شرلوژی - علی عبدالرضایی

‫‪ / 1‬شرلوژی‬
‫علی عبدالرضایی ‪2 /‬‬
‫شرلوژی‬
‫علی عبدالرضایی‬
‫‪http://kalej.net/‬‬
‫‪..........................................................‬‬
‫شرلوژی‬
‫چاپ اول‪ :‬بهمن ‪7931‬‬
‫‪Collegepublisher70@gmail.com‬‬
‫کلیه حقوق این اثر برای نویسنده و نشر کالج شعر محفوظ است‪.‬‬
‫فهرست‬
‫سرمتن ‪7 .................................................................................................................................................................................‬‬
‫دفتر اول‪ :‬یادداشتها ‪8 ...............................................................................................................................‬‬
‫خیابان مدام سیاسیست!‪9 ......................................................................................................................................................‬‬

‫غول مهیب ‪13 .........................................................................................................................................................................‬‬
‫وقتی سیاست بیشعور شد و بیشعوری سیاستمدار! ‪18 ......................................................................................................‬‬
‫سادهنویسی یا قتل عقل مدرن!؟ ‪22 .........................................................................................................................................‬‬
‫شاه مردهست ‪24 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫بالهت اجتماعی ‪22 ................................................................................................................................................................‬‬
‫مرزی بین دل و دست ‪28 .......................................................................................................................................................‬‬
‫یک نهِ بزرگ‪31 ......................................................................................................................................................................‬‬
‫خطاب به برجِ عاجنشینانِ شعوری ‪33 ....................................................................................................................................‬‬
‫جاده در دست تعمیر است ‪33 ................................................................................................................................................‬‬
‫تنهاییِ اپدی ‪37 .......................................................................................................................................................................‬‬
‫نافرمانىِ عدبى ‪41 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫مرگ زارا ‪42 ...........................................................................................................................................................................‬‬
‫شعور سرتاسری ‪44 ................................................................................................................................................................‬‬
‫سانسور آدمکش است ‪43 ........................................................................................................................................................‬‬
‫مخاطبِ سانسورچی ‪42 ..........................................................................................................................................................‬‬
‫بسیجی فرهنگی ‪47 ..............................................................................................................................................................‬‬
‫دفتر دوم‪ :‬سخنرانیها ‪48 .............................................................................................................................‬‬
‫زیباییشناسی شر ‪49 ...............................................................................................................................................................‬‬

‫شر‪ ،‬تکنیکی برای مبارزه‪31 ....................................................................................................................................................‬‬
‫مالمتیه و نقشبندیه ‪37 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫بشاش به خاص ‪24 .................................................................................................................................................................‬‬
‫فاجعهای به نام فدرالیسم قومی ‪77 .........................................................................................................................................‬‬
‫آرزو اسم دیگر انتظار است ‪92 ...............................................................................................................................................‬‬
‫همهی ایرانارشیستها فمنیستند ‪124 ...................................................................................................................................‬‬
‫پاشنه آشیل نظریهپردازی باختین ‪111 .....................................................................................................................................‬‬

‫شعر و شاعر آنارشیست ‪121 ..................................................................................................................................................‬‬
‫نیهیلیسم در ادبیات نومدرنیستی ‪129 ......................................................................................................................................‬‬
‫ناادبیات در نومدرنیسم ‪133 ....................................................................................................................................................‬‬
‫شعر و شاعران گلوبال ‪139 .....................................................................................................................................................‬‬
‫اسطورهزدایی ‪143 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫دانش مرکزی‪ ،‬رهیافتی به سوی تمدن ‪149 .............................................................................................................................‬‬
‫فلسفهی بازی ‪131 ..................................................................................................................................................................‬‬
‫نقش زبان در تغییر فرهنگ ‪134 ..............................................................................................................................................‬‬
‫واکنش قدرت زبان به زبان قدرت ‪132 ..................................................................................................................................‬‬
‫علیه زبان قدرت ‪138 ..............................................................................................................................................................‬‬
‫تعریفی متفاوت از طبقهی کارگر و ادبیات کارگری ‪122 ........................................................................................................‬‬
‫علیه سیطرهی سنت در ایران ‪123 ...........................................................................................................................................‬‬
‫نه فلسفهساز است ‪123 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫دفتر سوم‪ :‬منتخبی از جلسات پرسش و پاسخ با علی عبدالرضایی‪127 ......................................................‬‬
‫چرا لیالو؟ ‪128 .......................................................................................................................................................................‬‬

‫لیالس یا لیالث!؟‪172 .............................................................................................................................................................‬‬
‫شر خطرناک‪ ،‬حاصل فقدان تعقل است ‪172 ...........................................................................................................................‬‬
‫شاعر شر است‪174 .................................................................................................................................................................‬‬
‫خنده به ریش تاریخ مردساالری ‪177 ......................................................................................................................................‬‬
‫ما حقیقت را عوض کردهایم‪179 ............................................................................................................................................‬‬
‫ناسیونالیسم فحش نیست‪181 .................................................................................................................................................‬‬
‫مجنون جنزده ‪184 .................................................................................................................................................................‬‬
‫خلق امکانی از هیچ ‪187 .........................................................................................................................................................‬‬
‫سرمتن‬
‫انساان با گریه آغاز میشود‪ ،‬و گریه او را ادامه میدهد تا قطرهقطره پای گوری تمامش کند‪ .‬در عصری که‬
‫هر کس قفس خودش را مىسازد تا آزاد شود‪ ،‬شر شرح قفس است برای آنان که گونهشان را پاک میکنند چون‬
‫اشاک عالمت اسات‪ ،‬عالمت آنهایی که نمیخواهند بدانی جای زندگی گریه کردهاند‪ .‬شار فن شناخت است‪،‬‬
‫میشاناسااندت تا از سار بالهت و بیاختیار گم نشاوی‪ .‬شارشاناسی اما فقط در شناخت فن شناسایی خالصه‬
‫نمیشاود بلکه تکنیک گم شادن در آگاهیست‪ ،‬شرلوژی یک ترم است‪ ،‬طرزی که دربارهاش یا ننوشتهاند‪ ،‬و یا‬
‫ننوشااتهاند! متاساافانه ما فقط خدای خوب را میشااناس ایم‪ ،‬خدای مردانهای که جز تحریف شاار نکرد و زن را‬
‫دروازهی گناه تعریف کرد‪ ،‬نزدیک سه دههست که دارم آن را تحت عنوان استتیک شر میشناسانم‪ .‬جلوههایی از‬
‫شاار متعالی را پیشتر در کتابهایی چون «رکیکتر از ادبیات»‪« ،‬هرمافرودیت» و «بدکاری» ارائه دادهام‪ ،‬و حتی‬
‫سعی بسیار کردم در کتابهایی چون «کادویی در کاندوم»‪« ،‬اروتیکا» و مجموعه شعر مهم «لیالو» شر را عالمت‬
‫عشااق و لذت را میدان شاار تعریف کنم‪ ،‬در قطعاتی از این کتاب اما شاار دخالتی دارد در سایاساات و آن را در‬
‫سخنرانیهام سیاست کردهام‪.‬‬
‫در دفتر اول کتاب «شرلوژی» که یادداشتهایم را شامل میشود اغلب به سانسور که قاتل فکر است حمله‬
‫کردهام‪ ،‬سانسوری که مثل پرندهی کابوس هنوز در خوابهایم بال و پر میزند‪ ،‬و در دفتر دوم که حاوی برخی‬
‫از ساخنرانیهایم در «کالج شعر» و «حزب ایرانارشیست» است از موضوعات مختلف گفتهام که اغلب ربطی به‬
‫مسئلهی شر دارند‪ .‬معمولن هر ده روز جلسهای را به پاسخگویی سواالت ایرانارشیستها اختصاص میدهم‪ ،‬در‬
‫دفتر سااوم منتخبی از این جلسااات آمده اساات‪ .‬از رفقایم در کالج و حزب ایرانارشاایساات که فایل صااوتی‬
‫سخنرانیهایم را پیاده کردهاند‪ ،‬سپاسگزارم‪.‬‬
‫اول بهمن ‪7931‬‬
‫دفتر اول‪ :‬یادداشتها‬

‫خیابان مدام سیاسیست!‬
‫همهى فرهنگها گذر از راههایى را قدغن کردهاند‪ ،‬اما تعداد این راهها در فرهنگ اسااالمی بساایار اساات‪.‬‬
‫متاسافانه نامِ واقعىِ شاجاعت در زبان فارساى جز انحراي نیست‪ .‬اگر از راهى بروى که دیگران نرفتهاند‪ ،‬قانون‬
‫خطاکارت مىخواند و دین گناهکار! در زبان فارسى دو واژهى خطا و گناه تقریبن مترادياند! بدون سعى و خطا‬
‫تقریبن هیچ پیشارفتى حاصال نمىشود‪ ،‬اما ما از خطا مىترسیم چون گناه کاران در نهایت مقیمِ جهنم مىشوند!‬
‫البته روشنفکرىِ چپِ ایرانى یک قدم از روشنفکرىِ مثلن مسلمان جلوتر است؛ چون اعتقادى به گناه ندارد اما‬
‫بالفاصله یک قدم عقب مىرود‪ ،‬زیرا خطا را یککاره با خیانت اینهمان مىکند‪ .‬اگر قصد دارى حرکتى بزنى و‬
‫کارِ تازهاى بکنى اما دو دلی‪ ،‬سااارِ جات بتمرگ! تکان نخور! چون اگر خطا کنى خیانتکارت مىخوانند! براى‬
‫همین ما در ایران روشانفکر رادیکال نداریم‪ ،‬در عوض یک مشات ساوسولِ فکرى داریم که تنها با عشوههاى‬
‫رادیکالیسااتى خودشااان را شاایک کردهاند؛ اینها خطر نمىکنند‪ ،‬به زندان مىروند چون مشااهورتر مىشااوند؛‬
‫همهشان هم مدام سنگ آزادى را به سینه مىزنند اما فقط آنقدر آزادت مىگذارند که مثل آنها بروى‪ ،‬مثل آنها‬
‫باشاى و در نهایت خروج از رسومِ خود را خیانت مىدانند‪ .‬براى همین است که معتقدم اینها آزاد نیستند چون‬
‫خطا نمىکنند و تنها به همین دلیل مطلقن روشاانفکر نیسااتند‪ .‬کسااى که خود هیچ کار نمىکند اما مدام ضاار‬
‫مىزند‪ ،‬حتى اگر کراوات بزند مالسات! اینها حتى درکى از درسات ندارند‪ ،‬فقط آن را طوطىوار از بر شدهاند‬
‫چون سنّت یادشان داده به سنّت وفادار بمانند‪ .‬متاسفانه اغلب غافلاند که جاى بد و خوب مدام عوض مىشود‪،‬‬
‫بسایارىشاان هم آدمهایى هستند درست و اخالقى! اما هم درست و هم اخالق شان را باید گرفت گایید‪ ،‬چون‬
‫فکر نمىکنند؛ مدام همان قبلى هساااتند و تازه نمىشاااوند‪ ،‬یکى‪ ،‬دوتا‪ ...‬هزارتا!؟ تقریبن همهشاااان اینگونهاند‪،‬‬
‫مشاهورترینشاان مذهبىتر از گمنامترین! بسایارىشاان براى پاسادارى از همین سانت سیاسى‪ -‬اسالمی بارها‬
‫رفتهاند زندان و قهرمان آزاد شاادهاند‪ .‬ایرانىها تخصااد دارند تنها بالهت را مشااهور کنند چون تفکر خطرناک‬
‫اسات‪ ،‬متفکر مثل آنها فکر نمىکند؛ متفکر اصالن از آنها نیست‪ ،‬پس تنهاش مىکنند و در نهایت حلقهى این‬
‫تنهایى آنقدر تنگ مىشااود که «خلیل ملکى» دق مىکند؛ هدایت از بیف فرار کرده مىرود بوياش را در هند‬
‫کور کرده و دربیاورد‪ ،‬آن هم فقط بیسات ‪ -‬سى نسخه! مسخره نیست!؟ اگر آزاد نیستیم که آزاد باشیم‪ ،‬اگر آزاد‬
‫نیساتیم که اشتباه کنیم پس آزاد نیستیم‪ ،‬نخواهیم شد‪ .‬انتخاب یکی از فرآوردههای اختیار است که جز در آزادی‬
‫تعریف نمیشود‪ .‬اگر آنجا آزادی نیست پس چه انتخاباتی!؟ انتخابات تابلوی سردرِ دمکراسیست نه رمز ورود‬
‫به خانهی دیکتاتور برای بیگاری! اینروزها همه دارند برای بیعت با جناب دیکتاتور آماده میشاااوند‪ .‬انتخابات‬
‫نزدیک اساات‪ ،‬اما باز کساای نمیخواهد ریسااک کند‪ ،‬تحریم انتخابات را اغلب خطا میدانند‪ ،‬همه از اشااتباه‬
‫میترسااند و کساای نمیخواهد رویکرد تازهای را امتحان کند‪ .‬اینروزها چپ و راساات حکومتی‪ ،‬هر دو از ردِّ‬
‫صاالحیت احمدینژاد خوشاحالاند‪ .‬هر دو حذي را‪ ،‬ساانسور را جشن گرفتهاند‪ ،‬پس اگر بوفالو جنتی مطابق‬
‫میلشاان عمل کند خیلی هم خوب است! تنها تفاوت بین یک اصولگرا و اصالحطلب این است که اولی ابایی‬
‫ندارد خودش باشاد و میدانی با چه بالهت توام با خشونتی طرفی! دومی اما ریاکار است‪ ،‬گرگ است در لباس‬
‫میش! انتخابات نزدیک اساات‪ ،‬انتخاباتی که در آن برای تحقق دمکراساای اسااالمی حتی خودشااان را سااانسااور‬
‫میکنند! اینروزها حذي یکی از خودشان‪ ،‬همهشان را خوشحال کردهست‪ ،‬همه از حذي خوشحالاند‪ ،‬کسی از‬
‫اعدامِ صادا دلخور نیسات‪ ،‬همه ساانسورچیاند‪ ،‬حتی آن دسته از خودشان که بعد از جنبش یشمی‪ -‬پشمی از‬
‫ایران خارج شاده و جای اینکه عوض شاوند عوضیتر شدهاند! این بسیجیهای سابق علیرغم مخالفتشان با‬
‫جمهوری اسالمی هنوز بسیجیاند‪.‬‬
‫اینکه میگویند دشامنِ دشامنِ من‪ ،‬دوسات من اسات‪ ،‬جملهای بهشادت کثیف و عهد بوقیست! اینکه‬
‫خیلیها به قدرت ساانساورشاان پمز میدهند و به آن میبالند چندشآور است‪ .‬سانسورچی‪ ،‬سانسورچیست‪ ،‬و‬
‫این یعنی که ساانسورچیست‪ ،‬سانسورچی هم بسیجیست‪ ،‬هم حقیر و هم قاتل! هیچ قتلی فجیعتر از قتل فکر‬
‫نیساات‪ .‬وقتش رس ایده ایرانیها اپیدمی سااانسااور را جدی بگیرند‪ ،‬سااانس اورچی را باید گرفت و تا نا در بدن‬
‫باقیسات‪ ،‬گایید! ما کثیفترین شایوهی سانسور را در دور دوم ریاست جمهوری خاتمی داشتیم‪ ،‬خیلیها وقت‬
‫ریاساتِ همین ملیجک خندان‪ ،‬تن و وطنشان را از دست دادند‪ ،‬من یکی از آنهایم! اصالحطلبها همهشان از‬
‫دم ساانساورچیاند‪ ،‬مشاتی بیساوادِ پوپولیست که تنها در فن سانسور خبرهاند‪ .‬حاال هم نصفشان در اروپا و‬
‫آمریکا فعال حقوق حشار و دارندهی رادیو و تلویزیوناند‪ ،‬یعنی حوالی هر سوراخی که از آن بوی پول به مشام‬
‫برساد مثل موش کور جمعاند! پریروز‪ ،‬بعد از سااالها‪ ،‬خواهش رفیق آنارشایسااتی باعث شااد در جمعی ایرانی‬
‫حري بزنم‪ ،‬همین که تمام کردم چند نفر که در ایران سااانسااورچیام در نشااریات بودند و حاال از زمره دبیران‬
‫مدیاهای برونمرزیاند‪ ،‬آمدند جلو که دست بدهند‪ ،‬دست دوست دخترم را گرفتم و در رفتم!‬
‫ساانساورچی عوض نمیشاود‪ ،‬بسیجی تا ابد بسیجی میماند‪ .‬بسیجیها حتی خودشان را سانسور میکنند‬
‫مبادا که اشتباه کنند‪ ،‬دیکتاتوری علنیست اما لباس پوشیده‪ ،‬خودش را پوشانده تا کسی فکر نکند! فکر اینها را‬
‫خلع ساالح میکند؛ همه از فکر‪ ،‬از شااعف فراریاند! همه مال شاادهاند‪ ،‬دوال شاادهاند پشاات عبا! همه از تن‪ ،‬از‬
‫تنانگی‪ ،‬از تماشااى عریانى شرم میکنند‪ ،‬کوس را شرمگاه نامیدهاند‪ ،‬کیر را کردهاند آلتِ شکنجه و عشقبازى را‬
‫درسات صاري نمىکنند‪ ،‬از آن مىترساند و برایش چندین مترادي ساخته اند تا لذت را طرد کنند‪ ،‬براى همین‬
‫کردن و گاییدن حاال دیگر بارى دارد شادیدن مردانه و تهاجمى! در حالىکه خشونت فقط در عشقبازىست که‬
‫با مهرمانى اینهمان مىشااود‪ ،‬بیشااک خدایی هم اگر در کار باشااد جز در مهربانى و خشااونتِ توامان تعریف‬
‫نمیشااود‪ ،‬خدا لذت اساات‪ ،‬آدرنالین اساات و تنها در ارگاساام اساات که حىااورى غایى دارد‪ .‬مالها خدا را‬
‫نمىفهمند‪ ،‬خود را نمىشاناساند و به من ایراد مىگیرند «چرا چنین مىنویسى؟ چرا دائم از کلمات کايدار کار‬
‫مىکشاااى؟» و تاكکیاد دارناد من هم این کلماتِ عزیز را از صااافحاتم تبعید کنم‪ .‬آنها هرگز تبعیدى نبودهاند‪،‬‬
‫نمىدانند چه دردى دارد دورى از زبان‪ ،‬از مادر‪ ،‬از وطن‪ .‬آنها شکنجهگرند؛ زن و مرد‪ ،‬چپ و راست هم ندارد‪،‬‬
‫همه مىخواهند کیر در متون فارساى نباشد‪ .‬از کوس شرم مىکنند‪ ،‬کون را باسن مىخواهند و اینگونه تبعیدش‬
‫کردهاند‪ .‬براى همین سااانسااورِ لعنتیساات که دائم به این سااه کلمه فکر مىکنند‪ .‬مىگویند عبدالرضااایى مدام‬
‫پردهدرى مىکند‪ ،‬در حالىکه من فقط پردهها را کنار زدهام تا نسیمى بیاید و زندگى بیاورد‪ .‬آنها معاصرِ مرگاند!‬
