Podstawy psychologii i wsparcie

psychologiczne
 Spis treści

Zdrowie psychiczne

Podstawy psychologii

Wsparcie psychologiczne w praktyce medycznej w kontekście

medycyny ratunkowe

2
 Zdrowie psychiczne

Podczas epidemiologicznych badań z drugiej połowy ubiegłego wieku

koncentrowano się na tym, aby dowieść, który pacjent jest chory psychicznie,
zamiast na tym, kto z nich jest zdrowy. Choroby psychiczne są w końcu
stanem, jaki można bardzo dobrze zdefiniować, natomiast same jej granice
są dość mocno wyraźne. Uważano także, iż nad wyraz dobre psychiczne oraz
fizyczne zdrowie nie stanowi zagadnienia odpowiedniego dla medycyny, ale
dla edukacji.

Interniści, na początku ubiegłego wieku, podjęli się badania fizjologii na

sporych wysokościach, jak również opracowali formy pomiaru pozytywnego
fizycznego zdrowia dla pilotów, sportowców oraz astronautów.

Na przestrzeni 1920-1930 roku na University of California w Berkeley

utworzono Instytut Rozwoju Człowieka (Institute of Human Development).
Jego założycielami byli N. Bayley, J. McFarlane oraz H. Jones. Z początku
Instytut zajmować się miał badaniem rozwoju dziecka zdrowego, jednakże
miał bardzo duży wpływ na wykreowany przez E. Eriksona model rozwoju
dorosłego zdrowego człowieka.

Z końcem lat 30. internista A. Bock, który specjalizował się w fizjologii

dużych wysokości oraz interesował się pozytywnym psychicznym
zdrowiem, na Uniwersytecie Harvard zorganizował Studium Rozwoju

3
Człowieka Dorosłego (Study of Adult Development). Były to studia
interdyscyplinarne nad fizycznym oraz psychicznym zdrowiem.

Tak, jak ma to miejsce w przypadku sprawności fizycznej, również

pozytywne psychiczne zdrowie pełni niezwykle istotną funkcję, czego z całą
pewnością nie można pomijać.

Nie jest łatwo jednak go zdefiniować. Istotne jest zatem, aby zachować kilka
środków ostrożności. W trakcie definiowania psychicznego zdrowia należy
mieć na uwadze międzykulturowe różnice. „Przeciętny” nie oznacza bowiem
to samo, co „zdrowy”.

Psychologia w rozwiązywaniu problemów

zdrowia i choroby

W momencie, kiedy myśli się o zdrowiu, przeważnie od razu pojawia się nam
obraz aspekt fizyczny zjawiska, czyli jak się fizycznie czujemy – czy np. nie
cierpimy na chorobę jakiegoś rodzaju. Znacznie rzadziej bierze się pod
uwagę behawioralne oraz psychiczne aspekty zdrowia. Pojawia się jednak co
raz więcej dowodów odnośnie tego, iż czynniki behawioralne oraz
psychiczne są tak samo istotne, jak te fizyczne.

Zachowanie człowieka, jak chociażby zdrowotne nawyki, stosunek do

korzystania z usług, jakie oferuje służba zdrowia, czy stosowanie się do
zaleceń lekarskich niezwykle mocno oddziałuje na zdrowie.

4
Psychiczne stany także bardzo mocno oddziałują na zdrowie. Emocje oraz
uczucia posiadać mogą negatywny lub pozytywny wpływ na fizyczną
kondycję. Osoba, która jest otoczona miłością oraz wsparciem o wiele lepiej
radzi sobie w stresowych sytuacjach.

Pomijając to wsparcie psychiczne umożliwia przezwyciężenie lęku przed

operacją, jak również skrócenie czasu rekonwalescencji. Psychika może
także niekorzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka.

Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat lekarze stale obserwowali

oddziaływanie stresu na zdrowie człowieka.

Aktualnie poznać można wiele różnych materiałów dowodowych

odnośnie tego, że stres przyczynia się bezpośrednio do wykreowania
się sporej ilości chorób, jak chociażby:

• nowotworów,
• niewydolności układu odpornościowego,
• chorób wieńcowych.

Silne społeczne wsparcie zdecydowanie wpływa na redukcję szkodliwych

efektów stresu, jednakże, gdy go brak bardzo mocno spada odporność na
różnorodne schorzenia fizyczne. Bardzo dobrze przedstawione to zostało w
opracowaniu J. Lyncha i inn. odnośnie konsekwencji samotności.

5
 Podstawy psychologii
Psychologia to nauka zarówno o samym człowieku, jak i jego nieświadomej
i świadomej działalności oraz prawa i procesy, które rządzą zachowaniem
człowieka.

To także zespół, w którym wyrażane są nasze pragnienia, zdolności,

doświadczenia, system wartości czy postrzeganie rzeczywistości.

