatrze wyreżyserowała „Szewców”,

prowadzili spektakl do końca, ukło-

o których recenzent „Newsweeka” pisał: „Prócz
aktorów Starego na scenę wkraczają „uczestnicy

nili się i zeszli ze sceny. Natomiast

projektu Witkacy”, aktorzy Teatru 21. Ich celne
komentarze, nieraz zaskakujące spostrzeżenia

mama Teresy wypracowała z nią taki

i uwagi do gry kolegów po fachu, po mistrzowsku
rozbrajają wszelkie zadęcie”.

system komunikacji, że ona każdego

Jest absolwentką pedagogiki specjalnej UMK
w Toruniu, wiedzy o teatrze w warszawskiej

dnia rysuje w domu mandale. Kie- w ideę społeczeństwa różnorodnego,

Akademii Teatralnej oraz pedagogiki teatru na
berlińskim Universität der Künste. Przedstawie-

dy zobaczyła jej mandalę tego dnia, w którym się wzajemnie szanujemy.

nia Teatru 21 można oglądać m.in. w Teatrze
Powszechnym i Nowym Teatrze w Warszawie,

zadzwoniła do mnie, żeby zapytać, A przy tej okazji uświadomiłam sobie,

gdzie 9 grudnia miała premierę najnowsza sztuka
w reżyserii Justyny Sobczyk pt. „Indianie” (drama-

co się stało. Opowiedziałam jej, jaką że to aktorzy są przede wszystkim na-

turgia: Justyna Lipko-Konieczna).

mieliśmy sytuację w teatrze. Przy- rażeni na różne reakcje widzów. Mnie

niosła mi potem tę kartkę – całą w ciemnych kolorach,
ze środkiem „wyżartym” kredkami. Aktorzy wymyślili
wtedy, że Teresa mówi w charakterystyczny sposób, bo
przyjechała z Wietnamu, po prostu mamy obcokrajowca
w teatrze. I tak zostaliśmy międzynarodowym zespołem
(śmiech).
M.F.-K.: Zdecydowałaś się wkroczyć na scenę, ale prze-
cież pojawiasz się w przedstawieniach – zapowiadasz,
komentujesz...
J.S.: Kiedy następnego dnia mieliśmy grać „Statek miło-
ści”, jedna z aktorek zapytała: „Czy dzisiaj też będą z nas
się śmiać?”. Powiedziałam, że mam nadzieję, że nie, ale
– zdałam sobie sprawę, że nigdy tego nie wiemy. I to był
DAGNA DĄBROWIECKA
nie ma z nimi na scenie. Zaczęłam więc witać się z pu-
blicznością, przedstawiać nas – że jesteśmy teatrem war-
szawskim, wędrujemy po różnych miejscach; mówić, że
ten spektakl jest o miłości; pytać, dla ilu osób na widowni
temat jest ważny? A czy wiecie, jak w innych językach jest
nazywana miłość? My w przedstawieniu korzystamy ze
słowa l’ amour, bo w zespole są osoby, które różnie władają
językiem, a „miłość” jest bardzo trudna do wymówienia.
Więc zobaczycie czternaście utworów, które krążą wokół
l’amour. Buduję w ten sposób platformę porozumienia.
Uświadomiłam też sobie, że śmiech uczniów na widowni
mógł być reakcją obronną, i pomyślałam, że gdybym zna-
ła tę nauczycielkę, to mogłabym do niej zadzwonić i za-
proponować: „Może przyjdziemy z aktorami do szkoły

właśnie początek moich zapowiedzi. Wziął się z potrzeby i przeprowadzimy godzinny warsztat?”. Jeśli traktuje się
pokazania, że aktorzy nie są sami. Bo ja naiwnie wierzę teatr jako formę spotkania, to trzeba szukać sposobów,

68 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_DAWN-213_hr_p003 76 21/12/17 11:04

 żeby tę relację nawiązywać różnymi drogami. I my to
teraz robimy, organizując warsztaty dla uczniów i dla
nauczycieli, a także rozmowy po spektaklach...
M.F.-K.: Myśleliście o tym, żeby rozszerzyć swoje teryto-
rium i wyjść, dajmy na to, do menedżerów? Albo kadry
zarządzającej?
J.S.: Mieliśmy już takie spotkanie. Firma PWC zapro-
ponowała nam warsztat z autoprezentacji. Wjechaliśmy
z czwórką aktorów windą na jedno z wyższych pięter
wieżowca – w przeciwieństwie do mnie byli zachwy-
ceni wysokością (śmiech). W szkoleniu uczestniczyło
dwanaście osób. Punktem wyjścia było pytanie: dlacze-
go podczas spektaklu widzowie oglądają i słuchają nas
przez 45 minut, a po 10 minutach prezentacji bywa tak,
że ludzie ziewają, są znudzeni, itd.?
M.F.-K.:Dlaczego?
J.S.: Odpowiedź jest prosta. Jeżeli mówisz o czymś,
co dla ciebie jest ważne, to się w to angażujesz, a my
cały czas staramy się szukać tematów, które są dla ak-
torów istotne, aktualne. To się przekłada na spektakl,
który jest współtworzony przez wszystkich na każdym
etapie. Często mówię na zakończenie, że w tym teatrze
to widzowie wychodzą pierwsi, dlatego że aktorzy chcą
być jak najdłużej na scenie.
M.F.-K.: Odwołując się do tytułu waszych warsztatów
„O!Swój” – jakie lęki oswajacie?
J.S.: Dochodzą coraz to nowe tematy, także takie,
które mogą być dla widza niekomfortowe – nagość
osoby z niepełnosprawnością, jej cielesność, dorosłość.
Jedna z aktorek w „Statku Miłości” tańczy w zmysłowy
sposób – to się ludziom nie łączy: niepełnosprawność
i kobiecość. Nie znają takich obrazów, nie wiedzą, jak
sobie z nimi poradzić. Pojawia się temat dziecka w spek-
taklu „Klauni, czyli o rodzinie”. Z naszych improwizacji
wyniknęło, że jednym z podstawowych mebli w tzw.
mieszkaniu treningowym (mieszkanie, w którym osoby
z niepełnosprawnością przebywają przez jakiś czas,
żeby uczyć się tam samodzielnego życia pod okiem
opiekunów, ale bez obecności rodziców – przyp. red.)
jest łóżko i na scenie odbywa się dialog z fikcyjną pa-
nią prezydent, która stwierdza: „Mam nadzieję, że nie
będzie z tego dzieci”. Na co jedna z aktorek odpowia-
da: „Jak się zdarzy, to na pewno”. A pani prezydent:
„Niech nas Bóg od tego uchroni”. To są nowe tematy
do oswojenia. Potrzeba bliskości, intymności jest dla
każdego tak samo ważna.
FC_1801_DAWN-213_hr_p004 77
M.F.-K.: Czy ty sama musiałaś przełamywać jakiś lęk w pra-
cy z grupą swoich aktorów?
J.S.: Na pewno, ale nie na linii spotkania z aktorami.
Nigdy nie czułam strachu wobec osób z zespołem Dow-
na, wręcz przeciwnie, od czasu studiów marzyłam, żeby
kiedyś spotkać się z nimi w pracy. Mam szczęście praco-
wać z grupą odważnych ludzi! Sama nie wykrzesałabym
z siebie tyle odwagi, aktorzy mi to ułatwili, bo gdy za
pierwszym razem wyszliśmy z przedstawieniem do Te-
atru Dramatycznego w 2009 roku, powiedzieli: już nie
chcemy wracać do sali gimnastycznej. Chcemy grać na
scenie i jeść w bufecie teatralnym. Ja tylko posłuchałam,
co mówią i zaczęłam szukać opcji, żeby to było możliwe.
Wsparł mnie wtedy Maciej Nowak, który był dyrektorem
Instytutu Teatralnego i udostępnił nam salę.
M.F.-K.: Na stronie Teatru 21 jest hasło: twórczość zabija
strach. Odbierając nagrodę Wdechę za 2016 rok po-
wiedziałaś: „nie dajcie sobie wmówić, że coś jest nie-
możliwe”. Myślisz, że jesteś odważniejszym wodzem
niż 12 lat temu?
J.S.: Na sto procent. Wierzę bardzo w to, że jeżeli czło-
wiek ma przestrzeń do tworzenia, to przestaje się bać.
Twórczość daje mu odwagę do tego, żeby robić swoje.
M.F.-K.: Co byś chciała dalej robić? Jakie masz marzenie?
J.S.: Marzy mi się piękna przestrzeń, jakiej nie ma jesz-
cze w Warszawie, nazwałam ją Downtown. Obiekt, któ-
ry łączy w sobie dostępność i nowoczesność, w którym
oprócz nas grają zaprzyjaźnione teatry z Polski i zagranicy;
w którym spotykają się twórcy, gdzie jest miejsce szko-
leniowo-warsztatowe; księgarnia, w której można kupić
książki z obszaru disability studies, wprowadzające inne
myślenie o niepełnosprawności. Miejsce do współpracy
z artystami, dizajnerami i nie wiem kim jeszcze.
M.F.-K.: Gdyby symbolicznie potraktować chromosom
21 jako coś unikalnego, to każdy z nas ma dodatkowy
chromosom?
J.S.: Bardzo bym chciała, żebyśmy w to wierzyli, my
i nasze dzieci. Najgorsze, że kiedyś ktoś wybił nam to z gło-
wy i straciliśmy wiarę, że tak jest. Potem urodziliśmy swoje
dzieci i nawet gdy chcemy im taką prawdę przekazać, to
jesteśmy mało wiarygodni. Dlatego powinniśmy zadbać
o spotkania, które wychodzą poza nasz krąg – to
szansa, że odkryjemy coś, co dawno w nas zasnęło.
ROZMAWIAŁA:
MAŁGORZATA FIEJDASZ-KACZYŃSKA
dziennikarka, specjalizuje się w temtyce społecznej
69
21/12/17 11:04
 PRACA

EWA PĄGOWSKA
Dziennikarka i redaktorka. Lubi wspinaczkę,
planszówki i literaturę dziecięcą.

INSTRUKCJA
OBSŁUGI MAILI
Jak nie utonąć w skrzynce odbiorczej i przekonać
szefa, by nie wysyłał nam niepotrzebnych
wiadomości. Zwłaszcza poza godzinami pracy

M
iałam szefową, która swoim
podejściem do maili sparali-
żowała pracę wszystkich pra-
cowników i przyczyniła się do
fiaska dużego projektu.
Wymagała, by każdy
– bez względu na to, czy był grafikiem, specjali-
stą od marketingu czy informatykiem – wysyłał
maile dotyczące swoich działań do pozostałych
osób, a każdy adresat odnosił się do tego, co na-
pisali inni. Bez względu na to, czy się na tym
znał, czy nie – wspomina 30-letnia Mariola. – Po-
nieważ szefowa nie uznawała sztywnych godzin
pracy – maile przychodziły całą dobę. Wątki się
mieszały, wiele osób odpisywało lakonicznie,
byle tylko mieć z głowy obowiązek „odniesienia
się do sprawy”, więc pozostali niewiele rozumieli
i prosili o doprecyzowanie. Podobno chodziło
o to, byśmy wszyscy nawzajem się kontrolowali.
Taki miała pomysł na zarządzanie. Jedyne co jej
wyszło to skuteczne odciągnięcie wszystkich od
zasadniczej pracy.
Chociaż rzadko mamy do czynienia z tak
ekstremalnymi sytuacjami, jednak trudno by-
łoby znaleźć pracownika, dla którego maile nie
stanowiłyby jakiegoś problemu. Badania prze-
prowadzone na Carleton University w Ottawie
(Kanada) pokazały, że ponad połowa z 1500 badanych
doświadczała przepracowania i stresu głównie związa-
nego ze służbowymi mailami, bo zajmowały one
jedną trzecią dnia pracy!
CO ZROBIĆ, JEŚLI
SZEF ZASYPUJE
NAS MAILAMI?
„Nie ma sensu zaczynać od przedstawiania argumentów
merytorycznych – stracimy tylko czas – radzi dr Sławomir
Jarmuż. – Najpierw trzeba wykorzystać kanał emocjonalny
i zaprosić szefa do wspólnego zastanowienia się nad maila-
mi. Zmienić jego perspektywę. Można np. przyjść i powie-
dzieć: »Mam pewien problem i zastanawiam się, jak ty sobie
z nim radzisz. Co robisz, gdy po powrocie z godzinnego
spotkania zastajesz w skrzynce kilkadziesiąt maili?«. Chodzi
o to, by uwikłać szefa w dialog na temat korespondencji.
Dopiero kiedy poczuje, że też ma problem, można wysunąć
logiczne argumenty przeciwko nadmiarowemu wysyłaniu
maili. Wtedy też warto zaproponować jakieś rozwiązania”.