‫من زنادگى مىخواهم؛ یک زندگى براى همه‪ ،‬براى نسااال تازهاى که دارد در عنفوانِ جوانى مىمیرد‪ .‬من حتى‬
‫براى طلبهاى که در حجرهاش جز به خودارضاایى اشااتغال ندارد دلم مىسااوزد‪ .‬هیچ حورىای در کتبِ مقدس‬
‫حجاب ندارد؛ تنِ هیچ غلمانى شاورت نکردهاند‪ .‬آنها اینجا بهشات را مى کشند تا به بهشت برسند و این جز‬
‫بالهت نیست‪ .‬من لخت مىنویسم تا ریا‪ ،‬تا مخفىکارى بیش از این تبلیغ نشود‪ .‬آنها که نمىخواهند این کلمات‬
‫باشاد‪ ،‬مجرى سانسورند‪ .‬آنها که اخالق را سانسور معنا مىکنند‪ ،‬بویى از اخالق نبردهاند‪ .‬چندی پیش ایرانیانى‬
‫را مالقات کردم شااادیدن ندیدبدید! پساااران خوشرویى که از آداب رقد هیچ نمىدانساااتند و چون ورزایى‬
‫حشارى زده بودند به کالبها و دیسکوهاى آنتالیا! اول از رفتارى که ترکها با آنها مىزدند بدم آمده بود‪ ،‬بعد‬
‫بهشاان حق دادم؛ ساانساور آن فرهنگ بزرگ را فلج کردهسات‪ ،‬من دلم مىسوزد‪ .‬سانسور یک ملت بزرگ را‬
‫کشاااتهسااات‪ ،‬من غمگینم! در ترکیه پساااران جوان ایرانى از بیخ عرب بودند‪ ،‬واقعن غمانگیز اسااات! جوانانِ‬
‫خوشروى کشاورم جز عربده‪ ،‬جز شایهه‪ ،‬جز خشونتِ جنسى حرفى براى گفتن نداشتند‪ .‬عشق ورزیدن را یاد‬
‫نگرفتند‪ .‬دلم ساااوخت براى دختران وطنم که مجبورند یک عمر زیر اخالقى چنین بدوى بخوابند‪ ،‬پس ناچارم‬
‫چنین بنویسم‪ .‬عشقبازى طبیعىست‪ ،‬سکس بدیهىست‪ .‬دشمن من حاال دیگر فقط مال و اخالق اسالمی نیست‪،‬‬
‫از مثلن روشانفکرهایى که اخالق را حذي طبیعى و طبیعتِ انسان معنا مىکنند بیشتر انزجار دارم؛ از آنهایى‬
‫که مىخواهند کوس حذي شاود تا عجیب بماند‪ ،‬کیر نباشد تا عقدهاىتر شود‪ .‬از این سانسورچىهاى بىشري‬
‫و ضدِّ کلمه متنفرم!‬
‫آنهایى که مىخواهند آوانگارد بنویساند‪ ،‬بدانند که دیگر ور رفتن با شکل و شمایل کلمات کالسیک شده‪،‬‬
‫باید به درون زد‪ ،‬به درونِ متن! صفحه خیابان است‪ ،‬و خیابان مدام سیاسی ست! حاال دیگر سیاستِ شعر جز در‬
‫شاعرِ سیاسی تعریف نمیشود‪ .‬انتخابات نزدیک است‪ ،‬تمام هنرمندانی که هنر را سیاسی نمیخواهند و در برابرِ‬
‫فجیعترین ساتمها ساکوت میکنند‪ ،‬دقیقن اینروزها سایاسای شادهاند! به طرفدارانشان التماس میکنند که در‬
‫انتخابات شرکت کنند تا اوضاع از این خرابتر نشود‪ ،‬جماعت حمق فکر میکنند بهتر است در انتخابات شرکت‬
‫کنند تا از بین بد و بدترینها همان بد انتخاب شاود و بعدها از این بیش به آنها بد نگذرد و متاسفانه این آرزو‬
‫جز خیالی خام نیست‪ .‬مشق رئیسجمهور بعدی پیشاپیش نوشته شده‪ ،‬مثلن در دورهی قبل هر که جای روحانی‬
‫میآمد راهی نداشااات مگر انجامِ برجام‪ ،‬وگرنه کار دیکتاتور حاال دیگر تمام شاااده بود‪ .‬پیشتر هم عالیجناب‬
‫سرسیاه‪ ،‬احمدینژاد را به موسوی ترجیح داد چون که میخواست کمی راحتتر چپاول کند! عدم شرکت مردم‬
‫در انتخابات نه تنها برخوردی منفعالنه نیست بلکه تاثیرگذارترین اقدام برای رهایی از این دیکتاتوریست‪ ،‬مثلن‬
‫باعث میشود غرب دیگر اصالحطلبها را که روی دیگر حکومت ایراناند به عنوان آلترناتیو و آپوزیشنِ داخلی‬
‫به رسامیت نشاناساد و تمام مدیاهای فارسایزبان خارجی را در اختیارشاان قرار ندهد که همان سایاستهای‬
‫حکومت ایران را پیش ببرند‪.‬‬
‫دیکتاتورِ سارسیاه‪ ،‬از سال ‪ 72‬دارد اعتراضات مردمی را با میانجیگری باند اصالحات کنترل میکند‪ .‬مردم‬
‫بیسات ساال اسات که دارند فریب آپوزیشنِ حکومتی را میخورند ‪ .‬حداقل سود عدم شرکت در انتخابات این‬
‫اسااات کاه دیکتاتور میفهمد دیگر نمیتواند با پادرمیانی امثال خاتمی‪ ،‬مردم را کنترل کرده آنها را مثل گلهی‬
‫گوساافند به هر طري که دلش خواساات رهبری کند‪ .‬شاارکت در انتخاباتِ دیکتاتور‪ ،‬فقط خیانت نیساات بلکه‬
‫تندادن باه جندهگیِ فرهنگیسااات‪ ،‬اما اگر باز میخواهید رای دهید بروید به روحانی بدهید که الاقل مثل بقیه‬
‫کاندیداها کیرش را در تلویزیون درنمیآورد و توی دهنتان نمیگذارد!‬
‫ساعتی پیش خواندم مال حسن روحانی در مراسم گشایش نمایشگاه کتاب پارسال گفته «من بارها در دولت‬
‫گفتهام‪ ،‬به وزیر ارشاد هم گفتم‪ ،‬نظر من این است باید کارها را به صاحب نظران واگذار کنیم‪ .‬این کتاب خوب‬
‫است یا بد‪ ،‬قابل چاپ است یا نیست را به انجمن نویسندگان و ناشران واگذار کنیم»‪ ،‬یککاره زیر لب گفتم اى‬
‫جاکش! و روى کاغذ نوشااتم از روزى که آمده با حري بیعمل و این قلم کسشااعرها همه را کیر کرده اما بعد‬
‫یادم آمد که اخیرن به دوستدخترم قول د ادم که دیگر کیرى ننویسم‪ ،‬پس رفتم سر سطر سراغ جاکش! اما دیدم‬
‫جا ندارد‪ ،‬جاکش آنجا تهِ اولین جملهی پرتابى خوب نشاسته بود‪ ،‬ولش کردم پریدم دست کسشعر را محکم‬
‫گرفتم تاا از جملاهی چهاارم بیندازمش بیرون‪ ،‬اما کیر از دو تا کلمه آنطريتر محکم زد روى دساااتم‪ ،‬داد زد‬
‫خجالت بکش پسر! فقط مانده بود تو هم سانسورچى شوى!‬
‫غول مهیب‬
‫ساانساور حربهای ارتجاعیساات که در طول تاریخ‪ ،‬دیکتاتورها همیشاه آن را علیه آزادی بیان و پیشاارفتِ‬
‫فرهنگ و آگاهی مردم علم کردهاند‪« .‬جرج واشنگتن» در یکی از خطابههایش با صدای بلند فریاد میزند که اگر‬
‫آزادی بیان از ما گرفته شااود‪ ،‬همهمان مثل گوساافند به کشااتارگاه هدایت خواهیم شااد! و حاال این گزاره را ما‬
‫ایرانیها بهخاطر قتلگاهی که در آن گرفتاریم‪ ،‬بیشتر و ملموستر از او درک میکنیم‪ .‬بیشااک جرج واشاانگتن‬
‫بهتر از رهبران ایران میدانسات که بیان برخی حقایق ممکن اسات به برخی از اقشاار جامعه آسایب برساند اما‬
‫برای او حقیقت از برخی اقشاار که نه میدانند‪ ،‬نه میخواهند بدانند‪ ،‬بسایار مهمتر بود‪ .‬مشکل ما ولی حاال فقط‬
‫این قشاار و آن قشااری نیساات‪ ،‬بلکه خودمانیم که نمیتوانیم آن صاادای دیگر و آزادی بیانِ آندیگری را تحمل‬
‫کنیم‪« .‬نوآم چامساکی» در یکی از مقاالتش در مواجهه با سانسور مینویسد‪« :‬اگر ما به آزادی بیان کسانی که از‬
‫آنها خوشمان نمیآید اعتقاد نداشاته باشایم‪ ،‬پس اصلن به آزادی بیان اعتقادی نداریم» و این یعنی آنهایی که‬
‫حتی برای ارضاای حس حساادتشاان رقیب را ساانسور میکنند‪ ،‬سانسورچیاند! سانسورچیها باعث شدهاند‬
‫دامنهی ویراژ آدمها در زندگیشاااان هی محدودتر شاااود‪ .‬دیگر کسااای حق انتخاب ندارد‪ ،‬مگر اینکه تنها بد‬
‫بخواهد‪ ،‬یعنی بخواهد که فقط بین روحانی و رئیسای انتخاب کند! سارتر آدمی را محکوم به آزادی میدانست؛‬
‫زیرا معتقد بود به محض تولد‪ ،‬مساائول هر اقدامیساات که انجام میدهد‪ .‬در حالیکه سااانسااور مساائولیت را از‬
‫آدمها ساالب میکند‪ .‬البته مشااکل ما تنها آزادی بیان نیساات بلکه آزادی شاانیدن نیز غوزِ باال غوز اساات‪ .‬ما‬
‫قرنهاسات که گوش خود را به شانیدن صاداهای خاصای عادت دادهایم‪« .‬جرج اورول» مینویسد‪« :‬اگر آزادی‬
‫اصلن معنایی داشته باشد‪ ،‬معنایش این است که به مردم چیزی بگویی که نمیخواهند بشنوند» و این امتناع وقتی‬
‫وحشتناکتر میشود که در چهلوهشت سالگی بفهمی که دیگر نمیتوانی بفهمانی! انگار همه دارند برای حذي‬
‫صادایی که دوسات ندارند بشانوند‪ ،‬صااحب صادا را پای چوبهی دار میفرساتند‪ .‬در چنین وانفسااایی نوشتن‬
‫خطرناک اسااات و نویسااانده با هر اثری که خلق میکند جز به مرگ نزدیکتر نمیشاااود! حاال دیگر برای من‬
‫سااانسااور متن و سااانسااور تن معنایی واحد دارند‪ ،‬گرچه ظاهرن نیز با حذي میم از متن‪ ،‬این هر دو اینهمان‬
‫میشوند و انگار دیگر گریزی نیست‪ .‬نوشتن یکجور ناچاریست و اگر بخواهی چوبِ خشک نباشی‪ ،‬ناگزیری‬
‫که بیواهمه باشاای و فراتر از همهجور حدّی بنویساای‪ .‬بیشااک کسااانی که برای آزادی بیان حد و حدود‬
‫میگذارند‪ ،‬به قول «آبراهام لینکلن»‪ ،‬خودشان شایستگی برخورداری از آزادی بیان را ندارند‪ .‬گرچه ارزش آزادی‬
‫بیان را هنوز فقط آنها که ارزشاامندند میفهمند و غبن بزرگ این اساات که در ایرانِ معاصاار‪ ،‬ارزشها عوض‬
‫شدهاند و عوضیها ارزشمند!‬
‫سااانسااور همیشااه در هر ادبیاتی‪ ،‬غول مهیبی بوده که آخرین جملهی هر شااعر و داسااتانی را از آنِ خود‬
‫میدانساته و مدام حريِ آخر را میزده‪ ،‬برای همین وجود ندارد کتاب ساانساور شدهای که مولفی جز سانسور‬
‫داشاته باشد و این را دیکتاتورهایی که سانسور حربهشان است از همه بهتر میدانند‪ .‬آیا نزول باورنکردنی تیراژ‬
‫کتاب در ایران دلیلی جز ساانسور دارد؟ برنارد شاو در جایی مینویسد‪« :‬نتیجهی سانسور این است که هیچکس‬
‫نتواند کتابی را بخواند جز کتابهایی که هیچکس نمیخواند» و این یعنی در شاارایط حاضاار‪ ،‬کتابها را تنها‬
‫کساانی میخوانند که ساانساور میکنند! در چنین شارایط گروتساکواری همانطوری که کتابها را سااانسور‬
‫مینویسد‪ ،‬تنها هم اوست که میخواند! انگار دیگر مخاطبی در کار نیست و اُرژینالها همه مثل «صادق هدایت»‬
‫ناگزیرند تنها برای ساایهی غوز کرده بر دیوارشاان بنویساند‪ .‬طفلی نویساندهی تحت ساانسور ایرانی که چون‬
‫پرندهای در قفس مدام یکجور میخواند و همه میدانند چرا میخواند و چه را نمیخواند! در چنین والذّاریاتی‬
‫بسایارند ساانساورچیهایی که در دفاع از ساانسور عنوان میکنند سروانتس نیز «دن کیشوت» را تحت سانسور‬
‫کلیسای کاتولیک نوشت اما غافلاند که اگر سانسور کلیسای کاتولیک نبود‪ ،‬حاال سروانتس چندین رمان مثل دن‬
‫کیشااوت یا برتر از آن به یادگار گذاشااته بود‪ .‬سااالها پیش در ایران به یکی از آشاانایان که قهرمان دوی ماراتن‬
‫گیالن شده بود گفتم تو که اینقدر خوب میدوی‪ ،‬چرا نخ پشت نخ این همه سیگار دود میکنی؟ طري یککاره‬
‫باادی در غبغاب انداخت و گفت شاااما یکی لطفن نگران من نباش‪ ،‬فعلن که قهرمان ماراتن گیالنم! احمق‬
‫نمیدانست که اگر سیگار نکشد‪ ،‬قهرمان ماراتن ایران میشود‪.‬‬
‫البته ندانست ن جرم نیست ولی اگر بر آن پافشاری کنی جنایت است! متاسفانه این جنایت را سانسور‪ ،‬عادی‬
‫جلوه میدهد و دیکتاتورها با طرح قوانینِ قرون وساطایی‪ ،‬رواج میدهند‪ .‬لعنتیها کور نیسااتند اما چشم ندارند‬
‫ببینند‪ ،‬اینان توانِ رویارویی با واقعیت جامعهشاان را از دست دادهاند و از آینه میترسند‪ ،‬چون چهرهی کریهشان‬
‫را فاش میکند‪ .‬مردمی هم که زیر بار ساانساور میروند فاقد اعتمادبهنفساند‪ .‬بیشاک برچیدن بساا سانسور‬
‫اولین گام جامعهایساات که میخواهد پیشاارفت کند‪« .‬مارکوس گَروی» میگوید‪« :‬فقط وقتی جساام آدمها آزاد‬
‫میشاود که ذهنشاان آزاد شاود» و این یعنی که آزادی بیان‪ ،‬اولین پیشنیاز آزادیسات‪ .‬سانسور تابلوی ایست‬
‫اساات برابر مردمی که میخواهند حرکت کنند و وحشااناکترین نوع سااانسااور وقتی اتفاق میافتد که بخواهی‬
‫چیزی بگویی و مجبورت کنند چیز دیگری بنویساای و این را متاساافانه فقط آنهایی که دائم خودسااانسااوری‬
‫میکنند‪ ،‬با گوشات و پوست و استخوانشان درک کردهاند‪ .‬سانسور مختد جوامعیست که از فرهنگ دیالوگ‬
‫برخوردار نیساات‪ .‬اگر روزی برسااد که آدمها بیهیچ واهمهای بتوانند امر خصااوصاای را عمومی کنند‪ ،‬دیگر‬
‫ساانسوری وجود نخواهد داشت‪ ،‬پس همهچیز باید از خانه شروع شود‪ .‬اگر پدر بگذارد که پسر سوال کند‪ ،‬اگر‬
‫مادر اجازه دهد که دختر بپرسد‪ ،‬دیگر هیچ پاسخی در پستو نخواهد ماند‪ .‬اگر حکومت از حري حساب نترسد‬
‫و مردم را حسابی از آزادی بیان نترساند‪ ،‬دیگر نیازی به اعمال سانسور وجود نخواهد داشت‪ .‬مردم هیچ کشوری‬
‫طفل حکومت نیسااتند‪ ،‬پس چرا دولتها دائم رمل آقاباالساار را ایفا میکنند؟ واقعن چرا دائم نگرانند که مبادا‬
‫مردم به بهشاات نروند در حالیکه چنین جهنمی در ایران برایشااان ساااختهاند؟ اگر حکومتی خطا نکند‪ ،‬اگر از‬
‫افشاای کونِ گُهی خود هراساای نداشاته باشاد‪ ،‬بیشااک ترسای نیز از آزادی بیان نخواهد داشات و مردم را در‬
‫قرنطینهی بیفکری حبس نخواهد کرد‪ .‬حمله به آنچه که باید نوشااته شااود‪ ،‬جنایتیساات علیه بشااریت و این‬
‫جنایت هر لحظه دارد در ایران اتفاق میافتد چون مساجد آن را تبلیغ میکند‪ ،‬مجلس برایش قانون مینویساد و‬
‫دولت بیهیچ شاارمی به اجرایش درمیآورد‪« .‬فدریکو فلینی»‪ ،‬سااانسااور را نوعی آگهی تجارتی میدانساات که‬
‫هزیناهی تبلیغش را دولت پرداخت میکند‪ .‬اینکه چنین پرداختهایی چگونه صاااورت میگیرد دیگر نیازی به‬
‫توضیح ندارد‪ ،‬انگار همه را خریدهاند! حتی مدیاهای ظاهرن مستقل برونمرزی را نیز اجیر کردهاند تا سانسور را‬
‫طبیعی جلوه دهند! دیشااب لینک مناظرهی دو تن دربارهی آزادی بیان برایم فرسااتاده شااد‪ .‬یکیشااان که تاکنون‬
‫اسمش را نشنیده بودم و احتمالن تازه از پستان پدر جدا شده‪ ،‬آنطور که خود نشان میداد جز مولوی با روایت‬
‫بابا و شاعرهای ساهراب سپهری که چند سطرش را از بر بود‪ ،‬درکی از هنر نداشت و عجب اینکه چون مالیی‬
‫بدون عمامه‪ ،‬با همان ادبیاتی که از آنها سراغ داریم‪ ،‬دعوت شده بود تا برای جمع از «آزادی بیان هنری» بگوید!‬
‫از نفر دوم نیز چند مقاله در رادیو زمانه خوانده بودم که همه طعم ترجمه ‪ -‬تكلیف داشت و از گفتمان خواجهای‬
‫که ارائه میداد مشااخد بود که او نیز فاقد درک هنریساات و باز عجب اینکه به خود اجازه داده بود با چنان‬
‫فهم فقیری دربارهی آزادی بیان هنری بگوید و در مناظره با مالزاده‪ ،‬ناغافل نقش کیسااهبوکس را ایفا کند‪ .‬امثال‬
‫این دو نفر یعنی «سااروش دباغ» (فرزند عبدالکریم سااروشو و «محمدرضااا نیکفر» (سااردبیر رادیو زمانهو‪ ،‬دو‬
‫نماینده از طیف آدمهایی هسااتند که به دلیل بیسااوادی و بهرهمندی از بالهت کالساایک‪ ،‬از زمره گردانندگان‬
‫مدیاهایی چون بیبیسای و صدای آمریکایند‪ .‬اینان همان ریشوهای دیروزند که تازه از پستان حکومت اسالمی‬
‫جدا شااده‪ ،‬شااشتیغه کردهاند و رمل اپوزیساایون برونمرزی را ایفا میکنند‪ .‬در مناظرهی مذکور‪ ،‬مالزاده با همان‬
‫بالهت که در آخوندها سااراغ داریم‪ ،‬یککاره پخمهی روشاانفکرنما را به میدان مذهبی خود برد و چنان بر این‬
‫لیبرال دمکرات آمریکایی چیره شد که احتمالن به زور پمپ‪ ،‬چند کلمه از دهانش حري ریخت بیرون! عجبا که‬
‫مالزاده با همان ادبیات آخوندی در هر گردش زبان‪ ،‬بدون هیچ ربطی شاش تا شش تا هابرماس میلُمباند و این‬
‫طفلی هاج و واج مانده بود انگشاات به آنجا و خالصااه اینکه از تنها چیزی که در مناظرهی مذکور یاد نشااد‪،‬‬
‫آزادی بیان هنری بود‪ .‬مرا ببخشید اگر از این دو ملیجک اینجا یاد میکنم‪ .‬متاسفانه از آنجایی که مطمئنم طرح‬
‫چنین بحثهایی بیدلیل نبوده و دیر نیسات که همین خزعبالت را به کمک بیبیسای و صدای آمریکا به ذهن‬
‫مردم زورچپان کنند‪ ،‬اشارهای به آزادی بیان میکنم تا آنهایی که خوب نمیدانند‪ ،‬بعدها فریب این تردستیها را‬
‫نخورند‪ .‬مادهی نوزدهم اعالمیهی جهانی حقوق بشار که تازه در تاریخ ‪ 12‬دساامبر ‪ 1948‬منتشر شده میگوید‪:‬‬
‫«هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته‬
‫باشد و در کسب اطالعات و افکار و در اخذ و انتشار آن با تمام وسایل ممکن بدون مالحظات مرزی‪ ،‬آزاد‬
‫باشااد»‪ .‬در این ماده عبارت «بدون مالحظات مرزی» موکد شااده؛ یعنی به ماده نوزدهم اعالمیهی جهانی حقوق‬
‫بشاار‪ ،‬هیچ تبصااره و محدودیتی را نمیتوان عالوه کرد؛ مثلن مثل مالزادهی مذکور نمیشااود گفت که دامنهی‬
‫آزادی بیان تا آنجاسات که به کسای یا عقیدهای توهین نشود! زیرا پذیرش ایدهی مالزاده یعنی قبول سانسور و‬
‫حدود قانونی دیگری که نیازمند تفسایر است و باز استخدام چند مجتهد حوزوی که سالهاست‪ ،‬آزادی بیان را‬
‫به نحو احسان در ایران به اجرا درآوردهاند! تازه گیرم که آزادی بیان بدون طرح تهمت را بپذیریم‪ ،‬مصاداق این‬
‫تهمت و آن توهین چیسات؟ چه کساای باید مشااخد کند که توهین و تهمتی صااورت گرفته؟ چطور میشاود‬
‫سانگ آزادی بیان را به سینه زد و انتظار داشت به کسی برنخورد!؟ آن هم در کشوری مثل ایران که تنوع آراء و‬
‫عقاید در آن بیداد میکند؟ «نلساون ماندال» در یکی از ساخنرانیهای مهمش فریاد زد که «چیزی به اسم آزادی‬
‫نصف و نیمه وجود ندارد»‪ ،‬پس این چهجور آزادیست که مالزاده برای بیانش حد میگذارد!؟ این کوتولههای‬
‫تازه از پسااتان رها شااده غافلند که ایجاد محدودیت برای آزادی بیان جز انکار آن‪ ،‬معنای دیگری ندارد‪ .‬اعمال‬
‫آزادی بیان در جوامع ساانتی و بسااته ممکن اساات ابتدا موجب بروز مشااکل شااود اما چنان آزادی ساایاساای و‬
‫اجتماعی را بسط میدهد که در ادامه‪ ،‬آستانهی تحمل مردم نیز باال میرود‪ .‬یکی از گاردها و شعارهای کالسیک‬
‫در جوامع در حال توسااعه که تازه دارند آزادی بیان را تجربه میکنند‪ ،‬احترام به نظر مخالف اساات‪ ،‬در حالیکه‬
‫حتی همین احترام به مرور‪ ،‬عامل بروز ریاکاریساات و امروزه در جوامع پیشاارفته‪ ،‬تحمل صاادای مخالف را‬
‫جانشینِ آن کردهاند‪.‬‬
‫برای نیل به آزادی واقعی ما ناگزیریم آساتانهی تحمل خود را باال ببریم‪ ،‬در غیر این صاورت ممکن نیست‬
‫گفتمان تازهای طرح شود و در برابرش اینرسی ایجاد نشود‪ .‬بیشک عدهی بزرگی که تولید کنندهی این اینرسی‬
‫هستند‪ ،‬همان کسانی خواهند بود که ادعا خواهند کرد به آنها و عقیدهشان توهین شده است‪ .‬مگر همین اینرسی‬
‫در ایرانِ دههی شاصات‪ ،‬آزادی بیان را به مرور‪ ،‬دچار تنگنا نکرد و هر روزه دایرهی محاصرهی سانسور تنگتر‬
‫نشاد؟ من ماندهام چگونه مالزاده و آن مترجم‪ -‬روشنفکر کتبی جرات میکنند بدون درک مدرن از آزادی بیان‪،‬‬
‫تازه از آزادی بیان ادبی‪ -‬هنری بگویند که پرداختن به آن بدون درک حرفهای ممکن نیساات‪ .‬در بررساای هر اثر‬
‫هنری و یا در خوانش متن ادبی ما با تنوع تكویل طرفیم و محال است اثری خالق پدید آید و یکی از سمتهای‬
‫تكویلیاش توهین و تهمت به عقیده یا گفتمانی تلقی نشااود‪ .‬طرح چنین بحثهای فقیر و قرون وسااطایی یعنی‬
‫ایسات دادن به ادبیات خالق! یعنی مرگ هنر و به تكخیر انداختن کشف حقیقت‪ .‬جالب اینکه در بخش پرسش‬
‫و پاساخ این مناظره چند سوال درست از طري حىار طرح شد‪ ،‬اما مالزاده که دکتر هم صداش میزدند‪ ،‬لختی‬
‫درنگ بر اشتباهاتی که مرتکب شد‪ ،‬نکرد و گرداننده که او نیز دکتر بود‪ ،‬در نهایت بالهت صدای واقعی را اعدام‬
‫کرد تا باز مالزاده با طرح چرند جان سالم به در برد‪ .‬این وسط من ماندهام که چرا مترجم ‪ -‬ژورنالیستِ منگ که‬
‫خود را لیبرال دمکرات نامیده بود‪ ،‬خودش را از خماری بیرون نکشااید! بدبختی نویسااندهی خالق ایرانی که‬
‫ساانسااور دارد لهاش میکند این اساات که با چنین بالهتی معاصار اسات و سارمایهداری هم که در شااناسااایی‬
‫ابلهجماعت اسااتادی دارد‪ ،‬تمام تریبونهاش را در اختیارشااان قرار داده اساات‪ .‬در مناظرهی مذکور به ظاهر دو‬
‫نماینده از دو طیف شاارکت کرده بودند که یکی لقب روشاانفکر دینی به خود داده بود و آن یکی هم احتمالن‬
‫خودش را روشنفکر میدانست‪ .‬با اولی من کاری ندارم‪ ،‬او بیشک ژنِ همان سانسورچیِ معروي دارد که خود‬
‫را بنیانگذار روشانفکری مذهبی میداند و کارگردان حذي روشنفکران از دانشگاههای ایران بوده‪ ،‬اما با دومی‬
‫کار دارم چون فکر نمیکنم تا این اندازه بیسااواد و پخمه باشااد‪ ،‬به نظر میرسااد او سااکوت کرده تا منافع‬
‫ژورنالیساتیاش را از دست ندهد‪ .‬در مناظرهی مذکور دالیل و سفسطههای مالزاده آنقدر نخنما و سطحی بوده‬
‫که حتی نویسااانده ای تازه کار می توانسااات مچش را بگیرد و نگذارد از آن بیشتر مهمل ببافد‪ .‬مترجم ‪-‬‬
‫روشانفکرمآبِ این مناظره باید بداند که سکوت در برابر بالهت و میدان دادن به ارتجاع‪ ،‬معنایی جز خیانت به‬
‫روشنفکری ندارد و اینها همه در پروندهاش ثبت خواهد شد‪.‬‬
‫وقتی سیاست بیشعور شد و بیشعوری سیاستمدار!‬
‫برخی از ایرانیها مطلقن با خودشااان رقابت ندارند‪ ،‬آنها فقط وقتی از بمردشااان لذت میبرند که دیگری‬
