İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM: MİLLETLERARASI USUL HUKUKU....................................................8

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KAVRAMI..........8

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU.....11
MİLLETLERARASI YETKİ...........................................13
TÜRK MİLLETLERARASI YETKİ SİSTEMİ.............15
Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Yetki...........20
Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Yetki.....22
Miras Davalarında Yetki..................................................23
İş Akitlerinden Doğan Davalar.........................................26
Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar.............................27
Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar...............................27
MİLLETLERARASI YETKİ SÖZLEŞMELERİ..........30
Yabancı Unsurlu Uyuşmazlıklarda Türk
Mahkemelerinin Yetkili Kılınması...................................31
Yabancı Unsurlu Uyuşmazlıklarda Yabancı Devlet
Mahkemelerinin Yetkili Kılınması...................................31
MİLLETLERARASI GEÇİCİ HUKUKİ KORUMALAR
.............................................................................................33
Yabancılık Unsurlu Davalarda Türk Mahkemelerinin
İhtiyati Tedbir Kararı Verme Yetkisi..............................34
Yabancılık Unsurlu Davalarda Türk Mahkemelerinin
İhtiyati Haciz Kararı Verme Yetkisi................................36

0
 MİLLETLERARASI TEBLİGAT...................................38
Türkiye’den Yurtdışına Milletlerarası Tebligat.............38
Yurtdışından Türkiye’ye Milletlerarası Tebligat...........42
DAVA ŞARTLARI............................................................43
1) Yargı Hakkı................................................................44
Yargı Muafiyeti:................................................................44
Yargı Bağışıklığa Sahip Olan Kişiler...............................46
2. Yargı Yolu......................................................................48
3. Görev..............................................................................48
4. Kesin Yetki.....................................................................48
5. Ehliyet.............................................................................48
6. Dava Takip Yetkisi........................................................50
7. Vekilin Vekalet Yetkisine Sahip Olması......................50
8. Gider Avansı..................................................................50
9. Teminat..........................................................................50
MÖHUK’ta Düzenlenen Teminat Hükmü:.....................51
HMK’da Düzenlenen Teminat Hükümleri:....................53
10. Hukuki Yarar...........................................................53
11. Derdestlik.................................................................54
II. BÖLÜM: VATANDAŞLIK HUKUKU.....................................................................57

VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI.............................57
1- DOĞUM YOLUYLA KAZANMA...........................57
1
2- EVLİLİK YOLUYLA KAZANMA..........................58
3- İRADİ YOLLA KAZANMA.....................................58
VATANDAŞLIK HUKUKUNUN GENEL
PRENSİPLERİ..................................................................58
TÜRK VATANDAŞLIĞI TANIMI.................................59
A. DOĞUMLA KAZANILAN TÜRK
VATANDAŞLIĞI..............................................................60
 Kan Esasına Göre Kazanma......................................60
 Doğum Yeri Esasına Göre Kazanma........................62
B. SONRADAN KAZANILAN TÜRK
VATANDAŞLIĞI..............................................................63
 Yetkili Makam Kararıyla Kazanma.........................63
İSTİSNAİ YOLLA VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI
.............................................................................................64
YENİDEN VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI..........66
Türk Vatandaşlığının İkamet Şartı Aranmaksızın
Yeniden Kazanılması.........................................................66
EVLAT EDİNME YOLUYLA TÜRK
VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI.........................67
EVLENME YOLUYLA TÜRK VATANDAŞLIĞININ
KAZANILMASI................................................................68
VATANDAŞLIĞIN KAYBI.............................................69
ÇIKMA İZNİ İLE TÜRK VATANDAŞLIĞININ
KAYBEDİLMESİ (devam)...............................................71
MAVİ KART.....................................................................71

2
 KAYBETTİRME KARARIYLA VATANDAŞLIĞIN
KAYBI................................................................................73
TÜRK VATANDAŞLIĞININ İPTALİ............................74
SEÇME HAKKIYLA TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN
ÇIKMA...............................................................................75
III. BÖLÜM: YABANCILAR HUKUKU.......................................................................78

YABANCI KİŞİ KATEGORİLERİ................................78

 Vatansızlar:...................................................................78
 Uluslararası Korumadan Faydalanan Kişiler:...........79
 Göçmenler:....................................................................79
 Türk Vatandaşlığı Kanunu m.28’de düzenlenmiş
olan kişiler..........................................................................80
 Azınlıklar.......................................................................80
YABANCILAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI...81
- EŞİTLİK ESASI...........................................................81
- MÜTEKABİLİYET ESASI.........................................81
- MİSİLLEME ESASI....................................................82
- ULUS KAYDI ESASI...................................................83
- KAZANILMIŞ HAKLARA SAYGI İLKESİ.............83
YABANCILARIN TÜRKİYE’YE GİRİŞİ......................83
1- Pasaport Veya Benzeri Belge Gösterme
Zorunluluğu:......................................................................83
2- Vize Alınma Zorunluluğu:.........................................84

3
Yabancıların Türkiye’ye Girişinin Engellenmesi...........86
YABANCILARIN TÜRKİYE’DE İKAMETİ................87
İkamet İzni Türleri............................................................89
1- Kısa Dönem İkamet İzni:...........................................90
2- Aile İkamet İzni:............................................................91
3- Öğrenci İkamet İzni:.....................................................92
4- Uzun Dönem İkamet İzni:............................................93
5- İnsani İkamet İzni:........................................................94
6- İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni:.......................95
Kesintisiz İkamet...............................................................96
SINIR DIŞI ETME............................................................96
ULUSLARARASI KORUMA........................................101
 Mülteciler.....................................................................101
 Şartlı Mülteci...............................................................101
 İkincil Koruma............................................................102
Uluslararası Koruma Statüsü Sahiplerinin Hakları.....105
GEÇİCİ KORUMA.........................................................107
SUÇLULARIN İADESİ..................................................108
Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi................110
YABANCILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ.........111
Yabancıların Basın Özgürlüğü.......................................111

4
Yabancıların Dernek Kurma Ve Üye Olma Özgürlüğü
...........................................................................................111
Yabancıların Vakıf Kurma Özgürlüğü..........................112
Yabancıların Sendika Kurma Ve Üye Olma Özgürlüğü
...........................................................................................112
YABANCILARIN ÇALIŞMASI....................................112
Çalışma İzni Alma Muafiyeti..........................................113
Çalışma İzni Başvurusu ve Değerlendirilmesi...............114
Ön İzin..............................................................................115
Çalışma İzni Başvurusunun Reddi.................................116
Çalışma İzni Türleri........................................................116
1- Süreli Çalışma İzni...................................................116
2- Süresiz çalışma izni..................................................117
3- Bağımsız Çalışma İzni..............................................117
4- İstisnai Çalışma İzni.................................................118
5- Turkuaz Kart............................................................118
Çalışma İzninin İptali ve Sona Ermesi..........................120
Çalışması Özel Olarak Düzenlenmiş Kişiler.................121
 Uluslararası Koruma Kapsamında Olan
Yabancılar m.17...............................................................121
 Yabancı Öğrenciler m.19.........................................121
 Mavi Kartlılar...........................................................121
 Türk Soylu Yabancılar............................................121

5
Türk Vatandaşlarına Hasredilmiş İşler.........................122
YABANCI YATIRIMLAR.............................................123
Yabancı Yatırımcının Amaçları.....................................123
Ev Sahibi Ülkenin Yatırım Beklentileri.........................123
Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Esaslar............124
YABANCILARIN TAŞINMAZ EDİNMELERİ..........125
Yabancıların Taşınmaz Edinmelerinde Kanuni
Sınırlamalar.....................................................................128
Özel Kanuni Düzenlemeler.............................................129
Yabancıların Miras Yolu ile Taşınmaz Edinmeleri......129
YABANCILARIN TÜRKİYE’DEKİ EĞİTİM VE
ÖĞRETİM ÖZGÜRLÜĞÜ............................................130
Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları........................130
Yabancı Okullar..............................................................131
Azınlık Okulları...............................................................131

6
 I. BÖLÜM: MİLLETLERARASI USUL HUKUKU
MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KAVRAMI
Milletlerarası özel hukuk kavramı 2 unsurdan oluşur:

1)Özel hukuk unsuru

Özel hukuk adı altında bugüne kadar görmüş olduğunuz ve bugünden sonra
göreceğiniz zorunlu ve seçimlik derslerde karşınıza çıkan tüm konular milletlerarası özel
hukuku ilgilendirir. Tabi ki tüm özel hukuk dallarını işlemeyeceğiz. Çünkü kavramın 2. bir
unsuru daha vardır.

2)Yabancılık unsuru
Milletlerarası özel hukuku ilgilendirebilmesi için söz konusu işlemin milletlerarası
nitelik taşıması gerekir. Milletlerarası nitelik, bir işlemin, bir ilişkinin, bir olayın tamamen
Türkiye’ye ait olmaması, Türkiye’nin sınırlarının dışına taşan herhangi bir unsurunun
olmasıdır. İşte biz bu unsura milletlerarası unsur veya yabancılık unsuru diyoruz.

Bir işlemde, bir ilişkide yabancılık unsuru var ise ve bu bir özel hukuk ilişkisi ise ilk
adres milletlerarası özel hukuktur.

Yabancılık unsuru nasıl olur? Hemen buna basit bir örnek verelim.

Fatih’te yaşayan Türk vatandaşı Ahmet ve Ayşe, Fatih Evlendirme Dairesinde

evlenirler. Daha sonrasında bu evliliğin geçerli olup olmadığına ilişkin bir sorun ortaya çıkar.
Böyle bir problem önünüze geldiğinde TMK’ya bakarsınız, merasimle ilgili bir problem varsa
Evlendirme Yönetmeliği’ne bakarsınız. Peki, bu evlilik Alman A ile Bulgar B arasında
Roma’da gerçekleşmiş olsaydı o zaman hangi yasayı uygulardınız? Burada TMK cevabını
veremiyorsunuz. Çünkü hiç birinizin aklına böyle bir şey gelmedi. Gelse de içinize sinmedi.
İtalya’da gerçekleşen bir evlendirme merasiminin geçerli olup olmadığını neden Türk
Evlendirme Yönetmeliği’ne göre belirleyelim. Bu gerçekten de çok mantıklı gelmiyor.

Bazen tarafların vatandaşlıkları dolayısıyla bazen tarafların yerleşim yeri bakımından

bazen her ikisi de Türk Vatandaşı olmasına rağmen ilişkinin kurulduğu yer yönünden
yabancılık unsuru olur. Mesela iki tane Türk vatandaşı, aslında hiçbir yabancılık unsuru
olmamasına rağmen sırf romantizm olsun diye gidip Paris’te Fransız yetkili makamlarının
önünde evlendiler. Burada hukuki ilişkinin kurulduğu yer bakımından bir yabancılık unsuru
vardır.

Sadece taraflara bakmıyoruz. Herhangi bir ilişkide, işlemde Türkiye sınırları dışına
taşan bir unsur varsa biz buna yabancılık unsuru diyoruz.

Bugün için milletlerarası özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümü açısından elimizden 2

tane imkan vardır:

Birincisi: Eğer uyuşmazlığın niteliği müsaitse ve taraflar anlaşırsa tahkim dediğimiz

mekanizma söz konusudur.

7
İkincisi: Tahkim için uyuşmazlığın niteliği müsait değilse veya taraflar arasında tahkime
gitmek konusunda bir anlaşma yoksa elimizdeki tek seçenek devlet mahkemeleridir.
Çağlayan’daki, Bakırköy’deki, Kartal’daki adliyelerde yer alan mahkemelerdir.

Ancak sorumuz burada bitmez. Sonraki sorumuz ise şudur: Hangi devlet mahkemeleri
yetkilidir? Bir uyuşmazlıkla ilgili olan devletlerin mahkemeleri kendilerini yetkili bulabilir.
Bu problemin adı yetki problemidir.

Yabancılık unsuru içeren davalarda hangi devletin mahkemesinin yetkili olduğu ya da

yabancılık unsuru içeren uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkili olup olmadığı yetki
kurallarıyla belirlenir. Ama burada yetki kurallarının farklı bir adı vardır. Milletlerarası yetki
kuralları deriz. Milletlerarası yetki kurallarıyla hangi devletin mahkemesinde bu davayı
açabileceğimizi tespit edebiliriz.

Her devlet kendi mahkemesinin yetkisini kendisini belirler. Bu anlamda devletlerin

egemenlik hakkı vardır. Hiçbir devlet, diğer bir devlet mahkemesinin yetkisine karışamaz.
Her devlet bu dava bakımından kendini yetkili görebilir dedik. Bu ne anlama gelir? Davacıya
sunulmuş seçenekler anlamına gelir. Hangi devlet mahkemesinde davayı açacağına davacı
karar verir. Çünkü hepsi yetkili ve hiç birinin yetkisi diğerine istinaden üstün değildir. Davacı
tamamen kendi menfaatlerini düşünerek davayı nerede açacağına karar verir. Buna forum
shopping denir. Bu tür uyuşmazlıklarda karşımıza ilk problem milletlerarası yetki
problemidir.

Devam edelim diyelim ki bir davayı Türkiye’de açtık. Birçok usul hukuku problemiyle
karşılaşırız. Mesela yurtdışına nasıl tebligat yapılacaktır veya Türkiye’de bulanan Bulgar
vatandaşına tebligat Bulgarca mı yapılacaktır? Dava yurtdışında açılsa Türkiye’ye tebligat
nasıl yapılacaktır? Milletlerarası tebligat çok ciddi bir problem teşkil eder.

Deliller. İtalyan makamları evliliğin nasıl bir merasimle gerçekleştiğini anlatan

belgeleri verdi. Bu belgeleri kim tercüme edecek, bu belgeler resmi delil mi, alelade bir belge
mi? Bunu yabancı makamlardan kim isteyecek? Türk mahkemeleri İtalyan nüfus
müdürlüğüne mi yazacak? Delillerle ilgili bir sürü soru ortaya çıktı.

Bulgar B, A’nın kendisine dava açmasına sinirlendi. Kendisi de gitti Sofya’da aynı
davayı açtı. Taraflar, konu, talep aynı. Bu bize derdestliği hatırlatır. Bizim usul hukukunda
gördüğümüz derdestlik iki Türk mahkemesi arasında söz konusu olmaktadır. Aynı dava Türk
ve yabancı mahkemede açılırsa Türk mahkemesi ne yapacak?

Yabancı devlet mahkemelerinin verdiği kararlar, ister borçlar hukuku alanında olsun
ister aile hukuku alanında olsun, Türk makamlarını bağlar mı? Bunlar çok mühim sorulardır.

Tüm bu soruların ortak paydası nedir? Usul hukukuna ait olmasıdır. Peki, bu derste
usul hukuku anlamında ne göreceğiz? Yabancılık unsurlu davara özgü usul hukuku kurallarını
göreceğiz. Medeni usul hukukunu tekrar etmeyeceğiz. Burada göreceğimiz usul hukuku
‘Milletlerarası Usul Hukuku’ kurallarıdır. Ama usul hukuku kurallarını uygulamak suretiyle
uyuşmazlığı esastan çözemezsiniz. Uyuşmazlığı esastan çözmek için maddi hukuk kuralları
gerekir.

8
 Usul hukuku problemlerini tamamladık diyelim. Yetkili mahkemeyi bulduk, tebligatı
yaptık, derderstlik problemini çözdük, bekletici mesele hakkında karar verdik. Artık usul
kısmı bitti. Geldik esasa. Böyle bir evliliğin geçerli olup olmadığı hususunda
uygulayacağımız maddi hukuk kuralları nelerdir? Olay Türk mahkemesinin önüne geldiğinde
Türk kanunlarını uygulayamayacaksak hangi kuralları uygulayacağız? İşte bu soru
milletlerarası özel hukukun diğer temel sorusudur. Burada karşımıza çıkacak olan temel
ihtimaller:

1. Milletlerarası özel hukuk ilişkileri için özel olarak tasarlanmış maddi hukuk kuralları
Bu maddi hukuk kuralları uluslararası sözleşmelerde yer alabilir. Milletlerarası özel
hukuk ilişkilerinde uygulanmak üzere özel kurallar getirelim diyerek devletler çok taraflı
anlaşmalar yapabilirler. En ideal olan budur. Türk mahkemesi bu uyuşmazlığı çözmek için
taraf olduğu uluslararası sözleşmeyi uygulayabilir. Uygulayacak milletlerarası sözleşme
olmazsa da kanunlar ihtilafı metodu uygulanır.

Kanunlar ihtilafı metodu, birden fazla devletle temas halinde bulunan böyle ilişkilerde
hangi devletin maddi hukukunun uygulayacağını söyleyen maddi hukuk kuralıdır. Mesela
evlenmenin şekli konusunda evlenmenin yapıldığı devletin maddi hukuk kuralları uygulanır
der. Türk hakimi de bakar evlenmenin yapıldığı ülkeye, sonra da o devletin hukukunu
uygular. Evlenme ehliyeti konusunda kendi vatandaşı olduğu devletin hukukunu uygularım
diyebilir. O zaman A için Alman hukukuna, B için Bulgar hukukuna bakar. Bu da dersimizin
ikinci ana konusudur. Biz buna kısaca kanunlar ihtilafı hukuku olarak adlandırıyoruz. Hakim
hangi maddi hukuku uygular sorusunun cevabını kanunlar ihtilafı verir.

Milletlerarası özel hukukun, yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk uyuşmazlıklarının

çözümü ile ilgilenen hukuk dalı olduğunu söylemiştik. Her ne kadar adı milletlerarası özel
hukuk da olsa bu hukuk dalı milli bir hukuk dalıdır. Bizim dersimizin konusu Türk
mahkemelerini, hukukunu ilgilendiği ölçüde yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk
uyuşmazlıklarıyla ilgilenir. Yani esas itibariyle Türk mahkemelerinin önüne yabancılık
unsuru taşıyan özel hukuk uyuşmazlıkları gelebilir. Gelirse de usul hukuku sorunlarını
aştıktan sonra Türk hakimi hangi maddi hukuk kurallarını uygulamalıdır sorularını
cevaplıyoruz. Burada ele alacağımız temel konu budur.

Yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk uyuşmazlıkları Türk mahkemelerinin önüne ne

zaman gelir, hangi hallerde gelir? Geçen haftaki örneğimizde Alman A ile Bulgar B İtalya’da
evlenmişlerdi. Bu evlilik geçerli midir? Yargısal bir karar arıyoruz. Böyle bir davada Türk
mahkemeleri acaba karar verebilir mi? Usul hukuku burada başlıyor. Temel sorunlardan biri
yetkidir. Buna milletlerarası yetki diyoruz. İçinde yabancılık unsuru bulunan uyuşmazlıklarda
Türk mahkemelerinin yetkili olup olmadığı sorusuyla başlar. Daha sonra ikinci temel konu,
Türk mahkemesi bir özel hukuk problemini çözerken hangi maddi hukuk kurallarını uygular.
İki tane temel sorumuz ve bunlara bağlı bir sürü küçük sorucuğumuz var.

İhtimaller bunlarla sınırlı değildir. Taraflar Türk mahkemelerine gitmek yerine

kendilerini yetkili sayan bir başka devlet mahkemesine de gidebilirler. Davalı siz
olduğunuzda ‘’Hayır, Bulgar mahkemelerine gidemezsin.’’ diyemeyiz. Davacının istediği
mahkemeye başvurma hakkı vardır.

9
 Bizi ilgilendiren ikinci ihtimal şu şekildedir: Dava Türk mahkemelerinde açılmadı.
Yabancı devlet mahkemelerinde açıldı. Ancak yabancı ülkede görülen davada verilen karar,
hüküm, ilam şu veya bu şekilde Türkiye’yi ilgilendirir. Bu yabancı ilamın hukuki sonuçlarının
Türkiye’de doğması gerekir. Bu mümkün mü?

1. İhtimal: Dava Türkiye’de açılırsa ne olur?

2. İhtimal: Dava Türk mahkemelerinde değil de yabancı devlet mahkemelerinde açılırsa
burada verilen kararın hukuki sonuçlarının Türkiye’de doğması nasıl olacaktır?
3. İhtimal: Yabancı unsur taşıyan özellikle ticari ve ekonomik uyuşmazlıklar bakımından
istatistiklere baktığımızda dünyada bir numaralı uyuşmazlık çözüm sistemi tahkimdir.
Dersimiz bu 3 ihtimal üzerinden gidecektir. Ama burada temel ihtimalimiz birinci
ihtimaldir.

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU

Milletlerarası usul hukukunun konusu nedir? Kurallarının niteliği nedir?

 Milletlerarası usul hukuku kavramı: Yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk

uyuşmazlıklarına özgü usul hukuku kurallarıdır.
Gerek milletlerarası özel hukuk tabirindeki milletlerarası lafı gerek milletlerarası usul
hukuku tabirindeki milletlerarası lafı yanıltıcıdır. Karşımıza gerçekten milletlerarası hukuk
kuralları varmışçasına intiba bırakır. Halbuki öyle değildir. Milletlerarası özel hukuk da
milletlerarası usul hukuku da milli hukuk kurallarından ibarettir. Ortada gerçek anlamıyla bir
milletlerarası usul hukuku yok. Bu da milli bir usul hukukudur. Peki, milletlerarası sözcüğü
neyi ifade ediyor? Bizim dersimizin konusuna giren iş ve işlemlerdeki yabancılık unsuruna
işaret ediyor.

Milletlerarası usul hukukunda çok temel bir prensip vardır. Derste Latince kavramlar
göreceksiniz. Bunlardan bir tanesi ‘’Lex Fori’’dir. Hakimin hukuku demektir. Yani
mahkemenin kendi hukuku demektir. Bizim perspektifimizden bakacak olursak lex fori Türk
hukukudur. Olayda yabancı bir mahkeme yoksa lex fori denildiğinde Türk hukukunu
anlayacağız.

Milletlerarası usul hukukundaki sloganımız şudur: ‘’Usul, lex fori’ye tabidir.’’

Her hakim, kendi usul hukukunu uygular. Türk hakim, Türk usul hukukunu uygular.
Alman hakim, kendi Alman usul hukukunu uygular. Bu evrensel bir prensiptir.

Peki, sizce neden böyle oluyor? Türk hakimi maddi hukuk açısından da Türk hukuku
ile donanmış olmasına rağmen, kanunlar ihtilafı derslerinde de göreceksiniz, Türk hakimi
icabında Lüxemburg Ticaret Kanunu’nu, İspanyol Borçlar Kanunu’nu uygulamak zorunda
kalacaktır. Uyguluyor da. Usule geldiğimizde ise böyle bir ihtimal yoktur. Yabancı bir
devletin usul yasasını, Türk hakiminin uygulaması söz konusu değildir.

Türk hakimi Fransız hukukunu uygularken sadece kanunlarla değil, Fransız

içtihatlarıyla da bağlıdır. Biraz bahsedelim:

1) Hakimin kendisi dil biliyor olabilir. Bir merakı olabilir. Bu şekilde kendi araştırıyor
olabilir.

10
 2) Sırf bu konuda yapılmış bir uluslararası anlaşma vardır.
Adı, Yabancı Hukuk Hakkında Bilgi Edinilmesine Dair Avrupa Konseyi
Sözleşmesi’dir. Konusu sadece budur. Bir hakim devlet mahkemesi, bir başka devletin
hukukunu uygulamak zorunda kaldığında bu sözleşmedeki mekanizmaları işleterek yabancı
hakim devlet makamlarından destek alıyor. Bunun içinde yabancı yargısal içtihatlar da
doktrinler de var. Burada hakime en fazla yardımcı olabilecek şey taraflardır. Düşünün ki bu
davada siz tarafsınız. Lüxemburg şirketler hukukunun uygulanması ister davacı ister davalı
vekili olun, sizin işinize geliyorsa siz Lüxemburg hukukunu öyle bir güzel şekilde hakimin
önüne sunarsınız ki işinize yarayan kanun maddelerini, doktrinsel tartışmaları, içtihatları
yeminli tercümanla tercüme ettirip hakime sunulabilir. Lüxemburg’daki avukatlardan,
hocalardan görüş alınır. Oradaki kitaplar makaleler tercüme edilir. Hakim bir anda kendini
Lüxemburg hakimi gibi hisseder. Hakime bu konuda en çok yardımı taraflar; taraflar
yapmazsa bilirkişilerden yardım isteyebilir. Bunlar da hep tartışılacak.

Maddi hukuk açısından yabancı maddi hukuk kurallarının uygulanma ihtimali var
dedik. Ama usul hukuku açısından yoktur. Usul hukuku açısından bir yasalar çatışması
durumu yoktur.

Alman A, Bulgar B İtalya’da evlenmişler. Bu evliliğin geçerli olup olmadığı

konusunda, Türk mahkemesi böyle bir davada yetkiliyse ve davayı yürütecekse dava Türk
usul kuralları çerçevesinde değerlendirilir. Usul lex fori’ye tabidir. Bunun sebebi yargılama
faaliyetinin kamu düzenine ilişkin olmasıdır. Kendi mahkemelerinin yabancı bir usul
hukukuna göre işlemesine hiçbir devlet müsaade etmez.

Milletlerarası usul hukuku, milletlerarası yani yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk
uyuşmazlıklarının çözümünde uygulanacak, bütün uyuşmazlıklara özgü usul kurallarını ifade
ediyordu.
Milletlerarası usul hukukunun temel niteliği:
 yargılama faaliyetini düzenlemesidir.
 kamu düzenine ilişkin olmasıdır.
Bu itibarla dünyada genel olarak geçerli olan bir prensip vardır:
‘’Usul, hakimin kendi hukukuna tabidir. Yani usul, lex fori’ye tabidir.’’
Yani dünyanın neresine giderseniz gidin, hangi devletin mahkemesine müracaat
ederseniz edin hakim daima kendi usul hukukunu uygulayacaktır.
Bizim açımızdan önemi şudur; Türk hakimi Türk usul hukukunu uygular. Biz
milletlerarası usul hukuku dersimizde Türk mahkemelerinin önüne gelen yabancılık unsurlu
uyuşmazlıklarda Türk hakiminin uygulayacağı Türk milletlerarası usul hukuku kurallarını
göreceğiz. Adı sizi yanıltmasın, gerçek anlamda milletlerarası nitelikte kurallar yok. Bizim
parlamentomuzun yürürlüğe koyduğu veya taraf olduğu, tercih ettiği anlaşmalar ve
kanunlarda yer alan milli nitelikteki kurallarla yabancılık unsuru taşıyan meseleler
düzenlenmiştir.
Milletlerarası usul hukukunun en önemli, en temel konusu yetkidir. Hatırlarsanız
geçtiğimiz derslerde yöntem olarak şunu izleyeceğimizi ifade etmiştik; milletlerarası usul

11
hukuku ve ardından gelen kanunlar ihtilafını yani maddi hukuk kısmını bir dava silsilesi
üzerinde göreceğimizi söylemiştim.
İşte ilk konumuz, usulün de ilk sorusu; yetkidir.

MİLLETLERARASI YETKİ
Yabancılık unsuru taşıyan bir özel hukuk uyuşmazlığı hangi devletin mahkemelerinde
görülür? Bakın bu bizim açımızdan ilk sorudur.
Milletlerarası yetki kavramı, yabancılık unsuru taşıyan özel hukuk davalarının hangi
devletlerin mahkemelerinde görüleceğini gösteren kurallardır.
Milletlerarası yetki kavramını herkesin anlaması gerekiyor.
Alman A ile Bulgar B arasında İtalya’da gerçekleşen nikah işleminin geçerliliğiyle
ilgili bir davada acaba hangi mahkemeler yetkili olur diye sormuş ve bu soru bakımından
şöyle bir yanıt vermiştik: Her devlet, kendi mahkemelerinin milletlerarası yetkisini yani
yabancılık unsurlu davalarda yetkili olup olmayacağını kendisi tayin eder. Buna bağlı olarak
da Alman devletinin Alman yetki kuralları, Alman mahkemelerini yetkili sayabilir; Bulgar
yetki kuralları Bulgar mahkemelerini yetkili sayabilir; İtalyan yetki kuralları da İtalyan
mahkemelerini yetkili sayabilir. Şu veya bu şekilde bu davada Türk mahkemeleri de eğer
birtakım unsurlar işin içine dahil olmuşsa kendini yetkili sayabilir.
Milletlerarası yetkiyi evrensel bir kavram olarak incelediğimizde karşımıza çıkan,
aklımızda tutmamız gereken iki unsur şudur:
 Milletlerarası yetkinin tanımı
 Milletlerarası yetkinin kaynağının egemenlik olması
Milletlerarası yetki, devletlerin egemenliğine dayanan bir kavramdır. Her devlet kendi
mahkemelerinin milletlerarası yetkisini kendi koyduğu kurallarla bizzat kendisi tayin eder.
Tabi ki biz dünyadaki bütün devletlerin milletlerarası yetki sistemlerini göremeyiz. Burada
bizim için önemli olan Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisidir. Biz, yabancılık unsuru
taşıyan bir özel hukuk davasının Türk mahkemelerinin önüne getirilip getirilemeyeceğini
göreceğiz.
Örnek üzerinden devam edersek bizim bu ders için sorumuz şu değildir; Bu davada
Alman mahkemeleri yetkili midir? Bizi ilgilendiren soru, bu davada Türk mahkemeleri yetkili
midir değil midir? Biz, Türk milletlerarası yetki kurallarıyla işte bu soruya cevap vereceğiz.
Biraz önceki örnekte bütün mahkemeler kendini yetkili sayıyor diyelim. Hangisinde
davayı açacaksınız? Bu sorunun cevabını davacı verecektir.
Davacı kendini yetkili sayan bu mahkemelerden hangisinde davayı açacağına kendisi
karar verecektir. Peki bu kararı neye göre karar verecektir? Tamamen kendi avantajını,
menfaatini düşünerek karar verecektir. Bu konuda davacıyı engelleyen hiçbir husus yoktur.
Devletler bu konuda egemenlik yetkilerine dayanarak tamamen serbestçe tercihler
yapabilirler. Yani kendi mahkemesinin ne zaman yetkili ne zaman yetkisiz olacağını her
devlet kendisi belirler. Peki, burada yetkili mahkemeyi tayin ederken acaba neyi esas
alacağız? Bu, yerel yetki ve milletlerarası yetki açısından genel bir şekilde şöyle ifade edilir:

12
 Mahkemelerin yetkisi daima mahkemenin bulunduğu yer ile taraflar arasında veya
mahkemelerin bulunduğu yer ile uyuşmazlık konusu arasında bir irtibat/bağlantıya dayanır.
 Mesela bizim hukukumuzda dünyanın birçok hukukunda olduğu gibi genel yetki kuralı,
davalının yerleşim yeridir. Bunun mantığı mevcut düzeni, statüyü bir başkası aleyhine
bozmak istiyorsan onu ayağına çağıramazsın, sen onun ayağına gideceksin mantığıdır.
 Tarafların uyuşmazlıkları bir akdi ilişkiden kaynaklanıyorsa o zaman bir de yetki tesisine
ifa yeri eklenir.
 Haksız fiilden doğan bir uyuşmazlık varsa kanun koyucumuz, davalının yerleşim yerine
de götürebilirsiniz, bir de o ilişkiyle bağlantılı yere de götürebilirsiniz diyor. Fiilin işlendiği
yer, zararın meydana geldiği yer şeklinde. Hatta bir kademe daha ileri giderek haksız fiil
mağdurunun kendi yerleşim yerinde davayı açabileceğini söylüyor.
 Taşınmazın aynı ile ilgili bir dava varsa ona göre yetki esası, tüketici akitleriyle ilgili bir
dava varsa ona göre bir yetki esası belirleniyor. Yani hem tarafların bağlantılı olduğu yerleri
hem de uyuşmazlık konusunun bağlantılı olduğu yerleri dikkate alarak hangi yerdeki
mahkemenin yetkili olacağını kanun koyucular belirliyor.
 Acaba devletlerin bu serbestliğinin bir sınırı var mıdır?
Yani devletler; “Yetkiyi dilediğim gibi belirlerim, hiçbir sınır tanımam” diyebilir mi?
Kural olarak diyebilirler. Çünkü bu, egemenlikle ilgili olduğu için hiçbir devlet, hiçbir sistem
buna müdahale edemez. Ama buna karşın diğer devletler bir savunma mekanizması
geliştirebilirler. Nitekim geliştirmişlerdir.
Bu tür yetki tesisinin literatürde bir adı vardır: aşırı yetki veya aşkın yetki. Bir devlet,
bir davada mahkemenin yetkisini tesis ederken çok zayıf irtibatları esas almışsa (aşırı yetki
veya aşkın yetki denilir.) bile hiçbir devlet, diğer devlete “Sen böyle bir irtibat noktası
göremezsin.” diyemez. Ama şunu yapabilir; bu yetki esasına göre yetki kazanan mahkemenin
verdiği karara kendi ülkesinde hukuki sonuç bağlamayı reddedebilir.
Yine zayıf irtibatlarla alakalı ikinci bir husus vardır. Bu davada bu verilere göre Türk
mahkemelerinin yetkili olması sizce mümkün müdür? Bakın olayımızda başka hiçbir veri
yok. Ama şunu eklersek işler tabi ki değişecektir: Davalı B’nin yerleşim yeri Türkiye’dir. Bu
durumda Türk mahkemelerinin yetkili olup olmadığı hususunda fikir yürütebiliriz. Ama bu
ekleme olmaksızın elimizdeki veriler üzerinden konuşursak böyle bir davanın Türkiye’de
açılması için farklı bir bağlantı gözükmüyor.
Amerikan mahkemelerinin uyguladığı bir kural vardır. Amerikan mahkemeleri bu tür
davalar önüne geldiğinde “Bu davanın benimle olan bağlantısı zayıf, bir başka devletle olan
bağlantısı çok daha kuvvetlidir, bu sebeple ben bu davaya bakmayı reddediyorum, yetkisizlik
kararı veriyorum.” diyebiliyorlar. Bunun da literatürde Latince kökenli bir adı var: Forum
Non Conveniens. Yani mahkemenin uygun bir mahkeme/yargı mercii olmadığı anlamına
gelen bir kavramdır.
Hala bu sorunun üzerinden gidersek davalının yerleşim yeri değil de mutad meskeni
Türkiye’de ve mutad meskenine istinaden davayı açtık diyelim. Mutad mesken de HMK’da
yetkiyi tesis eden esaslardan bir tanesidir. Taraflardan biri Alman, diğeri Bulgar, evlilik
İtalya’da gerçekleşmiş. Türk yargısının bu uyuşmazlıkta yok denecek kadar az bağlantısı var.
Türk mahkemesi; “Ben bu davaya bakmıyorum.” diyebilir mi? Çünkü ileride göreceksiniz
böyle bir uyuşmazlığı çözmek Türk hakimi için gerçekten zordur. Alman A’nın evlenme
ehliyet ve şartlarına sahip olup olmadığını Alman yasalarına göre; Bulgar B’nin evlenme
13
ehliyet ve şartlarına sahip olup olmadığını Bulgar yasalarına göre; evlilik merasiminin şeklen
geçerli olup olmadığını İtalyan yasalarına göre araştırmak zorunda kalacaktır. Böyle bir
davada Türk hakimi; “Ben nereden bunu araştıracağım, diğer devlet mahkemeleri daha sıkı
bağlantıya sahiptir.” diyebilir mi? Bu sorunun cevabı olumsuzdur. Çünkü Anayasa’nın 36.
Maddesine göre hiçbir mahkeme görev ve yetki kuralları dairesinde önüne gelen bir
uyuşmazlığa bakmaktan kaçınamaz.
Eğer bu uyuşmazlık görev ve yetki esasına göre görevli ve yetkili bir Türk
mahkemesinin önüne gelmişse hakim, bu davayı çözmek zorundadır. Başka bir devletin
yargısının daha ilişkili olmasından hareketle, Türkiye ile ilgili bir dava olmaması gerekçesiyle
davaya bakmaktan kaçınamaz.

TÜRK MİLLETLERARASI YETKİ SİSTEMİ

Türk milletlerarası yetki sistemine başlayalım. Kavramlarımız yetki, milletlerarası
yetki, Türk milletlerarası yetki sistemi olarak gittikçe özelleşiyor.
Türk milletlerarası yetki sistemi, yabancı unsurlu davaların Türk mahkemelerinde
görülüp görülemeyeceğini tayin eden kurallardır.
Türk milletlerarası yetki kuralları temel kanunumuz olan 5718 Sayılı kısaca MÖHUK
diye ifade ettiğimiz milletlerarası özel hukuk ve usul hukuku hakkında kanundur.
Milletlerarası yetki sistemimiz bu kanunda düzenlenmiştir.
Bizim sistemimiz dünyadaki modellere baktığınızda karma sistem olarak
isimlendiriliyor. Dünyada 3 tane sistem vardır:
 Birlik sistemi; bazı devletler yerel yetki kurallarını bütünüyle milletlerarası yetki
kuralı olarak görevlendiriyor.
 Ayrılma sistemi; Yerel yetki kurallarını ayrı bir yasayla sayıyor, milletlerarası yetki
kurallarını ayrı bir yasada ayrı bir katalog şeklinde sayıyor. Mahkeme bu kurallara
göre belirleme yapıyor.
 Karma sistem; Esas olarak birlik sistemini benimsiyor yani yerel yetki kuralları aynı
zamanda milletlerarası yetki kuralıdır. Ama yerel yetki kurallarının yabancılık unsuru
taşıyan davalarda ihtiyacı karşılamadığı noktalarda milletlerarası yetkiye ilişkin
kurallar getiriyor.
Bizim sistemimiz karma sistemdir. Bizde prensip olarak yerel yetki kuralları aynı
zamanda milletlerarası yetki kuralı görevini ve fonksiyonunu ifa eder. Yani HMK, TMK vs.
bugüne kadar gördüğünüz duyduğunuz yetki kuralları aynı zamanda milletlerarası yetki
kurallarıdır. Ama bu yetki kuralları yabancılık unsurlu bazı ilişkilerde ihtiyacı karşılamadığı
için MÖHUK’ta özel milletlerarası yetki kurallarına da yer verilmiştir.
Bir hususu daha açıklayalım. Yetkinin tesisi iki şekilde olabilir:
- Objektif yetki tesisi
- Sübjektif yetki tesisi
Sübjektif yetki tesisi, yetki anlaşması demektir. Yani hukuk sisteminin izin verdiği hal
ve şartlarda taraflar anlaşarak yetkili mahkemeyi tayin ediyorlarsa burada sübjektif yetki esası
geçerlidir. Eğer hukuk sistemi bazı uyuşmazlıklar bakımından taraflara yetkili mahkemeyi

14
seçme imkanı tanımıyorsa, yetkili mahkemeyi doğrudan doğruya kanun belirliyorsa bunun adı
objektif yetki sistemidir.
Türk milletlerarası yetki sistemini anlatırken öncelikle bu ayrıma göre hareket
edeceğiz.

Milletlerarası yetki kurallarını anlatırken objektif yetki kurallarından başlayacağız.

Taraflar arasında bir yetki anlaşması bulunmadığı hallerde Türk mahkemelerinin yabancılık
unsurlu davada yetkisini düzenleyen kurallara gideceğiz. Bu kurallar MÖHUK’un 40 ila 46.
maddeleri arasında düzenleniyor. Bu maddelere yakından baktığımızda şunu görüyoruz;
m.40’ta genel kuralımız, m.41-42-43-44-45-46’da özel kurallarımız vardır.
Bütün bu kurallar üzerinde duracağız. Bu kuralların özel bir kanunla getirilme sebebi
bunların yabancılık unsurlu davalarda bir zaruret olmasıdır.
Bunların niteliğine geçmeden önce özel-genel kural ilişkisinin aydınlanması gerekir.
Geçen yıl medeni usul hukuku dersinde HMK’daki yetki kurallarını gördünüz. Orada da bazı
genel kurallar ve özel kurallarımız vardı. Örneğin HMK-6 genel yetkiyi düzenler, HMK-10
sözleşmelerden doğan davalarda yetkiyi düzenler. Bu ikisini birlikte okuduğumuzda iki
kuralın birbirini olumsuz etkilemediği sonucuna ulaşırız. İkisi birlikte uygulanabilir. Davacıya
seçimlik imkan olarak sunulmuştur.
MÖHUK’taki özel kural-genel kural ilişkisi buna benzememektedir. Bizde özel
kuralların düzenleniş biçimi ve amacı dikkate alındığında çok net bir şekilde söyleyebiliriz ki
özel kuralların her biri kendi kapsamına giren konularda Türk mahkemelerinin yetkili olup
olmadığını tek başına müstakil bir biçimde belirler. Yani o konuda ilgili kurala göre bir Türk
mahkemesi yetkiliyse dava o mahkemede açılır, genel kurala artık gidemezsiniz. O
milletlerarası özel yetki kuralına göre hiçbir Türk mahkemesi yetkili olmuyorsa bunun
sonucunda o davada Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi yoktur. Yerel yetki ile ilişkisi
açısından bakacak olursak yerel yetkideki kesin yetki kuralıyla genel yetki kuralı arasındaki
ilişkiye benziyor.
Genel kuralın yetersiz kalacağı, amaca hizmet edemeyeceği yerlerde kanun koyucu 6
tane özel milletlerarası yetki kuralı getirmiştir;
 m.41, Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davaları,

15
  m.42 yabancıların kişi hallerine ilişkin bazı davalarla alakalı,
 m.43 miras davalarıyla,
 m.44 iş akitlerinden doğan davalarla,
 m.45 tüketici akitlerinden doğan davalarla
 m45 sigorta sözleşmesine ilişkin davalarla alakalıdır.
Bakın bu saydığımız ilişki tipleri, yabancılık unsuru taşıyarak Türk mahkemelerinin
önüne geldiğinde yetkili Türk mahkemesinin tayin ve tespiti ilgili özel yetki kuralına göre
olacak ve ilgili özel yetki kuralı hiçbir Türk mahkemesini işaret etmiyorsa çıkacak sonuç; bu
konuda Türk mahkemelerinin yetkisi yoktur, olacak.
Buna bağlı olarak genel yetki kuralının kapsamını şöyle ifade edelim; m.41-46
arasında sayılan özel yetki kurallarının kapsamına girmeyen uyuşmazlıklarda, Türk
mahkemelerinin milletlerarası yetkisi MÖHUK m.40’taki genel kurala göre tayin olunur.
Milletlerarası yetki
MADDE 40 – (1) Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları
tayin eder.

Bu halde demek ki iç hukuktaki yetki kurallarına bakacağız. Bu yetki kuralları bir

Türk mahkemesini işaret ediyor mu etmiyor mu, bunun incelemesini yapacağız. Bu kuralları
tek tek detaylı olarak incelememizin imkanı olmamakla birlikte yetki kurallarını medeni usul
hukuku derslerinizde gördünüz. Yetki kuralları öncelikle bilmeniz gereken kurallar olup özel
önem taşımaktadır. Ticaret Kanunu’ndaki yetki kurallarının büyük kısmını bilmeseniz de olur
ama HMK’daki yetki kurallarını hatırlamak zorundasınız.
Genel yetkili mahkeme
MADDE 6- (1) Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki
yerleşim yeri mahkemesidir.
(2) Yerleşim yeri, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre belirlenir.

Dava, davalının yerleşim yer mahkemesinde görülür. Yabancılık unsurlu bir davada
davalının yerleşim yeri Türkiye’deyse o zaman davayı açabilirsiniz. Yabancı bir şahsın
yerleşim yeri Türkiye’de ise HMK-m.6’ya göre Türk mahkemelerini milletlerarası yetkisi
vardır. Bununla bağlantısı olan bir başka maddeye göz atalım;
Türkiye’de yerleşim yerinin bulunmaması hâlinde yetki
MADDE 9- (1) Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının
Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir. Ancak, diğer özel yetki hâlleri saklı kalmak üzere,
malvarlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar aleyhinde açılacak davalarda bunların mutad

meskenlerinin bulunduğu yer mahkemeleri yetkilidir.
Bu iki kavramla ilgili olarak birtakım belirsizlikler doğmuştur. Birincisi yerleşim yeri
kavramından ne anlamamız gerektiğini nasıl, hangi hukuka göre belirleyeceğiz?
Usul hukukunda karşımıza çıkan kavramların ne anlama geldiği lex fori’ye göre
belirlenir yani hakimin hukukuna göre belirlenir. Türk hakimi, karşısına milletlerarası usul
hukuku alanında çıkan kavramların ne anlama geldiğini Türk hukukuna göre yorumlar ve
belirler. Dolayısıyla ister İngiliz ister ABD ister Türk olsun yerleşim yeri kavramını Türk
hukukundaki yerleşim yeri kavramını esas alarak belirleriz. Yani bu sebeple yerleşim yeri
kavramının yer aldığı Türk Medeni Kanunu’na bakarız.
16
 V. Yerleşim yeri
1. Tanım
Madde 19- Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir.
Bir kimsenin aynı zamanda birden çok yerleşim yeri olamaz.
Bu kural ticarî ve sınaî kuruluşlar hakkında uygulanmaz.

Yerleşim yeri; bir kişinin yerleşmek amacıyla oturduğu yerdir. Tüzel kişiler söz
konusu olduğunda ise M.K-m.51 gündeme gelecektir;
D. Yerleşim yeri
MADDE 51- Tüzel kişinin yerleşim yeri, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin
yönetildiği yerdir.

Çok olası bir durum değil ama statüde yerleşim yeri gösterilmediyse o zaman tüzel
kişinin fiilen işlerinin yürütüldüğü yer yani fiili merkez onun idare merkezi olarak kabul
edilir. Türk hukukunda gerçek kişiler ile tüzel kişiler bakımından yerleşim yeri nasıl
tanımlanıyorsa yetki tesisini yerleşim yerine göre tayin edeceğiz.
Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayan bir şahsa karşı dava açmak istiyorsanız varsa
onun mutad meskeninde dava açabilirsiniz.
HMK-m.384 ile devam edelim;
Çekişmesiz yargı işlerinde yetki
MADDE 384- (1) Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan
kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Yabancılık unsuru taşıyan bir çekişmesiz yargı işi olduğunda m.384’e dayanabilirsiniz.
Bakın burada da farklı bir durum söz konusudur. “Oturduğu yer” tabiri kullanılmıştır. Mesken
sahibi olmak, sakin olmak anlamına gelir. Bir kişinin bir yerde oturması, mutad hale gelmese
bile kişi fiilen bir yerde oturuyorsa orası HMK-m.384’e göre yetki kazanır.
Akitten doğan uyuşmazlıklarda HMK-m.10 gündeme gelir;
Sözleşmeden doğan davalarda yetki
MADDE 10- (1) Sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir.

Sözleşmenin ifa edileceği yer eğer Türkiye’de ise o yerdeki Türk mahkemesi de
milletlerarası yetkiye sahip olur. Çünkü HMK-m.10 MÖHUK-m.40’ın yaptığı atıf sonucu
aynı zamanda bir milletlerarası yetki kuralına dönüşerek ikinci bir fonksiyon ortaya çıkmıştır.
Burada da “ifa yeri” kavramının tespitinde ufak bir sorun yaşayabiliriz. Şunu peşinen
söyleyelim; taraflar ifa yerini belirlemişlerse o zaman bu problemle karşılaşmayız. Taraflar ifa
yerini açıkça kararlaştırmışlarsa sorun yoktur. Ama kararlaştırmamışlarsa neye göre
belirleyeceğiz? Burada tartışmalı bir alan vardır. Bir görüş diyor ki; bu sözleşmenin tabi
olduğu devlet hukukuna göre belirlenir. Diğer görüş diyor ki; ifa yeri usul hukuku kavramı
olup lex fori’ye göre vasıflandırılmalıdır. Bu sebeple ifa yeri sözleşme hangi ülkeye tabi
olursa olsun biz ifa yerini TBK-m.89’a göre belirlemeliyiz.
B. İfa yeri
MADDE 89- Borcun ifa yeri, tarafların açık veya örtülü iradelerine göre belirlenir. Aksine bir anlaşma
yoksa, aşağıdaki hükümler uygulanır;
1. Para borçları, alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde,
2. Parça borçları, sözleşmenin kurulduğu sırada borç konusunun bulunduğu yerde,
3. Bunların dışındaki bütün borçlar, doğumları sırasında borçlunun yerleşim yerinde, ifa edilir.

17
 Alacaklının yerleşim yerinde ifası gereken bir borcun doğumundan sonra alacaklının yerleşim yerini
değiştirmesi sebebiyle ifa önemli ölçüde güçleşmişse borç, alacaklının önceki yerleşim yerinde ifa edilebilir.

Siz, bu iki görüşten dilediğinizi tercih edebilirsiniz.

İfa yeri ile alakalı bir diğer konu; sinallagmatik akitlerde birden fazla ifa yeri söz
konusu olabilir. Her iki taraf karşılıklı edimleri aynı yerde ifa edebilir. Bu bir ihtimaldir.
Ancak farklı yerlerde de ifa edebilirler. O zaman ne yapacağız? Burada hakim görüş şunu
söylüyor; dava konusu edilen edim esas alınmalıdır. Yani para alacağını dava ediyorsanız para
alacağının ifa yeri mahkemesine gitmeniz gerekiyor. Hizmetin/malın ifasıyla ilgili bir dava
söz konusuysa o halde hizmetin/malın ifa edileceği yere gitmeniz gerekir.
m.44-45-46. maddeler kapsamına giren uyuşmazlıklarda - tüketici, iş, sigorta akitleri-
HMK-m.10’un uygulanma ihtimali yoktur. Bu, özel milletlerarası yetki kuralları ile genel
milletlerarası yetki kuralları arasındaki ilişkinin bir sonucudur.
Tekrar HMK-m.9’a dönelim. Malvarlığı davalarında eğer davalının Türkiye’de
yerleşim yeri yoksa davacı, bu davayı ister davalının Türkiye’deki mutad meskeninde isterse
uyuşmazlığa konu olan malvarlığın unsurunun bulunduğu yerde de açabilir. Bu, eskiden çok
kıymetli bir yetki kuralıydı. Çünkü eskiden davaya konu malvarlığı sınırlaması yoktu.
Davalının herhangi bir malvarlığının bulunduğu yerde dava açılabiliyordu. Dolayısıyla bu
özellikle Türk şirketleri için çok büyük bir imkan. Yabancı ülkelerde bulunan şirketlerle
sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklarda o yabancı şirketin bir yerde alacağı, malı
bulunduğunda o malvarlığı unsurunun bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Bu hüküm yeni
HMK’da değiştirildi. Denildi ki; herhangi bir malvarlığı unsurunun bulunduğu yer gidilemez,
mutlaka davaya konu malın bulunduğu yere gidilebilir; diğer malvarlığı unsurları yetki tesis
etmez.
HMK-m.12 taşınmazın aynından doğan davalarda yetkiyi düzenlemektedir;
Taşınmazın aynından doğan davalarda yetki
MADDE 12- (1) Taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin veya ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol
açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu
yer mahkemesi kesin yetkilidir.
(2) İrtifak haklarına ilişkin davalar, üzerinde irtifak hakkı kurulan taşınmazın bulunduğu yer
mahkemesinde açılır.
(3) Bu davalar, birden fazla taşınmaza ilişkinse, taşınmazlardan birinin bulunduğu yerde, diğerleri
hakkında da açılabilir.

m.12, Türkiye’de bulunan taşınmazların aynıyla ilgili uyuşmazlıklarda Türk

mahkemelerinin yetkisini tesis eder. Yabancılık unsuru bulunsun ya da bulunmasın HMK-
m.12’ye göre taşınmazın aynıyla ilgili davalar taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde
görülür.
HMK-m.16 haksız fiillerden doğan uyuşmazlıkları düzenlemiştir;
Haksız fiilden doğan davalarda yetki
MADDE 16- (1) Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği
yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

Bu unsurlardan herhangi biri Türkiye’de ise (haksız fiilin işlendiği yer, zararın
meydana geldiği yer, zararın meydana gelme ihtimalinin bulunduğu yer veya zarar görenin
yerleşim yeri) o zaman Türk mahkemeleri milletlerarası yetkiye sahip olur.

18
 HMK-m.13 karşı davayı düzenlemiştir;
Karşı davada yetki
MADDE 13- (1) Kesin yetkinin söz konusu olmadığı hâllerde, asıl davaya bakan mahkeme, karşı
davaya bakmaya da yetkilidir.

Esas davada Türkiye’de yetkili bir mahkemede açılmışsa o zaman karşı dava esas
davanın görüldüğü mahkemede açılabilir. Yabancılık unsuru davalarda da bu hüküm
uygulanır.
Genel kurallarla ilgili söyleyeceklerimiz şimdilik bu kadardır. Sınavlarda genel yetki
kuralını uygulamanız gereken bir soru çıkarsa eğer MÖHUK-m.40’ı yazmadan doğrudan
doğruya HMK, TTK veya MK’daki yetki kurallarına giderseniz soruyu bütünüyle yanlış
yanıtlamış olursunuz. O kuralların tek başına milletlerarası usul hukukunda bir anlamı yoktur,
MÖHUK m.40 ile birlikte kullanıldıklarında bir anlam ifade ederler. Dolayısıyla genel kuralın
uygulanacağı bir soruyla karşılaşırsanız MÖHUK m.40’ı bir iki cümleyle açıkladıktan sonra
olayda yetkiyi tesis eden özel yetki kuralını yazın ve Türk mahkemesinin yetkili olup
olmadığını belirleyin.

Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Yetki

MÖHUK-m.41 çok enteresan bir maddedir. Sadece Türkiye’de değil birçok ülkede
tartışılan bir maddedir.
Türklerin kişi hâllerine ilişkin davalar
MADDE 41 – (1) Türk vatandaşlarının kişi hâllerine ilişkin davaları, yabancı ülke mahkemelerinde
açılmadığı veya açılamadığı takdirde Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede, bulunmaması hâlinde ilgilinin
sâkin olduğu yer, Türkiye’de sâkin değilse Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesinde, o da bulunmadığı
takdirde Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde görülür.

