Os temporale

Prof. Dr. Ertuğrul Tatlısumak

Anatomi ABD
 Os temporale
■ Kafa iskeletinin kısmen yan, kısmen de alt
bölümünün yapısına katılır. Os temporale’de,
işitme ve denge organları ile bu organlara
bağlanan damar-sinir gibi yapıların geçtiği
kanal ve deliklerin bulunması nedeni ile
oldukça karmaşık bir yapıya sahip önemli bir
kemiktir.
■ Os temporale, yeni doğmuş çocuklarda pars
squamosa, pars petrosa ve pars tympanica
olmak üzere 3 bölüm şeklindedir. Bu bölümler
birbirlerine kıkırdak dokusu ile bağlıdır. Daha
sonra bu 3 bölüm kaynaşarak tek parça haline
gelir.
■ Pars squamosa yassı bir yaprak şeklinde
kemiğin ön-üst kısmını oluşturur. Hafif
konveks olan dış yüzüne facies temporalis
denir. Bu yüz fossa temporalis’in tabanının
büyük bölümünü oluşturur. Bu yüzdeki arka-
yukarı doğru uzanan ve pek belirgin olmayan
oluğa sulcus arteriae temporalis mediae denir.
■ Pars squamosa’nın alt kısmında öne doğru
uzanan çıkıntıya proc.zygomaticus denir.
Bunun uzun ve keskin olan üst kenarı arka
tarafta crista supramastoidea olarak devam
eder. Daha kısa ve künt olan alt kenarı bir
kavis şeklindedir.
■ Ön ucu os zygomaticum’un proc.temporalis’i
ile eklem yaparak arcus zygomaticus’u
oluşturur. Proc.zygomaticus, os temporale’den
iki kök halinde çıkar.
■ Arka kök, üst kenarın devamı şeklindedir. Ön
kök alt kenarın bir devamı şeklinde olup
mediale doğru tuberculum articulare denen ve
üzeri eklem kıkırdağı ile kaplı bir çıkıntı ile
devam eder.
■ Tuberculum articulare’nin arkasında kalan
çukurluğa fossa mandibularis denir. Canlıda
tuberculum articulare ve fossa mandibularis’in
büyük kısmı eklem kıkırdağı ile kaplıdır.
Eklem kıkırdağı ile kaplı olan bu yüze facies
articularis denir. Dış kulak yolunun üst
tarafındaki çıkıntıya spina suprameatica adı
verilir.
■ Fossa mandibularis, fissura petrotympanica
(Glaser yarığı) ile iki kısma ayrılmıştır. Bu
yarığın ön tarafında kalan büyük kısım pars
squamosa’ya ait olup canlıda eklem kıkırdağı
ile kaplıdır ve mandibula başı ile eklem yapar.
Yarığın arka tarafında kalan dar saha ise, pars
tympanica’ya aittir ve çene eklemine katılmaz.
■ Pars squamosa’nın facies cerebralis denen
içyüzünde beynin girinti ve çıkıntılarına
uyacak şekilde girinti ve çıkıntılar ve arter
dallarının oturduğu oluklar (sulcus arteriosus)
bulunur.
■ Pars squamosa’nın üst kenarı margo parietalis,
os parietale’nin alt kenarı ile eklem yapar. Üst
kenarın arka tarafta mastoid çıkıntı ile birlikte
oluşturduğu çentiğe inc.parietalis denir. Ön-alt
kenarı margo sphenoidalis, sfenoid kemiğin
büyük kanadı ile eklem yapar.
■ Uzun ekseni dıştan-içe ve arkadan öne doğru
olan pyramis (pars petrosa), sfenoid kemiğin
büyük kanadı, korpusu ve oksipital kemiğin
pars basilaris’inin oluşturduğu aralığa sokulur.
■ Apex partis petrosae denen tepesi for.lacerum’
u arka-dış taraftan sınırlar ve burada canalis
caroticus’un iç ağzı (apertura interna canalis
carotici) bulunur.
■ Facies anterior partis petrosae denen ön yüz,
öne ve biraz da yukarı bakar. Bu yüz lateralde
pars squamosa’nın iç yüzü ile devam eder.