70 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_MAILE-204_hr_p001 2 20/12/17 15:18


MAILOWY SAVOIR-VIVRE
1. Odpisuj! Nieodpisywanie na maile
nie świadczy o tym, że jesteś Bardzo
Ważnym Szefem tylko raczej Bardzo
Niekulturalnym Szefem.
Często dostajesz ten sam typ maili
z zewnątrz, np. życiorysy osób, któ-
re chcą pracować w waszej firmie?
Przygotuj standardową odpowiedź,
którą będziesz wklejać i wysyłać
np. „Dziękujemy za przesłanie cv, ale
w tym momencie nie planujemy za-
trudnienia nowych osób”.
2. Nie pisz po godzinach pracy. Co-
raz więcej osób może odczytywać
firmowe maile na swoich komórkach,
co często jest źródłem dodatkowego
FC_1801_MAILE-204_hr_p002 3
stresu. Wychodzą wieczorem z kina,
włączają komórkę i dowiadują się, że
np. szef skrytykował raport albo, co
gorsza, każe go na rano poprawić.
3. Nie pisz „witaj”. Językoznawca An-
drzej Markowski w książce „Wszystko
zależy od przyimka” – mówi: „Słowo
»witam« (…) niesie ładunek pewnej
wyższości. Ktoś, kto mówi »witam«
czuje się ważniejszy od kogoś, kogo
wita”. Lepsze jest »dzień dobry«, które,
jak twierdzi Andrzej Markowski, jest
stosowne o każdej porze. Oczywiście
w niektórych przypadkach lepsze bę-
dzie »Szanowny Panie« albo »Szanow-
ny Panie Profesorze«”.
We Francji wprowadzono
„prawo do odłączania się”,
które zakazuje wysyłania
maili, SMS-ów i telefono-
wania po godzinach pracy.
W Polsce także warto
walczyć o to, by szef nie
oczekiwał reakcji na maile
o każdej porze dnia i nocy.
4. Sprawdzaj błędy. Możesz wkleić
maila do aplikacji LanguageTool
(https://www.languagetool.org) – błys-
kawicznie sprawdzi to, co napisałeś
pod kątem różnego typu błędów.
5. Unikaj slangu. Używanie specjali-
stycznego słownictwa w mailach adre-
sowanych do osób, które go nie znają,
świadczy o braku kultury. Dr Jarmuż
radzi też, by zastanowić się nad nie-
którymi skrótami, np. ASAP (tak szybko,
jak to możliwe): „Jeśli pracownik do-
staje maila od szefa, że ma wykonać
SHUTTERSTOCK
zadanie ASAP, to nie wie, czy rzucać
wszystko i zająć się tym, o co prosi szef,
czy wystarczy, jeśli zrobi to nazajutrz”.
71
20/12/17 15:18
 PRACA INSTRUKCJA OBSŁUGI MAILI

JAK SIĘ NIE POGUBIĆ

1. Przemyśl temat. Najgorsze tytuły maili to: „pytanie”, „proś-
ba”, „informacja” itd. Trudno przecież znaleźć w skrzynce
właściwy mail, jeśli wszystkie są zatytułowane „ważna spra-
wa”. „Piątkowe spotkanie” brzmi już lepiej, bo przynajmniej
wiadomo, czego dotyczy.
2. Zadaj sobie dwa pytania: „Co wie osoba, do której pi-
szę?” (jak dokładnie musisz opisać całą sprawę) i „Co ma
się wydarzyć po wysłaniu tego maila?” – czy chcesz tylko
poinformować o czymś, czy może zlecić jakieś zadania
i oczekujesz potwierdzenia, że będzie wykonane.
3. Skróć i doprecyzuj. Dr Jarmuż twierdzi, że pisanie krótkich
precyzyjnych maili to z pewnością sztuka, która wymaga na-
uki, ale „dzięki temu odbiorcy będą otrzymywać dokładne in-
formacje, a my nauczymy się precyzyjnie formułować myśli”.
4. Nie łącz w jednym mailu kilku wątków. Każdy temat
zasługuje na osobny list. Chyba że masz naprawdę sporo
różnych spraw do omówienia, wtedy lepiej porozmawiać
przez telefon.
5. Nie przekazuj dalej. Jednym z bardziej irytujących maili
jest ten, w którym nadawca informuje, że przesyła kore-
spondencję z innymi osobami i prosi adresata o opinię.
Naszym oczom ukazuje się długi ciąg wiadomości, w któ-
rych nie sposób się połapać – kto do kogo co wysłał, kiedy
i na co odpowiedział.
6. Potwierdzaj odbiór maila. Podwładny przesłał ci raport?
Napisz dziękuję, ok, przeczytam do jutra. W przeciwnym
razie nadawca nie będzie wiedział, czy przeczytałeś maila
czy brak odpowiedzi oznacza brak czasu, urlop lub chorobę.

JAK RADZIĆ SOBIE

Z NADMIAREM MAILI
Thierry Breton prezes Atosa, francu-
skiego koncernu z branży informa-
tycznej, był tak zirytowany faktem,
że jego pracownicy tracą na we-
wnętrzną korespondencję mailową
około 20 godzin tygodniowo (tak, ta
liczba to nie pomyłka), że w lutym
2011 roku postanowił wprowadzić
w firmie program „Zero email”.
Wprawdzie nie udało mu się zejść
do zera (a taki był jego 3-letni plan),
ale i tak osiągnął spektakularny efekt
– liczba wewnętrznych maili zmniej-
szyła się o 70 proc. W dokumencie,
który Atos przygotował dla pracowni-
ków, znalazły się cztery żelazne reguły
postępowania z mailami:
1. Zacznij od siebie – zmniejsz liczbę
wysyłanych maili – prosi szefostwo
Atosa i przypomina, że każda akcja
wywołuje reakcję.
2. Każdy mail czytaj tylko raz – i od
razu decyduj, co z nim zrobisz – wy-
rzuć, zajmij się nim i tym, co z niego
wynika (jeśli szacujesz, że zajmie to
maksymalnie dwie minuty) albo wpisz
zadanie na listę rzeczy do zrobienia.
3. Dopasuj kanał komunikacyjny do
potrzeb. „Maile są dobre głównie wte-
dy, gdy chcemy przekazać informacje,
ale jeśli musimy coś przedyskutować,
dojść do wspólnych wniosków, lepiej
się spotkać albo porozmawiać przez
telefon – radzi dr Sławomir Jarmuż,
psycholog, trener biznesu i współ-
założyciel firmy szkoleniowo-dorad-
czej Moderator. – A już na pewno nie
warto mailowo rozwiązywać konfliktu.
Spotkanie zwiększa szansę na poro-
zumienie. Do komunikacji werbalnej
dochodzi niewerbalna, która pomaga
zrozumieć intencje drugiej strony.
Oczywiście czasem jesteśmy tak
wściekli na współpracownika i boimy
się, że podczas spotkania w cztery
oczy mogą nam puścić nerwy, że le-
piej wysłać chłodnego, opanowanego
maila niż ryzykować wielką awanturę”.
4. Ogranicz wysyłanie „do wiado-
mości” (załączanie na „cc”) – w Ato-
sie porównano je do spamowania.
Zanim więc wpiszesz kogoś na cc,
upewnij się, że on chce się tam zna-
leźć i nie oczekujesz od niego żad-
nej reakcji. Jeśli jednak chcesz, by
np. wyraził swoją opinię, wpisz jego
adres w głównym polu odbiorców.
Pamiętaj tylko, że zbyt duża liczba
adresatów może wywołać „efekt wi-
dza” – im więcej świadków jakiegoś
wydarzenia, tym mniejsze prawdo-
podobieństwo, że ktoś zareaguje.
Jeśli wysyłasz mail np. do 5-osobowe-
go zespołu na temat kończącego się
projektu i chcesz, by każdy z członków
coś jeszcze przy nim zrobił, napisz to
wyraźnie, poprzedzając imię znacz-
kiem @, np. @Ania – potwierdź proszę
rezerwację sali konferencyjnej.

72 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_MAILE-204_hr_p003 4 20/12/17 15:18

 SKUTECZNE
SKUTECZNE PROJEKTY
PROJEKTY
TWOJEGO
TWOJEGO BIZNESU
BIZNESU

KURS
KURS TRENERA
TRENERA BIZNESU
BIZNESU
z
z międzynarodową akredytacją
międzynarodową akredytacją ACI
ACI

KURS TRENERA BIZNESU Z MIĘDZYNARODOWĄ AKREDYTACJĄ ACI

Zapraszamy
Zapraszamy – marzec
Zapraszamy ––początek
marzec2018 2018
2018r. r.
r.
Dla pierwszych
Dla pierwszych 3 osób
osób promocja !!! !!!
Dla pierwszych 4 3 osób promocja
promocja !!!
Dni
Dni otwarte
otwarte kursu
kursu trenerskiego.
trenerskiego. Szczegóły
Szczegóły na na stronie
stronie www.gaum.pl
www.gaum.pl
Dni otwarte kursu
Kontakt do opiekuna kursów- tel. 600 061 706 www.gaum.pl
trenerskiego. Szczegóły na stronie
Kontakt
Kontakt do
do opiekuna
opiekuna kursów-
kursów- tel.
tel. 600
600 061
061 706
706

DORADZTWO SZKOLENIA COACHING SZKOLENIA KURSY

DORADZTWO SZKOLENIA COACHING SZKOLENIA KURSY
BIZNESOWE DLA FIRM OTWARTE TRENERSKIE
BIZNESOWE DLA FIRM OTWARTE TRENERSKIE

Firma
Gdańska Akademia Umiejętności Menedżerskich Firma

www.gaum.pl
Gdańska Akademia Umiejętności Menedżerskich jest członkiem:

www.gaum.pl
ul. Derdowskiego 9/4, 80-319 Gdańsk jest członkiem:
ul. Derdowskiego 9/4, 80-319 Gdańsk
tel. (58) 351 44 81, tel. kom. 608 414 802
tel. (58) 351 44 81, tel. kom. 608 414 802
e-mail: biuro@gaum.pl
e-mail: biuro@gaum.pl

GAUM_Coaching.indd 1
GAUM_reklama_KURS_TRENERSKI_12_2016_projekt_5_2_DRUK.indd 1 21/12/2017
21/12/2016 12:57
22:09:34
GAUM_reklama_KURS_TRENERSKI_12_2016_projekt_5_2_DRUK.indd 1 21/12/2016 22:09:34
 Dla absolwentów i  słuchaczy Akademii Psychologii Przywództwa i  Szkoły Mentorów  powstała platforma, dzięki której
PRACA A P P E N D I X będą udostępniane materiały dodatkowe prezentujące zarówno najnowszą wiedzę dotyczącą przywództwa, jak
i  klasykę, rekomendowane przez Jacka Santorskiego i  jego zespół (appx.pl). „Coaching” przyłącza się do tej platformy.

Żeby inni postrzegali nas jako

lidera, nie wystarczy wiedza
i stanowisko. Coraz ważniejsze
stają się kompetencje wynikające
z naszej osobowości

MNIEJ
PSYCHOLOGII
P
od koniec XIX w. po-
wstał w stanie Nowy
JACEK SANTORSKI

Jork ruch edukacyjny,

który wysyłał do ma-
łych miasteczek i na
rolnicze tereny Sta-
nów Zjednoczonych uzdolnionych
mówców, którzy w atrakcyjny spo-
sób rozmawiali z miejscową ludnością
na temat literatury, kultury i religii.
Na uczelniach powszechne stały się
kursy i konkursy sztuki oratorskiej.
W miarę przyrostu przedsiębiorczości
na początku XX w. zaczęła zmieniać
się treść i charakter tych wystąpień:
zdominowały je przedsiębiorczość
i sukces. Pojawiła się też nowa kate-
goria specjalistów handlowych – akwi-
zytorzy i komiwojażerowie, ujmujący
sprzedawcy. Szybko okazało się, że
warto sprzedawać nie tylko produkty,
ale i „osobowość” – stąd był już tylko
krok do wystąpień „motywacyjnych”.