‫ببازد‪ .‬ما درک درساتی از ساود نداریم‪ ،‬نمیبریم که ساود ببریم‪ ،‬بلکه میبریم تا یکی را که نامش دشامن است‬
‫شاکست دهیم‪ .‬برای همین سالهاست که بیهوده در جنگایم‪ ،‬غافلایم که هیچ جنگی بمرد نصیب نمیکند‪ ،‬همه‬
‫میبازند‪ .‬اصلن چرا کسی تالش نمیکند ببرد بدون آنکه یکی دیگر ببازد؟ شادی مادّی نیست‪ ،‬انرژی نیست که‬
‫مدام از یکی دیگر ساالبش میکنیم! «آرام باش! این دشاات هنوز ساابز اساات‪ ،‬برو بچر! چهکار داری به چرای‬
‫بقیه!؟» میپرساند چرا آنها دارند و ما نداریم؟ و این اعالم حساادت اسات نه عدالتجویی! شکاي بین دارا و‬
‫ندار را آنجا نه بیعدالتی بلکه بیشتر حسااادت پر کرده‪ .‬یک عده ناراحتند که چرا دیگران لذت میبرند!؟ در‬
‫واقع به لذتی که بقیه میبرند‪ ،‬فقط حسادت میکنند و خود نمیخواهند حال کنند‪ .‬اینها همه با حال غریبهاند و‬
‫مادام در گذشاته سایر میکنند‪ .‬چقدر خوب است که بخواهیم همه حال ببرند نه اینکه ضدِحال بزنیم‪ .‬میگوید‬
‫«فالنی زرنگه‪ ،‬خوب باال کشایده»‪ ،‬در واقع طري اینجا عدالتجو نیست‪ ،‬بلکه حسادتپیشهست‪ ،‬چون رذالت‬
‫و ریا و چپاول را زرنگی میداند و منتقد بیعدالتی نیساات‪ ،‬برای همین آنجا عدالت وجود ندارد‪ ،‬در عوض تا‬
‫دلت بخواهد بالهت وجود دارد‪.‬‬
‫داساتاننویس معاصار هم جای اینکه از بالهت و مشاکالت فرهنگی آنجا بنویسد و دالیل آن بیشعوری‬
‫سایاسی را اکران دهد‪ ،‬از ترس اینکه انگ سیاسی بخورد مدام مهمل مینویسد‪ .‬تازه این مهملنویسی را به اسم‬
‫«هنر برای هنر» تبلیغ هم میکند! کدام هنر و هنریِ واقعی را میشناسید که در ستیز با بیعدالتی نبوده باشد؟ آیا‬
‫پاز و نرودا‪ ،‬بورخس و همینگوی یا همین همساااایهی دیوار به دیوارتان ناظم حکمت‪ ،‬مدام در حال ساااتیز با‬
‫بالهت و بیعدالتی نبودند؟ اصلن همهی بدبختی ما دقیقن از وقتی شروع شد که گفتیم داستان نباید‪ ،‬شعر نباید‪،‬‬
‫شاعر نباید سیاسی باشد‪ .‬آنوقت سیاست بیشعور شد و بیشعوری سیاستمدار! گفتیم شعر نباید سیاسی باشد‬
‫اما شاهر سایاسای شاد و شاهروند فرآوردهی سیاست! نان سیاسی شد و درمان هم کاردارِ سیاستمدار! وگرنه‬
‫هیچکس شااعر را فقط در تیمارساتان نمیخواسات‪ .‬ما همه عشاق میکردیم با عاشقی‪ ،‬اما عشق سیاسی شد و‬
‫عاشاق را پای چوبهی دار سایاسات کردند‪ .‬شعر اگر سیاسی بود‪ ،‬شهر دهات و شهروند دهاتی نمیشد‪ .‬فقط از‬
‫وقتی که شااعر از سایاسات فرار کرد و شااه به مال میدان داد‪ ،‬خرافات جای کلمات نشستند‪ .‬همهی بدبختی ما‬
‫دقیقن از وقتی شاروع شاد که شااعر را علیه سیاستمدار خواستیم و سیاست را از شعور تهی کردیم‪ .‬ما اشتباه‬
‫کردهایم‪ ،‬شااعر اگر شاعور داشاته باشد‪ ،‬شعر اگر شعر باشد‪ ،‬چگونه میتواند سیاسی نباشد؟ هر روزه بسیارانی‬
‫برایم شااعر مىفرسااتند‪ ،‬یکى از یکى خواجهتر‪ .‬روزانه بساایارانى مىخواهند شاااعرى را معرفى کنم در حالىکه‬
‫کمتر شاعرى نوشته مىشود‪ .‬خیلىها فکر مىکنند شعر سیاسی یعنى متنى که ظاهرش مردمی و همهفهم باشد و‬
‫گیرِ مفتی داده باشاد به قدرت! اتفاقن شاعرهاى سایاساتزدهی فارسى خواجهتر از انواع دیگرند‪ .‬شعر سیاسی‬
‫متنىست که از هر بمعد آن خالقیت ببارد‪ ،‬از ساخت و زبان و فرم گرفته تا تخیل فرهیختهاش‪ ،‬تا تم و موتیف و‬
‫رویکرد درونمتنى و در نهایت نیت مولفش‪ ،‬تا فىااااى تازهاى که تولید کرده‪ ،‬تا اجراى خودویژهاش‪ .‬شاااعر‬
‫شااجاع متنىساات که در همه ساامتش عربده گل کرده باشااد‪ ،‬وگرنه با فرم و زبان الکن در قالبی کالساایک‪،‬‬
‫تندترین فکرها را هم که صادا بزنى جز اعالم خواجهگی نکردهای! طري چیز ندارد بشااشد آن را حوالهى متن‬
‫مىکند‪ ،‬هر چه کلهفساقلی و خواجهى متنى این روزها شاده شاعر معترض‪ ،‬شاعر مثلن سیاسى‪ ،‬بعد هم هر چه‬
‫الى کلماتشااان مىگردى تخم پیدا نمىکنى‪ .‬مخاطب اینترنتى هم که ساار تا پا قاق! خودشااان که نمىفهمند و‬
‫تشاخید نمىدهند هیچ! بقیه را هم اول تشویق و بعد تهدید مىکنند از عالقههاى تخمى‪ -‬سیاسىشان حمایت‬
‫کنند‪ .‬این روزها شااهرتِ اینترنتى شااده معیار ادبى‪ ،‬همه قبل از کلمه دنبال پروندهدار شاادنند‪ .‬شااوربختانه این‬
‫ویروس قرون وسطایى بعد از تجربهى جنبش یشمى‪ -‬پشمى به هنر و ادبیات ایرانىها سرایت کرده‪ ،‬حتی گوش‬
‫نمىدهند طري چه مىگوید‪ ،‬چگونه مىگوید‪ ،‬کافىست علیه سیّدشان مال على باشد‪ ،‬مىشود چگوارا! یکى هم‬
‫نیست بپرسد چگوارا که خنگ و قافیهاندیش نبود‪ ،‬عشوه نمىکرد‪ ،‬چگوارا از آوانگاردترینها در روزان و شبانى‬
‫بود که داشت طى مىشد‪.‬‬
‫ما وقتی در کالج شاعر از سایاستِ حري میگوییم‪ ،‬نه شعر سیاسیِ باکالس و کالسیک‪ ،‬بلکه سیاست شعر‬
‫را‪ ،‬خلقِ شاعور را در نظر داریم‪ .‬فایل شاعر سایاسای نیسات اما چون فایل شاعر اسات‪ ،‬بهشدت سیاسیست!‬
‫سیاسیست چون سطرسطرش تاکنون در جدال با بالهت توی صفحهصفحهی مجلهمان نشست‪ .‬کار اصلی فایل‬
‫شااعر بوطیقانویساایساات‪ ،‬پس فقط آنهایی که میخواهند بدانند‪ ،‬فایل شااعر را میخوانند و همین ترغیب به‬
‫دانستن‪ ،‬مهمترین کنش سیاسی و روشنگرانهی فایل شعر است‪.‬‬
‫سادهنویسی یا قتل عقل مدرن!؟‬
‫شعر امروز فارسی پر از آینهست اما آینه نیست‪ ،‬در آن خودت را نمیبینی‪ ،‬مثل سینمای ایرانی که ارتجاع را‬
‫اکران میدهد و جز تباهی در آن نمیبینی‪ .‬المشانگهای در فىاای شعر فارسی راه انداختهاند‪ .‬میانمایهها همه با‬
‫هم کورس گذاشاتهاند تا با تیراژ دویساتتایی به چاپ چندم برساند‪ .‬همه میخواهند مثل سینماییها پرطرفدار‬
‫باشند و ناگزیر شعر را که هنر الیت است به ساده و سطحی آلوده کردهاند‪.‬‬
‫طی قرنها‪ ،‬باال و پایین بسایار داشاته شعر فارسی اما هرگزاهرگز سفلهپرور نبوده‪ ،‬میدان را بهطور کامل به‬
‫رجالهها واگذار نکرده‪ ،‬دائم زبان در آن کارگردانی ساختگیر بوده و هرگز تن به سادهگی و بالهت نداده‪ ،‬پس‬
‫محال است تن به ذلّتی دهد که اتاقهای فکر جمهوری اسالمی آرزویش را دارند‪ .‬سادهنویسی فنّ مزدوریست‬
‫و مزدورها این روزها همه شااعرند‪ ،‬شاعرانی که در شعرشان داستانک مینویسند تا بدل به سینمای تباهی شود‪.‬‬
‫دیگر باال و پایین ندارد شاعر فارسای‪ ،‬همه همقد شادهاند‪ ،‬البد از دم یکجور مینویسند تا برابری و دمکراسی‬
‫اساالمی را رعایت کرده باشاند! میگویند برای اینکه مخاطب داشته باشیم ارزان شدهایم و همین ارزانی صفت‬
‫بارز کاالهای شااعری امروزین اساات‪ .‬اواسااط دههی هشااتاد‪ ،‬بعد از هجمهی سااانسااور وزارت ارشاااد دولت‬
‫احمدینژاد‪ ،‬ساینماها رفتهرفته خالی شد‪ ،‬پس برای اینکه مردم را باز به تماشاخانهها برگردانند‪ ،‬تولید فیلمهای‬
‫چیپ و بندتنبانی که مملو از طنز گفتاری بود‪ ،‬کلید خورد و از همین رویه نویسااندهها با نویسااش داسااتانهای‬
‫آپارتمانی و شااعرها با سارودن شاعرهای فستفودی تقلید کردهاند تا شعر و شعور فارسی چنین درِپیتی شود‪.‬‬
‫پیشتر از رخشاانِ بنىاعتماد‪ ،‬فیلم «زیر پوسات شهر» را دیده بودم که جز نام تقلیدىاش‪ ،‬سرشار از خالقیت و‬
‫ایدهى تازه بود‪ ،‬همان زمان هم دربارهی این فیلم در مجلهاى مفصاّل نوشااته بودم‪« .‬قصااهها» دومین فیلم خاص‬
‫اوساات که از وقتی دیدمش اعصااابم پا ندارد! فیلمى که رابطهاى بینامتنى با کارهاى قبلىاش دارد‪ ،‬بنىاعتماد در‬
‫قصاهها‪ ،‬قصاههاى قبلىاش را در شرایط پساسبز بازنویسى مىکند‪ ،‬از دختر همسایه در «زیر پوست شهر» که از‬
‫خانه فرار کرده بود و اینجا روسپى شده بگیر تا صیغهى حاجى در «روسرى آبى» که حاال مادر دو فرزند است‪،‬‬
‫همه انگار زیر شااکنجهى سااالیان‪ ،‬بهطور کامل از پا درآمدهاند‪ .‬در این فیلم مىتوانى نبض واقعى درد را اندازه‬
‫بگیرى اما در کدام شااعر امروز ردّی از درد میتوان گرفت؟ قصااهها همچنان که زیر خط فقر راه مىرود از درد‬
‫آمار مىگیرد‪ .‬کارگردان از همان آغاز که دوربین را مىدهد دسات «حبیب رضاایى» تا آینهگردانى کند‪ ،‬دست به‬
‫غریبنمایى مىزند‪ .‬در واقع فیلم مسااتندى در کار نیساات‪ ،‬در کشااورى که چشاامها آنقدر دیدهاند که دیگر‬
‫نمىبینند‪ ،‬بنىاعتماد مىخواهد از درد آشناییزدایى کند اما همین غریبگردانی که از شعر به سایر ژانرها سرایت‬
‫کرده‪ ،‬چرا نقشای در شعر امروز ایران ندارد؟ بنیاعتماد در چندین سکانس‪ ،‬اعتیاد به مواد مخدر را بهانه کرده تا‬
‫مردمى را به اکران بگذارد که عادت به اجرای بالهت کردهاند‪ .‬اعتیاد در «قصاهها» استعارهى عادت است‪ ،‬عادت‬
‫به حقارت‪ ،‬به کورى و البته حسادت که خصیصهی اصلی تمام شاعران ایرانیست‪ ،‬شاعرانی که یا واقعن معتادند‬
‫یا به سااده و معمولی عادت کردهاند و یکی نیسات تشویقشان کند جلوی آینه به تماشای بدبختیشان بنشینند‪.‬‬
‫متاسافانه ساالهاسات که آینه از شعر فارسی رخت بربسته و اگر زمانی سبک هندی آینهباران بود‪ ،‬یا اگر فروغ‬
‫روزی در همین آینه دنبال نجات دهندهاش میگشات‪ ،‬حاال رخشاان بنیاعتماد آن را دوباره شافاي و درخشان‬
‫کرده تا دوباره ببیند‪ ،‬از نو خودش را تماشاا کند! در واقع آنچه در آغاز فیلم «قصااهها»‪ ،‬کارگردان دست حبیب‬
‫رضااایى مىدهد‪ ،‬دوربین نیساات بلکه آینهساات‪ ،‬او تکتک هنرپیشااهها را اول با آدمهاى کفِ خیابان اینهمان‬
‫مىکند‪ ،‬بعد جلوى آینه قرار مىدهد تا با خودشاان روبهرو شاوند‪ ،‬با خودشاان حري بزنند‪ ،‬خودشان را ببینند‪،‬‬
‫ببینند که در چه باتالقى گیر افتادهاند‪ .‬بازنمایى و دوباره دیدن‪ ،‬شاگردِ اصالىِ قصااههاست‪ .‬کارگردان به درستى‬
‫دریافته که ایرانىها چنان به زندگى زیرزمینىشان عادت کرده اند که فقر را‪ ،‬که حقارت را‪ ،‬که بدبختى را طبیعى‬
‫تلقى مىکنند و آنقدر به آنچه در اطرايشاااان مىگذرد عادت کردهاند که دیگر نمىبینند‪ .‬تماشاااای دوبارهی‬
‫آنچه که بارها دیدهایم و عصایان علیه عادتِ چشام‪ ،‬شاگرد اصالی فرمالیستهاست‪ ،‬اما شعر امروز فارسی از‬
‫فرمالیسام دوری میکند؛ چون فرمالیسم زبان ساده و بندتنبانی را برنمیتابد و کار را سخت میگیرد‪ .‬در قصهها‬
‫گاهى دوربین حبیب رضایى بدل به آینهاى قدى مىشود تا آدمها تمامقد‪ ،‬بدبختىهاشان را براى خودشان روایت‬
‫کنند‪ .‬بنىاعتماد در این فیلم نمیخواهد که با شگردهاى بدیع سینمایى شقالقمر کند و با بزکهاى روشنفکرانه‬
‫ببیننده را فریب دهد‪ ،‬قصاهها واقعن فیلم آسانىست اما بسیار سخت! فیلمنامهاش فاقد شخصیتپردازىست اما‬
‫تیپسازى هم نمىکند‪ ،‬در حالی که تیپسازی چون سرطانی به جان داستان و رمان فارسی افتاده و تا همه را از‬
‫پا درنیاورد دستبردار نیست‪ .‬شاعر و نویسندهی ایرانی اگر زبان نمیداند‪ ،‬چشم که دارد‪ ،‬الاقل این فیلم را ببیند‬
‫و عبرت کند! خودش را در قصااهها درساات ببیند‪ ،‬ببیند که چه ساااده با طرح سااادهگی در دام سااادهنویساای‬
‫افتادهست‪.‬‬
‫کاش تمام تازه به دورانرسیدههای سادهنویس میدانستند که رادیکالیسم و آوانگاردیسم فرهنگی نمیتواند‬
‫فقط در درون و مفهوم اثر اتفاق بیفتد‪ ،‬بلکه فرم و زبان اثر نیز باید رادیکال و آوانگارد باشااد‪ .‬اگر زبان نباشااد‬
‫بیشتر ارتباطات انسانی دچار اختالل میشود‪ .‬در واقع میتوان با کمترین نشانهی زبانی‪ ،‬بیشترین مبادلهی معنا‬
‫را داشت و همین امر‪ ،‬تاریخ زبان و تفکر را تشکیل میدهد‪ .‬بدون نظام معنایی‪ ،‬هیچ دانشی تحقق پیدا نمیکند‪.‬‬
‫هر دانشی‪ ،‬یک نظام معناییست که آن را به صورت یک نظام نشانهای میشناسیم‪ .‬اساسن هرگونه تکامل دانشی‪،‬‬
‫رابطهی مساتقیم با نظام معنایی و ساپس با نظام نشاانهای دارد که هرگزاهرگز با ساادهنویساای محقق نمیشود‪.‬‬
‫سادهنویسی و برخورد اتوماتیک با زبان معیار و ترجمهای‪ ،‬جز مرگ فکری عاید نمیکند‪ .‬پرهیز از تغییر زبانی و‬
‫بیتوجهی به نبض زندهی زبان کوچه و بازار‪ ،‬شعر را سنگ و در نهایت ایستایی میکند‪ .‬زبان گفتاری و شفاهی‪،‬‬
‫وجه متغیر هر زبانیسات و زبان نوشتاری هم صورت ثابت آن محسوب میشود‪ .‬جدالی هم که بین ثبات زبانی‬
‫و تغییر زبانی وجود دارد‪ ،‬باعث تنوع فرهنگ بشاریسات‪ .‬اساسن فرهنگهای تازه‪ ،‬تغییر زبان شفاهی را موکد‬
‫میکنند و فرهنگهای کهن‪ ،‬برای وجه نوشااتاری زبان اهمیت قائلاند‪ ،‬چرا که تغییر و ثبات فرهنگی‪ ،‬براساااس‬
‫تغییر و ثبات زبانی رخ میدهد و در نظر گرفتن این نکته برای شاااعر و متفکر یا کساای که کار شااعوری میکند‬
‫بساایار حائز اهمیت اساات‪ .‬اینکه چرا زبان و تازگی زبانی در شااعر مهم اساات و چرا یک شاااعر نومدرن باید‬
‫رفتاری همزمانی با زبان داشته باشد‪ ،‬تنها دلیل استتیکی ندارد‪ .‬اینکه در زبان انگلیسی‪ ،‬اینقدر به «اسلم پوئتری»‬
‫و ترانههای رپ توجه میکنند‪ ،‬بهخاطر این است که این ژانرها چون مخاطب انبوه دارند‪ ،‬در تغییر زبان شفاهی‬
‫و فرهناگ عامه نقش مهمی را ایفا میکنند‪ .‬به همین نسااابت‪ ،‬یک شااااعر واقعی با خلق زبانی تازه در فرهنگ‬
‫روشانفکری دسات میبرد و آن را تغییر میدهد‪ .‬چرا رساانههای انگلیسی زبانِ دنیا اینچنین روی گفتار تاکید‬
‫دارند و مدام زبانشان را نو میکنند یا مدام در صورت زبانشان دست میبرند و این آشناییزدایی را در رسانهها‬
‫تبلیغ میکنناد؟ چون رفتاار همزمانی را با زبان به رفتار درزمانی ترجیح میدهند و میدانند که تنها از این طریق‬
‫است که میتوانند باعث نوزایی فرهنگی و فکری بشوند‪ .‬از این لحاظ ترویج سادهنویسی هدفی جز سنگ کردنِ‬
‫فرهنگ ندارد‪ .‬بیدلیل نیست که معتقدم سادهنویسی اجرای فن مزدوریست و آب جز به آسیابِ ارتجاع که کمر‬
‫به قتل عقلِ مدرن بستهست‪ ،‬نمیریزد‪.‬‬
‫اینکاه بعاد از دهاهی هفتاد‪ ،‬اتاقهای فکر جمهوری اساااالمی اینچنین بر ساااادگی زبانی تاکید دارند و‬
‫رسانههای دولتی مدام از دگردیسی زبانی پرهیز میکنند‪ ،‬به این دلیل است که آنها به این مسكله که کار زبانی و‬
‫تغییر زبانی باعث تغییر فرهنگ مسلط و انهدام زبان سلطه و در نهایت سنت میشود‪ ،‬کاملن واقفاند و بیجهت‬
‫نیسات که مطبوعات ایران و رساانههای حکومتی اینچنین بسیج شدهاند تا نویسنده و شاعر زبانمحور در برج‬
‫عاجش بمیرد و نسال جوان حتی اسامشان را هم نشنوند‪ .‬مگر میشود جز با اعمال قدرت زبان‪ ،‬با زبان قدرت‬
‫مقابله کرد؟ آیا فکرپردازی و تاکید بر خرد شعری‪ ،‬جز در زبان اتفاق میافتد؟ پیشتر در بحث بازی زبانی نشان‬
‫دادم که همهچیز بازی زبانیساات‪ .‬پس این زبان اساات که فکر را تولید میکند و میتوان در عرصااهی متن‪ ،‬از‬
‫طریق زبان‪ ،‬به تفکر شاعری رساید‪ .‬متاسافانه آینه را در شعر امروز فارسی شکستهاند و از آن هیچ فکر روشنی‬
‫برنمیتابد تا تعریف تازهای از روشانفکری به دسات دهد‪ ،‬زبان را کشاته اند و مزدورهای شعری دائم دارند با‬
‫جساد کشاتی میگیرند‪ .‬شااعر امروز وجودش را ندارد که در خانهای شایشهای زندگی کند و در میدان صفحه‬
‫خودش را لخت نماید‪ .‬در واقع شاعر معاصار فارسای را ریاکاری مینویساد نه خالقیت‪ ،‬نه تفکر شعری‪ .‬شاعر‬
‫ظاهرن نونویس ایرانی هنوز نمیداند که آوانگاردیساام ربطی به مونتاژ چند تصااویر نامربو در زبانی خواجه و‬
‫حمال ندارد‪ .‬متاساافانه شااعر امروز فارساای فکر نمیکند‪ ،‬حتی پشاات فىااای تازهای که در متنها گاهی بهطور‬
‫اتفاقی تولید میشاود‪ ،‬تفکر شعری وجود ندارد‪ ،‬تم و موتیف مقیدی که سرتاسر متن را فرا بگیرد در آن موجود‬
‫نیست‪ .‬خیلیها هنوز نمیدانند که استفاده از تکنیک چندواژگانی باید منجر به چندمعنایی شود نه بیمعنایی! چرا‬
‫که اساسن در شعر چیزی به اسم بیمعنایی نداریم‪ .‬آنهایی که ادعا میکنند شعرشان معنا ندارد‪ ،‬هنوز معنای معنا‬
‫را هم نمیدانند‪ .‬برای اینکه تولید فرهنگی تازه کنی و سبب کنش متنی علیه ثبات و پایداری زبان شوی‪ ،‬باید در‬
‫زبان دساات ببری و این دسااتبردِ در زبان‪ ،‬بدون حیلهی متنی و تکنیک تازه ممکن نیساات و نمیتواند با اعمال‬
‫سادهنویسی اتفاق بیفتد‪ .‬باید انگیزه و تخیل را در آن دخیل کرد‪ ،‬نمیتوان بدون نقشه و پلن با زبان روبهرو شد‪،‬‬
‫زبان زن است‪ .‬خیلیها در شعرشان کار زبانی نمیکنند بلکه به زبان تجاوز میکنند‪ .‬در شعر امروز فارسی‪ ،‬زبان‬
‫یک جساد اسات و شااعر هر کاری که بخواهد با آن میکند بدون آنکه به زیبایی برسد‪ .‬زبان زن است‪ ،‬باید به‬
‫شااعرش پا بدهد‪ ،‬وگرنه تا دلش را بهدسات نیاوری فقط میتوانی به آن تجاوز کنی و عشقبازی با یک جسد‬
‫کار یک شاعر واقعی نیست‪ .‬در کجای جهان و کدام ادبیات‪ ،‬کار شاعر را اعالم معنای دمِ دستی تعریف کردهاند؟‬
‫برخورد و گفتوگوی عاشااقانه با زبان‪ ،‬دغدغهی اصاالی هر شاااعر خالقیساات‪ ،‬زمانی هم میتوانی وارد این‬
‫گفتوگوی خالق شاوی که زبان بدل به عشق شود‪ ،‬انگار که داری در گوش معشوق خود زمزمه میکنی‪ .‬برای‬
‫این کاه در زباان قدرت ایجاد اختالل کنی باید به قدرت زبان مسااالح باشااای و رسااایدن به این مهم هرگز با‬
‫سادهنویسی ممکن نمیشود‪.‬‬
‫شاه مردهست‬
‫همهچیز را در ایران به ساطح کشااندهاند تا طبق معمول هنر شاود‪ ،‬ادبیات شود؛ سینما شده شورت سریالِ‬
‫تلویزیونى‪ ،‬نقاشاىِ معاص ارِ ایرانى تبِ وخیم دارد‪ .‬تئاتر شااده سااالنِ مدِ حجابِ ساایتى سامماقىها و حاال دیگر‬
‫تماشاگران واقعى خودِ بازیگرانند؛ بازیگرانى که دیگر بازى با زیبا نمىکنند و امر زیبا مدام در اغماست‪ .‬ترانهها‬
‫اغلب بندِ تنبانىست‪ ،‬خوانندهها نه صدا دارند نه سواد! اما تا دلت بخواهد رو دارند‪ .‬عدهاى ده دست مىدهند و‬
‫عدهاى ده میلیون که یک آلبوم بیرون بدهند‪ .‬اپیدمىِ سطح دارد کوالک مىکند‪ ،‬حاال دیگر هر چه مهمل را که در‬
‫دههی هفتاد فرارى داده بودیم از متن‪ ،‬دوباره در شااعر و داسااتان و رمان فارسااى پناه گرفته‪ .‬چمسناله پشااتِ‬
‫چمسناله پالن مىکنند و مثل کیرى که تنش پالتو کرده باشااند به مردم قالب مىشااود‪ ،‬مردمى که هر روز بیشتر‬
‫نمىفهمند و همه آنها را قاضىِ بزرگ مىنامند‪ ،‬پوپولیسم هنرى‪ ،‬سوسولیسم ادبى همه را خواجه کرده جز شعر‬
‫پیشروى فارسى که هنوز پا نداده به مردم‪ ،‬به سطح‪ ،‬به بالهت‪ ،‬به تیراژ باال‪ ،‬به عبا‪ ،‬به گوسفندانِ ناطق! یعنى هر‬
‫چه خود را جر مىدهند که سااده و بدیهىش کنند باز درمىرود و نمىخواهد که طبقِ معمول باشد اما هجمهى‬
‫ژورنالیسم ادبى که شعر بىسایه را تبلیغ مىکند و مدام در خانهی همسایه دنبال شاعر است‪ ،‬نمىگذارد‪ .‬نمىداند‬
‫شاعرى که ساایه نداشاته باشاد فساتفودىست‪ ،‬نمىماند! هستند خیلى شعرها که در خوانش اول مخاطب را‬
‫میخکوب مىکنند اما دیگر خوانده نمىشااوند‪ ،‬داسااتانِ اجرا ندارند‪ ،‬پروبلماتیک نیسااتند‪ ،‬از البیرنتهاى روان‬
‫مولف برنیامدهاند‪ ،‬شاعرهایى که بعد از مشاهده یککاره نوشته شدند و هرگز به کشف نرسیدند‪ ،‬زبانشان اجرا‬
‫ندارد بلکه حمّالِ ساوژهست‪ ،‬اغلب هم ساختار معنایى دارند اما فرم ندارند‪ .‬سایهی شعر در واقع همان ساپورترِ‬
‫درزمانىِ متن اساات‪ ،‬چیزى که مخاطب خالق را وادار مىکند گاهى به شااعر پناه ببرد و در خوانشهاى بعدى‬
‫دوباره آن را بنویسد اما کدام مخاطب؟ کدام شاعر؟ اینها که خواندن افهشان است و نوشتن پمزشان!؟‬
‫نوشاتن تنهایی میخواهد و خلوتی که هرگز در میدان مهیّا نمىشاود‪ .‬میدان محل سیاست است و سیاست‬
‫جز دروغ ندارد که بنویساد‪ ،‬هنر و ادبیات سیاستزده از تنهایى مىترسد‪ ،‬ترسوها تنهایى را مهلکترین بیمارى‬
‫میمون مدرن مىشاناساند‪ ،‬براى همین هیچ ترساویى تنها نیسات‪ ،‬آنها ناچارند دروغ بنویسند‪ ،‬دروغ بگویند و‬
‫محبوب شاوند‪ .‬این روزها فقط دروغگوترینها یعنى ترساوترینها قهرمان مىشوند‪ .‬تنهایى دیگر برندى نیست‬
‫که کساى را جذب کند‪ ،‬این روزها بالهت ممد است‪ .‬هیچکس دکتراى تنهایى ندارد‪ ،‬ظاهرن همه تنهایند اما هنوز‬
‫جامعهشاناسى توى بورس است و در هیچ دانشگاهى تنهایىشناسى تدریس نمىشود‪ .‬تنهایى خانقاهى درندشت‬
‫است؛ دانشگاهى که تا بخواهى یادت مىدهد اما مدرک دستت نمىدهد که به آن پمز بدهى‪ .‬تنهایى عظمت انسان‬
‫است که جز با جلب تنفرِ همگانى حاصل نمىشود‪ .‬مدیاها کار را خراب کردهاند‪ ،‬همه دنبال محبوبیتند که جز‬