■ Ön yüzde altı önemli yapı bulunur:
■ 1) Eminentia arcuata
■ 2) Tegmen tympani
■ 3) Sulcus nervi petrosi majoris
■ 4) Sulcus nervi petrosi minoris
■ 5) Canalis caroticus
■ 6) Impressio trigeminalis
■ Eminentia arcuata, ön yüzün ortasındaki
kabarık saha olup altında canalis semicircularis
anterior bulunur. Tegmen tympani, eminentia
arcuata’nın ön ve dış tarafındaki düz saha olup
burası cavitas tympanica’nın (orta kulak
boşluğu) üst duvarıdır.
■ Sulcus nervi petrosi majoris, tegmen
tympani’nin önünde bulunan sığ bir oluktur.
Sulcus nervi petrosi minoris, sulcus nervi
petrosi majoris’e paralel olarak dış tarafında
bulunan daha ince ve sığ bir oluktur.
■ Sulcus nervi petrosi majoris’in arka ucunun
kemiğe girdiği yere hiatus canalis nervi
petrosi majoris ve sulcus nervi petrosi
minoris’in arka ucunun kemiğe girdiği yere
hiatus canalis nervi petrosi minoris denir. Bu
oluk ve kanallarda n.petrosus major ve
n.petrosus minor seyreder.
■ Kemiğin içinde seyreden canalis caroticus’un
ön tarafta bulunan iç ağzına apertura interna
canalis carotici denir ve kemiğin ön yüzünün
tepeye yakın kısmında bulunur. Dış ağzına ise
apertura externa canalis carotici denir.
İçerisinden a.carotis interna geçer.
■ Impressio trigeminalis, pyramis’in ön
yüzünün tepesinde bulunan sığ bir çukurluktur.
Canlıda bu çukura ggl.trigeminale oturur.
■ Pyramis’in (pars petrosa) arkaya ve biraz da
yukarıya bakan arka yüzüne, facies posterior
partis petrosae denir. Ön yüz ile arka yüzün
oluşturduğu kenara margo superior partis
petrosae ve bu kenar boyunca uzanan oluğa da
sulcus sinus petrosi superioris adı verilir.
■ Arka yüzün ortalarındaki büyük deliğe porus
acusticus internus denir. Bu delik meatus
acusticus internus denen 1 cm. lik bir yolla
içeri devam eder.
■ Porus acusticus internus’un hemen arkasında
bulunan çukurluğa fossa subarcuata denir.
Bunun da arka ve aşağısında apertura
canaliculi vestibuli denen bir açıklık bulunur.
Bu açıklık içeride canaliculus vestibuli denen
bir kanalla iç kulağa bağlanır.
■ Arka yüzün alt kenarının arka tarafında
görülen çentiğe inc.jugularis, bu çentiğin
içinde bulunan kemik çıkıntıya da
proc.intrajugularis denir. Bu çentik, oksipital
kemiğin pars lateralis’indeki aynı isimli
çentikle birleşerek, for.jugulare’yi oluşturur.
■ Yine bu alt kenar, pars basilaris’in komşu
kenarı ile birleşerek sulcus sinus petrosi
inferioris’i oluşturur. Bu oluk bazen arka
yüzde, bazen pars basilaris’de, bazen de tam
ikisi arasında bulunabilir.
■ Pyramis’in alt yüzüne facies inferior partis
petrosae denir. Bu yüz, bir çok oluşumlar
bulunduğundan düz değildir ve kafa iskeletinin
dış yüzünün (basis cranii externa) bir
bölümünü oluşturur.
■ Bu yüzde ilk göze çarpan oluşum fossa
jugularis’dir. Fossa jugularis’in arka-dış
tarafındaki çıkıntıya proc.styloideus denir. Bu
çıkıntının kökünü, dış ve ön taraftan saran
kemik yaprağa, vagina proc.styloidei adı
verilir.
■ Fossa jugularis’in içinde apertura canaliculi
mastoidei bulunur. Burası kemiğin içindeki
canaliculus mastoideus denen bir kanalla dış
kulak yoluna bağlanır.
■ Proc.styloideus ile proc.mastoideus arasında
bulunan deliğe for.stylomastoideum denir. Bu
delik, içinden n.facialis’in geçtiği canalis
facialis’in dış ağzıdır.