SPÓJNOŚĆ I PRAWOŚĆ
W tym czasie w Ameryce dokonało
się przejście od tego, co historycy

74 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_SANTORSKI-203_hr_p001 56 18/12/17 18:38


kultury nazwali „kultura charakte-
ru”, do „kultury osobowości”. Miejsce
ideału osoby skromnej, pracowitej,
zdyscyplinowanej, prawej i honoro-
wej zajęły osoby przebojowe, ekstra-
wertywne, o wysokim statusie i atrak-
cyjne „scenicznie”. W sukurs przyszli
psycholodzy, rozwinęło się pozytyw-
→ pokora
→ magnetyczny
ne myślenie, psychologia motywacji,
→ obowiązkowość
→ fascynujący
osiągnięć. Z czasem realizm psycho-
→ praca
→ zachwycający
analizy zastąpiła psychologia pozy-
→ honor
→ atrakcyjny
tywna. Mówcy motywacyjni, „energy
→ reputacja
→ entuzjastyczny
speakerzy”, są ich spadkobiercami.
→ normy moralne
→ dominujący
Jednocześnie od czasu odkryć Jima
→ prawość
→ silny
Collinsa zaczęliśmy dostrzegać nowy
→ uczciwość
→ energiczny
wymiar: liderów 5. poziomu, którzy
realizują długoterminowe rezultaty
biznesowe, stają się autorytetami i bu-
dują morale zespołów nie dzięki cha-
ryzmie, lecz swojej determinacji. Za
sprawą Susan Cain, na której książce
„Ciszej, proszę” się tu opieramy, zaczę-
liśmy odkrywać miejsce i znaczenie
introwertyków w biznesie.
Naszym zdaniem, idąc z prądem
najnowszych technologii i psychologii
osobowości, możemy zarazem zwró-
cić się „pod prąd”, do źródeł, w stronę
znaczenia c h a r a k t e r u. A więc
nie tylko, jaki jestem na korporacyjnej
scenie czy w mediach, lecz jaki jestem
w relacjach z bliskimi, jaka jest moja
spójność i prawość w codziennym
życiu, do jakiego stopnia przekra-
czam swój egotyzm w miłości. Przy
takich kryteriach trudniej poczuć się
„mistrzem życia”. Sami musimy usta-
wicznie pracować nad sobą i zmianą
otoczenia w oparciu o prawdziwe, we-
wnętrzne wartości i cele. Jednocześnie
możemy się tym dzielić. Uczyć „zarzą-
dzania sobą”, by stawać się „kimś” dla
ludzi, a nie tylko „energy speakerem”.
JESTEŚ SUMĄ
SWOICH WYBORÓW
Paradoksalne podejście, które rozwi-
jamy w APP, to takie wykorzystanie
psychologii, aby o tej perspektywie
FC_1801_SANTORSKI-203_hr_p002 57
SŁOWA KLUCZE
Prof. Warren Susman, historyk z Rutgers University (New Brunswick, USA),
zbadał, które słowa pojawiały się najczęściej w podręcznikach zachowania
i samodoskonalenia w XIX i XX wieku.
Sukces, poprawa jakości życia, relacje, prestiż i zaufanie są przypisywane
takim cechom i wartościom, jak:
XIX w.
→
→
CHARAKTER
DECYZJE WOLI
WARTOŚCI
„zapomnieć”. Nie poświęcamy zbyt
wiele uwagi psychologii perswazji
i wywierania wpływu, nie zgłębiamy
zagadnień motywowania ani roz-
woju. Psychologiczna perspektywa
pomaga jedynie „ogarnąć siebie”,
poznać siebie, zrozumieć siebie i in-
nych, aby w roli lidera, osobistych
i biznesowych relacjach pozostać
sobą. Ale żeby móc sobie na to po-
zwolić, trzeba być „kimś”.
Zapraszamy do pracy nad swoim
charakterem: świadomością wartości,
wewnętrzną spójnością, tak aby na-
sze deklaracje i realizacja pokrywały
się ze sobą, nad posiadaniem wykra-
czającego poza ego celu („purpose”).
Charakter jest kwestią poszcze-
gólnych wyborów podejmowanych
w ciągłej pracy nad jego kształto-
waniem. Co to w praktyce oznacza?
To, żeby zamiast próbować stawać
się kimś innym, stawać się najlep-
szą wersją samego siebie. Zachęca-
my też do rozważań nad tym, w jaki
sposób bez automistyfikacji i egzal-
tacji podchodzić do roli przywódcy
jak do służby (czyli nie usługiwać
XX w.
„IMAGE”
OBRAZ
WRAŻENIE
czy wyręczać, lecz pozycjonować do
odnoszenia sukcesu poprzez cele,
dyscyplinę, komunikację, wsparcie,
feedback i egzekwowanie). Raczej,
Jak Być, żeby zespół uznał nas za
naturalny autorytet, aniżeli Co Ro-
bić – choć też jest to ważne.
PS. Staram się swoich poglą-
dów nie traktować dogmatycznie
i „wyznaniowo”, dlatego zapraszam
Czytelniczki i Czytelników do lek-
tury ciekawej polemiki z niektórymi
przedstawionymi tu tezami, która
pojawia się w rozmowie z trenerem
mentalnym i mówcą motywacyjnym
Jakubem Bączkiem na stronach na-
szej wspólnej książki „Deter-
minacja. Z prądem i pod prąd”.
WSPÓŁPRACA:
MACIEJ WIŚNIEWSKI
Były partner w strukturach europejskich Deloitte,
prezes zarządów międzynarodowych firm,
absolwent prestiżowych uczelni zagranicznych,
obecnie prowadzi własną działalność consultingową
oraz jest senior trenerem i wykładowcą Akademii
Psychologii Przywództwa.
WIEDZIEĆ WIĘCEJ
MAGDA STAROWIEYSKA
JACEK SANTORSKI, JAKUB B. BĄCZEK
„DETERMINACJA.
Z PRĄDEM I POD PRĄD”
JAROSŁAW SZULSKI & CO, 2017
75
18/12/17 18:38
 UCZEŃ,
A NIE MISTRZ
COACH NIE CZUJE SIĘ JAK MISTRZ, TYLKO JAK ZAANGAŻOWANY UCZEŃ,
KTÓRY CIĄGLE SIĘ ROZWIJA I DZIĘKI TEMU STAJE SIĘ ODPOWIEDNIM
TOWARZYSZEM SWOICH KLIENTÓW W ICH PODRÓŻY DO ZNAJDOWANIA
ROZWIĄZAŃ. O WYZWANIACH, JAKIE STOJĄ PRZED COACHEM, ROZMAWIAMY
Z JOANNĄ KUCHARCZYK-CAPIGĄ Z AKADEMII PWC

Doskonałość w każdym calu – to ma-
rzenie wielu z nas. Wielu z nas wydaje
się, że gdy ją osiągniemy, będziemy
naprawdę szczęśliwi...
...raczej zmęczeni i nieszczęśliwi. Kie-
dy słyszę, że ktoś chce być perfekcyjny
we wszystkim, co robi, jestem szczerze
zaskoczona, bo to może być najlepszy
sposób na to, żeby być niezadowolo-
nym ze swojego życia. Napięcia i stres
związane z perfekcjonizmem skutecz-
nie potrafią odebrać pasję i radość
z codzienności. To czego, każdy z nas
naprawdę potrzebuje, żeby osiągnąć
życiową równowagę, to chwila re-
fleksji, czasu tylko dla siebie, kiedy
możemy zastanowić się, co jest dla
nas ważne, a co niepotrzebnie zabie-
ra naszą uwagę. Nie chcę przez to
powiedzieć, że rozwój i doskonalenie
się nie ma sensu, bo to nieprawda.
Warto rozwijać swoje umiejętności
i dążyć do wyznaczonych celów, bo
to sprawia, że czujemy satysfakcję
i nasze życie staje się pełniejsze. War-
to mądrze definiować cele i świado-
mie wybierać obszary, które chcemy
doskonalić.
Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić.
W końcu dokonanie takiego wyboru
oznacza, że coś będziemy rozwijać,
a z czegoś innego będziemy musieli
zrezygnować. To trudne.
To bywa trudne. Dlatego warto roz-
ważyć, czy nie przyda nam się wspar-
cie. Takim naturalnym towarzyszem
w podejmowaniu wyborów, realizo-
waniu trudnego zadania czy przefor-
matowywania swojego życia może być
coach. Praca coacha jest partnerską
relacją, w pełnym zaufaniu i akceptacji
świata klienta. Jest rodzajem zewnętrz-
nego oka, które patrzy na sprawy klienta
z dystansu i dzięki temu jest w stanie
zwrócić uwagę na różne aspekty, któ-
rych my nie widzimy.
I coach podpowie nam rozwiązanie
idealne?
W żadnym wypadku. Coach nie daje
rozwiązań, a jedynie towarzyszy nam
w ich poszukiwaniu. Tak naprawdę naj-
lepsze rozwiązania są w nas samych,
tylko musimy je odkryć. Spotkania z coa-
chem służą właśnie temu odkrywaniu.
Z własnej praktyki wiem, że równie uda-
na jest sesja z klientem, podczas której
intensywnie rozmawiamy, korzystamy
z narzędzi coachingowych, jak i ta,
podczas której zwyczajnie milczymy. Ta-
kie zatrzymanie się na chwilę i wspól-
ne pomilczenie daje klientowi czas na
refleksję, na zajrzenie w głąb siebie.
W normalnym zabieganiu życiowym
trudno wygospodarować taką chwilę
sam na sam z własnymi myślami i emo-
cjami, a podczas spotkania z coachem
jest na to miejsce. Ten spokój i wycisze-
nie to klucz do tego co ważne, a także
do tego za czym prawdziwie tęsknimy.
To chyba trudne dla coacha, tak sie-
dzieć w ciszy, zamiast dać klientowi
rozwiązanie, które przyszło mu do
głowy?
Czasem trudne, bo każdy z nas ma
w sobie taką naturalną chęć pod-
powiedzenia innym, co powinni ro-
bić, żeby było dobrze. Ale świadomy
coach wie, że nie wie, jak będzie do-
brze. To zajęcie, które wymaga bardzo
dużo pokory i zrozumienia, że najlepsze
rozwiązania zna klient i że my jeste-