‫محدودیت نصیب نمىکند! محدودیت وباى شعر است و محبوبیت مرگِ شاعر‪ ،‬چون که قدرت ریسک را از او‬
‫مىگیرد‪ ،‬خواجهاش مىکند‪ .‬اینها را شااعرانِ کالجى خوب مىدانند؛ شااعرانى که در مجلهی فایل شعر به دنیا‬
‫آمدهاند و فرداى شعر را جور دیگرى مىخواهند‪ .‬ما اینجا نمینویسیم که موافقی پیدا کنیم‪ ،‬دنبال مخالفت کسى‬
‫هم نیسااتیم‪ .‬خیلىها مىنویسااند تا براى آنها که خوابیدهاند خوابهاى بهترى تدارک ببینند‪ ،‬اینان کلماتشااان‬
‫قرص خواب اسات‪ ،‬مردم یله بر پشاتى‪ ،‬کتابشااان را در دسات مىگیرند که بخوابند‪ ،‬ما اما نه خواب داریم نه‬
‫آرام! پس نه مىتوانیم خواب بدهیم نه آرامش‪ .‬آنان که ما را مىخوانند دنبال پاساخ نیستند‪ ،‬پىِ سوال آمدهاند‪ .‬ما‬
‫نمینویسایم تا کسای به اعتقاد برسد‪ .‬عقیده افیون است‪ ،‬مطمئنت میکند طوری که در امنیت حاصله احساس‬
‫خطر نمیکنی‪ .‬هرگز نخواسته و نمیخواهیم کسی را بیدار کنیم‪ ،‬فقط مینویسیم که خوابتان را بههم بزنیم‪ .‬در‬
‫واقع کار ما سالب امنیت کردن از شماست‪ .‬همهی اسمىها دور هم جمع میشوند که به هم تکیه کنند‪ ،‬در واقع‬
‫اینطورى از ترسهای خود فرار میکنند‪ .‬کالج شعر اینها را مىترساند چون که ضدّ اسم و اسمىهاست‪ ،‬با آن‬
‫مخالفند چون خوابشااان را بههم مىزند‪ ،‬نمىگذارد که در خواب بنویسااند‪ ،‬خواب را بنویسااند‪ .‬خواب و‬
‫خمارى همهجا را برداشاته‪ ،‬اغلب دورِ منقلى مىنشاینند و وقتى زغالشاان حساابى سرخ مىشود یکىش را با‬
‫ماشاه برمىدارند و همچنان که دارند عمرشاان را مىساوزانند غیبتِ کالج مىکنند که سان و ساال نمىشناسد‪.‬‬
‫برخى از این غیبگوها البته همنسااالنِ منند! گفت خوشااحال باش! دشاامنِ بزرگت دارد مىمیرد‪ ،‬گفتم جز با‬
‫زمان دعوا ندارم که اى کاش مردنى بود‪ .‬یکى دیگرشااان پریروز پرسااید یعنى چه که طى دو هفته هشاات کتابِ‬
‫تازه منتشار کردهاى؟ پرسایدم هیچکدامشاان خواندهاى؟ گفت که ساالهاست دیگر نمىخواند‪ ،‬و این را طورى‬
‫گفت که باور کنم نخواندن فىایلت است! بدبختىِ قریب به اتفاقِ بزرگانِ ایرانى همین بیسوادىست‪ ،‬حسادت‬
‫هم دقیقن از همینجا آب مىخورد‪ ،‬اینان چرا اینگونهاند؟ چرا با آنکه مىرود باال‪ ،‬رقابت نمىکنند؟ خودشااان‬
‫را باال نمىبرند بلکه او را هم مىکشانند پایین!؟ من بىایراد نیستم‪ ،‬اصلن کدام نویسندهست که اسمى دست و پا‬
‫کرده باشد و نقدى بر او وارد نباشد!؟ اینها چرا همیشه نیمهى خالىِ لیوان را مىبینند؟ هیچ شاعرى جاى شاعرِ‬
‫دیگرى را تنگ نمىکند‪ ،‬دیگر کسى ملکالشعرا نمىشود‪ ،‬شاه مردهست!‬
‫بالهت اجتماعی‬
‫ساال دارد نو میشود‪ ،‬جهان دارد تغییر میکند اما اگر تو تغییر نکنی هیچچیز عوض نخواهد شد‪ .‬تنها تغییر‬
‫توست که میتواند پارهای از جهان را تغییر دهد‪ .‬گذشته سنّتیست‪ ،‬گذشتهی تو بخشی از سنّت توست‪ ،‬دورش‬
‫بریز که فردا بیاید‪ .‬اگر از داستان زندگیت راضی نیستی برای اینکه زیرآبِ دانای کل را بزنی باید از گذشته‪ ،‬از‬
‫ماضای بِکنی‪ .‬دانای کل از فردا هیچ نمیداند‪ ،‬او فقط اساتادِ گذشتهست‪ ،‬مدام از انواع و اقسام فعلِ گذشته سود‬
‫میبرد‪ ،‬در حالیکه تو آمده ای تا فارسای را در آینده پرتاب کنی‪ ،‬انواع و اقسام فعل ماضی‪ ،‬فارسی را انبار کرده‬
‫سات‪ .‬ماضای ساده‪ ،‬ماضی نقلی و بعید‪ ،‬پدر زبان فارسی را درآوردهست؛ همین گذشتهی استمراری سبب شده‬
‫حاال حال نداشاته باشایم و فرقی بین آیندهی نزدیک و بعید در کار نباشد‪ .‬سنّت آبشخورِ گذشتهست؛ این لعنتی‬
‫هویت و شاخصیت‪ ،‬شجاعت و در نهایت هستیات را غصب کرده و هنوز خوشحالی! خوشحالی چون فقط بر‬
‫آنچه گذشات واقفی! سفت چسبیدهای به گذشته‪ ،‬چون گذشته تنها چیزیست که میشناسی و نمیدانی آنچه‬
‫میدانی پیشتر مرگ خودش را اعالم کرده‪ .‬حال اگر اساتمرار پیدا کند شعفزاست‪ ،‬چونکه پرتابت میکند در‬
‫آینده‪ ،‬آینده خطرناک اسات چونکه آن را نمیشاناسای و نمیدانی تنها ریساکِ دانساتن اساات که زندهات نگه‬
‫میدارد‪ .‬ساانّتیها تنها تظاهر به زندگی میکنند‪ ،‬وگرنه قرنهاساات مردهاند‪ ،‬بدون خطر‪ ،‬بدون ریسااک زندگی‬
‫ممکن نیست‪.‬‬
‫سال دارد نو میشود اما تو هنوز دل خوش کردهای به غزل‪ ،‬در نهایت به شعر نو‪ .‬نیما و شاملو و فروغ هم‬
‫دیگر قادیمیاند‪ ،‬تا میتوانی تازهتر بنویس! تازه آدرس ندارد‪ ،‬برای چه میپرسااای؟ تازه تنها خودتی‪ ،‬در خودِ‬
‫توست‪ ،‬شاعر مستقل نیازی به مرجع ندارد‪ ،‬محتاج استاد‪ ،‬مراد و در نهایت سنّت که هی میگوید این را بمکن آن‬
‫را نه‪ ،‬نیست‪ .‬هی نگرد که یکی بیاید راه را نشانت دهد‪ ،‬راهنما مردهست‪ ،‬دیگر جادهای در کار نیست‪ ،‬جاده اگر‬
‫جایی داشااات پیشتر به کسااای داده و دیگر جایی برای تو ندارد که اگر غیر از این بود نامش جاده نبود‪ .‬آنکه‬
‫نشاانی میدهد هیچ از شاعر نمیداند‪ .‬هیچ شاعری از راهِ راست نمیرود‪ ،‬کج کن! بپیچ به چپ! راستها هرگز‬
‫روراساات نبودهاند‪ ،‬انکار کن! حاال برای اینکه بگویی نه! فقط باید بدانی و بخوانی‪ ،‬وگرنه مجبوری تا ابد قبول‬
‫کنی! متكسافانه معدودی بیساواد که توهّم استادی دارند‪ ،‬هنوز نمیدانند که عنتر و منتر کردن چهارتا آدمِ عامى‪،‬‬
‫شقالقمر نیست! هم خراسانى‪ ،‬هم ایرانیها همه از دم شهوتِ پرستش دارند‪ ،‬بیهوده نیست وجود آنهمه بقعه و‬
‫امامزاده و سایّدسارا در گوشه گوشهی سرزمینمان‪ .‬مردمى داریم به شدّت مقلد‪ ،‬اینکه یکى جایشان فکر کند‬
‫خوراکشاان است‪ ،‬بیخود نیست که جان میدهند براى شارالتانپنبهاى که رملِ قهرمانشان ایفا میکند‪ ،‬کافىست‬
‫دو تا قرِ پهلوانى بدهى در زورخانه‪ ،‬آنوقت میتوانی زردمان بزنى بر ساار و کلهی مردمان و همچنان عزیز و‬
‫قهرمان باقى بمانى‪ .‬مچل کردنِ خیل ممنگل و دیوانهبازی اساسن یکى از شگردهاى تمام رجال ایرانی‪ -‬خراسانى‬
‫از اسر بوده‪ ،‬باالخره باید یک جایى کوتاه بیاییم‪ ،‬باید یاد بگیریم که اعالم کنیم فقط در همان بارهای میدانیم که‬
‫کار کردهایم و شیزوفرنىِ هنریمان را که از پیامبران خود به ارث بردهایم بیش از این اپیدمى نکنیم‪ .‬اگر برسد آن‬
‫روز که نوچهگرى و مریدبازی از ممد بیفتد و دیگر دورِ کونِ کسى خیل بسیجى موسموس نکند؛ شک ندارم که‬
‫هم در ایران و هم خراسااان شااعر و شااعور اتفاق خواهد افتاد و دیگر اینهمه از بالهت اجتماعى خسااارت‬
‫نخواهیم دید‪ ،‬مشاکل فقط خیل مرید و نوچه و بسایجى نیسات‪ ،‬بلکه ما بیشتر از خدعهی مال و مراد و مرشد‬
‫زخم برداشتهایم‪.‬‬
‫مرزی بین دل و دست‬
‫آوانگاردیساام حمله به مخفىهاساات‪ ،‬خواندن ندارد آنچه همه مىنویسااند‪ ،‬باید جار زد آنچه را که بقیه‬
‫پنهان کردهاند‪ .‬اینکه صااورت متن را بزک کنى با کلمات نوینِ اساامى و درونش هنوز بوى گُهِ اخالق بدهد‬
‫نوآورى نیست‪ ،‬کثافتکارىست! یاد گرفتهاى که زبان را در صفحه بگردانى؟ بد نیست! بلدى تصویرهاى مکُش‬
‫مرگِ ما بیاورى؟ باشد! حتی مىتوانى کنار کلماتت چند شکلک و فوکُل بگذارى؟ اوکى! اینها همه خوب است‬
‫اما اگر منجر به اخالق تازهی متنى نشود یعنى کشک!‬
‫نوشاتن اگر جز انهدام هر چه مرز‪ ،‬دلیلِ دیگر داشاته باشد‪ ،‬غیرِ تکرار و تقلید به چیزى نمىانجامد‪ ،‬نوشتن‬
‫کودکى کردن در جهانِ صافحهست‪ .‬بهخاطر آوردنِ دورترین خاطرهاى که از خودت دارى‪ ،‬پاییز بود نه!؟ داشتى‬
‫با دختر همسایه تیلهبازى مىکردى‪ ،‬شاید هم سومین زمستانت بود‪ ،‬هنوز درکى از سرما نداشتى‪ ،‬حاال دیگر بهار‬
‫بزرگ شده بود‪ ،‬بهار زیبا‪ ،‬بهار دستنیافتنى! من که تابستانهاى کودکىم‪ ،‬همه در بیجار گذشت‪ ،‬ضمنِ راه رفتن‬
‫روى مرزهاى باریک شااالیزار‪ ،‬نباید پاهام مىلغزید‪ ،‬وگرنه یککاره مىافتادم توى «توم بیجار» و پالسااتیکى که‬
‫مثل کاندوم اجازه نمىداد جوانهها را سارما بزند پاره مىشاد و ثمرِ بعدى‪ ،‬زخمى کارى برمىداشت‪ .‬زندگىِ من‬
‫به تمامى صاري راه رفتن روى مرزهایى شد که هى باریک و باریکتر شدند و به خدام که آمدم یککاره دیدم‬
‫دارم روى طناب راه مىروم‪ .‬در شااعر هم همیشااه روى مرزى که بین دل و دسااتم بود راه رفتهام اما فقط روى‬
‫دساتِ راسااتم! واقعن راساات مىگویم! شااعر براى من هنوز یعنى کشااف‪ ،‬یعنى متنى که تازهساات‪ .‬بساایارى از‬
‫شعرهام که اعتبارى هم کسب کردهاند تازه نیستند‪ ،‬پس اصلن شعر نیستند‪ ،‬حقیقتش شعر براى من متنىست که‬
‫اهل فن فکر کنند شعر نیست‪ .‬دو سالىست که دارم سعى مىکنم شعرهایى بنویسم که شعر نباشد‪ ،‬کارهایى هم‬
‫کردهام اما هنوز از آب درنیامدهاند‪ .‬براى همین منتظرم شااعرهاى کالج کارى کنند کارساتان! ناامید نیستم‪ ،‬هنوز‬
‫وقتش نرسایده‪ ،‬وگرنه حتم دارم که مىکنند‪ .‬اخیرن چند شاعر در کالج نوشته شد که دروازهى فىاى تازهست‪،‬‬
‫درىسات که بین فىااى قبلى و بعدى نصاب شده‪ ،‬براى همین همزمان که شما را دور مىکند از شعر‪ ،‬هملتان‬
‫مىدهد وساط شاعر؛ یعنى روى طناب راه مىرود‪ ،‬هر لحظه هم ممکن اسات شااعرش را بزند زمین‪ ،‬اما شاعر‬
‫کالجى باید راه رفتن روى مرزها را یاد بگیرد‪ ،‬مرزِ بین شعر و ناشعر! شناخت این مرزها کمک مىکند چگونه از‬
‫آن فرار کند یا درهمشااان بریزد‪ ،‬شاااعر کالجى اگر جز انهدامِ هر چه مرز‪ ،‬بهانهى دیگرى را دلیلِ نوشااتن کند‪،‬‬
‫کارش جز به تقلید نمىانجامد‪ .‬برخی مىخواهند فىاااى رعب ایجاد کنند‪ ،‬مىخواهند حقیقت خفهخون بگیرد‪،‬‬
‫کساى دربارهى بالهت ننویساد‪ .‬مىخواهند که شاعران‪ ،‬وطنِ زبانىشان را بگذارند و دِفرار! نمىفهمند که شاعر‬
‫ثروتِ شعورىِ کشور خویش است و هر کار مىکنند تا شعور تن به تبعید دهد‪ .‬دریغا که با عصرى معاصریم در‬
‫محاصاارهى بالهت‪ ،‬بالهتى که مثل ویروس در همهجا نفوذ کرده و حاال به جانِ اهالى قلم افتادهساات؛ قلم به‬
‫دستانى که براى خارج کردنِ رقیب از صحنه‪ ،‬تن به هر خفّتى مىدهند و مزدورانه در حال پاپوش دوختنند‪.‬‬
‫ما شااعران فقط همصانف نیساتیم یک خانوادهایم! باید به طرز فجیعى علیه شعرِ هم بنویسیم به شرطى که‬
‫شاااعر را گرامى بداریم! متاساافانه این اصاال را خیلىها نمىدانند و جاى مخالفت تئوریک‪ ،‬کمر به قتل شاااعر‬
‫بساتهاند؛ این بیمارىِ بزرگ شاعر فارسىست! آنها حافظهى خوبى دارند اما به آن یاد دادهاند شاعر را فراموش‬
‫کند‪ .‬هزار کلک سااوار مىکنند تا زندگىش ناآرام شااده فرار را بر قرار ترجیح دهد‪ ،‬بعد هم تبعیدش را دلیل‬
‫مىکنند و کلماتش را به تاراج مىبرند‪ .‬آنها از تبعید که پیشتر مقدس بود یک معمولى ساختهاند تا شاعر را به‬
‫آساانى قورت دهد‪ .‬در تبعید آفت زیاد اسات‪ ،‬باید خودت را دور نگه دارى‪ ،‬در تبعید که باشى حتی قورباغهها‬
‫برات هفتیر مىکشااند‪ .‬پس اگر صاابور نباشااى بىش اک از پا مىافتى‪ ،‬زمان فرسااودهات مىکند‪ ،‬زمان در تبعید‬
‫بىرحمتر اسات! باید مدام سارش کاله بگذارى وگرنه موهات را دم به سااعت نشاانت مىدهد که سپیدىش‬
‫معمولن از شااقیقه حمله مىکند! تنها اگر کلکساایونى از «نه» باشااى مىتوانى به زمان در تبعید که دائم از پشاات‬
‫خنجر مىزند‪ ،‬نه بگویى!‬
‫متاسفانه اغلبِ تبعیدىها حوصلهشان بیشتر از فنجانى قهوه گنجایش ندارد‪ ،‬خودشان را مىبازند‪ ،‬خیلىها‬
‫را مىشاناسام که باختهاند‪ .‬مهربانى دشامنِ زمانىِ تبعید اسات‪ ،‬باید آنقدر در خرجِ آن دست و دلباز باشى که‬
‫زمان از رو برود‪ ،‬نباید آن را باور کرد‪ ،‬فریبکارِ بزرگىست لعنتى! باید مدام جوان ماند‪ ،‬جز این‪ ،‬مرگ حتی اگر‬
‫جسمانى نباشد اجبارىست‪ .‬ما در تبعید شاعر بسیار کم داریم‪ ،‬آنها حساسترند و اغلب در تبعید کم مىآورند‪،‬‬
‫این بدان معنا نیست که در ایران شاعر زیاد داریم‪ ،‬آنها نیز کم آوردهاند بى که بدانند در تبعیدند! فقط معدودى‬
‫از شاااعرانِ ژنى هسااتند که در هر دو جا دوام آوردهاند‪ ،‬اینها را جوانترها نمىدانند‪ ،‬روزى نیس ات که از من‬
‫دربارهى فرار نپرسااند‪ ،‬همه را در کشااورهاى اطرايِ ایران آواره کردهاند و مدام از من که مساائول سااازمان‬
‫نویسندگان در تبعید بریتانیا هستم‪ ،‬مىخواهند طى نامهاى آنها را به کشورى که خاک شعرش حاصلخیز نیست‬
‫معرفى کنم‪ .‬کاش این شاعران جوان مىدانستند که گل جز با آبِ خود نمىسازد‪ ،‬کاش مىدانستند شاعرند چون‬
‫مال آن آب و خاکند و گلاند چون فقط آن خاک و آب مال آنهاست‪.‬‬
‫خاصیت گل است‬
‫که خود از هر کجا بخواهد سردرآورد‬
‫در خاک و جایى که خود دیده مناسب‬
‫بربیاورد‬
‫لم زیرِ آفتاب عمودى که خود خواسته دهد‬
‫آفتاب بگیرد و خاکسترى کند جهان‬
‫کجا پرت مىکنید جانِ جهان را؟‬
‫شاعر گل است و تبعیدش‬
‫از بیخ درآوردنش از دل خاک‬
‫دل را چرا مىبرید به جایى که خود نمىخواهد‬
‫بازکارىاش‬
‫توى خاکى که مال او نیست‬
‫زیر آفتابى که اصلن نیست‬
‫خیانت به آب است‬
‫آب هم اینجا فقط خیس مىکند‬
‫نانت نمىدهد اى گلِ زیبا!‬
‫گلخانه حتی در دلِ بهشت‬
‫غیرِ زندان نیست‬
‫گل اینجا حتی اگر بگیرد‬
‫دیگر نمىگیرد‬
‫یک نهِ بزرگ‬
‫هر ادبیات بزرگى محصاااول گفتمانىسااات که بین ادبیاتهاى اقلیت شاااکل مىگیرد‪ .‬هر فرهنگ بزرگى‬
‫برآیندى از خرده فرهنگهاست؛ با حذي خرده فرهنگها محال است که فرهنگى به بارورى برسد‪ ،‬یکسانسازى‬
‫زبانى و یکسانسازى فرهنگى‪ ،‬در نهایت به چیزى جز غلبهى فرهنگ مسلط منجر نمىشود‪.‬‬
‫در هر کشااورى باورهایی مرسااوم اساات‪ ،‬مفاهیمى وارد فرهنگ عوام شااده و عامیانه میشااود‪ .‬خیلى از‬
‫نویساندهها و آرتیستهاى اپورتونیست از اینجور باورها و از سیطرهى فرهنگ مسلط بیشترین سوءاستفاده را‬
‫مىکنند‪ .‬روزگار غریبىسات؛ براى اینکه محبوب و مشاهور باشاى‪ ،‬ناگزیرى که براى گسترش باور عوام و هر‬
‫چیز عامیانه بنویسااى‪ .‬در ترانههات به باور اکثریت بپردازى‪ ،‬در شااعرهات تبعیت از زبان اکثریت کرده‪ ،‬ساااده و‬
‫معمولى و فسااتفودى بنویسااى و اساامت را هم بگذارى کارگزار فرهنگی و جاى خالقیت و نوآورى‪ ،‬کیچ در‬
‫صافحه انبار کنی‪ .‬در حالىکه ادبیات بزرگ و خالق بر پایهی خواست عوام شکل نمیگیرد بلکه برعکس‪ ،‬علیه‬
‫خرافههاى اپیدمى شاده گارد مىگیرد و نظمِ حاکم بر زبان و علىالخصاوص جهان را زیر سوال مىبرد‪ ،‬ادبیاتِ‬
‫اقلیت محبوب نیست‪ ،‬زیرا مدام ارزشهای عام و عموم را زیر سوال برده همیشه از جانب دو قطب حکومت و‬
‫مردم تحت فشار بوده؛ «بوي کور» هدایت یکى از مطرح ترین آثار ادبیات اقلیت است‪ .‬بوي کور در هند آن هم‬
‫فقط در بیسات نسخه منتشر شد و این یعنى که ه دایت مطمئن بود جز اقلیتى بیست نفره کسی قادر به خوانش‬
‫کتااب آوانگاردش نخواهد بود! هنوز آنان که حتی درکى حداقلى از آثار نیما دارند در اقلیتاند‪« .‬فروغ فرخزاد»‬
‫به ظاهر طرفدار بساایار دارد اما تنها اقلیتى از پس درک زیرساااختهاى ذهنى شااعرش برمىآیند‪ .‬در واقع آنها‬
‫طرفدار مد و زندگینامه و تبلیغند نه شااعرهایى که انقالب زیسااتى فروغ را تعریف کردهساات‪ .‬هنوز فرهنگ‬
‫فارساى در محاصرهى ادبیات پند و اندرزىست‪ .‬هنوز یک پرسش‪ ،‬یک سوالِ گنده مدام در ذهنم غلت مىزند؛‬
‫چرا انبارِ تاریخى ادبیات فارساى مملو از مفاهیم خوب و نیکاندیشاانهسات!؟ چرا کسى بد نمىنویسد‪ ،‬از بدى‬
‫نمىگوید‪ ،‬بد نمىکند‪ ،‬بد نمىشود!؟ چرا ما اینهمه از خوبى مىدانیم‪ ،‬خوب را مىشناسیم اما کسى جز شیطان‪،‬‬
‫بد نمىشاناساد‪ ،‬بدى را نمىشناسد؟ هنوز هستند کسانى که ادبیات شرور را صرفن ادبیات ضد زن و در نهایت‬
‫ضد انسان و زندگى مىپندارند‪ ،‬در حالىکه استتیک شر رهایىبخش است‪.‬‬
‫خوشابختانه حاال دیگر شاعر و شاعر کالجى تعریفبردار نیست و ترمى جز تفاوت‪ ،‬شاعران کالج را گروه‬
‫نمىکند‪ .‬همه یک پیشفرض دارند‪ ،‬یک تعریف کالساایک که با شاااعرِ کالجى جور درنمىآید‪ .‬شاااعر کالجى‬
‫ندیدنىست‪ ،‬وقتى نزدیکش مىشوى نباید قىاوتش کنى‪ ،‬چون فقط سایهاش را مىبینى‪ ،‬تصورى از شاعرِ دیروز‬
‫دارى که آن را مدام با شاعرِ کالجى اینهمان مىکنى‪ ،‬مىخواهى او را ببینى و با دیدن‪ ،‬تصورِ خود یعنى خودت‬
‫را تاایید کنى! براى همین اسااات که شااااعر کالجى پا نمىدهد چون چشااامها همه عادت کردهاند شااااعر را‬
‫عاريمساالک و پاک و مردمخواه ببینند! در حالىکه هیچ شاااعرِ پیشاارویى مردمى نبوده‪ ،‬تنها ادایش را درآورده‬
‫چون مجبورش کردهاند! شااعر اگر به شاعورى رسایده باشد بىشک در صف اقلیت خواهد ایستاد‪ .‬یک کالجى‬
‫خوب مىداند شاعر و هنرمندى که همه آحاد مردم مخاطبش هستند یک جاى کارش مىلنگد‪ .‬یک شاعرِ کالجى‬
‫هیچ نیسات مگر یک نهِ بزرگ! سادگىِ او پیچیدهست؛ مثل شعرهاش و درک همه در برابرِ این هیوالى آرام کم‬
‫مىآورد!‬
‫خطاب به برجِ عاجنشینانِ شعوری‬
‫داسااتان یک دریچهساات‪ ،‬شااعر یک راهِ در رو! از طریق این هر دو من تنها فرار میکنم‪ ،‬و از شاارب بالهت‬
‫روشانفکرانه خود را میسپارم به آزادیِ مطلق در نوشتارم‪ .‬اینکه آزادی نیست حقیقت دارد‪ ،‬اما تو حق نداری‬
‫تنها به این دلیل خودزنی کنی و کنار بکشای‪ ،‬تمام این روزهای نمایشگاه کتاب را رصد کردهام‪ ،‬و جز مهمل نه‬
‫خواندم و نه شاانیدم‪ ،‬کجاساات آن روزهای نمایشااگاهِ کتابِ دهه هفتاد!؟ یعنی نمیگذارند!؟ فاک آي! همیشااه‬
‫خالقیت در ادبیات فارسای زیر سایطرهی ساانساور بود‪ ،‬شعر هفتاد از زیر کارد همین سانسور فرار کرد و جان‬
‫ساالم به در برد‪ ،‬نباید جا بزنی و هجمهی سانسور را دلیل انفعالت کنی‪ ،‬آنها به ازای هر نویسندهی خالقی که‬
‫طی این ساالها کنار کشاید‪ ،‬چند کاتب دسااتساااز رو کردند‪ ،‬تو اگر کار نکنی‪ ،‬تو اگر کارد نکنی ادبیات عقیم‬
‫میشاود‪ ،‬مگر در کتاب «جامعه»‪ ،‬شاعر بلند «جنگ جنگ تا پیروزی» را شاقهشاقه نکرده بودند؟ چی شد؟ مگر‬
‫آنهمه ساطر محذوي را جوانها در فرهنگساراها از بر نمیخواندند؟ از ساانسور نباید ترسید بلکه باید آن را‬
‫ترساااند‪ .‬بگذار شااعرت را پر از نقطهچین کنند مخاطب واقعی سااپیدخوانی خواهد کرد‪ ،‬نگذار موفق شااوند و‬
‫نگذارند که باشای‪ ،‬تو باید باشای‪ ،‬حتی اگر قرار شد نامت روی جلد کتابی قرار بگیرد که تمام صفحاتش سفید‬
‫است جا نزن! آنها اول کتابت را حذي میکنند بعد تو را!‬
‫طی پانزده ساالِ تبعیدم‪ ،‬هر سااله یک تا چهار کتاب فرستادم به ایران که منتشر شود‪ ،‬اما نشد! جز دو سال‬
‫پیش که طی چهار ماه‪ ،‬چهار کتابم منتشر و باز لغو مجوز شد‪ ،‬مدام به درِ بسته خوردم اما باز بازنده آنها بودند‪،‬‬
‫آنها نشاان دادند که از اسام میترساند پس ساعی کن که اسامت باشاد‪ ،‬اسم ما را حتی اگر شقهشقهاش کنند‬
‫خودش ادبیات است‪ ،‬ادبیاتی شقهشقه شده! پس هی ننویس که باز نشد‪ ،‬باید طوری فرو کنی تا بشود‪ ،‬اگر هنوز‬
‫هوش سایاسی و فرهنگی مرا بر زمان و روشنفکری شعاری میدانی از برجِ عاجات بیا پایین‪ ،‬و از هر وقت که‬
‫بودی بیشتر باش! درسات اسات! شاعر معاصار خراب شاده! اما دلیلش عقبنشاینیِ شاماهاست نه سانسور!‬
‫ساانسور همیشه بوده‪ ،‬در طول تاریخ شعر فارسی فقط چهار ماه روزنامهها پاتوق آوانگاردها بود‪ ،‬چهار ماه طی‬
‫ساااال ‪ ،77‬هنوز هم هر کاه هر چاه میگوید انگار دارد همان حريهایی را که طی همان چهار ماه زدیم بلغور‬
‫میکند‪ ،‬مگر آن زمان ما را به روزنامهها دعوت میکردند؟ ما حري داشاتیم و باید با کتک هم که شده میزدیم‪.‬‬
‫و زدیم! بهانه دیگر بس اسات! شماها کون گشاد تشریف دارید‪ ،‬وگرنه ترس هنوز همان است و سانسور همان!‬
‫باید باشااای تا کنارش بزنی‪ ،‬مگر یادت رفته انگهایی که سااارِ گفتوگو با روزنامههای دوم خردادی به ما زده‬
‫میشاد؟ عاقبت چی شد؟ وقتی که دیدند همه را از دم گاییدیم با هزار دوز و کلک بسیج شدند و فىایی را که‬
‫ساخته بودیم و اول آن را مشکوک میخواندند‪ ،‬خود از چنگمان درآوردند‪ .‬بی شک من اگر ایران بودم شعر به‬
‫این روز نمیافتااد و میاانمایهها چنین گساااتاخانه میدانداری نمیکردند! یعنی چه که ما تریبون نداریم و به ما‬