Główne cele psychologii

Psychologia określa, dlaczego konkretny proces czy zjawisko

miało miejsce. Poszukuje również stałych zależności oraz
Wyjaśnianie
prawidłowości, które mówią o tym, że konkretne zjawiska
wiążą się ze sobą i w jaki sposób to robią.
Jest to gromadzenie faktów oraz danych o obiektywnym
charakterze. Często dane nie podlegają bezpośredniej
Opisywanie zjawisk
obserwacji (może to być np. osobowość), co wiąże się z tym, że
psychologicznych
pomiar tych danych ma miejsce za pośrednictwem
operacjonalizacji.
Psychologia zmierza do nauczenia konkretnych osób, jak
kierować danymi zachowaniami. To ostateczny wskaźnik
Sterowanie zachowaniami
trafności, który wyjaśnia dany proces związany z konkretnym
zachowaniem.
Psychologia przewiduje potencjalne zachowania różnych ludzi.
Można to określić jako wyjaśnienia poszczególnych zjawisk
oraz praktyczny aspekt opisu. Wiedząc, na czym dany proces
Przewidywanie
polega oraz jakie dane są dla niego istotne, jest się w stanie
skłaniać danego człowieka do konkretnego zachowania oraz
wyjaśnia, jak można uniknąć niechcianych rzeczy.

6
 Podział psychologii

PSYCHOLOGIA

Stosowana – zajmuje się przejawami

oraz dziedzinami ludzkiej aktywności, Teoretyczna – wykrywa i poznaje
która wpływa na kształtowanie się i prawa, które dowodzą czynnościami
rozwój występowania człowieka w człowieka.
świecie zewnętrznym.

pracy ogólna

wychowawcza rozwojowa

kliniczna społeczna

penitencjarna

środowiska

zdrowia

Psychologia pracy – przeprowadza analizę psychologiczną miejsca pracy

oraz bada zdrowie psychiczne pracowników.

7
Psychologia wychowawcza – zajmuje się badaniem podstaw
psychologicznych wychowywania osób w różnym wieku.

Psychologia kliniczna – jej zadaniem jest diagnozowanie i badanie oraz

terapia z leczeniem.

Psychologia penitencjarna – odnosi się ona do funkcjonowania i istnienia

wymiaru sprawiedliwości oraz policji.

Psychologia środowiska – zajmuje się ona poznawaniem oraz badaniem

relacji, jakie występują pomiędzy człowiekiem a środowiskiem, w jakim
funkcjonują ludzie.

Psychologia zdrowia – jej zadaniem jest:

• promowanie zdrowego stylu życia,

• badanie wpływu czynników psychicznych na chorobę oraz zdrowie,
• wykorzystanie technik psychoterapeutycznych, które wspomagają
leczenie chorób psychosomatycznych.

Psychologia ogólna – odnosi się do podstawowych praw i pojęć.

Psychologia rozwojowa – jej zadaniem jest badanie zmian na przestrzeni

całego cyklu życia człowieka.

8
Psychologia społeczna – zajmuje się badaniem wpływu człowieka na całe
społeczeństwo.

Nurty psychologiczne

Nurty psychologiczne nazywane są inaczej szkołami psychologicznymi. Ich

pojawienie się ma związek z różnym postrzeganiem natury człowieka czy
zachowania przez psychologów. Dzięki licznym badaniom psychologów z
różnych nurtów kreuje się obraz człowieka, który nie jest zawsze taki sam,
gdyż badany jest on z przeróżnych punktów widzenia.

Psychoanaliza

Psychoanaliza dotyczy głównie metod poznania człowieka, jak również

działania i budowy jego psychiki. Dzięki temu poznaniu możliwe jest leczenie
psychopatologii, czyli takich sytuacji, gdzie psychika człowieka nie działa w
prawidłowy sposób, a czego efektem są różne psychozy.

Pomimo wielokrotnej zmiany zdania Zygmunta Freuda wedle różnych

procesów i etapów psychicznych, można przedstawić zarys jego teorii w
oparciu o kilka ważnych pojęć. Na samym początku warto skoncentrować się
na podświadomości. Jest ona obszarem psychiki, który ma na nas ogromny
wpływ, a jednak o jej istnieniu nie zdajemy sobie sprawy. Są w niej
gromadzone bardzo różne treści, jak np. pragnienia, wspomnienia czy lęki,
na których nie skupiamy się na co dzień, a które jednak mogą mieć duży
wpływ na nasze racjonalne wybory.

9
Psychologia kreowana przez Freuda mówi także o występowaniu trójki
znanej jako Id, Ego oraz Superego. Wbrew powszechnemu uznaniu filozof nie
posługiwał się tymi nazwami, które zyskały popularność za pośrednictwem
brytyjskich tłumaczy. W filozofii Freuda występują natomiast niemieckie
terminy, które po przetłumaczeniu oznaczają To, Ja i Nad-Ja.

Ego (Ja) Id (To) Superego (Nad-Ja)

To intencja naszej psychiki,
która jest najbardziej
świadoma. To sposób, w jaki
sami siebie postrzegamy, jacy
jesteśmy.
Jest reprezentantem naszych Gromadzi przeróżne wzorce
prymitywnych pragnień, zachowań (religijne,
agresji, seksualnych fantazji rodzinne, etyczne czy
itd. zawodowe).