Maddede ilk olarak dikkatimizi çeken şey, maddenin belli bir amacı olmasıdır. Bir
Türk vatandaşının yabancılık unsurlu bir kişi haline ilişkin bir davayı Türkiye’de açamama
ihtimali yoktur. Şöyle bir örnek verelim; Almanya’da doğmuş, büyümüş, hayatında hiç
Türkiye’ye gelmemiş bir Türk vatandaşının kişi haline ilişkin bir davayı mesela boşanma
davasını Türkiye’de açamama ihtimali yoktur. O olmazsa o mahkeme, bu olmazsa bu
mahkeme, hiçbiri olmazsa Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinde davayı açabilir.
Maddenin en önemli özelliği budur. Kanun koyucunun amacı Türk vatandaşlarının kişi
hallerine ilişkin davaları bakımından daima Türk mahkemelerini hazır bulundurmaktır
Kişi hallerinden ne anlamamız gerekiyor? Kişi hali kavramından, bir kişinin şahsi
statüsünde değişiklik meydana getiren davaları anlamamız gerekiyor. Mesela boşanma,
evliliğin geçersizliğinin tespiti, soy bağı davaları, babalık davası, kişinin ehliyet durumuyla
ilgili davalar vs. kişinin şahsi statüsünde değişiklik meydana getiren davalara örnektir. Yine
evlat edinme davaları buna örnektir. Ancak aile hukukunun içinde yer alan nafaka davaları bu
kapsamda değerlendirilmez. Çünkü nafaka talep açısından bakılacak olursa parasal davalardır.
m.41’deki birinci yetki esası, Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemedir. Yabancılık
unsurlu bir dava açtığımızda bu, bir Türk vatandaşının şahsi statüsünde değişiklik meydana
getirebilecek bir davadır. Bu davanın Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede
açılabileceği ilk söylenen şeydir. Bu madde aynen MÖHUK-m.40’ın yaptığını yapıyor.
Öncelikle iç hukuktaki yerel yetki kurallarına atıfta bulunuluyor. Bu da bizi çoğunlukla
MK’daki yetki kurallarına –m.168 gibi, velayet gibi, soy bağı gibi- götürüyor. Ancak tabi

19
bunlarla sınırlı değil, uygulanma kabiliyeti olduğu müddetçe HMK’daki yetki kuralları da
m.41’in atıf yaptığı kurallar arasındadır.
Eğer Türk vatandaşının kişi hallerine ilişkin bir davada yerel yetki kurallarına göre
yetkili bir Türk mahkemesi buluyorsak artık davanın bu mahkemede açılması gerekiyor,
bundan sonraki basamaklara geçemiyoruz. Bu kısım önemlidir. Basamaklar arasında bir
hiyerarşi vardır.
Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkeme yoksa ilgilinin –yani Türk vatandaşının
Türkiye’de sakin olduğu –yani oturduğu, mesken sahibi olduğu yer- yerin olup olmadığına
bakacağız. Varsa bu yer mahkemesinde bu davanın açılması gerekiyor.
Yoksa Türkiye’de son yerleşim yeri mahkemesine gideceğiz. Yani hayatında
Türkiye’de bir yerleşim yerine sahip olmuşsa buradaki mahkemede dava görülür.
Şayet bu da yoksa davacı çaresiz kalmasın diye bu dava Türkiye’de görülebilsin diye
kanun koyucu son basamakta Ankara, İstanbul ve İzmir mahkemelerinden birini
yetkilendirmiştir.
MÖHUK m. 41, Türk vatandaşlarının kişi hallerini ilgilendiren davalarda Türk
mahkemelerinin milletlerarası yetkisini tayin eden bir kuraldır. Bir yabancılık unsurlu dava
eğer bir Türk vatandaşının kişi hallerini ilgilendiriyorsa bu takdirde Türk mahkemelerinin
yetkili olup olmayacağını MÖHUK m.41’e göre belirlemek durumundayız. MÖHUK
m.41’deki hükümlere göre Türk mahkemesi yetkiliyse; Türk mahkemelerinin milletlerarası
yetkisi vardır, yoksa yoktur, sonucuna varıyoruz.
m.41’in işletilebilmesi için öncelikle 2 unsur aranır:
o Davanın bir Türk vatandaşının kişi haline ilişkin olmasıdır. Türk vatandaşının davacı
veya davalı olması bir fark yaratmıyor.
o Davanın kişi hallerine ilişkin olmasıdır. Burada ifade edilmek istenen husus kişi
hallerine ilişkin –eski tabiriyle ahvali şahsiye- davada bir kişinin şahsi statüsünde
değişiklik meydana getiren her türlü davadır.
Soybağının kurulması, boşanma davası, evlat edinme davası, evliliğin iptali davası,
vesayet, kısıtlılık, kayyımlık gibi davalar şahsın statüsünde değişiklik meydana getirdiği için
m.41 kapsamındaki davalardır. Nafaka davaları MÖHUK-m.41 kapsamında değerlendirilmez.
Nafaka davalarında Türk mahkemelerinin yetkisi genel milletlerarası yetki kurallarına tabidir.
Burada çok önemli bir husus daha var. M.41’e tekrar dönelim ve giriş kısmını tekrar
okuyalım. “Türk vatandaşlarının kişi hâllerine ilişkin davaları, yabancı ülke mahkemelerinde
açılmadığı veya açılamadığı takdirde Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede ……”
şeklinde başlayıp yetkili mahkemeler sayılıyor. Kanun koyucu kişi hallerine ilişkin davalarda
bu dört basamaktaki Türk mahkemelerinin yetkili olabilmesini bir ön koşula bağlamıştır;
Türkiye’de açılmak istenen veya açılan bu davaların yabancı bir devlet mahkemesinde
açılmamış veya açılamamış olması koşuluna bağlamıştır.
Burada derdestlik kavramını hatırlamanız gerekiyor. Siz bu davayı yabancı bir
mahkemede açmışsanız aynı davayı bir daha Türk mahkemesinde açamazsınız. Derdestlik
konusunu dava şartlarını incelerken ele alacağız ama burada şu kadarını söyleyelim. Bizim
milletlerarası usul hukukunda yabancı bir devlet mahkemesinde görülen davanın derdestlik

20
sebebi yapılmasının öngörüldüğü iki tane özel hüküm vardır, işte onlardan birisi m.41’dir.
m.41’de yabancı derdestlik veya milletlerarası derdestlik dediğimiz durum dikkate alınmıştır.
Türk mahkemesinin kişi hallerine ilişkin bir dava, yabancı bir devlet mahkemesinde açılmış
durumdaysa o zaman Türk mahkemesinde aynı davanın açılması engellenmiştir. Tabi burada
derdestlik kavramının gerektirdiği koşullar gerçekleşmiş olmalıdır. Yani davanın tarafları,
konusu, sebebi, talep gibi hususlar aynı olmalıdır.
m.41’deki derdestlikle alakalı son bir husustan bahsedelim. HMK’da derdestlik bir
dava şartıdır. Acaba milletlerarası usul hukuku bakımından da yabancı derdestlik bir dava
şartı mıdır? Bu hususta bazı tartışmalar vardır. Bizim kanaatimiz milletlerarası usul hukuku
açısından yabancı derdestlik bir dava şartıdır. Buna yönelik olarak şöyle bir eleştiri getiriliyor;
Türk hakimi davanın yabancı 200 tane devlette açılıp açılmadığını resen nasıl araştırsın?
Dosyada yer alan belgeler ve bilgiler kapsamında böyle bir davanın açıldığını gören Türk
hakimi, davalı bunu bir itiraz olarak ileri sürmese bile dikkate alarak resen dava şartı görüp
davayı reddedebilir. Bu, işin mahiyetine uygun bir çözümdür.
Burada neden derdestliğin kabul edildiğini de bir iki cümleyle söyleyelim. Türk
vatandaşlarının kişi hallerini ilgilendiren davalarda dünya üzerindeki farklı mahkemelerin
vereceği kararlarla ortaya çıkan çelişen durumları kanun koyucu engellemek istemiştir.

Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Yetki

m.42’ye geldik. Bakın m.41’de kişi hallerine giren her türlü dava söz konusuyken
burada bazı davalar açısından uygulama ile karşı karşıyayız. Hükme bakalım;
Yabancıların kişi hâllerine ilişkin bazı davalar
MADDE 42 – (1) Türkiye'de yerleşim yeri bulunmayan yabancı hakkında vesâyet, kayyımlık, kısıtlılık,
gaiplik ve ölmüş sayılma kararları ilgilinin Türkiye'de sâkin olduğu yer, sâkin değilse mallarının bulunduğu yer
mahkemesince verilir.

Evvela neden böyle bir hüküm getirilmiş ifade edelim. Burada sayılan bütün unsurlar
bir araya getirildiğinde karşımıza çıkan tablo şudur; kanun koyucu Türkiye’de sakin olan veya
Türkiye’de malları bulunan bir yabancı hakkında hükümde sayılan haller bakımından Türk
mahkemelerini yetkili saymak istemiştir. Çünkü bu bir ihtiyaçtır. Türkiye’de yaşayan biri var
ve bu kişinin vesayet altına alınıp alınamayacağını değerlendiriyoruz. Bu kişi Türkiye’de
yaşıyor ve burada gaiplik kararı verilmesi gerekiyor.
İleride uygulanacak hukuk kısmına geldiğimizde kanun koyucunun saydığı bu davalar
bakımından yetki ve uygulanacak maddi hukuku birbirine paralel bir şekilde bağlamıştır.
Böyle davalarda hem Türk mahkemelerini yetkili kılmış hem de Türk hukukunun
uygulanmasını istemiştir. Sebebini de az önce söyledik, Türkiye’de yaşayan bir kişinin
vesayet altına alınıp alınmaması konusunda Türk mahkemeleri yetkili olmalı ve Türk
hukukuna göre karar verilebilmesi gerekir durumda olmalıdır. Burada sayılan haller kişinin
hem şahsını hem de malvarlığını yakından ilgilendiren, kişinin şahsının ve mallarının
korunmasını icap ettiren hallerdir. Boşanmayı saymamış çünkü boşanmada kişinin
korunmasını icap ettiren bir durum yoktur. Halbuki bir kişi vesayet altına alınacak ve
korunacaktır; gerek onun gerekse onunla işlem yapacak herkesin korunması açısından bu
kararın verilmesi için Türk mahkemelerini yetkili sayılmıştır. Bu iki unsur yoksa (Kişi
Türkiye’de sakin değilse, kişinin Türkiye’de malları yoksa) varacağımız sonuç; Türk
mahkemelerinin milletlerarası yetkisi yoktur.

21
 Miras Davalarında Yetki
Miras davaları
MADDE 43 – (1) Mirasa ilişkin davalar ölenin Türkiye'deki son yerleşim yeri mahkemesinde, son
yerleşim yerinin Türkiye'de olmaması hâlinde terekeye dâhil malların bulunduğu yer mahkemesinde görülür.

Yabancılık unsuru taşıyan miras davaları bakımından Türk mahkemelerinin

milletlerarası yetkiye sahip olup olmadığı bu maddeye göre belirlenir. m.43 ilk basamakta
ölenin yerleşim yeri mahkemesini yetkili kılmıştır. Bu, zaten HMK’daki yerel yetkide tercih
edilen yetki esasının aynısıdır.
İkinci basamak yani ölenin son yerleşim yerinin Türkiye’de olmaması halinde
terekeye dahil malların bulunduğu yer mahkemesi bu maddenin varoluş amacıdır. Kanun
koyucu burada şunu yapmak istemiştir; yabancılık unsurlu bir miras davasında ölen kişinin
son yerleşim yeri mahkemesinin yetkilidir denilmiş, bu mümkün değilse o zaman Türkiye’de
terekeye dahil mal var mı yok mu bakacaksın demiştir. Varsa malların bulunduğu yer
mahkemesinde miras davası görülebilir. Yoksa bu davalarda Türk mahkemelerinin
milletlerarası yetkisi yoktur, sonucuna varacağız.
Bu da son derece mantıklı bir sonuçtur. Yani ölenin son yerleşim yeri Türkiye değil,
bu kişinin Türkiye’de terekeye dahil malları da yoksa o zaman böyle dava açısından Türk
mahkemelerinin yetkili olması söz konusu değildir.
Burada dikkat çekmek istediğimiz şöyle bir husus vardır; madde miras davalarından
söz ediyor. Biz bunun kapsamına çekişmesiz yargı işi olan mirasçılık belgesi verilmesi işini
bu maddeye dahil olmadığını söylüyoruz. Mirasçılık belgesi verilip verilmemesi hususunda
m.40’a gitmemiz gerekiyor. m.40’taki genel kural bizi iç hukuktaki yer itibariyle yetki
kurallarına götürür. İç hukuktaki yer itibariyle yetki kuralları da bizi çekişmesiz yargı işleri
hükmüne götürür. Yani talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer
mahkemesi yetkilidir.
Geçtiğimiz yıllarda Noterlik Kanunu’na bir hüküm eklendi ve artık mirasçılık
belgeleri noterler tarafından da verilebiliyor. Fakat yabancılık unsurlu davalar bakımından
özel bir hüküm getirildi. Noterlik Kanunu m.71/B’yi inceleyelim;
Uygulanacak usul:
Madde 71/B – (Ek: 31/3/2011-6217/14 md.)
……
Mirasçılık belgesi verilmesinin yargılamayı gerektirmesi, nüfus kayıtlarının mirasçılık belgesi verilmesi
konusunda yeterli olmaması veya mirasçılık belgesinin yabancılar tarafından talep edilmesi durumunda,
mirasçılık belgesi noterler tarafından verilemez.

Mirasçılık belgesi talep edenin yabancı olması halinde mirasçılık belgesi noter
tarafından verilemez. Burada anlaşılmayacak bir şey yok ama yönetmelik bunu aşan bir
düzenleme getirmiştir. Yönetmelikte denmiş ki, yabancılık unsuru içeren miras olayları
hakkında mirasçılık belgesi düzenlenemez.
İkisi arasındaki farkı yakalayabiliriz. Birinde notere gidip mirasçılık belgesi talep eden
kişi yabancıysa, noter ona mirasçılık belgesi veremez, deniliyor. Ötekinde ise notere gidip
mirasçılık belgesi isteyen kişi Türk vatandaşı olsa bile o mirasçılık ilişkisinde bir yabancılık
unsuru varsa –mesela miras bırakan yabancıysa, mirasçılardan biri yabancıysa, terekeye dahil
mallar arasında Türkiye dışında bulunan herhangi bir malvarlığı unsuru varsa- o zaman

22
yabancılık unsuru içeren bir miras olayı söz konusu olacağından mirasçılık belgesi
düzenlenemez. Ancak Noterlik Kanunu’na böyle hallerde mirasçılık belgesi talep eden Türk
vatandaşı olsaydı noterler mirasçılık belgesi düzenleyebilecektir.
Burada kanun ile yönetmelik arasında bir çatışma var. Yönetmelik, kanunu aşıyor. Bu,
normlar hiyerarşisine uygun değildir. Ama nitelik itibariyle doğrusu hangisidir diye
sorarsanız, doğrusu yönetmelik hükmüdür.

MÖHUK m.44, 45 ve 46’da yer alan özel milletlerarası yetki kurallarının üzerinde
duracağız. Bu üç kuralın ortak paydası vardır. Öncelikle bundan bahsedelim. Bu üç kural,
zayıf tarafı koruma amacıyla getirilmiştir:

 Möhuk madde 44 işçiler

 Möhuk madde 45 tüketiciler
 Möhuk madde 46 sigorta şirketi ile akit yapan kişiler (sigorta ettiren), lehdar, sigortalı

23
 Üç yetki kuralının ortak paydası, zayıf tarafı korumak amacıyla getirilmiş özel
milletlerarası yetki kuralları olmasıdır. Peki, nasıl bir koruma sağlıyorlar? Bu konuda da iki
basamak vardır:

 1. Basamak: Tek tek yetki kurallarını incelediğimizde çok daha net bir şekilde
anlaşılacak ama kanun koyucu ilk basamakta şunu yapmış:
o Dava zayıf tarafa açılıyorsa, zayıf tarafın en sıkı ilişki içinde bulunduğu yer
mahkemesini tek yetkili mahkeme olarak göstermiştir.
o Dava zayıf tarafça açılıyorsa zayıf tarafın önüne bir sürü seçenek sunmuştur.
Zayıf taraf, dilediği yer mahkemesinde davayı açabilmektedir.

İş Akitlerinden Doğan Davalar

İş sözleşmesi ve iş ilişkisi davaları
MADDE 44 – (1) Bireysel iş sözleşmesinden veya iş ilişkisinden doğan uyuşmazlıklarda işçinin işini
mutaden yaptığı işyerinin Türkiye’de bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. İşçinin, işverene karşı açtığı
davalarda işverenin yerleşim yeri, işçinin yerleşim yeri veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri de
yetkilidir.

İlk cümlede kanun koyucu lafı biraz uzatmış. Buradaki yetki esası, işçinin işini yaptığı
yerdir. Elbette bu yer Türkiye’deyse bu hükmün bir anlamı vardır

‘’…mutaden yaptığı işyeri…’’ kavramına bakalım, işçinin işini normal olarak yaptığı
yer ile mutaden yaptığı yer arasında fark vardır. Eğer işçi, işini tek bir yerde yapıyorsa
mutaden lafını hiçbir şekilde zaten duymayız. Ama işçi, iş akdinin bir gereği olarak işini
birden fazla yerde yapıyorsa o takdirde işini yaptığı yerlerden birini mutat işyeri olarak kabul
edeceğiz. Bunun için de hangisinde işin ifasının daha yoğun olduğuna yani hangi işyerinin
daha mutat olarak işçinin işini yaptığı yer olduğuna bakarız. Hem süreye hem de yapılan işin
niteliği ve yoğunluğuna bakacağız. Dolayısıyla işçi işini nerede yapıyorsa yani uyuşmazlığa
konu olan iş akdinden doğan edimlerini nerede yapıyorsa o yer mahkemesi yetkilidir. Bu
işyeri Türkiye’deyse bu yetki kuralının bir sonucu ve anlamı olur. Türkiye’de değilse bu yetki
esasının bir anlamı yoktur. İşçi işini birden fazla yerde yapıyorsa, o zaman mutaden yaptığı
işyerini tespit etmemiz gerekir.
İş sözleşmesi ve iş ilişkisi davaları
MADDE 44 /cümle 2– İşçinin, işverene karşı açtığı davalarda işverenin yerleşim yeri, işçinin yerleşim
yeri veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri de yetkilidir.

İlk cümle işçiye karşı açılan davalara ilişkindir. Maddeyi ikiye ayırmak durumundayız.

1) Dava işçiye karşı açılıyorsa o zaman kanun koyucu bir tane yetkili mahkeme
getirmiştir. O da işçinin işini yaptığı yer mahkemesidir.
2) Davayı işçi, işverene karşı açıyorsa o zaman işçinin pek çok seçeneği vardır:
a. Kendi(işçinin) işini yaptığı yer mahkemesi
b. İşverenin yani davalının yerleşim yeri
c. İşçinin kendi yerleşim yeri
d. İşçi kendi mutad meskeninin bulunduğu yer
İşçi bu yerlerden hangisi daha menfaatine ise orada davayı açacaktır. Ancak şunu
tekrar belirtmemiz gerekir ki burada sayılanların hepsi bir Türk mahkemesini işaret ediyorsa o
zaman böyle bir seçimlik imkandan bahsedebiliriz. İşçinin kendi yerleşim yerinde dava

24
açabilmesi için buranın Türkiye’de olması gerekir. Mutad meskenini tercih edebilmesi için
mutad meskeninin Türkiye’de olması gerekir. Saydığımız yerlerden hiçbiri Türkiye’de değilse
o zaman Türk mahkemelerine müracaat etme imkanı bulunmayacaktır.

Geçtiğimiz günlerde yeni İş Mahkemeleri Kanunu yürürlüğe girdi. Bu kanunda

arabuluculuğa zorunlu müracaat bir dava şartı olarak öngörüldü. Bu koşul bir dava şartı
olduğu için yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda da dikkate alınmak zorundadır.

Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar

Burada da aynı ayrımı göreceksiniz: Tüketiciye karşı açılan davalar ve tüketici
tarafından açılan davalar.
Tüketici sözleşmesine ilişkin davalar
MADDE 45 – (1) 26 ncı maddede tanımlanan tüketici sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklarda,
tüketicinin seçimine göre, tüketicinin yerleşim yeri veya mutad meskeni ya da karşı tarafın işyeri, yerleşim yeri
veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri  yetkilidir.
(2) Birinci fıkra uyarınca yapılan tüketici sözleşmeleri hakkında tüketiciye karşı açılacak davalarda
yetkili mahkeme, tüketicinin Türkiye’deki mutad meskeni mahkemesidir.

Mahkemenin önüne yabancılık unsuru içeren bir tüketici uyuşmazlığı geldiğinde bunu
hangi maddi hukuk kurallarına göre çözeceğini 26.maddeden anlıyoruz. Buna göre;

- Bir tüketici sözleşmesi olacak,

- Mal, hizmet veya kredi sağlanmasına yönelik olacak,
- Mesleki veya ticari amaç gütmeyecek
Dolayısıyla bu tanımın çok fazla öneminin olmadığını söyleyebiliriz.

Tüketici sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklarda dikkat edeceğimiz şey tüketicinin

davalı mı yoksa davacı mı olduğudur.

1) Tüketici davalıysa o zaman maddenin ikinci fıkrasına göre değerlendirme

yapacağız. Tüketiciye karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, tüketicinin
Türkiye’deki mutad meskeni mahkemesidir.
2) Tüketici sözleşmesinden doğan davayı tüketici açıyorsa yani tüketici davacıysa, o
zaman tüketiciye sunulan imkanlar vardır:
a. Tüketici kendi yerleşim yeri mahkemesinde,
b. Kendi mutad meskeninin bulunduğu yerde,
c. Davalının işyerinin bulunduğu yerde,
d. Davalının yerleşim yerinde,
e. Davalının mutad meskeninin bulunduğu yerde açabilir.
Tüketici kendisi için en kolay yeri seçecektir. Hepsi Türkiye’deyse tüketicinin beş
farklı seçeneği vardır. Eğer ki bunların hepsi aynı yerdeyse o zaman tek bir mahkeme
seçeneği vardır. Hiçbiri Türkiye’de değilse o zaman hiçbir seçeneğinden bahsedemeyiz.

Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar

Burada da benzer ayrım vardır.
Sigorta sözleşmesine ilişkin davalar

25
 MADDE 46 – (1) Sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıklarda, sigortacının esas işyeri veya sigorta
sözleşmesini yapan şubesinin ya da acentasının Türkiye’de bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Ancak sigorta
ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, onların Türkiye’deki yerleşim yeri
veya mutad meskeni mahkemesidir.

1) Davayı zayıf taraf konumunda kabul edilen sigorta ettiren, sigortalı ya da lehdar
açıyorsa;
a. Davalı sigorta şirketinin esas işyerinin bulunduğu yer (Bir tane iş yeri varsa
orası; birden fazla işyeri varsa merkez konumunda olan, işlerin yoğun olarak
idare edildiği yer esas işyeri olarak kabul edilir.) mahkemesi,
b. Söz konusu sigorta sözleşmesini yapan şubenin/acentenin bulunduğu yer
mahkemesinde açabilir.
2) Dava zayıf tarafa karşı açılıyorsa yani sigorta ettiren, sigortalı veya lehdara
açılıyorsa;
a. Bu kişilerin yerleşim yerinin bulunduğu yer mahkemesinde,
b. Bu kişilerin mutad meskenlerinin bulunduğu yer mahkemesinde açılır.
Bu mahkemelerin ikisi de aynı yerde bulunabilir. Ama bulunmayabilir de. Tekrar
tekrar söylüyoruz: Bunlara müracaat edilebilmesi için söz konusu saymış olduğumuz yerlerin
Türkiye’de bulunması gerekir.

Her tür sigorta sözleşmesi 46.maddeye bağlı olacaktır. Ticari sigortalar da buna
dahildir, hayat sigortaları sağlık sigortaları da.

 2. Basamak: Zayıf taraf konumundaki kişilere sağlanan korumanın ikinci basamağı

MÖHUK m.47/2’de yer alır.
Yetki anlaşması ve sınırları
MADDE 47/2 – (2) 44, 45 ve 46 ncı maddelerde belirlenen mahkemelerin yetkisi
tarafların anlaşmasıyla bertaraf edilemez.

MÖHUK m.47, yetki anlaşmasıyla ilgili bir maddedir. İş, tüketici ve sigorta
uyuşmazlıklarında kanunun belirlenmiş olduğu mahkemelerin yetkileri, yetki anlaşması ile
bertaraf edilemez. Buradan ne anlaşılması gerekir? Bunu bu konularda yetki sözleşmesi
yapılamaz mı olarak anlamamız gerekir?

İki temel ihtimalimiz vardır:

1) Diyebilirsiniz ki ‘’Bu konularda yetki anlaşması yapılamaz. Kanun koyucunun iradesi

bu yöndedir.’’
Bu maddelerdeki sistem, zayıf taraf için onun en sıkı ilişki içerisinde bulunduğu yer
mahkemesi yetkili olsun. Ona karşı açılacak davalar, zayıf tarafın ayağına gelsin. İşçi işini
nerede yapıyorsa, işçiye karşı açılacak dava oraya gelsin. Tüketicinin mutad meskeni
neresiyse tüketiciye karşı açılacak davalar tüketicinin mutad meskenine gelsin. Ama tüketici
veya işçi dava açtığında orada da açsın burada da açsın. İstediği yerde açabileceği seçenekleri
kanun koyucu zayıf tarafa veriyor.

Kanun koyucunun amacı geçersiz kılmak olsaydı geçerizdir diyerek geçerdi. Çok
net, kesin bir sonuç olurdu. Bunu dememiş. Ama diğer taraftan da 44, 45, 46’daki sistemi
bozmadan yetki anlaşması yapılabilir şeklinde bir sonuç doğurtmuş. Bu nasıl olacaktır?

26
 Yetki anlaşmalarını tacirler ve kamu tüzel kişileri yapabilir koşulu yalnızca HMK
bakımından öngörülmüştür. MÖHUK m.47’de bu şekilde bir koşul yoktur. Hem geçerli
olacak hem de 44, 45, 46’daki sistemi bozmayacaksa tek bir ihtimal vardır. Bu yetki
anlaşması zayıf tarafın başvurabileceği ama güçlü tarafın başvuramayacağı bir imkan yaratır.
Ancak bunu kabul edersek 44, 45, 46’daki sistem bozulmamış olur. Her iki taraf da
başvurabilir dersek sistem bertaraf olur. Dolayısıyla taraflar iş akdinde ‘‘İşbu sözleşmeden
doğan uyuşmazlıklar Tokyo mahkemelerinde çözümlenecektir.’’ Demişlerse bu ancak işçi
Tokyo mahkemelerine giderse diğer seçeneklere ek bir seçenek olarak müracaat edilebilir bir
seçenek olacaktır. İşverenin buraya müracaatını Türk hukuku kabul etmemektedir.

Peki, ister taraflar yetki anlaşması yaparak Moskova mahkemeleri yetkilidir dediler
ve işveren buna istinaden Moskova mahkemesinde dava açtı isterse de bir yetki anlaşması
yapmadılar ama arada bir tüketici sözleşmesi olduğu için davalı, tüketicinin mutad meskeni
Türkiye’de olmasına rağmen, gitti davayı Zürih’te açtı. İsviçre hukukunda Zürih
mahkemelerinin bu dava yetkisi olduğunu kabul edelim. Sağladığımız koruma nereye
gidecek? Türk hukukundan bir kol uzanıp, bir dakika denilerek davacıya ‘’Hayır, sen burada
dava açamazsın, buna müsaade etmiyoruz.’’ mu diyecekler?

Bakın burada tam anlamıyla bir koruma sağlayabilmemiz için bir imkanımız vardır.
İşte zayıf taraf sağlanan korumanın bir diğer ayağı budur. Yani biz bir yetki sistemi
oluşturarak zayıf taraf koruma sağlamışız. Bu korumaya aykırı olarak güçlü taraf gidip
yabancı bir devlet mahkemesinden karar alırsa da bu kararı Türkiye’de tanımaz ve tenfiz
etmeyiz. Güçlü tarafın yabancı bir devlet mahkemesine gitmesine müdahale edemeyiz.

 İşçinin işyeri Türkiye’deyse Türk mahkemeleri münhasır yetkilidir.

 Tüketicinin mutad meskeni veya yerleşim yeri Türkiye’deyse Türk mahkemeleri
münhasır yetkilidir.
 Sigortalının yerleşim yeri veya mutad meskeni Türkiye’deyse Türk mahkemeleri
münhasır yetkilidir.
Bu yetkilere aykırı olarak yabancı mahkemelerin vermiş olduğu kararlar Türkiye’de
tanınmaz, tenfiz edilmez. Yalnız dikkat edin. Buradaki yetki, tam münhasır değil; sınırlı
münhasır yetkidir.

Zayıf taraf, kendi iradesi ise yabancı bir devlet mahkemesine gidip buradan kendi
aleyhine bir karar alırsa bu aldığı karardan sonra gidip de bu mahkemede ‘’Aslında bu konuda
Türk mahkemeleri münhasır yetkiliydi. Ben bu mahkemeye başvuramazmışım.’’ diyemez.

27
 MİLLETLERARASI YETKİ SÖZLEŞMELERİ

YETKİ
ANLAŞMALARI

Yetki Anlaşmasıyla Türk

Yetki Anlaşmasıyla Yabancı
Mahkemelerinin Yetkili
Mahkemelerin Yetkili
Kılınması
Kılınması
(HMK m.17-18)
(MÖHUK M.47)
- Tarafların tacir veya kamu
tüzel kişisi olması - Uyuşmazlıkta yabancı unsur
- Üzerinde serbestçe tasarruf bulunması
edilebilecek bir konu olması - Uyuşmazlığın borç
- Uyuşmazlığın kaynaklandığı ilişkilerinden doğması
hukukî ilişkinin belirli olması - Uyuşmazlığın kaynaklandığı
- Yetkili kılınan mahkemenin hukukî ilişkinin belirli olması
belirli olması - Yetkili kılınan mahkemenin
- Uyuşmazlık hakkında kesin belirli olması
yetkili bir Türk mahkemesi - Uyuşmazlık hakkında Türk
bulunmaması mahkemelerinin münhasır
- Yazılı şekil yetkili olmaması
- Sözleşmelerin geçerliliği - Sözleşmelerin geçerliliği
bakımından aranan; kamu bakımından aranan; kamu
düzenine veya ahlâka düzenine veya ahlâka aykırı
aykırılık yahut hata-hile-ikrah olmama yahut hata-hile-ikrah
gibi hallerin bulunmaması gibi hallerin bulunmaması

Yetki anlaşması dediğimizde karşımıza iki ihtimal çıkar:

1) Taraflar yabancı unsurlu bir uyuşmazlıkta yetki anlaşmasıyla Türk mahkemelerini

seçebilir.
2) Taraflar yabancı uyruklu bir uyuşmazlıkta yetki anlaşmasıyla yabancı devlet
mahkemeleri seçilebilir.
Bizim yasalarımızda yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkili
kılınmasını düzenleyen kurallar yoktur. Ama MÖHUK m.40 vardır.

Yetki anlaşmalarının uygulamadaki fonksiyonu çok büyüktür. Yabancılık unsurlu

sözleşmelerde sözleşme yapılırken en başta bir uyuşmazlık söz konusu olursa uyuşmazlığın
nerede çözüleceği konusunda bir anlaşma yapılır. Milletlerarası yetki kavramını anlatırken
sizlere forum shopping diye bir kavramdan bahsettik. Buna göre yabancılık unsurlu davalarda,
yabancılık unsurundan dolayı uyuşmazlık birden fazla devletle temas halinde olduğunda, o
uyuşmazlıkta birden fazla devletin yetkili olabilmesi söz konusu olmaktaydı. Bu davanın
nerede açılacağı tamamen davacının tercihindeydi. Davacı canı nerede istiyorsa, kendi lehine

28
en uygun devlet hangisi olacaksa orada açabiliyordu. Kimse davacıya niye orada açtın
diyemiyordu. Ancak bu çok büyük bir belirsizlik ifade edebilir.

Sözleşmeyi tanzim ederken ideal olan belli bir hukuku esas olarak sözleşmenin
maddelerini yazmaktır. Örneğin sözleşmede diyebilirsiniz ki ‘’İşbu sözleşmeden doğan
uyuşmazlıklar İsviçre hukukuna tabidir.’’ Bugün dünyadaki tüm modern hukuk sistemleri
taraflara uluslararası ticari ve ekonomik sözleşmelere taraf olan şirketlere, kişilere bu imkanı
tanır.

İrade serbestisinin birinci ayağı hukuk seçimidir. Taraflar aralarındaki akdi ilişkiye
uygulanacak hukuku seçebilirler. İkinci ayağı da bu sözleşmeden doğan uyuşmazlıkları
çözecek devlet mahkemelerini seçmektir ve hatta devlet mahkemelerini bypass edip tahkim
mahkemeleri dediğimiz devlet yargısı dışında kalan özel kişi veya kurumlara yetki
tanınmasıdır. Bunlar hep irade serbestisinin milletlerarası özel hukuktaki temel
görünümleridir.

Yabancı Unsurlu Uyuşmazlıklarda Türk Mahkemelerinin Yetkili Kılınması

Yabancılık unsurlu davalarda Türk mahkemelerinin yetkili kılınması konusunda
MÖHUK’ta bir hüküm bulunmadığını söylemiştik. MÖHUK’ta özel bir hüküm bulunmadığı
zaman genel kurala yöneliyoruz.
Milletlerarası yetki
MADDE 40 – (1) Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları
tayin eder.

Bu da bizi yetki anlaşmaları bakımından HMK m.17-18’e götürür. HMK m.17 ve

18’de aranan koşulları hatırlayalım;

- Öncelikle tarafların tacir veya kamu tüzel kişisi olması gerekir.

- Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edilebileceği, karşılıklı olarak sulh olabileceği,
birbirlerini ibra edebilecekleri bir ilişkiden kaynaklı olmalıdır.
- Uyuşmazlığın kaynaklandığı hukukî ilişki belirli olmalıdır.
- Yetkili kılınan mahkemenin belirli olması
- Uyuşmazlık hakkında kesin yetkili bir Türk mahkemesi bulunmaması gerekir
- Yazılı şekilde yapılmalıdır.
- Sözleşmelerin geçerliliği bakımından aranan; kamu düzenine veya ahlâka aykırılık
yahut hata-hile-ikrah gibi hallerin bulunmaması
Taraflar yetki anlaşması yaparak Türk mahkemelerini yetkili kıldırlar diyelim. Yani
taraflar anlaşarak İzmir mahkemelerini yetkili kılmışlarsa, davacı davasını tutup davalının
yerleşim yeri olan Ankara’da açamaya kalktığında davalının bir yetki anlaşmasına dayanan
yetki itirazında bulunması gerekir. Süresi içinde yapılmadığı takdirde mahkemenin yetkisine
rıza gösterilmiş olduğu kabul edilir.

Yabancı Unsurlu Uyuşmazlıklarda Yabancı Devlet Mahkemelerinin Yetkili

Kılınması
Taraflar bir yetki anlaşması yaparak yabancı devlet mahkemelerini yetkili
kıldıklarında bunun geçerli olup olmadığını, anlaşmayla yabancı mahkemenin yetki kazanıp

29
kazanmayacağı esas itibariyle yetkili kılınan mahkemenin bulunduğu devletin yasalarına göre
belirlenir. Bu, egemenlik ilkesinin son derece tabii bir sonucudur.
Peki o zaman bu madde 47 neyi içeriyor?
Yetki anlaşması ve sınırları
MADDE 47 – (1) Yer itibariyle yetkinin münhasır yetki esasına göre tayin edilmediği hâllerde, taraflar,
aralarındaki yabancılık unsuru taşıyan ve borç ilişkilerinden doğan uyuşmazlığın yabancı bir devletin
mahkemesinde görülmesi konusunda anlaşabilirler. Anlaşma, yazılı delille ispat edilmesi hâlinde geçerli olur.
Dava, ancak yabancı mahkemenin kendisini yetkisiz sayması veya Türk mahkemelerinde yetki itirazında
bulunulmaması hâlinde yetkili Türk mahkemesinde görülür.         
(2) 44, 45 ve 46 ncı maddelerde belirlenen mahkemelerin yetkisi tarafların anlaşmasıyla bertaraf
edilemez.
Öncelikle bu konunun çok önemli bir yönü vardır. Ne yasada ne de tabloda
görebilirsiniz. Acaba biz, Türk kanun koyucusu olarak yabancı mahkemenin hangi koşullarla
yetkili kılınacağını neden düzenlemiyoruz.? Hatırlarsanız yetki ile ilgili olarak en temel
ilkenin egemenlik ilkesi olduğunu söylemiştik. Her devlet kendi mahkemelerinin nasıl ve
hangi şartlarla yetkili olacağını kendisi tayin eder. Bir yandan bunu söylerken Bir yandan da
MÖHUK m.47’de bir yetki anlaşması yapılarak yabancı mahkemenin yetkili kılınmasının
şartlarını düzenliyoruz. Burada bir çelişki var gibi gözüküyor. Ancak açıklamasını yaptığımız
zaman çelişki kalkacaktır.

Az önce de söylemiştik taraflar bir yetki anlaşması yaparak yabancı devlet

mahkemelerini yetkili kıldıklarında bunun geçerli olup olmadığını, anlaşmayla yabancı
mahkemenin yetki kazanıp kazanmayacağı esas itibariyle yetkili kılınan mahkemenin
bulunduğu devletin yasalarına göndermedir. Yetki anlaşması yaparak Berlin mahkemeleri
yetkilidir demişseniz, bu anlaşma ile Berlin mahkemesinin yetki kazanıp kazanmayacağını
Alman hukukundaki koşullar belirler. Bu egemenlik ilkesinin son derece tabii bir sonucudur.

Peki o zaman bu madde 47 neyi içeriyor?

Yabancı bir mahkemeyi yetkili kılan bir anlaşma yaptınız ve buna rağmen davacı
geldi davayı bir Türk mahkemesinde açtı. Yetki anlaşması geçerli ise mahkeme yetki
itirazında bulunulduğunda ‘’Geçerli bir anlaşma yapmışsınız. Davayı yetkili kıldığınız
mahkemede açın.’’ Diyecektir.

Anlaşma geçersiz ise ne olacaktır? Mahkeme kanunen yetkili olup olmadığına

bakacak ve yetkili ise esasa girecektir. Sadece bu ihtimal için madde 47 vardır.

Daha net olarak anlatalım. Yabancı mahkeme lehine yapılan bir yetki anlaşmasının,
Türk mahkemelerinin yetkisi üzerindeki etkisini belirleyebilmek için bu hüküm
düzenlenmiştir. Yetki anlaşması MÖHUK m.47’ye uygunsa Türk mahkemelerinin yetkisi
ortadan kalkar. Eğer uygun değilse bu durumda Türk hukukuna göre geçersizdir ve kanunen
yetkili Türk mahkemelerinde davanın görülmesi mümkün hale gelir.

Yabancı mahkemeyi yetkili kılan bir anlaşma yaparsanız 47’deki koşullara uygun
olarak yapmak yetmez. Hangi devletin mahkemesini yetkili kılıyorsanız, o devletin yasalarına
da uygun olmasını da sağlamalısınız.

MÖHUK m.47’ye göre yabancı mahkemeyi yetkili kılan yetki anlaşmasının geçerli
olabilmesi için;
30
 1- Uyuşmazlıkta yabancılık unsuru olmalıdır.
2- Uyuşmazlığın borç ilişkilerinden kaynaklanması gerekir.
3- Uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişkinin belirli olması gerekir.
4- Yetkili kılınan mahkeme belirli olmalıdır
5- En önemli koşullardan biri uyuşmazlık hakkında Türk mahkemelerinin münhasır
yetkisi bulunmamalıdır.
6- MÖHUK m.47 yazılı şekli bir ispat şekli olarak aramıştır.
7- Yabancı mahkemelerin yetkili kılındığı anlaşmalar açısından borçlar hukukundaki
sözleşmelerin geçerliliği ile ilişkili hükümler geçerlidir.
44, 45 ve 46. maddelerde belirlenen mahkemelerin yetkisi tarafların anlaşmasıyla
bertaraf edilemez. İş, tüketici ve sigorta akitlerinden kaynaklana uyuşmazlıklarda yapılan
yetki anlaşmaları ancak zayıf tarafın başvurabileceği bir imkan olarak karşımıza çıkar.

Yabancı mahkemeleri yetkili kılan bir yetki anlaşması karşımıza geldiğinde bunun
sonucu nedir? MÖHUK m.47’ye uygun olarak yapılan bir yetki anlaşması Türk
mahkemelerinin yetkisini ortadan kaldırır. Yani 47.maddeye göre Berlin mahkemelerini
yetkili kıldınız. Ama davacı geldi, Bakırköy mahkemesinde davasını açtı. Davalının süresinde
yetki itirazında bulunması gerekir. Bulunmazsa mahkeme yetkili hale gelmiş olur.

Ancak m.47’ye göre yapılan bir yetki şartı, yabancı mahkemeyi yetkili kılmak
açısından yeterli olmayabilir. Hangi devletin mahkemesini yetkili kılıyorsanız, bu yetki
şartının o devletin yasalarına uygun olması gerekir. Peki, tarafların yetkili kıldığı yabancı
mahkeme kendini yetkisiz sayarsa ne olacaktır? Kanun buna 47.maddede açıkça cevap
veriyor. Diyor ki, yetki anlaşmasına rağmen davanın Türk mahkemelerinde görülmesi iki
şekilde mümkündür:

(1) Davalı süresinde yetki itirazında bulunmazsa

(2) Tarafların yetkili kıldığı yabancı mahkeme, kendini söz konusu anlaşmaya istinaden
yetkili saymazsa yetki anlaşması hükümden düşer.
Artık taraflar kanunen yetkili Türk mahkemelerine başvuru yapma imkanına sahip
olur.

Burada çok önemli, pratik ve güncel bir husus daha var. Bir yabancı mahkeme
kararının Türkiye’de tenfiz edilebilmesi için birtakım koşullar bulunur. Bunlardan biri de
mütekabiliyettir. Mesela Alman mahkeme kararlarının Türkiye’de tenfiz edilebilmesi için
Türk mahkeme kararlarının Almanya’da tenfiz edilebiliyor olması gerekir. Taraflar yetki
anlaşması yaparken bunları ıskalayabiliyorlar. Yarın oradan bir karar alsalar Türkiye’de bunu
tenfiz edemeyecekler. O karar hiçbir işe yaramayacak. Boşu boşuna yabancı ülkede emek
harcayacaklar, zaman harcayacaklar. Sonunda da hiçbir şey elde edemeyecekler. Oradan
alınan karar, Türk mahkemesinde tenfiz edilemeyen takdiri bir delil olur.

MİLLETLERARASI GEÇİCİ HUKUKİ KORUMALAR

Geçici hukuki koruma önlemleri olarak karşımıza ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir
olarak farklı usullere tabi iki farklı müesseseyi ele alacağız. Aradaki ayrım nettir. Dava
konusu mal varlığı için bir geçici koruma talep ediyorsanız ihtiyati tedbir kararı alırsınız; para
alacağınızı koruma altına almak istiyorsanız ihtiyati haciz kararı alırsınız.

31
 Yabancılık Unsurlu Davalarda Türk Mahkemelerinin İhtiyati Tedbir Kararı
Verme Yetkisi
Yetki ile ilgili hangi problemle karşılaşırsanız karşılaşın ilk önce şununla başlamanız
gerekir: Milletlerarası yetkiyi düzenleyen temel kanun MÖHUK’tur.

İlk basamak dolayısıyla MÖHUK’a bakılmasıdır. MÖHUK’ta ihtiyati tedbir

bakımından özel bir milletlerarası yetki kuralı yoktur. Bunun anlamı genel MÖHUK kuralı
olan m.40’a gitmemiz gerektiğidir. MÖHUK m.40 bizi iç hukuktaki yer itibariyle yetki
kurallarına gönderiyor. İhtiyati tedbirlerle ilgili yetki kuralımız HMK m. 390’dadır.

(1) İhtiyati tedbir talebini esas davayı açmadan önce alacaksanız HMK m.390’a gideriz.
Çünkü esas dava ile birlikte bunu talep ettiğinizde davalı bundan haberdar olup o
mallarını elinden çıkarması söz konusu olabilir. Bunu engellemek için öncelikle
ihtiyati tedbir alıp sonra esas dava açmak daha mantıklıdır. Bu ihtimalde kanun
koyucu esas dava bakımından yetkili olan mahkemeyi, ihtiyati tedbir bakımından da
yetkili kılmıştır. İhtiyati tedbir talebini müstakilen öne süreceksek öncelikle esas
hakkında hangi mahkemenin yetkili olduğunu bulmamız gerekir. Ardından da talebi
buraya yaparız. Birinci olasılık budur.
(2) İkinci olasılık ihtiyati tedbirin esas dava ile birlikte veya dava açıldıktan sonra talep
edilmesidir. Burada da yetkili mahkeme esas davaya bakmakta olan davanın
görüldüğü mahkemedir.
Bu kural tamamen yerel bakış açısıyla getirilmiştir. Milletlerarası özel hukuk
ihtiyaçlarına cevap vermez. Birkaç soru ile ele alalım:

 İhtiyati tedbir kararı bağlamında esas dava bakımından yetkili bir Türk mahkemesinin
bulunmama ihtimali var mıdır?
Bu soruyu HMK’daki yetki kurallarıyla birlikte değerlendirelim. Soruda esas
davanın henüz açılmadığı aşamadan bahsediyoruz.

Esas davayı nerede açacağımızı HMK’daki kurallar bize prensip olarak gösterecek.
Davalının yerleşim yerinde açılabilir; sözleşmeden kaynaklanıyorsa ifa yeri mahkemesinde;
haksız fiilden kaynaklanıyorsa haksız fiilin gerçekleştiği yer mahkemesinde açabilirsiniz.

Davaya konu mal varlığının bulunduğu yere ilişkin yetki kuralı, bu sorunun cevabını
verir. İhtiyati tedbirler bakımından davalının Türkiye’de yerleşim yeri yoksa; sözleşmenin ifa
yeri Türkiye değilse; haksız fiilden doğuyorsa ve buna ilişkin Türkiye’de dava açabileceğimiz
yetkili mahkeme yoksa bildiğimiz HMK kuralları Türkiye’de bir mahkemeye işaret etmiyorsa
bile davaya konu mal varlığının Türkiye’de bulunması HMK m.9’a göre bize bir yetki tesis
eder.

Bakın herhangi bir malın bulunduğu yer mahkemesi değil; dava konusu malın
bulunduğu yer mahkemesinden bahsediyoruz. İhtiyati tedbir de dava konusu mal için söz
konusudur. Dolayısıyla davaya konu mal Türkiye’deyse her halükarda Türk mahkemelerinin
ihtiyati tedbir kararı verme yetkisi vardır.

Dava konusu mal da Türkiye’de değilse (diğer yetkili mahkemeler de Türkiye’de

değil) o zaman birinci sorunun cevabı böyle bir ihtimalin olacağı şeklindedir. Bu takdirde
Türk mahkemelerinin ihtiyati tedbir kararı verme imkanı olmaz.

32
 HMK m.390’da iki tane yetki kuralı vardır: Biri esas dava açılmadan diğeri esas dava
açıldıktan sonra. Esas dava açıldıktan sonra HMK diyor ki ihtiyati tedbir talebi bu
mahkemeden talep edilir. Sorumuz şu: Esas dava, yabancı bir devlet mahkemesinde
açılmışsa ama esas davaya konu malvarlığı Türkiye’deyse ve bu malvarlığı üzerinde bir
tedbir alma ihtiyacı doğmuş ise ne olacaktır?
Bizim yetki kurallarımız ancak bizim mahkemelerimizi yetkili kılabilir. Dolayısıyla
esas hakkındaki davaya Berlin mahkemesi bakıyor diye biz HMK m.390’a göre Berlin
mahkemesini yetkili kılamayız. Ama şunu söyleyebiliriz: Esas davayı yürüten bir Türk
mahkemesi olmadığı için ihtiyati tedbir bakımından yetkili bir Türk mahkemesi yoktur
diyebiliriz.

Burada iki tane olasılık vardır:

1. Biri az önce söylediğimiz görüşü esas alarak: Esas davaya bakan bir Türk mahkemesi
yoksa tedbir talebini yöneltecek bir Türk mahkemesi de yoktur.
Maalesef mahkemelerimiz bunu uyguluyor. Dava yurtdışında açılmıştır ama mallar
buradadır. Gemi buraya yanaşmıştır veya tır buradan geçiyordur. Mallar buradadır. Ama esas
dava yabancı ülkede görülüyordur. Tedbirin Türkiye’de alınması gerekir. Ama HMK diyor ki
artık esas dava nerede açıldıysa tedbire de o bakar. Türk mahkemeleri maalesef bu yorumu
benimsediler. Buradaki sıkıntı düzenlemenin yerel ilişkiler gözetilerek düzenlenmesidir.

 Yetki anlaşmasıyla yabancı bir devlet mahkemesi veya tahkim anlaşmasıyla tahkim
mahkemesi yetkili kılınmış ise Türk mahkemeleri ihtiyati tedbir kararı verebilir mi?
Yetki anlaşmalarının Türk mahkemelerinin yetkisi üzerinde doğurduğu sonuç neydi?
Kanunen yetkili olan Türk mahkemesinin yetkisini ortadan kaldırıyordu. MÖHUK m. 47’ye
uygun olarak taraflar yetki anlaşması yapmış ve Paris mahkemelerini yetkili kılmış iseler bu
anlaşma kanun gereği yetkili olan davalının yerleşim yeri gibi, sözleşmenin ifa yeri
mahkemesi gibi veya davaya konu malın bulunduğu yer gibi yetki kurallarını bertaraf eder.

Bir yetki anlaşmasıyla taraflar Paris mahkemelerini yetkili kıldı. Ama davaya konu
mallar Türkiye’de ve ihtiyati tedbir kararı alınması gerekiyor. Bu durumda ne olacaktır?
Bakın burada da hakimlerimiz az önceki yoruma benzer bir yorum yaptılar. Dediler ki
‘’Yetki anlaşmasıyla yabancı bir mahkemeyi yetkili kılışsınız. Ben artık davalının yerleşim
yeri mahkemesi olsam bile benim yetkim ortadan kalkmış. Ben artık HMK m.390 anlamında
esas dava hakkında yetkili mahkeme değilim.’’ Gittiniz sözleşmenin ifa yeri mahkemesine o
da aynı şeyi söylüyor: ‘’Yetkili kılınan mahkeme Paris mahkemeleridir. İfa yeri burası ama
sizin yaptığınız yetki anlaşması benim yetkimi ortadan kaldırmış.’’ veya dünyanın herhangi
bir yerindeki tahkim mahkemesini yetkili kılan bir tahkim anlaşması yaptınız. Mesela buna
bir örnek var. Liverpool’daki Dünya Pamuk Birliği bünyesinde tahkim mahkemesini taraflar
yetkili kılmışlar. Dava konu malvarlığı pamuk. Pamuklar da Urfa’dan. Pamuklarla ilgili bir
tedbir kararı alınması gerekiyor. Avukat Urfa mahkemesine gidiyor. Urfa mahkemesi diyor
ki ‘’Ben esas dava hakkında yetkili mahkeme değilim. Git esas dava hakkında neresi
yetkiliyse oraya git.’’ diyor. Ve maalesef yine bu düzenleme sebebiyle ikinci bir problem
daha yaşıyoruz.

Bu problemleri biz, yorum yoluyla yine geçici bir şekilde çözüyoruz. Bizim
önerdiğimiz geçici çözüm Türk mahkemelerinin şu şekilde bir yorum yapmasıdır: Taraflar
arasında bir yetki anlaşması yokmuş gibi kendi yetkilerine bakmaları gerekir.

33
 Yabancılık Unsurlu Davalarda Türk Mahkemelerinin İhtiyati Haciz Kararı
Verme Yetkisi
İhtiyati haciz, para alacaklarının garanti alınması için borçlunun mallarını, parasını,
üçüncü kişiden olan alacaklarını geçici bir şekilde bloke edilmesi anlamına geliyor. İhtiyati
haciz konusunda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisine baktığımızda MÖHUK’ta
düzenleme bulamadığımız için MÖHUK m.40’a gidiyoruz. Bu kural da bizi iç hukukun yer
itibariyle yetki kurallarına gönderir. İhtiyati haciz konusunda iç hukukun yer itibariyle yetki
kurallarına baktığımızda İİK m.50’ye gideriz.
II. YETKİ
Yetki ve itirazları:
Madde 50 – (Değişik: 3/7/1940 - 3890/1 md.)
Para veya teminat borcu için takip hususunda Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun yetkiye dair
hükümleri kıyas yolu ile tatbik olunur. Şu kadar ki, takibe esas olan akdin yapıldığı icra dairesi de takibe
yetkilidir.
Yetki itirazı esas hakkındaki itirazla birlikte yapılır. İcra mahkemesi tarafından önce yetki meselesi
tetkik ve kati surette karara raptolunur.
İki icra mahkemesi arasında yetki noktasından ihtilaf çıkarsa Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun
25 inci maddesi hükmü tatbik olunur.

Bu madde de yetkiyi bizzat düzenlemez. İİK m.50 de MÖHUK m.40’ın yaptığı gibi
atıf yapmaktadır. Diyor ki, ihtiyati haciz talebine alacak teşkil eden alacak bakımından
HMK’daki yer itibariyle yetki kuralarına bakılır. Dolayısıyla birkaç atıf sonucunda HMK’ya
ulaşıyoruz. HMK hükümlerine göre para alacağı bakımından yetkili bir Türk mahkemesi var
mıdır yok mudur bunu tespit edeceğiz.

İhtiyati hacze esas teşkil eden alacak nedir? Kimle kim arasındadır? Hangi hukuki
ilişkiden kaynaklanır? Bu ilişki bakımından HMK’da hangi Türk mahkemeleri yetkilidir? Bu
soruların cevabına göre yetkili mahkemeyi belirleriz. Ama taraflar yetki veya tahkim
anlaşması yaparak yabancı veya tahkim mahkemelerini yetkili kılmışlarsa ne olur? Bakın bu
HMK’nın 2011’de ortaya attığı problem kadar yeni bir problem değildir. İcra İflas Kanunu
hükümleri çok eski hükümlerdir. Bu konuda yerleşmiş Yargıtay içtihatları vardır. Yargıtay
şunu söylüyor: Türk mahkemelerinin ihtiyati haciz verme yetkisi, cebri icra hukukundan
kaynaklanan bir yetkidir. Tarafların yaptığı yetki anlaşmasından veya tahkim anlaşmasından
etkilenmez. Taraflar yetki anlaşma yaparak hangi mahkemenin ihtiyati haciz kararı verme
konusunda yetkili olduğunu belirleyemezler. Tarafların yapacağı yetki anlaşması veya tahkim
anlaşması yalnızca esas hakkında karar vermek yetkisini tayin eder. Türk mahkemelerinin
ihtiyati haciz kararını verme yetkisi, yetki ve tahkim anlaşmalarının konusuna girmez.
Yargıtay burada çok iyi bir yorum yapmıştır. Taraflar nasıl bir anlaşma yaparsa yapsın ihtiyati
haciz kararı verme yetkisi bunlardan bağımsızdır ve HMK’daki yetki kurallarına göre
belirlenir. Aynı yorum ihtiyati tedbir kararı verme yetkisi bakımından da düşünülebilir.

 İhtiyati haciz kararı bağlamında esas dava bakımından yetkili bir Türk mahkemesinin
bulunmama ihtimali var mıdır?
Vardır. HMK’daki yetki kurallarının hiçbiri Türk mahkemelerini işaret etmiyorsa o
zaman ihtiyati haciz kararı verecek bir Türk mahkemesi olmayacaktır.

Peki, borçlunun malları Türkiye’deyse veya Türkiye’de banka hesabı varsa bunlar
yetki tesis etmez mi?

34
 Malvarlığının bulunduğu yer mahkemesinin yetkisi, davaya konu malvarlığı
bakımından geçerlidir. Dikkat ederseniz, ihtiyati tedbir ile ihtiyati haczin farkı; ihtiyati haciz,
davaya konu malvarlığı üzerinde uygulanabilen işlem değildir. İhtiyati haciz için para alacağı
gerekir. Para alacağını garanti almak için borçlunun banka hesaplarına, üçüncü kişi elindeki
mallarına, alacaklarına yöneliyorsunuz. Bu sebeple davalının Türkiye’de yerleşim yeri,
mutad meskeni yoksa; sözleşmenin ifa yeri Türkiye’de değilse; haksız fiilden doğan bir dava
ise zararın meydana geldiği yer, davacının yerleşim yeri gibi yerlerin hiçbiri Türkiye’de
değilse o zaman borçlunun Türkiye’de parasının bulunması veya malının bulunması yetki
tesis etmez. Bu da yeni HMK ile gelmiş, bizim eleştirdiğimiz bir husustur. Eski Usul
Kanunu’nda malvarlığının bulunduğu yer kuralı, ‘’davaya konu’’ malvarlığı şeklinde bir
sınırlamaya tabi değildi. Davalının Türkiye’de herhangi bir malvarlığını yakalamışsanız,
orası yetki tesis edebiliyordu. O zaman da ihtiyati hacizler bakımından da şunu
söyleyebiliyorduk: Davalının Türkiye’de malı veya parası varsa orası yetkilidir
diyebiliyorduk. Ama bugün için bunu söyleyemiyoruz. Çünkü HMK’da Türk
mahkemelerinin yetkisini malın bulunduğu yer esasına göre düzenleyen kurala ‘davaya konu’
mal şeklinde bir sınırlama getirilmiştir.

 Önce Türk mahkemesinden ihtiyati tedbir veya ihtiyati haciz kararı aldınız sonrasında
esas davayı yabancı devlet mahkemesinde veya milletlerarası tahkimde açtınız. Bu
Türkiye’den aldığınız ihtiyati haciz veya ihtiyati tedbir devam eder mi?
Bu çok önemli bir sorudur. Mutlaka hatırınızda kalması gereken bir konudur.
HMK’da dava öncesinde alınan ihtiyati tedbirin devamı için gereken işlemler ifade edilmiş.

Önce ihtiyati tedbir aldıysan bunu aldığın tarihte, uygulanmasını talep ettiğin tarihten
itibaren 2 hafta içinde esas davayı açacaksın. Sonra bu davayı açtığına ilişkin belgeyi ihtiyati
tedbir dosyasına sunacaksın. 2 hafta içinde yapmazsan ihtiyati tedbir kendiliğinden kalkar.
Bakın bu kural, esas davayı yurtdışında açtığınız hallerde de aynen geçerlidir. Önce
İstanbul’dan tedbir alıp, sonra davayı Londra’da açtınız. Bir kere tedbiri alıp uygulanmasını
talep ettikten sonra Londra’daki davanın 2 hafta içinde açılması lazım. Sonra Londra
organlarından buna ilişkin bir belge alınmalı. Bu belgeye apostille şerhi vurulmalı. Tercüme
ettirilmeli ve sonra da getirilip burada Türk mahkemesinde sunulması gerekir. Bunun anlamı
şudur: Bütün bu hazırlıklar tedbiri almadan önce yapılmış olmalıdır. Yoksa hayatta 2 haftada
yetişemezsiniz.