‫میدان نمیدهند‪ ،‬میدان را باید با قلدمری گرفت و همه را از دم گایید‪ .‬وقتی که مطمئنی بیشتر میدانی باید روی‬
‫حرفت بمانی‪ ،‬ما با ساوساکها معاصریم‪ ،‬دیگر چه اهمیت دارد که دربارهی ما بالهت چه فکر کند‪ ،‬بالهت که‬
‫اصلن فکر نمیکند‪.‬‬
‫جاده در دست تعمیر است‬
‫در چهلوهفت ساااالگی خیلی چیزها را میفهمی‪ ،‬مثلن میفهمی که دیگر نمیتوانی بفهمانی‪ ،‬میفهمی که‬
‫یک عده هرگز نمیفهمند‪ ،‬و این آغازِ دوبارهی تنهاییساات‪ .‬انگار بعىای از دوسااتان‪ ،‬تازه با فکرهای من آشاانا‬
‫شادهاند‪ ،‬مىپرسند تو عوض شدی‪ ،‬و این یعنی که دیگر طبق میل ما رفتار نمیکنی و بیشک پیشِ خودشان به‬
‫این رهایی نام خیانت میدهند‪ ،‬احتمالن حق دارند چون گاهی خیانت معنایی جز رهایی ندارد‪ .‬سگها وفادارند‪،‬‬
‫محال است خیانت کنند‪ ،‬برای همین مثل گرگ رها نیستند خانگیاند‪ .‬شکسپیر میگفت به کودکان خود گوشتِ‬
‫سااگ بدهید تا وفادار بار بیایند و نمیدانساات که قاتل از آب در میآیند‪ ،‬تنها خائناناند که به خود وفادارند و‬
‫عشاق جز با خیانت دوام نمییابد‪ .‬شااعری که خیانت نکند تنها دیانت میکند‪ ،‬نمیشود خیانت نکرد و شعری‬
‫تازه نوشات‪ .‬وفاداری یک جور قرارداد اسات و قرارداد فقط مال کاغذ است‪ ،‬برای همین شکستنیست‪ .‬نباید با‬
‫قلب قرار گذاشات‪ ،‬هیچ دلی را‪ ،‬آدمی را نباید شکست‪ ،‬پس تا میتوانی خیانت کن که وفاداری عشق را نکُشد!‬
‫شاعر را نکُشد‪ ،‬شعر همیشه از شاعر مهمتر است‪ ،‬این را شاعران ایرانى نمىفهمند‪ .‬جامعهی روشنفکری ایرانی‬
‫نگاهی طبقاتی دارد‪ ،‬روشنفکری شعاری ما طبقاتیست‪ ،‬نگاهی به تاریخ احزاب چپ ایرانی بیندازید‪ ،‬لیدرهای‬
‫تمام احزاب سایاسیِ چپ به طبقه فرادست تعلق دارند‪ ،‬ادبیات ما نیز اینچنین است‪ ،‬نیما خانزادهست‪ ،‬هدایت‬
‫اشرايزاده! همان اشرايِ بیشريِ ایرانی!‬
‫آخوندها و آخوندزادهها‪ ،‬اشاراي و فئودالها مدام کارگردانِ حرکتهای تازه بودهاند‪ ،‬نه اینکه تازه باشند‬
‫بلکه تنها بر صااندلیهای تبلیغاتیشااان نشاااندهاند‪ ،‬در اینباره من باید زیاد وقت بگذارم‪ ،‬باید بس ایار بنویساام‪،‬‬
‫بنویسام که چرا آنارشیسم را و جنبشهای آنارشیستی را در ایران میپسندم‪ ،‬اینکه چرا فقط اینگونه حرکتها‬
‫غیر قابل مهارند‪ ،‬واقعن نوشااتنیساات‪ .‬این روزها خیلیها سااعی دارند نیما و نظریهپردازی دهاتی و بمنجل او را‬
‫سارچشامهی شعر هفتاد قلمداد کنند و این به طرز فجیعی چندشآور است‪ .‬من از خانزادهی بی استعداد یوش‬
‫بدم میآید‪ ،‬آوانگاردیسمِ پشت منقلی و بودلریش حقارتبار است‪ ،‬چرا یکی نطریات بند تنبانیِ بودلر را ترجمه‬
‫نمیکناد تاا هماه بفهمناد چه ادبیات بیپدرمادری داریم؟ اگر قرار باشاااد برای هفتاد مادری انتخاب کنند من‬
‫سارباززادهای چون فروغ را که الاقل بزک نداشات ترجیح میدهم‪ ،‬نباید هیچ سنخی از سانسور مانع شود‪ ،‬همه‬
‫باید به طرز فجیعی فقط خودشان باشند‪ ،‬من هم تا وقتی که باشم بیکار نمىنشینم مىنویسم‪ ،‬تو هم تا مىتوانى‬
‫حذي کن اما کارت نمىگیرد‪ ،‬راه هنوز هست‪ ،‬فقط جاده در دست تعمیر است‪.‬‬
‫تنهاییِ اپدی‬
‫‪7‬‬
‫شااعری انگلیسایست‪ ،‬برای خودش اسم و رسمی هم دارد‪ .‬داشتیم در چشمهاى هم شراب مىریختیم که‬
‫یککاره گفت من عاشاق شعرم‪ ،‬اگر نمینوشتم میممردم‪ ،‬تو چی!؟ تعجب کردم‪ ،‬از این اطوارها زیاد دیده بودم‪،‬‬
‫لبى جنباندم و آرام گفتم من اگر شعر نمىنوشتم نمیمردم اما تا دلت بخواهد آدم میکشتم‪ .‬پرسید داری شوخی‬
‫میکنی؟ گفتم نه! بارها شاده بخواهم یکی را بکُشام‪ ،‬بعد نقشاهی قتل اش را در صفحه کشیدم و همهچی تمام‬
‫شد‪ .‬چشمهاش ترسیده بود‪ ،‬آرنجهاش که مثل دو میخ توى میز فرو رفته بود حاال چسبیده بود به پستانهاش و‬
‫چسبانده بود خودش را به پشتىِ صندلى تا از خطر مترى دورتر شده باشد‪ .‬براى اینکه از آن بیشتر ترس برش‬
‫ندارد‪ ،‬گفتم من واقعن اگر نمیخواستم از زندان فرار کنم هرگز نمینوشتم‪...‬‬
‫مثل این شااااعر انگلیساااى در ایران بسااایار داریم‪ ،‬آنها دل ندارند اما دنبال قلبی بزرگ میگردند تا خون‬
‫بیشتری برای بهرهبرداری از فمن یعملشاان پمپ کند‪ .‬اگر این را از اینها بگیری دیگر نمیتوانند بشاااشند به‬
‫عالم‪ ،‬نمیتوانند خوب بگایند و از همه مهمتر دیگر فکر نخواهند کرد‪ ،‬براى همین بىفکرىساات که دائم از من‬
‫مىپرساند چرا اینقدر ساکساى مىنویسى!؟ اینها همه فکر میکنند سیاسىاند‪ ،‬فعالاند! اما نیستند‪ ،‬الکى حمله‬
‫میکنند‪ ،‬یاد گرفتهاند الکى بجنگند‪ ،‬با هیچ‪ ،‬با پوچ‪ ،‬با دشمن فرضى که سایهى خودشان است‪ ،‬عمرن بلد نیستند‬
‫فکر کنند‪ ،‬براى همین اسات که مادام دنبال مرگ میدوند‪ .‬بیخود نیسات که دیگر از جنگ‪ ،‬از دشمنی و از لحن‬
‫تند بدم میآید‪ .‬هیچکس مجبور نیست اما مدام میشنود باید باید‪ ،‬باید این را دست و پا کنی‪ ،‬باید آن را بهدست‬
‫آوری اما این و آن فرقی نمیکند بهدسات نمیآید بلکه زیر پای باید‪ ،‬له میشود از دست میرود‪ .‬اینها ظاهرن‬
‫خوب مىجنگند‪ ،‬حريهاى خوب مىزنند اما کمکم از آن ورِ بام مىافتند‪ ،‬نمىدانند هسااتى هم اساارىست هم‬
‫اپدى! یک هنرمند‪ ،‬یک آرتیساات‪ ،‬یک فیلسااوي که عمرى مىکند محدود‪ ،‬در مواجهه با جهان کاملن دساات‬
‫خالىست اما ناگزیر است چراى پى در پى بیاورد و با یقینِ خود بجنگد‪ ،‬در غیر اینصورت هیچ تفاوتى با عوام‬
‫نخواهد داشت‪ .‬هنر فنّ اجراى نه با صداى بلند است اما یک مغز‪ ،‬یک جفت چشم موعدى مگر چقدر مىتواند‬
‫ببیند یا کشف کند؟ او باید از پیش بداند فقط راهى باز مىکند که جز شکست برایش ندارد و پیروزىِ نسبى تنها‬
‫نصاایب آنها که خیلىتر از بعد‪ ،‬از همین راه مىروند خواهد شااد! او در مواجهه با جهان این غولِ از هر جهت‬
‫بى در و پیکر هرگز به درک غائى نخواهد رسید اما این دلیل نمىشود سرِ پیرى معرکهگیرى کرده‪ ،‬عرفان عالمت‬
‫کند تا از عقوبتِ احتمالى مصاون بماند! روشنفکرانِ ایرانى معمولن در آغاز کارشان توپ پمرى دارند‪ ،‬با عالم و‬
‫آدم مىجنگند‪ ،‬حتى اگر ندانند‪ ،‬حتى اگر نخوانند اما هر چه که پیشتر مىروند شاااخشااان کوتاهتر شااده از کفر‬
‫مىرسند به لسانى مقرّ بالذنوب! از «گاو» به «آسمانِ محبوب»! متاسفانه این بیوگرافى که کمدىِ تهوعآورىست‪،‬‬
‫دربارهی زندگىِ اغلب رجال هنرى و ادبىِ ایرانى مصااداق دارد‪ .‬همه در اوان کونِ عالم را پاره مىکنند اما همین‬
‫که مىرسند دمِ مرگ‪ ،‬برمىگردند به دینشان‪ ،‬به معاد‪ ،‬و در نهایت توبهى خصوصى که اسمش را هم گذاشتهاند‬
‫عرفان!‬
‫یک عمر نمایش مىدهند براى همه و ساارآخر مىرسااند به او در آینه! هرگز نمىفهمند این او کسااى جز‬
‫تنهایى نیست‪ ،‬تنها آمدهاى و تنها نیز برخواهى گشت‪ ،‬پس او مهم نیست‪ ،‬تنهایى مهمتر است‪ ،‬فقط تنهاهایند که‬
‫مهماند! تنها و تنهایى اگر درک شود دیگر کسى به خلوت پناه نمىبرد‪ ،‬از مرگ که استعارهاى از تنهایىِ اپدىست‬
‫ترس نمىکند‪ ،‬سرِ پیرى هى مهمل نمىبافد و دست از شعر آزاد نمىشوید و هى در غزل عرفان نمىریند! طفلى‬
‫«نصاارت رحمانى» یا اخوان ثالث و شاااگردش شاافیعىِ کدکنى‪ ،‬ساارِ پیرى چقدر دروغ گفتهاند! اینها دروغ‬
‫مىگویند چون که از تنهایى مىترسااند‪ ،‬ترسااوها تنهایى را مهلکترین بیمارى میمون مدرن مىشااناسااند‪ ،‬براى‬
‫همین هیچ ترسااویى تنها نیساات‪ ،‬آنها ناچارند دروغ بگویند‪ ،‬دروغ بگویند و محبوب شااوند‪ ،‬این روزها فقط‬
‫دروغگوترینها یعنى ترسااوترینها قهرمان مىشااوند‪ ،‬تنهایى دیگر برندى نیساات که کسااى را جذب کند‪ .‬این‬
‫روزها بالهت ممد اسات‪ ،‬هیچکس دکتراى تنهایى ندارد‪ ،‬ظاهرن همه تنهایند اما هنوز جامعهشااناسى توى بورس‬
‫اسات و در هیچ دانشاگاهى تنهایىشاناسى تدریس نمى شود‪ ،‬تنهایى خانقاهى درندشت است‪ ،‬دانشگاهى که تا‬
‫بخواهى یادت مىدهد اما مدرک دساااتت نمىدهد‪ ،‬تنهایى عظمت انساااان اسااات که جز با طردِ همه حاصااال‬
‫نمىشود‪ ،‬مدیاها کار را خراب کردهاند‪ ،‬همه دنبال محبوبیتند که جز محدودیت نصیب نمىکند! کار اصلی مدیا‬
‫نمایش دائمی دالیل گریهسات که در مقابله با آن باید پنجرهها را باز کرد و ساارعتِ لبخند را در خیابان دید زد‪.‬‬
‫البته این اصلن آسان نیست‪ ،‬یکی از طاقتفرساترین کارها در زمستان‪ ،‬باز کردن پنجرهها و بستنشان است‪ ،‬همه‬
‫یک تلویزیون در خانه دارند‪ ،‬یک میز نهارخورى که یک نفر را روبهروى خود بنشاااانند و مثل تلویزیون آنقدر‬
‫نگاهش کنند که دیگر چیزى براى دیدن باقى نماند‪ ،‬آنوقت برنامهها عوض مىشااوند و چشاامها تغییر شاایوه‬
‫مىدهند‪ ،‬تفاوتها ریزتر شاده عادت از دست مىرود‪ ،‬برخی با قاشق پمر غذا می خورند برخی خالی‪ ،‬با اینهمه‬
‫هیچ دو نفری ندیدهام شابیه هم بخورند‪ ،‬نوع حرکت چنگالها و تماسشاان با لبها‪ ،‬گشااتنشان در بشقاب و‬
‫سارساپردگیشاان به قاشاق و خالصه آداب دور میز نشینیشان‪ ...‬عه چقدر چندشآورند! آدمهایی که تند غذا‬
‫میخورند بیشک جالبترند اما ای کاش لبهاشان مثل اردک در آب شلپشلوپ نکند‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫حاال دیگر هفده سال از تبعیدم مىگذرد و این یعنى هفده سال سابقهی فعالیت ادبى در فىاى مجازى دارم‪.‬‬
‫روزهاى اول با سایتهاى مختلف برونمرزى همکارى مىکردم‪ ،‬براىشان شعر و مقاله مىفرستادم‪ ،‬گرچه کارها‬
‫را مهربانانه منتشار مىکردند اما فىایى که آثارم در آن منتشر مىشد‪ ،‬ربطى به کارهایم نداشت‪ .‬متاسفانه من بین‬
‫همنساااالنم‪ ،‬اولین تبعیدى بودم‪ ،‬خودم را آورده بودم اما مخاطبان حرفهاىام را در ایران جا گذاشاااته بودم‪ .‬آن‬
‫روزها تنها اقلیتى از روشانفکران ایرانى با اینترنت سار و کار داشتند‪ ،‬تازه وبالگنویسى داشت ممد مىشد‪ ،‬هیچ‬
‫وبسایتى بهطور حرفهاى در زمینه شعر پیشرو کار نمىکرد‪ ،‬اغلب سیاسى مىنوشتند و شعر کاملن در حاشیه قرار‬
‫داشات‪ .‬پس به اتفاق چند دوسات که چندان حرفهاى نبودند وبسایت هاى مختلفى راه انداختیم که تنها به شعر‬
‫مىپرداخت و در کنار آن چندین بار وبساایت شخصىم را نیز دایر کرده بودم اما همه یا هک یا به دلیلى از دور‬
‫خارج مىشادند‪ .‬از سال ‪ 2211‬جز صفحه فنِ فیسبوکم‪ ،‬دیگر در جایى فعالیت نداشتم‪ ،‬تا اینکه پارسال متوجه‬
‫غبنى شدم که بر نسل جوان مىرود‪ .‬فقر اطالعات تئوریک بدان حد بود که تصمیم گرفتم کالسهایى را بهطور‬
‫رایگان در تلگرام دایر کنم‪ .‬کالج شاعر با گروهى پانزده نفره آغاز شد و بعد از سه ماه به پنجهزار عىو رسید و‬
‫چون تلگرام به جمعى بیش از این اجازهى عىاااویت نمىداد‪ ،‬رادیو کالج و در ادامه وبساااایت کالج شاااعر و‬
‫ماهنامهی فایل شعر را تكسیس کردیم و اینگونه تصمیم داشتیم سیستمى رایزومى راه بیندازیم تا بر شعر و شعور‬
‫لگدخوردهى معاصار تاثیر بگذاریم‪ .‬حاال ساازمان کالج شاعر را داریم که از مدیریتها و زیرشاخههاى مختلفى‬
‫تشااکیل شااده و به تغذیهی شااعورى هزاران مخاطب مشااغول اساات‪ .‬فعالیت حرفهاى مجازى آن هم بهطور‬
‫ساازمانیافته و سیستماتیک اصلن کار آسانى نیست‪ .‬کالج شعر را تنها عشق اداره مىکند‪ .‬تمام این رفقاى جوان‬
‫براى شاعر و به عشاق جنبشاى شاعورى اینجا جمعاند‪ .‬اینها آقازاده نیساتند‪ ،‬بى غمى و بى دردى پیشااهشان‬
‫نیست‪ ،‬جز دو دانشآموز‪ ،‬همه از دم کار مىکنند‪ ،‬کار سخت! کالج شعر‪ ،‬خانهى فرزندان طبقهی فرودست ایران‬
‫اسات‪ ،‬همه از کار و زندگى خود زدهاند تا کار فرهنگى کرده باشند‪ ،‬این عشق دیدنىست اما آنها کورند‪ ،‬آنها‬
‫عشاااق را نمىفهمناد‪ ،‬شاااعر را باور نمىکنند‪ ،‬شاااعور ندارند‪ ،‬نمىتوانند جمعیتى را باور کنند که رایگان کار‬
‫شبانهروزى مىکند‪ .‬ما اینجا یک خانوادهى بزرگیم که مادرى جز کلمه نداریم‪ ،‬من معلم این خانهام‪ .‬حاال رفقاى‬
‫جوانم فارغالتحصیل شدهاند‪ ،‬دیگر همه از دم ویروسىاند‪ ،‬محال است تا زنده اند شعر و شعور دست از سرشان‬
‫بردارد‪ .‬آنها که این را نمىفهمند! هى گروگان مىگیرند! وقت عقبنشینىست‪ ،‬انگار دوست ندارند من در کنار‬
‫خانوادهام‪ ،‬در خانهاى که بر آسمان بنا کردم زندگى کنم‪ ،‬باز دارند تبعیدم مى کنند‪ ،‬خیالى نیست‪ ،‬چند ماهىست‬
‫که دساات خود را از همهجا دارم کوتاه مىکنم‪ ،‬وبسااایت را دو ماهىساات که همین پارتیزانها مىگردانند‪ ،‬در‬
‫تازهترین برنامهى رادیو که حاال در هوا پخش اسات‪ ،‬هیچ نقشاى نداشتهام‪ ،‬این شمارهى مجله را هم خشت به‬
‫خشاات خودشااان باال بردهاند‪ ،‬بودن یا نبودن من دیگر بىتاثیر اساات‪ ،‬پیش از آنها‪ ،‬رفقاى جوانم دساات به کار‬
‫شادهاند و خالقیتشاان اخراجم کرده دیگر نیازى به حىاور من نیست‪ .‬فقط مانده آن گروه پنجهزار نفرى در‬
‫تلگرام که قرار شده هرازگاهى آنجا به عنوان مهمان‪ ،‬پیرامون یکى از مقوالت ادبى بحث کنم‪ ،‬کمکم وقت رفتن‬
‫است‪ ،‬وقت است که دیگر من و امروز‪ ،‬شعر و شعور پیشرو را به این پارتیزانها بسپاریم‪.‬‬
‫نافرمانىِ عدبى‬
‫خیلىها فقط آنقدر که جاى «ت» بنویسند « »‪ ،‬با بقیه تفاوت دارند‪ ،‬آنها آوانگارد نیستند‪ ،‬مطفاو شان نیز‬
‫همان متفاوت اسات! دیگر نمىتوان تحمل کرد که کسانى در داخل و خارج توى سرِ شعر بزنند‪ ،‬نباید صحنه را‬
‫خالى کرد‪ ،‬نباید خودخواساته میدان را دساتِ شااعران دستساز داد‪ ،‬اگر نمىتوانید سانسور را دور بزنید الاقل‬
‫توى سارِ سانسور بزنید! عدبیات عرصهى چمسناله نیست‪ ،‬آنهایى که کار ندارند‪ ،‬کارى رو نمىکنند اما از همه‬
‫بیشتر مىنالند گورکناند‪ ،‬فریاد در گلو دفن مىکنند‪ ،‬آنها جز انباشااتِ فىاااى عدبى هرگز کارى نکردهاند و‬
‫غافلند که شاعر شدنى نیست باید باشى‪ ،‬خیلىها سعى مىکنند که بنویسندش اما شعر هنر نوابغ است‪ .‬نابغه را‬
‫با هیچ فنى نمىتوان سانسور کرد‪ ،‬او اگر بخواهد همیشه و همهجا حتى اگر نباشد خواهد بود‪.‬‬
‫طري شاعر است اما خودش مىگوید که ده سال است شعرى ننوشته اما مدام مىنویسد شعر داخل خراب‬
‫شاده کارى کن! تو خود خرابترى‪ ،‬الل شاو چنپلى! طري منتقد است‪ ،‬ادعاش هم کونِ عالم جر و واجر کرده‬
‫اما نشاد که دربارهى شاعرى‪ ،‬کتابى‪ ،‬بنویساد‪ ،‬فقط گاهى دستمال براى این نامى در دست مىگیرد و گاهى هم‬
‫براى آن یکى! پس کو نقد!؟ هر روزه هم در چهار جمله مثل پیرزنهاى دمپایىپوشِ یکى از کوچههاى کودکىم‬
‫در انزلیمحله‪ ،‬مىنالد که شعر نداریم‪ ،‬شعور نداریم‪ ،‬امثال او هم همان بهتر که تنها بمالد!‬
‫شااعر امروز‪ ،‬نیروى جوان و پارتیزان مىخواهد‪ ،‬کسااى که فقط نق نزند‪ ،‬جق نزند‪ ،‬بلکه آسااتین باال بزند‪.‬‬
‫اینجا در کالج‪ ،‬ما براى کساى دعوتنامه نمى فرستیم‪ ،‬این خانه صاحب ندارد‪ ،‬ملک کسى نیست‪ ،‬همه درهاش‬
‫هم باز اسات‪ ،‬هر که کونِ کار دارد بفرماید! منتظر نماند تا کار تمام شااود و باز مثل تهِ دههى هفتاد‪ ،‬بیاید و دورِ‬
‫سفرهى آماده بنشیند‪ .‬جمعى جوان اینجا دارند جان مىگذارند‪ ،‬جوانانى که صاحبِ فردایند اما نیک مىدانند که‬
‫فردا فقط مال آنها نیست‪ ،‬پس نترسید! هى توى گوششان نخوانید که از این بیش خراب شوید‪ ،‬اینها همه یاد‬
‫گرفتهاند کارى با نقنقوها نداشاته باشاند‪ ،‬پس شما را نخواهند دید‪ ،‬اگر فکرى دارید بزنید توى صورتشان! به‬
‫آن فکر خواهند کرد‪ ،‬اما با دست خالى سراغ شان نروید که بدجور حالى به حالى خواهند شد‪.‬‬
‫مرگ زارا‬
‫زهرای نویدپور یا زندهبهگور!؟ کدام؟ زهرا فاطیکماندو نبود تا بیخیال هر چه زن‪ ،‬صا ایغهی تکتک‬
‫پاسادارهای ساردار شاود و ککش هم نگزد‪« .‬زهرا نویدپور» سیبزمینی نبود‪ ،‬رگ زن داشت و نخواست بیاید‬
‫لندن تا که بعد یادگیری فریاد‪ ،‬تازه معصااوم را مساایح کند‪ .‬زهرا مثل تمام زنهای ایرانی که تجاوز را طبیعی‬
‫میدانند‪ ،‬بیهوده زار نزد و تجاوز را لطف خداداد سلمان تلقی نکرد‪ ،‬بلکه یککاره فریاد برداشت و تحقیر زن را‬
‫فاش کرد و ترجیح داد طعمهی پیرکفتاران دهر شااود اما جا نزند‪ ،‬در عوض تا میتواند جار بزند که ساالمان‬
‫مسالمان‪ ،‬خداداد متجاوز اسات! زهرا کشته نشد بلکه مثل مدینه سنگسار شد‪ ،‬زهرا را هراس مردم کشت‪ ،‬زهرا‬
‫قربانی بالهت مردم بود‪ .‬او زیر دساات و پای هفت برادر ناموسپرسااتش له شااد‪ .‬قاتل زهرا همان قاتل‬
‫مدینهسات‪ ،‬کسای جز مردم قاتل زهرا نیسات‪ ،‬مردمی که چهل ساال بر مرگ دخترانشاان چشم کور کردهاند‪،‬‬
‫مردمی که زن را ناموس خود میدانند اما آن را دم گور امام هشااتمشااان به حراج گذاشااتهاند‪ .‬مردم ص ایغه در‬
‫امامزادهها‪ ،‬مردم حشاری در پنجشنبههای گورستان! مردمی که فقط ترس نامشان را هجی میکند! ای دریاچهی‬
‫اشااکباختهی ارومیه! پس غیرت ترک کجاساات؟ غیورمردان آذربایجان کجا گم شاادهاند که ساالمان را تکهتکه‬
‫نمیکنند؟ سالمان خداداده راستراست عینهو کیر در مجلس راه میرود‪ ،‬تا اثبات کند نمایندگان مخنث مجلس‬
‫در بیناموسای نیز رقیب ندارند‪ .‬زهرا نویدپور تنها زن زندهبهگور شدهی این سالها نیست‪ ،‬ندا را هم در خیابان‬
‫کارگر و رزا پارکس را در میدان انقالب زندهبهگور کردند و از خاکش ویدا را برکشاایدند و موحد کردند تا‬
‫دختران آزاده را در خیابانهای سارخ انقالب با شعبدهای مدنی سبز کنند! دریغا که در این وانفسا زن در ایران یا‬
‫نیساات یا فقط فاطیکماندوساات‪ .‬از این زنها که مدام مرد را رفتار میزنند بدم میآید‪ ،‬از مردمی که از صاابح‬
‫علیالطلوع تا دم غروب دنبال ارباب میگردند تا سااواری بدهند بدم میآید‪ ،‬از ایرانیانی که قرنها علیه شاااه‬
‫جنگیدند تا گورش را گم کند و هنوز آسامان پر از فریادهای مرگ بر شاهشان است‪ ،‬اما حاال دارند خودشان را‬
‫جر میدهند تا پسارش را امیر کنند‪ ،‬حالم بههم میخورد‪ .‬مردم بالهت‪ ،‬مردمی که جز الیق مرگ نیستند و هنوز‬
‫مرگ بر دیگران را شعار میدهند! مرگ بر مردمی که مدنیت را کشتند و هنوز دارند مدینه را میکشند‪.‬‬
‫پریروز صاادها نفر در سااکوت به تماشاااى دفن زهرا رفته بودند تا بربریت را تایید کنند‪ .‬فقط حکومت‬
‫نیست‪ ،‬مردم نیز انواع خود را از یاد بردهاند و نوع دوستىشان جز خودپرستى نیست‪ ،‬همه انگار از تماشاى مرگ‬
‫و عذاب دیگران لذت جنساى مىبرند! من هم یکبار مجبور شادم تماشاا کنم و آن کابوس هنوز دست از سرم‬
‫برنداشااته؛ فقط هفده سااالم بود‪ ،‬سااردخانهای را تعمیر کرده بودیم و با برادرم داشااتیم از چاي به لنگرود‬
‫برمىگشتیم که دم دماى پل چمخاله برخوردیم به سیاههى جمعیتى که داشتند سوى مدینه‪ ،‬زیباترین دخترِ شهر‪،‬‬
‫سنگ پرتاب مىکردند‪.‬‬
‫میشناختمش! چند ماه قبل از آن وحشتناک‪ ،‬با پولى که از دخلِ کارگاه پدر کش رفته بودم مشترىاش شده‬
‫بودم؛ چند سااالى از من بزرگتر بود‪ ،‬سااوادِ چندانى نداشاات اما یک مهربانىِ بزرگ عرفانش بود و از هر چه‬
‫درمیآورد‪ ،‬عالوه بر خانوادهی فقیرش‪ ،‬تورمحمود‪ ،‬شلسکینه و کاظمغوز هم نصیب میبردند‪ .‬حاال مدینه را در‬
‫مرکز دایره ای تا گردن فرو کرده بودند در خاک‪ ،‬نیمى از محیط دایره در تصاااريِ فاطیکماندوها بود که‬
‫نمیدانستند دارند خودزنی میکنند و از نیمدایرهی بعدی التهایى سنگ مىپراندند که بىشک از مدینه لذتها‬
‫برده بودند‪ .‬با چه زحمتى خود را رساانده بودم به صاف اول که فقط اشکهام را نشانش داده باشم‪ .‬هنوز چند‬
‫سنگ مانده بود تا تمام کند که آن چشمهاى درشتِ عسلى مرا دید‪ ،‬دید که دارم زار مىزنم و با همان چشمهاى‬
‫وا مانده گردن کج کرد و آهى کشید و تمام!‬
‫هنوز به هر کشاورى که سافر میکنم‪ ،‬در فاحشاهخانهها دنبال مدینه میگردم که با آن چشمهاى وا داشت‬
‫میگفت نگاهم نکن پسر! الاقل تماشا نکنید لعنتیها!‬
‫شعور سرتاسری‬
‫اخیرن یکى از همکارانم در «کالج شاعر» پرساید‪ :‬تاکنون شعر هزار و سیصد شاعر را بررسى کردهایم‪ ،‬آخر‬
‫کالج اینهمه شاااعر را مىخواهد چهکار!؟ گفتم اتفاقن ما چون نیازى به این همه شاااعر نداریم‪ ،‬کالج شااعر را‬
‫داریم‪ .‬گفتم شعر تنهى درختىست شناور وسطِ اقیانوس که وقتى زندگى موج برمىدارد‪ ،‬برخى به آن مىآویزند‪،‬‬
