Professional Documents
Culture Documents
ΒΙΒΛΙΟ Νο. 11
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
– Αβρόχοις ποσί :
– Αιδώς Αργείοι :
– Αμ’ έπος αμ’ έργον:
– Άνθρακες ο θησαυρός:
– Αντίπαλον δέος:
– Αντί πινακίου φακής:
– Από μηχανής θεός:
– Από την Σκύλλα στην Χάρυβδη:
– Αρχή άνδρα δείκνυσι:
– Ασκοί του Αιόλου:
– Άχθος αρούρης:
– Αχίλλειος πτέρνα:
– Βίος αβίωτος:
– Γαία πυρί μειχθήτω:
– Γερανοί του Ιβύκου:
– Γην και ύδωρ:
– Γηράσκω αεί διδασκόμενος:
– Γόρδιος δεσμός:
– Δαμόκλειος σπάθη:
– Διέβη τον Ρουβίκωνα:
– Δούρειος Ίππος:
– Δρακόντεια μέτρα:
– Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται:
– Είπα και ελάλησα……αμαρτίαν ουκ έχω:
– Εκατόμβη:
– Εξ απαλών ονύχων:
– Έξεστιν Κλαζομενίοις ασχημονείν:
– Εξ’ οικείων τα βέλη:
– Έπεα πτερόεντα:
– Επί ξυρού ακμής:
– Επί τον τύπον των ήλων:
– Ες αύριον τα σπουδαία:
– Ηλίου φαεινότερον:
– Ή ταν ή επί τας:
– Θού κύριε:
– Ήξεις αφήξεις:
– Ιστός της Πηνελόπης:
– Και συ τέκνον Βρούτε;
– Καυδιανά δίκρανα:
– Κέρας Αμαλθείας:
– Κλίνη του Προκρούστη:
– Κομίζω γλαύκας εις Αθήνας:
– Κόπρος του Αυγείου:
– Κουτί της Πανδώρας:
– Κρανίου τόπος:
– Κροκοδείλια δάκρυα:
– Κύκνειο άσμα:
– Κύμβαλον αλαλάζον:
– Μέμνησο των Αθηναίων:
– Μερίς του λέοντος:
– Μηδέν άγαν :
– Mηδένα προ του τέλους μακάριζε:
– Μικρός το δέμας:
– Μολών λαβέ:
– Μορμολύκειο:
– Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν:
– Νούς υγιής εν σώματι υγιή:
– Ο κύβος ερρίφθη :
– Οφθαλμόν αντί οφθαλμού & οδόντα αντί οδόντος:
– Πύρρειος νίκη :
– Φωνή βοώντος εν τη ερήμω:
– Ως πρόβατον επί σφαγήν:
– Ως ευ παρέστης:
ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ
ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
Στον καθημερινό προφορικό και γραπτό λόγο, χρησιμοποιούμε
συχνά εκφράσεις προερχόμενες κυρίως από την αρχαία
γραμματεία και τα κείμενα της Αγίας Γραφής. Μέσω αυτών
ερχόμαστε σ’ επαφή με παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας,
με φυσικό και αβίαστο τρόπο, έτσι ώστε η γνώση της σημασίας
– νοήματος και προέλευσής τους να αποτελεί μοναδικό
πνευματικό και γλωσσικό εφόδιο. Η χρήση τους δίνει στον λόγο
σφρίγος και ζωντάνια, ενώ η άγνοιά τους προκαλεί ενίοτε
αμηχανία, ή ακόμα και λοιδορία………..ιδιαίτερα σε ορισμένους
νεόκοπους διανοούμενους οι οποίοι επιχειρώντας να
εντυπωσιάσουν με την γλωσσομάθειά τους, συγχέουν την
έννοια, ή σημασία των εν λόγω λέξεων – φράσεων. Ιδού λοιπόν
οι κυριότερες εξ’ αυτών……..
– Αβρόχοις ποσί :
Με στεγνά πόδια, χωρίς κόπο, χωρίς ζημιά (ηθική ή υλική).
Προέλευση: Η πρώτη εκδοχή αφορά στον βασιλέα της Λυδίας
Κροίσο και ένα επεισόδιο που συνέβη στην αρχή της
εκστρατείας του κατά των Μήδων. Σύμφωνα με τους ιστορικούς,
όταν τα στρατεύματα έφτασαν στον ποταμό Άλυ δεν μπόρεσαν
να τον διαβούν λόγω της ορμητικής ροής των υδάτων.