İhtiyati haciz kararında da önce ihtiyacı haciz kararını aldınız ve bunu devam
ettirmek istiyorsunuz. İhtiyati haczin infazını istedikten sonra ihtiyati haczin
uygulanmasından itibaren 7 gün içinde esas davayı açmanız gerekir. Yabancı mahkemede
davayı açıp buna ilişkin belgeyi Türk mahkemesine sunacaksınız.

Tahkim yoluna gidiyorsanız süreler 30 güne çıkar. Milletlerarası Tahkim

Kanunu’nda düzenleniyor.

Yabancı mahkemeden tedbir kararı alırsak bu Türkiye’de icra edilebilir mi? Hayır,
edilemez. İleride tanıma tenfiz konusunda bunu detaylı olarak göreceğiz. Bir yabancı
mahkeme kararının Türkiye’de tenfiz edilebilmesi için ilam niteliğinde olması gerekir. Kesin
hüküm niteliği taşıması gerekir. O sebeple mallar Türkiye’deyse Türk mahkemelerinden
tedbir alınması, ihtiyati haciz kararı alınması bir zorunluluktur. Davalının malları, paraları

35
Türkiye’deyse Türkiye’den ihtiyati haciz kararı alınması zorunluluktur. Yabancı mahkeme
bu konuda bir karar vermiş olsa bile bu kararın bir değeri yoktur.

MİLLETLERARASI TEBLİGAT

Türkiye’den Yurtdışına Milletlerarası Tebligat

1) Diplomatik Usul (Tebligat Kanunu m. 25) [Milletlerarası

Nezaket Esası]
Türk Mah. > Adalet BK. > Dışişleri BK. > İlgili Devletteki Türk
Konsolosluğu > İlgili Devletin Dışişleri BK. > İlgili Devletin Tebligata
Yetkili Makamı

2) 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m.1-6)

[ Türk Mah. > Adalet BK. > Dışişleri BK. >] İlgili Devletteki Türk
Konsolosluğu > İlgili Devletin Yetkili Makamı

3) 1965 tarihli Hukuku ve Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli

Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine Dair Sözleşme
(i) Türk Mah. > İlgili Devletin Merkezi Makamı
(ii) Madde 10 (a) - Doğrudan Adi Posta Yoluyla Tebligat

4) İki Taraflı Millletlerarası Sözleşmeler

5) Yabancı Ülkelerdeli Türk Vatandaşlarına Tebligat (Tebligat Kanunu

m.25/a)
Türk Mahkemesi > İlgili Devletteki Türk Konsolosluğu
Tebligat icrai bir işlemdir. Devletin egemenlik tasarrufudur. Bu itibarla hiçbir devlet,
kural olarak kendi ülkesinde başka devlet makamlarının tebligat işlemi yapmasına razı olmaz.
Bu egemenliğe bir müdahale olarak görülür. Bu sebeple tebligatın bir ülkeden diğer bir ülkeye
yapılması gerektiğinde iki devlet arasında bir iş birliği gereklidir. Bu işbirliği tabloda
gördüğünüz üzere bazı devletlerarası anlaşmalar yoluyla sağlanır.

Diplomatik Usul (Tebligat Kanunu m.25) [Milletlerarası Nezaket Esası]

36
 Tebligatı çıkaran ve tebligatın yapılacağı devlet arasında hiçbir uluslararası anlaşma
bulunmayabilir. Böyle bir anlaşmanın bulunmaması tebligatın yapılamayacağı anlamına
gelmez.

Tebligat bakımından ilk ihtimalimiz, Türkiye ile tebligatın yapılacağı devlet arasında
herhangi bir uluslararası anlaşma bulunmaması ihtimalidir. Böyle bir durumda elimizde
öncelikle diplomatik usul vardır. Nasıl işlediğini tabloda görüyorsunuz:

Öncelikle Türk mahkemesi tebligatı çıkarıyor. Sonra bu tebligatı kendi bağlı olduğu
kurum olan Adalet Bakanlığına yolluyor. Adalet Bakanlığı, Türk Dışişleri Bakanlığına
gönderiyor. Türk Dışişleri Bakanlığı, tebligatın yapılacağı ülkede yer alan Türk
konsolosluğuna gönderiyor. Türk konsolosluğunun kendisi tebligat yapma özelliğine sahip
değildir. Bunu kendi muhatabı olan yabancı devletin dışişleri bakanlığına yöneltiyor. Yabancı
devletin dışişleri bakanlığı da tebligat yapan makamlar değildir. Genelde adalet
bakanlıklarının bünyesinde tebligat yapılır. Ama yabancı devletlerde başka mekanizmalar da
olabilir. Dolayısıyla o kısmı genel bir şekilde ifa etmemiz gerekiyor: Yabancı devletin
dışişleri bakanlığından sonra mutlaka devletin tebligatı yapmaya yetkili bir makamı bulunur.
Yabancı devletin dışişleri bakanlığı da aldığı tebligatı bu makama yollar.

1) 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m.1-6)

Yargılamayı geciktiren bir husustur. Herkes de bunun farkındadır. Bu sebeple
devletler, önce 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Lahey Sözleşmesi’yle milletlerarası tebligata
ilişkin düzenlemeler yaptı. Her devlet, kendi ülkesinde yapılacak tebligatları kabul etmek
üzere kendi ülkesinde merkezi bir makam tayin edecek ve tebligatlar bu merkezi makama
iletilecek.

Türk Mah. > Adalet BK. > Dışişleri BK. > İlgili Devletteki Türk Konsolosluğu > İlgili
Devletin Yetkili Makamı

Hukuk usulüne dair sözleşme tebligat yapılması hakkında taraf devletler bakımından
bir zorunluluk getirir. Bu devletler bakımından tebligat yapılması hukuki bir yükümlülüktür.
Anlaşmaya göre devletler kendi ülkelerinde tebligatları yapmaktan ne zaman çekinebilir? Bu
tebligatın yapılması o devletin kamu düzenine aykırılık teşkil edecek ise o devlet, tebligatı
yapmaktan çekinir. Bunun dışında tebligat yapılmasından kaçınılırsa bu nezaketsizlik değil;
hukuka aykırılık teşkil eder. 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme’nin ihlali anlamına
gelir. Buna karşı yapılacak şey, devletler genel hukukunun genel kuralıdır. Bir uluslararası
anlaşma ihlal edildiğinde bunun müeyyidesini burada tartışmaya gerek yok.

Bu anlaşma diplomatik usule nazaran bir fark getirmiştir. Ama pratik açıdan
bakıldığında çok da önemli bir kolaylık sağlamamıştır. Yine aylar süren bir tebligat işlemi
karşımıza çıkmaktadır.

2) 1965 tarihli Hukuku ve Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı
Memleketlerde Tebliğine Dair Sözleşme
Devletler, uluslararası toplum, tüm bunların öncülüğünü yapan Lahey örgütü bunu
dikkate alarak 1965 yılında bu sefer müstakil şekilde, sadece uluslararası tebligatı düzenleyen
yeni bir uluslararası sözleşmeyi yürürlüğe sokmuştur. Bu sözleşmeye kısaca tebligat
sözleşmesi diyebilirsiniz. Bu sözleşme gerçek anlamda kolaylıklar sağlamaktadır. Anlaşmada
merkezi makam usulü öngörülmüş ve anlaşma 1954 tarihli sözleşmenin çok ötesine geçerek
37
devletlerin kendi iç mekanizmalarını da düzenlemiştir. Tebligatı çıkaran mercii - yani yargı
açısından baktığımızda Türk mahkemesi – örneğin Çağlayan’daki bir mahkemedir.
Almanya’ya bir tebligat yapacağı zaman 1965 tarihli sözleşmeye göre – bu sözleşmede
birtakım İngilizce formlar vardır. Standart şekildedir, sözleşmenin eki şeklindedir. Tebligat da
bu formlara göre yapılır, tercümesi yapılır. – Türk mahkemesi bunu doğrudan doğruya Alman
merkezi makamına gönderir.

Genel olarak söyleyecek olursak, tebligatı çıkaran mercii, sözleşmeye uygun olarak
hazırlanan bu tebligatı doğrudan doğruya – hiçbir aracı olmaksızın – muhatap devletin
merkezi makamına yollar. Bu çok kıymetli bir kolaylıktır. Yani bizim Çağlayan’daki
mahkeme tebligat evrakını hazırlayacak ve postaya vererek Alman merkezi makamına
yollayacaktır. Bu da tahmini olarak 15-20 günlük bir süreçtir. Oldukça kolaydır. Akabinde
daha kolaylık sağlayan bir sözleşme henüz yapılmamıştır. Bugün biz hala 1965 tarihli
sözleşmeyi kullanıyoruz.

1965 tarihli sözleşmede merkezi makam usulünden daha da ileri bir kolaylık sağlayan
hüküm vardır. Sözleşmenin 10.maddesinin a bendinde, doğrudan doğruya adi posta yoluyla
tebligat yapma imkanı tanınmıştır. Ancak başta söylediğimiz temel prensip ile birlikte
düşündüğümüzde – her devlet kendi ülkesinde yapılacak tebligatı kendi makamları eliyle
yapar. Çünkü tebligat bir egemenlik tasarrufudur. – bu usul, istisnai bir usuldür. Anlaşma
bunu zorunlu bir uygulama olarak getirmemiştir. Anlaşma hazırlanırken yapılan itirazlar
dikkate alınmış ve bu hüküm, taraf devletlerin arzu ettikleri takdirde özel bir beyan ile kabul
edebilecekleri ek bir seçenek haline getirilmiştir.

Taraf devletler eğer doğrudan doğruya adi posta yoluyla tebligat yapılmasına razıysa
eğer bu konuda bir beyanda bulunması gerekir. Tebligatı çıkaran makam, beyanda bulunan
devletlerin ülkelerinde bulunan şahısların - hangi devletin vatandaşı oldukları önemli değildir.
Beyanda bulunan devletin ülkesinde bulunmaları yeterlidir. –adresine doğrudan doğruya
tebligatı gönderebilir. Bu milletlerarası tebligatın geldiği en son noktadır.

10/a maddesinde öngörülen doğrudan posta yoluyla tebligatı, bürokrasiyi oldukça

seven bir devlet olarak Türkiye kabul etmemiştir. Bunun anlamı şudur: Türkiye’de bulunan
şahıslara yabancı devletlerden gönderilen tebligatlar adi posta yoluyla yapılamaz, yapılırsa
geçersizdi.

1965 tarihli sözleşmede de yine 1954’teki istisnanın aynısını görüyoruz. Devletler,

diğer bir devletten gelen tebligat talebini getirmekten kaçınabilir. Ancak bunun sebebi şu
olabilir: Söz konusu tebligatın yapılması ülkedeki güvenliğe, kamu düzenine aykırılık teşkil
ediyorsa devletler tebligatın yapılmasından kaçınabilir. Ancak bugüne kadar hiçbir devlet,
‘’Bu benim ülke güvenliğimi tehlikeye sokar, kamu düzenimi bozar.’’ diyerek tebligat talebini
ifa etmekten kaçınmamışlardır.

3) İki Taraflı Millletlerarası Sözleşmeler

Türkiye’nin birçok devletle yaptığı iki taraflı adli yardımlaşma sözleşmeleri vardır. Bu
adli yardımlaşma anlaşmalarında neler var derseniz, aslında milletlerarası usul hukukuna
ilişkin hükümler vardır. Yani milletlerarası istinabe, milletlerarası tebligat, teminat gibi
milletlerarası usul hukukunu ilgilendiren konularda devletler karşılıklı işbirliği içinde imza

38
atmışlardır. Bunlar da üç aşağı beş yukarı benzer hükümler vardır. Uygulamada bu hükümleri
de işletebilirsiniz.

4) Yabancı Ülkelerdeki Türk Vatandaşlarına Tebligat (Tebligat Kanunu m.25/a)

Bu da bir başka imkandır.

Siyasî temsilcilik aracılığıyla yabancı ülkedeki Türk vatandaşlarına tebligat:
Madde 25/a- (Ek: 19/3/2003-4829/8 md.) Yabancı ülkede kendisine tebliğ yapılacak kimse Türk
vatandaşı olduğu takdirde tebliğ o yerdeki Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğu aracılığıyla da yapılabilir.
Bu hâlde bildirimi Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğu veya bunların görevlendireceği bir memur
yapar.
Tebliğin konusu ile hangi merci tarafından çıkarıldığı bilgilerinin yer aldığı ve otuz gün içinde
başvurulmadığı takdirde tebliğin yapılmış sayılacağı ihtarını içeren bildirim, muhataba o ülkenin mevzuatının
izin verdiği yöntemle gönderilir.
Bildirimin o ülkenin mevzuatına göre muhataba tebliğ edildiği belgelendirildiğinde, tebliğ tarihinden
itibaren otuz gün içinde Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğuna başvurulmadığı takdirde tebligat otuzuncu
günün bitiminde yapılmış sayılır. Muhatap Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğuna başvurduğu takdirde
tebliğ evrakını almaktan kaçınırsa bu hususta düzenlenecek tutanak tarihinde tebliğ yapılmış sayılır. Evrak
bekletilmeksizin merciine iade edilir.
(Ek fıkra: 11/1/2011-6099/7 md.) Bu maddeye göre kazaî merciler tarafından çıkarılacak tebligatta,
tebliğ evrakı doğrudan o yerdeki Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğuna gönderilebilir.

Yurt dışında tebligat yapılacak şahıs Türk vatandaşıysa o zaman mahkeme, hiç bu
usulleri işletmeksizin şunu yapabilir. Bu tebligatı muhatabın bulunduğu ülkedeki Türk
konsolosluğuna gönderir. Türk konsolosluğu muhatap Türk vatandaşına göndermez. Ama ona
bir bildirim gönderir. Tebligat konsoloslukta bekler. Bildirimde der ki ‘’ Şu mahkemeden şu
konuda gelmiş bir tebligatınız var. Bunu gelin kendiniz alın. Eğer gelip almazsanız size bu
bildirimin ulaştığı tarihten 30 gün sonra tebligatı almış sayılacaksınız ve tebligata bağlı
süreler işlemeye başlayacaktır.’’ Bu usul, en başta bahsettiğimiz ilkeyi hatırlarsak – hiçbir
devlet kendi ülkesinde yabancı devlet makamlarının tebligat yapmasına müsaade etmez.
Çünkü bu bir egemenlik tasarrufudur.

Tebligatın daha süratli olacağının cazibesine kapılıp da bu usulü işletirseniz, bu

şekilde Türk mahkemesinden aldığınız kararı o devlette tanıma veya tenfiz yaptırmanız
mümkün olmaz. Çünkü o devlet, dosya önüne geldiğinde bu şekildeki bir tebligata binaen
verilen Türk mahkemesi kararını gördüğünde, tebligatın kendi egemenlik alanı ihlal edilerek
yapıldığını gerekçesiyle kararı tanımak ve tenfiz etmekten kaçınacaktır. Tebligat bir ay önce
gitsin, işlerimiz hızlansın diye düşünüp de Türk mahkemesinde yıllarca ettiğiniz mücadeleyi
heba etmeyin. Dolayısıyla mümkün mertebe bu tebligat usulünden kaçının. Bugün 1965
tarihli sözleşmeye taraf olan binlerce devlet vardır.

39
 Yurtdışından Türkiye’ye Milletlerarası Tebligat

1) Diplomatik Usul (Tebligat Kanunu m. 25) [Milletlerarası

Nezaket Esası]
İlgili Devletin Türkiye'deki Konsolosluğu > Türk Dışişleri BK. >
Türk Adalet BK. > Muhatabın Bulunduğu Yerdeki Savcılık
2) 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m.1-6)
İlgili Devletin Türkiye'deki Konsolosluğu > Türk Adalet BK. >
Savcılık

3) 1965 tarihli Hukuku ve Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli

Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine Dair Sözleşme
Yabancı Devklet Mah. > Türk Merkezi Makamı (Adalet
Bakanlığı)

4) İki Taraflı Millletlerarası Sözleşmeler

1) Diplomatik Usul (Tebligat Kanunu m.25) [Milletlerarası Nezaket Esası]

Tebligat, yabancı devletin Türkiye’deki konsolosluğuna o devletin anlayışına, işleyişine
göre gelecektir. O devletin Türkiye’deki konsolosluğu kendi muhatabı olan Türk Dışişleri
Bakanlığına teslim edecek; Türk Dışişleri Bakanlığı bunu Adalet Bakanlığına teslim edecek;
Adalet Bakanlığı da bunu savcılıklar marifetiyle gerçekleştirecektir. Diplomatik usulün
işleyişi budur.

2) 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m.1-6)

Burada da yine yabancı devlette tebligatı çıkaran makam, kendi usulüne göre kendi
devletindeki Türk konsolosluğuna iletecek; konsolosluk bunu anlaşmada bizim merkezi
makam olarak tayin ettiğimiz Adalet Bakanlığına teslim edecek; Adalet Bakanlığı da savcılığa
iletecek tebligat savcılık marifetiyle muhatabına ulaşacak.

3) 1965 tarihli Hukuku ve Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı
Memleketlerde Tebliğine Dair Sözleşme
Burada tam anlamıyla bir merkezi makam söz konusuydu. Yabancı mahkeme tebligatı
sözleşmeye uygun olarak hazırlayıp, zarfa koyup doğrudan doğruya Adalet Bakanlığına
gönderecektir. Çünkü biz bu sözleşme çerçevesinde Adalet Bakanlığını merkezi makam
olarak tayin ettik. Adalet Bakanlığı bu tebligatı yine savcılık marifetiyle tebliğ edecektir.

Biz 10 (a) maddesine göre özel bir beyanda bulunmadığımız için bizim ülkemizdeki
kişilere adi posta yoluyla tebligat yapılması mümkün değildir. Bununla birlikte uygulamada

40
Türkiye’de bulunan şahıslara doğrudan posta yoluyla tebligat yapıldığını duyuyoruz. Mesela
geçen sene Kanada’da Quebec eyaletinde verilmiş bir mahkeme kararı, bir Türk vatandaşına
doğrudan posta yoluyla tebliğ edilmiş. Bu yabancı mahkeme kararlarının Türkiye’de
tanınması ve tenfizine ilişkin koşullara aykırıdır. Bu koşullardan biri şunu der: ‘’ Davalıya
tebligat hukuka uygun olarak yapılmış olmalıdır.’’ 1965 tarihli sözleşmeye aykırı olarak
yapılan tebligat hukuksuz tebligattır. Böyle bir tebligata binaen yabancı ülkede verilmiş
kararın Türkiye’de tanınması ve tenfizi mümkün değildir.

4) İki Taraflı Millletlerarası Sözleşmeler

Bu sözleşmeler çerçevesinde Türkiye’de bulunan şahıslara tebligat yapılması

mümkündür. Tebligatla ilgili şöyle bir konumuz var. Henüz görmedik ama MÖHUK’un
49.maddesine göre;
Yabancı devletin yargı muafiyetinden yararlanamayacağı hâller
MADDE 49 – (1) Yabancı devlete, özel hukuk ilişkilerinden doğan hukukî uyuşmazlıklarda yargı
muafiyeti tanınmaz.
(2) Bu gibi uyuşmazlıklarda yabancı devletin diplomatik temsilcilerine tebligat yapılabilir.

MÖHUK m.49/2’ye göre diplomatik temsilcilere tebligatın yapılabileceği

düzenlenmiştir. Demek ki Türk mahkemesinde bir yabancı devletin bizatihi kendi tüzel
kişiliğine karşı bir dava açıldığında, bunun tebligatı doğrudan doğruya o devletin
Türkiye’deki diplomatik temsilciliğine yapılabilir. 49/2’deki tebligat düzenlemesini
uluslararası hukukçuların anladığı gibi anlamakta fayda vardır. Burada aslında diplomatik
usul kast ediliyor. Ancak bunu yabancı devletin kendi ülkesinde makamlarına göndermek
zorunda değilsiniz.

Mahkemeler  Adalet BK.  Dışişleri BK.  Muhatap Yabancı Devletin Türkiye’deki

Temsilciliği

DAVA ŞARTLARI
Dava şartları
MADDE 114- (1) Dava şartları şunlardır:
a) Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması.
b) Yargı yolunun caiz olması.
c) Mahkemenin görevli olması.
ç) Yetkinin kesin olduğu hâllerde, mahkemenin yetkili bulunması.
d) Tarafların, taraf ve dava ehliyetine sahip olmaları; kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde,
temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması.
e) Dava takip yetkisine sahip olunması.
f) Vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usulüne
uygun düzenlenmiş bir vekâletnamesinin bulunması.
g) Davacının yatırması gereken gider avansının yatırılmış olması.
ğ) Teminat gösterilmesine ilişkin kararın gereğinin yerine getirilmesi.
h) Davacının, dava açmakta hukuki yararının bulunması.
ı) Aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması.
i) Aynı davanın, daha önceden kesin hükme bağlanmamış olması.
(2) Diğer kanunlarda yer alan dava şartlarına ilişkin hükümler saklıdır.

41
 Bu şartlar, mahkemenin davanın esasına girebilmesi için gerçekleşmesi gereken
koşulları ifade eder. Bunların muhakkak bulunması gerekir. Bunlarda herhangi bir eksiklik
varsa mahkeme davanın esasına giremez ve davayı usulden reddeder.

1) Yargı Hakkı

Yargı Hakkı: Devletin ülkesi üzerinde sahip olduğu egemenlik hakkının yargısal alanda
mahkemeler eliyle kullanılmasıdır.
Yargı Hakkı (Yetkisi) ≠ Milletlerarası Yetki
Prensip: Devletin mahkemeleri, egemenlik sahasına dâhil işlem, ilişki veya olaylarda herkesi, her
konuda yargılama yetkisine kural olarak sahiptir.
İstisna: Devletin mahkemeleri, yargı bağışıklığına (yargı muafiyetine) sahip gerçek veya tüzel
kişileri bazı konularda yargılayamaz.
Devlet ülkesi üzerinde tek egemen güç olduğu için yargı hakkı da münhasıran devlete
aittir. Devlet de bunu kendi mahkemeleri eliyle kullanır. Devletin, ülkesi üzerindeki
egemenliğinin kaynağı devletler hukukudur. Buna göre her devletin, ülkesi üzerinde
egemenlik hakkı vardır. Bir devletin sahip olduğu egemenlik yetkisinin sınırlarını diğer
devletlerin egemenlik yetkisi çizer. Buna bağlı olarak da şunu söyleyebiliriz: Evet, egemenlik
yetkisine dayanarak ülkesinde sınırsız bir yargı hakkına sahip olabilir. Ama sınırsızlık
kavramı tam olarak doğru değildir. Çünkü bunun bir sınırı vardır. Egemenliğinin kapsamında
kalan ölçülerde bu yetkiyi kullanabilir. Milletlerarası yetki, yabancılık unsuru içeren
uyuşmazlıklarda mahkemelerin yer itibariyle yetkili olup olmayacağı anlamına gelir. Dikkat
ederseniz sadece yer itibariyle yetkiden bahsedilmektedir. Yer itibariyle yetki kurallarına
bakarız ve Türk mahkemelerinde yer itibariyle yetkilidir veya değildir deriz. Halbuki yargı
hakkında soru şudur: Türk mahkemesi herkesi, her konuda yargılayabilir mi? Bakın bunun yer
ile alakası yoktur. Türk mahkemesinin işin esası hakkında karar verebilmesi için hem
milletlerarası yetkiye sahip olması gerekir hem de yargı yetkisine sahip olması gerekir. Bu iki
kavramı birbirine karıştırmayalım. Ayrı kavramlardır.

Yargı Muafiyeti:
Kural devletin yargı yetkisine sahip olmasıdır. İstisnaen diğer devletler, devletlerin
temsilcileri vs. söz konusu olduğunda devlet bu kişileri yargılayamamaktadır. Bu istisnaya
yargı bağışıklığı veya yargı muafiyeti denilmektedir. Yargı bağışıklığı çok kritik bir
kavramdır. Çünkü bir kişiye, bir kuruma yargı bağışıklığı tanıdığınızda bunun anlamı şudur:
O kişiye ya da konuma karşı Türk mahkemelerinde dava açılmasına izin vermemiş olursunuz.
Böylece yargı muafiyeti yargıya erişim hakkını engeller.

Yargıya erişim hakkı, AİHS ile korunan bir haktır. Yasa koyucunun ve uygulayıcının
arada çok önemli bir denge kurması gerekir. Yargıya erişim hakkını sağlama hedefi ile
devletlerin egemenlik alanlarına tecavüz etmeme kaygısı çok hassas bir tartıda
dengelenmelidir. Bunun yanında bununla ilgili AİHM’e giden kişiler oldu. AİHM yargı
bağışıklığının çok net düzenlendiği durumlarda buna saygı duyulması gerektiğini, yargı
bağışıklığı hakkının kullandırılmasının, uygulanmasının yargıya erişim hakkının engellenmesi

42
olarak nitelendirilemeyeceğini söyledi. Ama uygulamadaki bu tutuma karşı doktrin biraz daha
eleştirel yaklaşmaktadır.

Yargı bağışıklığı kural olarak devlet ve o devleti temsil eden kişiler bakımından söz
konusudur. Bunun dışında devletler üstü kurumlar olarak nitelendirebileceğimiz milletlerarası
örgütler bakımından da yargı bağışıklığı söz konusu olabilmektedir. Yabancı devletler
açısından yargı bağışıklığını düzenleyen hukuk kuralı, MÖHUK m. 49’dur.
Yabancı devletin yargı muafiyetinden yararlanamayacağı hâller
MADDE 49 – (1) Yabancı devlete, özel hukuk ilişkilerinden doğan hukukî uyuşmazlıklarda yargı
muafiyeti tanınmaz.
(2) Bu gibi uyuşmazlıklarda yabancı devletin diplomatik temsilcilerine tebligat yapılabilir.

Uyuşmazlığın kaynaklandığı ilişki özel hukuk ilişkisiyle yargı muafiyeti yoktur.

Yabancı devletin bu hukuki ilişkiye girerken güttüğü amaca bakarsanız kafanız karışır. Çünkü
devlet daima kamusal amaç güder. Amaca bakarsanız yanlış yola saparsınız. İlişkinin
niteliğine bakmalısınız. Söz konusu uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişki özel hukuk
43
ilişkisiyse yargı muafiyeti yoktur, Türk mahkemelerinde yargılanabilir. Yabancı devlet veya
bir organı tasarruflarından ötürü Türk mahkemeleri önünde yargılanamaz.

İşlemin özel hukuk ilişkisi olup olmadığı Lex Fori’ye göre belirlenir. Yani hakim bunu
kendi hukukuna göre belirler. Türk hakimi, Türk hukukuna göre belirleyecektir. Dolayısıyla
bir işlem, bir ilişki Türk hukukuna göre özel hukuk işlemi veya ilişkisiyse, bu konuda Türk
mahkemeleri de yabancı devletleri veya bu devletlerin organlarını yargılayabilir. Egemenlik
tasarrufuysa yargılanamaz.

Yargı Bağışıklığa Sahip Olan Kişiler

 En başta yabancı devletlerin yargı bağışıklığı vardır.

 Daha sonra yabancı devletlerin temsilcileri yargı bağışıklığına sahiptir. Bu temsilcileri
sırasıyla söyleyecek olursak uluslararası hukuktaki terminolojiye uygun olarak;
o Bir devleti sınırsız biçimde temsil yetkisine sahip olan kişiler – devlet
başkanları, dışişleri bakanlığı -,
o Sınırlı bir şekilde devleti temsil yetkisine sahip olan diplomatik temsilciler ve
konsolosluk temsilcileri devletleri temsil ettikleri sebebiyle muafiyetten
yararlanırlar. Ama baktığınızda işin özünde devletler vardır.
 Uluslararası hukukun aynı devletler gibi süjesi olan uluslararası örgütler de bir ölçüde
yargı bağışıklığından yararlanırlar. Ancak bu devletlerin sahip olduğu yargı bağışıklığı
gibi değildir. Çünkü devletlerin kural olarak yargı bağışıklığı vardır. Halbuki
milletlerarası örgütler, uluslararası örgütün kurulmasına dair milletlerarası anlaşmada
açıkça bir muafiyet öngörülmüşse söz konusudur. Yoksa kural olarak uluslararası
örgütlerin yargı muafiyeti yoktur.
Devletler:

Devlet Başkanları ve Dışişleri Bakanlığı: Bununla ilgili bir pozitif hukuk kuralı
yoktur. Yani bir milletlerarası anlaşma, kanun hükmü yoktu. Milletlerarası hukuk alanındaki
en önemli kaynaklardan biri olan örf ve adet hukukundan kaynaklanan bir anlayıştır. Bir
devlet başkanı, bir devletin dışişleri bakanı özel hukuk süjesi olarak düşünülmüyor. Çünkü
devlet tüzel kişiliğini uluslararası alanda temsil eden kişiler olarak görülüyor. Dolayısıyla
uluslararası örf ve adet hukuku bu kişilere mutlak bir muafiyet öngörüyor.

Bu muafiyet hem ceza hem de hukuk yargısından bağışıklık anlamına gelmektedir.

Bununla birlikte son dönemde bunun özellikle ceza yargısının daha ziyade insanlık aleyhine
suçlar bakımından kırılmaya başlandığını görüyoruz. Bizim alanımız olan özel hukuk
bakımından yabancı devlet başkanlarının, yabancı dışişleri bakanlarının bağışıklığa sahip
olduğu görülüyor. Yalnız bu ikisi arasında da bağışıklık farkı vardır. Dışişleri bakanlığının az
sonra anlatacağımız diplomatik temsilcilerin sahip olduğu muafiyetle sınırlı bir muafiyete
sahip olduğu öngörülmektedir. Tabi ki bunun pozitif hukukta bir dayanağı yoktur.
Bahsedeceğimiz Diplomatik İlişkiler Hakkındaki Viyana Sözleşmesi aslında dışişleri
bakanlığını kapsamına almaz. Uluslararası örf ve adet hukuku gereği bu kişilerin zaten
diplomatik temsilcilerin başı olması sebebiyle diplomatik temsilciler için düzenlenmiş olan
muafiyetten evleviyetle yararlanacağı kabul edilir.

44
 Diplomatik Temsilciler: Diplomatik temsilciler görev yaptıkları devlette ceza yargısı
bakımından tam bağışıklığa sahiptirler. Tutuklanamazlar, gözaltına alınamazlar, tanıklık
yapma zorunlulukları yoktur.

Özel hukuk alanına geldiğimizde kural olarak bağışıklığa sahiptirler. Sözleşmede üç

adet istisna öngörülmüştür. Bu istisnalar söz konusu olduğunda muafiyet yoktur. Bunlar söz
konusu olduğunda diplomatik temsilci Türk mahkemeleri önünde yargılanabilir.

(1) Taşınmazlarla ilgili ayni hak davalarında bunların muafiyeti yoktur. Görev yaptıkları
devletteki yani kabul eden devletteki taşınmazlar bakımından olan ayni hak davalarıdır.
Gönderen devlet adına açılmış bir dava olmaması gerekir. Yani diplomatik temsilcinin
şahsi bir davası olmalıdır.

(2) Miras davalarında diplomatik temsilcilerin yargı bağışıklığı yoktur. Türk

mahkemelerinde yargılanabilir. Bunun da detayında yine şöyle nüanslar var: Yine
gönderen devlet adına bağlı bulundukları miras davaları hariç tutulmuştur. Bu
konularda yargı muafiyetleri vardır. Şahısları ile ilgili miras davalarında yargı
muafiyeti yoktur.
(3) Bu kişilerin mesleki ve ticari faaliyetlerinden kaynaklanan davalar bakımından yargı
bağışıklığı yoktur. Burada kast edilen resmi görevler dışındaki davalardır. Uluslararası
sözleşme diplomatik temsilcilerin resmi görevleri esnasında başkaca bir faaliyette
bulunmalarını yasaklar. Bulundukları ülkede mal alıp satamazlar, hizmet veremezler,
danışmanlık yapamazlar. Sadece diplomatik temsilcilik faaliyetinde bulunabilirler.

Buradaki muafiyetin düzenlenmesinin sebebi, bu kişilerin göreve gelmeden önce

yapmış olduğu mesleki ve ticari faaliyetlerdir. Geçmişte yaptığı faaliyetlerle ilgili olarak dava
açılması söz konusu olursa o kişinin yargı muafiyeti söz konusu olmaz. Sözleşme bu muafiyet
kapsamını diplomatik temsilcilerin aile fertlerine kadar genişletmiştir. Diplomatik temsilcinin
şahsıyla birlikte kendisiyle beraber Türkiye’de oturan ve Türk vatandaşı olmayan aile fertleri
de bu yargı muafiyetinden aynen yararlanır.
Diplomatik temsilcilere sağlanan yargı bağışıklığı tamamen onların şahsından
kaynaklanan davalar bakımındandır. Bir diplomatik misyon temsilcine karşı Türkiye’de
boşanma davası açamazsınız. İstisna teşkil eden saymış olduğumuz üç hal dışında hiçbir özel
hukuk uyuşmazlığı Türkiye’de gündeme gelemez. Devleti temsilen yaptığı işlemlerde bu
istisnalar söz konusu olmaz. Bu durumda zaten devletin yargı muafiyeti söz konusu
olmaktadır. Diplomatik temsilci devleti temsilen bir kira sözleşmesi yaptığında ve bundan bir
uyuşmazlık çıktığında devletin yargı muafiyeti söz konusu olduğu için Türkiye’de dava
açılamaz. Dolayısıyla böyle bir hukuki ilişkiye girerken kişinin iki kere düşünmesi gerekir.
Ancak bu yargı muafiyetinin olması demek söz konusu devletin kendi ülkesinde kişinin
hakkını arayamayacağı manasına gelmez. Yargı muafiyetinin söz konusu hallerde bu kişilerin
hiçbir şekilde yargılanamayacağı, bu kişilerin sorumsuz olduğu anlamını çıkarmamız gerekir.
Bu kişiler yalnızca Türk mahkemelerinde yargılanamaz.

Yabancı Konsolosluk Temsilcileri: Konsolosluk temsilcilerinin yargı bağışıklığı çok

daha dardır. Sözleşme diyor ki bu kişiler sadece resmi görevlerinin ifası sırasında işledikleri
fiillerden ötürü yargı bağışıklığına sahiptir. Bu konularda Türk mahkemelerinin önünde
yargılamazlar. Bunun dışında her konuda özel hukuk alanı bakımından yargılanabilirler. Ceza
yargısı açısından da yargı bağışıklıkları yoktur. Gözaltına alınabilir, tutuklanabilir.
45
 Gerek konsolosluk temsilcilerinin gerek diplomatik temsilcilerin bu sahip oldukları
yargı bağışıklıklarından feragat edip edemeyecekleri konusundaki prensip şudur: Bunlar
şahsen, bizzat bu bağışıklıktan feragat edemezler. Çünkü bu bağışıklık bu kişilerin şahıslarına
tanınmış bir bağışıklık değildir. Bunların üzerlerindeki kıyafet, tanınmış unsan sebebiyle yargı
bağışıklığı verilmiştir. Bu muafiyet esas itibariyle bu kişilerin temsil ettikleri devlete tanınmış
olduğu için feragat hakkı temsil ettikleri devletlere aittir. Yani bu kişilerin temsil ettiği
devletler uygun görürse bu kişilerin yargı bağışıklığından feragat edebilir. Feragat söz konusu
olduğunda bu kişiler Türk mahkemelerinin önünde yargılanabilirler. Bu kişileri Türkiye’de
bağışık olduğu konularda kendi devletlerinde dava edebilirsiniz.

Uluslararası Örgütler: Uluslararası örgütler hiçbir devlete ait değildir. Bunlar adeta
uluslararası hukuk süjesidir. Bunların yargı bağışıklığına sahip olduğu hallerde ortaya çıkan
sonuç çok daha vahimdir. Bu örgütlere karşı hiçbir devlet mahkemesinde dava açılamayacağı
anlamına gelir.

Uluslararası örgütün kuruluşuna ilişkin uluslararası anlaşmada örgüte yargı bağışıklığı

tanınmışsa hiçbir devlette bu örgüt aleyhine dava açılamayacağı anlamına gelir. Uluslararası
örgütler açısından baktığınızda bu kararı eleştirebilirsiniz. Ancak diğer taraftan bir
uluslararası örgütün çalıştırdığı işçinin haklarını vermemesi ve bunun üzerine de bana dava
açamazsınız, bu konuda beni hiç kimse yargılayamaz demesi hukuken ve vicdanen kabul
edilebilir bir durum değildir. Bu Yargıtay kararı dayanakları açısından bana doğru gelmiyor.
Ama sonuç açısından son derece isabetli bir sonuca vardığını düşünüyorum. Ben uluslararası
bir örgütün yöneticisi olsam, böyle bir davada yargı bağışıklığımı kullanmam. Yargı
bağışıklığının tanınmasının sebebi bu tarz davalarda bağışıklık sağlamak değildir.

Milletlerarası örgütler statülerinde, kuruluşlarına ilişkin uluslararası anlaşmalarda

öngörüldüğüm takdirde yargı muafiyetinden öngörüldüğü ölçüde yararlanırlar.

2. Yargı Yolu
Yargı yolu yabancılık unsurlu davalar açısından herhangi bir farklılık arz etmez.
Yerel davalarda yargı yolu için olan esaslar neyse milletlerarası özel hukuk davaları açısından
da aynı durum söz konusudur.

3. Görev
Yerel davalarda görevli mahkeme hangisiyse milletlerarası özel hukuk davalarında da
görevli mahkeme aynı şekilde tayin edilir. Farklılık arz eden bir düzenleme değildir. Yerel
davalardaki görev esasları ile yabancılık unsurlu davalardaki görev esasları aynıdır.

4. Kesin Yetki
Kesin yetkinin bulunduğu hallerde de durum aynıdır. Yerel davalarda kesin yetki söz
konusu olduğunda ne yapıyorsak aynı kurallar milletlerarası özel hukuk davalarında yine dava
şartı olarak mahkeme tarafından gözetilmek zorundadır. Bunun da üzerinde durmamıza gerek
yoktur.

5. Ehliyet
 Dava şartları arasında tarafların taraf ehliyetine, dava ehliyetine sahip olması,
46
  Kanuni temsilin söz konusu olduğu hallerde temsilcinin temsil yetkisine sahip olması,
 Dava takip yetkisine sahip olunması,
 Vekilin davaya vekalet ehliyetine ve usulüne uygun düzenlenmiş vekaletnameye sahip
olması şartları aranır.
Bu şartlar yabancılık unsurlu davalarda özellik arz eder. Mesela bir yabancı gerçek
kişinin veya yabancı tüzel kişinin veya tüzel kişiliği bulunmayan yabancı kişi topluluğunun
taraf ehliyeti var mıdır sorusunun cevabı neye göre verilecektir.

Taraf ehliyeti, hak ehliyetinin usul hukukundaki görünümüdür. Taraf ehliyeti aslında
hak ehliyetidir. Hak ehliyetine sahip olan herkes taraf ehliyetine sahiptir. Dava ehliyeti de fiil
ehliyetinin özel hukuktaki görünümüdür. Ehliyet söz konusu olduğunda MÖHUK m.9’a
gideceğiz. Çünkü 9.maddede yabancılık unsurlu uyuşmazlıklarda ehliyet konusunda hangi
devletin hukukunun uygulanacağı söylenmektedir.
Ehliyet
MADDE 9 – (1) Hak ve fiil ehliyeti ilgilinin millî hukukuna tâbidir.
(2) Millî hukukuna göre ehliyetsiz olan bir kişi, işlemin yapıldığı ülke hukukuna göre ehil ise yaptığı
hukukî işlemle bağlıdır. Aile ve miras hukuku ile başka bir ülkedeki taşınmazlar üzerindeki aynî haklara ilişkin
işlemler bu hükmün dışındadır.
(3) Kişinin millî hukukuna göre kazandığı erginlik, vatandaşlığının değişmesi ile sona ermez.
(4) Tüzel kişilerin veya kişi veya mal topluluklarının hak ve fiil ehliyetleri, statülerindeki idare merkezi
hukukuna tâbidir. Ancak fiilî idare merkezinin Türkiye'de olması hâlinde Türk hukuku uygulanabilir.
(5) Statüsü bulunmayan tüzel kişiler ile tüzel kişiliği bulunmayan kişi veya mal topluluklarının ehliyeti,
fiilî idare merkezi hukukuna tâbidir.

Gerçek kişilerin hak ehliyeti, fiil ehliyeti, bunların varlığı, yokluğu, sınırlandırılması,
sınırlandırılması bakımından söz konusu olan sonuçlar gerçek kişinin milli hukukuna tabidir.
Tüzel kişilerde ise vatandaşlık gerçek kişilere özgü bir kavram olarak kabul edildiği için tüzel
kişilerin idare merkezinin bulunduğu yer hukuku ehliyet problemleri söz konusu olduğunda
bakılması gereken yerdir.9.madde tüzel kişiliği bulunmamakla beraber birtakım konularla
sınırlı olarak hak ehliyeti ve fiil ehliyeti tanınabilir.Bu kavramlarla karışan kavramımız taraf
sıfatıdır. Taraf sıfatı dava şartı değildir. Ama karıştırılabildiği için anlatıyoruz. Taraf sıfatı
davaya konu hakkın sahibi olup olmamakla alakalı bir kavramdır ve dava sonunda verilen
nihai kararla ortaya çıkar. Gerçekten alacaklı mısınız değil misiniz? Borçlu musunuz değil
misiniz? Bu soruların cevabı bize taraf sıfatını verir.Yabancılık unsurlu bir davaysa davanın
esasına tatbik edilen hukuka göre taraf sıfatı belirlenecektir.

Kanuni temsil açısından kanun diyor ki; ‘’kanuni temsilin söz konusu olduğu hâllerde,
temsilcinin gerekli niteliğe sahip bulunması.’’ Yani hukuka uygun bir kanuni temsil yetkisine
sahip olması ve davaya bu yetkinin sınırları dahilinde bakılması gerekir. Yerel bir dava ise
sorun yoktur. Ama yabancılık unsurlu davalarda başınızı ağrıtacaktır. Kanuni temsilci, çocuğu
temsilen velayet hakkına sahip ana babadır. Velayet hakkına sahip olan kişinin, çocuğu
temsilen, sahip olduğu kanuni temsil yetkisine ilişkin olarak dava açması halinde dava şartları
bakımından kanuni temsilcinin gerekli yetkiye sahip olup olmadığı velayeti uygulayan
hukuka göre belirlenecektir. Burada Türk hukukuna tabi olmayan bir velayet ilişkisi söz
konusu olabilir. Velayetten kaynaklanan kanuni temsil yetkisi ve bu yetkiye dayanılarak
açılan davalardaki temsilcinin gerekli yetkiye sahip olup olmadığı velayeti uygulayan hukuka
göre belirlenir. Aynı şey vasi açısından da söz konusudur. Vasi, vesayet altına alınan kişi nam
ve hesabına kanuni temsilci sıfatıyla bir dava açarken 114.maddenin aradığı anlamda vasinin
yetkisi vesayeti uygulayan hukuka göre belirlenecektir.
47
 Tüzel kişilerin temsili gerçek kişiler tarafından yapılmaktadır. Yönetim kurulu vardır,
denetim kurulu vardır. Tipine göre değişir. Yönetim kurulundaki kişiler tüzel kişiden vekalet
almazlar. Bu kişiler zaten kanun gereği temsil yetkisine sahiptir. Dolayısıyla tüzel kişiyi
temsil yetkisiyle dava açan, davaya katılan, davalı olan organların, kişilerin kanuni temsil
açısından gerekli niteliğe sahip olup olmadığı tüzel kişinin ehliyetine uygulanan hukukuna
göre belirlenecektir.

6. Dava Takip Yetkisi

Dava takip yetkisi, dava ehliyetine ve taraf ehliyetine sahip bulunan bir gerçek veya
tüzel kişinin, bir davayı bizzat veya kendi atayacağı bir vekil marifetiyle takip edip
edemeyeceğine ilişkin bir kavramdır. Çok istisnai hallerde karşımıza çıkar.

Dava takip yetkisine ilişkin hükümler bazen ve genellikle usul hukuku hükümlerinde
yer alır. Bunlar usuli düzenlemelerdir. Mesela acentenin sahip olduğu dava takip yetkisi gibi.
Böyle hallerde dava takip yetkisi, Lex Fori’ye yani bizim açımızdan Türk hukukuna tabidir.
Yani bir acentenin temsil ettiği yabancı şirket namına burada izafeten dava açıp açamayacağı,
o şirket namına dava takip yetkisi kullanıp kullanamayacağı usule uygulanan hukuk olan Türk
hukukuna göre belirlenir. Bazen ise dava takip yetkisine ilişkin düzenlemeler maddi hukuk
alanında yer alır. Mesela miras hukukunda: Miras ortaklığına ilişkin hükümler, miras
ortaklığının mirasçıları temsilen açabildiği davalar. Böyle hallerde ise ilgili maddi hukuk
müessesesinin tabi olduğu hukuk, dava takip yetkisine de uygulanır. Yani mirasa uygulanan
hukuk, miras ortaklığının sahip olduğu dava takip yetkisine de uygulanır.

7. Vekilin Vekalet Yetkisine Sahip Olması

Bir diğer dava şartımız vekil aracılığıyla takip edilen davalarda, vekilin davaya vekalet
ehliyetine sahip olması ve usulüne uygun düzenlenmiş bir vekaletname bulunmasıdır. Bu
açıdan söyleyeceklerimiz kısaca şöyledir:

 Birinci husus yani vekilin davaya vekalet yetkisi Lex Fori’ye yani Türk hukukuna
tabidir. Türkiye’de açılan davalarda vekilin, davaya vekalet etme yetkisine sahip olup
olmadığı Türk hukukuna göre belirlenir. Çünkü bu usuli bir meseledir. Bakın yanlış
anlamayın. Parantez içinde şunu söyleyelim: Vekalet sözleşmesine uygulanacak hukuk ayrı
bir problemdir. Ama Türkiye’de açılan davada, bir vekilin davaya vekalet etme yetkisine
sahip olup olmadığı Türk hukukuna göre belirlenir.
 İkinci husus usulüne göre düzenlenmiş bir vekaletname bulunması gerekir. Eğer dava
vekil marifetiyle takip ediliyorsa bu da bir dava şartıdır. Bu vekaletname Türkiye’de
düzenleniyorsa kural olarak noter tarafından düzenlenir. İstisnaen kamu kurumları bunu
düzenleme yetkisine sahiptir.

8. Gider Avansı

9. Teminat
Teminatla ilgili olarak iki düzenleme söz konusudur:

 MÖHUK m. 48,
 Hmk m. 84 vd.

48
 MÖHUK’ta Düzenlenen Teminat Hükmü:
Teminat
MADDE 48 – (1) Türk mahkemesinde dava açan, davaya katılan veya icra takibinde bulunan yabancı
gerçek ve tüzel kişiler, yargılama ve takip giderleriyle karşı tarafın zarar ve ziyanını karşılamak üzere
mahkemenin belirleyeceği teminatı göstermek zorundadır.
(3) Mahkeme, dava açanı, davaya katılanı veya icra takibi yapanı karşılıklılık esasına göre teminattan
muaf tutar.

MÖHUK’taki teminatın adı yabancılık teminatıdır. Yabancılık teminatı denmesinin

sebebi, bu teminatı ödemekle yükümlü olan kişilerin yabancı gerçek ve tüzel kişiler olmasıdır.
Davacının yabancı olması yetmektedir. Kural olarak Möhuk m.48’de teminat
yükümlülüğünün doğması için başka hiçbir şeye bakılmıyor. Dava açacaksınız bakıyorlar
yabancı mısınız o zaman teminat yatırmanız gerekiyor. Davanın niteliği, meblağın düşüklüğü,
davacının Türkiye’de ne kadar çok malının parasının bulunduğunun hiçbir önemi yoktur.
Davacı yabancı gerçek veya tüzel kişi ise mükelleftir. Yabancı gerçek ve tüzel kişiler için bu
yükümlülük otomatikman doğar. Tüzel kişiler açısından vatandaşlık kanununa göre
belirleyebileceğimiz bir aidiyet söz konusu değildir. Ama Ticaret Kanununa, derneklerle ilgili
yönetmeliğe, mevzuata baktığımızda ortaya çok net bir şekilde şu sonuç çıkıyor: Kuruluş yeri
Türkiye olmayan ve buna bağlı olarak idare merkezi Türkiye bulunmayan. Bizim
hukukumuzda bu kriterlerin birbirinden ayrılma ihtimali yoktur. Dolayısıyla biz şunu neticeye
bağlamış oluyoruz: Kuruluş yeri ve idare merkezi Türkiye dışında bulunan tüzel kişiler bizim
açımızdan yabancıdır.

Möhuk m.48’teki bu teminat kapsam itibariyle hem yargılama giderlerini hem de

davadaki muhtemel zararı kapsamaktadır. İşin içinde yargılama masrafları bulunduğu için
zaten dava şartları arasında sayılmıştır. Yoksa sırf davalının muhtemel zarar ve ziyanına
yönelik olsaydı, eski usul kanununda olduğu gibi bir ilk itiraz olarak düzenlenebilirdi. Ancak
işin içinde yargılama masrafı bulunduğu için - çünkü mahkemenin de yaptığı masraflar da söz
konusudur- bu itibarla bir dava şartı olarak düzenlenmiştir. Her aşamada ileri sürülebilir.
Re’sen göz önüne alınır.

Teminatın cinsini miktarını hakim takdir eder. Möhuk’ta bu konuda hüküm yok.
Möhuk’ta hüküm bulunmayan usuli meselelerde biz genel olarak HMK’yı uygularız.
MÖHUK teminat yükümlülüğü getirmiş. Ama teminat ne kadar olacak, cinsi ne olacak
düzenlememiş. Bu durumda HMK’ya bakmamız gerekir. HMK bu konuyu hakimin takdirine
bırakıyor. Teminatın miktarı kısmı çok önemlidir. Bu yükümlülük, yargıya erişim hakkına
getirilmiş kısıtlamadır. Bir kişinin sırf yabancı olması sebebiyle Türkiye’de dava açmasını bir
miktar para yatırmasına bağlıyorsunuz. Bu davaya ilişkin veya mahkemeye ilişkin olarak
AİHS’te ‘acces to justice’ olarak yer alan kimilerinin davaya erişim kimilerinin de yargıya
erişim, adalete erişim olarak isimlendirdiği kavrama getirmiş olduğunu sınırlamadır. AİHM
içtihatlarına bakıldığında, AİHM yabancılık teminatının bütünüyle AİHS’e aykırı olmadığını
söyler. Ama istenen teminat miktarı, kişinin yargıya erişim hakkını engelleyecek nitelikteyse
o zaman yargıya erişim hakkı zedelenir ve AİHS’ne aykırılık niteliğine gelir.

Möhuk’ta teminattan muafiyet için karşımıza tek bir imkan çıkar: Bu durum
karşılıklılık (mütekabiliyet)tır. Möhuk’un ilgili maddesine göre ‘’Mahkeme dava açanı,
davaya katılanı veya icra takibi yapanı karşılıklılık esasına göre teminattan muaf tutar.’’
Mütekabiliyet varsa mahkemenin takdir hakkı yoktur. Teminat yükümlülüğü ortadan kalkar.

49
Ancak MÖHUK’taki teminat yükümlülüğü başka hiçbir unsura dayanılarak kaldırılamaz.
Yani bu davayı çocuğun menfaatini korumak için açıyorum derseniz bu durum olmaz.
Möhuk’ta buna elverişli bir muafiyet getirilmemiştir. ‘’Davacının Türkiye’de son derece
kıymetli hisseleri var, bankalarda paraları var. Bu kişiden neden ayrıca teminat yatırmasını
istiyorsunuz.’’ da diyemezsiniz. Çünkü teminatın kalkması Möhuk’ta tek bir şarta
bağlanmıştır. O da mütekabiliyettir. Burada devletler birbirlerinin vatandaşlarına yaptıkları
muameleyi esas almışlar. Davalının zarar ve ziyanını görmezden gelmişlerdir. Devletin
iradesi, siyasesi bakış açısı burada öne çıkmıştır. Türk Devleti diyor ki ‘’Eğer bir devlet, Türk
vatandaşı orada dava açtığından sırf yabancı olduğu için ondan teminat istemiyorsa o zaman
biz de istemiyoruz.’’ Bu kanun koyucunun tercihidir.

Türk hukukunda teminat ya Möhuk m.48 ya HMK m.484’tür. Yani ‘’Davacı ister
Türk ister yabancı olsun, açtığı davanın niteliğine bakarak hakim bir teminat alabilir.’’ diye
hüküm yoktur. Bu mütekabiliyet karşımıza esas itibariyle iki şekilde çıkabilir:

 Birincisi akdi mütekabiliyet olabilir.

Türkiye ile davacının mensup olduğu devlet arasında iki taraflı veya çok taraflı bir
uluslararası anlaşma bulunabilir. Bu anlaşma çerçevesinde mütekabiliyet söz konusu olabilir.

 Bu konuda Türkiye’nin taraf olduğu anlaşmalardan biri Hukuk Usulüne Dair Lahey
Anlaşmasıdır.
Yaklaşık 30 küsür ülkenin taraf olduğu bir anlaşmadır. Avrupa Birliği’nin önemli bir
kısmı buna taraftır. Bu anlaşma uygulamada önemli bir teminat muafiyeti sağlamaktadır.

 ‘’Mülteciler teminattan muaftır.’’ der.

 Avrupa İkamet Anlaşması yine teminattan muafiyet sağlayan çok taraflı bir
anlaşmadır.
 Demiryolu ile Yolcu Bagaj Taşınmasına İlişkin Anlaşma,
 Nafaka Alacaklarının Tahsiline İlişkin Anlaşma,
 Çocuklara İlişkin Nafaka Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Anlaşma,
 Nafaka Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Anlaşma,
 Velayetle İlişkili Kararların Tanınması Ve Tenfizine İlişkin Anlaşma,
 Çocuk Kaçırmalarının Hukuki Veçhelerine Dair Anlaşma
 Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme çevresinde Türkiye’de vatansız kabul
edilen kişiler teminattan muaftır.
Anlaşmanın varlığı teminatı sağlayan tek unsur değildir. Anlaşma bulunmasa da akdi
mütekabiliyet bulunmasa da kanuni veya fiili mütekabiliyet bulunabilir.

 Kanuni veya fiili mütekabiliyet

Bir devletin yasal düzenlemelerinde eğer yabancılık teminatı yoksa yani bir Türk
vatandaşı, bir devlette dava açtığında bu devletle anlaşma bulunmasa bile o devletin yasaları
itibariyle sırf yabancı olduğu için bizim Türk vatandaşı veya Türk şirketinin teminat yatırma
zorunluluğu yoksa, o zaman o devletin vatandaşı olan gerçek ve tüzel kişiler de Türkiye’de
teminat yatırmaz. Bunun adı kanuni mütekabiliyettir.

Bir de fiili mütekabiliyet var. Fiili mütekabiliyet, anlaşma veya kanuni bir açıklık
bulunmasa bile Türk vatandaşlarından bir devletin mahkemesinde dava açtıklarında

50
yabancılık teminatının fiilen alınmaması durumudur. Bu durumda bizde o devletin
vatandaşından Türkiye’de yabancılık teminatı almayız.

Mütekabiliyet akdi, kanuni veya fiili olabilir. Akdi mütekabiliyet taraflar arasındaki
anlaşmaya dayanır. Bu konuda Türkiye’nin taraf olduğu çok taraflı, iki taraflı anlaşmalar
vardır. Bunların içeriklerini bilmek zorunda değilsiniz. İsimlerini de bilmek zorunda
değilsiniz. Ama iki taraflı ve çok taraflı anlaşmalarda teminattan muafiyet sağlayan hükümler
olduğunu bilin. Şunu da bilmeniz icap edebilir: Mültecilerle ilgili sözleşme de teminattan
muafiyet söz konusu olduğu için mülteciler Türkiye’de teminat yatırmak durumunda değildir.

Teminatın miktarını ve cinsini hakim serbestçe tayin eder. Teminatın miktarı çok
önemlidir. Hakimin dengeli bir miktar tayin etmesi gerekir. Çünkü teminat, mahkemeye
erişim hakkını sınırlayan bir dava şartıdır. Genelde mahkeme davanın niteliğine bakmaksınız
otomatik olarak %15 uygulanıyor. Bu da doğru değildir. Davanın niteliğine, tarafların
durumlarına bakarak bu teminat miktarlarını belirlemesi doğrusudur.