■ Fossa jugularis’in ön-dış tarafında canalis
caroticus’un dış ağzı (apertura externa canalis
carotici) bulunur. Fossa jugularis ile apertura
externa canalis carotici arasında fossula
petrosa denen bir çukurcuk bulunur. Bu
çukurun dibindeki deliğe apertura canaliculi
tympanici adı verilir. Bu delik kemiğin içinde
canaliculus tympanicus olarak devam eder ve
orta kulak boşluğuna açılır.
■ Fossa jugularis’in ön ve fossula petrosa’nın iç
tarafında bulunan çukurcuğun dibindeki deliğe,
apertura canaliculi cochlea denir. Bu delik
kemiğin içinde canaliculus cochlea denen bir
kanal şeklinde devam eder. Bu kanal iç kulağın
cochlea’sı ile birleşir.
■ Canalis caroticus’un dış ve ön tarafındaki ince
bir kemikle ikiye ayrılmış delik canalis
musculotubarius’un dış ağzıdır. Bu kanal orta
kulak boşluğuna açılır ve septum canalis
musculotubarii denen bir kemik lamelle ikiye
ayrılmıştır. Bunlardan üsttekine semicanalis
musculi tensoris tympani, alttakine ise
semicanalis tubae auditivae (auditoriae) denir.
■ Os temporale’nin arka tarafındaki çıkıntıya
proc.mastoideus denir. 1-2 yaşlarına dek bu
çıkıntı bulunmaz, daha sonra gelişir ve
pubertede tam olarak oluşur.
■ Proc.mastoideus’un konveks dış yüzü
pürtüklüdür ve burada bir çok delik bulunur.
Bunlardan biri büyükçe olup for.mastoideum
adını alır. Proc.mastoideus’un medialindeki
çentiğe inc.mastoidea, bunun da iç tarafındaki
oluğa sulcus arteriae occipitalis denir.
■ Konkav olan iç yüzündeki derin oluğa, sulcus
sinus sigmoidei adı verilir. Dış yüzdeki for.
mastoideum’un iç ağzı burada bulunur.
■ Proc.mastoideus’un dişli üst kenarı ile pars
squamosa’nın oluşturduğu açıya inc.parietalis
denir. Bu çentiğe parietal kemiğin angulus
mastoideus’u girer. Arka kenarına margo
occipitalis denir. Burası occipital kemikle
eklem yapar.
■ Proc.mastoideus’tan bir kesit yapıldığında
içinde cellulae mastoideae denen bir çok
boşluk olduğu görülür.
■ Hava ile dolu bu boşluklardan en büyük
olanına antrum mastoideum denir. Antrum
mastoideum, aditus ad antrum mastoideum
denen bir geçitle, ön tarafında bulunan orta
kulak boşluğu ile bağlantılıdır.
Proc.mastoideus, bazı şahıslarda kompakt bir
kemik şeklinde olabilir.
■ Pars tympanica, temporal kemiğin en küçük
parçası olup, pyramis’in dış yüzünde bulunur.
Çocuklarda açıklığı yukarıya bakan U harfi
şeklindedir. Erişkinlerde dış kulak yolunun ön,
alt ve kısmen de arka duvarının yapısına
katılır. Proc. styloideus’u dıştan örten kısmına,
vagina processus styloidei adı verilmiştir.
■ Pars tympanica’nın çevrelediği büyük deliğe
porus acusticus externus ve içeriye devam
eden yola da meatus acusticus externus denir.
Pars tympanica ön tarafta fossa mandibularis’
de pars squamosa ile birleşir.
■ Eklem yaptığı kemikler:
■ 1) Os occipitale
■ 2) Os parietale
■ 3) Os sphenoidale
■ 4) Os zygomaticum
■ 5) Mandibula
 Os sphenoidale
■ Kafa iskeletinin tabanında bulunan os
sphenoidale, os occipitale’nin pars basilaris’i
ve os temporale’nin ön tarafında yer alır.
■ Os sphenoidale, yere konmak üzere olan
kanatlarını açmış bir kuşa benzetilebilir.
Ortada bulunan korpusundan yan taraflara
doğru küçük ve büyük kanatları, aşağı doğru
ise pterigoid çıkıntıları uzanır.
■ Corpus sphenoidale, içi boş kübe benzer.