FC_1801_Adv-216_hr_p001 2 20/12/17 18:27


śmy tylko jego towarzyszami,
którzy wspólnie wyruszyli na
poszukiwanie istotnych dla
klienta odpowiedzi. Naszą
rolą jest wspieranie klientów
w ich własnych odkryciach,
a nie podawanie im rozwią-
zań na tacy. Dobry coach
kroczy obok klienta i nie wy-
przedza go, bo wie, że ma być
tylko i aż wsparciem.
Jak znaleźć takiego coacha?
Poświęcić chwilę na poszu-
kiwania. Ten czas, który za-
inwestujemy na początku
w poznanie osoby, która ma
być naszym towarzyszem
w dążeniu do wyznaczonego
celu, ma znaczenie dla jakoś-
ci dalszej współpracy. Warto
przede wszystkim sprawdzić
certyfikaty, jakie ma coach
(takim wyznacznikiem jakości
wykształcenia, jakie ma coach
są np. międzynarodowe certyfikaty
International Coach Federation, Euro-
pean Mentoring and Coaching Council),
poczytać trochę o szkole, którą skończył.
Spotkać się z nim i sprawdzić, czy od-
powiada nam jako osoba.
A może nie odpowiadać?
Zdecydowanie tak. Współpraca z coa-
chem ma sens tylko wtedy, kiedy gotowi
jesteśmy się otworzyć i szczerze opo-
wiedzieć o sobie. Dlatego tak ważne
jest, by coach, z którym pracujemy był
tym właściwym. Bo jak w każdej profesji
coach coachowi nierówny. Wiele osób
wyobraża sobie, że idealnie nadawało-
by się na coacha.
A tak nie jest?
Niestety nie. W szkole, którą prowadzę,
dużą wagę przywiązujemy do wyboru
FC_1801_Adv-216_hr_p002 3
kandydatów. Spotykam się osobiście
z każdą osobą, która chce się zapisać na
kurs. Ważna jest dla mnie motywacja,
z którą ludzie mający marzenie, żeby
zostać coachem się kierują. I muszę
powiedzieć, że zdarza się tak, że cza-
sami namawiam na zastanowienie się
jeszcze raz nad swoją decyzją, bo bycie
coachem może być dość obciążającym
i trudnym wyzwaniem dla niektórych
osób. Dlatego ważne jest, by decyzję
o podjęciu takiego wyzwania podej-
mować świadomie. W naszej szkole
cały kurs rozpoczyna się od trzech dni
Mindsetu – rodzaju wstępu do pracy
coachingowej. Kandydaci mają szansę
przekonać się wtedy, na czym tak na-
prawdę polega codzienność coacha.
Zdarza się, że ktoś rezygnuje albo po
prostu przekłada swoje marzenie o by-
ciu coachem na później, gdy stanie się
bardziej dojrzały i gotowy do podjęcia
się tej roli.
ADVERTORIAL
A to naprawdę jest aż tak
duże wyzwanie?
Jakby tak popatrzeć z boku
– to pewnie praca coacha
wydaje się prosta. Spotyka
się z klientem i zwyczajnie
rozmawia, ale tak naprawdę
to zajęcie, które wymaga ciąg-
łego doskonalenia się. Coach
to człowiek, który musi mieć
świadomość, że ciągle może
wiedzieć więcej i że warto
szukać nowych odpowiedzi.
A to trudne. Bo przecież każdy
chciałby móc sobie w pewnej
chwili powiedzieć – OK, jestem
mistrzem w tym, co robię i nie
muszę się dłużej uczyć. Można
powiedzieć, że przekonanie,
że nie wiem czy wiem, jest
jedną z podstaw w coachingu.
Kiedy zapraszam kandydatów
do naszej szkoły, to szczerze
mówiąc największe szanse
mają ci, którzy bez ogródek
mówią, że chcieliby być coachami, ale
mają wątpliwości, czy są na to gotowi.
Takie osoby są otwarte na pracę nad
sobą, na doskonalenie nie tylko swoich
umiejętności ale i refleksję nad swoją
życiową postawą. Bo istotą w pracy
coacha jest wsparcie klienta w jego po-
szukiwaniach, a jest to możliwe tylko
wtedy, gdy samemu wciąż się poszukuje.
A czego pani poszukuje?
Jak wszyscy – najczęściej czasu
(śmiech). Tak naprawdę czas dla sie-
bie i swoich bliskich jest dla mnie jedną
z najważniejszych rzeczy. Dlatego sta-
ram się wygospodarować chwilę tylko
dla siebie, by w spokoju przyjrzeć się
sobie, swoim decyzjom, swoim planom
i zastanowić się, co z tego jest dla mnie
ważne. A potem szukam rozwiązań, któ-
re do tych ważnych rzeczy mnie zbliżają.
I tym poszukiwaniom nie ma końca.
20/12/17 18:27
 SZTUKA
PRACA
BYCIA
MARTA SAWICKA-DANIELAK
dziennikarka, krytyczka literacka, restauratorka,
nauczycielka jogi (z certyfikatem jakości rządu Indii),
autorka książki „Święto trąbek”.
CISZA MA GŁOS
By wypuścić strzałę, musimy naciągnąć łuk.
A im bardziej naciągniemy cięciwę, tym dalej i szybciej
poleci. Taką samą zasadą kieruje się nasze życie.
By poszło do przodu, potrzebne są brak działania. I cisza
R
ok temu wyjechałam na samotną wy-
prawę po Indiach, zostawiając w domu
rodzinę, zwierzęta i pracę. Wiem, co
pomyśleliście. Nie, to wcale nie będzie
kolejna historia w stylu „Jedz, módl się
i kochaj”. Niczego nie rzucałam, a pew-
ne sprawy jedynie odstawiłam na bok, by nabrać dystansu.
Raz na jakiś czas każdy potrzebuje samotności i odskoczni,
którą jedni nazwą resetem, a inni paliwem do działania.
Paliwo to wydaje się tym bardziej kaloryczne im dalsza
geograficznie i kulturowo wyprawa. Tak przynajmniej
myślałam ,dopóki w świątyni, do której regularnie przy-
chodziłam, nie zaczepił mnie pewien starzec: „Czego tu
szukasz?” – zagaił. „Niczego. Chciałam tu tylko pobyć”
– rzuciłam spłoszona, podejrzewając, że mogę powielać
wszystkie stereotypy o znudzonych białych, którzy bawią
się w duchowość. „Bądź gdziekolwiek jesteś. Tym czego
szukasz jest cisza – odpowiedział z uśmiechem sfinksa, za-
pisując to zdanie na trwałe w mojej pamięci. – Nie musisz
zostawać tu, nie musisz jechać dalej. Gdziekolwiek jesteś
znajdź codziennie godzinę dla siebie. Godzinę ciszy. To
zmieni twoje życie” – zabrzmiało proroctwo.
ZATYCZKI TO NIE WSZYSTKO
Cisza? Tak po prostu? Każdy skorzystałby z takiej rady,
gdyby nie fakt, że tkwimy w przymusie mówienia i słucha-
nia, w informacyjnym szumie, w cywilizacji przeładowania
i hałasu. Nasze mózgi odwykły od kontemplacji na rzecz
ciągłego połowu nowych danych. Na świecie jeszcze nigdy
78 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_CISZA-207_hr_p001 2
nie było tak głośno. Przed epoką industrializacji najdonoś-
niejszym dźwiękiem, jaki słyszał człowiek, był piorun. Nagły
huk alarmował i wywoływał natychmiastową reakcję orga-
nizmu, gotowość do ucieczki i walki. Dzisiejsze miejskie
dźwięki powodują podobną stresową reakcję, nawet gdy
sobie tego nie uświadamiamy. Pisk opon, huk śmieciary,
uliczne krzyki – przestajemy słyszeć i rozróżniać źródła
dźwięków, traktując je jako codzienną muzykę tła. Z wrza-
wy wracamy do domu, a tam niemal każdy sprzęt wydaje
odgłosy i walczy o naszą uwagę. Jednak fakt, że nie robi to
już na nas wrażenia, wcale nie oznacza, że nie ma wpływu
na nasze ciała i umysły. „Muzyka” metropolii wprowadza
w nas podobną nerwowość i pośpiech jak kiedyś pioruny
budziły gotowość do ekstremalnych zdarzeń. Hałas jest też
jednym z czynników powodujących choroby cywilizacyjne
o podłożu psychicznym. Jak dowodzą badania, „ogłuszeni”
i zagadani jesteśmy bardziej podatni na reklamy i oddaleni
od naszych faktycznych potrzeb lub mało decyzyjni. Wraz
ze zgiełkiem otoczenia w naszych głowach zadomawia się
chaos. Co więc zrobić by nie zwariować? Natychmiast uciec
w głuszę? Zamiast radykalnych ruchów powinniśmy zacząć
budować zdrowe nawyki, które pozwolą na regularne łado-
wanie akumulatorów ciszą. Drobne codzienne ćwiczenia,
małe wyrzeczenia i dźwiękowy reset co kilka miesięcy uratują
naszą harmonię i jasność umysłu. Ale jak się do tego zabrać?
Weekendowa „ucieczka” z miasta, w dodatku wagonem
w strefie ciszy oraz z najnowszą wersją słuchawek redukują-
cych szumy nie będzie trwałym rozwiązaniem. Bo gdy jesteś
już w puszczy, w SPA czy w swojej samotni, gdy wyłączysz
20/12/17 18:14

albo tylko wyciszysz komórkę, a laptopa, dumny z siebie,
nawet nie weźmiesz, nagle cisza i bezruch, z którymi na
co dzień nie masz do czynienia, mogą przerazić i wywołać
reakcję odwrotną – niepohamowany głód bodźców. Ko-
lejny raz zerkniesz na wyświetlacz telefonu, pomyślisz, że
może warto sobie pomóc, włączając muzykę lub czytając
książkę i zaczniesz się wiercić nie mogąc zrozumieć czemu
na tym odludziu nie ma internetu. Brzmi znajomo? Nagle
zdasz sobie sprawę, że ciszy wcale nie gwarantują zatyczki
w uszach i wyłączone sprzęty, bo w twojej rozgadanej gło-
wie wciąż jest głośno. Cisza to stan umysłu.
Trudno go sprowadzić do chwili obecnej, do porzu-
cenia rozpamiętywania i wyobrażeń tego, co przed nami.
Jeszcze trudniej zostać na dłużej wyłącznie ze sobą, co
w wielu wywołuje lęk. Dlatego do spotkania z ciszą należy
się odpowiednio przygotować. Gdzie bowiem panuje praw-
dziwa cisza? Głęboko w nas samych. A prawdziwą sztuką
jest odnalezienie jej w sobie, bez względu na zewnętrzne
FC_1801_CISZA-207_hr_p002 3
Ciszy nie trzeba da-
leko szukać. Ona jest
w nas. Codzienne
ćwiczenia i dźwię-
kowy reset co kilka
miesięcy uratują na-
szą jasność umysłu.
okoliczności. Thich Nhat Hanh, mistrz zen i autor książki
„Cisza. Siła spokoju w świecie pełnym zgiełku”, zachęca do
praktykowania uważności. Na początek zaleca nawet kilka
minut dziennie, na przykład podczas świadomego, powol-
nego chodzenia. Zatrzymywania się. Koncentrowania na
oddechu. „Mówimy do siebie: »Robiąc wdech, wiem, że
robię wdech«. Uważnie robiąc wdech i wydech, zwracając
uwagę wyłącznie na oddech, możemy wyciszyć w sobie
wszelki hałas – gadaninę na temat przeszłości i przyszło-
ści, tęsknotę za tym, żeby było inaczej, niż jest”. Uważność
możemy uprawiać nawet szczotkując zęby czy ścierając
kurze. Powinniśmy ją wnosić we wszystko, co robimy. Każ-
da czynność wykonywana w pełnym skupieniu jedynie na
niej samej, bez dodatkowych analiz czy rozmów, potrafi
wprowadzić nas w stan medytacji. Stan bycia tu i teraz,
SHUTTERSTOCK
stan pełnej wolności od myśli. Wtedy też każda czynność
stanie się przyjemnością, a my wrócimy do siebie i zyskamy
kontrolę nad swoim życiem.
79
20/12/17 18:14
 SZTUKA
PRACA
BYCIA CISZA MA GŁOS
Nie każdy z nas od razu będzie umiał samodziel-
nie osiągnąć stan wyciszenia. Jednym z rozwiązań są
prowadzone kursy, w czasie których doświadczamy
ciszy pod okiem nauczycieli i poznajemy techniki, ja-
kie potem możemy wykorzystać w domowej praktyce.
„Zanim cokolwiek pójdzie do przodu, najpierw musi
się cofnąć. By wypuścić strzałę, musimy naciągnąć łuk.
A im bardziej naciągniemy cięciwę, tym dalej i szybciej
poleci. Taką samą zasadą kieruje się nasze życie. By
poszło do przodu, potrzebna jest cisza i brak działania.
Regularna obserwacja ciszy sprawia, że wyostrzają się
zmysły, intelekt, emocje i potrzeby. Stajemy się twórczy
i witalni” – przekonuje Swami Jaataveda, światowej
sławy nauczyciel z Indii, prowadzący między innymi
kursy ciszy w fundacji The Art of Living. Po takim kil-
kudniowym kursie ze Swamim, porzuciwszy zarówno
słowa jak i myśli na rzecz jogi, medytacji i zupełnej
bezcelowości, moja rzeczywistość zaczęła się układać
samoistnie, bezwysiłkowo i pozawerbalnie. Nie potrze-
bowałam słów by w ośrodku w Tarasce w prosty sposób ko-
munikować swoje potrzeby, a telepatia działała szybciej niż
najszybszy internet. Takie milczenie, pełne połączenie ze
sobą, które oznacza też brak wszelkich lektur czy pisania, to
jedno z najpiękniejszych doświadczeń w życiu, do którego
potem regularnie się wraca. By tego doświadczyć nie trzeba
od razu zamykać się w aszramie (indyjska pustelnia). W na-
szym obszarze kulturowym podobne techniki proponuje
medytacja chrześcijańska, o której przeciętny katolik wie
niewiele. Ta stara, nieco zapomniana przez Kościół tradycja,
sięgająca IV wieku, została odnaleziona i rozpropagowana
przez benedyktynów. Również opiera się na regularnym,
świadomym oddechu i mantrze, czyli powtarzaniu kilku
tych samych słów, w tym wypadku z Pisma Świętego bądź
tylko jednego słowa, na przykład „Abba” czy „Jezus”. Stąd
znana jest też jako „modlitwa jezusowa”. Ośrodek przy
klasztorze w Lubiniu proponuje nie tylko zorganizowane
medytacje, ale też wiele cennych i darmowych publikacji na
swojej stronie. „Moda przyszła od benedyktynów, Antho-
nego de Mello, Thomasa Mertona, zen i z falą odkryć religii
Wschodu. Takie wyczyszczenie myśli, odsunięcie pragnień
i planów sprawia, że człowiek czuje się jak ponownie na-
rodzony, cieszy się prostymi rzeczami, jak choćby liść za
oknem czy zwierzę w trawie – opowiada Karolina Cicha,
piosenkarka i kompozytorka, która od wielu lat uczestni-
czy w zorganizowanych przez jezuitów medytacjach lub
wybiera samotne milczenie w klasztorze Tynieckim czy
Biskupowie. – Wspólne bycie w ciszy jest niezwykle cie-
kawym doświadczeniem. Ale taka medytacja jest dla mnie
trudniejsza niż zagranie ważnego koncertu przed wielką
80 STYCZEŃ–LUTY 2018
FC_1801_CISZA-207_hr_p003 4
REGULARNA
OBSERWACJA CISZY
SPRAWIA,
ŻE WYOSTRZAJĄ SIĘ
ZMYSŁY, EMOCJE
I POTRZEBY, STAJEMY
SIĘ TWÓRCZY I WITALNI
publicznością. To zupełny „restart”. Może być też ostatnią
deską ratunku w chwilach zwątpienia czy depresji. W ci-
szy zawsze w końcu objawi się sens” – opowiada Karolina,
a mi przypominają się słowa Dalajlamy, który w swoich
podstawowych radach dobrego życia zaleca choćby kilka
minut spędzonych w samotności codziennie i przekonuje,
że „cisza jest czasem najlepszą odpowiedzią”.
WŁAŚCIWA MOWA
Milczymy zarówno w zachwycie, jak i w żałobie, w relaksie
jak i przygnębieniu. Nie mówimy, gdy się wstydzimy lub
żywimy urazę („ciche dni”), ale też gdy chcemy oddać cześć.
Niezależnie od pobudek milczenie w kulturze jest cenione
wyżej niż mówienie, o czym świadczą liczne powiedzenia
zakorzenione w języku: „Mowa jest srebrem a milczenie
złotem”, „Kto językiem miele ten głupi jak ciele” czy „Mil-
czeniem karmią się wszystkie cnoty”. W wielu wyznaniach
mawia się, że milczy bóg, cisza jest też naturą sztuki i poezji.
Mówiąc o ciszy zbawiennej, mamy na myśli ciszę dobro-
wolną i niewymuszoną. To cisza, która jest zaprzeczeniem
działania. Ale wielu z nas boi się „nudy” i milczenia, zagadu-
jąc rzeczywistość, zatykając uszy słuchawkami, produkując
w sieci komentarze. A im bardziej rozwinięta kultura tym
więcej gadamy. Zamiast delektować się potrawą zaczyna-
my rozprawiać o bogactwie smaków. Zamiast podziwiać
pejzaż zaczynamy paplać jaki jest niesamowity. Oczywiście
robimy to, gdy mamy audytorium – realne lub wirtualne
na social media. Gdybyśmy byli sami, nasze przeżycia by-
wałyby bardziej intensywne, doznania bogatsze, a życie
bardziej świadome. Ale rzadko kto rodzi się pustelnikiem.
20/12/17 18:14
 Warto jednak raz na jakiś czas nim zostać. A przynajmniej
postarać się od czasu do czasu zamilknąć, powstrzymać od
wygłaszaniu opinii i ocen. Także po to by usłyszeć siebie.
Skuteczną metodą może okazać się medytacja Vipassana,
technika oczyszczania umysłu. „Aby odbyć 10-dniowy kurs
medytacji Vipassany, można być wyznawcą dowolnej religii
lub ateistą, bo jest to wyłącznie umiejętność pracy z umys-
łem, a przekazał ją Budda, odżegnujący się od wszelkich
religii. Vipassana oznacza widzenie rzeczy takimi jakie są,
co jest niezwykle trudne w czasach pełnych sprzecznych
komunikatów i wartości. Fundamentem owocnej medytacji
jest skupienie, dlatego by osiągnąć stan głębokiego wglądu
w siebie niezbędne są odpowiednie warunki, a kluczowym
z nich jest właśnie cisza. Jeśli chodzi o umysł to podstawą
i warunkiem jego stabilności są nakazy moralne.
Jednym z nich jest nakaz »właściwej mowy«, dziś
niemal niemożliwy do spełnienia. Właściwa mowa
to brak zatajenia, niedopowiedzenia, konfabulacji,
ale też zwykłej paplaniny i mówienia rzeczy, które
nic nie wnoszą, co stało się naszą codziennością.
Zapominamy, że każde wypowiedziane słowo niesie
tysiące skutków, za które nie bierzemy odpowiedzial-
ności. Dlatego podczas kursu zaczynamy od nauki
»szlachetnego milczenia«, by dopiero potem przejść
do »szlachetnej mowy«, która jest znacznie trud-
niejsza” – mówi Wiktor Morgulec, nauczyciel jogi,
związany z Polską Fundacją Medytacji Vipassana.
Samoobserwacja, kontemplacja, medytacja, joga,
modlitwa, wszystkie te drogi zabierające naszą uwa-
gę z zewnątrz do wewnątrz prowadzą do jednego
celu: spotkania z ciszą w nas samych. A cisza, bez
względu na dogmaty, filozofie czy „szkoły” uczące
dochodzenia do niej, jest zawsze ta sama. To ona
jest naszą pierwotną naturą i najpilniejszą dzisiaj
potrzebą. Nieoczekiwanie stała się luksusem, za któ-
ry jesteśmy w stanie coraz więcej zapłacić. Ale jej
doświadczenie jest efektem wyłącznie wewnętrznej
równowagi, a nie wydanych pieniędzy, i płynie ze
świadomego bycia w chwili obecnej.
Cisza to spowolnienie i minimalizm, porzucenie
nadmiaru: impulsów, doznań, sprzętów, aktywności,
także znajomości. To zdrowa eliminacja. Nie roz-
kręcanie zmysłów, których apetyty prowadzą nas
w ślepy zaułek. I podczas gdy w kulturze Zachodu
cisza kojarzona jest z brakiem i pustką, w kulturze
Wschodu ta pustka jest właśnie kwintesencją peł-
ni. Dlatego na drodze poszukiwania ciszy warto się
zwrócić ku praktykom i mądrości Wschodu czy na-
ukom Ojców Pustyni. Jednak nie musimy sięgać do
FC_1801_CISZA-207_hr_p004 5
religii czy zajmować się szeroko rozumianą „duchowością”,
by zrozumieć zasadę działania ciszy i doświadczyć jej do-
broczynnego wpływu. Wystarczy zaufać nauce. Wystarczy
na moment się zatrzymać. „Wszystko jest zgodne z prawami
fizyki, które tłumaczą fenomen ciszy – mówi Jaataveda.
– Energia kinetyczna jest wprost proporcjonalna do energii
potencjalnej. Inercja jest źródłem działania i dynamizmu.
By dostrzec światło, musimy poznać ciemność. Tak działa
nasze oko, tak działa migawka w aparacie. Podobnie im
więcej ciszy w twoim życiu, tym bardziej dynamiczne się
ono stanie. Dlatego jeśli znajdziesz codziennie nawet kilka
minut na obserwację ciszy, znajdziesz trochę więcej czasu
na nią raz na kilka tygodni, wówczas będziesz żyć
pełnią życia, a nie tylko jałowo egzystować”.
ZBUDUJ NAWYKI
– Przynajmniej godzinę przed snem wyłącz telefon
i urządzenia elektroniczne, które aktywizują pracę mó-
zgu. Pozwól umysłowi na wyciszenie, które zaowocuje
głębokim i spokojnym snem.
– Wyznacz stały dzień na odpoczynek od maili, telefonów
oraz internetu. Nawet jeśli sądzisz, że nie możesz sobie
na to pozwolić, taka regeneracja zwiększy kreatywność
i wydajność w kolejnym tygodniu pracy.
– Skup się na swoim oddechu i zacznij go regularnie
obserwować. Świadomy oddech jest podstawowym
źródłem ciszy i narzędziem opanowania myśli i lęków.
– Zintensyfikuj kontakt z naturą, np. w postaci regularnych
spacerów po parku bez używania w tym czasie urządzeń
elektronicznych, za to z pełną świadomością otoczenia.
– Skupiaj swoje 100 proc. uwagi na czynności, którą
właśnie wykonujesz i nie pozwól by inne aktywności,
jak choćby rozmowa, ją skradły.
– Każdego dnia poświęć kwadrans – by pobyć w ciszy
z sobą samym. Najlepiej usiądź z prostym kręgosłupem,
skup się na swoim oddechu, zacznij medytować. Pomoc-
ne mogą być prowadzone medytacje z płyt lub porady
w wielu podręcznikach, które są na rynku.
– Raz na pół roku podaruj sobie samotny czas z dala od
ludzi i bodźców, a jeżeli bardziej poszukujesz, pojedź
na odosobnienie, do klasztoru, zapisz się na kurs ciszy
czy zorganizowaną medytację.
81
20/12/17 18:14
 SZLIFOWANIE
WIZERUNKU
PORÓWNUJEMY SIĘ Z MŁODSZYMI – NAJCZĘŚCIEJ Z MŁODSZYMI SOBĄ.
ALE TYLKO ŻARTEM PACJENCI MÓWIĄ, ŻE CHCĄ WYGLĄDAĆ JAK 10 LAT TEMU,
NA POWAŻNIE NIKT TEGO SOBIE NIE ŻYCZY – MÓWI DR ŁUKASZ DROZD,
CHIRURG PLASTYCZNY Z IP CLINIQ