Ego jest obszarem konfrontacji pomiędzy „wysokimi” wartościami Superego

a „niskimi” pragnieniami Id. Właśnie w taki sposób Ego, Id i Superego dotyczą
tego, czym jesteśmy oraz czym chcielibyśmy być.

Kolejnym niezwykle istotnym składnikiem poglądów Freuda jest libido,

którego charakter ulegał wielu zmianom. Na samym początku filozof sądził,
że libido naprawdę znajduje się w ludzkim organizmie, jednakże później
doszedł do wniosku, że jest to psychiczna energia czy raczej metafora.

Libido określa się jako energię o charakterze seksualnym, która napędza

ludzkie działanie. W przypadku gdy libido nie ma ujścia seksualnego, może
zostać, np. sublimowane oraz przedstawiane w formie sztuczki. Może jednak
zostać także stłumione i przez to powracać, przybierając formę, np. agresji.

10
Mimo iż psychoanaliza miała ogromny wpływ na rozwój współczesnej
psychologii, należy mieć na uwadze, iż teorie wykreowane przez Freuda oraz
psychologia nie zawsze współpracują ze sobą.

Główna różnica dotyczy tego, że w psychologii istnieje model „normalności”,

względem, którego należy leczyć pacjentów oddalonych od niego z powodu
wypadku, wychowania czy traumy. W psychoanalizie nie da się do końca
określić takiej normy.

Aparat psychiczny kształci się u każdego w bardzo indywidualny sposób i

mimo konsekwencji wywoływanych przez różne przeszkody, można je
uznać jako powszechne. Można więc powiedzieć, że w psychoanalizie norma
nie istnieje, ponieważ wówczas należałoby stwierdzić, że każdy z nas od ów
normy odbiega i że każdy z nas jest w jakimś stopniu nienormalny.

Nie znaczy to jednak, że psychoanaliza nie ma żadnego określonego celu.

Wedle Freuda najważniejszym efektem psychoanalizy powinno być
doprowadzenie pacjenta do stanu gotowości do pracy i miłości.

Psychoanaliza może więc nauczyć nas różnych sposobów kontroli nad

niepożądanymi zachowaniami, co przyczyni się do powrotu do
odpowiedniego funkcjonowania w społeczeństwie i radości z życia. Biorąc
jednak pod uwagę indywidualne podejście do każdego pacjenta, nie można
określić, jak długo będzie miała miejsce psychoanaliza. Terapie takie bardzo
często trwają wiele lat.

11
 Podejście psychodynamiczne

Terapia psychodynamiczna stanowi odłam psychoanalizy, jednakże

cechuje ją inne podejście, które wiążą się z wieloma zmianami, które
odróżniają ją od oryginału. Ów terapia koncentruje się na dynamice
osobowości człowieka. Główne założenie terapii psychodynamicznej mówi,
że każdy człowiek jest dobry z natury, posiada wolną wolę oraz zmierza do
samorozwoju, gdy wszystkie jego podstawowe potrzeby zostaną
zaspokojone.

Każdy człowiek może z pełną świadomością zmieniać swoje zachowanie i

jest za nie odpowiedzialny. Pełni on także kontrolę na własnym życiem,
działa i decyduje, jest świadomy swojej śmiertelności oraz ograniczeń
związanych z czasem swojego pobytu na ziemi. Każdy człowiek sam również
ustala swój system wartości oraz realizuje swoje możliwości.

Sesje terapii psychodynamicznej mają miejsce przeważnie raz w tygodniu, a

trwają około godziny. W trakcie jej trwania psychoterapeuta zajmuje miejsce
naprzeciw swojego pacjenta i wykorzystuje aktywną komunikację. Sam
proces terapii opiera się natomiast na relacji klient–terapeuta.

12
 Formy terapii psychodynamicznej

TERAPIA
PSYCHODYNAMICZNA

indywidualna grupowa małżeńska rodzinna

Jedną z głównych technik terapii psychodynamicznej jest dialog

terapeutyczny – ma on umożliwić klientowi zrozumienie konsekwencji oraz
źródeł swojego funkcjonowania. W trakcie trwania takiej rozmowy odbywa
się analiza nieprzystosowawczych i trwałych schematów zachowania, które
znajdują się w nieświadomości pacjenta.

Niezwykle istotną rolę odgrywa tu rozumienie pacjenta przez terapeutę, co

jest nadrzędną kwestią w odniesieniu do interpretacji terapeutycznych,
które przybierają charakter milczenia lub wypowiedzi terapeuty.

Terapeuci podczas trwania ów terapii wykorzystują metody konfrontacji,

interpretacji i klaryfikacji, jak również udzielają wsparcia z elementami
psychoedukacji i poradnictwa.

Współcześni psychodynamiczni terapeuci bardzo mocno skupiają się na

relacjach interpersonalnych. Dogłębnie analizują zjawiska

13
przeciwprzeniesienia i przeniesienia, uogólniając je na pozaterapeutyczne
sytuacje.