‫برخى که شااعرند و خوب مىنویساند‪ ،‬اما اگر خوب ننویساند‪ ،‬با اینکه مطمئنند شاعرند‪ ،‬نیستند! اینها خیال‬
‫مىکنند که دارند مىنویساند اما نمىنویساند و این فجیعتر از غرق شدن است؛ ما در کالج شعر اینها را نجات‬
‫مىدهیم‪ .‬کمک مىکنیم که دیگر ننویساند یا اگر مىنویساند درسات بنویساند‪ .‬ما داریم به شاعر فارسى بوطیقا‬
‫مىدهیم‪ .‬حاال در شاهر شاهرِ ایران کمکم دارد سارى بلند مىشود تا شعور سر بلند کند‪ .‬در شهر شهرِ ایران گل‬
‫مىروید‪ ،‬آبِ این گلها را‪ ،‬آفتابِ این گلها را کالج شعر مىدهد‪ .‬حاال دیگر نوبت زمین است؛ وقت است ایران‬
‫زمین هم جاى مینهاى خود را به اینهمه من بدهد‪ .‬زمینِ هر شاااعر را خودش شااخم مىزند؛ دانه هم خودِ‬
‫اوسات‪ .‬حاال اگر خاکش حاصلخیز باشد مىتواند چون سرو‪ ،‬سر باال دهد؛ نباشد هم الاقل مىشود مخاطبی که‬
‫از شاعر‪ ،‬شاعور مىخواهد نه شاعار‪ .‬ما در کالج شعر‪ ،‬شاعر نمىسازیم‪ ،‬اساسن نمىتوانیم که بسازیم‪ ،‬اما کارى‬
‫مىکنیم که شاعور سارتاسارى شاود‪ .‬حاال دیگر هیچ شاعرى نمىتواند ادعا کند که شعر فارسى بوطیقا ندارد و‬
‫گناهش را به گردنِ این ندارى بیاندازد‪.‬‬
‫سانسور آدمکش است‬
‫تنها دلیلِ نگونبختىِ تاریخىِ ایرانىها ساانسور است‪ ،‬ایرانىها حتى مدعىترینشان که مىمیرد براى آزادى‬
‫و حتى مىریند براى آزادى‪ ،‬یک میکروسااانسااورچى در ذهن دارد که جز به فرمانِ او عمل نمىکند‪ .‬کسااى که‬
‫شااهد ساانساور است و دم فرو مىبندد‪ ،‬دستاندرکار قتلىست که از سنگسار فجیعتر است‪ .‬سانسور قتلِ فکر‬
‫اساات و اندامِ آدمى عزیزتر از فکر عىااوى ندارد! مغز خانقاهِ آدمىساات اما ایرانىها مغز نمىخواهند‪ ،‬ندارند!‬
‫همهمهاىسات در ایران‪ ،‬بسایجى همگانى علیه فکر‪ ،‬همه از دم به شغل کثیف سانسور مشغولاند و یکى نیست‬
‫بپرسااد چرا!؟ آخر براى چه!؟ من کارى به حکومت پیشاااقرونِ وسااطایىِ ایران ندارم‪ ،‬کارى به سااانسااورنامهها‬
‫ببخشاید روزنامههاى ایران ندارم‪ ،‬چهکار باید داشاته باشم به مالخانهاى چون صدا و سیماى ایران!؟ من فقط با‬
‫مردم‪ ،‬این حجم توخالى و سااانسااورچى کار دارم که جز بالهت سااتایش نمىکند‪ ،‬با مردمى کار دارم که حتى‬
‫وقتى از کشاورشاان خارج مىشوند‪ ،‬مسیحى هم که مىشوند سانسورچىاند‪ ،‬اینها براى مبارزه با سانسور پول‬
‫مىگیرند از اتحادیهی اروپا‪ ،‬از دولت هلند‪ ،‬از وزیر امورِ خارجهى دیوید کامرون؛ بعد هم رادیو مىزنند‪ ،‬تىوى‬
‫و سایتى هوا مىکنند که جز در هواى سانسور نفس نمىکشد! سانسور یکى از فجیعترین شیوههاى آدمکشىست‬
‫و ایرانىها همه اغلب قاتل‪.‬‬
‫مخاطبِ سانسورچی‬
‫این روزها کساى براى کار خالق‪ ،‬براى شاعر و شعور و اصالت هنرى تره خرد نمىکند‪ ،‬نه درکش را دارد‪،‬‬
‫نه حال و شااعورش را‪ ،‬اگر هم ببیند و بفهمد که جایى دارد اتفاق مهمى مىافتد یککاره کور مىشااود و ناگهان‬
‫الل! محال است دم بزند یا کمک کند آن فکر و ذکر تازه به دید برسد‪ ،‬در عوض تا بخواهى آدرس غلط مىدهد‬
‫تا فیک و مصانوعى ممد شود‪ ،‬این روزها از طریق اینستاگرام و تلگرام خیلىها برایم مىنویسند‪ ،‬مىخواهند نشان‬
‫دهند که از کارها لذت مىبرند و سااپاسگزارند‪ ،‬جمالتى مىنویسااند تکرارى! انگار یک نفرند و هر روزه دارند‬
‫برایم نماز مىخوانند‪« ،‬الحمدهلل على العالمین! على عالى هسااتى! واى چقدر حال مىکنم با تو!» همهى پیامها‬
‫اینگونهاند‪ ،‬ندیدهام تاکنون کسی به کار پرداخته باشد یا نشان دهد که فکر مىکند‪ ،‬اینستاگرام که سرتاسر بیابان‬
‫اساات و جز گلهاى بىچرا در آن نمىچرد‪ ،‬براى همین همه صاافحات اینسااتاگرامم را ادمینها اداره مىکنند که‬
‫بهزودى از شعرهاشان بسیار خواهید شنید‪.‬‬
‫زحمت خیلى از کارهایم که در تلگرام منتشاار مىشااود هم با ادمینهاساات‪ ،‬ویدئوها را این رفقا درساات‬
‫مىکنند وگرنه من یکى بهطور کامل از مخاطب ایرانى بریدهام که جدىترینشااان جز تشااویقم به سااانسااور‬
‫نمىکند‪« ،‬على اى کاش این کلمات را در شااعرها و داسااتانهات نمى آوردى‪ ،‬من چندشاام مىشااود!» هر وقت‬
‫آمدم حقیقت را لخت یعنى همانطورى که هسات بنویسام دهها نفر از جمعیت گله کم شد‪ ،‬و اینها همه یعنى‬
‫شاعر و نویسندهى شعورى امروز مخاطبى جز سانسورچى ندارد‪ ،‬من در قرن بیستویکم مىنویسم اما آنها که‬
‫مىخوانندم در قرون وسطا زندگى مىکنند‪ ،‬بیخود نیست که بارها به ادمینها گفتم اینجا اینهمه خود را صري‬
‫نکنید! هفتهاى دو پساات بگذارید که مثل همه خیال کرده باشاید کارى کردهاید! آنجا در زیرزمین جهان همه از‬
‫دم به بالهت معتادند! اما دسااتبردار که نیسااتند‪ ،‬متنهام را از گوشااه و کنار اینترنت جمع مىکنند و اینجا گرد‬
‫مىآورند‪ ،‬پس اگر سپاسى دارید به ادمینها بگویید‪.‬‬
‫بسیجی فرهنگی‬
‫بسایجى چم و خم بسایار دارد اما پرچم ندارد؛ بسایجى پدر بىشاامار دا رد اما وطن ندارد؛ بسیجى عوض‬
‫نمىشاود‪ ،‬عوضىتر مىشود! سانسورچى‪ ،‬سانسورچى مىماند و تا دمِ مرگ‪ ،‬ویروسِ حذي همراهىاش خواهد‬
‫کرد‪ .‬بسایجى عمرى خودش را ساانساور کرده است‪ .‬اصلن عمرى یک نفر دیگر بوده و جز فرصتطلبى نبوده‬
‫اسات‪ .‬بیخود نیست که هیچ مخالفتى را برنمىتابد؛ همه را سانسور مىکند‪ .‬پس باورش نکنید اگر اخیرن مدعىِ‬
‫آزادىست‪ ،‬واکس را باور نکنید!‬
‫دفتر دوم‪ :‬سخنرانیها‬

‫زیباییشناسی شر‬
‫از نطر اخالقی گروه تروریساتی داعش به دلیل آدمکشای و ماهیت جنایتکارش‪ ،‬شر محسوب میشود‪ ،‬آن‬
‫بمب اتمی را که بر ساار هیروشاایما و ناکازاکی فرود آمد نیز‪ ،‬در دنیا با عنوان شاار میشااناسااند (این هم شاار‬
‫اخالقیساتو‪ .‬ساونامیای که شاهر فوکویاما را ویران کرد هم در دساتهی شار طبیعی قرار میگیرد و عامل شر‬
‫طبیعی‪ ،‬طبیعت اسات‪ .‬این مثالها نشاان از وجود شر میدهد‪ .‬اما آیا هر وجودی نمیتواند حاوی زیبایی مستتر‬
‫باشد؟ در حوزهی ادبیات‪ ،‬به خصوص ادبیات نومدرنیستی‪« ،‬زیباییشناسی شر» یکی از مهمترین مباحثیست که‬
‫بسایار به آن پرداختهام‪ .‬برای مثال‪ ،‬در شاعر «خانم زیاری» که مربو به ساالها پیش است‪ ،‬فانتزیهای سکسی‬
‫پسارک نسابت به خانم معلم‪ ،‬آن هم معلم کالس اول (معلمی که بعدها‪ ،‬به دلیل جرمی سایاسی اعدام میشودو‬
‫نماد جذابیت ساکسی به حساب میآید؛ در حالیکه اعدام این زن از نظر اخالقی‪ ،‬واقعهی دردناکیست و او را‬
‫به یک شاهید مقدس بدل میکند‪ .‬نگاه سکچوال کودک به این معلم در تعابیر اخالقی و یا اساسن تمایل جنسی‬
‫در فرهنگ و اخالق‪ ،‬شر تلقی شده است‪ .‬شعر خانم زیاری با نوعی معصومیت کودکانه ترکیب شده و چهرهای‬
‫زیبا به خود گرفته‪ ،‬شاعر با استفاده از تکنیکهای فىاسازی‪ ،‬از شر برای نمایش زیبایی استفاده کرده و این کار‬
‫به نوعی‪ ،‬بهترین نمایش از استتیک شر است‪.‬‬
‫در ادبیات فارسی‪ ،‬اینگونه برخوردهای معکوس با مفهوم خیر و شر در تمام ادوار طرد شده‪ ،‬و بسیار پیش‬
‫آمده که آثار ضاد عشاق شااعرانی چون من‪ ،‬به دلیل نگاه متفاوتشاان به مفهوم عشق و زن و شر‪ ،‬مورد حمله‬
‫قرارگرفتهاند (مانند غزل «خواساتم این همه دل را به تو تقدیم کنم‪ /‬به جهنم که نشد عاشق وی خواهم شد» در‬
‫شعر بلند «پاریس در رنو»و‪ ،‬در حالیکه چنین نگاهی مفهوم اصلی آوانگاردیسم در شعر است و افرادی که تحت‬
‫تكثیر همین اشاعار دست به نوشتن ترانه و خواندن آنها زدند‪ ،‬فىای ترانهی فارسی را که قبلن نگاهی مثبت اما‬
‫سانگشاده دربارهی عشاق داشات‪ ،‬تغییر دادند‪ .‬در واقع نفرت سمت دیگر عشق است‪ .‬باید همهچیز را دوباره‬
‫ببینیم و دوباره سؤال کنیم‪ ،‬هر چیزی که قبول داریم دروغ است‪ ،‬فرمالیستها هم همین را میگویند‪ .‬اگر تالش‬
‫کنید و دوباره نگاه کنید‪ ،‬از دل آن قدیمی و معمولی‪ ،‬تازگی تولید میشود و کار شاعر نیز تولید تازگیست‪ .‬شعر‬
‫بلند پاریس در رنو و غزلی که به آن اشاره شد‪ ،‬آوانگاردند‪ ،‬چون در این دو قوهی آپولونی ذهن فعال است و از‬
‫لحاظ درونمتنی جدید هساتند؛ یعنی همان چیزی که شاعر فارسای خیلی کم دارد و اگر هم داشاته باشد‪ ،‬طرد‬
‫میشود‪ .‬در یکی از شعرهای «نصرت رحمانی» فردی در حال شعر نوشتن است و همزمان با این کار کنار پنجره‬
‫میرود‪ ،‬ساارش را از آن بیرون میآورد و تف بر ساار فردی میریزد که به شاااعر فحش میدهد‪ ،‬در آن شااعر به‬
‫صاورت اتفاقی از تکنیک فاصالهگذاری استفاده شده و ما عالوه بر فاصلهگذاری با آوانگاردیسم هم مواجهایم؛‬
‫چون از لحاظ درونمتنی نگاه جدیدی به وجود آمده و ساایسااتم آپولونی و دیونیزوساای شاااعر با هم ترکیب و‬
‫اینهمان شدهاند‪ ،‬اما ادبیات فارسی چنین شعری را درک نمیکند‪.‬‬
‫شاار در حقیقت ماهیت و خصاایصااهی اصاالی شاایطان اساات‪ .‬در تمام روایتها و متون کهن‪ ،‬شاایطان زن‬
‫زیباارویی باا ناام «لیلی» بوده که به تدریج‪ ،‬در نتیجهی تبدیل مداوم حروي‪ ،‬با عناوینی مانند «لیال» یا «ریرا»‬
‫(نیما در آثارش از این واژه اساااتفاده کردهو نیز خطاب شاااده‪ .‬بدیهیسااات که این زن زیبارو‪ ،‬به دلیل هوش و‬
‫زیباییاش‪ ،‬از ساتایش آدم امتناع کرده باشد و البته همین امر‪ ،‬او را تبدیل به اولین شخصیت روشنفکر تاریخ و‬
‫به عبارتی‪ ،‬اولین فمنیساات میکند؛ یعنی اگر به این افسااانه به عنوان یک واقعه نگاه کنیم؛ پی میبریم که شاار و‬
‫شایطان آغازگر روشانفکری و آوانگاردیسام بوده‪ ،‬اکثر شااعران مدرن و متفکر ایرانی مانند شاملو‪ ،‬در آثارشان‬
‫بارها به «لیالساازی» پرداختهاند‪ ،‬که این در واقع یک تمِ روشانفکرانه اسات‪ .‬از طرفی‪ ،‬شر ماهیت رهاییبخش‬
‫دارد؛ زیرا به انسان قدرت ریسک و خطا میدهد و او را با راههای تازه آشنا میکند‪ .‬کسی که خطا نمیکند‪ ،‬خطر‬
‫نمیکند و کسی که خطر نمیکند‪ ،‬در واقع هیچ کاری نمیکند‪ .‬متاسفانه روشن فکری ایرانی رها نیست و قدرت‬
‫خطر کردن ندارد‪ ،‬چرا که ترس از مرگ در تفکر ایرانی و بهخصوص ادبیات فارسی‪ ،‬حىوری ریشهای و عمیق‬
‫دارد و ناخودآگاه‪ ،‬با افکار جامعه نیز پیوند خورده است‪ .‬همین موضوع باعث شده اغلب روشنفکران ایرانی در‬
‫اواخر عمر‪ ،‬به عرفاننویسای و مرگاندیشی بپردازند که در نتیجهی آن‪ ،‬آخرین آثار شاعرانی مانند احمد شاملو‪،‬‬
‫نصاارت رحمانی و حتی اخوانثالث سااراساار عارفانه شااده‪ .‬در فرهنگ عوام‪ ،‬از عبارت «لولو» برای ترساااندن‬
‫کودکان اسااتفاده میشااود که این واژه در حقیقت‪ ،‬تغییر یافتهی واژهی لیلی اساات که قبلتر به عنوان ش ایطان‪،‬‬
‫معرفی شاااد‪ .‬با دقت در چنین کلمات و عناوینی میتوان به معنای حقیقی آنها پیبرد و این مهمترین کار یک‬
‫شاعر است‪ .‬برای مثال واژهی نیما دارای دو بخش «نی» و «ما» است که با جابهجایی آنها‪ ،‬واژهی «مانی» ساخته‬
‫میشود و مانی‪ ،‬همان فیلسوي بزرگ ایرانی ست که نخستین بار‪ ،‬شیطان و خدا را به عنوان دو نیروی مقابل هم‬
‫مطرح کرد‪ .‬مانی «میترائیسم» را به عنوان خدای خیراندیش معرفی کرد و در مقابل آن‪ ،‬خدای شر یا همان لیلی‬
‫را قرار داد که همین ایده‪ ،‬بعدها به وسیلهی زرتشت تحت عنوان «اهورامزدا» و «اهریمن» شناخته شد‪.‬‬
‫شر‪ ،‬تکنیکی برای مبارزه‬
‫استفاده از تکنیک شر‪ ،‬وقتی تحت اجبار قرار گرفتم کلید خورد و در واقع از آنجا بود که زیباییشناسی شر‬
‫و تعریف و تاویل دوبارهی شاایطان در زندگی من نقش ویژهای پیدا کرد‪ .‬جوان هفدهونیم سااالهی باهوش و‬
‫درسخوانی را در نظر بگیرید که تازه دیپلم ریاضی گرفته و همان سال هم دانشگاه سراسری قبول شده‪ ،‬جوانی‬
‫که مثل بقیهی اهالی شااهر‪ ،‬مذهبی نبود و حتی وقتی معلم امور تربیتی میخواساات او را وادار به نماز خواندن‬
‫کند‪ ،‬اعتراض میکرد و به نمازخانه نمیرفت و به این دلیل میخواسااتند مانع ورود او به دانشااگاه شااوند‪ .‬این‬
‫جوان من بودم‪ .‬پدر و مادرم ساعی میکردند از اهالی شهر امىا بگیرند و من را به دانشگاه بفرستند‪ .‬در محلهی‬
‫ما کساای دانشااجو نبود‪ ،‬و اکثر اهالی محله درکی از فرهنگ نداشااتند‪ ،‬آنجا لیانگشااانپوی لنگرود بود و ته‬
‫انزلیمحله‪ ،‬و کمتر کساای معنای دانشااگاه را میدانساات! من در آن برهوت و لجنزار فرهنگی مثل گلی روییده‬
‫بودم‪ ،‬اما نگاه طبقاتی اجازه نمیداد این گل بارور بشاود‪ .‬همان سایساتم نولیبرالیسم مذهبی یا بهتر است بگویم‬
‫همان سیستم مالیی نمیگذاشت من به دانشگاه بروم؛ چون عاشق تفکر و زیبایی بودم و زیبایی در آن جامعه شر‬
‫تلقی میشاد‪ .‬اما مگر زیبایی و شر سنخیتی دارند؟ اینجاست که ما زیباییشناسی شر را تعریف میکنیم‪ ،‬از آن‬
‫موقع به بعد من در مصاحبههایم مدام از استتیک شر میگفتم و روشی که در پیش گرفته بودم بر همین مبنا بود‪.‬‬
‫مثلن برای اینکه من را برای رفتن به دانشگاه تایید بکنند‪ ،‬خانوادهام گفتند باید در نماز جمعه شرکت بکنی تا تو‬
‫را ببینند‪ ،‬نماز با طینت و روحم ساازگار نبود و حالم را بد میکرد‪ ،‬اما برای تایید شدن به نماز جمعه میرفتم و‬
‫روشهای خاص خودم را داشااتم‪ .‬به من گفته بودند باید دساات به هر شااوآفی بزنی‪ ،‬من مرثیهخوان شاادم ولی‬
‫مرثیهخوانی من نیز خودویژه بود‪ .‬به بقعهی آقاس ایدحس این میرفتم و عبادت میکردم اما عبادت من‪ ،‬ش ایوهی‬
‫خودش را داشات‪ .‬شار در زندگی من از آنموقع آغاز شد‪ .‬شکافی بین حقیقت و دروغ وجود دارد‪ ،‬یک متفکر‬
‫چگونه باید از این شااکاي اسااتفاده کند؟ مبارزه دقیقن در چنین مواقعی آغاز میشااود‪ ،‬در واقع مبارزهی من از‬
‫هفدهونیم ساالگی به طور کلیدی و جانانه رقم خورد‪ .‬در آن زمان دوستدختری داشتم و یکبار هم کمیته ما را‬
‫گرفته بود‪ .‬تمام اهالی شاهر از این ماجرا باخبر شادند و مدام راجع به این موضاوع حري میزدند؛ چون در آن‬
‫شاهر خیلی عجیب بود که یک پسار به خانهی دوسااتدخترش برود‪ .‬به خاطر این موضاوع من بدل به یهودای‬
‫شاهر شاده بودم‪ ،‬خالصاه در همان ساال قبل از اینکه به دانشگاه بروم‪ ،‬مرثیهخوان شدم و وقتی در در بقعهی‬
‫آقاسیدحسین همه سینه میزدند‪ ،‬من میخواندم‪:‬‬
‫شیوا سخنم اکبر من اکبر من زار‬
‫گشتهست گرفتار‬
‫در کوچهی فشقالی‪...‬‬
‫و اینگونه میخواساتم به دوساتدخترم که در مراسام بود‪ ،‬بگویم در کوچهی فشقالی (بغل بقعهو اکبر من‬
‫منتظر اوسات‪ .‬یعنی من در مرثیهخوانی با اشاره کاری میکردم که دوستدخترم متوجه پیام من بشود و این کار‬
‫دقیقن اساتفاده از شاکاي اسات؛ در واقع من از چیزی که ضد آزادی بود‪ ،‬برای احقاق آزادی استفاده میکردم‪.‬‬
‫نسل جدید هم میتواند از این شکايها استفاده کند‪ ،‬قرار نیست همه جلوی گلوله بروند‪ .‬آقاسیدحسین بقعهای‬
‫برای عبادت مردم بود‪ ،‬اما چون مردم لنگرود حوصلهی عبادت نداشتند به دستشویی میرفتند تا بشاشند و کسی‬
‫داخل بقعه نمیآمد‪ .‬به این دلیل من دوستدخترم را در آن بقعه میدیدم‪ ،‬او در یک سمت حرم میایستاد و من‬
‫در سامت دیگر و از این طریق با هم صحبت میکردیم‪ .‬حتی گاهی اوقات در آن بقعه میبوسیدمش و این زیبا‬
‫بود‪ .‬در یکی از شااعرهای کتاب جامعه (شااعر خطبهی جامعهو‪ ،‬آنجا که الاله االهلل بدل به الالهاال ال ال ال ‪ ...‬الله!‬
‫شاده‪ ،‬در اصال از همان شاکاي اساتفاده کردهام و این کار یعنی سایاست‪ ،‬یعنی از چیزی ممنوع به نفع آزادی‬
‫استفاده کردن‪ .‬اینکه در بقعهی آقاسیدحسین لنگرود عشقبازی کنی و از دوستدخترت لب بگیری‪ ،‬عین آزادی‬
‫و کار سیاسیست و نقطهی بنیادین استتیک شر همینجاست‪ .‬در واقع اکبر من همان علی عبدالرضایی بود و من‬
‫علیهای خودم را میساااختم‪ .‬سااه ماه مرثیهخوانی کردم و هنوز هم دوسااتان من از آن ماجرا میگویند؛ چون‬
‫خالق بودم و با استفاده از استتیک شر کارم را پیش میبردم‪.‬‬
‫مال احمق اسات‪ ،‬اما شاما باهوش هساتید‪ ،‬پس از شکافی که بین مردم و حکومت ایجاد شده‪ ،‬بهرهبرداری‬
‫کنید‪ .‬در واقع پارتیزان در آن شکاي قرار میگیرد و مثل ماهی البهالی این مردم چرخ میزند و مردم را به شکل‬
‫خودش درمیآورد‪ .‬اینها مسااائل مهمی هسااتند‪ ،‬اسااتتیک شاار پیروی از ش ایطان نیساات‪ ،‬چرا که ش ایطان یک‬
‫وانمودهست‪ .‬سیودو سال از هفده سالگی من گذشته‪ ،‬ولی هیچچیز تغییر نکرده و هنوز همان مناسبات در ایران‬
‫وجود دارد‪ .‬در آنجا فقط با ظاهر اسااتتیک شاار برخورد شااده ولی عمیقن آن را درک نکردهاند‪ ،‬هنوز ش ایطان‬
‫معنای غایی خودش را دارد و برای خدا تعاریف و صاافات مختلف ساااختهاند‪ .‬هزاران صاافت را به خدا یا‬
‫اهورامزدایتان نسبت میدهید‪ ،‬اما کسی شیطان را که اهریمن نیست‪ ،‬بهخوبی نمیشناسد و از شکاي بین خدا و‬
‫شایطان استفاده نمیکند‪ .‬هنوز نمیدانیم که خود ادیان چه تعریفی از شیطان به دست میدهند‪ .‬حوا چرا زن دوم‬
‫اسات؟ آن زن اول چهکار کرده و جرمش چه بوده؟ چرا تمام ادیان ضاد زن هستند؟ چرا زن در ادیان شر تلقی‬
‫میشااود؟ چرا ما ناگزیر از زن بودن‪ ،‬ناگزیر از زندگی بودن هسااتیم؟ چون زمین زاینده زن اساات‪ ،‬زمین زاینده‬
‫زندگیسات‪ .‬باید بیشتر به این مباحث بپردازیم و عمیقن درکشاان بکنیم‪ .‬اساسن تا وقتی که تبعیض جنسیتی‬
‫وجود دارد‪ ،‬تفرقه و بیعدالتی هم وجود خواهد داشاات و تا وقتی عدالتی در کار نباشااد‪ ،‬اثری از آزادی هم‬
‫نخواهد بود‪ .‬شاناخت اساتتیک شار یعنی شناخت ماجرای شیطان‪ ،‬اصل ماجرا چیست؟ چرا لیلیث‪ ،‬لیلی و لیال‬
‫بدل به لولو شاادهاند؟ چرا شاااعر بزرگ ما عطار لولو را بدل به لیلی و مجنون کرده؟ و چرا نیما یوشایج از ریرا‬
‫اساتفاده میکرد؟ متاسفانه اکثر اساتید قاق دانشگاههای ما درکی از این موضوع ندارند‪ ،‬ما با قاقها و اهالی خدا‬
‫طري هساتیم! به همین دلیل چیزی از شار نمیدانیم‪ .‬بهراساتی شر واقعی چیست؟ یادم میآید در همان بقعهی‬
‫آقاساایدحسااین وقتی همه داشااتند دعای ورودی را میخواندند باد به چادر خانمها میزد‪ ،‬در آن زمان جامعه‬
‫آنقدر بسااته بود که گاهی حین خواندن دعا برای دیدن زیر این چادرها مکث میکردم‪ .‬من این دعا را آنقدر‬
‫خواندم که در نهایت بدل به شعری در کتاب جامعه شد‪ .‬یعنی همانجا که ال اله اال اهلل تبدیل به ال اله اال ال ال ال‬
‫میشود‪ ،‬پی به این تىاد برده بودم که «اال» یعنی نه در برابر «ال» (خدای یهودیهاو‪ .‬در واقع آنجا من «اهلل» (به‬
‫جز خدای یگانه کسای نیستو را بدل به «ال» کردم که چنین ترجمهای بهدست میداد‪« :‬خدایی جز نه نیست» و‬
‫بعدها در کتاب «ال اله اال الو»‪ ،‬ال را بدل به «الو» کردم که معنیش میشااد‪ :‬خدایی جز الو نیساات و الو نیز‬
‫همزمان با «نه» آغاز میشااود‪ ،‬نهِ ش ایطانی یا نهِ لیلیث در برابر خدا‪ .‬آدم پیش خدا از لیلیث شااکایت میکند و‬
‫میگوید‪« :‬لیلیث قبلن خیلی خوب بود و هر وقت میخواساتم با من عشاقبازی میکرد و پیرو خواستههای من‬
‫بود‪ ،‬اما حاال ساارپیچی میکند و تن به هیچکدام از خواسااتههای من نمیدهد‪ ».‬خدا لیلیث را صاادا میزند و‬
‫میپرسد‪« :‬چرا مطیع آدم نیستی؟» لیلیث میگوید «چرا من باید مدام به حري آدم گوش بدهم و تمام اوامرش را‬
‫اجرا کنم؟ آدم هیچ برتریای نسبت به من ندارد‪ ،‬ما برابر هستیم‪ ،‬او هم باید متقابلن تن به خواستههای من بدهد‬
‫و به من احترام بگذارد‪ ».‬خدا سعی میکند لیلیث را وادار به اطاعت از آدم کند و به او میگوید‪« :‬مطیع آدم باش‬
‫چرا که تو لیلیثی و او آدم است!» لیلیث معترض میشود و جواب میدهد‪« :‬این چه عدالتیست که من مدام باید‬
‫مطیع آدم باشم و هر چه او خواست اجرا کنم؟ ما فرقی با هم نداریم‪ ،‬حتی من بهمراتب از او زیباتر‪ ،‬باهوشتر و‬
‫قدرتمندتر هساااتم‪ ».‬لیلیث حريهای خدا را قبول نمیکند و خدا هم او را به خاطر نافرمانی طرد میکند‪،‬‬
‫بهراساتی آیا چنین خدایی قهار و زورگو نیسات؟ لیلیث اولین روشنفکر تاریخ محسوب میشود؛ چون منطقی‬
‫حري میزند و عدالتخواه اسات‪ .‬ادیان این زن را بدل به شایطان کردهاند و خودشان نیز ضد زن هستند‪ .‬ضد‬
‫زن بودن مردم مذهبی و درپوش گذاشاتن روی زیبایی منطقی نیست؛ زیرا نهاد ما عاشق زیباییست‪ ،‬حوایی که‬