Potrafimy być obiektywni w ocenie
swojego wyglądu?
Nie, nie jesteśmy w stanie być obiek-
tywni ani w odniesieniu do siebie, ani
w odniesieniu do innych. Piękno i po-
strzeganie go to uczucia subiektywne.
I nikt, łącznie z lekarzem medycyny es-
tetycznej, nie może wyrokować – poza
oczywistymi, skrajnymi przypadkami,
np. okaleczeń – o tym, kto jest atrak-
cyjny, a kto nie. Moja najstarsza pa-
cjentka liczyła 85 lat. Miała mnóstwo
zmarszczek, przebarwienia, worki pod
oczami i inne objawy starości. Przyszła
i poprosiła o likwidację jednej pionowej
zmarszczki między brwiami, nad nosem
tzw. lwiej bruzdy. Żadne inne elementy
jej wyglądu nie były dla niej problemem
a jedynie ta jedna zmarszczka. To poka-
zuje subiektywizm naszej oceny wzglę-
dem siebie. Do tego dochodzą różnice
kulturowe i mody – jeszcze 20 lat temu
wąskie chłopięce biodra „jak u modelek”
były uznawane za atrakcyjne, a teraz
wstrzykujemy tłuszcz w poślad-
ki, żeby były większe, takie jak
u Latynosek. Jak więc można IP Cliniq, Instytut Piękna w Rzeszowie
być pięknym uniwersalnie, dla
każdego? To niemożliwe.
Instytut specjalizuje się kosmetologii, medycynie
Dlaczego więc tak wiele ko-
biet, ale także mężczyzn,
korzysta z zabiegów medycyny este-
tycznej? To kwestia niskiej samooceny
czy narcyzmu?
Motywacje są różne. Większość moich
pacjentów to osoby pewne siebie i swo-
jej wartości, a wygląd traktują jako coś,
co może być ich dodatkowym atutem.
Zabiegi medycyny estetycznej są dla
nich jeszcze jedną formą dbania o sie-
bie – wygodną i skuteczną. Osoby te
są najczęściej dobrze wykształcone,
inwestują w swój rozwój zawodo-
wy, intelektualny, dysponują szerokim
wachlarzem kompetencji. Wiedzą, że
w kontaktach zawodowych i bizneso-
wych czy podczas choćby prowadzenia
szkoleń w korporacji liczy się też – poza
tym, co mają w głowie – wygląd. Więc
tak jak szlifują np. angielski, tak samo
szlifują wizerunek. Niekiedy to przejaw
perfekcjonizmu. Paniom zależy przede
wszystkim na świeżym, naturalnym
wyglądzie, tak aby wyglądały na wy-
poczęte i promienne. Mężczyznom na
Ul. Rejtana 53, Rzeszów
ipcliniq.pl
estetycznej, chirurgii plastycznej.
usunięciu objawów starości. Zabiegane
kobiety robiące karierę nie chcą mieć
smutnego, zmęczonego wyrazu twarzy.
Mężczyźni z kolei chcą być postrzega-
ni jako prężni, młodzi, jako zdobywcy.
Zmarszczki i wygląd zmęczonych oczu
ani jednym ani drugim nie pomagają.
A pozostali pacjenci?
Inną grupę stanowią osoby niezado-
wolone ze swojego wyglądu. W ich
przypadku widać ogromną zmianę
w tym, jak siebie postrzegają przed i po
zabiegu. Ale tu najczęściej nie chodzi
o wypełnienie jednej zmarszczki na czo-
le, lecz większe korekty, takie jak prze-
szczep włosów u mężczyzn, a u kobiet
poprawienie wyglądu biustu – najczę-
ściej po urodzeniu i karmieniu dziecka.
Niezadowolenie z siebie ewidentnie
wpływa na jakość ich życia, a dzięki
zabiegom pozbywają się kompleksów.
Czy zdarza się, że zabiegi upiększa-
jące bywają traktowane jako
remedium na niepowodze-
nia, osobiste czy zawodowe?
Wsparcie w momencie życio-
wej rewolucji?
Zdarza się. Jeśli jest to mało in-
wazyjna, upiększająca zmiana,