HMK’da Düzenlenen Teminat Hükümleri:

Teminat gösterilecek hâller
MADDE 84- (1) Aşağıdaki hâllerde davalı tarafın muhtemel yargılama giderlerini karşılayacak uygun
bir teminat gösterilir:
a) Türkiye’de mutad meskeni olmayan Türk vatandaşının dava açması, davacı yanında davaya müdahil
olarak katılması veya takip yapması.
b) Davacının daha önceden iflasına karar verilmiş, hakkında konkordato veya uzlaşma suretiyle
yeniden yapılandırma işlemlerinin başlatılmış bulunması; borç ödemeden aciz belgesinin varlığı gibi sebeplerle,
ödeme güçlüğü içinde bulunduğunun belgelenmesi.
(2) Davanın görülmesi sırasında teminatı gerektiren durum ve koşulların ortaya çıkması hâlinde de
mahkeme teminat gösterilmesine karar verir.
(3) Mecburi dava ve takip arkadaşlığında teminat gösterme yükümlülüğü, bu yükümlülüğün tüm
davacılar bakımından mevcut olması hâlinde doğar.

HMK’daki teminat Türk vatandaşları için öngörülmüş bir teminattır. Hangi Türk
vatandaşları dersek bunlar mutad meskeni Türkiye dışında bulunan Türk vatandaşlarıdır. Bu
kişiler Türkiye’de dava açtıklarında, davaya katıldıklarında veya icra takibi yaptıklarında
teminat yatırmakla yükümlüdürler. HMK’daki teminatın miktarını da hakim serbestçe tayin
eder. Bu açıdan da ikisi arasındaki bir fark yoktur. İkisi arasındaki fark muafiyette karşımıza
çıkar. HMK’da davacının teminattan muaf olabileceği haller m.85’te sayılmıştır.

- Davacının adli yardımdan yararlanması

- -Davacının, yurt içinde istenen teminatı karşılamaya yeterli taşınmaz malının veya
ayni teminatla güvence altına alınmış bir alacağının bulunması.
- Davanın sırf küçüğün menfaatine korumaya yönelik açılmış olması
- İlama bağlı alacak için ilamlı icra takibi yapılmış olması.

10. Hukuki Yarar  

Bir diğer dava şartımız davacının dava açmakta hukuki yararının bulunmasıdır. Usul
hukukçularına göre, davacının mahkemeden talep ettiği hukuki himayede korunmaya değer
meşru bir menfaat bulunmalıdır. Buna hukuki yarar denmektedir diyorlar.

51
 Hukuki yarar yabancılık unsuru taşıyan ve taşımayan tüm davalarda aranan bir şarttır.
Türk mahkemelerinde görülen bir davanın çözümünde, yabancı bir devletin maddi hukuk
kuralları uygulanabilir. En az Türk maddi hukukunun uygulanması kadar doğal bir olaydır.
Bu milletlerarası özel hukuk açısından oldukça doğal bir durumdur.

11. Derdestlik
Aynı davanın daha önceden açılmış ve halen görülmekte olmaması bir dava şartıdır.
Tarafları, konusu ve hukuki sebebi aynı olan iki dava kastediliyor. Bu madde iki Türk
mahkemesinin aynı anda aynı davalara bakmasının önüne geçmek istiyor. Bu hem usul
ekonomisi açısından yersiz bir durumdur hem de çelişkili kararların önüne geçilmek için
düzenlenmiş bir dava şartıdır. Acaba biz bunu dikkate alacak mıyız? Burada birkaç
parametreden bahsedelim. Evvela yerel uyuşmazlıklarda derdestlik neden kabul ediliyor?
Çelişen kararların ortaya çıkmasını engellemek ve usul ekonomisini sağlamak. Burada bu
amaçlar geçerli midir? Ortada iki Türk mahkemesini meşgul eden bir durum yok. Dolayısıyla
usul ekonomisi bakımından haklı bir gerekçe yok diyebiliriz. Çelişen kararların ortaya çıkma
ihtimali var mı? Teorik olarak vardır. Yani Alman mahkemesi karar verecek, Türk
mahkemesi de bir karar verecek bu iki karar çelişebilir. Ama şunu unutmayın – henüz tanıma
tenfiz görmedik – bir mahkeme kararı doğrudan Türk hukukunda sonuç doğurmaz. Önce
tanıma veya tenfiz prosedüründen geçmesi, birtakım şartlar açısından denetlenmesi ve sonuç
olarak bu şartlara uygunluk varsa ancak Türk hukukunda sonuç doğurması söz konusu olur.

MÖHUK’ta yabancı derdestlik ile bir hüküm yoktur. Boşluk vardır. Yani ne
engelleyen bir hüküm vardır ne de müsaade eden bir genel hüküm vardır. Burada genel
hükmün altını çiziyorum. Çünkü burada m.41 ve m.47’den bahsedeceğiz. Genel hüküm yok.
Bu boşluğu nasıl değerlendirmeliyiz? Bunu konuşmadan önce 41 ve 47’den bahsedelim.
Türklerin kişi hâllerine ilişkin davalar
MADDE 41 – (1) Türk vatandaşlarının kişi hâllerine ilişkin davaları, yabancı ülke mahkemelerinde
açılmadığı veya açılamadığı takdirde Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede, bulunmaması hâlinde ilgilinin
sâkin olduğu yer, Türkiye’de sâkin değilse Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesinde, o da bulunmadığı
takdirde Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde görülür.

Madde 41, Türk vatandaşlarının kişi hallerine ilişkin davalar ile alakalı şunu diyor:
Türk vatandaşlarının kişi hallerini ilişkin davaları yabancı ülke mahkemelerinde açılmadığı
veya açılamadığı takdirde şu şu şu Türk mahkemelerinde açılır diyor. Türk vatandaşlarının
kişi hallerine ilişkin bir davanın burada sayılan yetkili Türk mahkemelerinde açılabilmesini,
bu davanın yabancı bir mahkemede açılmamış olması koşuluna bağlıyor. Yabancı bir
mahkemede açılmışsa bu dava, o zaman Türk mahkemelerinin yetkisi doğmuyor.
Yetki anlaşması ve sınırları
MADDE 47 – (1) Yer itibariyle yetkinin münhasır yetki esasına göre tayin edilmediği hâllerde, taraflar,
aralarındaki yabancılık unsuru taşıyan ve borç ilişkilerinden doğan uyuşmazlığın yabancı bir devletin
mahkemesinde görülmesi konusunda anlaşabilirler. Anlaşma, yazılı delille ispat edilmesi hâlinde geçerli olur.
Dava, ancak yabancı mahkemenin kendisini yetkisiz sayması veya Türk mahkemelerinde yetki itirazında
bulunulmaması hâlinde yetkili Türk mahkemesinde görülür.         
(2) 44, 45 ve 46 ncı maddelerde belirlenen mahkemelerin yetkisi tarafların anlaşmasıyla bertaraf
edilemez.

Birine göre burada ancak bir yetki problemi vardır. Yani yabancı mahkeme lehine bir
yetki anlaşması yaptınız. ‘’İşbu sözleşmeden doğan uyuşmazlıklar Berlin Mahkemelerinde

52
çözümlenecektir.’’ dediniz ve gittiniz davayı Berlin’de açtınız. Daha sonra davacı veya davalı
gelip Türkiye’de aynı davayı açarsa, ikisi de söylenebilir. Burada bir derdestlik durumu var
denilebilir. Burada olsa olsa bir yetki itirazı ileri sürülebilir de denebilir. Davalının Türk
mahkemesinde açılan davaya karşı yetki anlaşmasını ibraz ederek ‘’Ey mahkeme biz bir yetki
anlaşması yaptık. Sen bu davaya bakamazsın.’’ diyerek itirazı ileri sürmesi gerekir. Bu kısım
yine burada da tartışmalıdır. Derdestlik diyen de vardır yetki diyen de vardır. Yargıtay
kararları da bu noktada karışıktır. Mesela bir Hukuk Genel Kurul Kararı var. ‘’47.maddeye
göre açılmış davalarda koşulları varsa derdestlik dikkate alınır.’’ diyor. Bunun dışında taraf
olduğumuz bazı sözleşmelerde derdestliğin dikkate alındığını görüyoruz. İki tane örnek
verecek olursak. Bir tanesi akdi konularla ilgili bir tanesi de aile hukukuyla ilgili:

 Hava taşımacılığı ile Varşova Anlaşmasında, derdestlik dikkate alınmış.

 Evlilik bağına ilişkin kararların tanınmasına ilişkin sözleşmede de yine derdestlik
dikkate alınmış.
Akit devlet mahkemeleri arasında sözleşmenin konusuna giren davalar bakımından
derdestlik dikkate alınıyor. Bunların da isimlerini, hükümlerini bilmek zorunda değilsiniz.
Ama şunu bilin Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşmelerde derdestliği kabul eden
hükümler vardır. Bu cümle kulağınızın bir ucunda dursun. Ama hangi anlaşmanın hangi
maddesi bu dersi aşan bir bilgi olur.

Diğer hallerde ne yapacağız? Burada karşımıza biri klasik biri modern iki görüş
çıkmaktadır. Teoride ve pratik de bu tartışmalı bir durumdur. Tartışmanın kesilmesi için
yasaya hüküm bir konulması gerekir. Ya belli şartların halinde derdestliği kabul eden ya da
derdestlik dikkate alınmaz diyen bir hüküm konulmadıkça uygulama açısından tartışmalar
devam edecektir. Teorisyenler zaten her durumda durumu tartışacaklardır. Ancak pratik
alanda tartışma olmasının faydadan çok zararı vardır.

 Klasik görüş
Eğer bir Türk mahkemesinin, bir davanın daha evvel yabancı bir mahkemede açıldığı
gerekçesiyle önündeki davayı karara bağlamaktan kaçınırsa, bu Türk mahkemesinin yargı
yetkisinden sebepsiz yere feragat etmesi anlamına gelir. Çünkü böyle bir durumda derdestliği
dikkate alıp böyle bir davaya bakmaktan kaçınırsanız ne yapmış oluyorsunuz? Sizden hukuki
himaye talep eden davacıya şunu söylemiş oluyorsunuz: ‘’Aynı davaya zaten Yunan
mahkemesi bakıyor, o kararını versin. Türkiye’de bir sonuç doğurması icap ediyorsa o kararı
getirip burada tanıma tenfiz yaparsınız.’’ İyi de bu kişi Türk mahkemesinden hukuki himaye
istemiş. Kaldı ki yabancı devletteki yargılama sonucunda verilecek kararın Türkiye’de tanınıp
tenfiz edileceğini de kesin bir şekilde söyleyemezsiniz.

Klasik görüş şu ihtimale dayanır: Derdestliği dikkate aldınız ve davayı reddettiniz.

Kişi gitti Yunan mahkemesindeki davaya etti. Oradan 5 yıl sonra bir karar aldılar. Tanınması,
tenfizi için Türk mahkemesine başvurdular. Türkiye dedi ki tanıma koşulları yok. Türkiye’de
hak arama özgürlüğünü kullanmak isteyen bu şahsın talebini boşu boşuna 5 yıl ertelemiş
oluruz. Ondan sonra gelip o davayı Türk mahkemesinde açabilir. Ama artık bir manası
kalmaz. Ortada ciddi bir belirsizlik var. Klasik görüş diyor ki böyle bir belirsizlik uğruna Türk
mahkemesi yargı yetkisinden feragat edemez.

Klasik görüşe göre milletlerarası derdestlik açıkça yasalarda öngörülmedikçe Türk

mahkemelerinde dikkate alınmamalıdır.

53
  Modern görüş
Modern görüş olaya şu açıdan bakıyor: Günümüzde ulaşım, iletişim olanaklarının
artması, globalleşme gibi sebeplerden ötürü artık vatandaşı olduğu devletler dışında
yaşayanlar, yabancılarla yapılan evlilikler, yabancı devletlerde yapılan yatırımlar bunlar
hayatın gerçeği oldu. Neredeyse yerel ilişkiler kadar yabancılık unsurlu ilişkiler de vardır. Bu
gerçeklik karşısında yabancı derdestliği dikkate almam demenin, bu ilişkilerinin gerektiği
ihtiyaçlara cevap vermeyeceğini düşünerek modern görüş ortaya atılmış. Modern görüş şunu
söylüyor: – İsviçre MÖHUK’undan ilham alarak – Eğer aynı dava, daha önce yabancı bir
devlette açılmış ve sonra Türk mahkemesine getirilmişse Türk mahkemesi, ‘Bu yabancı
devlet mahkemesinde görülmekte olan davanın ve burada verilecek kararın Türkiye’de
tanıma-tenfiz olasılığı nedir?’ sorusunu sormalıdır. Eğer tanıma tenfiz olasılığı açısından bir
sorun görülmüyorsa o zaman mahkemenin takdirindedir. Mahkeme milletlerarası derdestliği
dikkate alabilir. Çünkü Möhuk’ta bunu engelleyen bir hüküm yoktur. Bu da modern görüşün
bakış açısıdır.

Yabancı mahkeme kararlarının tenfiz koşulları 4 tanedir. Tanıma tenfiz koşulları

oldukça sınırlıdır:

 O devletle Türkiye arasında mütekabiliyet olacak. Bu zaten baştan bellidir.

 O konuda Türk mahkemeleri münhasır yetkili olmayacak. Bu hususta baştan bellidir.
 O konuda yabancı mahkeme aşırı yetki kullanmamış olacak. Bu da baştan bellidir.
Kendini hangi vakaya göre yetkili saydığını, bu vaka o devlet mahkemesiyle ciddi bir
bağlantı mı kuruyor yoksa zayıf bir bağlantı mı kuruyor. Bu da baştan bellidir.
 Kamu düzenine aykırı bir yönü var mı kararın? Burada belki bir tereddüt olabilir.
Çünkü henüz kararı görmüyoruz. Kararı görmeden kararın Türkiye’de tenfizinin
mümkün olup olmadığını değerlendirmeye çalışıyoruz. Burada da o devletin hukuk
kültürünün bize ışık tutacağını söyleyebiliriz. Bugüne kadar İsviçre mahkemelerinden,
Fransız mahkemelerinden, Alman mahkemelerinden verilen kararların kamu düzenine
aykırı olduğu için reddedildiğini görmedim.
 Davalının savunma hakkı ihlal edilmiş mi adil bir yargılama yapılmış mı?
Bu koşullara bakılır. Bu hususlar önceden belirlenebilecek koşullardır. İşte modern
görüş de buna dayanarak diyor ki ‘’Hakim baştan baksın. Yabancı devlet mahkemesinde
tanıma-tenfiz koşullarına uygun bir yargılama cereyan ediyorsa, o zaman milletlerarası
derdestliği dikkate alsın.’’Her iki yönde de kararlar var. Konu tartışmalıdır. Sebebi de bu
konunun açık bir yasa hükmüyle düzenlenmemiş olmasıdır.

54
 II. BÖLÜM: VATANDAŞLIK HUKUKU
Vatandaşlık, bir kişinin bir devlete olan bağıdır. Devlete aidiyetidir. Topluma ait
olmanın, o sosyal toplumun özelliklerini de bir şekilde kişiye geçireceğini, bu anlamda bir
aidiyetin söz konusu olacağını söyleyebiliriz.

Vatandaşlığın karşılıklı bir hukuki ilişki olması sebebiyle kişiye ve devlete karşılıklı
borçlar ve haklar yüklediğini söyleyebiliriz. Bu borçlardan bir tanesi kişinin vatandaşı olduğu
devletin kanunlarına uyma zorunluluğudur. Esasında herkesin bu kurallara uyması beklenir.
Bununla birlikte vatandaşı, yabancıdan ayıran şey vatandaşın devlete olan sadakat bağıdır.
Devletin de vatandaşlarına eşit davranma yükümlülüğü vardır.

Çifte vatandaşlığı kabul etmeyen devletlerin en önemli argümanlarından bir tanesi

şudur: her zaman doktrinde “bir kişi iki devletin vatandaşı olursa ve vatandaşı olduğu iki
devlet arasında savaş çıkarsa hangisinin askeri olacak, kimin tarafında olacak” gibi bir görüş
yer alır. Bunları zaten çifte vatandaşlık konusuna geldiğimizde uzun uzun anlatacağız. Gerçi
bizde çifte vatandaşlık değil, çok vatandaşlık kavramı vardır. Kişi, hem ana babadan kan
yoluyla sahip olduğu memleketine, toplumuna, milletine karşı sadakat bağına sahip olabilir
hem de ekmeğini yediği, ceremesini çektiği, evlat sahibi olduğu, eğitim gördüğü bir devlete
de bağlı olabilir. İlla ki birini bırakıp birine sahip olmak şeklinde bir şey beklemek kişi hakları
ve insan hakları açısından kabul edilebilir bir şey değildir.

VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI
Vatandaşlığın tüm dünyada çeşitli kazanılma halleri vardır. Bunları ele alalım.

1- DOĞUM YOLUYLA KAZANMA

İlk kazanma esası kan esasıdır, doğumdur. Doğumu da ikiye ayırıyoruz;

 Ana babanızdan soybağı ile aldığınız vatandaşlığı kazanma hali

 Bir ülkede doğmuş olma hali
Bazı ülkelerin kanunlarında bir ülkede doğmuş olmak, toprak yeri esası ilk kuraldır.
Bizim kanunlarımızda –eski kanunlarımız ve hatta Osmanlı dönemi kanunu- doğum esas
alınmakla birlikte bunların hepsinde soybağı esasına dayanan doğum esas alınmaktadır.
Kanunumuz “Türk vatandaşı anadan veya babadan doğan” ifadesi kullanılmaktadır. Dünyanın
neresinde doğarsa doğsun, ana veya babadan biri Türk vatandaşı ise o çocuk Türk
vatandaşıdır.

Bizde toprak esası hep ikinci bir yol, istisnai bir yol olarak görülmüştür. Bir bebek
bizde doğdu, anadan babadan vatandaşlık alamıyor, bu bebek vatansız kalmasın diye ona
vatandaşlık verilmiştir. Ancak dediğimiz gibi istisnaidir.

Vatandaşlığın bütün dünyada kazanılma yollarından en fazla karşılaşılan ikinci yol

evliliktir.

55
 2- EVLİLİK YOLUYLA KAZANMA
Genel kabul gören hallerden bir tanesidir. Bizde eskiden her Türk vatandaşı ile
evlenen kadına Türk vatandaşlığı verilirdi. Ancak bu, yabancı erkeklere verilmiyordu. Çokça
eleştirildi bu durum. Sebebi sizce ne olabilir? Sebebi; erkek egemen toplum olmamızdır.

Sonradan özellikle SSCB dağıldıktan sonra durum değişiyor. Yabancıların Türkiye’de

oturmak için ikamet izni; çalışmak için çalışma izni almaları gerekiyor. 2000’li yılların
başında yabancı kadınlarla 35.000-40.000 evlenme oluyordu. Bu evliliklerin neredeyse
%50’si muvazaalıydı. Neden? Çünkü kadın evlendiği andan itibaren nikah memuruna “Ben
Türk vatandaşlığına geçmek istiyorum” dediği anda bir Türk vatandaşının sahip olduğu tüm
haklara sahip oluyordu. Böyle bir durum dünyanın hiçbir kanununda yoktur. Ben buna
“otomatik vatandaşlık” derdim. Sonradan bunlar yeni kanunla değişti.

3- İRADİ YOLLA KAZANMA

Üçüncü genel yol dünyanın her yerinde söz konusudur. Sonradan iradeyle Türk
vatandaşlığına alınma yolunda başvuruda bulunuyorsunuz, bunlara biz sonradan vatandaşlığın
kazanılması diyoruz. Bu usulde devletlerin inanılmaz bir takdir hakkı vardır. İkimiz de aynı
şartlarda başvursak bile beni alabilir, seni almaz. Dolayısıyla bu takdir hakkı da her devletin
münhasır hakimiyet hakkından ileri geliyor. İşte bunun bir görünümü de buradadır. Aynı
şekilde vatandaşlıktan atarken de bu takdir hakkına sahiptir. İkimiz de aynı suçları işleyelim,
beni atabilir, seni atmaz. Her devletin kanuna uygun olmak kaydıyla böyle bir takdir hakkı
vardır, bizim de vardır. Her devlet vatandaşlık kanununda neye göre vatandaşlığa alacağını ve
neye göre vatandaşlıktan atacağını belirler. Bu bir iç hukuk kanunudur.

Hakimiyet hakkından gelen bu hukuki tasarruf sonsuz mudur? Yani bir devlet istediği
her kimseyi vatandaşlığa alabilir mi? Vatandaşlığa kabul edilme kurallarının milletlerarası
hukuka, vatandaşlık hukukunun genel prensiplerine ve milletlerarası sözleşmelere de uygun
olması gerekir.

Vatandaşlığın çeşitli prensiplerinden bahsedelim.

VATANDAŞLIK HUKUKUNUN GENEL PRENSİPLERİ

Bu prensiplerden temel olan ilkelere göre vatandaşlık kanunları diyor ki; “Herkesin
vatandaşlığı olsun.” Kimsenin vatansız kalmaması isteniyor.

Eskiden deniliyordu ki “Herkesin tek bir vatandaşlığı olmalı.” Şimdi o prensip kalktı.
“Herkesin en az bir vatandaşlığı olsun” prensibi geldi. Çünkü devletlerin birçoğu çifte
vatandaşlığı kabul ediyor. Bizim 2009’daki yeni vatandaşlık kanunumuzda çok vatandaşlık
kavramı vardır. İzin almamıza gerek yok. İsterseniz 10 tane vatandaşlığınız olabilir.

Yukarıda bahsettiğimiz usulün aksine eskiden izin alınması gerekirdi. İzin almadan
başka bir devletin vatandaşlığına geçersem devletin benim vatandaşlığımı kaybettirme hakkı
vardı. En fazla vatandaşlık kaybettirme nedenlerinden birisi de buydu; izin almaksızın

56
yabancı devlet vatandaşlığına geçmek. Şu an artık izin alınması gerekmiyor. Sadece bildirim
gerekiyor.

Çok vatandaşlık ya da çifte vatandaşlık meselesini ele alalım. Tamamıyla devletlerin

siyasi, ekonomik, sosyal çıkarlarıyla ilgilidir. Çıkarına uymadığını düşünen devlet çifte
vatandaşlık kuralını getirmez, uyan devlet getirir. Biz, 1981’de getirmişiz, çıkarımız o.
Almanya’da yaşayan Türkler ne kadar Türk vatandaşı olursa Türkiye’nin bunda çıkarı vardır.

Son temel prensibimiz; “Hiç kimseye zorla vatandaşlık yükletilemez ve kimse

kanuna aykırı olarak vatandaşlıktan atılamaz.” Yani, bir kişiyi vatandaşlıktan atacaksan, o
zaman muhakkak bunun kanunlara –Vatandaşlık Kanunu- uygun olması gerekir. Takdir hakkı
var ancak kanunsuz olarak gerçekleştirilemez.

Herkesin vatandaşlığının olması ilkesi temel prensiptir. Avrupa Vatandaşlık

Sözleşmesi'nde ve bütün vatandaşlık sözleşmelerinde de temel prensiptir. Türkiye bütün bu
sözleşmelere taraftır. Ancak eğer bir kişi herhangi bir devletin vatandaşlığından atılmak için
kanunda yazan fiillerden birini işledi ve o devlet o kişiyi vatandaşlıktan atmak isterse; o
vatandaş bu ilkeyi ileri süremez. Temel prensibimiz burada işlemez. Vatandaşlık bağına aykırı
bir işlem yaptıysam ve devlet beni vatandaşlıktan atmaya kalktıysa beni vatandaşlıktan atar,
ben bu ilkeye dayanamam.

Vatandaşlığa genel olarak alınma yollarından bahsettik; doğum, evlilik ve yetkili makam
kararıyla olmak üzere 3 yoldan bahsettik. Bunlar zaten ayrıntısıyla anlatılacaktır.

TÜRK VATANDAŞLIĞI TANIMI

Anayasa m.66’daki vatandaşlık kavramına gelelim.
m.66 der ki; “Türk devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan Türk’tür.” Acaba m.66’da
“Türk” ibaresi ile kastedilen bir ırk mıdır? Hayır, kanun aslında ırktan bahsetmek istemez,
kanun milletten bahsetmek ister. Söylemek istediği şey, Türk milletidir, ruhu budur.
Bütün yazılı kaynaklar, Anayasa Mahkemesi kararları “Türk” ifadesiyle hiçbir suretle
bir ırkın kastedilmediğini bir hukuki ilişkiden bahsedildiğini söyler. Bu hukuki ilişki Türk
devleti ile vatandaşları arasındaki hukuki ilişkidir.
m.66 ile milletin kastedildiğini biliyoruz. Ancak millet nedir? Milleti dünya
doktrinlerinde anlatan iki tane anlayış vardır;
- Objektif millet anlayışı
- Sübjektif millet anlayışı
Objektif millet anlayışına göre bir insan topluluğun millet oluşturması için birtakım
objektif bağlar gerekir. Bunlar ırk birliği, dil birliği, din birliğidir. Bu üçünün birliğiyle ancak
bir insan topluluğuna millet denilir.
Ernest Renan bunun üzerine, insanları millet yapan böyle objektif bağlar değil; millet
olma arzusudur, demiştir. Millet; beraber tarihi geçmişe sahip olan, birlikte ağlayan gülen
savaşmış olan ve daha önemlisi ileriye dönük olarak birlikte, bir arada yaşama arzusuna sahip
olan insanlardır. Renan buna sübjektif millet anlayışı demiştir.

57
 Mustafa Kemal Atatürk’ün millet tanımı aynen şöyledir; zengin bir hatıra mirasına
sahip, beraber yaşamak hususunda müşterek arzu ve muvafakatte samimi olan ve sahip olunan
mirasın muhafazasına beraber devam hususunda müşterek iradeye sahip olan insanların
birleşmesinden meydana gelen cemiyete millet denilir. Bu hangi anlayıştır? Sübjektif millet
anlayışıdır.
M.66’nın lafzı Türk olsa da ruhu milletten bahseder. Millet olduğu zaman da kendisini
o milletin içinde saymak isteyen herkes girer. Devletin bu tabirle seni de kapsadığını,
kucakladığını hissedersin. M.66’nın şöyle bir özelliği vardır; bu maddenin ülkede yaşayan
herkesi kucaklaması lazım. Yani herkesin kendisini Türk devleti tarafından, vatandaşlık
kavramı bakımından kucaklandığını hissetmesi gerekir.
Benim bulduğum çözüm; devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olanlar, ırk, dil, din,
mezhep ve cinsiyet gibi farklılıklara bakılmaksızın Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını
oluştururlar.” düzenlemesidir. İnsan cinsinde olabilecek bütün farklılıklar koyularak yani bir
insan topluluğunu millet olmaktan çıkartabilecek argüman olarak kullanılan ırk, dil, din,
mezhep ve cinsiyet gibi farklılıklara bakılmaksızın vatandaşlık tanımı oluşturulabilir. Bunlar
sınırlayıcı değildir.
Türk vatandaşlığının kazanılması konusunu kanun maddelerini inceleyerek takip
edelim. m.5 ile başlayacağız.
Türk vatandaşlığının kazanılması halleri
MADDE 5 – (1) Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılır.
Kanun vatandaşlığın kazanılmasını ikiye ayırmıştır; Türk vatandaşlığı doğumla veya sonradan
kazanılır

A. DOĞUMLA KAZANILAN TÜRK VATANDAŞLIĞI

Doğumla kazanılan Türk vatandaşlığı soybağı veya doğum yeri esasına göre
kendiliğinden kazanılır. Doğumla kazanılan vatandaşlık doğum anından itibaren hüküm ifade
eder.

58
  Kan Esasına Göre Kazanma
Bizim her zaman kanunlarımızda doğumla vatandaşlığın kazanılması ilk kural olarak
getirilmiştir. Bu ilk kuralın da ilk kuralı; soybağı esasına göre/kan esasına göre Türk
vatandaşlığının kazanılmasıdır.
Soybağı esasına göre vatandaşlığın kazanılması ilk kuralsa doğumla vatandaşlığın
kazanılmasını kendi içinde bölmemiz gerekiyor.
Soy bağı
MADDE 7 – (1) Türkiye içinde veya dışında Türk vatandaşı ana veya babadan evlilik birliği içinde
doğan çocuk Türk vatandaşıdır.
(2) Türk vatandaşı ana ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk Türk vatandaşıdır.
(3) Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği dışında doğan çocuk ise soy bağı kurulmasını
sağlayan usul ve esasların yerine getirilmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır.

 Öncelikle evlilik birliği içinde doğan çocuklar;

Türk ana ve/veya babadan doğan çocuk dünyanın neresinde doğarsa doğsun Türk
vatandaşlığını doğumla o anda kendiliğinden kazanır. Kanun diyor. Çünkü sonradan
kazanılan vatandaşlıktan farklı olarak ne annenin ne babanın ne de bebeğin iradesi aranır.
Onların iradesi aranmadığı gibi Türk devletinin de iradesi yoktur.
Burada Medeni Kanun’daki 300 günlük iddet müddetini de düşünmemiz gerekir. Baba
öldükten sonra 300 gün içinde doğan çocukların babaya soybağı ile bağlı olması ve
dolayısıyla baba Türk vatandaşı ise doğan çocuğun, evlilik birliği içinde çocuk kabul edilmesi
ve buna bağlı olarak Türk vatandaşı olarak kabul edilmesi söz konusudur. Bunu unutmayalım.
 Evlilik birliği dışında doğan çocuklar;
Türk vatandaşı ana ile yabancı babadan doğan çocuk da doğduğu andan itibaren
dünyanın neresinde doğarsa doğsun Türk vatandaşıdır.
Doğduğu anda çocuğun babasının vatandaşlığını kazanma ihtimali de vardır. Bu
ihtimal Türk vatandaşlığını kazanmasına etki etmez.
 Türk vatandaşı baba ile yabancı anadan evlilik dışında doğan çocuklar ;
Soybağının kurulmasına ihtiyaç vardır. Türk hukukunda evlilik birliği dışında doğan
bir çocuksa 3 şekilde soybağı kuruluyor;
 babalık davası
 tanıma
 anne ve babanın sonradan evlenmesi
Anne yabancı bir vatandaştır; çocuk annenin vatandaşlığını alır. Peki hemen bunları
mı uygulayacağız?
Bizim dersimiz vatandaşlık hukuku dersidir. Vatandaşlık hukuku milletlerarası özel
hukuk dersinin alt başlığıdır. Milletlerarası özel hukuk; yabancılık unsuru içeren davaları
konu ediyor. O halde biz öncelikle burada MÖHUK’a bakacağız.
Soybağının kurulması
MADDE 16 – (1) Soybağının kuruluşu, çocuğun doğum anındaki millî hukukuna, kurulamaması
hâlinde çocuğun mutad meskeni hukukuna tâbidir. Soybağı bu hukuklara göre kurulamıyorsa, ananın veya
babanın, çocuğun doğumu anındaki millî hukuklarına, bunlara göre kurulamaması hâlinde ana ve babanın,
çocuğun doğumu anındaki müşterek mutad mesken hukukuna, buna göre de kurulamıyorsa çocuğun doğum yeri
hukukuna tâbi olarak kurulur.

59
 (2) Soybağı hangi hukuka göre kurulmuşsa iptali de o hukuka tâbidir.

Biz bunlara terditli bağlama kuralları diyoruz. Bu bağlama kuralının bir amacı vardır;
soybağı bir şekilde kurulsun. Kanun maddesi kanunlar ihtilafında bir çocuğu soybağının nasıl
ve hangi hukuka göre kurulacağını söylüyor. Bu hukuklardan bir bize Türk hukukunu verirse
biz biraz önce söylediğimiz M.K’da bulunan soybağının kurulması hükmüne gideriz.
Biz size kanunlar ihtilafı anlatıyoruz. Kanunlar ihtilafının genel prensiplerinde size
anlatacağımız ön mesele konusu var. Türk vatandaşı babadan ama yabancı anadan evlilik
dışında doğan çocuk acaba Türk vatandaşı mıdır, değil midir şeklinde mahkemenin önüne
herhangi bir nedenle bir dava gelse bu takdirde hakimin öncelikle çocukla baba arasında
soybağı var mı, bakması gerekiyor. Yani hakimin önündeki uyuşmazlıkta çocuk Türk
vatandaşı değil mi, tartışılıyor. Ancak hakimin önce başka bir şey belirlemesi gerekiyor; bu
çocuk bu adamın çocuğu mudur? Önce belirlenmesi gereken bu gibi durumlara biz devletler
özel hukukunda ön mesele diyoruz. Ön meselenin nasıl çözüleceğini ilerleyen derslerinizde
öğreneceksiniz.
Soybağını kanunlar ihtilafı kurallarına göre çözeceksiniz. Burada buna soybağı
diyebilmeniz, karar vermeniz devletler özel hukukunda vasıflandırma olarak adlandırılıyor.
Yani olayın/ihtilafın vasıflandırılması gerekiyor. Yapmanız gereken şey çocuk, bu adamın
çocuğu mu değil mi, çözümlemektir. Türk hakimi olarak bu hukuken, soybağının kurulmasına
girer. İşte bu soybağının kurulmasına girer, dediğimiz yorum devletler özel hukukunda
vasıflandırmadır. Davanın esası, bağlama konusu genellikle lex fori’ye göre vasıflandırılır. Şu
anda biz bir vatandaşlık sorusuna cevap verirken devletler özel hukukundaki ön meseleyi ve
vasıflandırmayı da aynı anda yapıyoruz. Çocuğun soybağı kurulabiliyorsa bu çocuk babaya
soybağı ile bağlanır. Ondan sonra vatandaşlık konusuna gelinir.
Babalık davasıyla ilgili size birkaç husustan bahsedelim. Babalık davasını TMK’ya
göre kim açar? Ana ya da çocuk açar. Peki, evlilik birliği içinde doğan çocuk karine olarak
kimin çocuğudur? O ana ve kocanındır. Dışarıdan birisi o çocuğun kendi çocuğunu öğrense
tanıma davası açabilir mi? Açamaz. Burada bir hak var; babalık hakkı. Varsayalım ki o kişi
gerçekten de baba ve bu çocuğuna ulaşamıyor. Çocuk M.K uyarınca gerçekten o kişinin
babası olduğuna inandıysa 18 yaşına geldikten sonra davayı açabilir. Yahut kadının
halihazırdaki eşi de davayı açabilir. Ancak bu iki ihtimal söz konusu değilse gerçek babanın
hakkı korunmaz. Korunmamasının sebebi de aile birliğinin öncelenmesidir.

 Doğum Yeri Esasına Göre Kazanma

Doğum yeri
MADDE 8 – (1) Türkiye'de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin
vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır.
(2) Türkiye'de bulunmuş çocuk aksi sabit olmadıkça Türkiye'de doğmuş sayılır.

Burada bazı şartlar vardır. Bir defa bir amaç vardır. Bir çocuk var ortada, Türkiye’de
doğduğu karine olarak kabul ediliyor. İhbar geldi, çöpte bir çocuk bulundu ve bulunan çocuk
siyahi. Bu çocuğun Türkiye’de doğduğu kabul ediliyor.
Bir Kanadalı turist çift Türkiye’ye tatile geliyor. Kadın, 6.5 aylık hamile diyelim.
Çocuk Türkiye’de iken bir anda doğuyor. Doğduğu anda, bu ana babanın vatandaşlık
kanununa göre doğum yeri esas kuraldır. Kanadalıların doğan çocuğunun Kanada

60
vatandaşlığını kazanması için Kanada’da doğmuş olması gerekir. Bu çocuk Türkiye’de
doğdu. Dolayısıyla çocuk ana-babasından vatandaşlığı alamadı. Bizde kan yoluyla
vatandaşlığı da alamadı. İşte kanun koyucu bunun için o çocuğa istisnai olarak toprak esasına
göre vatandaşlık kazanma imkanı tanıyor.
Türkiye’de doğmuş çocuk aksi sabit olmadıkça Türkiye’de doğmuş sayılır. Bu da
ikinci fıkrada bahsettiğimiz karinedir.
İstisnai yoldan Türk vatandaşlığını kazanmış olan bebekler sonradan 18 yaşını
doldurduklarında 3 yılın içinde seçme yoluyla Türk vatandaşlığından çıkma haklarının
olduğunu göreceğiz. İstiyorlarsa Türk makamlarının hiç bir takdir hakkı olmadan
vatandaşlıktan çıkabiliyorlar. Çünkü çıkarken de takdir hakkı vardır; idari makamlardan izin
alınarak Türk vatandaşlığından çıkabiliyor. Seçme hakkını yaparken vatandaşlığı nasıl
kazanacak? Mesela sonradan Kanada’ya döndüklerinde kendi kanunlarına göre Kanada
vatandaşlığını kazanmak için gerekli başvuruları yapacaklar daha sonra çocuk 18 yaşına
geldiğinde 3 yıl içinde Türk vatandaşlığından çıkabilir.

B. SONRADAN KAZANILAN TÜRK VATANDAŞLIĞI

Doğumla, kanla kazanma değil artık sonradan kazanılan vatandaşlık var. Hep yetkili
makam kararını göreceğiz. Sonradan kazanılan vatandaşlık; yetkili makam kararı veya seçme
hakkının kullanılmasıyla gerçekleşir.
Bu ikisinin arasındaki fark şudur; seçme hakkında devletin iradesi yok, Türk
idaresinin iradesi yoktur. Ama yetkili makam kararıyla kazanma dediğimiz her yolda Türk
idaresinin iradesi vardır, ister alır ister almaz. Bunu sakın unutmayın.
Türk idaresinin iradesi vatandaşlık talebini reddetme yönündeyse bu bir idari karar
olup idari yargı yolu açık olduğu için dava edilebilir.

 Yetkili Makam Kararıyla Kazanma

Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması
MADDE 10 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, bu Kanunda belirtilen şartları
taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir. Ancak, aranan şartları taşımak
vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamaz.

Kanun koyucu takdir hakkını son cümleyle ortaya koymuştur. Yani m.11’de belirtilen
şartlar –birazdan bahsedilecektir- zaten taşınması gereken asgari şartlardır, bu şartlar
taşınmadan Türk vatandaşı olunamaz. O şartların hepsinin tek bir amacı vardır; vatandaşlık
başvurusunda bulunan ve vatandaşlık kazanmak isteyen kişinin Türk devletine, Türk
milletine, Türk sosyal yapısına, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına entegre olup olmadığını
ölçmektir.
İçişleri Bakanlığı vatandaşlığa alınıp alınmamaya karar veriyor yani yetkili makam
İçişleri Bakanlığı’dır. İçişleri Bakanlığı’na bağlı her ilin valiliğinde kurulmuş bir vatandaşlık
komisyonu vardır. O komisyonun raporuyla birlikte vatandaşlık talepleri İçişleri Bakanlığı’na
gidiyor, eğer İçişleri Bakanlığı kabul ederse, vatandaş oluyor, kabul edilmezse vatandaşlık
talebi reddediliyor.
Bu şartlar nelerdir?

61
 Başvuru için aranan şartlar
MADDE 11 – (1) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmek,
c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak,
d) İyi ahlak sahibi olmak,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek,
f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya
mesleğe sahip olmak,
g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak, şartları aranır.
(2) Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda, yukarıda sayılan şartlarla birlikte, taşıdıkları
devlet vatandaşlığından çıkma şartı da aranabilir. Bu takdirin kullanılmasına ilişkin esasların tespiti Bakanlar
Kurulunun yetkisindedir.

Vatansızlar meselesinde de kişi hallerinde, vatansızın mutad meskeni ya da bulunduğu

yer hukukuna bakarız. Ama burada ne deniliyor? Direkt Türk hukukuna bağlıyor. Yani
kanunlar ihtilafının 4. maddesi ile Vatandaşlık Kanunu’nun 11. maddesinin a şıkkı
çelişmektedir.
Vatandaşlık esasına göre yetkili hukuk
MADDE 4 – (1) Bu Kanun hükümleri uyarınca yetkili olan hukukun vatandaşlık esasına göre tayin
edildiği hâllerde, bu Kanunda aksi öngörülmedikçe;
a) Vatansızlar ve mülteciler hakkında yerleşim yeri, bulunmadığı hâllerde mutad mesken, o da yok ise
dava tarihinde bulunduğu ülke hukuku,
b) Birden fazla devlet vatandaşlığına sahip olanlar hakkında, bunların aynı zamanda Türk vatandaşı
olmaları hâlinde Türk hukuku,
c) Birden fazla devlet vatandaşlığına sahip olup, aynı zamanda Türk vatandaşı olmayanlar hakkında,
daha sıkı ilişki hâlinde bulundukları devlet hukuku,
uygulanır.

m.11, ehliyette yabancının kendi milli hukukuna bakıyor ya da vatansızsa Türk

hukukuna bakıyor. Ama m.4; kişi vatansızsa Türk hukukunu öngörmüyor.

62
 İSTİSNAİ YOLLA VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI
Devlet; “Bazı öyle insanlar var ki bu insanlar için genel yolla vatandaşlığın
kazanılmasındaki şartlar aranmaz.” diyor. İstisnai yolla bazı kimselerin vatandaşlığa alınması
nasıl olur? Bu kişilerde genel yolla vatandaşlığa alımda aranan şartlar aranmaz, tek bir şey
aranır; milli güvenliğe aykırı bir kişi olmamasıdır.

Milli güvenlik dışında hiçbir şart aranmayan bu şanslı kimseler kimlerdir? Genel yolla
vatandaşlığa alınmada yetkili makam İçişleri Bakanlığı’dır. İstisnai yolla vatandaşlığa
alınmada yetkili makam Bakanlar Kurulu’dur. Ancak Bakanlar Kurulu İçişleri
Bakanlığı’nın teklifiyle alıyor. İçişleri Bakanlığı’na da kişinin niteliğine göre o kişiyle ilgili
olabilecek bakanlık aday gösteriyor.
Türk vatandaşlığının kazanılmasında istisnai haller
MADDE 12 – (1) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak
şartıyla Bakanlığın teklifi, Bakanlar Kurulunun kararı ile aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını
kazanabilirler.
a) Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel,
sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen ve ilgili bakanlıklarca haklarında
gerekçeli teklifte bulunulan kişiler.
b) (Ek: 28/7/2016–6735/27 md.) 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma
Kanununun 31 inci maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi uyarınca ikamet izni alanlar ile Turkuaz Kart sahibi
yabancılar ve bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı çocuğu.
c) Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler.
d) Göçmen olarak kabul edilen kişiler.

a bendindeki kişiler kimler olabilir? Atletizmde diğer başka sporlarda yapılıyor. Ben,
buna eskiden Naim Süleymanoğlu maddesi derdim. Naim Süleymanoğlu’nu İçişleri
Bakanlığı’na hangi bakanlık tavsiye edebilir? Spor Bakanlığı. Diyelim ki Madonna Türk
vatandaşı olmak isteseydi Kültür ve Turizm Bakanlığı tavsiye edecekti. Yani ilgili bakanlık
İçişleri Bakanlığı’na, İçişleri Bakanlığı da Bakanlar Kurulu’na teklif edecektir.

b bendinden devam edelim. En son Turkuaz kart çıkarıldı. Mavi kartlılarına mavi kartı
gibi şimdi yatırım yapanlara da verilen bir Turkuaz kart vardır. Bunların eşi ve çocukları da
istisnai yolla Türk vatandaşı olabiliyorlar. İşte, işadamı olanlar, para yatıracak olanlar bu
kişilerdir.
TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNUNUN UYGULANMASINA İLİŞKİN YÖNETMELİKTE
DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK
MADDE 1– 11/2/2010 tarihli ve 2010/139 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Türk
Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 20nci maddesine birinci fıkrasından sonra gelmek
üzere aşağıdaki fıkra eklenmiş, mevcut fıkralar buna göre teselsül ettirilmiş, aynı maddenin mevcut dördüncü
fıkrasında yer alan “(b) bendine” ibaresi “(b) ve (c) bentlerine” şeklinde, “ikinci” ibaresi “üçüncü” şeklinde
değiştirilmiş ve aynı maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.“
(2) Aşağıdaki şartlardan herhangi birini sağlayan yabancı, Kanunun 12 nci maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendi kapsamında Bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararı ile Türk vatandaşlığını
kazanabilir:
a) En az 2.000.000 Amerikan Doları tutarında sabit sermaye yatırımı gerçekleştirdiği Ekonomi
Bakanlığınca tespit edilen,
b) En az 1.000.000 Amerikan Doları tutarında taşınmazı tapu kayıtlarına üç yıl satılmaması şerhi
koyulmak şartıyla satın aldığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilen,
c) En az 100 kişilik istihdam oluşturduğu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca tespit edilen,
ç) En az 3.000.000 Amerikan Doları tutarında mevduatı üç yıl tutma şartıyla Türkiye’de faaliyet
gösteren bankalara yatırdığı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca tespit edilen,

63
 d) En az 3.000.000 Amerikan Doları tutarında Devlet borçlanma araçlarını üç yıl tutmak şartıyla satın
aldığı Hazine Müsteşarlığınca tespit edilen.”
İkinci fıkrada belirtilen parasal değerlerin belirlenmesinde, tespit tarihindeki Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankasının efektif satış kum esas alınır.”
yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Burada sakın bir yanılgıya düşmeyin. Bu meblağ devlete verilmiyor. Yani kişinin
kendi evi, kendi hisse senedi, kendi yatırımı; ama 3 yıl bozdurmayacak. Yani ekonomiye bu
meblağlar uyarınca katkı getirecek.

Diğer şıkka bakalım. Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler ifadesi bize devletin
takdir hakkını gösteren bir benttir. Yani öyle bir takdir hakkı var ki devletin hiçbir açıklama
yapmasına gerek yoktur, istediği kişiyi vatandaşlığa alabiliyor.

d bendinde göçmen olan kişiler sayılmıştır. Kimlerin göçmen olduğu İskan Kanunu’na
göre belirlenir. İskan Kanunu’na göre kimlerim göçmen olduğunu Bakanlar Kurulu belirler.

YENİDEN VATANDAŞLIĞIN KAZANILMASI

Yeniden vatandaşlığın kazanılması ikiye ayrılıyor. Bir tanesinde devlet ikamet şartı
arayarak alıyor, bir tanesinde ikamet şartı aramaksızın alıyor.

Genel yolla vatandaşlığın kazanılmasında 5 yıl Türkiye’de ikamet şartı vardı. Geçen
ders 6 aylık bir süreden bahsetmiştik. Bu kişilerin 6 ay yurtdışına çıkamayacaklarını
söylemiştik.

690 Sy. KHK (İl ve ilçelerde müftülere nikah kıyma yetkisi veren KHK) ile Nüfus
Hizmetleri Kanunu’nda değişikliğe gidildi. Burada 6 aylık süre 12 aya çıkarılmıştır.
Hatırlarsanız genel yolla vatandaşlığın kazanılmasındaki en zor şartın 5 yıl Türkiye’de oturma
zorunluluğu olduğunu söylemiştik. Kişinin Türk vatandaşı olmayı ne denli istediğini gösteren
bir şart ve tüm dünyadaki vatandaşlık kanunlarında belirli sürelerle buna benzer şartların
olduğunu ifade etmiştik. Kişi 6 ay boyunca yurtdışına çıkabilir 6 ayı aşamaz, bu süreyi aşarsa
fazlalığı kadar 5 yılın doldurulması gerekir. Bundan önceki vatandaşlık kanununda o 6 aylık
süreyi 1 gün bile geçerse geride kalan süre yanıyordu. Şimdi buradaki süre 12 aya
çıkarılmıştır. Yani toplamda 5 yıl boyunca 12 ay boyunca yurtdışına çıkabiliyorsunuz.

Yeniden Türk vatandaşlığına alınma ne demektir? Kişi daha önceden Türk

vatandaşıydı, bir şekilde kendi iradesiyle çıktı ya da çıkarıldı ama yeniden Türk
vatandaşlığına alındı. İşte yeniden vatandaşlığına alınırken ikili bir ayrım yapılıyor. Bazısına
ikamet etme zorunluluğu getirilmezken bazısına da 3 yıl ikamet şartı getiriliyor. Genel yolla
vatandaşlığa alınmada süre 5 yıldı; burada 3 yıldır.

Türk Vatandaşlığının İkamet Şartı Aranmaksızın Yeniden Kazanılması

Türk vatandaşlığının ikamet şartı aranmaksızın yeniden kazanılması
MADDE 13 – (1) Millî güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla aşağıda
belirtilen kişiler Türkiye'de ikamet etme süresine bakılmaksızın, Türk vatandaşlığını Bakanlık kararıyla yeniden
kazanabilirler.
a) Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler.
b) Ana veya babalarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybedenlerden 21 inci maddede öngörülen
süre içerisinde seçme hakkını kullanmayanlar.

64
 Buradaki bakanlık İçişleri Bakanlığı’dır. Bakın size soru sorulduğu zaman soruyu
cevaplarken önemli olan; “Şuna göre kazandı”, “Kazanmaya karar veren makam bu makam”,
“Kişi vatandaşlığı yeniden kazandı” yahut “Kişi vatandaşlığı evlat edinmeyle kazandı.”
şeklinde değerlendirme yapmanızdır.

EVLAT EDİNME YOLUYLA TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI

Türk vatandaşlığının evlat edinilme ile kazanılması
MADDE 17 – (1) Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî güvenlik ve
kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk
vatandaşlığını kazanabilir.

Tasarıda “17 yaşından küçük çocuk” Türk vatandaşlığını kazanır, deniliyordu. Yani
tasarıda “kişi” ibaresi yerine “çocuk” ibaresi kullanılmıştı. 17 yaşından küçük çocuğun milli
güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali de bulunmadığı için “milli güvenlik” ibaresi
de yoktu. Ancak kanunlaşma sırasında kanun koyucu tasarı halindeki bu ibareleri değiştirdi.
Yetkili makam kararı olduğu için “milli güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir halin
bulunmaması” ifadesi buraya koyulmuştur. Çocuk lafı özellikle kullanılmıyor, 17 yaşındaki,
16 yaşındaki kimseyi de evlat edinebilirim, o kimseyi çocuk olarak görmüyor.
Karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığının kazanılmasındaki karardan kasıt hangi
karardır? Ben bir çocuğu evlat edinmek istesem nasıl olur? Mahkeme kararıyla olur. Burada
kastedilen karar ise yetkili makam kararıdır. Ne zaman ki İçişleri Bakanlığı vatandaşlığa
geçilebileceğini söyler, o zaman vatandaşlık kazanılır.
Vatandaşlığa alınma şeklini de size çeşitli vesilelerle anlattık. Tekrar değinelim. Yurt
içinde kaymakamlık/valiliğe, yurt dışında yurt dışı temsilciliklerine başvuruluyor. Ardından
komisyon bahsi gündeme geliyor. Komisyondan sonra artık ya bakanlık ya Bakanlar Kurulu
ya da istisnai hallerde İçişleri Bakanlığı’na Spor, Kültür, Eğitim Bakanlığı vs. teklif edecek ve
karar verilecektir.
Evlenme yoluyla Türk vatandaşlığının kazanılmasından önce Türk vatandaşlığını
kazanmanın geçerliliği ve sonuçlarından bahsedelim.
Bir defa Türk vatandaşlığının kazanılması kazanma tarihinden itibaren geçerlidir,
Resmi Gazetede yayınlandığı tarihten itibaren geçerlidir. Karar tarihinden itibaren hüküm
sürer ama o karar Resmi Gazetede yayımlanır.
Türk vatandaşlığının kazanılması eşin vatandaşlığına tesir etmez. Ben, eşimle birlikte
başvuruda bulundum, beni alabilir, eşimi almayabilir yahut eşimi alabilir beni almayabilir.
Takdir hakkı tamamen devlettedir.
Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasının geçerliliği ve sonuçları
MADDE 20 – (1) Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin kararlar, karar tarihinden itibaren hüküm
ifade eder.
(2) Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması eşin vatandaşlığına tesir etmez. Ana veya
babanın Türk vatandaşlığını kazandığı tarihte velayeti kendisinde bulunan çocukları, diğer eşin muvafakat
etmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır. Muvafakat verilmemesi halinde ana veya babanın mutad meskeninin
bulunduğu ülkedeki hakim kararına göre işlem yapılır. Türk vatandaşlığını birlikte kazanan ana ve babanın
çocukları da Türk vatandaşlığını kazanır.
(3) Ana veya babanın Türk vatandaşlığını kazandığı tarihte kendileri ile birlikte işlem görmeyen
çocukları, ergin olduktan sonra Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvurdukları takdirde haklarında 11 inci
madde hükümleri uygulanır.

65
 2. fıkranın ikinci cümlesinde geçen “Türk vatandaşlığını kazandığı tarihte” ibaresi yeni
çıkan torba yasada değişti. Bu çocuklara Türk vatandaşı olmayı isteyip istemedikleri
sorulmuyordu. Sonra bu çocukların ergin olduktan sonra 3 yıl içinde seçme hakkıyla Türk
vatandaşlığından çıkma hakları vardı. Seçme hakkıyla çıkmazlarsa eğer izinle çıkabilirler.
Diyelim ki ben Türk vatandaşlığına geçiyorum. Fransız bir anneyim, kocam da Fransız
vatandaşı. Velayet bende, kocam da çocukları ile hiç ilgilenmiyor. Ben Türk vatandaşlığına
geçiyorum, bir Türk vatandaşıyla evlenmişim, çocuğumu da getireceğim. Ancak benim eski
kocam izin vermiyor. Eski kocam izin verirse çocuğumu da alıp geliyorum. Ancak izin
vermemesi halinde kanun diyor ki; muvafakat verilmemesi halinde ana veya babanın mutad
meskeninin bulunduğu ülkenin hakim kararına göre işlem yapılır. Burada vatandaşlık
hukukunun genel prensiplerine aykırı düşen bir hal var. Kanun koyucu aslında iyi bir şey
yapmak istemiş. Vatandaşlıktan çıkmayı anlatırken çocukların tesliminde bahsedeceğiz;
vatandaşlıktan çıkanlar, velayeti kendisinde olan kişi çocuğu götürür. Ana ve baba birlikte
çıkıyorlarsa çocuk da onlarla birlikte çıkar. Eğer ana baba çıkarken da çocuğun vatandaşlıktan
çıkması halinde, çocuk başka bir devletin vatandaşlığını kazanamayacaksa devlet, ana baba
çıksa bile çocuğun çıkmasına izin vermez. Çünkü çocuk vatansız kalır.
Ana vatandaşlıktan çıkıyor, velayet de kendisinde, bir de Türk baba var. Baba, izin
vermiyor. Halbuki çocuğunu görmüyor, yükümlüklerini ihmal ediyor. Baba izin verirse çocuk
anayla birlikte gidiyor. Vermezse eğer Türk mahkemesi çocuğun üstün yararını göz önünde
bulundurarak karar veriyor. Çıkmada böyledir. Aynı mentaliteyi yani çocuğun üstün yararı
kanun koyucu meselesini vatandaşlığa girmede de uyguluyor. Vatandaşlığı kazananın
kendisinin kazanacağını söyleyip eşe tesir etmeyeceğini belirtiyor. Çocuk meselesi için; ikisi
birlikte gidiyorsa çocuk da gelir. Bunlar boşanmışlarsa ve çocuğun velayeti de bir taraftaysa,
geliyor, diğer taraf izin verirse getirir. İzin vermezse ananın veya babanın mutad yer
mahkemesi karar verir ve ona göre işlem yapılır. Çocuğa Türk vatandaşlığı verip vermemek
hakkı egemenlik hakkı gereği bizdedir. Ama bu düzenlemeyle çocuğun Türk vatandaşlığını
kazanıp kazanmayacağını yabancı bir devlet mahkemesi kararına göre belirliyoruz. Buradaki
niyet esasında kötü değildir. Çocuğun vatandaşı olduğu devletin –mutad mesken bakımından
söylüyoruz- mahkemesi o çocuğun Türk vatandaşlığına geçip geçmeyeceğine, vatandaşlığa
geçip geçmemenin onun hayrına olup olmayacağına karar veriyor. Ama bu iş kulağa ve
vatandaşlık hukukunun temel prensiplerine, vatandaşlıktan çıkarken Türk hakiminin karar
vermesiyle aynı şekilde gelmiyor. Başka bir devletin yargısının benim kimi vatandaşlığa alıp
almayacağıma karar vermesi şeklinde ortaya çıkıyor.