İçindeki boşluğa sinus sphenoidalis denir. Bu
boşluk septum sinuum sphenoidalium denen
bir bölme ile ikiye ayrılır. Bu bölme aşağıda
burun bölmesi ile birleşir.
■ Corpus sphenoidale’nin ön yüzünde ve septum
sinuum sphenoidalium’un her iki tarafında
bulunan açıklıklara apertura sinus sphenoidalis
denir. Sinus sphenoidalis, bu açıklıklar vasıtası
ile burun boşluğunun arka-üst kısmına açılır.
■ Corpus sphenoidale’nin ön yüzünde ve orta
hatta bulunan kenara crista sphenoidalis denir.
Crista sphenoidalis alt yüzde de devam eder ve
rostrum sphenoidale denen çıkıntıyı meydana
getirir. Rostrum sphenoidale, vomer’in üst
tarafındaki oluk içine oturur.
■ Korpusun üst yüzünün ön tarafında, küçük
kanatlar arasında kalan düz sahaya jugum
sphenoidale, ön tarafa doğru olan çıkıntıya da
spina ethmoidalis denir.
 Hipofiz bezi oturur

Dorsum sellae
■ Bu düz sahanın hemen arkasında sulcus
prechiasmaticus denen oluk bulunur. Bu oluk
yanlarda canalis opticus’larla birleşir.
■ Korpusun üst yüzünün ortasındaki çukura
fossa hypophysialis denir. Bu çukura canlıda
gl.hypophysialis oturur. Bu çukuru önden
tuberculum sellae, arkadan dorsum sellae
sınırlar.
■ Bu iki çıkıntısı ile birlikte çukura, Türk eğerine
benzemesi nedeni ile sella Turcica denir.
Tuberculum sellae’nın uçlarındaki çıkıntılara
proc.clinoideus medius, dorsum sellae’nın
uçlarındaki çıkıntılara ise proc.clinoideus
posterior adı verilir.
■ Dorsum sellae’nın arka tarafındaki düz saha,
oksipital kemiğin pars basilaris’inin üst
yüzündeki çukurluğun devamı gibidir. İki
kemiğin oluşturduğu bu çukura clivus denir.
■ Ala minor’lar korpusun yan yüzünün ön-üst
kısmından iki kök şeklinde çıkarlar. Bu iki kök
arasında n.opticus’un geçtiği canalis opticus
bulunur.
■ Ala minor’un ön kenarı, os frontale’nin pars
orbitalis’i ile eklem yapar. Arka kenarı ise
fissura orbitalis superior’un üst sınırını
oluşturur. Serbest arka kenarın medial ucu bir
hayli uzundur ve proc.clinoideus anterior adını
alır.
■ Bu çıkıntının hemen alt-iç tarafında ve
korpusun yan yüzünde bulunan oluğa sulcus
caroticus denir. Bu oluğu dıştan sınırlayan ve
arka tarafa doğru uzanan çıkıntıya da lingula
sphenoidalis denir.
■ Ala major denilen büyük kanatlar korpusun alt
kısmından yanlara doğru uzanır. Ala major’
ların 4 yüzü vardır:
■ 1) Facies cerebralis
■ 2) Facies temporalis
■ 3) Facies maxillaris
■ 4) Facies orbitalis
■ Dört kenarı bulunur:
■ 1) Margo zygomaticus
■ 2) Margo frontalis
■ 3) Margo parietalis
■ 4) Margo squamosus
 Orbitale bakan yüz

Tempolarla bakan yüz

 Beyin

■ Facies cerebralis, konkav olup beynin

gyruslarına uyacak şekilde girintili çıkıntılıdır.
Facies temporalis, crista infratemporalis denen
bir kenarla iki bölüme ayrılmıştır. Üstteki
bölüm fossa temporalis’in, alttaki bölüm ise
fossa infratemporalis’in yapısına katılır.
■ Facies maxillaris, for.rotundum’un ön ağzının
bulunduğu maxilla’ya bakan yüzüdür. Fissura
orbitalis superior’un alt ucunun aşağısında
kalan yüzdür.
■ Facies orbitalis, orbita’nın arka-dış duvarını
oluşturur. Facies temporalis ile aralarında
margo zygomaticus bulunur. Alt tarafındaki
kenar (crista orbitalis), crista infratemporalis’
in devamıdır.