Podejście behawioralno-poznawcze

Terapia poznawczo-behawioralna jest podejściem terapeutycznym, które

zostało zbadane chyba najlepiej spośród wszystkich podejść. Jej skuteczność
została potwierdzona przez wiele przeprowadzonych badań klinicznych. Jej
początki datuje się na lata 60. XX w. Wówczas amerykański psychiatra, Aaron
Beck, zaczął z wielkim powodzeniem wykorzystywać wykreowaną przez
siebie terapię poznawczą depresji.

Metoda wypracowana przez Becka skupia uwagę na głównych znaczeniach

negatywnych przekonań względem samego siebie, innych ludzi oraz świata,
które rodzą się w trakcie depresji. Ta metoda zainspirowała wielu
psychiatrów do kreowania własnych modeli poznawczych w stosunku do
innych zaburzeń psychicznych, jak również do formy terapii, która miała
opierać się na zmianie nieadaptacyjnych przekonań.

Samo podejście poznawczo-behawioralne skupia się na założeniu, że emocje,

myśli, zachowania wzajemnie na siebie wpływają. Człowiek poprzez
nadawanie znaczenia napotkanym przez siebie doświadczeniom i sytuacjom,
kreuje swój indywidualny obraz świata. Gromadzone informacje są
odrzucane i wzmacniane w sposób automatyczny, co zależne jest od tego, czy
są one odpowiednie do posiadanego przez nas systemu przekonań lub też

14
obecnego stanu. Oznacza to więc, że dokładnie ta sama sytuacja może ulec
całkowicie różnej interpretacji przez dwie różne osoby.

Osoba, która jest przygnębiona w trakcie jazdy samochodem będzie skupiać

się głównie na korku i czerwonym świetle, co utwierdzi ją w przekonaniu, że
za każdym razem, gdy podróżuje samochodem trafia na „czerwoną falę”, a
świat za każdym razem jest przeciwko niej. Cała sytuacja tylko jeszcze
bardziej pogłębi jej zdenerwowanie i przygnębienie. Idąc w drugą stronę, na
tej samej trasie osoba nastawiona do życia pozytywnie może skupić się tylko
na zielonym świetle oraz cieszyć się płynnym przejazdem. Nadane znaczenie
ma duży wpływ na doświadczane przez człowieka emocje oraz na to, jakie
działania zostaną przez niego podjęte.

Głównym celem terapii poznawczo-behawioralnej jest więc znalezienie,

podważenie oraz zmiana niepełnych, negatywnych, przesadzonych
interpretacji. Ów interpretacje są głównym źródłem problemu. Jeśli więc
zmienimy nieadaptacyjne interpretacje i myśli, możemy zmienić również
nieprzystosowawcze zachowania, które się z nich wynoszą.

Terapię poznawczo-behawioralną bardzo często z wielkim powodzeniem

wykorzystuje się w przypadku leczenia zaburzeń o charakterze lękowym i
depresyjnym. Koncentruje się ona bowiem na aktualnych wydarzeniach i
stara się znaleźć rozwiązania dla obecnych trudności. Taka terapia trwa
przeważnie od sześciu tygodni do pół roku, a w trakcie jej trwania bardzo
dynamicznie kreuje się obraz problemu pacjenta. Dzięki temu można na
bieżąco dobierać najbardziej skuteczne formy działania.

15
W trakcie trwania sesji terapeutycznej problem klienta rozkłada się na pięć
oddziałujących na siebie czynników składowych. Omawia się więc konkretną
sytuację czy sposób myślenia, fizyczne odczucia oraz emocje, które pojawiają
się podczas danej sytuacji, jak i działania, które stają się konsekwencją
wszystkich tych poprzedzających czynników. Poprzez takie podejście do
konkretnego problemu można szczegółowo przeanalizować wszystkie
elementy skupiając się na ich logiczności i racjonalności, jak również można
zrozumieć ich wzajemny na siebie wpływ.

W trakcie przebiegu sesji dochodzi się do nieadaptacyjnych myśli, by móc

później podważyć ich racjonalność i postarać się znaleźć bardziej korzystną
alternatywę.

Za pośrednictwem poniższego przykładu można dostrzec, że ta sama

sytuacja może wywołać zarówno negatywne, jak i pozytywne myśli – „Ale ten
Janek zamyślony, przeszedł tuż obok i nawet mnie nie zauważył!”. Ów myśl
może wywołać w odbiorcy, np. rozbawienie (czyli emocje) oraz zachęcić go
do nawiązania kontaktu z Jankiem (czyli zachowanie), by pomóc mu
zrozumieć jego zachowanie oraz nawiązać z nim kontakt.

Myśl pozytywna, w odróżnieniu od nieadaptacyjnej, może bardzo mocno

wpłynąć na wzmocnienie i odświeżenie kontaktu ze znajomymi. Często
terapię zaczyna się właśnie od zmiany zachowania czy wykreowania nowych
i znacznie zdrowszych nawyków. Zachęca się klienta, aby dokonał
behawioralnego eksperymentu, podczas którego może przetestować własne
przekonania dzięki wypróbowywaniu całkiem nowych reakcji i zachowań.