FC1801_Cialo_nowe-219_hr_p001 52 21/12/17 15:56


DR ŁUKASZ DROZD
Specjalista chirurgii plastycznej, ekspert medycyny estetycznej, ekspert leczenia
żywieniowego, pracuje w IP Cliniq w Rzeszowie. Absolwent Śląskiego Uniwersytetu
Medycznego w Katowicach oraz Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie.
Specjalizuje się w leczeniu oparzeń.
to nie widzę przeciwskazań. Gdy rewolu-
cja życiowa jest związana z nieprzyjem-
nym, smutnym wydarzeniem, wówczas
drobny zabieg medycyny estetycznej
może podziałać tak jak zmiana fryzu-
ry – poprawić nastrój, dodać energii do
działania. Chirurgia odwrotnie, może
jeszcze bardziej obniżyć nastrój osoby
poddanej zabiegowi w okresie poope-
racyjnym a nawet pogorszyć efekty za-
biegu. Gdy więc widzę, że pacjent jest
ewidentnie w trakcie jakichś osobistych
zawirowań, proponuję, by się jeszcze za-
stanowił i odkładamy operację na kilka
miesięcy. Pacjent powinien mieć czas
na wyciszenie emocji, uspokojenie się.
Czy zabiegi medycyny estetycznej
poprawiają samopoczucie trwale?
A może jest tak, że jak się poprawi
FC1801_Cialo_nowe-219_hr_p002 53
powieki, za chwilę chce się poprawić
usta i coś jeszcze, i w końcu wpada
się w uzależnienie...
Nie, ja bym raczej zabiegi mało inwa-
zyjne w zakresie medycyny estetycznej
porównał je do wizyt u fryzjera i ko-
smetyczki. Sporadycznie zdarza się, że
pacjenci się uzależniają.
Potrafimy ocenić się adekwatnie do
swojego wieku, czy mając lat 45 ma-
rzymy o tym, by mieć z powrotem
ciało trzydziestolatki?
Oczywiście porównujemy się z młod-
szymi – najczęściej z młodszym sobą.
Ale tylko w żartach pacjenci mówią,
że chcą wyglądać jak 10 lat temu,
na poważnie rzadko ktoś sobie tego
dokładnie życzy. Polki i Polacy mają
raczej realistyczne podejście, co jest
bardzo cenne w tym „zwariowanym”
współczesnym świecie, w którym goni
się za niemożliwym do zrealizowania
wyretuszowanym pięknem.
Czy zdarza się panu odmówić za-
biegu?
Często żartuję, że pierwsze trzy lata mo-
jej specjalizacji były poświęcone temu,
aby nauczyć się kiedy nie należy opero-
wać, a dopiero potem uczyłem się, jak
je robić. I dużo jest w tym prawdy, po-
nieważ dobrego chirurga, a szczególnie
chirurga plastycznego, można poznać po
tym, że nabył w trakcie szkolenia spe-
cjalizacyjnego umiejętności antycypacji,
czyli przewidywania efektów swojej pra-
cy, przewidywania oczekiwań pacjenta,
przewidywania powikłań w odniesieniu
do swoich umiejętności, wiedzy i do-
świadczenia. Bardzo często bowiem
pacjent nie wie dokładnie, jaki efekt
po operacji chciałby osiągnąć. Chirurg
plastyczny musi mu pomóc to określić.
Na szczęście przypadki polegające na
ewidentne zaburzonym postrzeganiu
swojego ciała tzw. dysmorfofobia stano-
wią niewielki odsetek wśród osób zgła-
szających się do specjalistów. Według
aktualnych statystyk amerykańskich jest
to 5–15 proc. wszystkich pacjentów me-
dycyny estetycznej i chirurgii plastycznej.
W mojej praktyce pacjenci przechodzą-
cy depresję albo ze wspomnianą przed
chwilą dysmorfofobią to nie więcej niż
1–5 proc. wszystkich pacjentów. W takich
sytuacjach odmawiam wykonania jakie-
gokolwiek zabiegu, bo pacjent zawsze
będzie niezadowolony z efektu. Rolą
bowiem uczciwego i odpowiedzialnego
lekarza jest pomagać a czasami pomoc
MATERIAŁY PRASOWE
ta oznacza odmowę wykonania zabie-
gów upiększających, bo przyniosłoby to
szkodę pacjentowi. Primum non nocere.
ROZMAWIAŁA: EWELINA JAMKA
dziennikarka, redaktorka
21/12/17 15:56
 E X L I B R I S

LEK NA PLACEBO COACHING BEZ TAJEMNIC

N W
ieważne, w co wierzysz – uzdrawiającą moc
modlitwy, homeopatii, akupunktury czy zaklęć.
Ważne, że są skuteczne! Od zarania dziejów
mózg nas subtelnie oszukuje, ale dopiero od nie-
dawna mamy na to dowody. Pisze o nich Erik Vance,
biolog i jeden z najlepszych amerykańskich dziennika-
rzy naukowych. Odkrywa na czym naprawdę polega
efekt placebo, jak działa sugestia i dlaczego zdarza się
nam pamiętać rzeczy, które nigdy się nie wydarzyły.
Erik Vance „Potęga sugestii” Burda Książki 2017
ydaje się, że nie ma bardziej kontrowersyjnego
słowa niż „coaching”. Każdy ma na jego temat
zdanie (od „rewelacja!” do „ale ściema”), mało
kto o nim coś więcej wie. Nowe rozszerzone wyda-
nie „Coachingu” Jenny Rogers to świetna pozycja za-
równo dla wielbicieli tej metody, jak i jej zagorzałych
przeciwników. Bo nie ma tu czarów i lania wody, jest
mnóstwo wiedzy i praktycznych rozwiązań. Klasyczna
pozycja dla praktyków oraz tych, którzy chcą w swo-
ich dyskusjach o coachingu używać merytorycznych
argumentów.

Jenny Rogers „Coaching” GWP 2017

USŁYSZEĆ CISZĘ

T
o zabawne, że polskie słowo „cisza” rozpada się na
dwie sylaby: ci… i sza!, które służą uciszaniu właśnie!
Małżeństwo polskich kulturoznawców z uwagą przy-
gląda się, a raczej przysłuchuje się ciszy. I wyciąga z tego
arcyciekawe wnioski. Dlaczego milczenie jest złotem i cze-
mu hołd zmarłej osobie oddajemy minutą ciszy. Dlaczego
tak bardzo za ciszą tęsknimy, dlaczego tak trudno nam
ją osiągnąć, co nam daje.

Małgorzata Wójcik, Rafał Żak „Cisza” PWN 2017

MASZ TĘ MOC!

N
ie ma przebacz!” – ostrzega autorka i zapowiada czytel-
niczkom, bo to książka skierowana głównie do kobiet,
pracę nad sobą. Ciężką, ale satysfakcjonującą i – co
najważniejsze – przynoszącą efekty. W kolejnych rozdziałach
rozprawia się z różnymi mitami o nas samych i zachęca do
ćwiczeń, uczy planowania, przytacza inspirujące historie.
Także historię jej samej. Karolina Cwalina to coach, właściciel-
ka firmy szkoleniowej, autorka „Sexy zaczyna się w głowie”
i „Sukces zaczyna się w głowie”.

Karolina Cwalina, „Wszystko zaczyna się w głowie”

Sensus 2017
SUKCES BEZ MAGII

N
ie potrzeba nam magii, żeby przemienić świat. My
już mamy w sobie całą moc, która jest konieczna
do zmiany świata na lepszy” – pisze J.K. Row-
ling. Tak, ta sama, która wymyśliła Harry’ego Pottera
MAŁE I DUŻE PODRÓŻNICZKI i która doskonale zna smak sukcesów i porażek. „Życie

N
iektórzy zaczynają bardzo wcześnie, tak jak Nela,
mała reporterka. Właśnie pojechała na Grenlandię
i napisała książkę o polarnych zwierzętach. Zna-
na z telewizji i z serii podróżniczych książek dla dzieci
jest uwielbiana przez swoich rówieśników. Tęsknota
za dalekimi krajami niektórym nie mija z wiekiem. Nie
minęła bohaterkom „Rzuć to i jedź, czyli Polki na krań-
cach świata”. To historie 10 kobiet, które pewnego dnia
spakowały swoje rzeczy i wyjechały. Niektóre przed
czymś uciekły – samotnością, nieudanym związkiem,
wypaleniem. Inne podążyły – za nową miłością, pasją.
jest sztuką”, to zapis jej przemówienia wygłoszonego
na zakończenie roku na uniwersytecie w Harvardzie.
Rowling mówi przede wszystkim o korzyściach pły-
nących z porażki oraz o sile wyobraźni. Jej zdaniem
odwaga, by ponieść porażkę, to jedno z istotnych
kryteriów życiowego sukcesu. Przemówienie pisarki
doda otuchy nie tylko świeżo upieczonym absolwen-
tom prestiżowych uczelni, ale każdemu, kto znalazł się
na zakręcie, musi podjąć wyzwanie lub przejść przez
zmianę. Niewielki format, świetna szata graficzna i…
to coś, czego nawet Harry’emu Potterowi nie uda się
MATERIAŁY PRASOWE

wyczarować.
„Nela i polarne zwierzęta” NG 2017
Magdalena Żelazowska „Rzuć to i jedź, czyli Polki J.K. Rowling „Życie jest sztuką”
na krańcach świata” Burda Książki 2017 Media Rodzina 2017

84 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_Exlibris-228_hr_p001 84 22/12/17 13:39

 SERIALE RZĄDZĄ

„WIELKIE KŁAMSTEWKA”
SEZON 1, ODCINEK 1
1 MIESIĄC 20 DNI I 23 GODZINY: TYLE CZASU SPĘDZIŁAM W ŻYCIU, OGLĄDAJĄC
SERIALE – TAK W KAŻDYM RAZIE WYLICZYŁA MI SERIALOWA APLIKACJA

Psycholożka i trenerka. Prowadzi warsztaty dla kobiet

NATALIA DE BARBARO „Własny pokój” oraz szkolenia z komunikacji
i przywództwa dla firmy House of Skills. Pisze wiersze.

S
podziewam się, że to liczba zaniżona, ponieważ
aplikacja wie tylko tyle, ile sama jej powiedziałam
– a nie powiedziałam jej wszystkiego.
Seriale nie są tym, czym były – to nie opery
mydlane, których tysiąc pięćdziesiąty czwarty odcinek
różni się tylko tym od trzysta dwudziestego dru-
giego, że tym razem to nie Jorge rzuca Isabel,
tylko Isabel JorgaS. Seriale to dzisiaj filmy,
przy czym lepsze, bo często robione z innej
niż czysto biznesowa motywacji. „Najzdolniejsi z nas ro-
bili kiedyś filmy. Teraz robią telewizję” – to słowa Jane
Campion, reżyserki wielu kapitalnych filmów kinowych,
między innymi nagrodzonego trzema Oscarami „Forte-
pianu”. Dzisiaj seriale reżyserują najlepsi reżyserzy,
grają w nich najlepsi aktorzy, a scenariusze piszą
najlepsi scenarzyści.
Jeśli jeszcze nie zacząłeś oglądać seriali,
pozwól, że spróbuję cię do tego zachęcić.

„Wielkie kłamstewka”, Rodzice- Udawanie, Przemoc w pięknym

reż. Jean-Marc Vallée
– serial trochę obyczajowy,
trochę kryminalny, trochę
komediowy; historia pięciu
kobiet z kalifornijskiego
Monterey z mrocznymi
tajemnicami w tle.
Zwróć uwagę na te wątki:
Siła Sióstr
„Prawdziwa przyjaźń między
kobietami nie istnieje” – kogoś,
kto wypowie takie zdanie w
twojej obecności, posadź przed
ekranem i nakłoń, żeby zobaczył
„Wielkie kłamstewka”. Grająca
jedną z głównych ról Laura
Dern, odbierając nagrodę
Emmy, podziękowała ze sceny
„niezwykłemu plemieniu
szalonych kobiet”.
O tym jest przede wszystkim
ten serial – o ogromnej sile,
dobroci, inteligencji, wrażliwości,
solidarności i determinacji
przyjaciółek.
-helikoptery
Po pierwszym
odcinku „Wielkich kłam-
stewek”, napisałam na fb, że
to film wojenny, tyle że żoł-
nierzami są matki. Kiedy bo-
gata, niepracująca zawodowo
matka uczyni z dziecka swój
najważniejszy w życiu projekt,
przemienia się w rodzica-heli-
kopter. To pojęcie pojawiło się
pierwszy raz w 1969 r.
w książce dr. Haima Ginnota:
cytowany przez terapeutę
nastolatek skarżył się, że jego
matka „krąży nad nim jak heli-
kopter”. „Wielkie kłamstewka”
znakomicie to ilustrują – matki
zdają się osaczać tam swo-
je dzieci, towarzysząc im
na każdym kroku, planując
cały ich czas, monitorując
stany emocjonalne i walcząc
o ich prawa także wtedy, kie-
dy dzieci zdają się tego nie
potrzebować.
które boli
„Czasami tak mocno
próbuję, żeby wszystko było
idealne” – skarży się Madaline,
jedna z bohaterek, grana przez
Reese Witherspoon. Im lepiej
staramy się wyjść na zdjęciu,
tym bardziej nieznośna staje
się różnica pomiędzy tą,
którą jesteśmy, a tą, którą
staramy się udawać. Piękne
i bogate bohaterki serialu stoją
z drinkiem w ręku na tarasach
swoich rezydencji, ale patrząc
na nie, nie czujemy podziwu
ani zazdrości, ale raczej… ból.
Bo wiemy, że coś się na tym
obrazku nie zgadza. I możemy
zacząć przyglądać się sobie:
kiedy udaję? Przed kim?
Przed sobą też? „No więc nie
jesteś idealna! – mówi inna
bohaterka do przyjaciółki.
– Witaj w klubie! Wszystkie
jesteśmy popieprzone”
– i jest w tym wielka ulga.
opakowaniu
Chyba najbardziej
przejmującym wątkiem
w serialu jest ten dotyczący
Celeste (Nicole Kidman).
Kobieta jest w jednoznacznie
przemocowym związku, jej mąż
jest agresorem, przestępcą.
„WIELKIE KŁAMSTEWKA”, REŻ. JEAN-MARC VALLÉE, DYSTRYBUCJA NA DVD – GALAPAGOS FILMS
Jak to w dobrym serialu,
sprawa nie od razu wydaje się
jednoznaczna – przemocowy
mąż nie jest brzydkim,
starym pijakiem, a ona
nie jest potulną, skuloną
myszką, która nie ma na chleb
i wszystko zniesie. Bardzo
długo może się wydawać, że
między Celeste a jej mężem
jest jakiś rodzaj miłości, bez
wątpienia jest namiętność.
„Wielkie kłamstewka”
pokazują tę trudną relację
od środka, bez uproszczeń,
bez wyższościowego „ja nie
rozumiem, dlaczego ona od
niego nie odeszła”.