‫از دندهی چپ مرد بیرون آمده و او را به عنوان زن میشناسیم‪ ،‬مردساز است و ما خواهان او نیستیم‪ .‬ما لیلیث را‬
‫میخواهیم‪ ،‬لیلیثی که یک تفکر است‪.‬‬
‫برگردیم به موضااوع اسااتتیک شاار‪ ،‬در بقعهی آقاسایدحساین از یک دریچه به عنوان دسااتشااویی اسااتفاده‬
‫میکردند‪ ،‬در واقع پشت آن محل مقدس دو مستراح سنتی بود و مردم برای شاشیدن در آنجا صف میبستند و‬
‫پشات آن دو مساتراحی که وجود داشت‪ ،‬آنقدر غلغله میشد که تو برای درست شاشیدن تمرکز نداشتی و اگر‬
‫در فشاار شااش بودی‪ ،‬صارفن میرفتی خودت را رها کنی تا از حجم مثانهات کم شود‪ .‬در بعىی از کانالهای‬
‫تلگرامی نیز شااهد چنین موضاوعی هساتیم‪ ،‬علت وجود این کانالها برای کاهش فشار شاش نیست‪ ،‬برخی از‬
‫شاما در کانالهای تلگرامی فارسای فقط میشااشاید که خشمتان را خالی کرده باشید و این کار نفعی برایتان‬
‫ندارد‪ ،‬بهتر اسات این خشام را در خیابان نشاان دهید‪ .‬ما نیاز به اقدام اعتراضی و نمایاندن این اعتراض داریم‪.‬‬
‫نباید شر و بدبختی خودمان را فقط در فىای مجازی روایت کنیم‪ ،‬این رفتارها سانتیمانتال و احساسی هستند و‬
‫به خاطر همین رفتارهای احسااسی بالهت از ما سواری میگیرد‪ .‬ما دنبال حقیقت هستیم‪ ،‬دنبال انسان و باور به‬
‫انسان و اساسن یکی از خواستههای انسان تحقق آزادی‪ ،‬عدالت و برابریست‪.‬‬
‫از من میپرسند چرا ناگهان اینقدر عملی وارد سیاست شدی؟ راستش این خواستهی دیگران از من است‪،‬‬
‫در واقع مخاطب و نسال جوان من را مامور کردهاند‪ ،‬آنها فکر میکنند من شاعر سایاسی مینویسم در حالیکه‬
‫شاعرهای من ناخودآگاه اینگونه نوشاته میشاوند و حتی همین حريهای ساادهی من نیز شعر است‪ .‬در حال‬
‫حاضار فقط برای مقابله با دروغ حزب ایرانارشایست را تاسیس کردهایم و حقیقت جز این نیست‪ .‬ما به پیشواز‬
‫کسی نمیرویم‪ ،‬و اگر میگوییم مردم حاکمند باید به سمت مردم برویم‪ .‬اگر من به این سکان بچسبم یعنی هیچ‬
‫فرقی با شاهزاده‪ ،‬شاه‪ ،‬رهبر و مالشاه خامنهای ندارم‪ .‬در واقع ما برای مردم وقت میگذاریم و حقیقت ما حقیقت‬
‫مردم بهسااتوه آمده اساات‪ ،‬مردمی که نمیدانند باید چهکار بکنند‪ .‬ما هم نمیدانیم اما بیشتر از مردم میدانیم و‬
‫آنها میتوانند با ما مشااورت بکنند؛ زیرا روشاانفکر هسااتیم و بیشااک در مواقع بساایاری مثل مردم فریب‬
‫نمیخوریم و مطلقن اهل معامله نیستیم‪ .‬متاسفانه تنفروشان و معاملهگران سیاسی بدل به روشنفکر و تحلیلگر‬
‫شادهاند‪ ،‬در چنین شارایطی طبیعیست که مردم بیاعتماد شوند‪ ،‬یک معلم یا کارگر چطور باید به درک سیاسی‬
‫برساد؟ ما میتوانیم به این عده کمک کنیم‪ .‬در این خانه به روی هر کسی که میخواهد کمک کند‪ ،‬باز است‪ .‬ما‬
‫به شیوهی معمول حري نمیزنیم و پدر و برادر کسی هم نیستیم‪ ،‬مستراحی هم برای شاشیدن و تخلیه شدنتان‬
‫محیا نمیکنیم که فکر کنید شااشایدید و راحت شادید‪ .‬خشم شما تنها سالح شماست‪ ،‬باید خشمتان را ذخیره‬
‫بکنید و در جای درسات آن را بهکار ببرید‪ ،‬خشام باید در مشات شما گره شود و چنین رویهای کارساز است‪.‬‬
‫قرار نیست جلوی گلوله بروید و کشته شوید‪ ،‬عملیات ما مشخد است‪ ،‬فقط باید تکانی به خودتان بدهید‪ .‬همه‬
‫قصاد دارند چیزهای احمقانه‪ ،‬ساانتیمانتال و ساطحی را رواج بدهند‪ .‬ما به آن شایوهای که ایرانیها در گذشته‬
‫مبارز بودند‪ ،‬مبارز نیستیم‪ .‬ما تشنهی زندگی هستیم‪ ،‬خواهان تحقق آزادی و عدالتیم و عدالتمان اینگونه نیست‬
‫که حساادت به بنز فالنی بکنیم و بگوییم چرا او باید بنز سوار شود؟ ما میپرسیم چرا ما بنز نداریم؟ ما هم مثل‬
‫آنها زندگی میخواهیم چون فرقی بین ما و بقیه وجود ندارد‪ .‬چرا رضا پهلوی باید شاهزاده و آقازاده باشد و در‬
‫ثروت زندگی کند‪ ،‬اما پارتیزانهای ایرانارشیست که باهوشترند چنین امکاناتی نداشته باشند؟ ما از این شکاي‬
‫حري میزنیم و در چنین مواقعی اساتتیک شر تعریف میشود‪ .‬ما فریاد و شعور داریم و روشنگریم‪ ،‬شکاي را‬
‫پر میکنیم و میدانیم که شاکاي فقط با فکر پر میشاود و تنها شاعور است که فکر میکند‪ .‬چهل سال سکوت‬
‫کافیسات‪ ،‬چهل ساال مبارزهای که هرگز علیه بالهت صاورت نگرفت ولی شوآي مبارزه داده شد! چهل سال‬
‫پول گرفتند و به دروغ گفتند «ما مبارزه کردیم و زحمت کش ایدیم»‪ ،‬چهل سااال در تلویزیونهای مزخريش اان‬
‫اراجیف تحویل مردم ایران دادند‪ .‬حاال هم کار به جایی رساایده که یک گروه تلگرامی را هم نمیتوانند تحمل‬
‫بکنند! احمقانه نیسات؟ میپرساند چرا شما خودتان را جدا میدانید؟ راستش ما خودمان را جدا نمیدانیم و در‬
‫حال مبارزهایم‪ ،‬این شااما هسااتید که منتظر امام زمانید‪ ،‬منتظرید ارتش آمریکا بیاید و در ایران اتفاقی بیفتد‪ .‬ما‬
‫اعتقادی به امام زمان شما نداریم همانطور که به امام زمان خامنهای هم معتقد نیستیم‪ .‬امام زمان ما در آینه است‪.‬‬
‫هر کسی به سهم خودش باید تالش و مبارزه کند‪ .‬استتیک شر چیز عجیب و غریبی نیست‪ ،‬اگر قصد فریب شما‬
‫را دارند‪ ،‬فریبشااان بدهید‪ .‬عدهای میگویند ما نباید کاری به کار فریبکاران داشااته باشایم و مذهب بقیه به ما‬
‫مربو نیسات‪ ،‬این مذهب بقیه نیسات این روش بقیه است‪ ،‬و روش آنها مزاحم بازی من و شماست‪ .‬بازی ما‬
‫در آزادی اتفاق میافتد و مذهب خیلیها مزاحم آزادی ماساات‪ .‬مذهبی میخواهد مدام امر به معروي و نهی از‬
‫منکر بکند و منکر و معروي او ضااد زندگی اساات‪ .‬مذهبی قصااد دارد مرگ را معروي بکند‪ ،‬و من با چنین‬
‫تفکری مخالفم زیرا زندگی را تبلیغ میکنم‪ .‬معروي همان شهادت است‪ ،‬به تو میگوید برو شهید شو چون خدا‬
‫در قرآن گفته! اما قرآن برای فرد مذهبی اهمیت دارد و برای ما مهم نیساات‪ .‬محمد نیز پش ایزی برایمان ارزش‬
‫ندارد‪ ،‬او اگر هزار و چهارصد سال پیش شاعری کرده من االن دارم شاعری میکنم و بیشک از محمد قویترم‪.‬‬
‫گل من گلی تازه‪ ،‬منطقی و عمیق اساات‪ .‬این حريها کاملن واضااح و بدون ابهامند‪ ،‬اما تو به عنوان یک فرد‬
‫مذهبی نمیفهمی و اصاارار به مقدس بودن قرآن و محمد داری‪ .‬من میخواهم از مقدس یک معمولی بسااازم‪،‬‬
‫مقدس تو چرند است‪ .‬در واقع تو را تشویق به بنزسواری میکنم‪ ،‬تو هم میگویی من ارابه را دوست دارم و در‬
‫نهایت سوار بنز میشوی! چرا میخواهی مثل هزاروچهارصد سال پیش سوار ارابه شوی‪ ،‬در حالیکه ماشین تو‬
‫بنز اسات؟ چرا میگویی بانک اسالمی ولی پولهای خودت را در بانکهای انگلیس و سوئیس میگذاری؟ چرا‬
‫میگویی دانشگاه آزاد اسالمی‪ ،‬جیب مردم را خالی میکنی و بچههایت را برای درس خواندن به خارج از ایران‬
‫میفرساتی؟ این چه قانونیسات؟ بیشک برای مبارزه با چنین ریاکاری و شکافی استفاده از استتیک شر جواب‬
‫میدهد و ماموریت ما نیز همین اسات‪ .‬مقدس و برتر و پیامبر ما هستیم و اگر امام زمانی قصد ظهور دارد‪ ،‬باید‬
‫در تهران‪ ،‬رشت‪ ،‬تبریز‪ ،‬خوزستان و‪ ...‬باید در همهجا ظهور کند‪ .‬امام زمان در آینهست‪ ،‬خودت را در آینه خوب‬
‫نگاه کن و به چشامانت خیره شاو‪ ،‬از خودت بپرس تو کی هستی و چهکار داری میکنی؟ برای چه میترسی؟‬
‫به آن هفدهساالهی انگلیسای‪ ،‬هفدهساالهی آمریکایی و هفدهساالهی فرانسوی فکر کن که بعد از خواندن تاریخ‬
‫ایران چه قىاااوتی دربارهی ما خواهد داشاات‪ .‬باید برای رساایدن به انقالبی شااعوری و اجتماعی تالشمان را‬
‫بیشتر بکنیم‪.‬‬
‫مالمتیه و نقشبندیه‬
‫«احیای سنت» که در فلسفهی متكخر فرانسوی دارای نقشی کلیدیست‪ ،‬گزینش نکات مثبت سنت و احىار‬
‫این نکات به عصاار امروز را در نظر دارد‪ ،‬نه بالهت و اشااتباهات برآمده از آن را‪ .‬نام یکی از این مؤلفهها در‬
‫سوفیسم ایرانی که باید به آن توجه شود‪« ،‬نقشبندیه» است‪ .‬مسلمانان برای اینکه بقا داشته باشند‪ ،‬همیشه سعی‬
‫کردهاند نگاه اسااالمی را به مؤلفههای سااوفیساام ایرانی‪ ،‬از جمله نقشبندیه پیوند بزنند و اینگونه با جعل و‬
‫تحریف‪ ،‬خود را تازه نگه دارند‪ .‬مثلن نقشبندیه را به جعفر صااادق و علیابنابیطالب نساابت میدهند‪ ،‬در‬
‫حالیکه هیچ ربطی به این دو نفر ندارد‪.‬‬
‫اما ماجرای واقعی نقشبندیه چیست؟ ما چرا از تکنیکهای نقشبندیه استفاده میکنیم؟‬
‫از بهاءالدین نقشبند پرسیدند‪« :‬در طریقت شما ذکر جهر وخلوت و سماع میباشد؟ فرمودند که نمیباشد‪.‬‬
‫پس گفتند که‪ :‬بنای طریقت شما بر چیست؟ فرمودند‪ :‬خلوت در انجمن‪ ،‬به ظاهر با خلق هستند و به باطن‬
‫با حق» و نیز همو گفتهست که‪« :‬طریقت ما صحبت است و خلوت آفت شهرت است‪ .‬خیریت در جمعیت است‬
‫و جمعیت در صحبت به شر نفی بودن در یکدیگر‪»!1‬‬
‫چگونه میتوان مدام در صاحبت و با صحبت (گفت و گفتمانو بود اما راه را درست پیمود؟ به شر نفی‪،‬‬
‫به شاار مخالفت با یکدیگر! به شاار بحث و رد قبول (ما از قبول فراری هسااتیمو‪ .‬در واقع نکته در بحث و‬
‫جدل هست‪ ،‬اما آنچه نیست‪ ،‬چیست؟ آنچه نیست رد است‪ ،‬اعالم بلند «نه»! آنچه هست به تمامی قبول است؛‬
‫یعنی همان موافقت‪ ،‬بردهگی‪ ،‬دلدادگی‪ ،‬وادادگی‪ ،‬تن به رهبر سپردن و شاه و شیخ کردن در معنا‪ ،‬غافل از اینکه‬
‫هیچ معنایی غایی نیسات‪ ،‬شایخ و شاه نیست! نقشبندیه در عین صحبت‪ ،‬صحبت نمیکند‪ ،‬البته صحبت میکند‬
‫اما پند نمیدهد و نمیگوید‪ :‬این را بکن آن را نه‪ ،‬و این نکته مهمترین دلیل اشتیاق ما به نقشبندیه است‪.‬‬
‫‪ .1‬قدسیه (کلمات بهاءالدین نقشبندو؛ با مقدمه و تصحیح احمد طاهری عراقی؛ کتابخانهی طهوری‪ ،‬تهران ‪1334‬‬
‫نقشبندیهی پسااتمدرنیسااتی با قرائت من‪ ،‬والدین و امر مكلوي و عادت را رد میکند و از یک «نهِ» تازه‬
‫حري میزند؛ نهای تجربی که به انسان فرصت میدهد تا خودش بدل به تجربه شود و از راه رفته‪ ،‬نرود! آدرس‬
‫را از هیچکس نباید پرساید جز از کسی که راه را بلد نیست! در واقع باید «مگو» را پرسید و «نمیدانم» را انجام‬
‫داد؛ یعنی مدام خلق کرد و تازه بود! زندگی جز خطر نیساات و ما فقط با ریسااکهای پیدرپی و زندگی در‬
‫خطرناک‪ ،‬میتوانیم زندگی را دوباره معنا کنیم‪ .‬اگر خطر نکنیم‪ ،‬هرگز بدل به خطرناک نمیشااویم و ممال که با‬
‫ترس هممعناسات‪ ،‬از ما نخواهد ترساید‪ .‬هراس‪ ،‬مترادي سنت‪ ،‬بالهت و مالست‪ .‬بسیجی و ممال و هر کسی که‬
‫در صاف بالهت است‪ ،‬وقتی جمعیت خطرناک را ببیند‪ ،‬بیشک شارژ خالی میکند و پا به فرار میگذارد؛ آنکه‬
‫دیندار و داناسات نمیترساد‪ .‬در واقع شاکوه یک دئنایی و دیندار در مذهبی نبودن اوست‪ .‬آنکه مذهبیست‪،‬‬
‫همهچیز را قبول کرده و دیگر پی ساوال و دانایی نمیرود و اساسن علممحور نیست؛ چون راه و مقصدش را از‬
‫پیش مشخد کردهاند و جاده دارد‪ ،‬و جاده او را در خودش جا داده‪ .‬اما دیندار دنبال دا و دئنا و دانایی میرود‪،‬‬
‫او سوال دارد و پرسش برایش بسیار باارزش است‪.‬‬
‫در واقع ما گروه «در پرسایدن» و «با پرسایدن» هستیم و تنها در پرسش است که عجله اتفاق میافتد‪ .‬ما در‬
‫«زودباشاای» اتفاق میافتیم و خود را نقشبند و مالمتیه میدانیم‪ ،‬و هیچ ربطی به عرفان اسااالمی و مساالمانان‬
‫نداریم‪ .‬ما زودباشی در «دیرباشی» داریم و دیرباشی ما آنچه هست که از دور آمده؛ نقشبندیه و مالمتیه!‬
‫از چه زمانی؟ از عهد کوروش‪ ،‬از کسانی که نمیشناسیمشان‪ ،‬اما میدانیم که افالطون‪ ،‬ارسطو و‪ ...‬پیش این‬
‫افراد درس میخواندند و در واقع همین عده فلسافهی یونان را به دنیا آوردند و فلسفهی یونان‪ ،‬فلسفهی ما هم‬
‫هسات‪ .‬یونانیها بسایار شابیه ما هساتند و غرب از این شاناخت و دئنایی شادن میترسد! به همین دلیل وقتی‬
‫آمریکا به عراق حمله میکند‪ ،‬اول کتابخانهی ملی عراق را آتش میزند تا آثار میانرودان و بینالنهرین که آغشته‬
‫به دئناییت بود‪ ،‬از بین برود و به جای «شناخت» که مرکز هستیست‪ ،‬ادیان ابراهیمی و بالهت باقی بماند‪.‬‬
‫درک نقشبندیه مهم اسات چون در دیدگاهمان نسابت به گذشته تاثیر دارد؛ ما کوروش‪ ،‬داریوش و اساسن‬
‫هیچ شاه و سروری را قبول نداریم‪ ،‬اما در عوض آنچه که کوروش و داریوش را ساخته‪ ،‬برایمان اهمیت دارد‪.‬‬
‫اگر در ایران باستان خرد و آگاهی وجود نداشت‪ ،‬کوروشی هم در کار نبود‪ .‬ما شخدپرست نیستیم و عالقهای‬
‫به خود کوروش نداریم (آگاهی کوروش برای ما در اولویت اساات نه خود اوو‪ ،‬عالقهی ما به خرد ایرانیساات‪،‬‬
‫همان خردی که منجر به پیشارفت صنعت در زمان داریوش شده؛ طوری که در حملهی داریوش به آتن‪ ،‬آتنیها‬
‫جای وحشات و فرار‪ ،‬به مدرنیت و عظمت ارابههای ایرانی خیره شاده بودند‪ .‬چطور ممکن اسات صنعت یک‬
‫کشور تا این اندازه پیشرفته باشد اما فلسفه و تفکرات و اخالقیاتش نه؟ بیشک سطح فلسفه در آن زمان باال بود‬
‫و ماا حااال آن تفکرات و اخالقیاات را دنباال میکنیم‪ .‬وقتی از مروجاان نقشبندیه حري میزنیم‪ ،‬منظورمان‬
‫«عبدالخالق غجدوانی» یا «عبدالرحمان جامی» نیساات‪ .‬زیرا این دو در دورهی بعد از اسااالم زندگی میکردند‪،‬‬
‫دورهای که همهچیز با ریاکاری عجین شااده بود و چون عرب جاهلی به علم و خرد رحم نمیکرد‪ ،‬خرد‪ ،‬لباس‬
‫اساالم را پوشید و در کجراهه افتاد‪ .‬آیا «خواجه یوسف همدانی» واقعن نقشبند است؟ قطعن او نقشبند نیست‬
‫چون در قرن پنجم و شاشام زندگی میکرد و تفکراتش آلوده به اساالم بود و از میانرودان شناختی نداشت‪.‬‬
‫«امیرتیمور گورکانی» را نیز به نقشبندیه نسبت میدهند‪ ،‬اما او ربطی به خردی که مدنظر ماست‪ ،‬ندارد‪ .‬معمولن‬
‫نقشبندیه را به تصااوي و عرفان اسااالمی مربو میدانند‪ ،‬ولی منظور ما از نقشبندیه که بعدها به یازده اصاال‬
‫طریقت ختم میشاود‪ ،‬در فهم «رد صاحبت در درک صاحبت» است؛ یعنی دوری از «نصیحت کردن» و «این را‬
‫بکن آن را نه»‪ ،‬در حالیکه اسالم پر از نصیحت و دستور است‪ .‬در ایران باستان‪ ،‬پند و نصیحت رواج نداشت و‬
‫آنچه تربیت را شکل میداد‪ ،‬قرار دادن فرد در موقعیتهایی برای درک پیامد اعمال مختلف بود‪ .‬مثلن اگر پدری‬
‫قصد داشت به فرزندش بفهماند که آتش خطرناک است‪ ،‬جای نصیحت کردن‪ ،‬او را در معرض آتش قرار میداد‬
‫تا فرزند متوجه ساود و خطر آن بشود‪ .‬در واقع ما در آن زمان با زندگی و ریسک طري بودیم‪ ،‬اساسن ما برای‬
‫زنده ماندن ناگزیریم در خطرناک زندگی بکنیم؛ ولی فرهنگ اساالمی خطر را از ما گرفته‪ ،‬اسالم میگوید «بسم‬
‫اهلل الرحمن الرحیم» و این یعنی «زندگی تو مترادي با خطر است‪ ،‬خطر کن‪ ،‬آنقدر اشتباه و گناه کن تا من تو را‬
‫ببخشم‪ ،‬چرا که من خدا هستم و مهربانم و شغلم بخشیدن است»‪ .‬اما مال مدام شما را میترساند و از پرهیزکاری‬
‫میگوید‪ ،‬و در نهایت شااما را بدل به انسااانی منفعل و مقلد میکند‪ .‬نقشبندیه از «خلوت در ذهن» میگوید و‬
‫معتقد اسات که دوام خرد در یادداشات و حافظه اسات‪ ،‬گزارهای که شاملو با تاثیر از آن در سخنرانی معروفش‬
‫گفت‪« :‬مردم ایران حافظهی تاریخی ندارند»‪ .‬مدیر کسیست که همواره به خاطر میآورد (این روایت من استو‪،‬‬
‫معمولن از نقشبندیه و مالمتیه پیش از اسااالم حرفی نمیزنند‪ ،‬و بیشتر از نقشبندیه و مالمتیهای میگویند که‬
‫به ویروس اساالم آغشاته شاده‪ ،‬اما روایتهای من به پیش از اسالم مربو است‪ .‬اگر تکتک ما به عنوان فعال‬
‫ساایاساای و انقالبی مدیر نباشاایم و به خاطر نیاوریم‪ ،‬بازندهایم‪ .‬ما باید لحظه به لحظهی اتفاقاتی را که افتاده‪ ،‬به‬
‫خاطر داشته باشیم؛ زیرا از یاد بردن مساویست با عدم پیروزیمان‪.‬‬
‫نقشبندیه از وقوي قلبی میگوید‪ ،‬که در مدیتیشااان یا تانترا آن را با عنوان «چگونگی حىاااور در مراقبه»‬
‫بسااط میدهند‪« .‬یادکرد» نیز مدنظر نقشبندیه اساات‪ ،‬اما در نقطهی مقابل‪ ،‬عرفان اسااالمی پای «ذکر» را به میان‬
‫میکشااد‪ .‬یادکرد به خاطر آوردن چیزهای مهم و به یاد آوردن امریساات که منجر به تحقق اعتماد میشااود‪ .‬در‬
‫نقشبندیهی اسالمی یادکرد به معنی «ذکر خدا»ست ولی این معنا درست نیست‪ ،‬یادآوری همان یادکرد است‪.‬‬
‫«سفر در وطن» چگونه اتفاق میافتد؟ از دیگر مفاهیم مهمی که میتوان از نقشبندیه آموخت؛ سفر در وطن‬
‫اسات‪ .‬سوفیستهای ایرانی بسیار سفر میکردند و یکی از جاهایی که رفت و آمد زیادی به آنجا داشتند یونان‬
‫بود‪ .‬آنها بابت تدریس فلسافه پول دریافت میکردند و به این علت از سااوی ساقرا و افالطون و‪ ...‬ساارزنش‬
‫میشاادند‪ .‬در حالیکه سااوفیسااتها مسااافر بودند و چون جا و غذا نداشااتند‪ ،‬با تدریس خرج ساافرشااان را‬
‫درمیآوردند‪ .‬سافر نقشای کلیدی در نقشبندی داشاته و نکتهی مهم اینسات که در سفر در وطن‪« ،‬بازگشت»‬
‫اتفاق میافتد‪ ،‬بازگشات به ذهن یا به قول مسالمانها همان «سیر در نفس»‪ .‬سفر در وطن به ما نشان میدهد که‬
‫ذهنمان چه پتانسایلهای عجیب و ناشااناختهای دارد و در مقابل این نمیدانم بزرگ چگونه گاردی اتخاذ کنیم‪.‬‬
‫این ساافر بر یادکرد و عمل کردن تكکید کرده و ما را تشااویق به خلق سااناریو میکند؛ یعنی ما ایرانارشایسااتها‬
‫میتوانیم با ساناریویی از پیش تعیین شاده‪ ،‬دست به عملیات بزنیم و کاری کنیم که آخوندها و بسیجیها دیگر‬
‫جرئت نکنند کسی را آزار دهند!‬
‫نقشبندیها (ساوفیستهای ایرانیِ پیش از اسالمو‪ ،‬به دلیل اینکه میخواستند برای اسالم سناریو بنویسند‬
‫حتی تاریخ خودشان را هم تحریف کردند و نقشبندیه را به ابوبکر (خلیفهی اول مسلمینو ربط دادند‪ ،‬دلیل این‬
‫کار هم به خاطر صداقت ابوبکر بود‪ ،‬ابوبکر به عنوان فرد راستگویی که هرگز دروغ نمیگفت شهرت داشت و‬
‫او را ابوبکر صاادیق صاادا میزدند‪ ،‬به همین علت سااوفیسااتها پیام زرتشاات را در ابوبکر میدیدند‪ .‬در بین‬
‫صاحابهی محمد نیز یک نقشبندیه به اسام سالمان فارسی نفوذ باالیی داشت و ایدههای خوبی ارائه میداد‪ ،‬او‬
‫اهل کازرون بود و تكثیرات عجیبی بر محمد گذاشاات‪ ،‬طوری که اگر در قساامتهایی از قرآن‪ ،‬نشااانههایی از‬
‫حقیقت دیده میشااود‪ ،‬به خاطر تاثیر ساالمان فارساای اساات‪ .‬هر چیزی که امروزه دربارهی اسااالم میخوانید‪،‬‬
‫دویسات سال بعد از اسالم نوشته شده و عربها نهایت سعی خود را کردهاند که رد پای سلمان فارسی را پاک‬
‫کنند‪ ،‬در حالیکه نقش او غیر قابل انکار اسات‪ .‬بعد از سلمان فارسی‪ ،‬قاسم پسر ابوبکر را به جعفرصادق (چون‬
‫جعفر صااادق در آل علی‪ ،‬از امامان دیگر باهوشتر بودو وصاال میکنند‪ .‬بعد از جعفرصااادق به سااراغ بایزید‬
‫بساطامی میروند‪ ،‬بعد از بسطامی سراغ خرقانی و بعد از اینها به خواجه یوسف همدانی و غجدوانی میرسند‬
‫و بعدتر نیز به خواجه علی رامتینی‪ .‬اگر از این زاویه به فلسفهی نقشبندیه نگاه بکنید‪ ،‬متوجه میشوید که همین‬
‫اتفاق برای مالمتیه هم افتاده اسات‪ .‬ما با دو روش مواجهایم که این دو روش میتواند به شیوهای احیا شود‪ .‬من‬
‫از این دو روش خیلی استفاده کردهام و بخشی از نومدرنیسمی که تعریف میکنم مربو به احیای سنت است یا‬
‫همان احیای نقشبندیه و مالمتیه‪ .‬البته همانطور که گفتم نقشبندیه و مالمتیهای که من از آن حري میزنم‬
‫ربطی به نقشبندیه و مالمتیه پس از اسالم ندارد‪ .‬بحث من مربو به پیش از اسالم است‪ .‬مالمتیه پیش از اسالم‬
‫بر این تكکید داشات که مسائول شرایط هر کسی خودش است‪ ،‬یعنی اگر فقیر و یا هر چیزی که هستید خودتان‬
‫مسئولید‪ ،‬خیلیها پدر و مادر فقیر دارند اما خودشان ثروتمندند و یا برعکس‪ .‬در نقطهی مقابل مالمتیه پسااسالم‬
‫بر سارزنش تاکید دارد و میخواهد مدام بر سار نفس بزند و آن را بکشاد‪ .‬در مالمتیه پساااسالمی با نفسکشی‬
‫مواجه هستیم و جای «من»‪ ،‬از «ما» استفاده میکنند! مثلن به نوع حري زدن مالها در سخنرانیهاشان توجه کنید‪.‬‬
‫برای مثااال می گوینااد‪ :‬مااا اعتقاااد داریم‪ ،‬مااا نمی توانیم و‪ ...‬چنین طرز فکری عالوه بر تخریااب «من»‪ ،‬حس‬
‫مساائولیتپذیری را هم تخریب میکند‪ .‬طبیعتن وقتی میگویید‪« :‬ما انجام دادیم»‪ ،‬اگر در آن انجام ارتکاب‪ ،‬یک‬