16
Terapia poznawczo-behawioralna korzysta z wielu technik behawioralnych
i poznawczych, które mają na siebie duży wpływ. Wedle ogólnie stosowanej
zasady „im większa jest dysfunkcja tym więcej technik behawioralnych, w
miarę poprawy stanu klienta częściej wykorzystuje się techniki poznawcze”.

Aby w pełni osiągnąć najbardziej odpowiednie efekty zarówno całej terapii,

jak i konkretnych technik, niezbędne są dobre relacje pomiędzy terapeutą a
jego klientem.

Jedną z najstarszych i podstawowych technik wykorzystywanych w terapii

poznawczej jest dialog sokratejski, którego celem jest dotarcie do obszarów
sprawiających problem w poznawczym systemie klienta, znalezienie
tendencyjności w jego myśleniu oraz określenie całkiem nowych sposobów
myślenia, które wykorzystać można do testowania rzeczywistości.

Terapeuci, którzy wykorzystują w swojej pracy dialog sokratejski,

wykorzystując serię pytań, starają się poprowadzić klienta do poznania
założeń i przekonań, które znajdują się u podłoża autonomicznych myśli.

Terapeuta zadaje pytania, empatycznie słucha i na koniec podsumowuje

wypowiedzi klienta, jednakże nie wyraża on swoich opinie ani nie udziela
rad. Wyłapuje również pojawiające się sprzeczności i prosi klienta o
wytłumaczenie ich. Dzięki zachętom do wyjaśniania, refleksji i
uszczegółowiania, terapeuta prowadzi swojego klienta do kreowania
nowych rozwiązań i wniosków.

17
 Elementy innych technik poznawczych, które zawarte są w dialogu
sokratejskim

Paradoks

Sondowanie Klaryfikacja

Przesada oraz paradoks mogą wpłynąć na szybkie zmiany związane z

myśleniem, jednakże ich skuteczność w modyfikacji i identyfikacji
zniekształceń myśleniowych bardzo mocno zależy od terapeutycznej relacji
oraz poczucia humoru obydwu stron.

Aby móc przerwać ciąg automatycznych myśli, bardzo często wykorzystuje

się przenoszenie uwagi oraz rozpraszanie klienta – ów technikę bardzo
często wykorzystuje się przy leczeniu schizofrenii. Do przerwania może
dojść przy wykorzystaniu intensywnego i nagłego bodźca, jakim jest
chociażby klaśnięcie. Po tym należy przekierować myśli na zadanie, które
wymaga dużej uwagi – przykładem może tu być odejmowanie w myślach od
stu.

Za pośrednictwem zapisu myśli klient ma możliwość lepszego poznania

samego siebie oraz dostrzeżenia, jakie myśli, pojawiające się w konkretnych

18
sytuacjach, wpływają u niego na pojawianie się nieadaptacyjnych zachowań
i emocjonalnych reakcji. Klient jednocześnie stara się znaleźć inne
interpretacje do automatycznych i nieprzystosowawczych myśli.

Poprzez wykorzystanie zasad modelowania i warunkowania, które znajdują

się u podstaw procesu uczenia się, klient ma możliwość poznania
konsekwencji związanych ze zmianą zachowania, jak również kreuje całkiem
nowe i bardzo korzystne adaptacyjne nawyki oraz relacje. Za pośrednictwem
terapii poznawczo-behawioralnej klient może nauczyć się dostrzegania
negatywnych myśli, jak również założeń, które leżą u ich podłoża, sprawdzać
je oraz odpowiednio na nie reagować.

Zadania stawiane przed klientem, które polegają na sprawdzaniu

autentyczności swoich założeń oraz przekonań i oczekiwań, jak również
nowych zdobytych doświadczeń, wykraczają poza czas trwania sesji i
układane są według stopnia trudności, aby mogły zakończyć się sukcesem.

W trakcie trwania terapii wykorzystuje się również trening zaszczepiania

stresu. Jego celem jest zmienienie stwierdzeń odnoszących się do osoby
klienta, które pojawiają się w sposób automatyczny, by móc zmienić
podejście klienta w stosunku do stresowych sytuacji.

Dalej omawia się wpływ dialogu wewnętrznego na zachowanie danego

klienta, jak i określa się treść nowych stwierdzeń znacznie bardziej

19
przystosowawczych, które klient będzie mógł zastosować w różnych
stresujących sytuacjach.

Dalej klient uczy się, jak wykorzystywać wykreowane stwierdzenia w

stresujących warunkach. Ostatnim etapem terapii jest przeniesienie
umiejętności, które zostały zdobyte w trakcie trwania sesji terapeutycznej na
sytuacje rzeczywiste, które wywołują stres już poza gabinetem.

Podejście systemowe

W podejściu systemowym wykorzystuje się terapię, która uwzględnia

dynamikę oraz strukturę mniejszych społeczności oraz układów, w jakich
dana osoba prowadzi życie codzienne. Przeprowadza się więc tutaj terapię
małżeństw, rodzin, par oraz innych grup, np. w pracy.