85

FC_1801_seriale1-221_hr_p001 52 22/12/17 13:05

 PSYCHOARCHIWUM
przygotował Marcin Dzierżanowski

WOLNA MIŁOŚĆ
W STYLU RETRO
CHOROBY WENERYCZNE, Blocha, niemieckiego dermatologa i wenerologa,
PROSTYTUCJA, WYKLUCZENIE nazywanego „ojcem seksuologii”.
SPOŁECZNE. ZA TO WSZYSTKO, Dr Bloch to postać absolutnie niezwykła. Nie-
ZDANIEM TWÓRCY WSPÓŁCZESNEJ miecki Żyd urodzony w 1872 r. był prawdziwym
SEKSUOLOGII, ODPOWIADAŁA erudytą. W swej bibliotece zgromadził kilkadziesiąt
TRADYCYJNA MORALNOŚĆ, RELIGIA, tysięcy książek, to on zresztą odkrył uznawany za

W
A PRZEDE WSZYSTKIM TRADYCYJNA zaginiony manuskrypt Markiza de Sade’a „120 dni
INSTYTUCJA MAŁŻEŃSTWA Sodomy”. Jako pierwszy lekarz postawił publicznie
postulat stworzenia seksuologii jako odrębnej nauki.
dotychczasowych Dzisiejszego czytelnika muszą też zaskakiwać
odcinkach psy- postępowe poglądy Blocha. Sprzeciwiał się on na
choarchiwum do- przykład uznawaniu homoseksualności za chorobę,
minowało konser- postulował równouprawnienie kobiet i mężczyzn
watywne, moż- i to nie tylko społeczne, ale też seksualne co w ów-
na wręcz powie- czesnym społeczeństwie (ale i nauce) nie było by-
dzieć zacofane najmniej częste.
z dzisiejszego W 1929 r. w Polsce ukazało się jego fundamentalne
punktu widzenia, dzieło „Das Sexualleben unserer Zeit in seinen Bezie-
spojrzenie na świat, obyczajowość i szerzej – czło- hungen zur modernen Kultur”, w polskim tłumacze-
wieka. Omawiane publikacje sprzed lat miały po- niu „Życie płciowe naszych czasów”. To, co szokuje
kazywać, jak gigantyczną drogę przeszła przez ten nawet dziś, to olbrzymia niechęć Blocha do trady-
czas psychologia jako nauka. Dziś odejdziemy od cyjnego małżeństwa. I postulat wolnej miłości rozu-
tej tradycji, a wszystko to za sprawą doktora Iwana mianej jako niczym nieskrępowane życie seksualne.

86 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC1801_Psychoarchiwum-202_hr_p001 10 20/12/17 15:20

 „Ludzie są lepsi aniżeli nam chcą to wmówić
przedstawiciele moralności konwencjonalnej. Na-
wet należącym do warstw niższych można całkiem
śmiało pozwolić, by szli za popędem serca. Oni wła-
śnie dają nam przykład, że wolność nie jest równo-
znaczna z niemoralnością i chęcią używania. Właśnie
u proletariatu ideał wolnej miłości już dawno został
urzeczywistniony. Mężczyźni i kobiety, szczególnie
między 18. a 25. rokiem życia, pozostają tam po naj-
większej części między sobą we wolnych stosunkach
płciowych bez zawierania małżeństwa”.
Zdaniem Blocha, skutkiem nierozerwalności
małżeństwa jest prostytucja, będąca wentylem bez-
pieczeństwa dla znudzonych monotonią życia ro-
dzinnego mężczyzn. „Odpowiedź na pytanie, co jest
lepsze: prostytucja czy wolna miłość, jest oczywista.
Ja, jako lekarz i gorący zwolennik usiłowań, zmierza-
jących do zwalczania chorób wenerycznych, wobec
niezmiernego wzrostu zawodowej prostytucji jawnej
i tajnej, uważam, że wprowadzenie wolnej miłości
i łączącej się z tem nowej moralności płciowej, która
uważa mężczyznę i kobietę za dwie wolne, równo-
uprawnione, ale także równo odpowiedzialne istoty,
uratuje ludzkość z nędzy prostytucyjnej i wenerycz-
nej. Miłość taka da prawdziwe szczęście im samym
i ich dzieciom” .
Zdaniem ojca seksuologii, instytucja małżeństwa
nie tylko niszczy małżonków, ale również wszystkich,
którzy z różnych powodów nie zakładają rodziny.
„Ślub sfałszował istotę małżeństwa, gdyż uświęcał
i w mocy utrzymywał nieprawdziwe związki (...). Tra-
dycyjna moralność potrafi uczynić z życia męczarnię
także dla nieślubnej matki i nieślubnych dzieci. Ko-
bietę, która zostaje matką w miłości wolnej, potępiają
dziś i wyjmują z opieki prawnej”.
Jako przykład Bloch podaje autentyczny list z prze-
łomu XIX i XX wieku, który uchylający się od alimen-
TRADYCYJNA
MORALNOŚĆ
POTRAFI
UCZYNIĆ Z ŻYCIA
MĘCZARNIĘ TAKŻE
DLA NIEŚLUBNEJ
MATKI
I JEJ DZIECI
mi, czy nie ułożymy się po dobremu, naturalnie jeżeli
mi zaraz przyłożysz nóż do gardła i za dużo będziesz
żądała, no wtedy żadna droga nie jest mi za długa
i daleka, a potem musisz sama sobie z tem poradzić,
chcę przecież chętnie coś ofiarować na to, gdyż jestem
tak samo winien jak ty także. Jeżeli mi się potem bę-
dzie tak dobrze powodziło jak moim braciom, jeszcze
więcej na to poświęcę. Ale tymczasem nie mogę dużo
na to ofiarować. Spodziewam się, że przecież jeszcze
dostaniesz męża, że będziesz z nim szczęśliwiej żyła
niż ze mną. Kochana Doro, nie martw się tak strasznie;
przecież ty nie pierwsza, której się coś podobnego
przydarzyło, nie jesteś przecież jedyna. Odpisz mi
zaraz co zamyślasz uczynić, zgódźmy się po dobre-
mu, bo to przecież lepiej dla ciebie. A twoja matka
ciebie przecież nie opuści i sama ci potem przebaczy.
Z serdecznem pozdrowieniem Fritz”.
Po ponad stu latach nie ma wątpliwości, że po-
stulat Blocha o rezygnacji z tradycyjnego modelu
rodziny zupełnie się nie przyjął. Według badań
SHUTTERSTOCK

tów „majster rzeźnicki” wysłał kobiecie, która zaszła CBOS, szczęście rodzinne zajmuje niezmiennie
z nim w ciążę. „Kochana Doro! Chciałem dziś być pierwsze miejsce wśród naj-
u ciebie i chciałem ci ustnie powiedzieć, ale tego nie ważniejszych wartości Pola-
mogę i dlatego muszę Ci to napisać, że nie możemy ków. Coraz szersze jest jednak Iwan Bloch
się jednak pobrać, gdyż patrz, mam przecież teraz społeczne rozumienie rodzi- Życie
mniej niż wtedy, gdy byłem czeladnikiem. Moich kil- ny. Aż 78 proc. Polaków ak- płciowe
kaset marek, które miałem, wpakowałem w interes ceptuje związki nieformalne, naszych
i jeżeli teraz nie mogę dostać jakiegoś posagu, nie większość nie sprzeciwia się czasów,
mogę wcale egzystować i zamkną mi budę, co wte- też samotnemu macierzyń- Lwów 1929
dy zrobię, wtenczas nie mogę się w naszym mieście stwu. Wydaje się, że Bloch
nikomu na oczy pokazać. Z pracy samej nasz interes byłby z tego powodu
także się nie powiększy. Więc kochana Doro napisz bardzo zadowolony.

87

FC1801_Psychoarchiwum-202_hr_p002 11 20/12/17 15:20

 M I Ę D ZY S ŁOWA M I nataliadebarbaro@gmail.com

O MURZE
NATALIA
DE BARBARO
Psycholożka
i trenerka.
Z POWIETRZA
Prowadzi warsz-
taty dla kobiet DLACZEGO TAK TRUDNO BYĆ JEDNOCZEŚNIE DROGOWSKAZEM
„Własny pokój”
oraz szkolenia
I DROGĄ I CZY PO DRUGIEJ STRONIE MURU DOKŁADNIE JUŻ
z komunikacji
i przywództwa
WIADOMO, W JAKI SPOSÓB ŻYĆ, ŻEBY BYĆ SZCZĘŚLIWYM
dla firmy House
of Skills. Pisze
wiersze.

K
iedy jest mi smutno, uczę się wierszy na pamięć.
Ostatnio jest mi dość wesoło, ale obstawiam, że za-
nim przeczytasz te słowa, nadarzy się okazja, żeby
nauczyć się kolejnego. Wiersz, który widzisz obok,
jest pierwszy w kolejce. Miłosz jest moim lekarzem, do którego
przychodzę, kiedy czuję, że „boli mnie”.
Przeczytaj ten wiersz na głos, a zobaczysz, że stanie się
jeszcze bardziej żywy i jeszcze bardziej o twoim życiu. Pewnie
sam raz na jakiś czas stajesz w drzwiach lekarza, znachora,
czarownika, z nadzieją, że zbada twój puls, wypowie zaklęcie,
położy dłonie na twojej głowie – a potem będziesz żyć długo
i szczęśliwie. Ten wiersz jest o nas, którzy szukamy ostatecz-
nego ukojenia – i nie znajdujemy go. Ale nie tylko o tym. Bo
są w nim jeszcze właśnie oni – lekarz, znachor, czarownicy. Ci,
do których ten, którego boli, wybiera się po ratunek. Czyżby
oni byli po drugiej stronie tych poszukiwań i znojów? Czyżby
nie potrzebowali już nikogo?
Często myślę o nauczycielach duchowych, na okładkach
książek podpisywanych jako „guru”, którzy chodzą po świecie
i – najbardziej popularni z nich za ciężkie pieniądze – opowia-
dają o swoim „oświeceniu”. Na przykład taki Ekhart Tolle, autor
kapitalnej książki „Potęga teraźniejszości” i wielu innych ksią-
żek, które rozchodzą się w milionowych nakładach. Jego życie, jeden, czy jest mnie dwóch? Jeśli nie mogę
przynajmniej w oficjalnych opisach, dzieli się na dwie części. ze sobą wytrzymać, to widocznie jesteśmy
On sam w przejmujący sposób opisał moment, który pewnej dwaj: z jednej strony »ja«, który mówię te sło-
nocy w 1977 r. stał się dla niego momentem przełomowym. wa, a z drugiej jakaś – powiedzmy – »osoba«,
„Zanim skończyłem trzydzieści lat, żyłem w prawie ciągłym z którą już nie wytrzymuję. A skoro tak, to
niepokoju, a jedynym urozmaiceniem tego stanu były napady może tylko jedno z nas istnieje naprawdę”.
depresji, którym towarzyszyły myśli samobójcze. Wkrótce po Ten moment zapoczątkował zupełnie inne
dwudziestych dziewiątych urodzinach obudziłem się nad ra- życie – Tolle poczuł głęboki wewnętrzny spo-
nem ogarnięty bezgraniczną zgrozą. (…) najohydniejsze było kój i tak już mu zostało, a mamy, przypomi-
moje własne istnienie. Po co dalej żyć, dźwigając brzemię nie- nam, rok 2018. Piszę o tym z lekką szyderą,
doli? Po co przedłużać nieustanną szarpaninę? (…) „Dłużej już bo jestem zazdrosna – że można jednym
ze sobą nie wytrzymam”. Ta właśnie myśl nasuwała mi się raz zgrabnym ruchem przeskoczyć na drugą
po raz. I nagle zdałem sobie sprawę z jej osobliwości. „Jestem stronę muru, który dzieli pacjenta od lekarza,