Προσπαθώντας ο βασιλέας να βρει κάποια λύση προκειμένου
να μην καταλήξει άδοξα η εκστρατεία, κάλεσε τον Θαλή τον
Μιλήσιο, που εκείνη την εποχή ήταν στην υπηρεσία του.
Εκείνος αφού ζήτησε και έλαβε ένα τμήμα στρατού, ακολούθησε
πορεία αντίθετη προς την ροή του ποταμού και σκάβοντας μια
εναλλακτική κοίτη την εξέτρεψε προς μια χαράδρα. Κατόπιν
αφού έφραξε το σημείο τομής με πέτρες – χώμα και κορμούς,
άλλαξε την ροή του ποταμού, με αποτέλεσμα να περάσουν τα
στρατεύματα «αβρόχοις ποσίν» και φυσικά να επισύρει τον
θαυμασμό του Κροίσου.
Λουκιανός ο Σαμοσατεύς_wikipedia
– Αιδώς Αργείοι :
Ντροπή σας, δεν ντρέπεστε καθόλου; Φράση που αναφώναξε ο
Στέντορας στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Αργείους
να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την
αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. Ιλιάδα, Ε, 787.
– Άνθρακες ο θησαυρός:
Την φράση την χρησιμοποιούμε, όταν διαψεύδονται οι ελπίδες
μας. Η πλήρης διατύπωσή της όπως αναφέρεται από τον
Λουκιανό είναι: «άνθρακες ό θησαυρός πέφηνε», δηλαδή
αποδείχθηκε ότι ο θησαυρός ήταν άνθρακες. Η έκφραση
προήλθε από μια δοξασία των αρχαίων, σύμφωνα με την οποία
καλά δαιμονικά αποκαλύπτουν σε ανθρώπους την ώρα που
κοιμούνται, το σημείο που υπάρχει κρυμμένος θησαυρός, ο
οποίος για να βρεθεί, θα πρέπει αυτός που είδε το όνειρο να
ψάξει μόνος του, χωρίς να αποκαλύψει σε κανέναν το μυστικό,
διότι αλλιώς θα βρει άνθρακες και στάχτη.
– Αντίπαλον δέος:
Αντίπαλος, αντίπαλη παράταξη. Ισορροπία προερχόμενη από
τον φόβο των αντιπάλων. Η φράση χρησιμοποιείται κυρίως
από τον Θουκυδίδη, Γ,11.
– Άχθος αρούρης:
Βάρος της γης άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε.
Ο Αχιλλέας στο διάλογό με την μητέρα του αναφέρει ότι
αισθάνεται άχθος αρούρης (βάρος της γης) μετά από μεγάλο
διάστημα απραξίας και αποχής από την μάχη. Ιλιάδα, Σ, 104
– Αχίλλειος πτέρνα:
Το αδύνατο σημείο. Η φράση προέρχεται από τον μύθο του
Αχιλλέα, σύμφωνα με τον οποίο η μητέρα του Θέτις, όταν τον
βάφτισε στο αθάνατο νερό, τον κράτησε από τη φτέρνα με
αποτέλεσμα το σημείο εκείνο να μη βραχεί και να παραμείνει
ευάλωτο.
– Βίος αβίωτος:
Ζωή ανυπόφορη. Την φράση είπε ο αρχαίος ρήτορας
Δημοσθένης στην κηδεία ενός φιλάργυρου: «ούτος βίον
αβίωτον βιώσας ετέροις βίον κατέλιπε ..», δηλ. αυτός αφού
έζησε έναν βίο φαύλο, αφόρητο, με στερήσεις, άφησε μεγάλο
«βίος» στους άλλους. Την εν λόγω φράση συναντούμε και σε
άλλους αρχαίους κλασσικούς, όπως τον Χίλωνα τον
Λακεδαιμόνιο, έναν από τους εφτά σοφούς της αρχαιότητας.
– Βούς επί γλώσσης: Η φράση αυτή χρησιμοποιείται για όσους
δωροδοκούνται να μη λύσουν τη σιωπή τους. Προήλθε από
ορισμένα νομίσματα των αρχαίων Αθηνών τα οποία
απεικόνιζαν το βόδι. Την φράση αναφέρει ο Αισχύλος στην
τραγωδία του Αγαμέμνων στίχος 36 «Τα δ’ άλλα σιγώ. Βους επί
γλώσση μέγας βέβηκεν.» λέει ο στρατιώτης σκοπός, όταν είδε
τις φωτιές στην άλωση της Τροίας. Σύμφωνα δε με τον Ησύχιο:
«βούς επί γλώσσης βέβηκε» = παροιμία. (Πάπ. βιβλ. 34. σελ.