Można więc powiedzieć, iż jest to sposób leczenia skierowany do ludzi

przebywających w związkach, który skupia się na analizie głównie
interpersonalnych relacji, które mają miejsce w danym otoczeniu. Bardzo
dużo problemów, z jakimi stykają się klienci, związanych jest z relacjami z
innymi ludźmi – głównie są to trudności związane z tworzeniem
zadowalających związków na płaszczyźnie zawodowej albo rodzinnej.

Terapia, która odnosi się do całych grup, pożądana jest wtedy, gdy procesy,
które mają miejsce na jej łonie, podtrzymują wzorce zachowań jednostek,
które są zaburzone.

20
Osoby popierające ujęcie systemowe sądzą, iż jeśli chce się osiągnąć zmiany,
które będą miały charakter trwały, terapii musi poddać się całe otoczenie.
Koncepcja systemowa zakłada bowiem, że w przypadku, gdy zmieni się
kontekst systemowy, każdy z członków będzie zachowywał się i czuł inaczej.

Głównym więc celem tejże terapii jest zmierzanie do tego, aby takie zmiany
w strukturze danego systemu osiągnąć oraz by członkowie grupy okazywali
sobie znacznie więcej wsparcia, a ich zachowanie było znaczne mniej
zaburzone.

Podejście to oparte jest na założeniu, że sposób funkcjonowania konkretnej

osoby w systemie zależy głownie od wszystkich wzorców komunikacyjnych
i reakcji pozostałych członków układu. Uważa się więc, że stanowi on
produkt systemu i właśnie ten system trzeba doskonalić i analizować.

Wsparcie psychologiczne w praktyce

medycznej w kontekście medycyny
ratunkowe

Dobranie właściwej psychologicznej oraz medycznej interwencji, jak

również pomocy społecznej osobom, które ucierpiały w katastrofach oraz
wypadkach różnego rodzaju, może okazać się dość trudnym zadaniem
zważywszy na różny stan oraz potrzeby tychże osób. Pomimo tego wyróżnić

21
można kilka najważniejszych zasad na temat kontaktu z osobą
poszkodowaną, jakie są pomocne w zmniejszeniu psychicznego obciążenia
pacjenta.

Służbom medycznym mogą one natomiast pomóc w zachowaniu spokoju, jak

również znacznie szybciej wrócić do równowagi – również po bardzo
trudnych sytuacjach. Zasady wsparcia w stosunku do poszkodowanych o
trudnych dla nich wydarzeniach mają na celu zarówno ich dobro, jak również
ułatwienie pracy medycznym służbom.

W momencie, kiedy interwencja wspierająca będzie przeprowadzana we

właściwy sposób, może znacząco ułatwić kontakt z osobą poszkodowaną i
powiększyć szanse na znacznie efektywniejszą współpracę.

Dodatkowo także zmniejsza odczucie bezradności w przypadku służb

medycznych, które stając się świadkami niezwykle silnych emocji u
poszkodowanych oraz ich rodzin, często nie są w stanie znaleźć właściwych
sposobów postępowania, jak i rozmowy.

Reakcje kryzysowe

Zachowanie ludzi w nowych oraz trudnych sytuacjach w dużej mierze

zależne jest od tego, jak dobrze umiemy sobie radzić ze stresem.

22
Autorzy, którzy zajmują się badaniem istotą stresu zwracają uwagę na
to, iż w stresie działamy znacznie lepiej, jest dysponujemy większą
ilością zasobów:

• fizycznych (np. zdrowie),

• materialnych (np. pieniądze),
• społecznych (np. przyjaciele, rodzina),
• psychicznych (np. poczucie humoru, optymizm).

Owe zasoby są niezwykle istotne, aby móc zachować psychiczną równowagę.

W przypadku, gdy zostaną one uszczuplone, np. kiedy podczas wypadku
niespodziewanie oraz nagle tracimy zdrowie, wówczas stopniowo
przestajemy wierzyć we własne szczęście (znaczny spadek optymizmu) oraz
uszczuplają się materialne zasoby, wtedy zachowanie psychicznej
równowagi okazać się może bardzo dużym wyzwaniem.

Utrata takiej właśnie równowagi powiązana jest z poczuciem zagubienia

oraz bezradności w tejże nowej oraz bardzo trudnej sytuacji. Osoba, która
znajduje się w takim stanie nie wie, w jaki sposób powinna dalej działać i
przez to bardzo często postępuje „na oślep”.

Wówczas przeżywa również spore emocjonalne nasilenie – o wiele łatwiej,

niż miało to miejsce wcześniej, popada ona w złość, znacznie szybciej się
poddaje, jak również częściej chce się jej płakać. Niezbędne wówczas okazuje
się zastosowanie zmian działania albo podjęcia bardzo ważnych decyzji na

23
temat nieznanych rozwiązań. Przedstawiony wyżej stan wskazuje na to, że
osoba przeżywa kryzys.