88 STYCZEŃ–LUTY 2018

FC_1801_MIEDZY_SLOWAMI-208_hr_p001 88 19/12/17 15:25


Czesław Miłosz, Dużo śpię
Dużo śpię i czytam Tomasza z Akwinu
Albo „Śmierć Boga” (takie protestanckie dzieło),
Na prawo zatoka jak odlana z cyny,
za tą zatoką miasto, za miastem ocean,
za oceanem ocean, aż do Japonii.
Na lewo suche pagórki z białą trawą,
za pagórkami nawodniona dolina
gdzie uprawia się ryż,
za doliną góry i sosny ponderosa,
za górami pustynia i owce.
Kiedy nie mogłem bez alkoholu,
jechałem na alkoholu.
Kiedy nie mogłem bez papierosów i kawy,
jechałem na papierosach i kawie.
Byłem odważny. Pracowity. Prawie wzór cnoty.
Ale to nie przydaje się na nic.
Panie doktorze, boli mnie.
Nie tu. Nie, nie tu. Sam już nie wiem.
Może to nadmiar wysp i kontynentów,
niepowiedzianych słów, bazarów
i drewnianych fletów,
albo picia do lustra, bez urody,
choć miało się być czymś w rodzaju archanioła
albo świętego Jerzego na Świętojerskim Prospekcie.
Panie znachorze, boli mnie.
Zawsze wierzyłem w gusła i zabobony.
Naturalnie że kobiety mają tylko
jedną, katolicką, duszę
ale my mamy dwie. Kiedy zatańczysz,
we śnie odwiedzasz odległe pueblos
i nawet ziemie nigdy nie widziane.
Włóż, proszę ciebie, amulety z piór,
poratować trzeba swojego.
Ja czytałem dużo książek, ale im nie wierzę.
Kiedy boli powracamy nad jakieś rzeki,
pamiętam tamte krzyże ze
znakami słońca i księżyca,
i czarowników, jak pracowali kiedy
była epidemia tyfusu.
Wyślij swoją drugą duszę za góry, za czas.
Powiedz, będę czekać, co widziałeś.
FC_1801_MIEDZY_SLOWAMI-208_hr_p002 89
nauczyciela od ucznia, tego, który przychodzi uskarżać się na
ból, od tego, który go leczy; podczas kiedy my, zwykli ludzie,
stukamy do różnych drzwi, powtarzając „Panie doktorze, boli
mnie./Nie tu. Nie, nie tu. Sam już nie wiem”.
Fajnie jest myśleć, że są tacy, którzy wiedzą, jak żyć, znają
odpowiedź na pytania zadawane drżącym, zduszonym głosem
na weekendowych zajęciach z tego, jak raz na zawsze odnaleźć
szczęście. Ale czasem nachodzi mnie taka fantazja – a co, jeśli
pewnego ranka taki nauczyciel obudzi się wściekły, nieszczę-
śliwy, z powrotem niespokojny, z ego rozpanoszonym, a nie
w cudzysłów wziętym, z żoną czy mężem na granicy rozwodu,
z nastoletnim dzieckiem miotającym pioruny w ataku hor-
monalnym? Tymczasem, cholera, już 7.30, a o 9.00 przejdzie
przez drzwi, za którymi czekają, z rękami złożonymi do oklas-
ków, pełni nadziei nieoświeceni. Co taki nauczyciel czuje,
kiedy udaje, że wie, a wie, że tak naprawdę nie wie? Z drugiej
strony, przecież nie odwoła wykładu za dwieście dolarów od
łebka, i już nawet nie chodzi o te pieniądze, tylko pomyślcie,
ilu ludzi nad tym pracowało!
Nie trzeba być supersławnym, żeby się z tym mierzyć. Jeśli
jesteś terapeutką, coachem, nauczycielem, księdzem, autorką
felietonów o tak zwanym życiu albo redaktorką, która je publi-
kuje – znasz to uczucie. Wiercisz się w fotelu. Mruczysz pod
nosem, sam sobie nie wierząc, że ornitolog nie musi fruwać.
Pamiętam, jak kiedyś na stacji benzynowej pod Poznaniem
podszedł do mnie bezdomny mężczyzna. To były czasy, kiedy
na ogół obracałam się w takich sytuacjach na pięcie i szłam
swoją drogą, ale wtedy akurat zrobiłam inaczej – kupiłam mu
hot doga i kawę. Kiedy mu je podałam, powiedział do mnie,
niepytany: – Bo ja sobie nie radzę, proszę pani. – Ja też sobie
nie radzę – odpowiedziałam. – Będę trzymał za panią kciuki –
obiecał. – I ja za pana – powiedziałam i wsiadłam do samocho-
du. To była uczciwa rozmowa; przekraczająca iluzję podziału
na tych, którzy mają i tych, którzy nie mają, tych, którzy sobie
radzą i tych, którzy nie.
Ale na co dzień często lubimy tę grę – grę w oświeconych
i nieoświeconych, tych, którzy wiedzą i tych, którzy nie wie-
dzą. I ona się nam przydaje – „pacjentom” – do wyleczenia
albo choćby chwilowej ulgi, „lekarzom” do tego, żeby poczuli
swoją, mniej lub bardziej zaprawioną poczuciem wyższości,
nieodzowność. Jedni wierzą, że jest ta druga strona muru, za
którą już wszystko wiadomo i mamy się znakomicie, piszą
pełne uwielbienia maile, pytają, co mają zrobić. Inni im na te
maile odpisują, udając, że mają dla nich odpowiedzi, taszczą
swoje powycierane, przenośne ambonki przez miasta i mia-
steczka, rozkładają je tam, gdzie znajdą się chętni, żeby słu-
SHUTTERSTOCK
chać. Jedni i drudzy czasem chcą wierzyć, że mur między nimi
nie jest zrobiony z powietrza.
Ale ja myślę, że jest. A ty?
89
19/12/17 15:25
 M A PA R O Z WOJ U
tel. +48 22 360 37 38, fax +48 22 360 39 90
www.focus.pl e-mail: focus@burdamedia.pl
REDAKTOR NACZELNA
Anita Szarlik
P.O. DYREKTOR ARTYSTYCZNY
Michał Janicki
REDAKCJA GRUPY FOCUS Piotr Kościelniak

JAK POKONYWAĆ
(redaktor naczelny), Magdalena Salik, Łukasz Załuski
(zastępcy red. nacz.), Joanna Nikodemska (cywilizacja),
Jan Stradowski (nauka), Adam Węgłowski
SEKRETARZE REDAKCJI Elżbieta Płużyczka-Krześlak,
Agnieszka Ucińska

PRZESZKODY
FOTOEDYCJA Aleksandra Bajer, Roman Turos
STUDIO GRAFICZNE Robert Bany (szef),
Marcin Sobczak
SEKRETARIAT Monika Klimczuk
WWW.FOCUS.PL Agnieszka Wirtwein-Przerwa (szef serwisu),
Hanna Gadomska (redaktor), Błażej Grygiel (redaktor)

NA DRODZE DO CELU NA PEWNO CZEKAĆ NA NAS BĘDĄ

PRODUKCJA & PREPRESS QUALITY
Tomasz Gajda (dyr.), Stanisław Siemiński
Magazyn Focus został wydrukowany na papierze
RÓŻNE TRUDNOŚCI. UWAGA! NIEKTÓRE PUŁAPKI ZASTAWIAMY Firmy Leipa Georg Leinfelder GmbH

NA SIEBIE SAMI. JAK SOBIE Z NIMI PORADZIĆ? Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych,
zastrzega sobie prawo redagowania
nadesłanych tekstów i nie odpowiada
za treść reklam

MARTA SZESZKO Psycholożka, coach

WYDAWCA: Burda Publishing Polska Sp. z o.o.

Członek Izby Wydawców Prasy,
ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa
tel. 22 360 38 00; www.burdamedia.pl
ILUSTRACJA: PAWEŁ KŁUDKIEWICZ ZARZĄD
CHIEF EXECUTIVE OFFICER
Alexander Sorg

CHIEF FINANCIAL OFFICER

Dobrosława Snarska-Pełka
DORADCA ZARZĄDU DS. EDYTORSKICH
Krystyna Kaszuba
DYREKTOR WYDAWNICZY I PROMOCJI
Edyta Pudłowska
CHIEF COMMERCIAL OFFICER
Michał Helman
STRATEGY & SALES SUPPORT DIRECTOR

1
Małgorzata Teodorowicz
SALES DIRECTOR
Małgorzata Nocuń-Zygmuntowicz
DEPUTY SALES DIRECTOR
Katarzyna Nowakowska
DIRECTOR OF MONETIZATION DIGITAL BURDAMEDIA
Katarzyna Cieślik
TEN CEL MNIE BRAND MANAGER
Anna Piszczadowska

PRZERASTA... CHIEF DIGITAL OFFICER

Anna Podkowińska-Tretyn
Podziel zadanie REKLAMA: Burda Media Polska Sp. z o.o.
SEKRETARIAT BIURA REKLAMY
na etapy 22  360 36 03, fax +48 22 360 39 80,
e-mail: reklama@burdamedia.pl
Wyznacz „widełki ZESPÓŁ: Wojciech Jagusz, Małgorzata Antoniewicz,
powodzenia”: tyle to Edyta Słowińska-Fabisiak, Paweł Karczewski (digital)
SENIOR TRAFFIC SPECIALIST Olga Sztąberska
duży sukces, tyle zaś to DYREKTOR DYSTRYBUCJI I OBSŁUGI KLIENTA
mały, ale wciąż sukces. Jerzy Janczak
DYREKTOR DS. PRENUMERATY
I SPRZEDAŻY WYSYŁKOWEJ
Agata Linek
ZESPÓŁ PRENUMERATY
ORAZ SPRZEDAŻY WYSYŁKOWEJ

5
Piotr Jaworski, Danuta Kustra,
Agnieszka Przybysz, Robert Zalewski
INFOLINIA BIURA OBSŁUGI KLIENTA
+48 22 360 37 77

INTERNATIONAL AD SALES REPRESENTATIVES

ORGANIZUJ SIĘ! BURDA INTERNATIONAL
ITALY Mariolina Siclari

2 Twórz Przypominajki! T. +39 02 91 32 34 66, mariolina.siclari@burda-vsg.it

GERMANY Julia Mund
Monitoruj wykonanie T. +49 89 9250 3197, Julia.Mund@burda.com
planu. Michael Neuwirth, T. +49 89 9250 3629,
michael.neuwirth@burda.com
SWITZERLAND Goran Vukota
NISKA T. +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com
FRANCE/LUXEMBOURG Marion Badolle-Feick
MOTYWACJA T. +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com

Poszukaj wewnętrznej BRAK Przygotuj plan ogólny AUSTRIA Christina Bresler

T. +43 1 230 60 30 50, Christina.Bresler@burda.com
Przygotuj plan następnego etapu
motywacji – powiąż PLANU Przygotuj plan B
UK/IRELAND Jeannine Soeldner
T. +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com
realizację celu ze USA/CANADA/MEXICO Salvatore Zammuto

3
swoimi wartościami. T. +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com

Szukaj inspiracji
PRENUMERATA KRAJOWA
RUCH S.A: www.prenumerata.ruch.com.pl, tel. 801 800 803
lub 22 717 59 59, koszt połączenia wg taryfy operatora
W urzędach pocztowych, u listonoszy i na stronie internetowej:
NISKA DYSCYPLINA www.poczta-polska.pl/prenumerata

4
Np. stosuj technikę Pomodoro
Rób przerwy i nagradzaj się
za etapy. Ćwicz silną wolę!
90 STYCZEŃ–LUTY 2018
PRENUMERATA ZAGRANICZNA:
Verlag-Hübsch & Matuszczyk KG: www.prenumerata.de
Lowell International Co.: www.polishmagazines.com
RUCH S.A.: www.prenumerata.ruch.com.pl
FOCUS
G+J International Magazines GmbH
International Brands and Licenses
Am Baumwall 11, 20459 Hamburg / Germany
Phone: +49 40 3703 6331, Fax: +49 40 3703 5867
Websites: www.guj.de and www.guj-international-brands.com
MANAGING DIRECTOR Rolf Heinz, Dr. Christian Bosse
HEAD OF INTERNATIONAL BRANDS AND LICENSES
Daniela Zimmer
DEPUTY Daniel Gesse
This „Focus” is published under license from G+J International
Magazines GmbH. „FOCUS” and are intellectual
property of G+J International Magazines GmbH

FC_1801_MapaMysli-227_hr_p001 90 22/12/17 14:12

 ROCZNA PRENUMERATA
+ książka w prezencie

68 zł
104 zł

35%
TANIEJ

35% TANIEJ OD CENY DETALICZNEJ ATRAKCYJNE OFERTY KONTYNUACJI

BEZPŁATNA DOSTAWA ZAWSZE WCZEŚNIEJ NIŻ W KIOSKU

JAK ZAMÓWIĆ?
www prenumerata.burdamedia.pl SMS pod numer: 661 000 451, o treści: PRENUMERATA CO

bok@burdamedia.pl 22 360 37 77 mBank 32 1140 1977 0000 4186 6900 1017

w tytule pełne dane adresowe + kod oferty COK68

xxx_FC_0118_prenumerata_FC_ksiazka.indd 1 22.12.2017 12:05

 Nowe miejsce na europejskiej
mapie tur ystyki medycznej.
Spełnia oczekiwania najbardziej
wymagających klientów

CHIRURGIA
PLASTYCZNA
MEDYCYNA
ESTETYCZNA

IP CLINIQ Instytut Piękna

Rzeszów, al. Rejtana 53 (Budynek Centrum Medyczne MEDYK)
Umów wizytę: 507 025 840, 17 850 93 49
facebook.com/IPCLINIQ
www.ipcliniq.pl

WSPÓŁPRACA

BADANIA PRZEDOPERACYJNE SALE OPERACYJNE REKONWALESCENCJA POOPERACYJNA

I OPIEKA POOPERACYJNA

ChirurgiaPlastyczna_Coaching_0118.indd 5 21/12/2017 17:44