EVLENME YOLUYLA TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI

Eski kanunda Türk vatandaşı erkekle evlenen yabancı kadın, yurt içinde nikah
memuru önünde söylediği anda, yurt dışında evlendiyse 1 ay içinde Türk idari makamlarına
başvurduğu tarihte Türk vatandaşlığını kazanırdı. Burada absürtlük vardı.
Bu düzenleme başta problem yaratmıyordu. Gerçek bir evlilik varsa, bir aile birliği
kuruluyorsa sorun teşkil etmiyordu. Bu kural başka hiçbir devletin vatandaşlığında olmayan
bir kuraldır. Hiçbir makamın izini aranmadan, hiçbir idari makamın takdiri olmaksızın
vatandaşlığın bu şekilde kazanılması şeklindeki bir hüküm hiçbir devlette yoktur. Ancak
SSCB’nin dağılmasıyla Türkiye’ye gelen insanların muvazaalı evliliklere girişmesi nedeniyle
kötüye kullanım başladı.
66
 Bu madde bu bakımdan çok eleştirildi. Bu arada cinsiyet ayrımından dolayı da
yurtdışında çok eleştiriliyordu. Daha sonra eski kanun maddesi 4866 Sy. Kanun değiştirildi ve
şöyle bir kıstas getirdi; “Bir Türk vatandaşlığı ile evlenmek kendiliğinden Türk vatandaşlığı
vermez.” Öncelikle kadın-erkek ayrımı kaldırılmış oldu. Sonra, “Kendiliğinden vatandaşlık
vermez” ibaresiyle otomatik vatandaşlık kazanma imkanı da kalktı ancak şartlara bağlandı.
Türk vatandaşlığının evlenme yoluyla kazanılması
MADDE 16 – (1) Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir
Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak
üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde;
a) Aile birliği içinde yaşama,
b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama,
c) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama, şartları aranır.
(2) Başvurudan sonra Türk vatandaşı eşin ölümü nedeniyle evliliğin sona ermesi halinde birinci
fıkranın (a) bendindeki şart aranmaz.
(3) Evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde
evlenmede iyiniyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler.

Yeni kanunda Türk vatandaşı ile evlenmenin doğrudan Türk vatandaşlığını

kazandırmayacağı belirtiliyor. Yani bu hal tam bir yetkili makam kararıyla kazanma halidir.
En az 3 yıldan beri evli olma, evliliğin devam etmesi ön şarttır. Şunu da unutmayın, 3
yıl geçti, birlikte yaşıyorlardı, başvuruda bulundular ancak eş öldü. Öldükten sonra evliliğin
fiilen devam etme şartı aranmıyor. O başvuru işleme alınıyor ve eşi vefat etse bile diğer
şartlar mevcutsa sağ kalan eşe Türk vatandaşlığı veriliyor.
Şartlar içerisinde b bendinde sayılan, “ Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette
bulunmama” ifadesinden kasıt fuhuş yapmamadır. Nitekim eski kanunun uygulanmasına
ilişkin yönetmelikte açık bir şekilde evlilik birliğiyle bağdaşmayacak şeyler; fuhuş yapmak,
fuhuşa aracılık etmek, fuhuşa zorlamak, kadın ticareti yapmak vs. şeklinde açıklanıyordu.
Türkiye zaten bu durumdan muzdarip olduğu için o 5. madde değişmişti.
Bu bir yetkili makam kararı olduğu için milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından
engel teşkil etmeme şartı aranmaktadır.
Türk vatandaşlığına başvurdu, kazandı ancak sonradan evliliğin butlanına karar
verildiyse, eğer yabancı kadının evliliği butlanında dahli yoksa kazanmış olduğu Türk
vatandaşlığı devam edecektir. Bir evlilik butlanla malulse butlan kararına kadar geçerli bir
evliliğin tüm hükümleri doğar. Bunun yorumunu M.K kurallarından yapıyoruz. Yabancı
kadının dahli varsa bile butlandan sonra vatandaşlığı iptal edilecektir, o tarihe kadarki haklar
elinden alınmayacaktır.

VATANDAŞLIĞIN KAYBI
Vatandaşlığın kaybı yetkili makam kararı veya seçme hakkının kullanılmasıyla olur.
Türk vatandaşlığının kaybı halleri
MADDE 23 – (1) Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya seçme hakkının kullanılması ile
kaybedilir.

Yetkili makam kararı 3 halde söz konusu olur:

- İzinle çıkma

67
 - Kaybettirme
- İptal

Yetkili makam kararı ile kayıp yolları

MADDE 24 – (1) Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kaybı, çıkma veya kaybettirme ya da
vatandaşlığa alınmanın iptali ile gerçekleşir.

İzinle çıkma kişinin iradesiyle vatandaşlıktan çıkmasıdır. Vatandaşlıktan izinle çıkma

adı üstünde, ben başvuruyorum, vatandaşlıktan çıkmak istediğimi söylüyorum, devlet bana
izin veriyor ya da vermiyor.
Vatandaşlığı kaybettirme ya da vatandaşlığın iptalinde benim dahlim yok, iradem yok;
devlet beni ceza olarak vatandaşlıktan atıyor.
Her izin isteyene izin verilmeyebilir. Devletin böyle bir zorunluluğu yoktur, devletin
izin vermeme hakkı, iradesi vardır. Ama devlet, eğer birazdan bahsedeceğimiz şartları o kişi
taşıyorsa ona izin vermelidir. Çünkü vatandaşlık hukukunun en temel prensiplerden bir tanesi
kimseye zorla vatandaşlık yükletilemeyeceğidir.
Öncelikle Türk vatandaşlığından çıkmak için isteyen kişilere hangi şartlarda müsaade
edileceğine sonra da çıkma izni ile çıkma belgesi arasındaki farka bakalım.
Türk vatandaşlığından çıkma
MADDE 25 – (1) Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen kişilere aşağıdaki şartları taşımaları
halinde Bakanlıkça çıkma izni veya çıkma belgesi verilebilir.
a) Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak.
b) Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler
bulunmak.
c) Herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak.
ç) Hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmamak.

Türk vatandaşlığından çıkmak isteyen kişinin bir defa, rüştünü ispat etmesi ve akli
melekelerinin yerinde olması gerekiyor.

68
 c bendine göre; hiçbir surette bir suçtan dolayı aranan, soruşturulan, kovuşturulan,
hüküm altına alınan ya da asker kaçağı olan kişi vatandaşlıktan çıkmak istediğini söyleyemez.
Vatandaşlıktan çıkmak için izin almak isteyen kişinin devletle hiçbir sorununun olmaması
gerekiyor, devlete hiçbir borcunun olmaması, devlet tarafından takip ediliyor olmaması
gerekir.

ç bendine göre kişinin devlete hiçbir borcu olmayacak, vergi borcu olmayacak. Sadece
askerlik değil, suç işlememek değil; mali bakımdan da devlete borç olmayacak.

b bendini açalım. Eskiden yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olma ve haber
vermeme kaybettirme nedeniydi. Şimdi o kalktı, artık çok vatandaşlık kavramı vardır.

Eğer kişi henüz yabancı devlet vatandaşlığını kazanmamış ama kazanacağına ilişkin
inandırıcı belirtiler varsa izinle Türk vatandaşlığından çıkabilir. Kişi, diyelim ki Alman
vatandaşlığına geçmek istiyor, geçmek için başvurmuş, Almanya da vatandaşlığına geçmek
için her türlü şartın var olduğunu tespit etmiş. Ancak Almanya’da çifte vatandaşlık olmadığı
için başvuruda bulunan kişiye Türk vatandaşlığından çıkmasını, bu halde vatandaşlığa
alınacağını söylüyor ve bir de belge veriyor. Kişi, bu belgeyi getiriyor Türk devletine veriyor.
İşte bu inandırıcı belirtidir. Devlet bu kişiye bahsettiğimiz halde çıkma izin belgesi veriyor.
Çıkma izin belgesinin süresi 2 yıldır. 2 yılın içinde yabancı devlet vatandaşlığına geçildiğine
ilişkin belge getirildiğinde devlet çıkma izin belgesini alıyor, çıkma kağıdını veriyor. Çıkma
kağıdı verildiği anda bu kişi Türk vatandaşlığından çıkmış oluyor. 2 yılın içinde getirilmezse,
çıkma izni belgesinin hiçbir etkisi kalmayıp hiç verilmemiş gibi oluyor.

Bütün kaybettirme hallerinde devletin tam anlamıyla iradesi vardır. Devletin iradesi de
öyle bir iradedir ki mesela ben yabancı devlet vatandaşlığına geçtim, sen de geçtin. Benim
hakkımda kaybettirme kararı verir, senin hakkında kaybettirme kararı vermez.

ÇIKMA İZNİ İLE TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAYBEDİLMESİ (devam)

MAVİ KART
Çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden kişilere tanınan haklar
MADDE 28 – (Değişik: 9/5/2012-6304/14 md.)
(1) Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve
üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan
haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır.
(2) Bu madde kapsamında bulunan kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme
hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur. Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları
saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler.
(3) Bu madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli
ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya
sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler.
(4) Bakanlar Kurulu gerekli görmesi halinde üçüncü dereceden itibaren hangi dereceye kadar olan
altsoyların bu maddede tanınan haklardan faydalanabileceğini belirleyebilir.
(5) Bu madde hükümlerinden yararlanacak olan altsoyun, üstsoyu ile soy bağını belgelendirmesi şarttır.
(6) Bu madde kapsamında bulunan kişilere, talepleri halinde bu maddede belirtilen haklardan
faydalanabileceklerini gösteren Mavi Kart düzenlenir. Bu Kart, 21/2/1963 tarihli ve 210 sayılı Değerli Kağıtlar
Kanunu kapsamındadır.
(7) Bu maddenin sağladığı hakların kullanılmasında Mavi Kartın ibrazı yeterlidir. Kartın ibraz
edilememesi durumunda Kimlik Paylaşımı Sistemi aracılığıyla Mavi Kartlılar Kütüğünden alınacak kayıt örneği
ve uyruğunda bulunulan devlet makamlarınca verilmiş kimlik bilgilerini gösteren belge ile işlem yapılır. Bu
kişilerin kimlik bilgilerinde değişiklik olması durumunda uyruğunda bulunduğu devlet makamından alınmış eski

69
ve yeni kimlik bilgilerini gösteren belgenin usulüne göre tasdik edilmiş Türkçe tercümesi ile birlikte ibrazı
zorunludur.
(8) Bu madde kapsamında bulunan kişilere Bakanlığın tespit edeceği esaslar çerçevesinde kimlik
numarası verilir. Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası aranan yerlerde bu kimlik numarası kullanılır.
(9) Mavi Kartın düzenlenmesi ve dağıtılması ile Mavi Kartlılar Kütüğünün elektronik ortamda
tutulmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
(10) Kamu kurum ve kuruluşları, bu madde hükümlerinin uygulanması amacıyla her türlü tedbiri alır ve
gerekli düzenlemeleri yapar.

Çıkma izni ile Türk vatandaşlarından çıkanlara Türkiye’nin sağladığı birtakım haklar
var. Bu haklar çok ciddi haklardır. Bunlara mavi kartlılar diyoruz.
Mavi kartlılar izin ile Türk vatandaşlığından çıkıp da yabancı devlet vatandaşlığına
geçen kişilere Türkiye Cumhuriyeti, başka hiçbir devlette olmayan haklar tanıyor. Fakat hep
söyledim. Çifte vatandaşlık Türkiye’de 1989 yılından beri verilen bir haktır. Sebebi ise TC
vatandaşlarının 1960’lı yılların sonundan itibaren Almanya’ya göç yoluyla gitmesiydi.
Çifte vatandaşlık meselesi tamamıyla siyasi ve politik ve ekonomik çıkarlarla ilgilidir.
Artık Türkiye bakımından çifte vatandaşlık değil, 2009 yılından beri çok vatandaşlık söz
konusudur. Bizim bakımımızdan artık yabancı devlet vatandaşı olurken izin almak diye bir
şey söz konusu değildir. Eskiden izin almadan vatandaşlığa geçenler için kaybettirme söz
konusuyken artık böyle bir şey söz konusudur.
(1) Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve
üçüncü dereceye kadar olan altsoyları, bu maddede belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan
haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Millî güvenliğe ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklıdır.
(2) Bu madde kapsamında bulunan kişilerin, seçme ve seçilme, muafen araç veya ev eşyası ithal etme
hakları ile askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü yoktur… Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış
hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler.

Bu kişilerin çıkmadan evvelki sosyal güvenlik hakları aynen geçerlidir.

(3) Bu madde kapsamında bulunan kişiler, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli
ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Ancak kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya
sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler.

Bu madde kapsamında bulunan kişiler kanunun değişmesiyle kamu kurumlarında sözleşmeli

personel olabilmektedirler. Ama devlet memuru olamazlar. Mesela Türkiye’de yaşayan ama
mavi kartlı olan Alman vatandaşı akademisyenler vardır.
(4) Bakanlar Kurulu gerekli görmesi halinde üçüncü dereceden itibaren hangi dereceye kadar olan
altsoyların bu maddede tanınan haklardan faydalanabileceğini belirleyebilir.

Torunun torununa kadar Bakanlar Kurulu kimin haktan faydalanacağını belirleyebilir.

Bundan 50 sene sonra Bakanlar Kurulu 5.dereceye kadar diyebilir. Talep halinde ‘’Benim
dedemin dedesi vakti zamanında Türk vatandaşıydı. Ben de aynı hakları talep ediyorum.’’
diyebilir.
Bizim TC kimlik numaramız olduğu gibi bu kişilerinde mavi kart kimlik kütüğü ve
mavi kart numaraları var. Her türlü haklara sahip oldukları için mesela bankacılık
işlemlerinde kullanmaları söz konusu olacaktır. Devletin genelgelerle tüm kamu ve özel
kurumlara devamlı olarak bilgilendirme yapması gerekir.

70
 Mavi kartlılar yönetmeliği vardır. Mavi kart ve çok vatandaşlık meselesinin iyi
bilinmesi gerekiyor. Bu Türkiye’nin yakın geçmişinin özetidir.

KAYBETTİRME KARARIYLA VATANDAŞLIĞIN KAYBI

İzinle çıkmada hem Türk devletinin iradesi hem de çıkan kişinin iradesi söz
konusuydu. Ancak burada artık kişinin haberi bile olmadan ‘’Vay sen şunları şunları mı
yaparsın. Hadi yallah, kapı dışarı.’’ dediğimiz artık cezai bir vatandaşlığının kaybedilmesi
hali vardır. Buna kaybettirme kararıyla Türk vatandaşlığının iptali diyoruz.
Çıkma izni ile çıkma ve kaybettirme kararı ile vatandaşlığın iptali hallerinden başka
bir de seçme hakkıyla Türk vatandaşlığının kaybedilmesi söz konusudur.

Seçme hakkıyla Türk vatandaşlığından çıkanlar kimlerdi? Ergin olmalarından itibaren

3 yıl içinde seçme hakkını kullanabilecekler;

 Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle doğumla Türk vatandaşı olanlardan
yabancı ana veya babanın vatandaşlığını doğumla veya sonradan kazananlar.
 Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle Türk vatandaşı olanlardan doğum yeri
esasına göre yabancı bir devlet vatandaşlığını kazananlar.
 Evlat edinilme yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar.
 Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşı oldukları halde, sonradan yabancı ana veya
babasının vatandaşlığını kazananlar,
 Herhangi bir şekilde Türk vatandaşlığını kazanmış ana veya babaya bağlı olarak Türk
vatandaşlığını kazananlar.
Kaybettirme kararıyla vatandaşlığın kaybına dönelim. Öyle bazı fiiller vardır ki bu
adamlar bu fiilleri işlerler ise devlet, kendisi vatandaşlıktan atabiliyor.

Genel tabiri atmak olarak adlandıralım. Ama bu atmanın yolları vardır. Eskiden üç
taneydi. Şimdi iki tanedir. Eskiden kaybettirme, çıkartma ve iptaldi. Kanun çıkartmayı
kaldırdı. Çıkartma yoluyla giden bir daha asla Türk vatandaşlığına geri dönemezdi. Ama bu
kaybettirme yoluyla atılanlar, iptal yoluyla atılanlar ileride şartlar oluşursa yeniden TC
vatandaşlığına geçebilirler. Merve Kavakçı izin almaksızın ABD vatandaşlığına geçtiği için
Türk vatandaşlığından kaybettirme yoluyla atılmıştır. Sonradan da bir Türk vatandaşıyla
evlenmiştir. Türk vatandaşı ile evlendiği için evlenmenin şartlarını tamamlamış ve
başvurusunu yapıp yeniden Türk vatandaşlığını almıştır. Ama devlet sizi alır, almaz burada
devletin takdir hakkı vardır.
Türk vatandaşlığını kaybettirme
MADDE 29 – (1) Aşağıda belirtilen eylemlerde bulundukları resmi makamlarca tespit edilen kişilerin
Türk vatandaşlığı Bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararı ile kaybettirilebilir.

Kaybettirme kararı Bakanlar Kurulu kararıdır. Resmi gazetede yayınlandığı andan

itibaren siz vatandaşlığınızı kaybetmiş olursunuz.
a) Yabancı bir devletin, Türkiye'nin menfaatlerine uymayan herhangi bir hizmetinde bulunup da bu
görevi bırakmaları kendilerine yurt dışında dış temsilcilikler, yurt içinde ise mülki idare amirleri tarafından
bildirilmesine rağmen, üç aydan az olmamak üzere verilecek uygun bir süre içerisinde kendi istekleri ile bu
görevi bırakmayanlar.

71
 Mesela diyelim ki Türkiye’nin şuanda İsrail’le arası çok kötü ve hatta birbirimize
savaş ilan etmişiz. Ama daha kimse ilk bombayı bırakmamış. Ben de öyle bir ekonomistim ki
İsrail beni merkez bankasının başına geçirdi. 1 seneden beri de İsrail Merkez Bankası
başkanıyım. İsrail’in ekonomisini de düzeltip duruyorum. Devlet diyor ki bu bizim
vatandaşımız, bir de İsrail’in merkez bankası başkanlığını yapıyor. İsrail’le zaten aramız kötü.
Bunun üzerine devlet bana haber yolluyor. Eğer o görevi en az 3 ay içinde bırakmazsan,
vatandaşlığını kaybettiririm diye haber yolluyor. Benim en az üç ay için bu işimden ayrılmam
gerekiyor.
b) Türkiye ile savaş halinde bulunan bir devletin her türlü hizmetinde Bakanlar Kurulunun izni
olmaksızın kendi istekleriyle çalışmaya devam edenler.

Savaş çıkmış. Sen biliyorsun ki görev aldığın ülke ile Türkiye arasında savaş var. Bu
durumda hemen bırakman lazım. Eğer devlet izin verdiyse devam edilebilir. Ama bunun için
tebligat, 3 aylık süre yok. Öğrenildiği anda bırakılması gerekiyor.
c) İzin almaksızın yabancı bir devlet hizmetinde gönüllü olarak askerlik yapanlar.

Mesela Suriye’ye gittin ve Esad’ın milisi oldun. Paralı askerlik yapıyorsun. Burada ne
izin, ne süre, ne tebligat hiçbir şey yoktur. Direkt senin vatandaşlığını kaybettiriyorlar.
(2) (Ek: 2/1/2017 - KHK-680/75 md.) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 302 nci,
309 uncu, 310 uncu, 311 inci, 312 nci, 313 üncü, 314 üncü ve 315 inci maddelerinde yazılı suçlar nedeniyle
hakkında soruşturma veya kovuşturma yürütülen ve yabancı ülkede bulunması nedeniyle kendisine ulaşılamayan
vatandaşlar, bu durumun soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı veya kovuşturma aşamasında mahkeme
tarafından öğrenilmesinden itibaren bir ay içinde vatandaşlıklarının kaybettirilmesi amacıyla Bakanlığa
bildirilir. Bakanlıkça Resmî Gazetede yapılan yurda dön ilanına rağmen üç ay içinde yurda dönmemeleri
halinde, bu kişilerin Türk vatandaşlıkları Bakanlığın teklifi ve Bakanlar Kurulu kararıyla kaybettirilebilir.

Resmi gazetede kaybettirme kararı verildiğinde bu sadece o kişiyle ilgilidir.

Kaybettirme kararı verilen kişinin eşini. Çocuklarını ilgilendirmez. Çünkü bu cezaidir. Ama
izin alarak gidenlerin velayeti altında çocukları varsa eşi de izin veriyorsa çocukları alıp
cebinde götürebiliyor.

TÜRK VATANDAŞLIĞININ İPTALİ

Türk vatandaşlığının iptali
MADDE 31 – (1) Türk vatandaşlığını kazanma kararı; ilgilinin yalan beyanı veya vatandaşlığı
kazanmaya esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi sonucunda vuku bulmuş ise kararı veren makam
tarafından iptal edilir.

Türk vatandaşlığını kazanma kararı, kişinin yalan beyanı veya vatandaşlığı kazanmaya
esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi sonucunda verilmişse bu karar kararı veren
makam tarafından iptal edilir.

İptal kararı sonucu vatandaşlığı kaybeden kişinin çocukları veya eşi bu kişiye bağlı
olarak vatandaşlık kazanmışsa bunların da vatandaşlıkları iptal edilir.

Örneğin cepte çocuk olarak çocuğu kazanmışsa onun da vatandaşlığı iptal edilir.
Çünkü burada kişiye bağlı olarak bir vatandaşlık verilmesi söz konusudur.

İptal kararı ile birlikte varsa Türkiye’deki mallarının tasfiyesine de karar verilir.

72
 Malların tasfiyesi
MADDE 33 – (1) Vatandaşlığı iptal edilenler hakkında 15/7/1950 tarihli ve 5683 sayılı Yabancıların
Türkiye'de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Bunlardan mallarının tasfiyesi gerekli
görülen hallerde bu husus iptal kararında belirtilir. Bu kişiler en geç bir yıl içinde Türkiye'deki mallarını tasfiye
etmek zorundadır. Aksi halde, malları Hazinece satılarak bedelleri nam ve hesaplarına kamu haznedarlığı
sistemine dahil bir kamu bankasına yatırılır.
(2) Bu kişiler iptal kararı aleyhine yargı yoluna başvurdukları takdirde malların tasfiyesi dava sonuna
bırakılır.

Sadece vatandaşlığı iptal edilmiyor, Türkiye’deki mallarının tasfiyesine de karar

veriliyor. İptal kararıyla vatandaşlığını kaybeden kişilere süre verilir.. Eğer bu süre içinde kişi
mallarını tasfiye etmezse artık hazine kişinin mallarını satar ve bedellerini bir kamu bankasına
kişi adına yatırır.

İptal kararının iptali için dava açarsanız tedbir talep edebilirsiniz. Bu şekilde malları
tasfiyesi davanın sonuna kadar durur.

Vatandaşlığı iptal edilenler hakkında Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri

Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Yani kişi yabancı konumuna gelecektir.

Vatandaş zarara uğraması diye getirilmiştir. Çünkü mallar tasfiye edildikten sonra
kişi hakkında verilen kararın yanlış olduğu sonucuna ulaşılırsa bunun altından kalkmak o
kadar kolay değildir. Malların tasfiyesi bu sebeple dava sonuna kadar durur.

SEÇME HAKKIYLA TÜRK VATANDAŞLIĞINDAN ÇIKMA

Burada kişinin kendi iradesi vardır. Kişinin kendi rızası, iradesi önemlidir. İdarenin
kişi seçme hakkını kullanarak çıkma talebinde bulunduğunda tek bir işi vardır:

Seçme hakkını kullanarak çıkma talebinde bulunan kişinin, bu hakkı kullanmaya

hakkı olan kişi olup olmadığını tespit etmek.

Bu hakkı kullanmaya hakkı olan kişi nereden bellidir? Kanunda bu kişilerin kimler
olduğu tek tek bellidir. Eğer ki talepte bulunan kişi onlardan biriyse o takdirde seçme hakkını
kullanarak Türk vatandaşlığından çıkabilir. Kişinin çıkmak için hakkı varsa, talebin
reddedilmesi mümkün değildir.

Hakkı olan kişiler kimlerdir? Eski çocuklardır. Yani bu çocuklar Türk vatandaşlığını
kazandıklarında bilinçleri yoktur. Bilinçlendikten sonra gitmek istemeleri söz konusu olabilir.
Türk vatandaşlığının seçme hakkı ile kaybı
MADDE 34 – (1) Aşağıda durumları belirtilenler, ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde Türk
vatandaşlığından ayrılabilirler.

Bu bir önceki kanunda 1 yıldı ve bu 1 yıl çok az bir süreydi. Biliyorsunuz seçme
hakkıyla Türk vatandaşlığını kazanma da 3 yıldır. Bu da eskiden 1 yıldı. Sürenin arttırılması
gayet doğru bir karardır.
a) Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle doğumla Türk vatandaşı olanlardan yabancı ana veya
babanın vatandaşlığını doğumla veya sonradan kazananlar.

Yani bu kişiler anası veya babası Türk vatandaşı olduğu için doğumla Türk
vatandaşlığını kazanıyorlar. Ama bu esnada yabancı ana veya babanın yabancı devlet
73
vatandaşlığını kazanamıyorlar. Ama sonradan yabancı vatandaşlığı kazanıyor ve çifte
vatandaşlığa geçiyor. Geçtikten sonra birden uyanıyor ve diyor ki ‘’Türk vatandaşı olmak
istemiyorum.’’ Bu sebeple seçme hakkıyla çıkmak istiyor. Bunu da reşit olmasından itibaren
3 yıl içinde yapabilir. 3 yıl tamamlandıktan sonra bu hak kullanılmak isterse idare, dur
bakalım nereye gidiyorsun diyebilir. 3 yıl geçtiği için idare artık kişiyi isterse çıkarır
istemezse çıkarmaz. Üç yılı 1 gün geçtiği andan itibaren idarenin takdir hakkı başlar.
Ama üç yıl içinde idarenin takdir hakkı yoktur. Talep edeni çıkarmak zorundadır.

Çıkma izni alarak da Türk vatandaşlığını kaybetme yolu vardı. Burada idarenin takdir
yetkisi vardır. Bunu anlatırken de demiştik ki çıkma iznini kullanan kişinin askerlik sorunu
yoksa, devletle, maliyeyle derdi yoksa, aranmıyorsa, cezai herhangi bir şey yapmadıysa yani
kaçıp gitmiyorsa Türk devleti adamı zorla tutmaz. Muhakkak çıkma izni verir demiştik.
Burada da üç yıl bir gün oldu. O zaman bakılacak. Örneğin erkek olanlar askerlik yapmamış
olabilir. Askerliğini yapmadan hiçbir yere gidemezsin diyebilir idare.
b) Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle Türk vatandaşı olanlardan doğum yeri esasına göre
yabancı bir devlet vatandaşlığını kazananlar.

Yani bu kişiler ABD’de doğmuşlar. Ana ya da babaları Türk. Mesela annesi Fransız,
babası Türk. ABD’de Miami’de doğmuş olsun. Doğum yerine göre ABD vatandaşı,
anasından dolayı Fransız vatandaşı ve babasından dolayı Türk vatandaşı. 18 yaşına geldikten
sonra bir kez bile gitmedim, TC vatandaşlığını istemiyorum diyerek Türk vatandaşlığından
ayrılabilir.
c) Evlat edinilme yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar.

Evlat edinme yoluyla vatandaşlığın kazanılması tam bir yetkili makam kararıyla
vatandaşlığın kazanılması şekliydi. Bu kişi evlat edinildi ve evlat edinmesi yetmedi bir de
vatandaş yaptı. Evlat edinilen kişi 18 yaşını geçtikten sonra Türk vatandaşlığını istemiyorum
diyebilir.
ç) Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşı oldukları halde, sonradan yabancı ana veya babasının
vatandaşlığını kazananlar.

Bunlar Kanada’dan gelip de erkenden burada doğum yapan Kanada vatandaşlarının

çocukları. Örneğin buraya Bodrum’a tatile geliyorlar. Çocuk 2 ay önce doğuyor. Bebek
vatansız kalmasın diye Türk vatandaşlığına alınıyordu. Ana, baba Kanada’ya döndüğünde
Kanada kanununa göre işlemleri yaptığında çocuk Kanada vatandaşlığını kazanıyordu. 18
yaşına geldiğinde ‘Türk vatandaşlığını istemiyorum.’’ dediğinde seçme hakkını kullanarak
çıkabilir.
d) Herhangi bir şekilde Türk vatandaşlığını kazanmış ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını
kazananlar.

Bunlar da cepteki çocuklardır. Kimse Türk vatandaşlığını istiyor musun diye

sormuyor. Anası ya da babası yetkili makam kararıyla Türk vatandaşlığına geçtiğinde
çocukları da ceplerinde Türk vatandaşlığına geçmektedirler.

Bir tane Fransız kadın vardı. Fransız kocasından da bir oğlu vardı. Sonra aşık oldu
gelip Türk vatandaşı ile evlendi. Evlenme yoluyla Türk vatandaşlığını kazandı. Velayeti

74
altındaki Fransız babadan olma Fransız çocuk da anayla beraber Türk vatandaşı oldu. Bu
çocuk sonradan ‘’Bana mı sordunuz Türk vatandaşlığına geçirirken. Üvey babamı da
sevmiyorum, Türkiye’yi de sevmiyorum. Ben babamın yanına gidiyorum.’’ Diyerek Türk
vatandaşlığından çıkmak istediğinde çıkabilir.
(2) Yukarıdaki hükümler gereğince vatandaşlığın kaybı ilgiliyi vatansız kılacak ise seçme hakkı
kullanılamaz.

Kişi seçme hakkını kullanıp gitmek isterse ve bu durumda vatansız kalacaksa o

zaman seçme hakkını kullanmasına idare izin vermez. Kişiyi kendinin yerine devlet korur.

75
 III. BÖLÜM: YABANCILAR HUKUKU
Yabancılar hukuku, yabancıların hak ve özgürlüklerini düzenleyen bir alandır.
Yabancılar hukuku oldukça dağınık mevzuata sahip bir alandır. Yabancılar hukuku,
vatandaşlık hukuku alanına kıyasla dağınık bir mevzuat olup konu itibariyle de çok daha
kapsamlıdır.

Öncelikle yabancı kimdir, buradan başlayalım. Bizim bir devletin vatandaşlığına sahip
olmayan kişi yabancıdır, dememiz yeterli olacaktır.

Yabancılığın bittiği yerde vatandaşlık başlıyor, vatandaşlığın bittiği yerde yabancılık

başlıyor. Biraz evvel kullandığımız tanımdan yola çıkalım. Vatandaşlık kavramı, gerçek
kişiler için kullanılan bir kavramdır. Bu sebeple o tanım gerçek kişiler bakımından söz konusu
olmaktadır. Aslında tüzel kişiler bakımından da bir yabancılık söz konusu olabilir. Biz her ne
kadar vatandaşı gerçek kişi olarak kabul ediyorsak da tüzel kişiler bakımından vatandaşlık söz
konusu olmasa da çeşitli gerekçelerle tabiiyetinden söz edebiliyoruz Tüzel kişiler bakımından
da bir yabancılık veya tabiiyet meselesinden söz edebiliriz. O yüzden gerçek kişilerin
yabancılığı ile tüzel kişilerin yabancılığını belki ayırmamız gerekiyor.

Yabancı tanımının içerisinde pek çok farklı kategori söz konusu olabilir. Ancak biz
yabancı kavramını birkaç farklı kategoriye ayırabiliriz. Mesela yabancı; bir devletin vatandaşı
olabilir, birden fazla devletin vatandaşı da olabilir ancak hiçbir devletin vatandaşı da
olmayabilir. Yahut göçmen statüsünde olabilir, vatansız da olabilir. Bunun dışında az önce
bahsettiğimiz mülteci gibi diğer uluslararası koruma statülerinden faydalanan yabancı da
olabilir. Yine azınlıklar bir kavram olarak karşımıza çıkabilir.

YABANCI KİŞİ KATEGORİLERİ

 Vatansızlar:
İlk kategorimiz vatansızlardır. Vatansız; hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı
olmayan kişidir. Vatansız kişiler, bir devlete veya birden fazla vatandaşlık bağı ile bağlı olan
kişilere kıyasla daha dezavantajlı durumdalar.

Uluslararası anlaşmalara baktığımızda vatansızların durumuyla ilgili bir dizi

anlaşmanın akdedilmiş olduğunu görürüz. Çünkü bu dezavantajlı konumu biraz daha avantajlı
konuma çevirebilmek için Vatansızlık Hallerinin Azaltılmasına Dair Sözleşme veya
Vatansızların Hukuki Durumunun Düzeltilmesine Dair Sözleşme gibi anlaşmalar
akdedilmiştir.

Bizim mevzuatımıza baktığımız zaman Yabancılar ve Uluslararası Koruma

Kanunu’nda (YUKK) vatansızların durumu düzenlenmiştir. Bu kişilerin nüfus cüzdanı
alabilecekleri bir devlet yoktur. Dolayısıyla vatansız kişilerin kimliklerini ispatlamak
açısından vatansız kişi kimlik belgesi düzenleniyor ve bu belge ikamet izninin yerine geçiyor,
Türkiye’de oturmayı sağlayan bir izin belgesi olarak kullanılabiliyor.

Ayrıca biz yine bu kişilere yabancılara mahsus damgalı pasaport denilen bir pasaport
veriliyor. Çünkü pasaport alabilecekleri bir devlet olmadığından giriş çıkışlarının
sağlanabilmesi için böyle bir pasaport düzenlenmektedir.

76
 Vatansız kişiler, kamu düzenini, güvenliğini ciddi anlamda tehdit edecek bir tehlike
arz etmedikleri sürece sınırdışı da edilemezler.

 Uluslararası Korumadan Faydalanan Kişiler:

- Mülteci
- Şartlı mülteci
- İkincil koruma kategorisi
- Geçici koruma kategorisi
Uluslararası korumadan faydalanan kişiler bakımından bizim hukukumuz düzenleme
getirmiş ve yukarıdaki kategorileri oluşturmuştur.

Bu kategoriler her devletin hukukunda böyle düzenlenmeyebilir ama mesela mültecilik

genel kabul gören bir kavramdır. Bunu düzenleyen 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki
Durumuna Dair Sözleşme vardır ve Türkiye de bu sözleşmeye taraftır. Türkiye bu sözleşmeyi
bir çekinceyle imzalamıştır; sadece Avrupa’da meydana gelen olaylar sebebiyle mülteciliği
kabul etmiştir. Avrupa dışında meydana gelen olaylar sebebiyle bir iltica talebi olduğunda bu;
sığınmacılık olarak tanımlanmaktadır. Gerçi bu kavramlar sıklıkla karıştırılmaktadır.
Uluslararası korumadan sadece giriş olarak bahsediyoruz, daha sonra etraflıca inceleyeceğiz.

 Göçmenler:
Göçmeleri, mültecilerden ayırıyoruz. Göçmenlerde de bir yer değiştirme söz
konusudur. Yani kendi bulundukları yerden, vatandaşı olduğu ülkeyi terk edip başka bir
ülkeye gitmek söz konusudur. Ancak burada sebepler çok daha çeşitlidir; ekonomik, siyasi
veya dini sebeplerle vatandaşı olduğu ülkeden ayrılıp yerleşmek maksadıyla başka bir ülkeye
giden kişiyi anlıyoruz. Mültecilikle bunu karıştırmayalım. Mültecilikte biraz canını kurtarma
söz konusudur. Bir zorunlulukla başka bir ülkeye kendini atma durumu söz konusudur yani
yerleşme niyeti gibi bir durum söz konusu değildir.

Göçmenlik durumu bizim hukukumuzda biraz daha dar anlamda kabul edilmiştir.
Bizim İskan Kanunumuzda göçmenlik düzenlenmiştir ve buraya baktığımızda göçmenlik
durumunun çok daha dar bir alana hapsedilmiş olduğunu görüyoruz. İskan Kanunu şunu
diyor; Türk soyundan Türk kültürüne bağlı olup yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu
olarak Türkiye’ye gelen ve İskan Kanunu’na göre kabul edilen kişiler göçmen olarak kabul
olunanlardır.

Demek ki yerleşmek amacıyla gelen her kişi göçmen olarak kabul edilmiyor. Devletler
çeşitli menfaatlerle, sebeplerle, değişebilecek olan politikalara göre göçmenliği çok daha
geniş yahut dar kategoride kabul etmiş olabilirler. İskan Kanunu’ndaki kabul gerçekten sınırlı
bir alanda olup soy esasını gözetmektedir. Buna kim karar veriyor? İlgili bakanlıkların teklifi
ve Dış işleri Bakanlığı’nın teklifiyle Bakanlar Kurulu kimin Türk soyundan olduğu ve Türk
kültürüne bağlı olduğuna karar verir.

Bir kişiyi göçmen olarak kabul ettiğinizde ona vatandaşlığa girme imkanı tanımış
oluyorsunuz. Bu konuya şimdilik girmeyelim ancak şu kadarını söyleyelim, vatandaşlık
kazanma bakımından göçmenlere ayrıcalıklı bir durum yaratmış oluyorsunuz.

77
  Türk Vatandaşlığı Kanunu m.28’de düzenlenmiş olan kişiler
Bu kişiler; doğumla Türk vatandaşı olup yani doğdukları andan itibaren Türk
vatandaşlığını kazanmış olup da sonradan izinle Türk vatandaşlığından çıkan başka bir
devletin vatandaşlığını kazanan kişiler ve bu kişilerin üçüncü dereceye kadar olan
altsoylarıdır. Ben Türk vatandaşıyım ancak özel bir izinle Türk vatandaşlığından çıksam bir
yabancı olacağım artık, ancak herhangi bir yabancı olmayıp Türk Vatandaşlığı Kanunu
m.28’e uyan bir yabancı olacağım ve bazı haklardan istifade edeceğim. Ne gibi haklardan
istifade edeceğim? Belirli sınırlamalar haricinde –kamu düzeni ve milli güvenlik- Türk
vatandaşlarının faydalandığı haklardan aynen yararlanmaya devam edeceğim. Çok ayrıcalıklı
bir statüden bahsediyoruz. Bazı ülkeler çifte vatandaşlığı kabul etmiyorlar. O yüzden
mecburen kişiler Türk vatandaşlığından çıkmak zorunda kalıyorlar, onlara sanki çıkmamışlar
gibi muamele edilmesini sağlanıyor.

 Azınlıklar
Azınlıklar asla yabancı değillerdir. Azınlıklar da Türkiye Cumhuriyeti devleti
vatandaşlarıdır. Neden ayrıcalıklı bahsedilmiş olabilir? Bunların Lozan Anlaşması ile statüleri
ayrıca düzenlenmiştir. Yabancı kategorisi altında değil ama kimi özellikleri bakımından
ülkede yaşayan diğer çoğunluğa göre ayrı bağlara sahip olan kişilerdir.

Devletler yabancılığı belirlerken çeşitli kriterlerden faydalanıyorlar. Farklı

teoriler/anlayışlar var devletlerin tüzel kişileri yabancı veya vatandaşları olarak görmesinde
etkili olan. Bu teorilerden biraz bahsedelim.

1- Kuruluş Yeri Teorisi

Kuruluş yeri teorisine göre bir tüzel kişilik nerede kurulursa, hangi devletin ülkesinde
kurulursa o devletin tabiiyetinde sayılmalıdır.

2- Merkez Yeri Teorisi

Bu teori, tüzel kişinin nereden idare edildiğini merkezi neresiyse buna göre
tabiiyetinin belirleneceğini ifade eder. Merkezi hangi ülkedeyse tüzel kişilik o devletin
tabiiyetinde sayılmalıdır.

3- Kontrol Teorisi

Kontrol teorisinde merkezin nerede kurulduğunun bir önemi yoktur. Bundan bağımsız
olarak başka şeylere bakıyor, perdeyi biraz aralıyoruz. Tüzel kişinin hissedarlarına,
sermayedarlarına, ortaklarına, kurucularının vatandaşlığına, sermayesinin nereden geldiğine
vs. bakıyoruz. Bütün bunları kontrol teorisi çatısı altında toplayabiliriz.

Bizim hukukumuza baktığımız zaman tüzel kişinin tabiiyetinin neye göre

belirleneceğine ilişkin genel bir kuralımız yoktur. Biz Türk hukukunun bir ticari işletmenin,
bir vakfın yabancılığından neyi anladığını çeşitli kanunların çeşitli hükümlerine bakarak
çıkarmaya çalışıyoruz.

Dolayısıyla tek bir kriter yoktur ancak bizim hukukumuzda temel olarak merkez
yerinin ağırlıklı olarak kabul edilmiş olduğunu kuruluş yerinden de kimi kaynaklarda söz

78
edildiğini görüyoruz. Merkezi Türkiye’de olan tüzel kişiler Türk tüzel kişisi olarak kabul
ediliyor.

Kontrol teorisi bizde prensip olarak kabul edilmiyor. Yani Türkiye’de tamamen
yabancıların kurduğu bir ticari şirket veya dernek yahut vakıf söz konusu olabilir. Tamamen
yabancı sermaye ile kurulmuş bir tüzel kişilik söz konusu olabilir. Bu, bir tüzel kişiliğin Türk
tüzel kişilik sayılmasına engel teşkil etmiyor. Dolayısıyla tüm kurucuları, üyeleri vs. yabancı
da olsa merkezi Türkiye’de bulunan bir tüzel kişilik Türk tüzel kişisi olarak kabul edilecektir.
Yani kontrol teorisinin bizim hukukumuzda etkisi yoktur. Kontrol teorisine sadece açık olarak
belirtildiği yerlerde kısmen bir etki tanındığını görüyoruz. Bu, o tüzel kişiyi Türk tüzel kişisi
olmaktan çıkarmıyor ancak yapılan muameleyi farklılaştırabiliyor.

YABANCILAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI

Öncelikle sadece isimlerinden bahsedelim.

1- Eşitlik esası
2- Karşılıklı muamele (mütekabiliyet) esası
3- Misilleme (mukabele bilmisil) esası
4- En çok gözetilen ulus (en ziyade müsaadeye mazhar millet) esası
5- Kazanılmış haklara saygı esası

- EŞİTLİK ESASI
Eşitlik esasında yabancı ile vatandaşın eşitliğini anlıyoruz. Öncelikle belirtelim ki bu
saydığımızın esasların bütün yabancılar hukukunun hepsinde etkili olan, sınırlaması olmayan
ve mutlak anlamda uygulanan esaslar değiller. Bunlar belirli ölçüde yabancılar hukuku
düzenlemelerine etki ediyorlar. Bu esaslardan devletler kendi uhdesinde yabancıların tabi
olacağı rejimi kendisi belirliyor. Tabi uluslararası hukuktan kaynaklanan birtakım sınırlamalar
olabiliyor.

Eşitlik derken yine mutlak bir eşitlikten elbette söz etmiyoruz. Zira mutlak bir eşitlik
olsa yabancı ve vatandaş ayrımının yapılmasına gerek kalmazdı. Bu esası Anayasa’da
görüyoruz. Ancak tabi temel hak ve özgürlüklerin çeşitli gerekçelerle sınırlanabileceğine dair
hükümler de görüyoruz. Mesela yabancılar için m.16 ayrıca düzenlenmiştir.
V. Yabancıların durumu
MADDE 16 – Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla
sınırlanabilir.
Bunları dikkate alması gereken devlet yabancıların temel hak ve özgürlüklerini
sınırlarken mutlak olarak serbest değildir. (Milletlerarası anlaşmalar, örf-adet hukuku vs.)

Anayasa’ya baktığımızda temel hak ve özgürlüklerin birçoğunda “herkes” ifadesini

görüyoruz. Bu, Türk vatandaşlarının yanında yabancıların da aynı haklara sahip olduğu
anlamına geliyor. Ama bazı haklar bakımından mesela seçme ve seçilme hakkına
geldiğimizde sadece vatandaştan söz edildiğini görüyoruz.

- MÜTEKABİLİYET ESASI
Bir devletin yabancıya tanıdığı bir hakta o yabancının tabi olduğu devletin diğer
devletin vatandaşlarına da aynı hakkı verip vermediği dikkate alınır. Yani bir hakkın

79
karşılıklılık şartına bağlanması bu anlama geliyor. Türkiye Cumhuriyeti devleti yabancıya bir
hakkın tanınmasında karşılıklılık şartına bağlı olarak tanımışsa bu şu anlama geliyor; ben o
yabancıya Türkiye’de o hakkı tanımak için acaba o yabancının tabi olduğu devlet de Türk
vatandaşına kendi ülkesinde aynı hakkı tanıyor mu, bakarım.

Bu esas da tıpkı eşitlik gibi yabancıların istifade edeceği her hak bakımından söz
konusu değildir. Ancak açık olarak bir hakkın tanınması karşılıklılığa bağlanmışsa
karşılıklılık etki gösterir. Yoksa yabancıların Türkiye’de istifade edebileceği birçok hak
mütekabiliyete bağlı değildir. Özel olarak ilgili düzenlemede mütekabiliyet şartına bağlanan
bir hak bakımından o yabancıya hakkı tanıyıp tanımamakta mütekabiliyeti ararız.

Bu yıl sıklıkla mütekabiliyetin farklı türlerini duyacaksınız;

- Kanuni karşılıklılık
- Akdi karşılıklılık
- Fiili karşılıklılık

 Kanuni karşılıklılık; yabancı devletin kanunlarının Türk vatandaşlarına ya da tüm

yabancılara o hakkı tanıması halinde karşılıklılık kanuni olarak gerçekleşmiştir. Yani bizim
yabancıya tanıyacağımız hakkı eğer yabancı devlet kendi kanunlarıyla tüm yabancılara ya
da Türk vatandaşlarına tanımışsa bundan söz ederiz.
 Akdi karşılıklılık; karşılıklılığın uluslararası sözleşmelerle gerçekleşmiş olması halidir.
Yani Türkiye Cumhuriyeti devleti akdettiği iki taraflı ya da çok taraflı sözleşmelerle bir
devlet veya diğer devletlerle karşılıklı olarak o sözleşmede birbirlerinin vatandaşlarına bazı
haklar tanımış olabilir. (Adli yardım sözleşmeleri, ikamet sözleşmelerinde vs.)
 Fiili karşılıklılık; Bazen ne kanunda bir açıklık olur ne de bir sözleşme olur ama fiilen eğer
Türk vatandaşları yabancı ülkede o haktan faydalandırılıyorsa karşılıklılık fiilen
gerçekleşmiş olacaktır. Bu, fiili mütekabiliyetin olumlu etkisidir. Ancak bazen de olumsuz
etkisi olabilir. Tam karşılıklılık dediğimiz ayrı bir kavram daha var. Kanuni mütekabiliyet
ya da akdi mütekabiliyet gerçekleşmiş olmasına rağmen Türk vatandaşları fiilen o haktan
faydalandırılmıyorsa o durumda fiili mütekabiliyet gerçekleşmediği için tam
mütekabiliyet, gerçek bir mütekabiliyetin varlığından söz edemeyeceğiz. Fiili
mütekabiliyetin diğer mütekabiliyet türleri arasında daha etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Bir hakkın karşılığının aranması için o hakkın karşılıklılık şartına bağlanmış olması
gerekiyor. Yoksa her bir hak bakımından aranmıyor. Bizim hukukumuzda en tipik örneği
yabancıların taşınmaz edinmesi hakkındaki karşılıklılık şartıydı. Fakat bu şart kaldırıldı.

Anayasa’da öngörülmüş olan dilekçe hakkı yabancılar bakımından karşılıklılık şartına

bağlanmıştır. Yahut bir yabancının süreli yayınlarda sorumlu müdür olabilmesi Basın
Kanunu’nda karşılıklılık şartına bağlanmıştır. Yani özel bir düzenleme olan yerlerde biz bu
şartı arıyoruz.

- MİSİLLEME ESASI
Yabancı devletin kendi ülkesinde Türk vatandaşlarının haklarını ihlal eden olağanüstü
düzenlemeler yapmasına aynı misliyle karşılık verme anlamına geliyor.

Misilleme esası ile mütekabiliyet çok karıştırılıyor. Bunlar birbirinden farklı

kavramlardır. Mütekabiliyette bir hakkın tanınmasında, yabancı devletin o hakkı Türk

80
vatandaşlarına tanımasını arıyoruz. Yani hakkın tanınmasını mütekabiliyet şartına
bağladığımızda yabancı devletin Türk vatandaşına o hakkı tanıyıp tanımadığına bakıyoruz.
Misillemede ise yabancı ülkede Türk vatandaşlarının sahip olduğu haklara el konulması,
olağanüstü birtakım idari işlem ve tedbirlerle o hakkın ihlal edilmesi söz konusu olduğunda
buna karşı işlem yapma hakkını ifade ediyor.

- ULUS KAYDI ESASI

En çok gözetilen ulus kaydı esasıdır. Milletlerarası sözleşmelerdeki bir kloz yani bir
kayıttır. Bunları daha çok ikamet, ticaret, günlük konularda, çeşitli alanlardaki işbirliği
konularında yapılan sözleşmelerde görüyoruz. İki devlet bir anlaşma yaparak bu kaydı
koyuyorlar diyelim. Belirli haklar bakımından en çok gözetilen ulus kaydı koyduklarında
devletler birbirlerine karşı şunu taahhüt etmiş oluyorlar; senin uluslararası anlaşma yaparak
hak tanıdığın üçüncü devletler arasında hangi devletin vatandaşlarını daha ziyade koruyorsan,
en çok hangi vatandaşların lehine bir muamelede bulunuyorsan benim vatandaşlarıma da aynı
şekilde muamele et. Yani iki devlet birbirlerinin vatandaşlarına karşı üçüncü devletler
arasında hangi devletin vatandaşlarına daha çok hak tanıyorlarsa aynı şekilde hak tanımayı,
muamele etmeyi kararlaştırmış oluyorlar.

- KAZANILMIŞ HAKLARA SAYGI İLKESİ

Yabancılar hukuku bakımından, yabancıların Türkiye’deki hakları bakımından bu ilke,
yabancıların yürürlükteki mevzuata göre sahip oldukları hak ve özgürlüklerin sonradan
mevzuatın değişmesi sebebiyle ortadan kalkması halinde geçmiş mevzuata göre sahip olunan
haklarının korunması, devam ettirilmesi anlamına geliyor. Kazanılmış haklara saygı mevcut
mevzuata göre kazandıkları hakların hiçbir mevzuattan etkilenmeyeceği anlamına gelmiyor.
Hakların korunduğunun yeni düzenlemede belirtilmesi gerekir. Ancak bu sayede eski
mevzuata göre sahip olunan haklardan istifade edilmeye devam ediliyor.
Kazanılmış hakların özel olarak belirtilmesi gerekiyor ki korunabilsin. Kazanılmış
haklar teorisinde yabancıların hak ve özgürlükleri böyle ortaya çıkıyor.

YABANCILARIN TÜRKİYE’YE GİRİŞİ

Yabancıların Türkiye’ye girişine baktığımız zaman çeşitli şartlara tabi kılınmış
olduğunu görüyoruz. Aklımıza gelenler;
 Pasaport/benzeri belge gösterme zorunluluğu
 Vize alma zorunluluğu
 Türkiye’ye girişin yasaklanmamış olmak gerekiyor
 Belirli sınır kapılarından giriş
Prensip olarak bu 4 şarta tabidir.

1- Pasaport Veya Benzeri Belge Gösterme Zorunluluğu:

Pasaport prensip olarak kişiye vatandaşı olduğu devlet tarafından veriliyor. Amacı
kişinin ülke dışına çıkmasında bir sakınca olmadığını gösteren bir belgedir.
Vatandaşlığın ispatında da pasaporttan dolaylı olarak ispat ediyoruz. Vatandaşlık
Kanunu’na baktığımızda aslında Türk vatandaşlığının ispatı herhangi bir şekle tabi değildir,
her türlü ispat edilebilir ama vatandaşlığı ispat edilen bazı belgelerden de bahsedilmiştir.
81
Bunlardan biri nüfus belgesi, biri nüfus kayıtları diğeri de pasaporttur. Tabi bunlar sınırlı
değildir. Bu belgeler sizin Türk vatandaşı olduğunuza karine teşkil ediyor.
Yabancıların girişte pasaport veya pasaport yerine geçen belge göstermeleri gerekiyor.
Pasaportların türleri de vardır; umuma mahsus pasaport, yabancılara mahsus pasaport,
diplomatik pasaport gibi.
Pasaport dışında pasaport yerine geçen belgelerden bahsettik. Bu da ülkeye giriş
sırasında gösterilebilir. Bunların pasaport yerine geçeceği ya *kanunda düzenlenmiş olmalıdır
ya *milletlerarası sözleşmelerde belirlenmiş olmalıdır ya da *İçişleri ve Dışişleri Bakanlığı
kararıyla hangi belgelerin pasaport yerine geçeceğine karar verilmiş olabilir.
 PASAVAN:
Pasavan, sınır bölgelerinde yaşayan kişilere verilir. Aynı sınırı paylaşan devletlerin
birbirleriyle anlaşmalara uygun olarak düzenlenip veriliyor. Kimlere verileceğini bu
sözleşmelere uygun olarak İçişleri ve Dışişleri Bakanlıkları birlikte tespit ediyorlar. Sınır
bölgelerinde yaşayan kişilerin diğer sınır ülkesine geçişini sağlayabilecek bir belge olarak
söylenebilir..
 TAŞIMA ARAÇLARININ MÜRETTEBATINA VERİLEN BELGELER:
Bizim hukukumuzda gemi adamı cüzdanı, uçak mürettebatı belgesi veya demiryolu
personeli kimlik belgesi şeklinde farklı belgelerin olduğunu görüyoruz. Yabancı mürettebat
kişiler de kendi ülkelerinden aldıkları, yetkili makamlarca düzenlenen belgelerle, karşılıklılık
şartıyla pasaport aranmaksızın Türkiye’ye giriş yapabiliyorlar.
 SEYAHAT BELGESİ:
Mültecilere verilen bir belgedir. 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair
Sözleşme var, bu sözleşmede düzenlenmiş olan belgelerdir. Türkiye’de mülteci olarak kabul
edilen kişilere seyahat belgesi düzenleniyor.
 KİMLİK BELGESİ:
Kimlik belgesi ile de giriş yapılabiliyor. Mesela KKTC ile Türkiye Cumhuriyeti
arasında yapılan sözleşmeyle iki devlet vatandaşlarının birbirlerinin ülkelerine sadece kimlik
belgesiyle giriş yapılabileceği düzenlenmiştir.
Kişi pasaportsuz veya pasaport yerine geçen belge olmaksızın Türkiye’ye gelmişse ne
olacaktır? Türk vatandaşı ise büyük bir sorun olmayacaktır. Çünkü Türk vatandaşları için
Türkiye’ye giriş bir anayasal haktır. Eğer pasaport veya pasaport yerine geçen bir belge
olmaksızın sınır kapısına gelen bir yabancı varsa girişine izin verilmeyecektir. Eğer
pasaportsuz girdiği tespit edilirse de sınırdışı edilebilecektir.
Burada bilmeniz gereken; pasaportun kişiye prensip olarak vatandaşı olduğu devlet
tarafından verilen ve ülkeden çıkışında bir sakınca olmadığını gösteren belge olduğudur.
Türkiye’ye giriş için pasaport veya pasaport yerine geçen ve yukarıda saydığımız belgelerden
birinin gösterilmesi gerekiyor.

2- Vize Alınma Zorunluluğu:

Türkiye’ye giriş vizeye tabidir.
Kişi; Türkiye’de 90 günden fazla kalacaksa ikamet izni almalıdır.