Margo zygomaticus
■ Frontal kemikle eklem yapan çentikli ön-dış
kenarına margo frontalis, parietal kemikle
eklem yapan lateraldeki dişli kenarına ise
margo parietalis denir. Os temporale’nin pars
squamosa’sı ile eklem yapan arka taraftaki
dişli kenara margo squamosus adı verilir.
■ Fissura orbitalis superior’un iç ucunun hemen
arkasında for.rotundum bulunur. Bunun hemen
arka tarafında for.ovale denen oval bir delik
bulunur. For.ovale’nin arka-dış tarafındaki
küçük yuvarlak deliğe ise for.spinosum adı
verilir.
■ Büyük kanadın arka köşesinde aşağı doğru
uzanan diken şeklindeki çıkıntıya, spina ossis
sphenoidalis denir.
■ Proc.pterygoideus’lar korpusun yan tarafında
büyük kanatların tabanından aşağıya doğru
uzanır. Pterigoid çıkıntının lamina lateralis ve
lamina medialis olmak üzere iki laminası
vardır.
■ Lamina medialis, lateralis’ten daha fazla
aşağıya uzanır. İki lamina arasında ve alt
taraftaki çentiğe de inc.pterygoidea denir. Yine
iki lamina arasında ve arka taraftaki büyük
çukura fossa pterygoidea, bunun üstündeki
küçük çukurluğa ise fossa scaphoidea adı
verilir.
■ Pterigoid çıkıntıyı tabanından önden arkaya
delen kanala canalis pterygoideus denir. Bu
kanal tüm kafa iskeletinde ön tarafta fossa
pterygopalatina’ya açılır.
■ Ön açıklığından aşağı doğru pterigoid
çıkıntıların ön yüzünde aşağı inen oluğa sulcus
pterygopalatinus adı verilir. Bu oluk os
palatinum’daki aynı isimli olukla birleşerek
canalis pterygopalatinus (canalis palatinus
major)’u oluşturur.
■ Lamina lateralis, ince ve geniş bir yaprak
şeklindedir. Dış yüzü fossa infratemporalis’in
iç duvarının bir bölümünü oluşturur.
■ Lamina medialis’in alt ucundaki arkaya-dışa
doğru olan çıkıntısına hamulus pterygoideus
denir. Bu laminanın iç yüzü burun boşluğunun
arka sınırının yapısına katılır. Yukarıda os
sphenoidale’nin alt yüzünde içe doğru uzanan
yaprak şeklindeki parçasına proc.vaginalis
denir.
Oluk 12 kemikle eklem yapar
■ Proc.vaginalis önde os palatinum’un
proc.sphenoidalis’i ile, arkada da ala vomeris
ile eklem yapar. Proc.vaginalis’in iç tarafındaki
oluğa sulcus vomerovaginalis, dış tarafındaki
oluğa ise, sulcus palatovaginalis denir.
■ Büyük kanatların alt yüzünde ve pterigoid
çıkıntının kökünün arka-dış tarafında bulunan
oluğa sulcus tubae auditivae (sulcus tubae
auditoriae) denir.
■ Eklem yaptığı kemikler:
■ 1) Vomer
■ 2) Os ethmoidale
■ 3) Os frontale
■ 4) Os occipitale
■ 5) Os parietale (2)
■ 6) Os temporale (2)
■ 7) Os zygomaticum (2)
■ 8) Os palatinum (2)
■ Olmak üzere 12 kemikle eklem yapar.
 Os ethmoidale
■ Os ethmoidale, burun boşluğunun üst ve arka
tarafının, aynı zamanda basis cranii’nin ön
tarafının bir bölümünün yapısına katılan bir
kemiktir.
■ Os frontale’deki inc.ethmoidalis’e yerleşir.
Lamina cribrosa, lamina perpendicularis ve iki
de labyrinthus ethmoidalis olmak üzere 4
bölüme ayrılır.
Horoz ibiği
■ Lamina cribrosa, frontal kemiğin iki orbital
parçası arasında kalan ve inc.ethmoidalis’ i
dolduran, ince-uzun kalbur gibi delikli
bölümüdür. Buradaki deliklere foramina
cribrosa denir ve buradan koku sinirinin lifleri
(fila olfactoria) geçer.