27).
Αντίπατρος ο Σιδώνιος
– Γόρδιος δεσμός:
Αναφέρεται στην αλύγιστη θέληση να υπερνικηθεί με κάθε
τρόπο μια δυσκολία ανυπέρβλητη. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος
έφτασε ύστερα από την νίκη του Γρανικού ποταμού το 333 π.Χ.
στην πόλη Γόρδιο της Φρυγίας, είδε στην Ακρόπολή της την
μυθική άμαξα του ιδρυτή της. Ο ζυγός της ήταν δεμένος στο
τιμόνι μ’ ένα περίτεχνο κόμπο από φλούδα κρανιάς, που δεν
μπορούσε να λυθεί και ένας χρησμός έλεγε πως όποιος
κατόρθωνε να τον λύσει, θα κυριαρχούσε στην Ασία. Ο
Αλέξανδρος επιχείρησε να τον λύσει, αλλά μη βρίσκοντας
κάποια από τις άκρες του κόμπου και μην θέλοντας να τον
αφήσει άλυτο, τον έλυσε κόβοντάς τον με το ξίφος του λέγοντας:
«Δεν έχει σημασία με ποιόν τρόπο θα λυθεί». Αρριανός, 11, 3.
– Δαμόκλειος σπάθη:
Απειλητικό αντικείμενο, απειλή. Η φράση προέρχεται από το
επεισόδιο του Δαμοκλή, ενός αυλοκόλακα του τυράννου των
Συρακουσών Διονυσίου, ο οποίος θέλοντας να δείξει στο
Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου τον
έβαλε να καθίσει στο θρόνο του, ενώ από πάνω του κρεμόταν
από μια αλογότριχα ένα μεγάλο σπαθί.
Περι
κοπή από εικόνα του Δράκοντα σκαλισμένη στην βιβλιοθήκη
του Ανωτάτου Δικαστηρίου των
ΗΠΑ. http://www.webcitation.org/6Pv3Xxl37
– Δούρειος Ίππος:
Επικίνδυνη προσφορά. Η φράση είναι προέρχεται από τον
Όμηρο, όπου οι Έλληνες χάρισαν στους Τρώες ένα ξύλινο
άλογο ως αφιέρωμα στους Θεούς, ενώ μέσα βρισκόταν ο
Οδυσσέας με τους συντρόφους τους. Οδύσσεια, λ, 529.
– Δρακόντεια μέτρα:
Αυστηρά – σκληρά μέτρα. Η φράση προέρχεται από τον
Δράκοντα, αρχαίο νομοθέτη της Αθήνας που ήταν γνωστός για
τους αυστηρούς και σκληρούς νόμους που επέβαλε τον
7ο αιώνα π.Χ.
– Εκατόμβη:
Τεράστια θυσία πολλά θύματα. Εκατόμβη στην αρχαία Ελλάδα
ονόμαζαν την θυσία – προσφορά προς τους θεούς, η οποία
αποτελείτο από εκατό βόδια. Όμηρος Ιλιάδα , Α,65.
– Εξ απαλών ονύχων:
Από μικρό παιδί, από νηπιακή ηλικία. Η φράση χρησιμοποιείται
για να δηλώσει την νηπιακή ηλικία κατά την οποία ο άνθρωπος
διαθέτει μαλακά νύχια. Την αναφέρει ο Πλούταρχος στην
πραγματεία του «Περί παίδων αγωγής» (κεφ. V «…το δη
λεγόμενον, εξ ονύχων (απαλών) αγαπώσαι τα τέκνα»). Η
παρατήρηση «το δη λεγόμενο» σημαίνει ότι η εν λόγω αυτή
φράση χρησιμοποιείτο στην Ελλάδα και προ της εποχής του
Πλουτάρχου. Ο Κικέρων γράφει σχετικά (Epist. 1,6,2) «υt Graeci
dicunt, Unguiculis es cognitus», όπως λέγουν οι Έλληνες, εξ
απαλών ονύχων είναι γνωστός. Ο δε Οράτιος: «De Tenero
ungui» (lid. Sc. 32513, Ανθολογία Παλατίνου 5, 129). Τονίζεται
ότι η φράση ΔΕΝ σημαίνει ακροθιγώς (χωρίς εμβάθυνση, ή
ακρίβεια, χωρίς ανάλυση, ή λεπτομέρειες) ή αδρομερώς (σε
γενικές γραμμές).