82
 Kişi; 90 güne kadar kalacaksa Türkiye’ye girişte vize alması gerekiyor.
Vize, Türk konsolosları tarafından veriliyor. Kişinin vize alması için buralara
başvurması gerekiyor. Başvurudan sonra bu işlemin 90 gün içinde nihayete erdirilmesi
gerekiyor. Kişi vatandaşı olduğu ülkedeki veya umumi bir konsolosa giriş amacını belirtecek
şekilde başvuracaktır.
Vize bir süreye tabi olarak veriliyor, maksimum 5 yıllık süre için vize verilmesi söz
konusudur. Ama vize ancak 180 günlük bir dilim içinde en fazla 90 günlük bir kalış hakkı
sağlıyor. Bu düzenlemenin getirilmesinin sebebi suiistimallerin engellenmesidir.
Bir kişiye vize verilmiş olması, o kişinin Türkiye’ye girişi için bir mutlak hak
sağlamaz. Vize konusunda Bakanlar Kurulu’na oldukça geniş bir yetkinin verilmiş olduğunu
görüyoruz. YUKK’un ilgili maddesinde vize alma imkanının sınırlandırılması, ilave şartlar
getirme, muafiyet getirme, vize kolaylıkları sağlama gibi birçok alanda Bakanlar Kurulu’na
yetki verilmiştir. Buna istinaden de Bakanlar Kurulu’nun birçok ülkeye –yüzü aşkın ülke
vatandaşı- özel bir vize kolaylığı sağladığını, giriş kapılarında verilen kaşe vize olarak
adlandırılan bir kolaylık getirmiş olduğunu görüyoruz.
Aynı şekilde ticari veya turistik amaçlarla gelen kimi devlet vatandaşları bakımından
da elektronik vize verilmesi gibi bir kolaylık sağlanmış olduğunu söyleyebiliriz.
İstisnai sınır vizesi diyebileceğimiz bir vize türü vardır. Bu da bir tür vize kolaylığıdır.
Vizesiz bir şekilde sınır kapılarına gelmiş olan ve istisnai bazı durumlar içinde bulunan kişiler
bakımından süresinde Türkiye’den ayrılacağını belgeleyen kişilere sınırda valilikler
tarafından verilen bir tür vizedir.
Burada dikkat edilecek olursa vizeyi veren makam konsolos değil valiliktir. Bu vize en
çok 15 gün kalma hakkı sağlıyor. Hastalık, mücbir sebep veya kişi ülkesinde Türk
konsolosluğu bulunmadığından başvuramamış olabilir.
Havalimanı transit vizeleri Türkiye’den transit geçecek olan kişilere veriliyor.
Prensip kişinin, ülkeye girişte vize almasıdır. Ama muafiyet de söz konusu olabilir.
Belirli kategorideki kişiler idarenin takdirine bağlı olmaksızın vize muafiyeti kapsamındaki
kişiler kapsamındaki kişiler olarak kabul edilmiştir. YUKK m.13’te bunlar sayılmıştır.
 Milletlerarası sözleşme hükümlerine göre kendilerine vize muafiyeti getirilen kişiler.
 Bakanlar Kurulu’nun vize muafiyeti kapsamında olduğuna karar verdiği devletlerin
vatandaşları
 Kişinin geçerli çalışma izni veya ikamet izninin olması veya çalışma izninden
muafiyet veya ikamet izninden muafiyet belgesine sahip olanlar; yani siz Türkiye’de
ikamet belgesine sahip durumda olan bir yabancıysanız Türkiye’ye girişte ayrıca vize
almanız gerekmeyecektir.
 Yabancılara mahsus damgalı pasaport sahibi olan kişiler.
 Türk Vatandaşlığı Kanununun 28. maddesi kapsamındaki kişiler. Doğumla Türk
vatandaşı olup da izinle Türk vatandaşlığından çıkan kişilerdir. Mavi kart sahibi
kişilerdir. Türk vatandaşlarının sahip olduğu haklardan kimi sınırlamalarla aynen
yararlanmaya devam eden kişilerdir.
 Seyahat belgesi sahipleri.

83
  İskan Kanunu’na göre göçmen belgesi sahibi olan kişiler.
 Vatansız kişi kimlik belgesi sahipleri
 Uluslararası koruma başvuru sahibi veya statü sahibi kişiler.
 Geçici korumadan faydalanan kişiler.
Bazen de idarenin takdirine bağlı olarak vize aranmayan kişiler de vardır. Kanun
bunları da m.14’te saymıştır.
o Kişi mücbir sebeplerle Türkiye’deki hava veya deniz limanlarını kullanmak zorunda
kalmış olup da bu liman şehirlerine çıkmış ise bu kişilerde vize takdiri olarak
aranmayacaktır.
o Deniz limanları ve bu civarda gezecek turizm amaçlı gelen kişilerden 72 saate kadar
sürelik kalacak kişiler.
Kimlere vize verilmeyecektir? Yani vize verilmesi için belirli şartların yerine
getirilmesi gerekiyor. Eğer vize verilmeyecek kişilerden sayıldıysanız bu, sizin
konsolosluktan vize almanıza engel olacak bir durumdur.
 Türkiye’ye girişi yasaklı olan kişiler
 Vize başvurusunda talep edilen vize süresini en az 60 gün şekilde aşacak bir pasaport
veya pasaport benzeri belgenin olması gerekiyor. 1 yıllık süreli bir vize talep
ediyorsanız onu en az 60 gün aşacak geçerlilik süresine tabi bir pasaportunuzun olması
gerekir. Eğer pasaportunuzun geçerlilik süresi vize sürenizden daha kısaysa size vize
verilmeyecektir.
 Kamu düzeni ve güvenliği bakımından tehlike eden kişiler
 Kamu sağlığını tehdit eden bir hastalığa sahip olanlar
 Kalınacak süre için geçerli bir sigortaya sahip olmayanlar
 Kalış amacını haklı bir nedene dayandırmayan kişiler
 Kalışını maddi olarak karşılayamayacak kişiler
 Türkiye Cumhuriyeti devletinin taraf olduğu anlaşmalara göre suçluların iadesi
anlaşmaları uyarınca sanık veya hükümlü olan kişiler
 Daha önce Türkiye’ye giriş veya Türkiye’de ikamet kurallarını ihlal ettikleri için
cezaya çarptırılmış olup bu ceza bedelini ödemeyen kişiler
 Bütün bu şartlara rağmen yine de vize verilmesinde yarar görülen kişiler
Verilen vizenin kimi durumlarda iptali söz konusu olabilir. M.17’de vize verilmiş
olmasına rağmen verilmiş vizenin iptal edilebildiğini görüyoruz.
 Vize başvurusunda sahte bilgi, belge verdiği tespit edilen kişiler
 Vize verilmiş olup da girişi sonradan yasaklanan kişiler
 Vize verilmiş olup da kamu güvenliği ve düzenini tehdit ettiği sonradan anlaşılan kişiler
 Vize amacı dışında kullanan kişiler

Yabancıların Türkiye’ye Girişinin Engellenmesi

Yabancıların Türkiye’ye girişinin engellenmesi iki farklı şekilde olabiliyor.
YUKK m.7
Kimlerin Türkiye’ye girişine izin verilmeyeceğinden söz edilmiştir.
Bu kişiler vize sahibi de olabilirler. Vize sahibi olsalar bile bazı şartları taşıdıklarında
bu kişilerin Türkiye’ye girişine izin verilmeyebilir, sınır kapısından geri çevrilebilirler.
84
 Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek yabancılar
MADDE 7 – (1) Aşağıdaki yabancılar, Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyerek geri çevrilir:
a) Pasaportu, pasaport yerine geçen belgesi, vizesi veya ikamet ya da çalışma izni olmayanlar ile bu
belgeleri veya izinleri hileli yollarla edindiği veya sahte olduğu anlaşılanlar
b) Vize, vize muafiyeti veya ikamet izin süresinin bitiminden itibaren en az altmış gün süreli pasaport
veya pasaport yerine geçen belgesi olmayanlar
c) 15 inci maddenin ikinci fıkrası saklı kalmak kaydıyla, vize muafiyeti kapsamında olsalar dahi, 15 inci
maddenin birinci fıkrasında sayılan yabancılar
(2) Bu maddeyle ilgili olarak yapılan işlemler, geri çevrilen yabancılara tebliğ edilir. Tebligatta,
yabancıların karara karşı itiraz haklarını etkin şekilde nasıl kullanabilecekleri ve bu süreçteki diğer yasal hak ve
yükümlülükleri de yer alır.

YUKK m.9
Girişin engellenmesi ki bu sınır kapılarında söz konusu oluyor, m.9 kapsamında
düzenlenmiştir. Belirli şartlarla yabancıların Türkiye’ye girişi yasaklanabiliyor.
Türkiye’ye giriş yasağı
MADDE 9 – (1) Genel Müdürlük, gerektiğinde ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşlerini alarak,
Türkiye dışında olup da kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından Türkiye’ye girmesinde
sakınca görülen yabancıların ülkeye girişini yasaklayabilir.
(2) Türkiye’den sınır dışı edilen yabancıların Türkiye’ye girişi, Genel Müdürlük veya valilikler
tarafından yasaklanır.
(3) Türkiye’ye giriş yasağının süresi en fazla beş yıldır. Ancak, kamu düzeni veya kamu güvenliği
açısından ciddi tehdit bulunması hâlinde bu süre Genel Müdürlükçe en fazla on yıl daha artırılabilir.
(4) Vize veya ikamet izni süresi sona eren ve bu durumları yetkili makamlarca tespit edilmeden önce
Türkiye dışına çıkmak için valiliklere başvuruda bulunup hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıların
Türkiye’ye giriş yasağı süresi bir yılı geçemez.
(5) 56 ncı madde uyarınca Türkiye’yi terke davet edilenlerden, süresi içinde ülkeyi terk edenler
hakkında giriş yasağı kararı alınmayabilir.
(6) Genel Müdürlük, giriş yasağını kaldırabilir veya giriş yasağı saklı kalmak kaydıyla yabancının
belirli bir süre için Türkiye’ye girişine izin verebilir.
(7) Kamu düzeni veya kamu güvenliği sebebiyle bazı yabancıların ülkeye kabulü Genel Müdürlükçe ön
izin şartına bağlanabilir.

YABANCILARIN TÜRKİYE’DE İKAMETİ

Yabancıların Türkiye’de ikamet etmesinin temel bir şartı vardır; ikamet izni veya
oturma izni almaları gerekmektedir.
İkamet izni
MADDE 19 – (1) Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden
fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunludur. İkamet izni, altı ay içinde kullanılmaya
başlanmadığında geçerliliğini kaybeder.

Eğer vize süresi veya vize muafiyet süresini aşacak şekilde veya 90 günden fazla
Türkiye’de kalacak olan kişinin ikamet izni alması gerekir. Bunun usulü, türlerinden
bahsedeceğiz. Ama yabancının Türkiye’de ikameti konusunda kanunların getirdiği birtakım
düzenlemeler söz konusudur. Kanuni sınırlamalara baktığımızda mevzuat olarak iki kanunla
karşılaşıyoruz;
1- Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Hakkında Kanun
2- Köy Kanunu
Askeri bölgeler ve güvenlik bölgeleri konumundan dolayı özel öneme sahip olup
rejime tabi tutulmuştur. Yabancıların buralarda oturmaları veya başka hakları bakımından da
katı bir rejimin olduğunu görüyoruz.

85
 Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu bölgeleri, 1. derece ve 2. derece
askeri yasak bölgeler olarak ayırmıştır.
1. derece askeri yasak bölgeler, bir askeri tesisin bulunduğu ve bunun çevresinde
belirli bir uzaklığa kadar olan alanı kapsıyor. Buralara zaten prensip olarak görevlilerin
girmesi mümkündür. Yabancılar ancak geçici olarak girmeleri mümkündür. Yabancıların
geçici olarak girmesi veya geçici olarak belirli bir süre kalması Genelkurmay Başkanlığı’nın
iznine tabidir, bu konuda kanun çok katıdır.
2. derece askeri yasak bölgeler de 1. derece askeri yasak bölgelerin bittiği yerden
itibaren başlayıp belirli bir alana kadar yayılan, onu çevreleyen bölge veya bir başka stratejik
önemi dolayısıyla ilan edilmiş yerlerdir. 2. derece askeri yasak bölgelerde biraz daha esnek bir
rejim vardır. Yabancılar buraya girebilir, oturabilir, çalışabilir ama bütün bunları izinle
yapabilirler. Eğer bir resmi sıfatı haiz görevli bir yabancı söz konusuysa Genelkurmay
Başkanlığı’ndan izin alması gerekir, sivil bir yabancıysa valiliklerin izni gerekecektir.
Bunun dışında bir sınırlama da söz konusudur. Yabancı kişilerin –ister gerçek ister
tüzel kişi- taşınmaz kiralamaları da ayrıca izne tabi tutulmuştur. Yabancı kişilerin zaten 1.
derece yasak bölgelerde taşınmaz kiralamaları mümkün değildir ama 2. derece yasak
bölgelerde taşınmaz kiralamaları ayrıca bir izne tabi tutulacaktır. Genelkurmay Başkanlığı’nın
uygun görmesi üzerine İçişleri Bakanlığı’nın karar vermesi gerekecektir.
İkinci mevzuatımız da Köy Kanunu’dur. Köy Kanunu’na baktığımızda yabancıların
köylerde ikametinin İçişleri Bakanlığı’nın iznine tabi odluğunu görüyoruz.
Kanuni çerçevede böyle sınırlamalar söz konusudur. Bunun dışında konunun
başlangıcında dediğimiz gibi yabancıların vize süresini aşacak şekilde Türkiye’de kalmaları
bir ikamet izni almalarına bağlıdır. Muafiyet hallerini de kanun düzenlemiştir. Belirli
özelliklere sahip kişiler ikamet izninden muaf olmak üzere Türkiye’de kalabiliyorlar. Bundan
da ayrıca bahsedeceğiz.
Türkiye’de ikamet izni alan kişinin bu izni 6 ay içinde kullanması gerekiyor. Ülkeye
girdikten sonra da 20 günlük süre içinde de kendisini adres kayıt sistemine kaydettirmesi
gerekiyor.
İkamet izninin alınması için kişi nasıl ve nereye başvuracaktır?
İkamet izni başvurusu
MADDE 21 – (1) İkamet izni başvurusu, yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu
ülkedeki konsolosluklara yapılır.
(2) İkamet izni için başvuracak yabancılarda, talep ettikleri ikamet izni süresinden altmış gün daha
uzun süreli pasaport ya da pasaport yerine geçen belgeye sahip olmaları şartı aranır.
(3) Başvuru için gerekli olan bilgi ve belgeler eksik ise, başvurunun değerlendirilmesi eksiklikler
tamamlanıncaya kadar ertelenebilir. Eksik olan bilgi ve belgeler ilgiliye bildirilir.
(4) Konsolosluklar, ikamet izni başvurularını görüşleriyle birlikte Genel Müdürlüğe iletir. Genel
Müdürlük, gerekli gördüğünde ilgili kurumların görüşlerini de alarak başvuruları sonuçlandırdıktan sonra,
ikamet izninin düzenlenmesi ya da başvurunun reddedilmesi için konsolosluğa bilgi verir.
(5) Başvurular, en geç doksan gün içinde sonuçlandırılır.
(6) İkamet izni başvurusunun reddine ilişkin işlemler ilgiliye tebliğ edilir.
(7) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) İkamet izni başvuruları yetkili aracı kurum tarafından da yapılabilir.

86
 İkamet İzni Türleri
Kanunda 6 tane ikamet izni türü belirlenmiştir. Her bir ikamet izni türünün kendine
göre farklı farklı şartları vardır. Hepsi bakımından ortak şart; kişinin talep ettiği ikamet
süresinden 60 gün daha fazla geçerliliği olan bir pasaport veya pasaport benzeri belgeye sahip
olması gerekir. Eğer 1 yıllık bir başvuru var ve pasaportun süresi de 1 yıllıksa, bu durumda
talepten daha az bir süreyle ikamet izni verilir. Maksimum pasaport süresi olan 1 yıldan 60
gün daha az süreyle ikamet izni verilmesi söz konusu olacaktır.
Prensibimiz kişinin Türkiye’ye gelmeden ikamet iznini alması ve onunla Türkiye’ye
gelmesidir. Kişinin geçerli ikamet izni varsa vize almasına gerek yoktur. Prensip yurt dışından
başvuru almak iken bazı hallerde ülke içinden de ikamet izni alınabilir. Yurt içinden başvuru,
valiliklere yapılır. m.22’de hangi hallerde ikamet izni başvurusunun yurt içinden
yapılabileceğini belirtilmiştir.
Türkiye içinden yapılabilecek ikamet izni başvuruları
MADDE 22 – (1) İkamet izni başvuruları, aşağıdaki hâllerde istisnai olarak valiliklere de yapılabilir:
a) Adli veya idari makamların kararlarında veya taleplerinde
b) Yabancının Türkiye’den ayrılmasının makul veya mümkün olmadığı durumlarda
c) Uzun dönem ikamet izinlerinde
ç) Öğrenci ikamet izinlerinde
d) İnsani ikamet izinlerinde
e) İnsan ticareti mağduru ikamet izinlerinde
f) Aile ikamet izninden kısa dönem ikamet iznine geçişlerde
g) Türkiye’de ikamet izni bulunan anne veya babanın Türkiye’de doğan çocukları için yapacağı
başvurularda
ğ) Geçerli ikamet izninin verilmesine esas olan gerekçenin sona ermesi veya değişikliğe uğramasından
dolayı yeni kalış amacına uygun ikamet izni almak üzere yapılacak başvurularda
h) 20 nci maddenin ikinci fıkrası kapsamında yapılacak ikamet izni başvurularında
ı) Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanların, kısa dönem ikamet iznine geçişlerinde

İkamet izninin süreleri ve uzatılmasından söz edelim. Uzatma konusunda kişinin

oturduğu yerin valiliği uzatma konusunda yetkilidir. Her halükarda ikamet izin süresi
bitmeden uzatma talebinde bulunulması gerekiyor aksi halde ikamet süresi kesintiye uğramış
olacaktır. Kişinin ikamet izni süresi bitimine 60 gün kala uzatma için başvuru imkanı vardır.
Tabi bu değerlendirilene kadar –o sırada ikamet izni süresi sona erebilir- kişinin kalışının
yasal olması için kişiye uzatma talebinin değerlendirildiğine dair bir belge verilir. Uzatma
kararı verilirse her halükarda ilk ikamet izninin süresinin bitiminden itibaren yeni süre
başlayacaktır.
İkamet izninin süresi bakımından ise tek bir süre yoktur. Her bir ikamet izni çeşidi için
de ayrı ayrı süreler gündeme gelir. Buna daha sonra her biri bakımından değineceğiz.
Prensip kişinin ikamet izni almasıdır. Burada da bir muafiyet durumu karşımıza
çıkıyor vizede olduğu gibi. Öyle bazı kişiler vardır ki bu kişiler ikamet izninden muaftırlar.
Kanun m.20’de bu kişileri saymıştır;
İkamet izninden muafiyet
MADDE 20 – (1) Aşağıda sayılan yabancılar ikamet izninden muaf tutulurlar:
a) Doksan güne kadar vizeyle veya vizeden muaf olarak gelenler, vize süresi veya vize muafiyeti
süresince
b) Vatansız Kişi Kimlik Belgesi sahibi olanlar
c) Türkiye’de görevli diplomasi ve konsolosluk memurları

87
 ç) Türkiye’de görevli diplomasi ve konsolosluk memurlarının ailelerinden Dışişleri Bakanlığınca
bildirilenler
d) Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde çalışan ve statüleri anlaşmalarla
belirlenmiş olanlar
e) Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu anlaşmalarla ikamet izninden muaf tutulanlar.
f) 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında olanlar
g) 69 uncu maddenin yedinci fıkrası ile 76 ncı ve 83 üncü maddelerin birinci fıkraları kapsamında belge
sahibi olanlar
(2) Birinci fıkranın (c), (ç), (d) ve (e) bentlerinde belirtilen yabancılara, şekil ve içeriği Bakanlık ve
Dışişleri Bakanlığınca birlikte belirlenen belge tanzim edilir. Bu yabancılar, ikamet izninden muafiyet sağlayan
durumları sona erdikten sonra da Türkiye’de kalmaya devam edeceklerse, en geç on gün içinde ikamet izni
almak üzere valiliklere başvurmakla yükümlüdür.

Spesifik bir durumdan kısaca bahsedelim. Eğer kişi Türkiye’de zorunlu olarak
bulunuyorsa yani kendi iradesi dışında devletin birtakım yaptırımları sebebiyle –tutukluluk,
idari gözetim gibi- bulunuyorsa kişinin ikamet izninin ihlal edildiği anlamına gelmeyecektir.
Kanun bunu özel olarak m.26’da düzenlemiştir.
YUKK’da 6 kategoride ikamet izni türleri düzenlenmiştir.
İkamet izni çeşitleri
MADDE 30 – (1) İkamet izni çeşitleri şunlardır:
a) Kısa dönem ikamet izni
b) Aile ikamet izni
c) Öğrenci ikamet izni
ç) Uzun dönem ikamet izni
d) İnsani ikamet izni
e) İnsan ticareti mağduru ikamet izni

1- Kısa Dönem İkamet İzni:

Kısa dönem ikamet izni en temel ikamet izni türüymüş çünkü diğerleri daha spesifik
nedenlere dayanıyor gibi görünüyor. Ama kanunda m.31’e baktığımızda hangi hallerde kısa
dönem ikamet izni verileceğini tek tek saymıştır.
Kısa dönem ikamet izni
MADDE 31 – (1) Aşağıda belirtilen yabancılara kısa dönem ikamet izni verilebilir:
a) Bilimsel araştırma amacıyla gelecekler
b) Türkiye’de taşınmaz malı bulunanlar
c) Ticari bağlantı veya iş kuracaklar
ç) Hizmet içi eğitim programlarına katılacaklar
d) Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci değişim programları çerçevesinde
eğitim veya benzeri amaçlarla gelecekler
e) Turizm amaçlı kalacaklar
f) Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi
görecekler
g) Adli veya idari makamların talep veya kararına bağlı olarak Türkiye’de kalması gerekenler
ğ) Aile ikamet izninden kısa dönem ikamet iznine geçenler
h) Türkçe öğrenme kurslarına katılacaklar
ı) Kamu kurumları aracılığıyla Türkiye’de eğitim, araştırma, staj ve kurslara katılacaklar
i) Türkiye’de yükseköğrenimini tamamlayanlardan mezuniyet tarihinden itibaren altı ay içinde
müracaat edenler
j) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) Türkiye’de çalışmayan ancak Bakanlar Kurulunca belirlenecek kapsam
ve tutarda yatırım yapacaklar ile bunların yabancı eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı yabancı
çocuğu
k) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları

88
 (2) (Değişik: 28/7/2016-6735/27 md.) Kısa dönem ikamet izni, birinci fıkranın (j) ve (k) bentleri hariç
olmak üzere, her defasında en fazla ikişer yıllık sürelerle verilebilir.
(3) Birinci fıkranın (h) bendi kapsamında verilen ikamet izinleri en fazla iki defa verilebilir.
(4) Birinci fıkranın (i) bendi kapsamında verilen ikamet izinleri, bir defaya mahsus olmak üzere en fazla
bir yıl süreli verilebilir.
(5) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) Birinci fıkranın (j) ve (k) bentleri kapsamında verilen ikamet izinleri
en fazla beşer yıllık sürelerle verilebilir.

2- Aile İkamet İzni:

Aile ikamet izni bir kişiye aile bağlarına dayalı olarak veriliyor. Burada anahtar bir
kavramımız vardır; aile ikamet izni bir destekleyiciye bağlı olarak ona dayanılarak alınabilen
bir ikamet izni türüdür.
Aile ikamet izni
MADDE 34 – (1) Türk vatandaşlarının, 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamında olanların
veya ikamet izinlerinden birine sahip olan yabancılar ile mültecilerin ve ikincil koruma statüsü sahiplerinin;
a) Yabancı eşine,
b) Kendisinin veya eşinin ergin olmayan yabancı çocuğuna,
c) Kendisinin veya eşinin bağımlı yabancı çocuğuna, her defasında üç yılı aşmayacak şekilde aile
ikamet izni verilebilir. Ancak, aile ikamet izninin süresi hiçbir şekilde destekleyicinin ikamet izni süresini
aşamaz.
(2) Vatandaşı olduğu ülkenin hukukuna göre birden fazla eş ile evlilik hâlinde, eşlerden yalnızca birine
aile ikamet izni verilir. Ancak, diğer eşlerinden olan çocuklara da aile ikamet izni verilebilir.
(3) Çocukların aile ikamet izninde, Türkiye dışında varsa ortak velayeti bulunan anne veya babanın
muvafakati aranır.
(4) Aile ikamet izinleri, on sekiz yaşına kadar, öğrenci ikamet izni almadan ilk ve ortaöğretim
kurumlarında eğitim hakkı sağlar.
(5) En az üç yıl aile ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olanlardan on sekiz yaşını tamamlayanlar, talep
etmeleri hâlinde bu izinlerini kısa dönem ikamet iznine dönüştürebilir.
(6) Boşanma hâlinde, Türk vatandaşıyla evli yabancıya, en az üç yıl aile ikamet izniyle kalmış olmak
kaydıyla kısa dönem ikamet izni verilebilir. Ancak yabancı eşin, aile içi şiddet gerekçesiyle mağdur olduğu ilgili
mahkeme kararıyla sabit ise, üç yıllık süre şartı aranmaz.
(7) Destekleyicinin ölümü hâlinde, bu kişiye bağlı aile ikamet izniyle kalanlara, süre şartı aranmadan
kısa dönem ikamet izni verilebilir.

“Destekleyici” kavramından anlamamız gereken kişi kimdir?

Bir Türk vatandaşı destekleyici olabilir. Yani bir Türk vatandaşının yabancı eşi ve
çocukları o kişiye bağlı olarak aile ikamet izni talep edebilir. Yahut destekleyici Türk
vatandaşı olamayabilir ama sürekli bahsettiğimiz TVK m.28 kapsamında olan mavi kartlılar
olabilir. Bunlar dışında mülteciler ve ikincil koruma statüsü sahipleri destekleyici olabilir.
Şartlı mülteciler buraya dahil edilmemiştir. Türkiye’de geçerli bir ikamet izni sahibi olup en
az 1 yıldır Türkiye’de ikamet eden kişi de destekleyici olabilir.
Aile ikamet izni 3 yıl süreyle alınabiliyor fakat her halükarda alınabilecek aile ikamet
izni destekleyicinin ikamet süresini aşamaz. Tabi Türk vatandaşı ve TVK m.28’deki kişiler
bakımından böyle bir durum söz konusu değildir. Mülteci ve ikincil koruma statüsü sahibi
kimseler ve Türkiye’de ikamet izni sahibi olan bir yabancıya bağlı olarak alındıysa bu ikamet
izni onların ikamet süresini aşmayacaktır.
Aile ikamet izni belirli şartları aramaktadır. Bu şartların bazılarından bahsedelim. Bir
defa aile ikamet izninin temelinde ailenin bir arada olması düşüncesi yatar. Bu sebeple aile
üyesi olan eş ve çocuklar bundan istifade ediyor. Bu kişilerin destekleyici ile birlikte
yaşamaları gerekiyor. Aynı zamanda evlilikte bir muvazaanın olmaması gerekir. Sonradan

89
muvazaa tespit edilirse aile ikamet izni iptal edilir. Eş için 18 yaş ve birden fazla eş varsa
bunlardan birisi için öngörülüyor.
Şayet destekleyici ölürse, kısa dönem ikamet iznine geçiş imkanı sağlanıyor.
Yine destekleyicinin gerçekten kanunun gereğini yerine getirecek durumda olması
lazım.
Aile ikamet izninin şartları
MADDE 35 – (1) Aile ikamet izni taleplerinde, destekleyicide aşağıdaki şartlar aranır:
a) Toplam geliri asgari ücretten az olmamak üzere, ailedeki fert başına asgari ücretin üçte birinden az
olmayan aylık geliri bulunmak
b) Ailenin nüfusuna göre, genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak
ve tüm aile fertlerini kapsayan sağlık sigortası yaptırmış olmak
c) Başvuru tarihi itibarıyla, beş yıl içinde aile düzenine karşı suçlardan herhangi birinden hüküm
giymemiş olduğunu adli sicil kaydıyla belgelemek
ç) Türkiye’de en az bir yıldır ikamet izniyle kalıyor olmak d) Adres kayıt sisteminde kaydı bulunmak
(2) Bilimsel araştırma amaçlı ikamet izni ya da çalışma izni bulunanlar, 5901 sayılı Kanunun 28 inci
maddesi kapsamında olanlar veya Türk vatandaşlarıyla evli olan yabancılar hakkında, birinci fıkranın (ç) bendi
uygulanmaz.
(3) Türkiye’de, destekleyicinin yanında kalmak üzere aile ikamet izni talebinde bulunacak yabancılarda
aşağıdaki şartlar aranır:
a) 34 üncü maddenin birinci fıkrası kapsamında olduğunu gösteren bilgi ve belgeleri ibraz etmek
b) 34 üncü maddenin birinci fıkrasında belirtilen kişilerle birlikte yaşadığını veya yaşama niyeti
taşıdığını ortaya koymak
c) Evliliği aile ikamet izni alabilmek amacıyla yapmamış olmak
ç) Eşlerden her biri için on sekiz yaşını doldurmuş olmak
d) 7 nci madde kapsamına girmemek
(4) Türkiye’de bulunan mülteciler ve ikincil koruma statüsü sahiplerinde, bu maddenin birinci
fıkrasında belirtilen şartlar aranmayabilir.

Eğer destekleyici mülteci veya ikincil koruma sahibi söz konusuysa bu imkanları
yerine getiremeyebilir. Bu sebeple bu kişiler bakımından şartlar bir miktar es geçilebilir.
Aile ikamet izni talebinin reddi, iptali veya uzatılmaması
MADDE 36 – (1) Aşağıdaki hâllerde aile ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi bitenler
uzatılmaz:
a) 35 inci maddenin birinci ve üçüncü fıkralarında aranan şartların karşılanmaması veya ortadan
kalkması
b) Aile ikamet izni alma şartları ortadan kalktıktan sonra kısa dönem ikamet izni verilmemesi
c) Hakkında geçerli sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı bulunması
ç) Aile ikamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi
d) (Mülga: 28/7/2016-6735/27 md.)
(2) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) İkamet izninin yurt dışında kalış süresi bakımından iptaline ilişkin
usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.

3- Öğrenci İkamet İzni:

Öğrenci ikamet izni hatırlarsanız yurt içinden valiliğe yapılan başvuru ile alınabilecek
bir izindi. Öğrenci ikamet izni Türkiye’de yükseköğrenim gören yabancılara öğrenim
süresince verilmesi kabul edilmiş olan bir ikamet izni türüdür. Öğrenim programını
kapsayacak şekilde bir ikamet izni verilecektir.
Öğrenci ikamet izni
MADDE 38 – (1) Türkiye’de bir yükseköğretim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans ya da
doktora öğrenimi görecek yabancılara öğrenci ikamet izni verilir.

90
 (2) Bakımı ve masrafları gerçek veya tüzel kişi tarafından üstlenilen ilk ve orta derecede öğrenim
görecek yabancılara, velilerinin veya yasal temsilcilerinin muvafakatiyle öğrenimleri süresince birer yıllık
sürelerle öğrenci ikamet izni verilebilir ve uzatılabilir.
(3) Öğrenci ikamet izni, öğrencinin anne ve babası ile diğer yakınlarına, ikamet izni alma konusunda
hiçbir hak sağlamaz.
(4) Öğrenim süresi bir yıldan kısa ise öğrenci ikamet izni süresi öğrenim süresini aşamaz.
(5) (Ek: 28/7/2016-6735/27 md.) Kamu kurum ve kuruluşları aracılığıyla gelerek Türkiye’de öğrenim
görecek yabancılara, öğrenim süresince ikamet izni verilebilir.

Öğrencinin yakınları için bu ikamet edinilmesi imkanı sağlanmıyor.

Öğrenci ikamet izni talebinin reddi, iptali veya uzatılmaması
MADDE 40 – (1) Aşağıdaki hâllerde öğrenci ikamet izni verilmez, verilmişse iptal edilir, süresi
uzatılmaz:
a) 39 uncu maddede aranan şartların karşılanmaması veya ortadan kalkması
b) Öğrenimin sürdürülemeyeceği konusunda kanıtların ortaya çıkması
c) Öğrenci ikamet izninin, veriliş amacı dışında kullanıldığının belirlenmesi
ç) Hakkında geçerli sınır dışı etme kararı veya Türkiye’ye giriş yasağı bulunması

4- Uzun Dönem İkamet İzni:

Bu ikamet izni türü de yurt içinden alınabilir. Adı biraz yanıltıcıdır. Uzun dönem
ikamet izni 2’şer yıllık sürelerle veriliyor. Aslında süreye bağlı olmadan verilen ikamet iznini
anlamamız gerekiyor.
Uzun dönem ikamet izni
MADDE 42 – (1) Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle kalmış olan ya da Göç Politikaları
Kurulunun belirlediği şartlara uyan yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafından süresiz ikamet izni
verilir.
(2) Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri ile insani ikamet izni sahiplerine ve geçici
koruma sağlananlara, uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz.

Uzun dönem ikamet izni Türkiye’de kesintisiz olarak 8 yıl boyunca ikamet etmiş olan
kişilere veriliyor.
Uzun dönem ikamet izninin şartları
MADDE 43 – (1) Uzun dönem ikamet iznine geçişte aşağıdaki şartlar aranır:
a) Kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle Türkiye’de kalmış olmak
b) Son üç yıl içinde sosyal yardım almamış olmak
c) Kendisi veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli gelir kaynağına sahip olmak
ç) Geçerli sağlık sigortasına sahip olmak
d) Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehdit oluşturmamak
(2) Göç Politikaları Kurulunun belirlediği şartlara sahip olması nedeniyle uzun dönem ikamet izni
verilmesi uygun görülen yabancılar için birinci fıkranın (d) bendi dışındaki şartlar aranmaz.

Prensip Türkiye’de 8 yıl kesintisiz ikamet olmakla birlikte kanunda bir istisna da
öngörülmüştür. Göç Politikaları Kurulu’nun belirlediği koşulları taşıyan yabancılara da
İçişleri Bakanlığı’nın onayıyla uzun dönem ikamet izini verilebilir Burada artık 8 yıllık
kesintisiz ikamet şartına bakılmayacaktır.
Yine kanunda önemli bir sınırlama vardır; eğer kişi, uluslararası korumadan
faydalanan veya geçici korumadan faydalanan kişiyse insani ikamet izni sahibi olan
kişilerdense uzun döneme geçiş imkanı sağlanmamıştır.
Uzun dönem ikamet izni önemlidir. Diğer ikamet izni türlerinden farklı bir yerde
duruyor. Çünkü sağladığı çok önemli haklar vardır. Adeta bunlar için imtiyazlı bir durum

91
oluşturulmuş diyebiliriz. O yüzden uluslararası koruma veya geçici koruma sahiplerinin
kaldığı süreler uzun dönem ikamet izni imkanı sağlamayacaktır.
Uzun dönem ikamet izninin yarattığı imkanlar m.44’te düzenlenmiştir;
Uzun dönem ikamet izninin sağladığı haklar
MADDE 44 – (1) Uzun dönem ikamet izni bulunan yabancılar;
a) Askerlik yapma yükümlülüğü,
b) Seçme ve seçilme,
c) Kamu görevlerine girme,
ç) Muaf olarak araç ithal etme,
ve özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu
hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan
yararlanırlar.
(2) Birinci fıkradaki haklara kısmen veya tamamen kısıtlamalar getirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.

Bunların durumu TVK m.28’deki kişilere benziyor. Bizim can alıcı noktamız Türk
vatandaşlarının faydalandığı haklardan faydalanmalarıdır. Ancak tam olarak m.28
kapsamındaki mavi kartlıların durumuyla aynı değillerdir. Bu kişiler bakımından çalışma,
ikamet, taşınmaz edinme gibi konularda Türk vatandaşlarına uygulanan mevzuat
uygulanacaktır ama özel kanunlarda sadece Türk vatandaşlarına hasredilmiş olan haklardan
faydalanamayacaklardır.
Uzun dönem ikamet izninin iptali
MADDE 45 – (1) Uzun dönem ikamet izinleri;
a) Yabancının, kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturması,
b) Sağlık, eğitim ve ülkesindeki zorunlu kamu hizmeti dışında bir nedenle kesintisiz bir yıldan fazla
süreyle Türkiye dışında bulunması, hâllerinde iptal edilir.
(2) Birinci fıkranın (b) bendi kapsamında uzun dönem ikamet izni iptal edilen yabancıların, bu izni
tekrar almak üzere yapacakları başvurular ve bunların sonuçlandırılmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle
belirlenir.

5- İnsani İkamet İzni:

İnsani ikamet izni m.46’da düzenlenmiştir. Aslında bir şekilde korumaya ihtiyaç
duyulan ama diğer ikamet izni türlerine de sokulamayan durumlarda insani gerekçelerle
kişilerin Türkiye’de kalmasını yasal zemine oturtmak maksadıyla düzenlenmiş bir ikamet izni
türüdür.
İnsani ikamet izni
MADDE 46 – (1) Aşağıda belirtilen hâllerde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar
aranmadan, Bakanlığın onayı alınmak ve en fazla birer yıllık sürelerle olmak kaydıyla, valiliklerce insani ikamet
izni verilebilir ve bu izinler uzatılabilir:
a) Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda
b) Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların
Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmediğinde
c) 55 inci madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında
ç) 53 üncü, 72 nci ve 77 nci maddelere göre yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda
d) Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı
süresince
e) Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği
açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni
verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında
f) Olağanüstü durumlarda
(2) İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres
kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.

92
 Diğer ikamet izni türlerinden farklılığı; kişinin talebi olmadan resen verilebiliyor
olmasıdır.
Maddede düzenlenen hallerin bir kısmı sınır dışıyla alakalıdır. Yani öyle bazı
durumlar var ki normalde bir kişi hakkında sınır dışı etme sebepleri olmasına rağmen o kişi
hakkında sınır dışı etme kararı alınamıyor. İşte bu durumların bazılarında kişinin içinde
bulunduğu durum sebebiyle insani ikamet izni verilmesi icap ediyor. Kişi, ülkesinde bulunan
birtakım sebepler sebebiyle iade edildiğinde onur kırıcı davranış ve muamelelere maruz
kalacaksa yahut sağlığı, yaşı, hamilelik durumu veya tedavi durumu gibi hallerde kişiye insani
ikamet izni verilmesi söz konusu oluyor.

m.46 olağanüstü durumlardan da bahsediyor. Burada kapsam çok geniştir. Yani somut
olayın niteliklerine göre kişinin Türkiye’de kalması gerekiyor ama kişinin Türkiye’de kalışını
bir yasal zemine oturtamıyorsanız yani başka bir ikamet izni türüne de dahil edemiyorsanız
böyle bir durumda kişiye insani ikamet izni verilmesi söz konusu olabilir.

Bu ikamet izni türünün ilgilinin talebi olmadan resen verilebileceğini görüyoruz;

süresi 1 yıl yani birer yıllık sürelerle verilmesi söz konusu oluyor. Hatırlarsanız ülke içinde
valilik tarafından bunun değerlendirmesinin yapıldığını ve ülke içerisinde verilecek bir ikamet
izni türü olduğunu söylemiştik. Zira prensip yurt dışından başvuruydu.

6- İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni:

İnsan ticareti mağduru ikamet izni
MADDE 48 – (1) İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe duyulan
yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle iş birliği yapıp yapmayacaklarına karar
verebilmeleri amacıyla valiliklerce otuz gün süreli ikamet izni verilir.
(2) Bu ikamet izinlerinde, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmaz.
Bu ikamet izni türü de yine valilik tarafından veriliyor, başvuru gerekmeyip resen
verilebiliyor. İnsan ticareti mağduru ikamet izni insan ticareti mağduru olan veya olabileceği
yönünde ciddi şüpheler bulunan kişiyi korumaya yönelik bir ikamet izni türüdür. Bu kişiler
Türkiye’de bir destek sürecinden yararlandırılabiliyorlar. Ya bir sığınma evinde ya başka bir
kuruluşta destek programına dahil ediliyorlar. Bu kişiler yaşadıklarının etkisinden kurtulup
iyileşmeleri ve faillerin ortaya çıkarılması adına yetkili makamlarla işbirliği yapabilmeleri
için kendilerine tanınan bir imkandır.
Bu ikamet izni türü başta 30 gün süreyle verilebiliyor ama hala bir desteğe ihtiyaç söz
konusuysa altışar aylık sürelerle uzatma söz konusu oluyor. En çok da 3 yıllık bir süre için
insan ticareti mağduru ikamet izninden faydalanılabiliyor.
İnsan ticareti mağduru ikamet izninin uzatılması ve iptali
MADDE 49 – (1) İyileşme ve düşünme süresi tanımak amacıyla verilen ikamet izni, mağdurun
güvenliği, sağlığı veya özel durumu nedeniyle en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilir. Ancak, bu süreler
hiçbir şekilde toplam üç yılı geçemez.
(2) İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe bulunan yabancıların, kendi
girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının belirlendiği durumlarda ikamet izinleri iptal edilir.
Bu son bahsettiğimiz iki izin türü daha olağanüstü hallere ilişkin olup daha insani ve
kişiyi koruma gerekçelerine dayalı sebepler içeriyor.

93
 Kesintisiz İkamet
Türkiye’deki bir ikamet ne zaman kesintiye uğrayacak ne zaman kesintisiz ikamet söz
konusu olacaktır? Kanun yurt dışında bulunulan süreleri dikkate alarak bir düzenleme
yapmıştır.
İkamette kesinti
MADDE 28 – (1) Bu Kanun hükümlerinin uygulanmasında; zorunlu kamu hizmeti, eğitim ve sağlık
nedenleri hariç, bir yılda toplam altı ayı geçen veya son beş yıl içinde toplam bir yılı aşan Türkiye dışında
kalışlar ikamette kesinti sayılır. İkamet süresinde kesintisi olanların ikamet izni başvurularında veya başka bir
ikamet iznine geçişlerinde, önceki izin süreleri hesaba katılmaz.
(2) Kesintisiz ikamet izin sürelerinin hesaplanmasında, öğrenci ikamet izinlerinin yarısı, diğer ikamet
izinlerinin ise tamamı sayılır.

Eğer bir kişi yıl içerisinde toplamda 6 ayı geçecek şekilde yurtdışında bulunmuşsa;
bunun süreyi keseceği veya son 5 yıl içerisinde 1 yılı geçecek şekilde yurtdışında bulunmuş
ise ikamette kesintinin varlığından bahsedilir. Ancak kişi sağlık sebebiyle veya zorunlu bir
kamu hizmeti sebebiyle yurtdışında bulunursa bu durumlar ikamette kesinti sayılmayacaktır.

İkamette kesinti sayılmasının anlamı şudur, süre tekrar sıfırdan işlemeye başlayacaktır.
Bu bakımdan kesintiye ne zaman uğrayacağı önemlidir.

Öğrencilerin, öğrenci ikamet iznine bağlı olarak Türkiye’de kalışları bakımından bir
farklılık öngörülmüştür. Öğrenci ikamet iznine bağlı olarak kalınan sürenin, ikamet süresinin
hesaplanmasında yarısının dikkate alınabileceğidir. Yani 4 yıllık lisans programına dahil
olarak Türkiye’de öğrenci ikamet izniyle kalan bir öğrencinin 4 yıllık süreli ikamet izni;
ikamet izni süresinin hesabında 2 yıl olarak dikkate alınacaktır.

Türkiye’de ikamet izni ile kalan yabancılar bakımından “yabancılar kütüğü” adı
verilen bir kütük oluşturulması öngörülmüştür. Bu kütüğe 6 aydan daha fazla süreli kalacak
yabancılar kaydedilecek, kendilerine bir yabancı kimlik numarası verilecektir. Yabancı kişiler
yerleşim yerlerinin bulundukları nüfus müdürlüklerinde kendilerini ve kendileriyle ilgili olan
birtakım nüfus olaylarını –doğum, evlenme gibi- nüfus kütüğünün sağlıklı tutulabilmesi için
bildireceklerdir. Yani sadece nüfus kaydı Türkiye’deki Türk vatandaşları için değil ikamet
izniyle kalan yabancılar bakımından da söz konusu olmaktadır. Bunları biliniz.

Biliyoruz ki uluslararası anlaşmalar yabancıların hak ve özgürlükleri konusunda hep

devrede olacaktır; ikamet konusu da bunlardan bir tanesidir. Bu sözleşmelerde bazen haklar
karşılıklılık şartına bağlı olarak veriliyor bazen en ziyade müsaadeye mazhar millet kaydı
ilkesi yer alıyor. Birtakım kolaylıklar getirilebiliyor. Taraf devletlerin ülkesinde bulunmak
konusunda sınırlı sürelerle serbestlik tanınabiliyor yahut girişte aranan birtakım prosedürlerde
muafiyetler ve indirimler getirilebilir. Genel olarak bu yönde düzenlemeler olduğunu
söyleyebiliriz.

SINIR DIŞI ETME

Burada kişi dokunulmazlığı konusu yabancı ile vatandaş arasındaki farkın ortaya
çıktığı alanlardan bir tanesidir. Sınır dışı etme konusunda böyle bir ayrım vardır. İlk olarak
sınır dışı etme, daha sonra suçluların iadesi ve daha sonra da uluslararası korumadan
bahsedeceğiz.

94
 Sınır dışı etme; kişinin ülkenin dışına çıkarılması anlamına geliyor. Devletler bunu
ülkeleri üzerindeki egemenliklerinin bir sonucu olarak kabul etmişlerdir. Sınır dışı etme
müessesesi bugün bütün hukuklarda olan bir müessese olup bizim hukukumuzda da
düzenlenmektedir. Düzenlemelerimize baktığımızda ise bir defa Anayasamız vatandaşın sınır
dışı edilemeyeceğini belirtmiştir. Yabancıların sınır dışı edilmesi konusu da YUKK
hükümlerinde düzenlenmiştir.

Bizim kanunumuzda yabancıların menşe ülkesine, transit gideceği bir ülkeye veya
üçüncü bir devletin ülkesine sınır dışı edilebileceğinden bahsediliyor.

Kimler hakkında sınır dışı etme kararının alınabileceğini m.54 belirlemiştir.

Sınır dışı etme kararı alınacaklar
MADDE 54 – (1) Aşağıda sayılan yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınır:
a) 5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler
b) Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya
destekleyicisi olanlar
c) Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge
kullananlar
ç) Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
d) Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
e) Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
f) İkamet izinleri iptal edilenler
g) İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet
izni süresini on günden fazla ihlal edenler
ğ) Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
h) Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler
ı) Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
i) Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul
edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma
statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer
hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar
j) İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar
k) (Ek: 3/10/2016-KHK-676/36 md.) Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör
örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.
(2) (Değişik: 3/10/2016-KHK-676/36 md.) Bu maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (k) bentleri
kapsamında oldukları değerlendirilen uluslararası koruma başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü
sahibi kişiler hakkında uluslararası koruma işlemlerinin her aşamasında sınır dışı etme kararı alınabilir.

a bendinde TCK m.59’dan bahsediliyor. Bunun dışında 13-14 tane sebebin olduğunu
görüyoruz. Genel olarak bunların Türkiye’deki kamu güvenliği, kamu düzeni, kamu sağlığı
ile veya Türkiye’ye giriş, Türkiye’de ikamet, Türkiye’de çalışmaya ilişkin kuralların ihlaliyle
alakalı bazen de bazı suçlarla alakalı olduğunu görüyoruz.

m.54’e baktığımız zaman, uluslararası koruma statüsüne sahip olan kişiler bakımından
sınır dışı etme sebeplerinin özel olarak düzenlenmiş olduğunu görüyoruz. 2. fıkra uyarınca
halihazırda uluslararası koruma statüsü sahibi olanların sınır dışı edilebilecekleri söyleniyor
ve bu kişilerin belirli sebeplere dayanarak sınır dışı edilebilecekleri belirtiliyor. Uluslararası
koruma statüsü sahibi olan bir kişi şu 3 şekilde sınır dışı edilebilir;

- Terör örgütü veya çıkar amaçlı suç örgütünün üyesi, yöneticisi, destekleyicisi olma

- Uluslararası kurum ve kuruluşlarca tanımlanan terör örgütleriyle bağlantılı olduğunun

değerlendirilmesi

95
- Kamu güvenliği, kamu sağlığı, kamu düzeni bakımından tehlike teşkil eden bir durumunun
olması.

Uluslararası koruma statüsü sahibi olan kişiler; mülteciler, şartlı mülteciler ve ikincil
koruma sahibi olan kişiler. Demek ki bu kişiler bakımından sadece bu sebeplerle sınır etme
sebepleri olacaktır. Çünkü aslında diğer sınır dışı etme sebeplerine baktığımız zaman ülkeye
giriş şartlarının ihlal edilmesiyle alakalı olduğunu görüyoruz.

Uluslararası koruma işlemlerinin her aşamasında bu üç sebep bulunduğu takdirde sınır

dışı etme kararı verilmesi mümkündür. Bu üç sebeple alakalı şöyle de özel bir durum vardır;
bu üç sebebe dayanılarak alınan sınır dışı etme kararına karşı itiraz edilmesi sınır dışı etme
işleminin uygulanmasını durdurmuyor. Diğer sebeplere dayanarak kişi, sınır dışı etme
işlemine karşı itiraz etme imkanına sahiptir. İtiraz prensip olarak sınır dışı etme işleminin
uygulanmasını durdurucu etkiye sahipken bu 3 sebepte sınır dışı etme sürecinin işlemesi
durmuyor. Bu, uluslararası koruma statüsü sahibi yabancılar bakımından da diğer kişiler
bakımından da böyledir.

Geçici korumadan faydalananlar bakımından açık bir düzenleme söz konusu değildir.
Çünkü uluslararası koruma statüleri 3 tanedir. Geçici koruma ayrı bir koruma türüdür. Bu
konuda bir açık olduğunu söyleyebiliriz. Anayasa Mahkemesi bir kararında geçici korumadan
faydalanan kişilerin sınır dışı işlemine tabi olmadığı gibi bir sonuca ulaşılıyor.

Biz kimler hakkında sınır dışı etme kararının alınabileceğini gördük. Kanun m.55’te
ise haklarında sınır dışı kararı alınamayacak kişilerden söz etmiştir.
Sınır dışı etme kararı alınmayacaklar
MADDE 55 – (1) 54 üncü madde kapsamında olsalar dahi, aşağıdaki yabancılar hakkında sınır dışı
etme kararı alınmaz:
a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya
muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar
b) Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler
c) Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi
imkânı bulunmayanlar
ç) Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları
d) Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları
(2) Birinci fıkra kapsamındaki değerlendirmeler, herkes için ayrı yapılır. Bu kişilerden, belli bir adreste
ikamet etmeleri, istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunmaları istenebilir.

Hakkında sınır dışı etme kararı alınmasına neden olacak bir kişi kolluk tarafından
yakalanırsa, bu kişinin durumunun derhal valiliğe bildirilmesi gerekiyor ve valilik sınır dışı
etme kararı alma konusunda yetkili kabul edilmiştir. Valilik bu kararı ya resen alıyor ya da
Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün daha önce yapmış olduğu değerlendirme ve talimat üzerine
alıyor.

Bir defa sınır dışı etme kararının ilgiliye tebliğ edilmesi gerekiyor. Kişiye yapılan
tebliğde hakkında hangi gerekçeyle sınır dışı etme kararının verildiği ve buna ek olarak buna
itiraz usul ve sürelerinin bildirilmesi gerekiyor ki kişi sınır dışı kararına isterse itiraz
edebilsin.

Sınır dışı etme kararına kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 15 gün içerisinde idare
mahkemesine itiraz imkanı vardır. İdare mahkemesinin de 15 gün içinde karar vermesi
gerekiyor ve vereceği karar kesindir.
96
 Sınır dışı etme kararı
MADDE 53 – (1) Sınır dışı etme kararı, Genel Müdürlüğün talimatı üzerine veya resen valiliklerce
alınır.
(2) Karar, gerekçeleriyle birlikte hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya veya yasal
temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancı, bir avukat tarafından
temsil edilmiyorsa kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında
bilgilendirilir.
(3) Yabancı veya yasal temsilcisi ya da avukatı, sınır dışı etme kararına karşı, kararın tebliğinden
itibaren on beş gün içinde idare mahkemesine başvurabilir. Mahkemeye başvuran kişi, sınır dışı etme kararını
veren makama da başvurusunu bildirir. Mahkemeye yapılan başvurular on beş gün içinde sonuçlandırılır.
Mahkemenin bu konuda vermiş olduğu karar kesindir. Yabancının rızası saklı kalmak kaydıyla, dava açma
süresi içinde veya yargı yoluna başvurulması hâlinde 54 üncü maddenin birinci fıkrasının (b), (d) ve (k) bentleri
ile ikinci fıkrası kapsamındakiler hariç, yargılama sonuçlanıncaya kadar yabancı sınır dışı edilmez.
Uluslararası koruma statüsü sahiplerinin ancak sınır dışı etme sebepleri olarak
başvurabilecekleri 3 hal söz konusu ise (yukarıda gösterilmiştir) buna yapılan itiraz sınır dışı
etme işlemini durdurmayacaktır.
Dikkat edelim bu sebepler sadece uluslararası korumsa statüsü sahibi olanlar
için değil herkes için geçerliydi.

İdare mahkemesine başvurulması halinde idare mahkemesinin vereceği kararın kesin

olduğunu söyledik. Kişi hakkında sınır dışı etme kararı verildiğinde prensip; kişinin
kendisinin ülkeyi terk etmesidir. Bu sebeple kişiye bir süre veriliyor, daha doğrusu terke davet
ediliyor. Kişiye kendiliğinden ülkeyi terk etmesi için bir süre veriliyor. Terk süresi
verildiğinde sınır dışı etme kararında belirtiliyor. Bu süre 15 gün ile 30 gün arasında bir
süredir. Bu süre zarfı için kişiye bir çıkış belgesi düzenleniyor. Çıkış belgesi süresince kişinin
Türkiye’de kalabileceği anlamı çıkıyor.
Türkiye’yi terke davet
MADDE 56 – (1) Sınır dışı etme kararı alınanlara, sınır dışı etme kararında belirtilmek kaydıyla,
Türkiye’yi terk edebilmeleri için on beş günden az olmamak üzere otuz güne kadar süre tanınır. Ancak, kaçma ve
kaybolma riski bulunanlara, yasal giriş veya yasal çıkış kurallarını ihlal edenlere, sahte belge kullananlara,
asılsız belgelerle ikamet izni almaya çalışanlara veya aldığı tespit edilenlere, kamu düzeni, kamu güvenliği veya
kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlara bu süre tanınmaz.
(2) Türkiye’den çıkış için süre tanınan kişilere, Çıkış İzin Belgesi verilir. Bu belge hiçbir harca tabi
değildir. Vize ve ikamet harçları ile bunların cezalarına ilişkin yükümlülükler saklıdır.
Kişiler her zaman terke davet edilmeyebilir. Prensip kişiye süre verilerek terke davet
edilmesidir. Ancak bazı hallerin varlığında terke davetin yapılmayacağı kanunda
(m.56/1)belirlenmiştir.

Karşımıza idari gözetim diye bir kavram çıkıyor. Kanun belli hallerde hakkında sınır
dışı etme kararı verilen bir kişini idari gözetim altına alınacağından söz ediyor. Bu husus
YUKK-m.57’de düzenlenmiştir;
Bu haller aslında terke davet süresi verilmemesiyle paraleldir. Yani terke davet süresi
verilmediğinde idari gözetim altına alınma söz konusudur, diyebiliriz. O da; eğer kişinin
kaçma/kaybolma tehlikesi varsa, sahte/asılsız belge kullanmışsa, Türkiye’ye giriş-çıkış
kurallarını ihlal etmişse, kamu sağlığı, kamu güvenliği, kamu düzeni bakımından tehlike arz
eden bir hali varsa, bunlar aslında terke davet süresi verilmemesini gerektiren sebeplerdir.
Buna ilave olarak da kişi terke davet edilmiş ancak kendisine tanınan süre içinde ülkeyi terk
etmemişse kişi hakkında idari gözetim kararı alınmasını gerektiren bir sebeptir.