Psychologiczny kryzys to stan zachwiania psychicznej równowagi, co

stanowi odpowiedź na bodźce, które ocenia się jako za bardzo trudne, aby
sobie z nimi poradzić. Kryzys bardzo często stanowi moment, gdy zawodzą
skuteczne oraz znane osobie dotychczas sposoby działania. Przez to właśnie
niezmiernie często, aby móc przezwyciężyć kryzys, niezbędna jest
zewnętrzna pomoc przyjmująca postać wsparcia innych osób. Kryzys może
być wynikiem doświadczenia niezwykle stresującej sytuacji, jak chociażby
wypadku.

Na skutek kryzysu pojawić się mogą reakcje, takie jak:

• zdezorientowanie,
• szok,
• oszołomienie.

Bardzo często podczas przeżywania tych reakcji pojawiać się mogą

rozszczepienne elementy powiązane z działaniem ochronnych
mechanizmów psychiki, jak chociażby:

• derealizacja – jest to wrażenie, iż cała sytuacja nie dzieje się

naprawdę, że jest to tylko sen,
• depersonalizacja – osoba myśli, że cała sytuacja nie przyprawia się
jej, a sama ogląda całość z boku,

24
 • emocjonalne odrętwienie – wówczas osoba widzi wszystko, co się
dzieje, jednakże nie czuje względem tego żadnych emocji,
• wtręty myślowe – wyraziste oraz intensywne wspomnienia,
koszmarne sny czy ciągłe odtwarzanie wydarzeń,
• izolowanie się, unikanie ludzi,
• pobudzenie – agresywne oraz autoagresywne zachowania, silna złość,
pobudliwość,
• niepokój – poczucie bezbronności i bezsilności oraz silne poczucie
zagrożenia,
• reakcje depresyjne – utrata zainteresowania czymkolwiek, ciągłe
zmęczenie, utrata sensu życia, bardzo niska aktywność,
• nasilone reakcje żałoby,
• zły fizyczny stan,
• nadużywanie alkoholu czy leków,
• silne zaburzenia stresowe,
• zaburzenia funkcjonalne,
• zaburzenia psychotyczne – dziwaczne interpretacje oraz
wyobrażenia, halucynacje.

Wsparcie w kryzysie

Wsparcie psychologiczne jest to działanie w stosunku do potrzebujących

osób, jakie pomaga im przezwyciężyć stan kryzysu za pośrednictwem
dostarczenia niezbędnych:

• przedmiotów (wsparcie rzeczowe),

• zachowań (wsparcie instrumentalne),

25
 • informacji (wsparcie informacyjne),
• zwrócenia się empatycznego w stronę osób, które są potrzebujące
oraz dodania im otuchy w stosunku do nadchodzącej przyszłości
(wsparcie duchowe oraz emocjonalne).

Każdy z wymienionych rodzajów wsparcia skutkuje zwiększeniem komfortu

osoby, która jest w potrzebie za pośrednictwem powiększenia orientacji w
sytuacji oraz pomniejszenia emocjonalnego napięcia, jak również
subiektywnego poczucia zagrożenia.

Osoby, dla których wsparcie emocjonalne jest niezbędne, są przeważnie

osobami, które krócej albo dłużej istnieją w psychologicznym kryzysie. Są to
zatem takie osoby, których zachowania czy słowa zwracają uwagę na
dezorganizację psychiczną, bezradność oraz poczucie zagubienia.

Kryzys wywodzić się może poprzez przeżycie niezwykle silnego

doświadczenia, jak i trudnego doświadczenia, ale również przeżywanie
bardzo przełomowego życiowego momentu, gdzie podjęcie prawidłowej
decyzji wydaje się być niezwykle ważną kwestią.

Bez względu na to, czy kryzys trwa krótko, natomiast jego przejawy nie są
mocno nasilone albo gdy trwa długo i silnie dezorganizuje zwyczajnie
funkcjonowanie, odnosi się do osoby, która go doświadcza, jak również do
całej jego rodziny. Wówczas społeczne wsparcie profesjonalistów oraz

26
bliskich przedstawiane jest, jako zdecydowanie najbardziej skuteczne
narzędzie. aby móc pokonać kryzys.

Wbrew znanej, ale nieco słabo uświadomionej opinii, najważniejszym celem

wsparcia zdecydowanie nie jest wyręczanie osoby poszkodowanej.
Właściwe wsparcie pomaga osobie potrzebującej nauczyć się, w jakiś sposób
radzić sobie można w sytuacjach tego rodzaju. Osoba, która udziela wsparcia,
dopasowuje skalę pomocy, jaką świadczy do psychofizycznego stanu
poszkodowanego. Stara się jednak go nie wyręczać we wszystkich
sytuacjach.

Może od motywować osobę poszkodowaną, podpowiadać jej czy

dopingować, aby podjęła samodzielne działania jedynie wówczas, kiedy
okażą się one pomocne osobie w kryzysie, aby ta odzyskała poczucie kontroli
nad swoim życiem, jak i satysfakcji z siebie samego. Kiedy będzie się
wyręczać osobę, wówczas łatwo można zażegnać problem, z jakim osoba się
zmaga, ale takie doświadczenie nie nauczy jej niczego i nie wzmocni go.
Kryzys opisywany jest natomiast pod postacią rozwojowej szansy, ale
przełomowy moment, jaki wynieść może człowieka na znacznie lepszy
życiowy poziom, jak i być przyczyną znacznie gorszego funkcjonowania.

