1

ÖLÇÜLER VE ÖLÇÜ SİSTEMLERİ

Bir müzik eseri, nota yazımında ölçü çizgileriyle ayrılmış olan eşdeğerdeki ölçülere
bölünmektedir. Yani her ölçüdeki toplam nota ve sus sayısı birbirine eşittir.

Bütün ölçü sistemlerinde ölçüler, nota yazımında çizgilerle ayrılmayan ancak doğru nota yazımı
sayesinde kolaylıkla anlaşılabilen küçük bölümlere ayrılmıştır. Bu bölümlerin her biri bir zaman (birim
vuruş) olarak adlandırılır. Bütün ölçülerde ilk zaman kuvvetli, diğer zamanlar hafiftir. 4 zamanlı
ölçülerde ise 1. zaman kuvvetli, 3. zaman ise az kuvvetlidir.

Her ölçü sistemindeki zamanlar yani birim vuruşlar kendi içlerinde de bölünmelere
uğrayabilirler. Basit ölçülerde zamanların her biri doğal olarak ikiye ve ikinin katlarına bölünürken,
bileşik ölçülerde 3’e bölünmektedir. Bölünmenin olduğu durumlarda da mantık, ölçünün kuvvetli-hafif
zamanlarındaki mantıkla aynıdır.

Bir ölçünün zamanları doğal olarak ikiye bölünebiliyorsa bu ölçüler zamanları ikişerli ölçülerdir
ve basit ölçüler olarak adlandırılır. Eğer ölçünün zamanları doğal olarak 3’e bölünebiliyorsa zamanları
3’erli ölçülerdir ve bileşik ölçüler olarak adlandırılırlar.

ÖLÇÜYÜ GÖSTEREN RAKAMLAR

Basit ölçülerde üstteki rakamlar, bir ölçüde kaç tane zaman yani birim vuruş olduğunu, alttaki
rakamlar ise hangi birim vuruşun kullanıldığını gösterirler.

Bileşik ölçülerde ise rakamlarla ilgili durum biraz daha karışıktır. Üstteki 6, 9, 12 gibi rakamlar,
3’erli gruplardan kaç tane olduğunu anlatmaya yarayan rakamlardır.

6=3+3, 9=3+3+3, 12=3+3+3+3 gibi. Ölçüde kaç tane 3’erli grup olduğu bulunduğunda, ölçüde
kaç zaman yani kaç birim vuruş olduğu da ortaya çıkacaktır.
 2

Ölçü sistemini gösteren rakamlar, parçanın başına donanımdan hemen sonra alt alta yazılır.
Parçanın bitimine kadar da yeni portelerde tekrar yazılmaz. Parçanın devamı süresince ölçü sistemi
değişiyor ise bu değişiklik bir çift çizgiden sonra yeni ölçü sisteminin rakamları yazılarak belirtilir.

BASİT ÖLÇÜLER
 3

BİLEŞİK ÖLÇÜLER

KARMA ÖLÇÜLER

Ölçü sistemlerinden 2 ve 3 zamanlı basit ölçülerin çeşitli şekillerde ve değişik sayılarda art arda
gelmesiyle elde edilen ölçülere karma ölçüler adı verilmektedir. Vuruşlarının doğal olarak 2’ye
bölünebildiği düşünüldüğünde aslında basit ölçülerdir. Ancak Türk müziği terminolojisinde bu tür
ölçüler aksak ölçüler olarak adlandırılmaktadır. Oysa ki bu ölçüler, vuruşlarının 2’ye bölünebilmesi
nedeniyle basit, 2 ve 3 zamanlı ölçülerin karışımından oluştuğu için karma ölçülerdir.

Diğer karma ölçüler 7 zamanlı ve 9 zamanlı ölçülerdir. Üç çeşit 7 zamanlı ölçü ve dört çeşit 9
zamanlı ölçü olabilir.
 4

SENKOP VE TERS ZAMANLAMA

Senkop ve ters zamanlama için öncelikle ölçülerin vuruşlarının kuvvetli-hafif zamanlarını ve

vuruşların bölünmeleriyle oluşan kuvvetli-hafif zamanları çok iyi bilmek gerekmektedir. Çünkü senkop
ve ters zamanlama ölçünün ya da vuruşun zayıf zamanındaki notalarıyla ilgilidir. Senkop, vurgu
almaması gereken zayıf zamandaki bir notanın kendinden sonra gelen kuvvetli zamandaki bir notayla
birleşmesi ve o kuvvetli zamanın vurgusunun zayıf zamana kaymasıyla oluşmaktadır.

Ölçünün vuruşlarıyla ilgili senkop

Vuruşların bölünmeleriyle ilgili senkop

Senkopu oluşturan notalar eşit değerde ise düzenli senkop, eşit değerde değilse düzensiz senkop
oluşmaktadır.

Kuvvetli zamanda yer alan sustan sonra zayıf zamanda notanın gelmesiyle ters zamanlama
oluşmaktadır. Ters zamanlamada da senkopta olduğu gibi ölçünün ya da vuruşların kuvvetli ve zayıf
zamanları önemlidir. Nota ve sus değerinin eşit değerde olup olmamasına göre düzenli ve düzensiz ters
zamanlamalar oluşabilmektedir. Ters zamanlama özellikle piyano eşliklerinde çok kullanılan bir ritmik
özelliktir.

Dr.Öğ.Üyesi Esin UÇAL CANAKAY