– Ες αύριον τα σπουδαία:
Αύριο θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά θέματα. Την φράση είπε ο
Θηβαίος Αρχίας, όταν έλαβε το γράμμα που τον
προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει από τον Πελοπίδα. Πλουτάρχου
Πελοπίδας, 10.
– Ηλίου φαεινότερον:
Αυτό που είναι φανερό, που δε χρειάζεται άλλη απόδειξη
(Φαεινός = φωτεινός, λαμπρός, γεμάτος φως, ακτινοβόλος)
Ιλιάδα Σ 610 «….. φαεινότερος πυρός αυτής».
– Θού κύριε:
Δημώδης έκφραση που λέγεται προτρεπτικά προς εαυτόν, ή και
ευχετικά προκειμένου να αποφύγει κάποιος να μιλήσει
δυσμενώς, ή με έχθρα. Η έκφραση προέρχεται από το εδάφιο 3
του 141 (Ο’, 140) Ψαλμού του Δαυίδ: «Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ
στόµατί µου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη µου». Σε
μετάφραση αποδίδεται ως: «Βάλε μου, Κύριε, φρουρά στο
στόμα μου φράχτη στη θύρα των χειλιών μου». Λέγεται για να
αποφύγει το άτομο να εκστομίσει ό,τι θα ήθελε να πει, δηλαδή
συνεκδοχικά ο δικαιολογημένος μεν, αλλά απρεπής λόγος, να
μείνει «φυλακισμένος» στο στόμα του.
– Ήξεις αφήξεις:
Λέγεται στην περίπτωση που κάποιος δεν έχει σταθερή άποψη,
αλλά αλλάζει συνεχώς γνώμη. Η φράση προέρχεται από
χρησμό του μαντείου των Δελφών «ήξεις αφήξεις ου, θνήξεις εν
πολέμω». Η θέση του κόμματος πριν, ή μετά το αρνητικό μόριο
ου, καθορίζει και την ερμηνεία του χρησμού.
– Καυδιανά δίκρανα:
Αναγκάζομαι να υποστώ ταπεινώσεις. Η φράση προέρχεται
από την ταπεινωτική ήττα των Ρωμαίων στο Καύδιο, στην
Αππία οδό, όπου ο Ρωμαϊκός στρατός υποχρεώθηκε να
περάσει κάτω από ένα ζυγό σε σχήμα «Π» κατασκευασμένο
από δόρατα (Καυδιανά δίκρανα).– Κεφαλή της
Μέδουσας: Λέγεται για οτιδήποτε είναι αποκρουστικό. Η φράση
προέρχεται από το μύθο της Μέδουσας που απολίθωνε όποιον
την κοιτούσε. Ησίοδου Θεογονία, 1270.
– Κέρας Αμαλθείας:
Πλούτος, αφθονία. Η φράση προέρχεται από το περιστατικό
κατά το οποίο η Αμάλθεια έτρεφε τον μικρό Δία από κέρατο
κατσίκας γεμάτο γάλα και μέλι.
– Κρανίου τόπος:
Λέγεται για κάποια τοποθεσία, όπου η ζωή σ’ αυτήν είναι
πραγματική κόλαση. Ματθαίος ΚΖ. 33. και Ιωάννης ΙΘ. 17.
– Κροκοδείλια δάκρυα:
Όταν κάποιος προσποιείται τον θλιμμένο προκειμένου να
αποκομίσει θετικές εντυπώσεις για ίδιον όφελος. Η εν λόγω
φράση όσον και αν φαντάζει παράδοξο προέρχεται από την
αρχαία Ελλάδα παρόλο που ο κροκόδειλος ήταν άγνωστος. Οι
Φοίνικες έμποροι, που έφταναν στα λιμάνια της Κορίνθου και
του Πειραιά, μιλούσαν συχνά για τα εξωτικά ζώα, πουλιά και
ερπετά της πατρίδας τους, που άφηναν κατάπληκτους τους
ανίδεους Έλληνες και τους γέμιζαν με τρόμο και θαυμασμό.