■ Lamina cribrosa’nın ortasında ve ön yarısında
sagittal yönde bulunan horoz ibiği şeklindeki
çıkıntıya crista galli denir. Crista galli’nin
yanlara doğru gönderdiği uzantıya ala crista
galli adı verilmiştir. Os frontale ile eklem
yapan bu çıkıntılar, for. caecum’un oluşumuna
katılırlar.
Os ethmoidale
■ Lamina perpendicularis, crista galli’nin devamı
şeklinde, lamina cribrosa’nın alt tarafında,
sagittal yönde uzanan bir kemik yapraktır.
Lamina perpendicularis aynı zamanda burun
bölmesinin (septum nasi) büyük bölümünü
oluşturur.
■ Ön-üst tarafta spina nasalis ve os nasale’lerin
iç kenarları ile eklem yapar. Arka kenarının üst
bölümü sifenoid kemiğin ön tarafında bulunan
crista sphenoidalis ile, alt yarısı da vomer ile
eklem yapar. Daha kalın olan ön-alt kenarı,
burun bölmesi kıkırdağı ile eklem yapar.
■ Os ethmoidale’nin her iki yanında bulunan
lamina ve kıvrımların tümüne labyrinthus
ethmoidalis denir. Labyrinthus ethmoidalis’in
dış tarafındaki düz kemik levhaya lamina
orbitalis denir. Bu levha orbita’nın iç
duvarının yapısına katılır.
Lamina orbitalis
■ Lamina orbitalis’in iç tarafında canlıda içi
hava ile dolu ve mukoza ile kaplı boşluklar
bulunur. İzole os ethmoidale’ de bu sellüllerin
eklem yerlerinde olanları yarım sellül şeklinde
görülürler. Eklem yapmış kafa iskeletinde
bunlar komşu kemiklerdeki yarım sellüller
tarafından kapatılarak tam bir sellül şekline
dönüştürülür.
■ Os frontale ile eklem yaptığı yerde
for.ethmoidale anterius ve for.ethmoidale
posterius denen delikler oluşur. Bu delikler
orbita’nın iç duvarına açılırlar.
■ Labyrinthus ethmoidalis’in iç yüzünde concha
nasalis superior ve media denen kıvrılmış
kemik yapraklar bulunur. Bazen en üstte
concha nasalis suprema denen rudimenter bir
concha gelişebilir.
alis inferior
■ Bu konkaların konveks yüzleri medial, konkav
yüzleri de lateral tarafa bakar.
■ Concha nasalis superior genellikle arka yarıda
bulunur ve en küçükleridir. Bu nedenle, ancak
burun boşluğuna arka taraftan bakıldığında
görülebilir, ön taraftan bakıldığında görülemez.
■ Konkaların üst kenarları burun boşluğunun dış
duvarına tutunur. Alt kenarları ise aşağıda bir
çıkıntı şeklinde serbest olarak sonlanır.
■ Üst konkanın altında kalan geçite meatus nasi
superior, orta konkanın altında kalan geçite ise,
meatus nasi medius denir.
■ Orta konkayı kaldırarak burun boşluğunun dış
duvarına baktığımız zaman bulla ethmoidalis
denen kabartıyı görürüz. Bulla ethmoidalis’in
ön-alt kısmından arkaya ve aşağıya doğru
kavisli, kılıç şeklinde uzanan çıkıntıya proc.
uncinatus denir.
■ Meatus nasi medius’a sinus maxillaris, cellulae
ethmoidalis’lerin orta ve ön bölümleri ile sinus
frontalis açılır.
■ Concha nasalis superior ile os sphenoidale’ nin
korpusu arasında bulunan çıkmaza, rec.
sphenoethmoidalis denir. Buraya da cellulae
ethmoidalis’lerin arka bölümünün bir kısmı ile
sinus sphenoidalis açılır.
■ Eklem yaptığı kemikler
■ 1) Os frontale
■ 2) Os sphenoidale
■ 3) Os nasale (2)
■ 4) Maxilla (2)
■ 5) Os lacrimale (2)
■ 6) Os palatinum (2)
■ 7) Concha nasalis inferior (2)
■ 8) Vomer
■ Olmak üzere toplam 13 kemikle eklem yapar.