97
 Bazen şöyle olabiliyor; terke davet edilmeme sebepleri ile idari gözetim altına
alınmama sebeplerinin büyük ölçüde aynı olduğunu söyledik. Ama terör örgütü veya çıkar
amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi olanlar bakımından bunun ayrıca idari
gözetim altına alınma sebeplerinde ayrıca sayılmadığını görüyoruz. Bu kişilere ne terke davet
süresi verilerek ne de idari gözetim altına alınarak sınır dışı etme işlemi tatbik edilir, bu kişiler
hakkında karar verilir verilmez kolluk tarafından doğrudan sınır kapılarına götürülürler.
İdari gözetim kararı valilikçe verilir. İdari gözetim kararına da itiraz söz konusu
olabilir. İdari gözetim altına alınma kararı verilmişse buna itiraz usul ve sürelerinin de kişiye
yapılan tebligatta belirtilmesi gerekiyor. Burada kişinin sulh ceza mahkemesine itiraz imkanı
var ve sulh ceza mahkemesinin de 5 günlük bir süre içinde ivedilikle değerlendirerek karar
vermesi gerekiyor. Ancak burada sınır dışından farklı olarak idari gözetim kararına altına
alınma kararına yapılan itiraz idari gözetimin uygulanmasını durdurmuyor.
Biz sınır dışı konusuna başlarken kişi dokunulmazlığına herkesin sahip olduğunu ama
yabancı ve vatandaş bakımından kişi dokunulmazlığının farklı düzenlendiği konulardan bir
tanesinin sınır dışı etme konusunun olduğunu söyledik. Kişinin yer değiştirmesine alınan bir
kararla sebep olunuyor. İdari gözetim de bu sınır dışı etme prosedürü içinde yer alan bir
müessesedir. Ama her zaman idari gözetim kararı her sınır dışı işleminde alınmayabilir. Kişiyi
hürriyetinden yoksun bırakıyorsunuz, hakkında idari gözetim kararı alınan kişi geri gönderme
merkezi –kendi yönetmelikleri vardır- dediğimiz yerlere götürülüyor. Geri gönderme
merkezlerinde bu kişiler belli sürelerle tutuluyor.
İdari gözetim süresi maksimum 6 aydır. Alınan süre her ay valilik tarafından tekrar
kontrol edilmelidir. Valilik idari gözetimin devamına gerek var mı, kontrol edecektir. Kişi
hakkında idari gözetim kararı kaldırılabilir de. Eğer kaldırılırsa bu sefer kişiye terke davet için
süre veriliyor çünkü sınır dışı etme kararı kaldırılmadı.
İdari gözetim altına alınan kişi bakımından 6 aylık sürenin öngörüldüğünü söyledik.
Ancak bu süre eğer işlemler tamamlanamazsa, kişi işbirliği yapmadığı gerekli bilgi ve
belgeleri vermediği için tamamlanamazsa en çok bir 6 ay daha uzatılabilir. İdari gözetimin
amacı nedir; kişiyi göndermek istiyorsunuz, onu yerleştirebileceğiniz bir ülkeye göndermeye
çalışıyorsunuz ama bu arada aslında sahip olduğu tehlikeyi –kişiyi terke davet ettiğiniz zaman
kaçması, saklanması gibi- ortadan kaldırmaktır, kişiyi devletin gözetimi altında tutmuş
oluyoruz.
Hakkında sınır dışı etme kararı verilen kişiler bakımından bunun Türkiye’ye girişinin
yasaklanmasını gerektiren bir sebep olduğundan söz etmiştik. Bu husus YUKK-m.9’da
düzenlenmişti. Hakkında giriş yasağı konulacak kişilerden bir tanesi hakkında sınır dışı etme
kararı verilen kişiler idi.
Pek çok milletlerarası sözleşmede de sınır dışı etmeye ilişkin hükümler bulunduğunu
görüyoruz.
YUKK-m.4’te geri göndermeme ilkesiyle alakalı bir düzenlemedir.
Geri gönderme yasağı
MADDE 4 – (1) Bu Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya
muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri
dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.

98
 ULUSLARARASI KORUMA
Kanunumuzda 3 tane uluslararası koruma kategorisi ve ayrıca özel olarak geçici
koruma düzenlenmiştir. Uluslararası koruma kategorileri gerek şartları gerekse sonuçları
bakımından birbirinden ayrılan kategorilerdir.
- Mülteciler (m.61)
- Şartlı mülteciler (m.62)
- İkinci koruma (m.63)

 Mülteciler
Mülteciler Avrupa’da meydana gelen olaylar sebebiyle –bu husus önemlidir- kişi, ırkı,
dini, tabiyeti, belli bir toplumsal gruba aidiyeti, siyasi fikirlerinden dolayı zulme
uğrayacağından haklı olarak korkacaktır ve bu sebeple de vatandaşı olduğu ülkeyi terk etmiş
olacak ve de bu ülkenin korumasından faydalanamayacak yahut duyduğu korku sebebiyle
faydalanmak istemeyecektir. Mutlaka belli bir devletin vatandaşı olmaya gerek yoktur, yine
yukarıda saydığımız sebeplerle yine zulme uğrayacağı korkusu olduğu için daha önce ikamet
ettiği ülkeyi terk etmiş ve geri dönmek istemeyen, dönemeyen bir vatansız olacaktır.
Mülteci
MADDE 61 – (1) Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir
toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle
korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan ya da söz
konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet
ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye
statü belirleme işlemleri sonrasında mülteci statüsü verilir.

1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Duruma Dair Sözleşme’ye baktığımız zaman

vatansızların düzenlenmediğini görüyoruz. Bu bakımdan YUKK’taki tanım o sözleşmedeki
tanımı aşan niteliktedir. Yani mutlaka belirli bir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olanlar
değil vatansızlar da pekala mülteci korumasından faydalanabilir.

 Şartlı Mülteci
Şartlı mülteciye baktığımız zaman esasında burada da tanımın aynı olduğunu
görüyoruz.
Şartlı mülteci
MADDE 62 – (1) Avrupa ülkeleri dışında meydana gelen olaylar sebebiyle; ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir
toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle
korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz
konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancıya veya bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet
ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişiye
statü belirleme işlemleri sonrasında şartlı mülteci statüsü verilir. Üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar, şartlı
mültecinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.

Burada mülteciden nasıl ayıracağız, fark nedir? Bunların Avrupa dışından geliyor
olmasıdır, sadece coğrafi bir farklılık söz konusudur, şartlar aynı olduğu için mülteciler
başlığı altında söylediklerimiz burada da geçerlidir.
Böyle bir ayrımın yapılmasının çeşitli politik mülahazalardır, diyebiliriz.

99
  İkincil Koruma
İkincil koruma
MADDE 63 – (1) Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilemeyen, ancak menşe ülkesine veya
ikamet ülkesine geri gönderildiği takdirde;
a) Ölüm cezasına mahkûm olacak veya ölüm cezası infaz edilecek,
b) İşkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacak,
c) Uluslararası veya ülke genelindeki silahlı çatışma durumlarında, ayrım gözetmeyen şiddet
hareketleri nedeniyle şahsına yönelik ciddi tehditle karşılaşacak,
olması nedeniyle menşe ülkesinin veya ikamet ülkesinin korumasından yararlanamayan veya söz konusu
tehdit nedeniyle yararlanmak istemeyen yabancı ya da vatansız kişiye, statü belirleme işlemleri sonrasında
ikincil koruma statüsü verilir.

İkincil koruma; mülteci ve şartlı mülteci kategorilerinden biraz daha farklıdır, mülteci
veya şartlı mülteci olarak korunmasını gerektirecek sebepler olmayan fakat belirli sebeplerle
menşe ülkesine, vatandaşı olduğu ülkeye yahut vatansız olanlar bakımından ikamet ettiği
ülkeye dönemeyen kişiler söz konusudur.
Sebepler nedir? Ya kişi ölüm cezasına mahkum olacaktır veya geri döndüğü takdirde
işkence ve insanlık dışı muameleye tabi olacak, silahlı çatışmalar sebebiyle kendi şahsına
yönelik ciddi bir tehdit altında olacak.
Bu üç kategoride de ortak olan kişinin bir korumadan mahrum kalmasıdır. Kişi
vatandaşı olduğu veya ikamet ettiği ülkede sahip olduğu korumadan faydalanamıyor olacak.
O yüzden siz bu kişiyi uluslararası koruma altına alabileceksiniz.
Kişinin uluslararası korumadan faydalanabilmesi için kendisini kayıt ettirmesi
gerekiyor. Bu, bazen kişi, daha sınır kapılarından girerken söz konusu olabilir. Yahut
yasal/yasa dışı yollarla ülkeye girmiş kişinin talepte bulunması gerekiyor. Kişinin başvurusu
üzerine kişi kayıt ediliyor. Bu başvuru valiliklere yapılıyor. Kişi kendisini kayıt ettirdiğinde
bir kayıt belgesi veriliyor. Uluslararası koruma sürecine giren kişilere birtakım belgeler
veriliyor. İşte bunlardan bir tanesi de kayıt belgesidir. Bu kişi hakkında başvuru süreci
başlamış oluyor. Kişi hakkında artık değerlendirme yapılacaktır. Öne sürülen gerekçeler,
kendisi bakımından veya menşe ülke bakımından doğru mudur, bakılacaktır. Daha sonra
kişiye 30 gün içinde mülakat yapılacaktır. Mülakat aşamasının tamamlanmasından sonra bu
kez uluslararası koruma başvuru kimlik belgesi verilecektir. Bu belge, 6 aylık geçerlilik süresi
olan bir belge olup 6 aylık sürelerle uzatılabilir. Bu belge, kişinin başvuru işlemleri
tamamlanıncaya kadar Türkiye’de kalışına zemin teşkil etmiş olacaktır.
Kişiler giriş kurallarını ihlal etmiş ve yasa dışı yollarla giriş yapmışlarsa eğer makul
sürelerde kendilerini kayıt ettirmişlerse kendileri hakkında bir cezai işlem uygulanmayacaktır.
Kararı vermeye yetkili olan makam, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’dür. Yapılacak
değerlendirme sonucunda kişi, şartları taşıyorsa uluslararası korumaya kabul edilir. Bu karar,
kayıttan itibaren 6 ay içinde verilmelidir. Ancak bu süre prensip süredir ancak uzaması söz
konusu olabilir. Eğer başvuru kabul edilirse, mülteci, şartlı mülteci veya ikincil koruma olarak
uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik belgesi verilecektir. Bu belge yabancının kimlik
numarasını da içeren bir belge olacaktır.
Kanun, bazı kişilerin uluslararası koruma haricinde tutulacağını öngörüyor. Bu husus
m.64’te düzenlenmiştir.

100
 Uluslararası korumanın haricinde tutulma
MADDE 64 – (1) Başvuru sahibi;
a) Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışında, diğer bir Birleşmiş Milletler organı veya
örgütünden hâlen koruma veya yardım görüyorsa,
b) İkamet ettiği ülke yetkili makamlarınca, o ülke vatandaşlarının sahip bulundukları hak ve
yükümlülüklere sahip olarak tanınıyorsa,
c) Sözleşmenin 1 inci maddesinin (F) fıkrasında belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat
varsa,
uluslararası korumadan hariçte tutulur.
(2) Birinci fıkranın (a) bendine giren bir kişi hakkındaki koruma veya yardım herhangi bir nedenle sona
erdiği zaman, bu kişilerin konumları Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda alınan kararlara istinaden kesin bir
çözüme kavuşturulmadığı takdirde, bu kişiler bu Kanunun sağladığı korumadan yararlanabilir.
(3) Başvuru sahibinin, uluslararası koruma başvurusu yapmadan önce, Türkiye dışında hangi saikle
olursa olsun zalimce eylemler yaptığını düşündürecek nedenler varsa birinci fıkranın (c) bendi kapsamında
değerlendirme yapılır.
(4) Birinci fıkranın (c) bendi ile üçüncü fıkrada belirtilen suç ya da fiillerin işlenmesine iştirak eden
veya bu fiillerin işlenmesini tahrik eden kişi uluslararası korumadan hariçte tutulur.
(5) Birinci fıkranın (c) bendi ile üçüncü ve dördüncü fıkralardaki durumlara ek olarak; kamu düzeni
veya kamu güvenliği açısından tehlike oluşturduğuna dair ciddi emareler bulunan yabancı veya vatansız kişi ile
birinci fıkranın (c) bendi kapsamında olmayan, fakat Türkiye’de işlenmesi hâlinde hapis cezası verilmesini
gerektiren suç veya suçları daha önce işleyen ve sadece bu suçun cezasını çekmemek için menşe veya ikamet
ülkesini terk eden yabancı veya vatansız kişi, ikincil korumadan hariçte tutulur.
(6) Başvuru sahibinin uluslararası korumadan hariçte tutulması, hariçte tutma nedenlerinden herhangi
birinin diğer aile üyeleri için oluşmaması şartıyla, başvuru sahibinin aile üyelerinin de hariçte tutulmasını
gerektirmez.
Tabi şuna dikkat edelim; uluslararası korumadan hariç tutulma tamamen kişinin
kendisine özel sebeplerdir, diğer aile üyelerinin değerlendirilmesi ayrı yapılır.
Bazen kişinin başvurusu “kabul edilemez” başvuru olarak bulunuyor. Eğer aynı
başvurusunu yeni bir sebep olmadan ikinci defa yapmışsa kabul edilemez bir başvurudur.
Kişi, zaten uluslararası korumadan faydalandığı bir ülkeden gelmişse veya faydalanma imkanı
olan, aslında yeterli güvenlikte olan üçüncü ülkeden gelmişse yaptığı başvuru, kabul edilemez
başvuru oluyor ve uluslararası korumadan faydalandırılmıyor.
Kabul edilemez başvuru
MADDE 72 – (1) Başvuru sahibi;
a) Farklı bir gerekçe öne sürmeksizin aynı başvuruyu yenilemişse,
b) Kendi adına başvuru yapılmasına muvafakat verdikten sonra, başvurunun herhangi bir aşamasında
haklı bir neden göstermeksizin veya başvurunun reddedilmesinin ardından farklı bir gerekçe öne sürmeksizin
ayrı bir başvuru yapmışsa,
c) 73 üncü madde kapsamında olan ülkeden gelmişse,
ç) 74 üncü madde kapsamında olan ülkeden gelmişse, başvurusunun kabul edilemez olduğuna ilişkin
karar verilir.
(2) Birinci fıkrada belirtilen durumların, değerlendirmenin herhangi bir aşamasında ortaya çıkması
hâlinde değerlendirme durdurulur.
(3) Başvurunun kabul edilemez olduğuna ilişkin karar, ilgiliye veya yasal temsilcisine ya da avukatına
tebliğ edilir. İlgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri
hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.

Özel birtakım hallerinde varlığı söz konusu olursa başvuruda bulunan kişi hakkında
ayrıca bir idari gözetim kararı verilir. Bu husus YUKK-m.68’de belirlenmiştir.
Başvuru sahiplerinin idari gözetimi
MADDE 68 – (1) Başvuru sahipleri, sadece uluslararası koruma başvurusunda bulunmalarından
dolayı idari gözetim altına alınamaz.
(2) Başvuru sahiplerinin idari gözetim altına alınması istisnai bir işlemdir. Başvuru sahibi sadece
aşağıdaki hâllerde idari gözetim altına alınabilir:

101
 a) Kimlik veya vatandaşlık bilgilerinin doğruluğuyla ilgili ciddi şüphe varsa, bu bilgilerinin tespiti
amacıyla
b) Sınır kapılarında usulüne aykırı surette ülkeye girmekten alıkonulması amacıyla
c) İdari gözetim altına alınmaması durumunda başvurusuna temel oluşturan unsurların
belirlenemeyecek olması hâlinde
ç) Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehlike oluşturması hâlinde
(3) İdari gözetimin gerekip gerekmediği bireysel olarak değerlendirilir. İkinci fıkrada belirtilen
hâllerde; idari gözetim altına alınmadan önce, 71 inci maddede belirtilen ikamet zorunluluğu ve bildirim
yükümlülüğünün yeterli olup olmayacağı öncelikle değerlendirilir. Valilik, idari gözetim yerine başka usuller
belirleyebilir. Bu tedbirler yeterli olmadığı takdirde, idari gözetim uygulanır.
(4) İdari gözetim kararı, idari gözetim altına alınma gerekçelerini ve gözetimin süresini içerecek şekilde
idari gözetim altına alınan kişiye veya yasal temsilcisine ya da avukatına yazılı olarak tebliğ edilir. İdari gözetim
altına alınan kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu ve itiraz usulleri hakkında kendisi
veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.
(5) Başvuru sahibinin idari gözetim süresi otuz günü geçemez. İdari gözetim altına alınan kişilerin
işlemleri en kısa sürede tamamlanır. İdari gözetim, şartları ortadan kalktığı takdirde derhâl sonlandırılır.
(6) İdari gözetimin her aşamasında, kararı alan makam tarafından, idari gözetim sonlandırılarak, 71
inci maddede belirtilen yükümlülüklerin veya başka tedbirlerin yerine getirilmesi istenebilir.
(7) İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetime karşı sulh ceza
hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili
sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza
hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim
şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.
(8) İkinci fıkra uyarınca idari gözetim altına alınan kişi, usul ve esasları yönetmelikle belirlenmek üzere
ziyaretçi kabul edebilir. İdari gözetim altına alınan kişiye yasal temsilcisi, avukat, noter ve Birleşmiş Milletler
Mülteciler Yüksek Komiserliği görevlileriyle görüşme imkânı sağlanır.

Kişi hakkında idari gözetim kararı alma tek yol değildir, başka tedbirler de söz konusu
olabilir. Kişinin belirli bir yerde belirli ilin sınırları içinde ikamet etmesi gibi bir zorunluluk
getirilebilir yahut belirli dönemlerde belirli dönemlerde kendisi ile ilgili bildirimde bulunması
gibi zorunluluklar getirilebilir. İşin hakkında değerlendirme yapılana kadar böyle usuller söz
konusu olabilir.

Uluslararası koruma statüsü kabul edilen kişiye uluslararası koruma statüsü sahibi
kimlik belgesi veriliyor.
Uluslararası koruma başvuru sahibi kimlik belgesi
MADDE 76 – (1) Mülakatı tamamlanan başvuru sahibine ve varsa birlikte geldiği aile üyelerine,
uluslararası koruma talebinde bulunduğunu belirten ve yabancı kimlik numarasını içeren altı ay süreli
Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi düzenlenir. Başvurusu sonuçlandırılamayanların kimlik
belgeleri altı aylık sürelerle uzatılır.
(2) 72 nci ve 79 uncu maddeler kapsamında olanlar ile bunların aile üyelerine kimlik belgesi verilmez.
(3) Kimlik belgesinin şekli ve içeriği Genel Müdürlükçe belirlenir.
(4) Kimlik belgesi, hiçbir harca tabi olmayıp ikamet izni yerine geçer.

Uluslararası koruma statüsü denilince biz 3 kategoriyi hatırlıyoruz. Mültecilere 3

yıllığına bu belge veriliyordu, şartlı mülteci ve ikincil koruma sahipleri için de 1 yıllığına bu
belge veriliyordu. Mültecilere ayrıca ülkeye girişte aranılan belgelerden, pasaport yerine
geçen belgelerden seyahat belgesi veriliyordu. Mültecilerin durumu gereği kendi ülkelerinden
pasaport alması mümkün olmayacağından 1951 tarihli sözleşmede öngörülmüş olan ayrıca bir
seyahat belgesi veriliyor.

Şartlı mülteci ve ikincil koruma sahiplerine de yine Türkiye’ye giriş kısmında

bahsettiğimiz yabancılara mahsus damgalı pasaport verilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin

102
yabancılara da pasaport verdiğini söylemiştik. Yabancılara mahsus pasaport, ikincil koruma
sahibi olanlar ve şartlı mülteci olanlara hatta vatansızlara da veriliyordu.

Uluslararası koruma statüsü süreli olarak veriliyor. Sürelerin “mülteciler bakımından 3

yıl, diğerlerinde 1 yıl- sonunda değerlendirme yapılacaktır. Eğer şartları hala taşıdıkları
düşünülüyorsa bu statülerin devamına karar verilecektir. Ancak bu statülerin sona ermesi de
söz konusu olabilecektir.

Hangi hallerde uluslararası koruma statüsünün sona ereceğinden de bahsedelim.

YUKK-m.85’te bu husus düzenlenmiştir.
Uluslararası koruma statüsünün sona ermesi
MADDE 85 – (1) Uluslararası koruma statüsü sahibi kişi;
a) Vatandaşı olduğu ülkenin korumasından kendi isteğiyle tekrar yararlanırsa,
b) Kaybettiği vatandaşlığını kendi isteğiyle tekrar kazanırsa,
c) Yeni bir vatandaşlık kazanmışsa ve vatandaşlığını kazandığı ülkenin korumasından yararlanıyorsa,
ç) Terk ettiği veya zulüm korkusuyla dışında bulunduğu ülkeye kendi isteğiyle tekrar dönmüşse,
d) Statü verilmesini sağlayan koşullar ortadan kalktığı için vatandaşı olduğu ülkenin korumasından
yararlanabilecekse,
e) Vatansız olup da, statü verilmesine yol açan koşullar ortadan kalktığı için önceden yaşadığı ikamet
ülkesine dönebilecekse, uluslararası koruma statüsü sona erer.
(2) Birinci fıkranın (d) ve (e) bentlerinin incelenmesinde, statü verilmesine neden olan şartların ortadan
kalkıp kalkmadığı veya önemli ve kalıcı bir şekilde değişip değişmediği göz önünde bulundurulur.
(3) İkincil koruma statüsü verilmesine neden olan şartlar ortadan kalktığında veya korumaya gerek
bırakmayacak derecede değiştiğinde de statü sona erer. İkincil koruma statüsü verilmesini gerektiren şartlardaki
değişikliklerin önemli ve kalıcı olup olmadığı göz önünde bulundurulur.
(4) Birinci ve üçüncü fıkralarda belirtilen şartların ortaya çıkması hâlinde, statü yeniden
değerlendirilebilir. Bu kişiye, statüsünün yeniden değerlendirildiği ve nedenleri yazılı olarak bildirildikten
sonra, statüsünün devam etmesi gerektiğine ilişkin nedenlerini sözlü veya yazılı şekilde sunabilmesine fırsat
verilir.
(5) Maddi gerekçelerini ve hukuki dayanaklarını içeren sona erme kararı, ilgiliye veya yasal
temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. İlgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu,
itiraz usulleri ve süreleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.

Bütün bunları aslında ezberlemeniz gerekmiyor. Siz bir kişiye gereklilik dolayısıyla
koruma tanıdınız. Artık bu ihtiyaç söz konusu değilse ve biz bu durumu tespit edebiliyorsak o
zaman uluslararası korumanın süresi dolmamış olsa bile sona ermesi gerekecektir.
Bazen uluslararası korumanın iptali söz konusu olabilir. İlgili hükme bakalım;
Uluslararası koruma statüsünün iptali
MADDE 86 – (1) Uluslararası koruma statüsü verilen kişilerden;
a) Sahte belge kullanma, hile, aldatma yoluyla veya beyan etmediği gerçeklerle statü verilmesine neden
olanların,
b) Statü verildikten sonra, 64 üncü madde çerçevesinde hariçte tutulması gerektiği anlaşılanların,
statüsü iptal edilir.
(2) Maddi gerekçelerini ve hukuki dayanaklarını içeren iptal kararı, ilgiliye veya yasal temsilcisine ya
da avukatına tebliğ edilir. İlgili kişi bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa kararın sonucu, itiraz usulleri ve
süreleri hakkında kendisi veya yasal temsilcisi bilgilendirilir.

Uluslararası koruma kararının reddine veya iptaline karşı kişinin idari yargıya başvuru
imkanı vardır. 30 günlük bir süre öngörülmüş olup idare mahkemesine başvuru
yapılabilecektir.

103
 Uluslararası Koruma Statüsü Sahiplerinin Hakları
Bir defa uluslararası koruma statüsünden faydalanan kişiler karşılıklılık şartından muaf
olacaktır. Yine YUKK-m.89’da birçok haktan ve yükümlülükten bahsedilmiştir. Altını
çizelim ki m.89’da belirtilen hak ve yükümlülükler sadece uluslararası koruma statüsü
sahipleri bakımından değil uluslararası korumaya başvuran kişiler bakımından da söz konusu
olacaktır.
Uluslararası koruma sebebiyle kişinin sahip olduğu haklar bir Türk vatandaşından
daha geniş anlaşılacak şekilde yorumlanamaz. YUKK böyle bir prensibi kabul etmiştir.
Yardım ve hizmetlere erişim
MADDE 89 – (1) Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişi ve aile üyeleri,
ilköğretim ve ortaöğretim hizmetlerinden faydalanır.
(2) Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden ihtiyaç sahibi olanların, sosyal
yardım ve hizmetlere erişimleri sağlanabilir.
(3) Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden;
a) Herhangi bir sağlık güvencesi olmayan ve ödeme gücü bulunmayanlar, 31/5/2006 tarihli ve 5510
sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine tabidir. Genel sağlık sigortasından
faydalanacak kişilerin primlerinin ödenmesi için Genel Müdürlük bütçesine ödenek konulur. Primleri Genel
Müdürlük tarafından ödenenlerden ödeme güçlerine göre primin tamamı veya belli bir oranı talep edilir.
b) Sağlık güvencesi veya ödeme gücünün bulunduğu veya başvurunun sadece tıbbi tedavi görmek
amacıyla yapıldığı sonradan anlaşılanlar, genel sağlık sigortalılıklarının sona erdirilmesi için en geç on gün
içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir ve yapılan tedavi ve ilaç masrafları ilgililerden geri alınır.
(4) İş piyasasına erişimle ilgili olarak;
a) Başvuru sahibi veya şartlı mülteci, uluslararası koruma başvurusu tarihinden altı ay sonra çalışma
izni almak için başvurabilir.
b) Mülteci veya ikincil koruma statüsü sahibi, statü almasından itibaren bağımlı veya bağımsız olarak
çalışabilir. Yabancıların çalışamayacağı iş ve mesleklere ilişkin diğer mevzuatta yer alan hükümler saklıdır.
Mülteci veya ikincil koruma statüsü sahibi kişiye verilecek kimlik belgesi, çalışma izni yerine de geçer ve bu
durum kimlik belgesine yazılır.
c) Mülteci ve ikincil koruma statüsü sahibinin iş piyasasına erişimi, iş piyasasındaki durum ve çalışma
hayatındaki gelişmeler ile istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik şartların gerekli kıldığı hâllerde, belirli bir
süre için, tarım, sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek, iş kolu veya mülki ve coğrafi alan itibarıyla
sınırlandırılabilir. Ancak, Türkiye’de üç yıl ikamet eden veya Türk vatandaşıyla evli olan ya da Türk vatandaşı
çocuğu olan mülteci ve ikincil koruma statüsü sahipleri için bu sınırlamalar uygulanmaz.
ç) Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerin çalışmasına ilişkin usul ve esaslar,
Bakanlığın görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenir.
(5) 72 nci ve 79 uncu maddelerde sayılanlar hariç olmak üzere, muhtaç olduğu tespit edilen başvuru
sahibine, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlığın belirleyeceği usul ve esaslar çerçevesinde
harçlık verilebilir.

Önemli bir husus, çalışma hakkı bakımından sağlanan imkanlardır. Uluslararası

koruma statüsü sahibi olmanın özellikle mülteciler ve ikincil koruma sahipleri bakımından
çeşitli imkanlar sağladığını söyleyebiliriz. Bir kere, uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik
belgesinin aynı zamanda ikamet izni yerine geçtiğini söyleyelim. Bunun dışında mülteciler ve
ikincil koruma sahipleri bakımından aynı zamanda çalışma izni yerine geçiyor. Mülteciler ve
ikincil koruma statüsü sahipleri ister bağımlı olarak ister bağımsız olarak Türkiye’de çalışma
izni almaksızın çalışabilirler. Bağımsız çalışma derken; kendi işvereni olmaksızın çalışmadır.
Tabi ki mevzuatta aranan şartların sağlanması gerekiyor ama ayrıca bir izne gerek yoktur.
Henüz görmedik ama yabancıların Türkiye’de çalışması prensip olarak çalışma izni
almalarına bağlıdır. Demek ki bu kişiler bundan muaftırlar. Ancak pek tabii bunların
çalışacakları meslekler, sektörler, coğrafi bakımdan, kota vs. getirilerek sınırlandırılabilir.
Ancak eğer kişi eğer Türk vatandaşı ile evliyse, 3 yıldan daha uzun bir süredir Türkiye’de

104
kalıyorsa, bir Türk vatandaşı çocuğu varsa bu gibi durumlarda o sınırlandırmaların bu kişiler
bakımından uygulanmayacağı kabul edilmiştir.
Şartlı mülteciler de Türkiye’de çalışabilirler ancak bu kişilerin çalışma izni almaları
gerekir. Şartlı mülteciler gibi başvuru sahipleri de -bir kişi uluslararası korumaya başvurdu,
diyelim ki mülteci olması söz konusu, çalışma izninden muaf olarak çalışabilmesi için bu
statüyü kazanması lazım- başvuru aşamasında çalışma izni alarak çalışabilirler. Bu kişiler ilk
başvurudan 6 ay sonra çalışma izni için başvuruda bulunabilirler.
Birtakım yükümlülüklerin de olduğunu söyledik. Kendileriyle ilgili her türlü bilgiyi
(doğum olayları, adres olayları vs.) ve değişiklikleri bildirmekle yükümlüdürler. Aynı
zamanda kendilerine sağlanan hizmetlerden de iyiniyetle istifade etmeleri gerekiyor eğer
haksız bir şekilde istifade ederlerse yapılan harcamaların giderleriyle sorumlu olacaklardır.
Uluslararası korumayı böylece bitirmiş olduk. Geçici korumaya gelelim.

GEÇİCİ KORUMA
Yılın başından beri bahsettiğimiz üzere geçici koruma kanunda kabul edilmiş
uluslararası koruma statülerinden biri olmayıp ayrıca ve özel olarak düzenlenmiş bir alandır.
Bunların hukuki rejimi ayrıdır.
Bu koruma kategorisi Suriye’den gelen kişiler için oluşturulmuş özel bir kategoridir.
Kimlerin bu korumadan faydalanacağından bahsedelim.
Kanun bunun tanımını yapmıştır. YUKK-m.91’de düzenleme söz konusudur.
Yönetmelikte de daha detaylı düzenlemeler mevcuttur.
Geçici koruma
MADDE 91 – (1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici
koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma
sağlanabilir.
(2) Bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den çıkışlarında
yapılacak işlemler, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirlerle ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar
arasındaki iş birliği ve koordinasyon, merkez ve taşrada görev alacak kurum ve kuruluşların görev ve
yetkilerinin belirlenmesi, Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.

İlk olarak bu kişiler ülkesinden ayrılmaya zorlanmış ve ayrıldığı ülkesine geri

dönemeyen kişilerdir. Acil ve geçici koruma amacıyla kitlesel olarak veya kitlesel kalabalığın
içinde bireysel olarak sınırlarımıza gelmiş kişilerdir.
Geçici korumanın ayırt edici olan tarafı kitlesellik, kitlesel bir gelişin söz konusu
olmasıdır. Zaten bu özel statünün yaratılmasının altındaki sebep de budur. Eğer daha önce
kişi, şartlı mülteciyse bu geçici koruma mevzuatının yürürlüğe girmesinden önce zaten
mültecilikten faydalanan bir kişi ise bu kişilerin statüsü devam edecektir. Ancak artık geçici
koruma mevzuatından itibaren Suriye’den gelecek kişiler bakımından Suriye’den gelen kişiler
bakımından gündeme gelecek statü geçici koruma statüsüdür.
Diğer uluslararası koruma statüsü hallerinde başvurunun kabul edilemeyeceği ya da
uluslararası korumanın haricinde tutulmayı gerektiren sebepler burada da söz konusudur. Ağır
suçlar, ciddi suçları, terör suçları işlediği düşünülen bir kişiyse ya da Mültecilerin Hukuki
Durumuna Dair Sözleşme’de kabul edilmiş bazı suçları –soykırım suçu, barışa karşı suçlar,
insanlığa karşı suçlar- işleyen kişiler geçici korumadan faydalanamayacaktır. Yahut
105
uluslararası korumada aynı şekilde düzenlenmiş diğer bir hal olan işlenen suçun cezasını
çekmemek için geldiği tespit edilen kişi bu korumadan faydalanamayacaktır.
Bu kişilerin işlemleri Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülüyor. Geçici
korumayı veren makam ise yine valiliktir. Geçici koruma altına alınan kişilere geçici koruma
sahibi kimlik belgesi veriliyor. Be belge sadece Türkiye’de kalış hakkı sağlıyor. Diğer
uluslararası koruma türlerinde uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik belgesi ikamet izni
yerine de geçiyordu ve Türkiye’de ikamet izninin sağladığı imkanları sağlıyordu. Fakat geçici
koruma altına alanlara verilen kimlik belgesi ikamet izni yerine geçmiyor. Geçici koruma
kimlik belgesiyle Türkiye’de geçirilen süreler ikamet sürelerinin toplamında dikkate alınıyor.
Ayrıca geçici koruma kimlik belgesi alan kişiler bakımından bu belge çalışma izni yerine
geçmiyor. Geçici koruma sağlananların çalışmasına yönelik bir yönetmelik de söz konusudur
ancak bu kimlik belgesi, çalışma izni yerine geçmediğinden ayrıca çalışma izni de almaları
gerekmektedir.
İkamet izninden muafiyet hallerinden bir tanesi de çalışma izni almaktır. Siz,
Türkiye’de çalışma izni alarak gelmiş bir kişiyseniz ayrıca ikamet izni almanıza gerek yoktu.
Ama geçici koruma altındakiler bakımından bunlar çalışmak için çalışma izni almalıdırlar.
Çalışma izni almaları halinde bu çalışma izni ikamet izni yerine geçmeyecek, ikamet süresi
bakımından dikkate alınmayacaktır.
Geçici koruma statüsü sahibi olan kişiler çalışma izni alarak çalışabiliyorlar. Ancak
Bakanlar Kurulu bunların çalışacakları iş kollarını, coğrafi alanları sınırlandırabiliyor. Aynı
zamanda istihdam konusunda kota koyabiliyor. Yönetmelikte yer alan bir hükme göre bir
işyerinde çalışan Türk vatandaşları sayısının %10’u geçemeyeceği öngörülüyor.
Barınma merkezlerinden de bahsedelim. İlk başta geçici koruma altına alınacak olan
kişiler kendilerini kaydettirdiklerinde barınma merkezlerine sevki yapılıyor.

SUÇLULARIN İADESİ
Suçluların iadesi konusu da yabancılar arasındaki kişi dokunulmazlığı ayrımın ortaya
çıktığı hallerden bir tanesidir. Sadece yabancılar için kabul edilen bir kurumdur. Mevzuatta
düzenlenmiştir. Burada hem Türkiye’den yapılacak olan iade talepleri hem de Türkiye’ye
yapılacak iadeler konusu düzenlenmiştir. Türkiye’nin iadesi usulü düzenlenmiştir. Türkiye ne
gibi suçlarda iade yapacaktır bunu görüyoruz. Biz Türkiye’den yapılacak yabancıların iadesi
üzerinde duracağız.

Suçluların iadesi kurum olarak ne anlama gelir? Bir kişi, suç teşkil eden bir fiili
gerçekleştirmiş ve bu fiil de belirli bir devletin yargı yetkisi dahilindedir. Söz konusu fiili
gerçekleştiren kişi, o devletin ülkesinde değil de başka bir devletin ülkesindeyse, bu fiilden
dolayı kişi hakkında yargılama faaliyetinin yürütülebilmesi için veya yargılaması zaten
yapılmış ve hakkında hüküm verilmiş olan kişinin hükmünün infazının yapılabilmesi için
işletilen kurumdur. Kişi hakkında ülkesinde bulunduğu devletten iade talep edilir. Aslında
kavram olarak bakıldığında suçluların geri gönderilmesi, geri verilmesi veya suçluların iadesi
kavramları kullanılıyor. Ama bu aşamada kişi henüz suçlu olmamış olabilir. Yani hakkında
verilmiş bir mahkumiyet kararı olmayabilir. Kişi sanık konumunda olabilir. Ama yine de tam
örtüşmese de kavram olarak bunlar kullanılmaktadır.

106
 Cezai konulardaki Uluslararası Adli İşbirliği Kanunu’nda düzenlenmiş bir konudur.
Tabi ki milletlerarası sözleşmelerle de düzenlenmiş olabilir. Buralarda da hükümlerin
olduğunu görüyoruz. Özellikle suçluların iadesine dair bir Avrupa sözleşmesi vardır. Türkiye
de bu sözleşmeye taraftır. Sözleşmenin kapsamına giren hallerde sözleşme uygulanması
esastır. Bunun dışında ikili sözleşmelerde de – bu konuda yapılmış adli işbirliği
sözleşmelerinde – bu konuyla ilgili hükümler sevk edilmiş olabilir.

Bizim mevzuatımızdaki durum nasıldır?

Suçluların iadesinde temel prensip, vatandaş iade edilemez prensibidir. Bunun sadece
bir istisnası vardır: Uluslararası Ceza Divanı’na taraf olmanın getirdiği yükümlülükler.
Uluslararası Ceza Divanı bir ulusal yardım merkezi değildir. Suçluların iadesinde bir kişinin
başka bir devlete iadesi söz konusudur. Yargılanmak üzere verilmiş olan cezanın infazı
içindir. Yani ulusal bir yargı sistemine iadesi söz konusu oluyor. Halbuki uluslararası ceza
divanı zaten ulusal bir sistem değildir, uluslararası bir sistemdir. Burada tabi ki gerçek kişiler
yargılanır. Kişilerin birtakım suçlardan dolayı – barışa karşı suçlar, insanlığa karşı suçlar,
soykırım suçu, savaş suçu gibi kategorilerde – ceza yargısı yapılır. Bu birtakım özel suçlar söz
konusu olduğunda buraya taraf olmanın verdiği yükümlülük, vatandaşın dahi o divana
gönderilmesidir. Bunu bir kenara bıraktığınızda prensip olan vatandaşın iade
edilemeyeceğidir.

Suçlunun iade edilebilmesi için birtakım şartların olması gerekiyor. Kanunumuz bunu
bu şekilde düzenlemiştir. Bazı hallerde suçluların iadesini engelleyen birtakım durumlar söz
konusudur.

(1) Bir kere fiil, Türk kanunlarına göre suç değilse bu iadeye engel bir sebeptir.
(2) Düşünce suçu, siyasi suç veya sırf askeri bir suç ise bu bir iadeye engel sebeptir.
Burada sadece sırf askeri nitelikte suçlardan bahsediyoruz.
(3) Eğer suç Türkiye devletinin güvenliği aleyhine işlenmiş bir suç ise yine iade
gerçekleşmeyecektir.
(4) Suçtan zarar gören TC devleti, bir Türk vatandaşı/vatandaşları, Türk tüzel kişiliği ise
bu durumda da suç iadeye tabi değildir.
(5) Türkiye’nin yargı yetkisine giren bir suç ise iadeye engeldir.
(6) Zamanaşımı ya da affa uğramış bir suç ise iade olmaz.
(7) Türkiye’de daha önce aynı fiile alakalı olarak bir mahkumiyet ya da beraat kararı
verilmişse bu da iadeye tabi bir suç değildir.
(8) Ölüm cezasını gerektiren bir suç ise ya da verilmiş olan ceza ölüm cezası ise bu da
iadeye tabi değildir. Kişi bu durumda iade edilmeyecektir. Sadece te bir halde iade söz
konusu olabilir. Eğer iadeyi talep eden devlet, ölüm cezası verilmeyeceğine ya da
verilmiş olan ölüm cezasının infaz edilmeyeceğine dair bir taahhütte bulunursa ancak
bu halde iade söz konusu olabilir.
(9) Bunlar dışında biraz da kişiye özel, takdiri sebepler de söz konusu olabilir. Kişi 18
yaşının altındaysa veya Türkiye’de bir aile yaşantısı varsa yani iadesi aile ilişkileri
açısından çok ağır neticeler doğuracak durumdaysa tamamen kişiler duruma bakılarak
verilecek kararla iadeden kaçılabilecektir.
(10) Eğer kişinin ırkı, dini, dili, tabiiyeti, belirli, bir toplumsal gruba aidiyeti veya siyasi
görüşlerinden dolayı – suç bununla alakalı olmayabilir.- aslında kovuşturulacağına ya
da hakkında verilen suçun infaz edileceğine dair hakkında ciddi bir kanaat varsa bu
107
 durumda da bu iadeye engel bir durum olacaktır. İşkence edileceği ya da onur kırıcı
cezaya maruz kalacağına ilişkin bir kuvvetli şüphe varsa bu da engel sayılacaktır.
Yani prensip olan adi suçların iadesidir. Çünkü siyasi suçluların, düşünce suçlularının
zaten iadesi mümkün değil. Ama adi suçlarda bile eğer sırf bu sebepler yüzünden kişinin
kovuşturulacağına veya hükmün infaz edileceğine dair bir durum söz konusu ise yine iade
gerçekleşmeyecektir.

Cezanın miktarı ile alakalı sınırlamalar vardır.

Birden fazla devlet, aynı suçtan dolayı kişinin iadesini talep ediyor olabilir. Farklı
suçlardan dolayı da olabilir. Bu durumda bizim iade konusundan yetkili olan makamımız olan
Adalet Bakanlığı, hangi devlete iadenin gerçekleşeceğine karar verecektir.

Bizim hukukumuzda iade konusunda karar vermeye yetkili olan yer kişinin bulunduğu
yerdeki ağır ceza mahkemesidir. İade şartlarını değerlendirir. Eğer bu yer tespit edilemiyorsa
her halükarda Ankara Ağır Ceza Mahkemesi iade talebini değerlendirecektir. Süreci
cumhuriyet başsavcısı talepte bulunarak başlatıyor. Kararı da ağır ceza mahkemesi veriyor.
Karara karşı yargı yolları açık. Ama iadeye karar verilmesi halinde kararın uygulanabilmesi
için kesinleştiğinde Başbakanlığın onayından geçmesi gerekir. Öncelikle Adalet Bakanlığının
da teklif etmesi gerekiyor. Adalet Bakanlığının da Dışişleri ve İçişleri Bakanlığının görüşünü
alması gerekiyor.

Kanunda rızaya dayalı olan iade usulü düzenlenmiş.

Rızaya dayalı iade usulü
MADDE 17- (1) Kişi, iadeye rıza göstermesi hâlinde normal iade usulü uygulanmadan talep eden
devlete iade edilebilir.
(2) Ağır ceza mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanununda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya
dayalı iadenin mahiyeti ve hukukî sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği
sorulur.
(3) Mahkeme, kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmesi üzerine bu Kanun ve Türkiye’nin taraf
olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir. Bu
karara karşı itiraz yoluna başvurulabilir. Kararın kesinleşmesi hâlinde iade evrakı Merkezî Makama gönderilir.
(4) Rızaya dayalı iade usulü uygulanarak verilen iade kararının yerine getirilmesi, Merkezî Makamın
onayına bağlıdır.

Bu durumda yalnızca Adalet Bakanlığının kararı onaylamasıyla beraber kişinin iadesi

söz konusu olabilecektir.

Kişi ancak iadesi istenen suçtan dolayı yani hangi suçtan iadesi talep edilmişse bu
suçla ilgili yargılama ya da verilmiş cezanın infazı söz konusu olabilecektir. İadeden sonra
başka suçlar işlemişse ayrıdır. Ancak o döneme kadar olan suçlar bakımından talepte
bulunulmuş suç/suçlar bakımından yargılama yapılması ya da infaz yapılması mümkündür.

Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi

Aslında çok paralel hükümler vardır. 1957 tarihli bir sözleşmedir. Bu sözleşmede yine
ilkeyi görüyoruz: Vatandaş, iade edilmez.

Suçun niteliğine dair birtakım şartlar öngörülmüş.

108
(1) Bir kere yine siyasi suçların iade edilemeyeceği öngörülmüş. Devlet başkanının ve aile
fertlerinin hayatına kast etmek siyasi saikle yapılmış olsa bile iade edilir. Bunu adi suç
saymış. Bir suçun siyasi suç olup olmadığı her ülkenin kendi kanununa göre belirlenir.
Ancak devlet başkanı veya ailesinin hayatına kast suçu, o devletin kanunlarında siyasi
suç olarak yer alıyorsa bile sözleşmeye taraf olmanın gerekliği dolayısıyla söz konusu
devlet artık bu suçu siyasi sayamayacaktır.
(2) Adi suçlarda yine kişinin yine dini, ırkı, siyasi görüşleri vb. dolayısıyla kişilerin
cezalandırılacağı anlamını taşıyan bir yargılama veya ceza verme söz konusu olacaksa
iade söz konusu olmayacaktır.
(3) Sırf askeri nitelikteki suçlar iadeye tabi olmayacaktır.
(4) Mali suçlar iadeye tabi değildir. Ancak taraflar özel olarak kararlaştırmışlarsa iadeye
tabi olacaktır.
(5) Zamanaşımına uğramış olma iadeye engeldir.
(6) İadeyi talep eden devlette suç, ölüm cezasını gerektiriyorsa iadeye engeldir. Ama
kendisinden iade istenen ülkede böyle bir ceza yoksa ancak bir güvence verilmesi
şartıyla iade söz konusu olur.
(7) Suç kısmen ya da tamamen kendisinden iade talep edilen devlette işlenmişse - onun
yargı alanına giriyordur ya da o devlette takibat yapılmıştır – bu durumlarda yine
iadeye engeldir.

YABANCILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ

Yabancıların Basın Özgürlüğü

Basın özgürlüğü konusunda tüm hak ve sınırlamalar, Anayasa’daki düzenlemeler
bakımından vatandaş ve yabancı ayrımı söz konusu değildir. Vatandaş ve yabancı konusu
ortak düzenlenmiştir.

 Yabancılar süreli yayın sahibi olabilirler. Türkiye’de belirli aralıklarla çıkan gazete,
dergi gibi yayınların sahibi olabilirler.
 Türkiye’deki bir süreli yayının sorumlu müdürü olabilirler. Eskiden izne tabiydi.
Bir yabancının Türkiye’deki bir süreli yayının sorumlu müdürü olması izne tabiydi.
Karşılıklık şartı ve söz konusu kişinin Türkiye’de ikamet etmesi şartı aranıyor.
 Türkiye içinde veya dışında basılan süreli/süresiz yayınlar Türkiye’de
yayımlanabilir. Ama bazı suçları içermesi halinde bunların satışının ve
dağıtılmasının yasaklanması söz konusu olabilir.
 Matbaalar Kanunu’nda bir engel yoktur. Yabancılar matbaa kurabilirler.
 Radyo Televizyonların Kuruluşu ve Yayını Hakkında Kanun, yabancıların hak ve
özgürlüklerini sınırlandırmıştır.
 Yabancı gerçek ve tüzel kişiler, Türkiye’de yerleşik radyo ve televizyon
kuramazlar. Bu açık bir şekilde düzenlenmiştir. Sadece sermayesi %50’yi
geçmeyecek şekilde bir ortaklıkları söz konusu olabilir. Yine bu tip şirketlerin genel
kurullarında, yönetim organlarında yabancıların çoğunlukta olmaması gerekiyor.
Yarıdan az olmalıdır.
Bu sınırlamalarla faaliyet gösterebilirler.

109
 Yabancıların Dernek Kurma Ve Üye Olma Özgürlüğü
Herkes önceden izin almaksızın dernek kurabilir, üye olabilir. Yabancı, vatandaş
arasında bir fark gözetilmemiştir.

Yabancı derneklerin Türkiye’deki faaliyetleri bakımından birtakım sınırlamalar söz

konusu olabilir.

 Türkiye’deki derneklerle işbirliği içerisinde olabilirler.

 Türkiye’de temsilcilik şube açabilirler.
 Yabancı bir dernek, Türkiye’de de dernek kurabilir. Sadece gerçek kişiler değil,
yabancı dernekler de Türkiye’de dernek kurabilirler.
Yabancı derneklerin Türkiye’deki faaliyetleri bakımından İçişleri Bakanlığının izni
söz konusudur. Dışişleri Bakanlığının görüşü alınır.

Yabancıların Vakıf Kurma Özgürlüğü

Yabancılar Türkiye’de mütekabiliyet şartına bağlı olarak vakıf kurabilirler.

Yabancıların Sendika Kurma Ve Üye Olma Özgürlüğü

Sendika kurma, üye olma bakımından hem kurucu olabilirler hem de üye olabilirler.

Toplu sözleşme, grev, lokavt kanunu bakımından da bir farklılık içermiyor.

Dolayısıyla bu haklar bakımından büyük ölçüde paraleldir.

YABANCILARIN ÇALIŞMASI
Bu konuda özel bir kanun vardır: Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun.
Fakat bu kanun mülgadır. 2016 tarihli Uluslararası İş Gücü Kanunu, bu kanunun yerini
almıştır. Bugün itibariyle UGK, yabancıların çalışma hak ve özgürlüklerini düzenlemektedir.
Tabi ki birçok başka mevzuatlarımız da vardır.
Bir kere eski kanun, kavram olarak Yabancıların Çalışma İzni Hakkında Kanun’du
ve esas olarak bunu düzenliyordu. UGK’nda da yabancıların çalışma izni düzenleniyor.
Dolayısıyla karşımıza uluslararası işgücü kavramı çıkıyor. Yani uluslararası işgücü ile kast
edilen Türkiye’de çalışacak yabancıların sahip olacağı hukuki rejimdir.

Uluslararası İşgücü Kanunu neleri düzenlemektedir? Tüm çalışma türleri

düzenlenmektedir.

 İster bağımsız ister bir işverene bağımlı olarak çalışma olsun bundan bahsediliyor.
 Belirli bir meslek konusunda mesleki eğitim almak, staj görmek üzere yapılan
çalışmalar olsun bunlardan bahsediliyor.
 Gerek çalışacak yabancılar gerekse onların işverenlerinin de bu kanuna bağlı
olduğunu görüyoruz.
 Ayrıca yine bu kanunda sınır ötesi hizmet, sınır ötesi çalışan kavramları karşımıza
çıkmaktadır. Türkiye’de geçici nitelikte bir işi yapmak üzere çalışan, ücretini
yurtdışından veya ülke içinden de alabilecek olan kişiler kast edilmektedir. Bu
kavram da eski kanunda olmayan bir kavramdır.

110
  Eski kanunda var olan çalışma izni türlerinin aynen alınmakla beraber turkuaz kart
dediğimiz yeni bir çalışma izni türü kabul edilmiş durumdadır. Bu da yine kanunun
getirmiş olduğu yeniliklerden bir tanesidir. Turkuaz kartını da siz vatandaşlık hukuku
dersinde Türk vatandaşlığının kazanılmasında gördünüz.
 Uluslararası işgücü politikalarının belirlenmesi konusunda yeni birtakım kurumlar
getirilmiştir. Uluslararası işgücü politikalarının belirlenmesi bakımından Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığına yardımcı olmak amacıyla Uluslararası İşgücü Genel
Müdürlüğü ve Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu adında iki tane kurum
bizim karşımıza çıkmaktadır.
Bunları birebir ezberleyin diye saymıyorum. Anlatmak istediğim şey, bu kanun kendi
teşkilatını da oluşturuyor, yeni kurumlar getiriyor. Ancak ana kurumu koruyor. O da eski
kanunda olduğu gibi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır.

Kanunun getirdiği bir diğer yenilik de şudur: Aslında yabancıların çalışması

bakımından sistem temel olarak aynıdır, ana şartlar bakımından aynıdır. Bu şartların ne
olduğundan bahsedeceğiz.

(1) Yabancılar, ancak kendilerine men edilmemiş işlerde çalışabilirler. Eski kanunda da
bu şekildeydi UGK’nda da böyledir. Öyle bazı meslek ve sanatlar vardır ki bunlar
sadece Türk vatandaşlarına hasredilmiştir. Bu işlerde yabancılar çalışamazlar.
(2) Yabancılar çalışma izni alarak çalışabilirler.
Bu iki şart ana şartlardır. UGK bu şartları muhafaza etmiştir. Bu şartların da tabi ki
istisnaları vardır. Çalışma izni muafiyeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda bazı
ayrıcalıklı kişiler yabancılara men edilmiş işlerin bir kısmında çalışabilmektedirler.

UGK ana sistemi korumakla beraber bunun yanında bir yenilik getirmiştir. Bazı
çalışma alanları bakımından ön izin koşulunu aramıştır. Bu da eski kanunda olmayan
kurumdur.

Yabancıların çalışma izni süreçleri konusunda belirleyici olan şey Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı’nın belirlediği uluslararası işgücü politikalarıdır. Bu politikalar dahilinde
yabancıya çalışma izni verilip verilmemesi söz konusu olacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı bu politikaları belirlerken birçok şeyi dikkate alacaktır:

 Türkiye’deki piyasaların durumu

 İşgücünün hareketliliği
 İstihdama ilişkin veriler
 Birtakım kalkınma plan ve programları
 Yabancıların tabi oldukları devletle olan ilişkiler
 İşgücü, çalışma konusundaki ve genel olarak ekonomik, sosyal konulardaki işbirlikleri
 Kamu güvenliği,
 Kamu sağlığını dikkate alarak politikaları belirleyecektir.
Burada çeşitli kurumların görüşlerini alması gerekecek. Mesela Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığının kişinin çalışma izni talep ettiği alana bağlı olarak o alanda faaliyet
gösteren bakanlıkların görüşlerine başvurulması gerekecektir.

111
 Öncelikle kişi kendisine kanun tarafından men edilmemiş işlerde çalışacak ve bunun
için çalışma izni alacak, dedik. Bir de bazı alanlar bakımından getirilmiş ön izin meselesi
vardır. Hangi mesleklerin yabancılara men edilmiş olduğundan en son bahsedeceğiz.

Çalışma İzni Alma Muafiyeti

Prensip olarak böyle bir zorunluluk vardır. Ama bunun istisnaları söz konusudur.
UGK tam manasıyla düzenlememiştir. Kimlerin çalışma izni muafiyeti kapsamında olacağına
yönetmelik karar verecektir. Yönetmelik henüz çıkmamış olduğundan bu konuda tam net bir
şey söyleyemiyoruz. Ama en azından kanunda kimlerin çalışma izni muafiyetine sahip
olduğundan bahsedebiliriz.

UGK dışındaki kaynaklardan da biz bazı kişilerin çalışma izni muafiyetine sahip
olduğunu çıkarıyoruz. Mesela uluslararası koruma ile alakalı olarak muafiyet söz konusuydu.
Kimlerdi bunlar?

- Mülteciler
- İkincil koruma sahipleri
Bu kişiler YUKK’un hükümleri gereği çalışma izninden muaftırlar. Bunların sahip
oldukları uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik belgesi hem ikamet izni hem de çalışma
izni yerine geçmekteydi. Bu kişiler çalışmak izin çalışma izni almaya ihtiyaç duymuyorlardı.

Onun dışında yine ayrıcalıklı bir statü var. Hem vatandaşlık hukukunda gördünüz hem
de yabancılar hukukunda gördünüz. Bu imtiyazlı yabancılar, mavi kart sahibi olanlardır.

UGK’nun dışına baktığımız zaman çalışma izninden maufiyet yine bazı yerlerde
karşımıza çıkmaktadır. Mevsimlik tarım ve hayvancılık işçileri bakımından geçici koruma
sahibi olanların çalışma izni almasına gerek yoktur. Çalışmaları özel olarak düzenlenmiştir.

- Geçici koruma sahipleri

- Şartlı mülteciler
- Uluslararası koruma başvuru sahipleri Türkiye’de çalışma izni alarak
çalışabilmektedirler.
Bunlar dışında muafiyet sahiplerinin kimler olduğu büyük oranda yönetmeliğe
kalacak. Uluslararası İşgücü Kanunu bunu bugün itibariyle teferruatlı olarak düzenlememiş.
Ama bazı kişilerden yine de söz ettiğini görüyoruz. Bu kişileri yönetmeliğe bırakmamış.

 TTK’ya göre kurulmuş anonim şirketlerin Türkiye’de ikamet etmeyen yönetim kurulu
üyeleri
 Türkiye’de kurulmuş olan şirketlerin yönetici sıfatına sahip olmayan ortakları
Türkiye’de kurulmuş birtakım şirketlerin yöneticileri ve ortakları bakımından böyle
bir muafiyet getirilmiş.

 Türkiye’deki hizmetleri 180 gün içerisinde 90 günü geçmeyen sınırötesi hizmet

sunucuları
Bu kişilerin işverenleri yurtiçinde de olabilir yurtdışında da olabilir. Geçici olarak
Türkiye’de çalışmaları söz konusu olmaktadır.

 UİK’nın 14.maddesinde sayılan birtakım kişiler

112
 Bu kişiler genel olarak yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik misyonlarına bağlı
olan okul, eğitim kurumu, kültür kurumu ya da hayır kurumu niteliğinde olan yerlerde çalışan
kişilerdir. Diplomatik misyonlara bağlı kurumlardır. Keza diplomatik misyonlarda veya
konsolosluklarda çalışan kişilerin özel hizmetlileri de çalışma izni muafiyetine sahiplerdir.
Aile üyeleri de çalışma izninden muaf olabilirler denmiş.