Φαίνεται ωστόσο, ότι ο κροκόδειλος τους έκανε περισσότερη
εντύπωση, κυρίως με το ψευτοκλάμα του, αφού ο ποιητής
Φερεκύδης (θεογονιστής ποιητής και φιλόσοφος από τη νήσο
Σύρο) έγραψε το παρακάτω επίγραμμα: «Εάν η γη ήθελε να
συλλάβει εκ των δακρύων της γυναικός, εκάστη ρανίς των θα
εγέννα κροκόδειλον». Η παρομοίωση προέρχεται από το
γεγονός ότι ο κροκόδειλος όταν θέλει να ξεγελάσει το θήραμά
του, κρύβεται και αρχίζει να βγάζει παράξενους ήχους, που
μοιάζουν με κλάμα μωρού παιδιού, ενώ συγχρόνως τρέχουν
από τα μάτια του δάκρυα.
– Κύκνειο άσμα:
Η τελευταία πράξη, το τελευταίο έργο, η τελευταία ενέργεια
κάποιου. Προέρχεται από το τελευταίο τραγούδι του κύκνου
πριν το θάνατο του. Πιστεύεται ότι ότι ο κύκνος μόλις αντιληφθεί
ότι πρόκειται να πεθάνει άδει το καλύτερο άσμα. Η φράση
αναφέρεται από τον Πλάτωνα (Φαίδων 84,Ε) και τον Αριστοτέλη.
– Κύμβαλον αλαλάζον:
Λέγεται για άνθρωπο φλύαρο και άκριτο. Προέρχεται από τους
λόγους του Απόστολου Παύλου, που τονίζει ότι χωρίς την
αγάπη ουδέν κατορθώνουμε. «Εάν ταίς γλώσσαις των
ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δέ μή έχω, γέγονα
χαλκός ηχών, ή κύμβαλον αλαλάζον. Παύλου Αʼ Επιστολή προς
Κορινθίους. ιγʼ 1.
– Μηδέν άγαν :
τίποτε σε υπερβολικό βαθμό. Φράση η οποία αποδίδεται σε
πολλούς αλλά ανήκει στον Χίλωνα «ἦν Λακεδαιμόνιος Χίλων
σοφός, ὃς τάδ’ ἔλεξε: μηδὲν ἄγαν», Διογένης Λαέρτιος, Βίοι, 1,
41, 4.
– Μικρός το δέμας:
μικρόσωμος: η φράση λέγεται μεταφορικά για κάποιον ο οποίος
υπερβαίνει τον εαυτόν του – αποδίδει δυσανάλογα με την
εμφάνισή του, ή κυριολεκτικά με υποτιμητική πρόθεση.
– Μολών λαβέ:
Η φράση λέγεται όταν κάποιος μας ζητά κάτι, που δεν θέλουμε
να δώσουμε. «Έλα να τα πάρεις». Είναι η απάντηση που έδωσε,
σύμφωνα με την παράδοση, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωνίδας,
όταν ο βασιλέας των Περσών Ξέρξης του ζήτησε, να
παραδώσουν οι Έλληνες τα όπλα. (Πλούταρχος, Αποφθέγματα
Λακωνικά).
– Μορμολύκειο:
Λέγεται χλευαστικά για κάποιον ότι μοιάζει με χαμένος – είναι
δύσμορφος. Στην αρχαιότητα μορμολύκειο ήταν η μάσκα, που
παρίστανε την λυκόμορφη Μορμώ ή Μορμολύκη (μυθολογικό
τέρας) και την χρησιμοποιούσαν, για να φοβίζουν τα μικρά
παιδιά.
– Ο κύβος ερρίφθη :
Η απόφαση πάρθηκε. Την φράση είπε ο Ιούλιος Καίσαρ όταν
αποφάσισε να κηρύξει εμφύλιο πόλεμο.
Ι
ούλιος Καίσαρ
– Πύρρειος νίκη :
Νίκη η οποία συνεπάγεται τεράστιες απώλειες – που
συνεπιφέρει και στον νικητή μεγάλη φθορά, ώστε να ισοδυναμεί
με ήττα. Η φράση προήλθε από την αιματηρή νίκη του Πύρρου
εναντίον των Ρωμαίων στην Ηράκλεια της Ιταλίας το 280 π.Χ.
– Ως ευ παρέστης:
Κυριολεκτική, ή ειρωνική αναφορά για την παρουσία κάποιου.
Προέρχεται από την τραγωδία «Αίας» του Σοφοκλέους (στίχ. 92)
όπου ο Αίας ο Σαλαμίνιος, καλωσορίζει την θεά Αθηνά, η οποία
είχε στείλει την Νέμεση να τον τιμωρήσει για την ασέβειά του
στους θεούς.
Πηγή: https://chilonas.com/2016/10/29/httpwp-mep1op6y-4po/