Dalej bardzo obciążającym przekonaniem, które zniechęca osobę do podjęcia

próby udzielenia pomocy, jest odczucie, iż będąc osobą wspierającą
odpowiadamy za pozbycie się stanu osoby będącej w kryzysie, jak i poprawę
jej samopoczucia. Gdyby przekonanie to było prawdziwe, wówczas wsparcie
dla osób, które są w żałobie byłoby wręcz niewykonalne. Nie można bowiem

27
zmienić sytuacji osoby, która straciła kogoś bliskiego, czy poprawić jej
samopoczucia.

Wycofanie, żal, smutek, gniew oraz pobudzenie stanowią naturalnym oraz

zwyczajnie normalnym reagowaniem w sytuacjach tego typu. Ich
przytłumienie za pośrednictwem wsparcia złego rodzaju przyczynić by się
mogło do zaburzenia przebiegu żałoby.

Wsparcie w żałobie nie ma jedynie na krótki czas poprawić samopoczucia

osoby, ale umożliwić jej przeżycie każdej z trudnych emocji, jakie się
wówczas pojawiają.

Emocji nie powinno się tłumić, a wsparcie ma dawać przyzwolenie na to, aby
osoba, którą się wspiera zachowywała się w taki sposób, jak sama chce pod
warunkiem, że nie będzie to dla niej niekorzystne i niebezpieczne. Nie można
więc pozwalać na zachowania, jakie krzywdzą tą osobę oraz innych.

Nieodpowiednie jest zachęcanie osoby w żałobie do mówienia o przykrych

dla niej emocjach w miejscu, gdzie nie można zagwarantować jej prywatności
albo także w warunkach, jakie powiązane być mogą z dyskomfortem osoby,
którą się wspiera. Przykładem może być tutaj rozmowa przed sytuacją, kiedy
osoba musi podjąć istotną decyzję albo przy podwładnych. W innych
sytuacjach wyrażanie przez osobę w żałobie emocji postrzega się jako bardzo
korzystne.

28
Aby wymiana emocjonalna mogła mieć miejsce niezbędne jest wykreowanie
empatycznej oraz bezpiecznej atmosfery, podczas utrzymania kontaktu
przez rozmówców. Kontakt ma na celu skoncentrowanie się na partnerze
relacji. Przeważnie powiązany jest on z otwartą postawą ciała, która wyraża
chęć do tego, aby podtrzymać relację, jak również kontakt wzrokowy.

Pomijając emocjonalną sferę, równie istotną kwestią w czasie udzielania

wsparcia jest przekazywanie informacji. Niekiedy informacyjne wsparcie
stanowi najistotniejszy składnik, który możliwi wspieranej osobie powrócić
do dość względnej równowagi. Takie wsparcie jest bardzo ważne w czasie,
kiedy udziela się pomocy osobie poszkodowanej w wypadku, jak również dla
osób, jakie nagle znalazły się w sytuacji, która jest dla nich nieoczekiwana
(np. bolesna dla pacjenta diagnoza czy informacja o śmierci bliskiej osoby).

Informacyjne wsparcie umożliwia osobie, jaką się wspiera rozeznanie w

sytuacji, jak również pozyskanie kontaktu z otoczeniem. Dopiero w
momencie, kiedy osoba zapozna się już zarówno z rodzajem zagrożenia, jak
i powagą sytuacji, w której się znalazła idzie sprawdzić, czy jest się w stanie
z tym wszystkim poradzić. Jeśli nie otrzyma się informacji na temat rodzaju
zagrożenia, nie idzie się właściwie przed nim bronić oraz uczuciem
dominującym staje się bezradność, jak i strach.

Wsparcie nie bazuje tylko na dawaniu rad oraz pouczeniach, ale głównie na
informowaniu, daniu możliwości wypowiedzenia się, wyrażenia złości,
smutku czy bólu, jak i zrelacjonowaniu kłopotów, z jakimi osoba się zmaga.
Kiedy pociesza się oraz daje rady, to przeważnie zmierza się na skróty.

29
Wówczas przeważnie udajemy, że znamy najlepsze rozwiązanie dla osoby, z
którą się rozmawia. Okazuje się jednak, że ani nasz rozmówca, ani my bardzo
często nie znamy idealnego rozwiązania.

Podsumowanie

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał

zawarty w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

Literatura uzupełniająca:

1. Bishop G.D., Psychologia zdrowia, Wrocław, 2000.

2. Gulla B., Tucholska K., Psychologia pozytywna a zdrowie, Kraków,
2007.
3. Mietzel, G., Wprowadzenie do psychologii, Gdańsk, 2001.
4. Mydlarska J., Wsparcie psychologiczne w praktyce medycznej w
kontekście medycyny ratunkowej [w:] „Psychologia w naukach
medycznych”, Poznań, 2012.

30