Çalışma İzni Başvurusu ve Değerlendirilmesi

İstisna olan çalışma muafiyeti dışında esasımız, çalışma izni alma zorunluluğudur.
Burada kişinin bu izin için başvurması gerekir.
Çalışma izni başvurusu ve değerlendirilmesi
MADDE 7- (1) Çalışma izni başvuruları yurt içinde doğrudan Bakanlığa, yurt dışında yabancının
vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri veya
başkonsolosluklarına yapılır. Yurt dışında yapılan çalışma izni başvuruları Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri
veya başkonsolosluklarınca Bakanlığa iletilir.
(2) Çalışma izni başvuruları yetkili aracı kurum tarafından da yapılabilir.
(3) Çalışma izni uzatma başvurusu, çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren
ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan yapılır. Bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları
reddedilir.
(4) Çalışma izni başvurusu uluslararası işgücü politikasına göre değerlendirilir.
(5) Bakanlıkça gerek görülen hâllerde, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının görüşleri dikkate alınır.
(6) Bakanlık, Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu kararları doğrultusunda çalışma izni
başvurusunun değerlendirilmesinde ve çalışma izni puanlama sisteminin oluşturulmasında kullanılacak
kriterleri belirler.
(7) Başvuruda eksik bilgi veya belgelerin olması hâlinde, bu eksiklikler tamamlanıncaya kadar
başvurunun değerlendirilmesi ertelenir. Erteleme süresi, bilgi veya belge eksikliklerinin tamamlanmasını
geciktiren mücbir bir sebebin varlığının resmî bir makamdan belgelendirildiği hâller dışında otuz günü aşamaz.
Erteleme süresi sonunda eksiklikleri tamamlanmayan başvurular reddedilir.
(8) Usulüne uygun olarak yapılan başvuruların değerlendirilmesi, bilgi ve belgelerin tam olması
kaydıyla otuz gün içinde tamamlanır.

Kişinin başvurusu yurtiçinden veya yurtdışından yapılabilir:

Başvuru bizzat veya aracı kurumlar vasıtasıyla yapılabilir.

Kişi çalışma izni veya çalışma izninin muafiyeti başladığı tarihten itibaren eğer
yurtdışındaysa 6 ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır.

Kanun bazı kişiler bakımından dışişleri bakanlığına yapılacak bir başvurudan söz
ediyor. Özel nitelikteki kişiler bakımından söz konusudur. Burada ayrıca İçişleri Bakanlığının
olumlu görüşü aranır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından karar verilir.

Ön İzin
Ön izin
MADDE 8- (1) Mesleki yeterlilik gerektiren sağlık ve eğitim hizmetlerinde çalışacak yabancıların
çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde ön izin alınması zorunludur.
(2) Sağlık hizmetlerinde Sağlık Bakanlığı, eğitim hizmetlerinde Millî Eğitim Bakanlığı bu hizmetlerde
mesleki faaliyette bulunacak yabancılara ön izin vermeye yetkili olup ön izin alınması gereken meslekler anılan
bakanlıkların görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.
(3) Ön izin alan yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde, bu Kanunun 9 uncu
maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi hükmü uygulanmaz.
(4) 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 34 üncü maddesi uyarınca çalışacak
yabancı uyruklu öğretim elemanlarına çalışma izni, Yükseköğretim Kurulunun ilgili mevzuata göre vereceği ön

113
izne istinaden Bakanlıkça verilir. Ön izne istinaden çalışacak yabancı öğretim elemanlarının çalışma izni
başvurularının değerlendirilmesinde, bu Kanunun 7 nci maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları ile (f),
(g) ve (ğ) bentleri saklı kalmak üzere 9 uncu maddesinin birinci fıkrası uygulanmaz.
(5) Çalışma izni uzatma başvuruları da ilgili bakanlığın veya Yükseköğretim Kurulunun ön iznine
tabidir.
(6) 28/2/2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi
Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat kapsamında Ar-Ge Merkezi Belgesi olan firmalarda Ar-Ge personeli olarak
çalışacak yabancıların çalışma izni başvuruları Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının olumlu görüşü olması
hâlinde değerlendirilir.

Belirli alanlar bakımından belirli kurumlardan ön izin alınması gerekmektedir. Gerekli

mesleki yeterliğin bulunup bulunmadığının tespiti bakımından yapılması söz konusudur. Eğer
sağlık hizmetlerinde çalışacak bir yabancı söz konusu ise Sağlık Bakanlığından bir ön izin
alınması gerekir. Bu ön izin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılacak başvurudan
önce alınır.
Eğer eğitim hizmetlerinde çalışılacaksa bu ön izin MEB’den alınır.

Üniversitelerde öğretim kadrosunda çalışılacaksa YÖK’ten ön izin alınması gerekir.

Normalde çalışma izni değerlendirmesinde değerlendirilen şartlardan bir tanesi

başvuran kişinin yapacağı meslek bakımından yeterli olmasıdır.

Çalışma İzni Başvurusunun Reddi

Bazı sebepler çalışma izni başvurusunun reddi sebepleri olarak düzenlenmiştir.
Çalışma izni başvurusunun reddi
MADDE 9- (1) Bu Kanunun 7 nci maddesine göre yapılan değerlendirme neticesinde;
a) Uluslararası işgücü politikasına uygun olmayan,
b) Sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapılan,
c) Yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyen,
ç) Diğer kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapılan,
d) Gerekli nitelik ve uzmanlığı taşımadığı anlaşılan yabancılara ilişkin olan,
e) Bakanlıkça belirlenen değerlendirme kriterlerini karşılamayan,
f) 6458 sayılı Kanunun 7 nci, 15 inci ve 54 üncü maddeleri kapsamında olduğu İçişleri Bakanlığınca
bildirilen yabancılara ilişkin olan,
g) Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca görülen
yabancılara ilişkin olan,
ğ) Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü olması durumu hariç, Türkiye Cumhuriyetinin tanımadığı veya
diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşları için yapılan,
h) Kanuni süresi içinde yapılmayan veya eksiklikleri tamamlanmayan,
başvurular reddedilir.

Çalışma İzni Türleri

Çalışma izni türleri
MADDE 10/1- Başvurunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin
süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde
veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli
çalışma izni verilir.

Çalışma izni türleri vardır. Beş tür olarak düzenlenmişti. Bu kanunda bir tür arttırılmış.
Turkuaz kart dediğimiz bir çalışma izni türü düzenlenmiştir.

114
 1- Süreli Çalışma İzni
Çalışma izni türleri
MADDE 10/2- Bu Kanunun 7 nci maddesine göre yapılacak uzatma başvurusunun olumlu
değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki
uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilir. Ancak, farklı bir işveren yanında çalışmak
üzere yapılan başvurular bu maddenin birinci fıkrası kapsamında değerlendirilir.

Bu en temel olan, en basit çalışma izni türüdür. Kişiye 1 yıllık süre için verilmesi söz
konusu olmaktadır. Belirli bir işverenin yanında, belirli bir işte çalışmak üzere verilmesi söz
konusu olmaktadır. Süreli çalışma izni bağlı bir çalışma izni türüdür.

Bu çalışma izninin aynı işverenin yanında çalışmak üzere aynı işyerinde veya bu
işverenin farklı işkolundaki farklı işyerlerinde çalışmak üzere aynı işi yapmak şartıyla
uzatılması söz konusu olabilmektedir. İlk uzatmada 2 yıla kadar uzatılması söz konusudur.
İkinci uzatmada da 3 yıllık bir uzatma söz konusu olabilmektedir. Yani 1 yıl + 2 yıl + 3 yıl.

2- Süresiz çalışma izni

Çalışma izni türleri
MADDE 10/3) Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan
yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilir. Ancak, yabancının başvuru şartlarını taşıması yabancıya mutlak
hak sağlamaz.

Diğer çalışma izni türü de süresiz çalışma iznidir.

Süresiz çalışma izninin iki kategorideki kişilere verilmesini kanun kabul etmiş:

- Uzun dönem ikamet izni sahibi kişiler

- En az 8 yıl kanuni çalışma izni sahipleri
Süresiz çalışma izninin önemli bir neticesi vardır. Süresiz çalışma iznine sahip
kişiler, uzun dönem ikamet sahibi olanların sahip olduğu haklardan yararlanabilirler. Bu
hakların neler olduğunu hatırlayalım. YUKK m.44’te uzun dönem ikamet izni sahibi olanların
faydalanabileceği haklardan bahsedilmekteydi. Dolayısıyla karşımıza bir imtiyazlı statü daha
çıkmış oluyor.

3- Bağımsız Çalışma İzni

Çalışma izni türleri
MADDE 10/4- Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikamet izninin sağladığı tüm haklardan
yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancı, özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin
kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk
vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanır. Süresiz çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve kamu
görevlerine girme hakkı ile askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü yoktur.
(5) 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre kurulmuş olan;
a) Limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü,
b) Anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi,
c) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı,
olan yabancılar çalışma izni alarak çalışabilirler.
(6) Profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların sağlanması
kaydıyla bağımsız çalışma izni verilebilir.
(7) Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilmesinde,
yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya
yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü
Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Bakanlıkça belirlenecek diğer hususlar dikkate alınır.

115
 (8) Bağımsız çalışma izni, bu maddede yer alan süre sınırlamalarına tabi olmaksızın süreli olarak
düzenlenir.

Bağımsız çalışma izninde bir işverene bağımlı olmadan olan bir çalışmadan
bahsedilmektedir. Bu kişi yanında birilerini çalıştırıyor da olabilir olmayabilir. Önemli olan
bir işverene bağlı olmadan çalışıyor olmasıdır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı burada birtakım hususları dikkate alacaktır.

Kişinin eğitim düzeyi, mesleki bilgisi, çalışacağı alana yapacağı katkı dikkate alınarak
bağımsız çalışma izni verilecektir.

Bağımsız çalışma izninin verilebilmesi için 5 yıl Türkiye’de ikamet şartı vardı. Bu
şartın UİK’nda artık aranmadığını görüyoruz. Bağımsız çalışma izninin ne kadar süreye
ilişkin olarak verileceği konusunda da bir düzenleme yoktur.

Kendi adına kendi namına çalışacak olanlar bağımsız çalışma iznini alacak olanlardır.
Onun dışında bu kişilerin yanında kanun başka kişileri de saymış. Türk Ticaret Kanununa
göre kurulmuş olan şirketlerin üst düzey yönetiminde görev alacak olanlar bakımından da
bağımsız çalışma izni alma imkanı düzenlenmiştir:

 Limited şirketlerin şirket ortağı olan müdürü,

 Anonim şirketlerin şirket ortağı olan yönetim kurulu üyesi,
 Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yönetici olan komandite ortağı olan
yabancılar çalışma izni alarak çalışabilirler.

4- İstisnai Çalışma İzni

Çalışma izninin istisnai olarak verilebileceği yabancılar
MADDE 16- (1) Bakanlıkça belirlenen uluslararası işgücü politikasına uygun olarak;
a) Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri özellikleri itibarıyla
nitelikli işgücü olarak değerlendirilen,
b) Bilim ve teknolojiye katkısı, yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü ve
benzeri özellikleri itibarıyla nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilen,
c) Belirli bir süre için işvereni tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen bir projede istihdam edilen,
ç) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığı tarafından Türk soylu olduğu bildirilen,
d) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı,
e) Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşı,
f) 6458 sayılı Kanun uyarınca uluslararası koruma başvurusu sahibi, şartlı mülteci, geçici koruma
sağlanan veya vatansız ya da mağdur destek sürecinden yararlanan insan ticareti mağduru,
g) Bir Türk vatandaşı ile evli ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan,
ğ) Yabancı devletlerin ve uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde diplomatik
dokunulmazlığı olmadan çalışan,
h) Alanındaki başarısı ile uluslararası düzeyde temayüz etmiş olarak bilimsel, kültürel, sanatsal veya
sportif amaçla Türkiye’ye gelen,
ı) Sınırötesi hizmet sunucusu,
yabancılara bu Kanunun 7 nci, 9 uncu ve 10 uncu maddelerinin uygulanmasına ilişkin istisnalar
tanınabilir.

İstisnai çalışma izni kanunda belirtilen usullerden, sürelerden, şartlardan muaf olarak
çalışma izni verilmesi anlamına geliyor.

Burada da kanun kimlerin alabileceği belirlemiş. Burada bahsetmemiz gereken bir

durum var. İnsan ticareti mağdurları bakımından kişinin rehabilite edilmesi için 30 günlük bir

116
süre veriliyordu. Düşünmesi ve işbirliği için de 6 ayı geçmemek üzere toplamda 3 yıla kadar
uzatılabiliyordu. İstisnai çalışma izni bu süreyle sınırlı olarak verilmektedir.

Şartlı mülteciler, geçici korumadan faydalananlar ve en nihayetinde insan ticareti

mağdurlarına verilen istisnai çalışma izni söz konusu kurumların öngördüğü sürelerle
sınırlıdır. Bu süreler sona erdiği zaman çalışma izninin sağladığı imkanlar da sona ermektedir.

5- Turkuaz Kart
İlk defa bu kanunla kabul edilmiş bir çalışma izni türüdür. Kanunun 11.maddesinde
düzenlenmiştir.

Birtakım nitelikli, vasıflı işgücü olarak adlandırabileceğimiz kişilerin alması söz

konusu olmaktadır. Bu kişilerin istihdama, yapacağı çalışmalarla Türkiye’deki özellikle
bilimsel ve teknolojik gelişmelere katkı sunacak olması sebebiyle verilmektedir. Bu kişiler
bakımından birtakım hususların dikkate alınması söz konusudur.
Turkuaz Kart
MADDE 11- (1) Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim
ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile
Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre
başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilir.
(2) Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilir. Bakanlık, geçiş süresi içinde işveren
veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilir. Geçiş süresi içinde 15 inci madde
uyarınca iptal edilmeyen Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılır ve
süresiz Turkuaz Kart verilir. Bu başvuru, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her
durumda geçiş süresi dolmadan yapılır. Bu süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin
yapılan başvuru reddedilir ve Turkuaz Kart geçersiz hale gelir.
(3) Turkuaz Kart sahibi yabancının, mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü olduğu
çocuklarına Turkuaz Kart sahibi yakını olduğunu gösteren ve ikamet izni yerine geçen belge verilir.
(4) Turkuaz Kart sahibi yabancı bu Kanunda düzenlenen süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan
yararlanır.
(5) Turkuaz Kart uygulamasında; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlar
ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlar ya da
ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması
öngörülenler nitelikli yabancı olarak değerlendirilir.
(6) Geçici koruma sağlanan yabancılara bu madde hükümleri uygulanmaz.

Burada çok önemli katkılardan bahsediyoruz. Ya da istihdam, ihracat bakımından

ulusal ekonomiye çok ciddi bir katkı sunacak kişiler olması gerekiyor. Özel birtakım kişilerdir
bunlar. Bunlara turkuaz kart verilmesi söz konusudur. Belki de ABD’nin verdiği green card
benzediğini söyleyebiliriz. Tabi ki içerik olarak daha farklıdır.

Uluslararası İşgücü Kanununun kabul edilmesinin altında yatan şeylerden bir tanesi
de bu alanı biraz daha sistematik bir şekilde düzenlemektir. Özellikle de birtakım gelişmeleri,
yatırımları Türkiye’ye çekebilmek amaçlanmaktadır. Turkuaz kartın yaratılmasının altında da
bunlar yatar. Nitelikli işgücü buraya çekebilmek ve o kişilere vatandaşlık verilmesi imkanını
da bununla paralel olarak getirmiş bir düzenlemedir.

Turkuaz kart sahiplerinin 3 yıllık bir geçiş süresi vardır. Geçiş süresinde bu kişiler
kontrol ediliyorlar. Kendi durumları gereği bilgi sunmak durumundalar. Geçiş süresi
bitmeden önce, bitmeye 180 gün kala geçiş sürecini sonlandırmak için başvuruda bulunmaları
gerekiyor. Ondan sonra turkuaz kart sahibi statüsüne geçeceklerdir. Zaten vatandaşlık

117
kazanmaları da eğer başvururlarsa bu 3 yıllık sürenin bitmesinden sonra söz konusu
olabilecektir.

Turkuaz kart sahipleri bakımından da bu kişilerin süresiz çalışma izni sahiplerine

sağlanan haklardan yararlanabileceği kanunda düzenlenmiştir. Bu da uzun dönem ikamet izni
sahiplerinin faydalandığı haklara atıf yapar. Dolayısıyla burada da imtiyazlı statü karşımıza
çıkmaktadır. Turkuaz kartı sahiplerinin eşleri ve kendilerine bağımlı çocuklarına da
Türkiye’de kanuni kalış sağlayacak belge verilir. Bu belge de uzun dönem ikamet izni yerine
geçmektedir. Ama bu belge uzun dönem ikamet izni değildir. Özel bir belgedir. Turkuaz kartı
sahibinin aile üyesi olma manasına gelen bir belgedir. Bu belge, uzun dönem ikamet izninin
etkisini doğurduğu için imtiyazlı statü sağlamaktadır. Vatandaşlık kazanma bakımından
yalnızca turkuaz kart sahipleri değil; bu kişilerin eş ve bağımlı çocukları da kazanabilecek
kişiler arasında kabul edilmiştir.

Turkuaz kart için başvuracak kişiler bakımından bir sınırlama vardır. Geçici koruma
sahipleri, turkuaz kart başvurusunda bulanamaz.

Genel olarak hepsi bakımından çalışma izni sahibi olan kişilerin artık ikamet izni
alması gerekmez. Çalışma izni, ikamet izni yerine geçer veya çalışma izninden muafiyet de
keza ikamet izni yerine geçer. Çalışma izninden muafiyetle Türkiye’de çalışanlar bakımından
çalışma izninden muafiyetle geçirilen süre, kanuni çalışmanın hesaplanmasında dikkate
alınmaz. İkamet izni yerine de geçiyor demiştik. İkamet izni süresinde de dikkate alınmaz.

Toparlayacak olursak prensimiz çalışma izninin ikamet izninin yerine geçmesidir.

Yani çalışma izniniz veya çalışma izninden muafiyetiniz varsa Türkiye’de kalmak için ayrıca
ikamet izni alınmasına gerek yoktur. Bunu kanun özel olarak düzenlemiştir. Çünkü eskiden
çalışma izni veya muafiyeti olsa da bunlardan bağımsız olarak ayrıca ikamet izninin alınması
gerekiyordu. Artık böyle bir şey yok. Bunun da bir istisnası vardır. Geçici koruma
sahiplerinin çalışmasında bahsetmiştik hatırlarsanız. Geçici koruma sahipleri de istisnai
çalışma izni alabilirler. Bu kişilerin çalışma izni, ikamet izni yerine geçmez. Sadece
Türkiye’de bir kalış sağlar.

Çalışma izninden muafiyette de ayrıca ikamet izni alınması gerekmez. Ama bunların
çalışma muafiyetiyle geçirdikleri süre çalışma süreleri veya ikamet sürelerinin
hesaplanmasında dikkate alınmaz. Çünkü Türkiye’de çalışmanın veya ikametin sağladığı
birtakım imkanlar vardır. Mesela süresiz çalışma izninde ve uzun dönem ikamet izninde var.
Buralarda dikkate alınmıyor.
Çalışma izninin mahiyeti
MADDE 12- (1) Bu Kanuna göre verilen çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, 6458 sayılı Kanunun
27 nci maddesi uyarınca ikamet izni yerine geçer. Ancak, 6458 sayılı Kanunda tanımlanan mülteci ya da ikincil
koruma statüsü dışında yabancının herhangi bir nedenle ikamet izni olması yabancıya çalışma hakkı vermez.
(2) Yurt dışından yapılan başvuruya istinaden çalışma izni verilen yabancı, çalışma izninin
geçerliliğinin başladığı tarihten itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır. Bu süre içinde Türkiye’ye
gelmeyen yabancının çalışma izni iptal edilir.
(3) Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelerle sağlanan haklar saklı kalmak kaydıyla
ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde çalışma izinleri; iş piyasasındaki durum ve çalışma hayatındaki gelişmeler,
istihdama ilişkin sektörel ve ekonomik konjonktür koşullarının gerekli kıldığı hâllerde, belirli bir süre için tarım,
sanayi veya hizmet sektörleri, belirli bir meslek, işkolu veya mülki ve coğrafi alan itibarıyla sınırlandırılabilir.

118
 Çalışma İzninin İptali ve Sona Ermesi
Çalışma izni ve çalışma izni muafiyetinin geçerliliği ve iptali
MADDE 15- (1) Çalışma izni ve çalışma izni muafiyeti, sürenin sona ermesi veya Bakanlıkça iptal
edilmesiyle geçerliliğini kaybeder.

Çalışma izni veya muafiyeti ne zaman sona erer? Süresinin sona ermesinde sona
erecektir. Tabi süresiz çalışma izni bakımından böyle bir şey söz konusu değildir. İstisnai
çalışma izni kanundaki sürelere bağlı olmadan veriliyor zaten.

Bazı durumlarda da kanun iptal sebeplerini düzenlemiştir. İptal sebeplerine bakalım:

 Çalışma izni veya çalışma izni muafiyetinin geçerlilik tarihinden itibaren altı ay
içinde Türkiye’ye gelmemesi,
 Kanunda belirtilen hükümlere aykırı olarak çalıştığının tespiti,
 Çalışma izni başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının
sonradan tespiti,
 Çalışmasının herhangi bir nedenle sona ermesi,
 Turkuaz kart sahipleri bakımından geçiş süresi içinde talep edilen bilgi ve belgeleri
sunmaması ya da bunların niteliklerini kaybettiğinin anlaşılması,
 Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de
çalışmasında sakınca olduğunun ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilmesi,
 Verilecek çalışma izni süresinin her halükarda kişinin pasaportunun veya pasaport
yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinden 60 gün daha kısa olması gerekir. Bu
durum ikamet izninde de vardı. Yani yeterli sürenin kalmamış olması,
pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin
uzatılmaması,
 Sağlık sebepleri veya zorunlu kamu hizmeti gibi mücbir sebepler dışında süreli
çalışma izinlerinde aralıksız olarak altı aydan, bağımsız ve süresiz çalışma
izinlerinde ise aralıksız olarak bir yıldan uzun süre Türkiye dışında kalması,
 Turkuaz Kart sahibi olması hâlinde yurt dışında kalış süresinin Bakanlıkça
belirlenen süreyi aşması,
Durumlarında iptal edilir.
Esas olarak buralardaki sürelere çok fazla takılmayalım. Sadece süreler bakımından
engel olduğunu bilmeniz yeterlidir. Yurt dışında kişi belli bir süreden uzun kalırsa bu çalışma
izninin iptaline yol açabilecektir.

Çalışma izniyle alakalı olarak verilen kararlara karşı yargı yolu açıktır. Öncelikle karar
ilgili kişiye veya işverenine tebliğ edilir. Tebliğden itibaren bu kişilerin Çalışa ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığına 30 gün içinde itiraz etme hakkı vardır. Demek ki önce itiraz imkanı var.
Hala da itiraz reddedilirse idari yargı yoluna başvurulacaktır.

119
 Çalışması Özel Olarak Düzenlenmiş Kişiler

 Uluslararası Koruma Kapsamında Olan Yabancılar m.17

 Yabancı Öğrenciler m.19

 Mavi Kartlılar
(Çalışma izni almaları gerekmiyor demiştik)

 Türk Soylu Yabancılar

Özel düzenlemeye tabidirler. Bu kişiler hakkında 2527 sayılı kanun vardır. Bu
mevzuat çerçevesinde Türk soyluların Türkiye’de çalışmaları düzenlenmiştir. Prensip olarak
İçişleri Bakanlığı bu kişilere yabancılara mahsus kimlik belgesi veriyor. Bu belgeyi verirken
de Türk soylu olup olmadığına da karar veriyor.
Türk soylular çalışma izni alarak Türkiye’de çalışabilirler. İstisnai çalışma izni
alabilmektedirler. Burada gerçekten ayrıcalıklı bir durum söz konusudur. Bu kişiler belirli
işler haricinde – hala saklı tutulmuş bir alan söz konusu – Türk vatandaşlarına hasredilmiş
işlerde prensip olarak çalışabiliyorlar. Yani serbest çalışabilirler. Kamu kurum ve
kuruluşlarında çalışabilirler. Devlet memuru da olmaları söz konusu olabilir. Özel bir
kurumda da bağımlı olarak çalışabilirler. Her türlü meslek ve sanatı icra edebilirler. Bu
konuda serbestler. Tek bir sınırlama söz konusudur. Sadece TSK ve Türk güvenlik
teşkilatında çalışmaları söz konusu olamaz.
KKTC ile yapılan bir anlaşma gereği KKTC vatandaşlarının Türk soylu kişi
muamelesi göreceği kabul edilmiştir. Dolayısıyla bu kişiler de istisna hariç olmak üzere diğer
tüm alanlarda çalışabileceklerdir.
Düzenleme Türk soylu kişilerin istedikleri gibi çalışabilecekleri anlamına gelmez. Bu
kişiler yine bir çalışma izni almak durumundadır. Hangi meslek alanında çalışacaklarsa
oradaki şartları yerine getirmesi gerekiyor. Çalışma şartlarını yerine getirmeleri gerekir.

Türk Vatandaşlarına Hasredilmiş İşler

Sağlık alanında genel olarak bu konunun aslında birçok çalışma alanı bakımından
kısıtlanmış olduğunu görüyoruz. Son yıllarda birçok değişiklikle bu alan yabancıların
çalışmasına açılmıştır. Ancak hala yabancıların sağlık alanında çalışamayacağı işler vardır.

 Diş hekimliği hala Türk vatandaşlarına hasredilmiş bir alandır.

 Hastabakıcılık alanı Türk vatandaşlarına hasredilmiştir.
 Veteriner hekimlik Türk vatandaşlarına hasredilmiştir.
 Eczacılık Türk vatandaşlarına hasredilmiştir.
 Yabancılar özel hastane açabilirler. Sadece özel hastanenin sorumlu müdürü Türk
vatandaşı olmak zorundadır.
 Avukatlık (Av. Kn. Değişikliğiyle yabancıların avukatlık ortaklıkları açmalarına
müsaade edilmiştir.)
 Noterlik alanı yabancılara kapalıdır.
 Gümrük müşavirliği Türk vatandaşlarına hasredilmiştir.

120
  Serbest mali müşavirlik yapılması karşılıklılık şartına bağlıdır. Maliye Bakanlığının izni
ve başbakanın onayı öngörülmüştür. Zorlaştırılmış durumdadır.
Borsalara üye birtakım kuruluşlar söz konusudur. Yabancı tüzel kişilerinde üye
olabilmektedirler. Ama borsada o üyeyi temsil eden kişinin mutlaka Türk vatandaşı olması
gerekmektedir.

Sigorta eksperliği yabancılar tarafından karşılıklılık şartına bağlı olarak

yapılabilmektedir.

Brokerlık ve yöneticilik yapılabilir.

 Turist rehberliği yalnızca Türk vatandaşlarına hasredilmiş işlerdendir. Ancak yabancılar

seyahat acenteliği yapabilmektedirler. Ama Türkiye’den, yurtdışına turist götürecek
turlar düzenlemesi mümkün değildir.
Güvenlik alanında mahalle bekçiliği yapamazlar. Özel güvenlik şirketi kurabilirler.
Bunun için karşılıklılık şartı aranmış.

Kabotaj Kanununun getirdiği birtakım sınırlamalar söz konusudur. Dalgıçlık,

tayfalık, denizde arayıcılık, kılavuzluk, deniz bakkallığı gibi birçok meslek sayılmış. Bunlar
yalnızca Türk vatandaşlarına hasredilmiştir. Gemi adamları ile ilgili kısma kitaptan bakın.
Birtakım farklı düzenlemeler söz konusudur.

YABANCI YATIRIMLAR
Biz genel olarak yabancı yatırımların hukuki rejiminden bahsedeceğiz.

Yabancı Yatırımcının Amaçları

 Kar amacı
 Piyasayı elinde tutmak
 Hammaddeleri kontrol altına almak, tek başına elinde tutmak
 Ekonomik, mali ve siyasi istikrar.
 İktidarın yabancı sermayeye karşı pozitif bir yaklaşım içerisinde olması
 Transfer kolaylığının, serbestisi olması
 İşgücü ucuzluğu
 Piyasanın durumu
 Genel olarak ülkenin dış ticaret rejimi
 Hukuk düzenine ve yargının güvenilirliği
 Milletlerarası tahkim yolunun açık olması
 Ticari olmayan risklere karşı koruma

Ev Sahibi Ülkenin Yatırım Beklentileri

 İstihdam sağlamak
 Yeni teknolojilerin gelmesi
 Döviz girdisinin artması
 Sermaye piyasasının güçlenmesi
 Tüm bunlara bağlı olarak yaşam standardının düzelmesi
 Ekonomide yükselme
 Yabancı Yatırımcı:

121
 DYYK’ye göre yabancı yatırımcı kimdir?

Tanımlar
Madde 2 - Bu Kanunda geçen;
a) Yabancı yatırımcı: Türkiye'de doğrudan yabancı yatırım yapan,
1)Yabancı ülkelerin vatandaşlığına sahip olan gerçek kişiler ile yurt dışında ikamet
eden Türk vatandaşlarını,
2) Yabancı ülkelerin kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişileri ve uluslararası
kuruluşları,

 Yabancı gerçek kişiler,

 Yabancı devletlerin kanunlarına göre kurulmuş yabancı tüzel kişiler ve uluslararası
kuruluşlar
 Yurtdışında ikamet eden Türk vatandaşları – bu bir yeniliktir.

 Doğrudan Yatırım:
Mevzuata göre neler doğrudan yatırım değeridir?
Tanımlar
Madde 2 - Bu Kanunda geçen;
b) Doğrudan yabancı yatırım: Yabancı yatırımcı tarafından,
1) Yurt dışından getirilen;
- Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca alım satımı yapılan konvertibl para şeklinde nakit sermaye,
- Şirket menkul kıymetleri (Devlet tahvilleri hariç),
- Makine ve teçhizat,
- Sınaî ve fikrî mülkiyet hakları,
2) Yurt içinden sağlanan;
-Yeniden yatırımda kullanılan kâr, hâsılat, para alacağı veya malî değeri olan yatırımla ilgili diğer
haklar,
- Doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklar,
Gibi iktisadî kıymetler aracılığıyla;
i) Yeni şirket kurmayı veya şube açmayı,
ii) Menkul kıymet borsaları dışında hisse edinimi veya menkul kıymet borsalarından en az % 10 hisse
oranı ya da aynı oranda oy hakkı sağlayan edinimler yoluyla mevcut bir şirkete ortak olmayı,
c) Müsteşarlık: Hazine Müsteşarlığını,
İfade eder.
Doğrudan yatırım ikiye ayrılır:
1) Yurtdışından getirilen doğrudan yabancı yatırım
2) Yurtiçinden sağlanan doğrudan yabancı yatırım
Yurtdışından Türkiye’ye neler doğrudan yatırım olarak gelebilir:

 Konvertibl para şeklinde nakit sermaye

 Makine ve teçhizat
 Şirket menkul değeri
 Fikri veya sınai fikri mülkiyet hakları
Yurtiçinden de yabancı yatırım temin edilebilir dedik. Bunlar:

 Yeniden yatırımda kullanılan kâr, hâsılat, para alacağı veya malî değeri olan yatırımla
ilgili diğer haklar
Bu değerler yine yatırımda kullanılırsa bunlar da doğrudan yatırım değeri olabilir.

122
  Doğal kaynakların aranması ve çıkarılmasına ilişkin haklar
Yani yurtiçindeki kaynakların çıkarılması hakkı

Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Esaslar

Yatırımcının DYYK çerçevesinde istifade ettiği ya da sahip olduğu hukuki bir rejim
vardır. Bundan biraz bahsedelim. Bu hukuki rejim nedir?
Doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin esaslar
Madde 3 –
a) Yatırım serbestisi ve millî muamele
Uluslararası anlaşmalar ve özel kanun hükümleri tarafından aksi öngörülmedikçe;
1-Yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye'de doğrudan yabancı yatırım yapılması serbesttir.
2- Yabancı yatırımcılar yerli yatırımcılarla eşit muameleye tabidirler.

Bir tanesi yatırım serbestisi ve milli muamele olarak adlandırdığımız bir esastır.
Bundan aslında biraz bahsetmiştik. İlk olarak Türkiye’de doğrudan yatırım serbestisi vardır.
Kanunlardaki veya uluslararası anlaşmalarda aksine hüküm getirilmedikçe yatırım serbesttir.
İzin sisteminin kaldırılmış olması bunu gösteren husustur.

İkinci olarak eşit muamele esası söz konusudur. Yerli ve yabancı yatırımcı eşit
muameleye tabi tutulacaktır. Yabancı yatırım olduğu için bu yatırım negatif bir ayrımcılığa
uğramamalıdır. Tabi ki bazen mesela taşınmaz edinmede istisnasını görüyoruz.
Doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin esaslar
Madde 3 –
b) Kamulaştırma ve devletleştirme
Doğrudan yabancı yatırımlar, yürürlükteki mevzuat gereğince; kamu yararı gerektirmedikçe ve
karşılıkları ödenmedikçe kamulaştırılamaz veya devletleştirilemez.

Yabancı yatırım değerleri, kamu yararı gerektirmedikçe veya karşılığı ödenmedikçe

kamulaştırmaya ve devletleştirmeye tabi tutulamaz. Yani gerek kamulaştırma gerekse
devletleştirme ancak kanun yararı olmakla ve karşılığı ödenmek suretiyle yapılmaktadır.

Yabancı yatırımların hukuki rejimlere baktığımızda bir esas da transfer serbestisinin

kabul edilmiş olduğunu görüyoruz. Yani yabancı yatırımcı karını, elde ettiği faiz gelirini,
hasılatını, her türlü temettüyü, birtakım satış veya tasfiyeden elde ettiği gelirleri yani
kazandığı artı değerleri bankalar veya özel finans kurumları aracılığıyla serbestçe yurtdışına
transfer edebilir.

Taşınmaz edinme bakımından tamamen Türklerin, Türk ticaret şirketlerinin taşınmaz

edimine açık yerlerde aynı esaslarla taşınmaz edinebilecekleri düzenlenmişti. Ama bu hüküm
iptal edildi. Bu hüküm yerine tekrar DYYK’nda düzenleme yapılmadı. Şuan tapu kanununda
hüküm vardır.

Uyuşmazlığın çözümü konusunda gerek devlet mahkemeleri gerekse de milli veya

milletlerarası tahkim yolunun yabancı sermaye yatırımlarından doğan uyuşmazlıklarda açık
olduğunu görüyoruz.

Yabancı personel çalıştırabilirler. Ama tabi ki mevzuata uygun olması gerekmektedir.

123
 Doğrudan yabancı yatırımcı yatırımını hangi usulle gerçekleştirebilir? Bunun birtakım
yolları vardır:

(1) Türkiye’de bir Türk ortaklık kurabilir.

(2) Türk ortaklığının hisselerini almak yoluyla doğrudan yatırım yapabilir.
(3) Türkiye’de şube açarak yapabilir.

YABANCILARIN TAŞINMAZ EDİNMELERİ

Tapu kanununda düzenlenmiştir.

Yabancıların taşınmaz edinmesi prensip olarak iki temel şarta bağlanmıştır. Çok
uzunca bir süre boyunca da 2012 yılına kadar bu iki şart varlığını korumuştur.

(1) Karşılıklılık şartı

(2) Kanuni sınırlamalara uygun olma şartı
2012’de esaslı bir değişiklik oldu. Yabancıların taşınmaz edinmesinde karşılıklılık
şartı kaldırıldı. Kanuni sınırlamalara uygun olma yine benimsendi. Karşılıklılık şartı yerine
yine BK’ya bir yetki verildi.
Madde 35/1- (Yeniden Düzenleme: 29/12/2005-5444/1 md.; Değişik: 3/5/2012-6302/1 md.)
Kanuni sınırlamalara uyulmak kaydıyla, uluslararası ikili ilişkiler yönünden ve ülke menfaatlerinin
gerektirdiği hallerde Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen ülkelerin vatandaşı olan yabancı uyruklu gerçek
kişiler Türkiye’de taşınmaz ve sınırlı ayni hak edinebilirler. Yabancı uyruklu gerçek kişilerin edindikleri
taşınmazlar ile bağımsız ve sürekli nitelikteki sınırlı ayni hakların toplam alanı, özel mülkiyete konu ilçe yüz
ölçümünün yüzde onunu ve kişi başına ülke genelinde otuz hektarı geçemez. Bakanlar Kurulu kişi başına ülke
genelinde edinilebilecek miktarı iki katına kadar artırmaya yetkilidir.

Artık şartlar şu şekildedir:

(1) Uluslararası ilişkiler ve ülke menfaatlerine uygun olma

(2) Kanuni sınırlamalara uygun olma
Bu şartlarla yabancı gerçek kişiler Türkiye’de taşınmaz elde edebilirler ve
taşınmazlar üzerinde sınırlı ayni hak edinebilirler.

Bakanlar Kurulunun hangi devletlerin vatandaşlarının bu imkana sahip olduğu

hususunda yayınladığı gizli bir liste var. Hangi devletlerin vatandaşlarına BK’nın bu imkanı
tanındığı sır gibi gizlidir.

Vatansızların durumu çeşitli uluslararası sözleşmelerde bu kişilerin dezavantajlı

durumları ortadan kaldırılmış. Taşınmaz edinme yolunun onlar için de açık olacağını
söyleyebiliriz.

İkinci şartımız kanuni sınırlamalara uygun olmak şartıydı. Tapu kanununa

baktığımızda, Tapu Kanunu’nun kendisinin yabancı gerçek kişilerin taşınmaz elde etmesi
bakımından miktar sınırlaması koyduğunu görüyoruz:
Madde 35/1- cümle 2- (Yeniden Düzenleme: 29/12/2005-5444/1 md.; Değişik: 3/5/2012-6302/1 md.)
Yabancı uyruklu gerçek kişilerin edindikleri taşınmazlar ile bağımsız ve sürekli nitelikteki sınırlı ayni
hakların toplam alanı, özel mülkiyete konu ilçe yüz ölçümünün yüzde onunu ve kişi başına ülke genelinde otuz
hektarı geçemez. Bakanlar Kurulu kişi başına ülke genelinde edinilebilecek miktarı iki katına kadar artırmaya
yetkilidir.

124
 Yabancılar taşınmaz veya bağımsız ve sürekli nitelikte ayni hak edinebilirler. Ancak
hükümde bu koşullara bağlanmıştır. Miktar sınırlamasına tabidir. Yabancı uyruklu gerçek
kişilerin edindikleri taşınmazlar ile bağımsız ve sürekli nitelikteki sınırlı ayni hakların toplam
alanı:

- Özel mülkiyete konu olan ilçe yüz ölçümünün yüzde 10’ununu geçemez.
- Ülke genelinde de kişi başına 30 hektar geçilemez.
Bakanlar Kurulunun bunu iki katına kadar arttırabileceği öngörülmüştür.

Demek ki Tapu Kanunu miktar bakımından iki sınırlama getirmiştir. Bu

sınırlamalardan biri ilçe bakımından diğeri ise ülke bakımındandır. İlçe bakımından olan
sınırlamayı bireysel olarak algılamamız gerekiyor. Bu sınırlama bakımından kastedilen şudur:
O ilçede yabancıların toplam edinebileceği taşınmaz miktarı o ilçede bulunan özel mülkiyete
konu olan taşınmazların toplam yüz ölçümünün %10’unu geçemez. Belirli bir kişi
bakımındansa o kişinin ülke genelinde 30 hektarla sınırlı olduğunu görüyoruz. Tabi ki bunu
BK arttırabiliyor. Dolayısıyla Tapu Kanunu’nda iki tane miktar sınırlaması söz konusudur.
Başka kanuni sınırlamalardan da bahsedeceğiz.

Tapu Kanunu, BK’ya ayrıca bir yetki daha vermiştir:

Madde 35/3- (Yeniden Düzenleme: 29/12/2005-5444/1 md.; Değişik: 3/5/2012-6302/1 md.)
Bakanlar Kurulu, ülke menfaatlerinin gerektiği hallerde yabancı uyruklu gerçek kişiler ile yabancı
ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketlerinin taşınmaz ve sınırlı
ayni hak edinimlerini; ülke, kişi, coğrafi bölge, süre, sayı, oran, tür, nitelik, yüzölçüm ve miktar olarak
belirleyebilir, sınırlandırabilir, kısmen veya tamamen durdurabilir veya yasaklayabilir.

Bakanlar Kurulu her ne kadar hangi devlet vatandaşlarının taşınmaz edinip

edinemeyeceğini belirleme yetkisine sahip olsa da ayrıca ülke menfaatlerine göre bunlara
sınırlandırma getirebilir, kısmen durdurabilir. Bu sınırlamayı belirli ülkelere, kişilere, coğrafi
alana göre veya miktar, tür, nitelik bakımından – yani taşınmazın özelliklerine göre – çeşitli
sınırlandırmalar yapabilir.

Eğer yabancı kişi, alacağı taşınmazda ya da sınırlı ayni hakta bir proje geliştirmek
amacıyla – örneğin turizm işletmesi kurmak amacıyla veya petrol arama tesisi kurmak
amacıyla – yapısız bir taşınmazı alırsa bu taşınmazda gerçekleştireceği yapının projesini 2 yıl
içinde ilgili Bakanlığın onayına sunmak durumundadır. Tapu Kanunu tarafından bir de böyle
bir şart getirilmiştir.

Eğer bu sınırlamalara uygun olunmazsa yani Tapu Kanunu veya diğer kanunlarda
getirilen sınırlamalara aykırı bir durum söz konusuysa (Ya hiç uygun değil ya da
sınır aşılmış olabilir.)
 Edinim amacına aykırı kullanılmış olduğu tespit edilirse ya da
 2 yıl içerisinde proje onaylatılmamışsa
Taşınmazsın tasfiyesi gerekir veya sınır aşımı söz konusuysa aşılan sınırın tasfiyesi gerekir.

Tüzel kişilerin durumuna bakalım. Gerçek kişiler bakımından temel olarak iki
sınırlama var demiştik: ‘Kanuni sınırlamalara uygun olma’ ve ‘uluslararası ilişkilere ve ülke
menfaatlerine uygun olma’. Tüzel kişilere baktığımız zaman 35.maddede şöyle bir düzenleme

125
görüyoruz: Yabancı ülkelerde o ülkelerin kanunlarına kurulmuş olan ticaret şirketlerinin
Türkiye’de özel kanun hükümleri çerçevesinde taşınmaz edinebileceklerdir.

Tapu Kanunu tüzel kişilerin hangi şartlarda taşınmaz edinebileceğini tamamen

kendisi düzenlememiştir. Özel kanun hükümleri buna imkan veriyorsa tüzel kişiler de
taşınmaz edinebilirler. Tapu Kanunu hangi tüzel kişiler olduğunu belirlemiş: Yabancı ticaret
şirketleri. Buradan yola çıkarak şunu söyleyebiliriz ki yabancı dernekler ve vakıfların
Türkiye’de taşınmaz edinmesi mümkün olmayacaktır.

Az önce bahsettiğimiz gerçek kişiler için aranan iki şart ve sonradan bahsettiğimiz
BK’nın sınırlama getirebileceği haller – kişi, ülke, coğrafi alan vs. - tüzel kişiler bakımından
da söz konusudur. Bu yabancı tüzel kişiler, bir proje gerçekleştirmek amacıyla edinmişlerse
yine bunların da 2 yıl içine onaya sunmaları gerekir. Eğer kanuna aykırı olarak edinmişlerse
yine bunların da tasfiyesi gerekir, sınırlamaların aşılması durumunda da aynı sonuç söz
konusudur. Bu hükümler ortaktır.

Tapu Kanunu m.36’da belirli tüzel kişilerin Türkiye’de edineceği taşınmazlar

bakımından sınırlama söz konusuydu.

- Sayılan kişilerin yüzde 50 ve daha fazla oranda hissesine sahip oldukları Türk
şirketleri,
o TVK m.28 hariç yabancı gerçek kişilerin
o Yabancı tüzel kişilerin
o Uluslararası kuruluşların
(Yabancılar Türk şirketlerin tamamına da sahip olabilirler belirli oranlarda da sahip
olabilirler. Yabancılar bu şekilde yatırım yapabiliyorlardı. Burada yüzde 50 ve fazlasına
sahip oldukları Türk şirketlerinden bahsediyoruz.)

- Yönetim hakkını haiz kişileri atayabilme yetkisi yabancılarda olan Türk şirketler
Ana sözleşmelerinde belirlenen faaliyet konularını gerçekleştirmek üzere taşınmaz alabilir,
herhangi bir taşınmaz alamaz. Bu şekilde bir sınırlama söz konusuydu. Eğer yüzde 50’nin
altındaysa veya yüzde 50’nin altında olsa bile yönetim hakkını haiz kişileri atama yetkisi
yabancılarda değilse böyle bir sınırlama söz konusu olmayacaktır. Dikkat edin bu bir yabancı
şirket değil. Türk kanunlarına göre kurulmuş Türk şirketinden bahsediyoruz. Ama içerisinde
sahip olduğu yabancıların payları veya yetkileri sebebiyle taşınmaz edinme bakımından özel
bir muameleye tabi tutuluyorlar. Bu Türk şirketlerinde yabancıların sahip olduğu pay, ilk
başta yüzde 50’nin altında olabilir. Sonradan sermaye artırımı ile oran aşılabilir.

Yabancıların Taşınmaz Edinmelerinde Kanuni Sınırlamalar

- Tapu Kanunu (m.35, 36)

Buradaki bazı sınırlamalardan bahsettik.

1. Yabancı uyruklu gerçek kişilerin edindikleri taşınmazlar ile bağımsız ve sürekli

nitelikteki sınırlı ayni hakların toplam alanı:
o Özel mülkiyete konu ilçe yüz ölçümünün yüzde onunu
o Kişi başına ülke genelinde otuz hektarı geçemez.

126
 o Bakanlar Kurulu kişi başına ülke genelinde edinilebilecek miktarı iki katına kadar
artırmaya yetkilidir.
2. Yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe
sahip ticaret şirketleri ancak özel kanun hükümleri çerçevesinde taşınmaz ve sınırlı
ayni hak edinebilirler. Bu ticaret şirketleri dışındakiler taşınmaz edinemez ve lehlerine
sınırlı ayni hak tesis edilemez. Yani yabancı dernek ve vakıflar Türkiye’de taşınmaz
edinemezler.
3. Bakanlar Kurulunun taşınmaz edinimini sınırlandırabileceği veya
durdurabileceği haller
Ülke menfaatlerinin gerektiği hallerde yabancı gerçek kişiler ile yabancı tüzel kişiliğe
sahip ticaret şirketlerinin taşınmaz ve sınırlı ayni hak edinimlerini; çeşitli kriterlerle
sınırlandırabilir, durdurabilir, yasaklayabilir.

4. Yabancı gerçek kişiler ve yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre

kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri, satın aldıkları yapısız taşınmazda
geliştireceği projeyi iki yıl içinde ilgili Bakanlığın onayına sunmak zorundadır.

- Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu

Bu kanuna baktığımız zaman birinci ve ikinci derece askeri yasak bölgelerin olduğunu
görüyoruz. Güvenlik bölgelerinde ise yabancıların taşınmaz edinemeyeceği kararlaştırılıyor.
Prensip olarak taşınmaz edinimine açık olmakla beraber Genelkurmay Başkanlığının teklifi ve
Bakanlar Kurulunun kararı ile sınırlanabilir. Ama askeri yasak bölgeler bakımından ister
birinci derece ister ikinci derece yabancıların taşınmaz edinimine kapalıdır.

- Mukabele-i Bilmisil Kanunu

Bu kanundan yabancılara ilişkin esasları anlatırken bahsetmiştik. 1062 Sy. Mukabele-i
Bilmisil Kanunu’nda diyor ki idari kararlar veya fevkalade işlemlerle Türk vatandaşlarının
mülkiyetini sınırlandıran ülkelerin vatandaşlarına da aynı şekilde misilleme edilebileceği
konusunda Bakanlar Kuruluna yetki verilir. Mukabele –i bilmisil, karşılıklılıktan farklıdır.
Karşılıklılık şartı daha çok hakka sahip olmak bakımından aranan bir şeydir.

Yabancı ülkede Türk vatandaşının sahip olduğu bir taşınmaz söz konusu. Türk
vatandaşı taşınmazı edinebilmiş. Ama yabancı devlet fevkalade birtakım kararlarla veya
işlemlerle Türk vatandaşının malını elinden alırsa örneğin bu tip işlemlerle kamu yararı bile
olmadan elinden alırsa, kamulaştırırsa o zaman o devletin Türkiye’deki vatandaşlarının sahip
olduğu mallara da aynı şekilde muamele edilip el konulabilir.

Özel Kanuni Düzenlemeler

Başka özel kanunlarda ne gibi düzenlemeler vardır? Bunlar özellikle tüzel kişiler
bakımından söz konusu olabilir. Bunlardan bir tanesi:

- Turizm Teşvik Kanunu

- Türk Petrol Kanunu ve Petrol Piyasası Kanunu
- Özel Öğretim Kurumları Kanunu
- TVK m.28’de düzenlenen kişilerin özel durumu

127
 Yabancıların Miras Yolu ile Taşınmaz Edinmeleri
Az önce bahsettiğimiz Tapu Kanunu’ndaki düzenlemeler sağlararası işlemler yoluyla
taşınmaz edinmeyi düzenliyordu. Ölüme bağlı tasarruflarla yabancıların taşınmaz edinmesi
yolu nedir diye bakacak olursak;

Eskiden yabancıların miras yoluyla taşınmaz edinmeleri iki tane şarta tabiydi:

 Kanuni sınırlamalara uygunluk

 Karşılıklılık şartıyla yabancılar Türkiye’deki taşınmazlara temellük ve tevarüs
edebilirler şeklindeydi.
Yani mülkiyet edinebilirler ve mirasçı olarak hak sahibi olabilirler demektir. Eskiden
miras hakkını da bu düzenleme sebebiyle karşılıklılık şartına bağlı kabul ediyorduk.

Bugün ise 2005 yılında yapılan değişiklikle miras hakkı bakımından karşılıklılık
kalktı. Dolayısıyla yabancılar mirasa uygulanacak hukuk bakımından mirasçı ise mirası elde
edebilecektir. Ama taşınmazı edinmesinde sınırlama söz konusu olabilir.

Bugün Tapu Kanunu madde 35’e baktığımız zaman mirasın ayrıca düzenlenmemiş
olduğu ve 35.maddenin 1. fıkrasına atıf yapıldığını görüyoruz. Diyor ki 35/1’e aykırı olarak
miras yoluyla elde edilmişse bu tasfiye edilir.

Miras yoluyla taşınmaz etme bakımından da yabancı gerçek kişilere uygulanan

sınırlamalar ve BK’nın miktarı arttırma yetkisi söz konusudur.

Miras hakkı ile miras yoluyla taşınmaz edinmeyi birbirinden ayırt etmeniz
gerekmektedir. Mirasa uygulanacak olan hukuk kişiyi Türkiye’de mirasçı kılıyorsa kişinin
Türkiye’de miras hakkı vardır. Ancak 35/1’deki şartlar söz konusu değilse miras hakkı olan
kişi taşınmazı iktisap edemez. Tıpkı sınırı aşmış gibi tasfiyesi söz konusu olur.

Kişiye miras kalan yer ikinci derece askeri bölgedeyse – Türk vatandaşları burada
taşınmaz edinebiliyorlar – miras hakkı vardır. Ama burada yabancı iktisap edemez.
Dolayısıyla taşınmazın tasfiye edilmesi gerekir.

YABANCILARIN TÜRKİYE’DEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM ÖZGÜRLÜĞÜ

Eğitim öğretim özgürlüğü temel haklardandır. Kişiler bakımından bir hak, devlet
bakımından bir yükümlülük söz konusudur. Burada Anayasa, yabancı ile vatandaş arasında
bir ayrım yapmamış. Herkes eğitim ve öğretim özgürlüğüne sahiptir demiştir.

Türk vatandaşları için örneğin ilköğretim zorunlu iken, yabancılar için ilköğretim
ihtiyaridir.

Yabancılar Türkiye’deki eğitim öğretim özgürlüğüne sahiptir. Türk üniversitelerinde

ve yüksekokullarında yabancılar da eğitim öğretim görebilir. Sınav bakımından farklılık olsa
da eğitim bakımından bir farklılık söz konusu değildir.

Yabancıların prensip olarak özel öğretim kurumu açmalarına cevaz verilmemiştir.

Hatta yabancılar bunu doğrudan açamayacakları gibi yabancı gerçek veya tüzel kişilerin
kurucu ortak olduğu Türk tüzel kişilerinin dahi özel eğitim kurumları açmalarına dahi izin
verilmemiştir. Dolayısıyla burada da kontrol teorisinin bir uygulamasını görüyoruz.
128
Dolayısıyla bugün itibariyle yabancıların ister doğrudan doğruya ister ortaklık kurmak
şeklinde Türkiye’de özel öğretim kurumu açmaları mümkün değildir. Ama bunun bir istisnası
vardır. Kanun 5.maddesinde düzenlemiş. Milletlerarası özel öğretim kurumları.

Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları

Milletlerarası özel öğretim kurumlarından şunu anlıyoruz: yükseköğretim dışındaki
bu kurumlar, sadece yabancıların devam edebileceği okullardır. Yani yabancılar açamazlar,
gelip doğrudan doğruya gerekse Türklerle ortaklık şeklinde açamazlar. Ama bunun istisnasını
milletlerarası özel öğretim kurumları oluşturur. Bunlar yükseköğrenim dışında sadece yabancı
uyruklu öğrencilerin devam edebileceği okullardır. Bunları yabancı gerçek kişiler veya tüzel
kişiler doğrudan doğruya açamayacaklardır.

Peki, nasıl açacaklardır? Yabancı tüzel kişiler Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu
çerçevesinde Türkiye’de bir ortaklık kurabilirler veya kurulmuş bir ortaklığa sonradan
hisselerini alarak ortak olmaları söz konusu olabiliyordu. Yabancı gerçek ve tüzel kişiler
doğrudan yabancı yatırımlar kanunu çerçevesinde Türkiye’de bir milletlerarası özel öğretim
kurumu açabilirler. Tabi bunu ille de yabancılar yapmak zorunda değildir. Bu bir imkan
sadece. Türk gerçek veya Türk tüzel kişilere de hiç işin içinde yabancı olmadan sadece
yabancı öğrencilerin devam edebileceği milletlerarası özel öğretim kurumları açabilirler.

Tabi ki burada tamamen bir serbesti yoktur. Bunların müfredatları, programları MEB
bakımından gözden geçirilip onaylanması gerekiyor. Birtakım özel güvenlik, TC devletinin
menfaati gibi kriterlere uygun bir programlarının eğitim öğretimlerinde olması gerekiyor.

Yabancı Okullar
İkinci istisnai kategori ise yabancı okullardır. Birçoğunu siz de biliyorsunuz: St.
Benoit, Robert koleji gibi okullar. Son duruma baktığımız zaman 1914’e kadar varlıkları
tanınan Fransız, İngiliz ve İtalyan okullarının varlıklarını devam ettireceği ama yenisinin
açılamayacağı kabul edilmiştir.

Bunların statüsü aslında Lozan çerçevesinde, Lozan’la bağlı olarak kabul edilen
ikamet ve akdi selamet sözleşmesinde düzenlenmiş. Aslında o sözleşmenin ilgili hükmünün
yürürlüğü sona ermiştir. Ama bu hukuki durum, kazanılmış hak olarak devam etmektedir. H

Bu okullar birtakım sınırlamalara tabi olarak düzenlenmiş. Bu okulların gerek

taşınmaz edinmeleri gerekse kapasitelerini arttırmaları mümkün değildir. Daha doğrusu
mümkün. Ama BK’nın izni gerekmektedir. Yeni arazi alıp, kapasitelerini 5 katına kadar
artırmaları BK’nın iznine tabi kılınmış. Kendi arazilerinde kapasitelerini 1 katına kadar
artırmak istiyorlarsa MEB’in izni gerekir. Bina ve arazi almadan, bina ve öğrenci sayılarını
artırmak istiyorlarsa 1 katına sade MEB’in izni gerekir. Böylece daha sınırlı çerçevede
hareket edebileceklerdir. Bu sınırlamalar dışında kapasite artırmaları mümkün kılınmamış.

Azınlık Okulları
Üçüncü kategori olarak da azınlık okullarından bahsedilmektedir. Bu azınlık okulları
meselesi yine Lozan’da ele alınmış ve düzenlenmiş bir konudur.

129
 Bu okullarda tüm yabancılar öğretim göremez. Sadece bu azınlığa mensup kişilerin
eğitim görmeleri mümkündür. Yine müfredatları kontrollü biçimde MEB’in kontrolünde
oluşturulur. Kendi dillerinde eğitim yapabilirler. Fakat Türk dilinin öğretilmesi zorunlu kabul
edilmiş.

130