‫نکتهی منفی وجود داشته باشد‪ ،‬مسئولیتی در این مورد به عهده نمیگیرید چون به شکل زبانی گفتهاید‪ :‬ما انجام‬
‫دادیم‪ .‬در واقع «ما ما» کردن مالها از سر فروتنی نیست آنها فقط میخواهند از مسئولیت فرار بکنند؛ زیرا کسی‬
‫که جای «ما» از «من» اساتفاده میکند‪ ،‬مسائول اسات‪ .‬از این زاویه‪ ،‬مالمتیهی واقعی «منمحور» است و مالمتیه‬
‫پساااساالم که توجهی به مسئولیتپذیری ندارد‪« ،‬مامحور» محسوب میشود‪ .‬بهتر است چنین ریشههایی را پیدا‬
‫بکنیم و آنها را دقیق مورد بررساای قرار دهیم‪ .‬با طرح چنین بحثی میخواهم نشااان دهم که بخش ای از ساانت‬
‫خودمان بسایار پیشرو است‪ .‬فکرش را بکنید‪ ،‬ما با نوشتن یک سناریو فیلم میسازیم و قصدمان نشان دادن یک‬
‫داساتان عبرتآمیز است ولی اکثر نقشبندها (حتی گاهی نقشبندهای مسلمانو سناریست بودند‪ .‬آنها نصیحت‬
‫نمیکردند و اسااسان نصایحت را بد میدانستند‪ ،‬و صحبت را هم تنها برای «رد» انتخاب میکردند‪ .‬اگر دوباره‬
‫بخواهیم وارد بحث بهاءالدین شویم میبینیم مسئلهی «رد» در تفکر بهاءالدین بسیار کلیدی است‪.‬‬
‫خلوت در انجمن چگونه ممکن اسات؟ وقتی میگوید‪ :‬به ظاهر با خلق هساتند و به باطن با حق؛ یعنی همزمان‬
‫که با شاما صااحبت میکند با شااما صاحبت نمیکند! اما در جملهی «طریقت ما صاحبت اسات و خلوت آفت‬
‫شاهرت است‪ .‬خیریت در جمعیت است و جمعیت در صحبت به شر نفی بودن در یکدیگر!»‪« ،‬نفی بودن در‬
‫یکدیگر» چه معنایی دارد؟ یعنی در صااحبت باش اما به شاار «انتقاد»‪ ،‬نه «قبول»‪ .‬در واقع بهاءالدین نقشبند‬
‫«رد» بود و با «قبول» کاری نداشاات‪« .‬الال» را در نظر بگیرید‪« ،‬ال» حري تعریف اساات و «ال» یعنی نه! به خدای‬
‫یهودیان «ال» میگویند و وقتی ال کنار ال قرار میگیرد‪ ،‬این معنی را میدهد‪« :‬نه به ال» یا «نه به خدای یهودیان»‪.‬‬
‫همین الال بعدها بدل به «اهلل» شده‪ ،‬البته این تعریف من است و اینجا از طریق زبان عربی وارد متن شدهام‪.‬‬
‫اما ما چگونه میتوانیم از طریق زبان فکر بکنیم؟ اول زبان به وجود میآید و اولین کس ای که فکر میکند برای‬
‫ثبت فکرش‪ ،‬دساات به تولید کلمه میزند و با کلمه فکرش را مینامد‪ .‬در واقع ما با کلمات جهان را مینامیم و‬
‫افکار و معناها نیز زیرمجموعهای از جهان ما هسااتند‪ .‬اصااالت نومینالیسااتها در نامیدن مدام جهان (نامگراییو‬
‫اساات‪ .‬اگر با ترفند نومینالیسااتی به سااراغ مالمتیه و نقشبندیه برویم بیشااک چیزهای جالب زیادی را کش اف‬
‫میکنیم‪ .‬مالها چرندیات زیادی را به خورد مردم دادهاند‪ .‬این بحث بسااایار حیاتیسااات‪ ،‬و هنوز بسااایاری از‬
‫روشانفکران ما چنین بحثی را درک نمیکنند و اسااساان نفهمیدهاند که اساتعمار عربی چه بالیی ساار ما آورده‬
‫است‪ .‬گروه تلگرامی «حزب ایرانارشیست» متشکل از صدهزار نفر است و بیشک چندین جامعه در آن حىور‬
‫دارند‪ .‬جمع سنیها‪ ،‬مسلمانها‪ ،‬آتئیستها‪ ،‬رادیکالها‪ ،‬کردها‪ ،‬جمهوریخواهان و‪ ...‬اینها هرکدام یک جامعهاند‬
‫و گروه ما محلی برای صاحبت و بحث بین جامعهها و ایجاد حس شاهروندیست‪ .‬ما همه انسانباور هستیم و‬
‫اسااسان انساانباوری در حزب ایرانارشایسات اولویت دارد‪ .‬از من میپرساند‪ ،‬عدهای قصاد دارند بلوچستان‪،‬‬
‫کردستان و یا آذربایجان را خودمختار کنند‪ ،‬وعدهی ایرانارشیستها چیست؟ در جواب گفتم هیچ! گفتم اگر یک‬
‫شاهروند ایرانی عذاب بکشاد ایرانارشایساتها هم در عذاب خواهند بود و اگر در عذاب نباشند ایرانارشیست‬
‫نیساااتند‪ .‬چرا باید هموطن ترک من در عذاب باشاااد و نتواند در مدرساااه با زبان ترکی درس بخواند؟ چرا‬
‫دانشآموزان حق ندارند ترکی و فارسای را همزمان یاد بگیرند؟ چرا یک کرد نباید در مدرسه کردی یاد بگیرد؟‬
‫خردهفرهنگها زیبا هستند و به ما ارزش و قدرت میدهند‪ .‬اگر قرار است کردها‪ ،‬ترکها یا گیلکها به این دلیل‬
‫از ایرانی بودنشاان ناراضای باشاند‪ ،‬چرا نباید مشاکلشان را حل کنیم؟ این موضوع هزینهبردار هم نیست‪ .‬اگر‬
‫نتوانیم یک سیستم شهروندی ایدهآل‪ ،‬همراه با عدالت در کشور برقرار بکنیم‪ ،‬چه فایدهای دارد؟ اصلن بحثی که‬
‫من مطرح میکنم و میگویم در هر روستا و شهری باید ادارات همهپرسی داشته باشیم به همین علت است؛ زیرا‬
‫در چنین شاارایطی مردم میتوانند در هر زمینهای تصاامیم بگیرند‪ .‬اگر در شااهرسااتانی مردم کرد هسااتند‪ ،‬آن‬
‫شهرستان میتواند برای خودش تصمیم بگیرد و در صورت ناراضی بودن مردم نیز‪ ،‬رفراندم برگزار شود و همین‬
‫مردم در رفراندم کشوری هم دخیل باشند؛ یعنی در وهلهی اول هر کسی باید بداند که ایرانی است‪ ،‬چرا که اگر‬
‫کسای ایرانی واقعی نباشاد‪ ،‬نمیتواند کرد‪ ،‬ترک یا گیلک واقعی محساوب شاود‪ .‬شما اگر در سیاستهای کلی‬
‫کشاورتان دخیل نباشاید نمیتوانید سایاستهای شهر و روستای خودتان را آنطور که میخواهید شکل بدهید‪.‬‬
‫پس اولین چیزی که باید کنار بزنیم رفتارهای قبیلهای و عهد بوقیساات و بخشاای از اینها را ما در شااعور و‬
‫مناسک خودمان داریم‪.‬‬
‫آنارشیسمی که من از آن حري میزنم ربطی به آنارشیسم باکونین ندارد‪ ،‬و واضح است که او قابل قیاس با‬
‫من نیساات‪ .‬آنارشاایساام تاکیدی بر تشااکیل حکومت ندارد و من این عدم تاکید را دوساات دارم (چیزی که در‬
‫ایسامهای دیگر دیده نمیشودو‪ .‬در واقع آنارشیسم هرگز تحقق نخواهد یافت و ما تنها به سمت مدلی میرویم‬
‫که ما را به سامت آنارشیسم میبرد و آن مدل از نظر من نوکمونالیسم است؛ نوکمونالیسم یعنی داشتن حکومتی‬
‫که استعداد دیکتاتورپذیری ندارد و مردم در آن حاکمیت دارند و حاکمیت مردم هم جز از طریق تشکیل ادارات‬
‫رفراندم اتفاق نمیافتد‪ .‬این طرح و ایدهی من است و به راحتی قابل اجراست‪ .‬تابهحال در هیچ کجای دنیا چنین‬
‫سایساتمی پیاده نشاده‪ .‬نیازی به هزاران کارمند هم نیسات و سه یا چهار کارمند میتوانند در چنین ادارهای کار‬
‫کنند‪ .‬خود این کارمندان هم باید توسااط مردم و از بین شااریفترین افراد انتخاب شااوند و حقوق خوبی هم‬
‫بگیرند‪.‬‬
‫برگردیم به مسائلهی صحبت‪ .‬در همهپرسی نوعی صحبت ایجاد میشود و همه با هم حري میزنند‪ .‬مردم‬
‫یک روستا با هم در صلح خواهند بود و اگر بدترین اتفاق هم بیفتد‪ ،‬همه این موضوع را میپذیرند که این اتفاق‬
‫بد حاصال انتخاب خودشاان بوده؛ یعنی اگر شهری مشکل داشت‪ ،‬میداند که مشکل از خودش است و در کل‬
‫مخاالفاان هم میتوانند ایدههای خود را مطرح کنند تا رای بیشتری بیاورند‪ .‬جامعهی رفراندممحور‪ ،‬جامعهای‬
‫دروغپرور نیست و مشکالت در آن سریع حل میشود‪ .‬در این جامعه زندانی سیاسی و اصولن زندان وجود نیز‬
‫نخواهد داشات‪ .‬ایرانارشایسام برای زندان هم راه حل دارد‪ .‬کثیفترین و سرمایهداریترین عنصری که در حال‬
‫حاضار جهان با آن مواجه شده‪ ،‬زندان است‪ .‬مثلن اگر در کانادا کوچکترین خطایی مثل خطای رانندگی بکنید‪،‬‬
‫بار اول به شاما تذکر میدهند‪ ،‬بار دوم جریمه میگیرند و بار ساوم باید شاش ماه به زندان بروید‪ .‬در استرالیا و‬
‫آمریکا هم چنین روالی حاکم است‪ .‬در جوامعی که ظاهرن نسبت به زنها حساسیت بیشتری وجود دارد‪ ،‬اغلب‬
‫دخترهایی که از نظر عاطفی دچار مشاکل میشوند‪ ،‬از دوست پسر یا شوهرشان شکایت میکنند‪ .‬قانون بار اول‬
‫به مرد میگوید که از بیست متری آن زن نباید رد شود‪ ،‬بار دوم ممکن است زن به بهانهای با مرد قرار بگذارد و‬
‫وقتی مرد به زن نزدیک شد‪ ،‬پلیس او را دستگیر میکند و شش ماه به زندان میبرد‪ ،‬در زندان حقوق بسیار کمی‬
‫به زندانیها میدهند و این شیوهی سرمایهداری است‪ .‬برای سیستم سرمایهداری مهم نیست شخصی که به زندان‬
‫میرود باا هزار نفر برخورد میکناد و اگر این آدم بی تجربه باشاااد هزارجور کلک یاد میگیرد‪ .‬جامعهی‬
‫ایرانارشیستی سعی در نابود کردن زندان دارد‪ ،‬و پیشنهاداتش بر اساس اخالق انسانیست‪ .‬چطور میتوان انسانی‬
‫را که یک بار شانس زندگی به او داده شده‪ ،‬زندانی کرد؟ چه اتفاقی افتاده که آدمی غیرقابل کنترل و زندانی شده‬
‫است؟ بهتر نیست بشریت راههای دیگری برای کنترل انسان پیدا کند؟‬
‫در جامعهی امروز ما صحبت وجود ندارد‪ ،‬اگر صحبت باشد اعتماد به وجود میآید و در صورت به وجود‬
‫آمدن اعتماد‪ ،‬ما جامعهای ایرانی خواهیم داشات و جوامع ایرانی را تشکیل خواهیم داد‪ .‬ایران پر از جوامع درهم‬
‫شکسته است و هیچ جمعی نداریم که بر اساس اعتماد شکل گرفته باشد‪ .‬اگر هم جمعی هست بیشتر بر اساس‬
‫کالهبرداری شااکل گرفته تا اعتماد! جمعی که در آن فقط قمار و معامله میکنند و کاله ساار همدیگر میگذارند‪.‬‬
‫آنجا اعتقاد وجود دارد و اعتقاد غیرقابل اعتماد اساات؛ زیرا اعتقاد بدل به اوی متافیزیکی میشااود و شااما باید‬
‫مشااکلتان را با او حل کنید‪ ،‬برای همین نماز میخوانید و ناله میکنید‪ .‬مالمتیه یعنی تو مساائول و دلیل همهی‬
‫اتفاقات زندگیات هساتی و نقشبندیه هم میگوید من را نصایحت نکن‪ ،‬چون وقتی نصیحت میکنی انگار در‬
‫حال تجاوز به من هستی‪ ،‬پس رهایم کن! چرا باید با پذیرش اسالم‪ ،‬تمام اینها فراموش شود؟ ایرانارشیسم تنها‬
‫یک حزب یا مانیفست سیاسی نیست بلکه در این تز با یک نوع «بودن» مواجهایم و بودن نیز پایانناپذیر است‪.‬‬
‫بشاش به خاص‬
‫چهار و نیم ساال بیشتر نداشتم که مادرم بچهای به دنیا آورد‪ ،‬و آن بچه بعد از سه یا چهار روز جانش را‬
‫از دساات داد‪ .‬دوسااتش داشااتم و هنوز هم حسم را به خاطر دارم‪ .‬در روز خاکسااپاری‪ ،‬وقتی داشااتند دفنش‬
‫میکردند‪ ،‬با خودم فکر کردم که آیا این مرگ زیر خاک هم ادامه خواهد داشت؟ و بعد به آن ادامه رفتم‪ ،‬ادامهای‬
‫که یک چاه ویل بود‪ ،‬یک هیچی محض! همان لحظه سااکته کردم‪ ،‬مادرم مرا در آغوش گرفت و سااوار یکی از‬
‫تاکسیهای موتوری شدیم‪ ،‬باد به صورتم میخورد و من تا به بیمارستان برسیم از آن حالت رعشه و لرز درآمدم‬
‫و دکتر نیز بعد از معاینه‪ ،‬سکته کردنم را تایید کرد‪ .‬هنوز هیچی محض را به یاد دارم‪ ،‬بعد از آن ماجرا فکر کردن‬
‫به مرگ و زندگی وقت بیشتری را از من میگرفت‪ .‬زمانی که هجده سااالم بود فکر میکردم آدمها با ساان‬
‫مشاخصی پا به دنیا میگذارند و هر روز که از عمرشان میگذرد‪ ،‬آن سن مشخد کمتر میشود‪ ،‬مثلن کسی که‬
‫قرار اسات هفتاد ساال عمر داشته باشد‪ ،‬هفتاد ساله به دنیا میآید و با زندگی در این دنیا‪ ،‬هفتاد سال سنش به‬
‫سمت سن صفر حرکت میکند‪ .‬در همین سن با تخلد «آرمان لنگرودی» غزل مینوشتم و با اینکه مدام کتاب‬
‫میخریدم اما عطش مطالعه و عدم دساترسای به بعىای از کتابها‪ ،‬عشق به داشتنِ کتابفروشی را در من زیاد‬
‫کرده بود‪ .‬دلم میخواسات کتابفروشی داشته باشم تا بتوانم تمام کتابها را مطالعه کنم‪ .‬حاصل این حس من‪،‬‬
‫شعری به نام «نئون» شد‪ ،‬من با توجه به تابلوهای نئون که مدام نورشان کم میشد و در نهایت به خاموشی مطلق‬
‫میرسیدند و مرگ تابلو اتفاق میافتاد‪ ،‬شعری با سطرهای اینچنینی نوشتم‪:‬‬
‫مثل مرگ نئون در کتابفروشی آرمان‬
‫تاب فروشی رمان‬
‫ان‬ ‫اب فرو ش‬
‫ب فر و ش‬
‫روش‬
‫پت‬
‫پت‬
‫پت‬
‫و آن را برای مجلهی «گردون» که «عباس معروفی» سااردبیرش بود‪ ،‬ارسااال کردم و به نام آرمان لنگرودی‬
‫منتشار شاد‪ .‬آن روزها من شااعر خاصی نبودم ولی با انتشار این شعر‪« ،‬آدم خاص» تلقی شدم‪ ،‬البته آدم خاص‬
‫بودن‪ ،‬انتخاب من نبود‪ .‬من معمولی بودم‪ ،‬یک آدم معمولی که فکر میکند و آن شعر‪ ،‬اولین شعری بود که از من‬
‫منتشاار میشااد‪ .‬رساایدم به کتاب «تنها آدمهای آهنی در باران زنگ میزنند» و همان روزها «محمد حقوقی»‬
‫دربارهی این مجموعه شاعر حري زد و گفت‪« :‬علی عبدالرضاایی شااعر خاصایست‪ ».‬بعد از آن با «پاریس در‬
‫رنو» شااعرِ شااعران نام گرفتم و بعدتر هم شااعری آوانگارد محساوب میشادم‪ .‬همه میگفتند من آدم خاصی‬
‫هستم‪ ،‬ولی من هرگز آدم خاصی نبودم و سعی در خاص بودن هم نداشتم‪ ،‬فقط پدیدهها در نگاه من هیات فرم‬
‫داشاتند‪ ،‬در اصل پدیدهها را با فرمشان کشف میکردم و سعی داشتم اینها را طوری به بیان دربیاورم که به فرم‬
‫طبیعیشااان نزدیک باشااند‪ .‬شاااعری در نگاه من کشااف فرم بود و اگر ش ایوهی بیان تمام میشااد‪ ،‬دیگر چنین‬
‫شااعرهایی برایم جذابیتی نداشاات‪ ،‬به همین دلیل در شااعرهای من هزاران ساابک میبینید؛ چون هر لحظه در‬
‫گوشهای بودم و در شاعری یک تنوعطلب محض هستم‪.‬‬
‫وقتی طی فراخوانی از شااعران و شاگردان قدیمیام خواستم تا در «حزب ایرانارشیست» به ما کمک بکنند‪،‬‬
‫چند نفری با من تماس گرفتند و گفتند کاش دوباره کالج شااعر را راه بیندازیم و فعالیتمان در حیطهی شااعر و‬
‫ادبیات باشاد‪ .‬وقتی دلیل این خواسته را جویا شدم‪ ،‬جواب دادند که کار سیاسی‪ ،‬سر و کله زدن با عوامست‪ ،‬ما‬
‫خاص هساتیم و نمیتوانیم با عوام سار و کار داشاته باشیم‪ .‬گفتم شما که خودتان قبل از کالج عوام بودید و در‬
‫کالج یاد گرفتید که اینگونه حري نزنید‪ ،‬حاال با خواندن چند کتاب خاص شاادهاید؟ آدمها در ایران با خواندن‬
‫چند کتاب خراب میشاوند‪ ،‬همهجای دنیا کتاب میخوانند که بفهمند و به باور انسان برسند و قدمی در جهت‬
‫گسااترش آن فهم و باور بردارند؛ ولی ما ایرانیها کتاب میخوانیم و دورههایی را میگذارنیم که خاص باش ایم!‬
‫ایران پر از انساانهای خاصسات‪ .‬شاخهای تلگرامی‪ ،‬اینستاگرامی و توییتری را ببینید‪ .‬هرکدامشان در حیطهای‬
‫خاص فعالیت میکنند! یکی با زیاد ازدواج کردن‪ ،‬آنیکی با زیاد سااکس کردن! یکی با ادا درآوردن و دیگری با‬
‫عملهای زیبایی مختلف! و در این میان عدهای با باال رفتن تورم زمین میخورند‪ .‬گرساانگی با خاص فاصااله‬
‫دارد‪ ،‬گرسانگی دارای ریتم نیسات‪ ،‬فرم گرسانگی‪ ،‬فرم فریاد است‪ .‬وقتی به آن به ستوهآمدگی میرسی‪ ،‬خاص‬
‫بودن از نرخ میافتد و ضاد مد میشاوی‪ ،‬یا بهتر اسات بگویم در اصل واقعی میشوی و از خاص بودن دوری‬
‫میکنی‪ .‬ما با سایطرهی خاصها مواجهایم‪ ،‬رپر خاص‪ ،‬شاعر خاص‪ ،‬نقاش و فیلمساز خاص‪ ،‬حتی دزد و مالی‬
‫خاص هم داریم! اینکه در ایران اتفاق بنیادین و مهمی نمیافتد‪ ،‬دلیلش خاص بودن اکثریت است!‬
‫دوساتی دارم که گاهی با هم تماس میگیریم‪ ،‬آدم باشاعوریسات‪ ،‬ساالها تئاتر کار کرده و بیش از بیست‬
‫ساال اسات که در حیطهی موسایقی جاز فعالیت میکند‪ ،‬اما در عینحال گمنام اسات و کسی او را نمیشناسد‪.‬‬
‫واقعن آدم خاصایسات و هوش باالیی هم دارد‪ ،‬ولی مثل عوام رفتار میکند و شاغلش مساافرکشایسات‪ .‬در‬
‫کارهای پارتیزانی و عملیاتها شارکت دارد و با اینکه آدم خاصای محساوب میشود‪ ،‬ضد خواص بیخاصیت‬
‫عمل میکند‪ .‬او یکی از بهترین پارتیزانهای ماسات‪ ،‬و اگر هنر و هنرمند در ایران جایگاهی داشات‪ ،‬این بهترین‬
‫پارتیزان ما باید معرويترین هنرمند ایران میشااد‪ .‬ولی او به حقش نرس ایده؛ چون تصاامیم گرفته بود در این‬
‫شاارایط خاص نباشااد‪ .‬او میگفت وقتی درحیطهی تئاتر کار میکرد‪ ،‬دختران و پساارانی برای یادگیری بازیگری‬
‫میآمدند که عالقهای به این هنر نداشاتند و اسااسان عشاقِ به بازیگری در آنها دیده نمیشاد؛ این دسته فقط‬
‫میخواساتند با بازیگری‪ ،‬به نوعی خاص بودن برسند و اسم واقعی این خاصیت‪ ،‬بیخاصیتیست‪ .‬وقتی اینکاره‬
‫نیساتی‪ ،‬یعنی نیساتی و این امریسات واقعبینانه‪ .‬در ایران اغلب کسانی که پا به دانشگاه میگذارند خودشان را‬
‫خاص میبینند‪ .‬غافل از اینکه در این کشاور همه به دانشاگاه میروند و بیشتر افراد در دانشاگاههایی فکستنی‬
‫لیساانس و فوق لیساانس گرفتهاند‪ .‬این عده وقتی دانشجو میشوند با خودشان میگویند‪« :‬ما خاص هستیم و با‬
‫عوام فرق داریم‪ ،‬گرسنگی درد ما نیست! پس چرا باید انقالب کنیم و به خیابان برویم؟ ما براندازی این رژیم را‬
‫میخواهیم ولی باید خاص بمانیم! چرا که در تلگرام و توییتر و اینسااتاگرام شاااخ هسااتیم!» ایران دچار اپیدمی‬
‫سارطان خاص شاده اسات؛ سارطان آدمهای بیخاصایت! چرا همه در ایران خاص هستند؟ طبقهی خاکستری‬
‫بیتفاوت را در نظر بگیرید‪ ،‬اگر چند کلمه با هر کدامشاان صاحبت کنید‪ ،‬متوجه میشوید که آنها خوب بلدند‬
‫بحث سایاسای بکنند اما بحثهای مطرح شاده توسط این عده‪ ،‬با نقششان در جامعه‪ ،‬مطلقن اینهمانی ندارد‪.‬‬
‫مثلن بعىاای از بازیگران فقط خوشچهرهاند و قطعن ربطی به هنر و هنرمند ندارند‪ ،‬ولی معروي شاادهاند و‬
‫هرازگاهی هم چند جملهی بسیجیوار و سانتیمانتال نطق میکنند تا محبوبیتشان بیشتر شود‪ .‬در غرب اگر بر‬
‫سر خواستهی جمعی‪ ،‬تظاهرات اعتراضی شکل بگیرد‪ ،‬اغلب هنرمندان مشهور در صف اول تظاهرات میایستند‪.‬‬
‫سااوال اینجاساات که اگر مثلن در چهارراه ولیعصاار تظاهراتی برگزار شااود‪ ،‬بازیگران ایرانی کنار مردمی که‬
‫حلقهی اول تظاهرات را تشکیل میدهند‪ ،‬قرار خواهند گرفت و بین مردم شعار خواهند داد؟ آیا از مردم طوری‬
‫حمایت خواهند کرد که اگر یک بسایجی این چهرههای مشاهور را ببیند‪ ،‬به خاطر آنها هم شاده دست از آزار‬
‫مردم بردارد؟ آیا نوبازیگرانی که بهتازگی مشاهور شدهاند و در صفحات مجازیشان مدام به حکومت میتازند‪،‬‬
‫در تظاهرات مردمی حىاور خواهند داشات؟ جواب خیر است‪ ،‬چون آنها آدم خاصی هستند! آدمهای خاص‪،‬‬
‫وقتی کسای در میدان نیست و خطری تهدیدشان نمیکند‪ ،‬صدای بلندی دارند‪ .‬آنارشیستند‪ ،‬خواننده‪ ،‬نویسنده‬
‫و بازیگر معترضند‪ ،‬ولی زمانی که همه در میدان باشند‪ ،‬جای این آدمهای خاص پشت در خواهد بود و اساسن‬
‫اینجاسات که خاص بودنشاان را به خاطر میآورند و خودشاان را از عوام دور میکنند‪ .‬این دسته از ایرانیها‬
‫معمولن خودشااان را طرفدار عام و عامی میدانند! اما دقیقن در چنین موقعیتهای خطرناکی بدل به آدمهای‬
‫خاص میشوند‪.‬‬
‫آدمهای خاص در ایران افرادی بیساواد‪ ،‬احمق و اپورتونیساتند که با تقی به توقی و در یک چشم بههم‬
‫زدن معروي شدهاند و این موضوع در تمام سطوح رواج پیدا کردهست‪ .‬چند سال پیش «مهران مدیری» سریالی‬
‫به نام «شبهای برره» ساخت که «پیمان قاسمخانی» و چند نفر دیگر‪ ،‬نویسندگان این سریال بودند‪ .‬در شبهای‬
‫برره ما با یک وضاعیت روبهرو هساتیم‪ ،‬روساتایی عقبافتاده میخواهد بدل به بخش بشود‪ ،‬و مردم این روستا‬
‫دقیقن مثل ایرانیها‪ ،‬تمام تاریخ جهان را به اسم خودشان سند میزنند‪ .‬مثلن ایرانیها فکر میکنند «قلیان» متعلق‬
‫به آنهاسات و ریشاهی ایرانی دارد و میگویند ما قبلن قلیان میکشیدیم‪ ،‬ولی نمیدانند خود کلمهی قلیان غلط‬
‫اسات و عربها به آن «شیشه» میگویند و در اصل ایرانیها آن را از اعراب گرفتهاند و تقریبن در همهجای دنیا‬
‫قلیان را به اسم «شیشه» میشناسند‪ ،‬این در حالیست که ایرانیها اصطالح شیشه را برای نوعی مواد مخدر بهکار‬
‫میبرند‪ .‬حتی کبابی که هر ایرانی فکر میکند برای ایرانسات‪ ،‬ریشهی عربی دارد‪ .‬در سریال شبهای برره تمام‬
‫کشافیات جهان بررهایسات (مثلن شاطرنجو‪ .‬در برره همه فکر میکنند خاصند و روساتایشاان هم روستای‬
‫خاصاایساات! این روسااتا در واقع دهات پیشاارفتهای به نام ایران اساات‪ .‬در ایران همه مثل بررهایها خاص و‬
‫باکالس هسااتند! وقتی باکالس ای‪ ،‬پا به خیابان نمیگذاری تا مشااتی بلند کنی و فریاد بزنی‪« :‬مرگ بر خامنهای»‪،‬‬
‫باکالس شااعارنویساای نمیکند و دساات به عملیات هم نمیزند! باکالس یعنی مفتخور‪ ،‬یعنی خوانندهها و‬
‫مطربهای ساطح پایین‪ ،‬شااعران و نویساندگان کیچ و هنرپیشهها و کارگردانهای بیخاصیت‪ ،‬که اساسن هیچ‬
‫تاثیری ندارند و منفعلند‪ .‬اگر منوتو تیوی را تماشاا کنید‪ ،‬مشاتی آدم ساطحی میبینید که دور هم میرقصند‪،‬‬
‫ولی همه باکالسند! مثلن یکی از مجریهای این شبکه تیپی بسیجیوار دارد و با جمالتی کثیف و سکسیستی با‬
‫ایرانیهای مقیم خارج برنامه اجرا میکند‪ .‬فکرش را بکنید چنین آدم بیپرنسایبی مجری برنامهای خاص و مثلن‬
‫باکالس اساات! همهچیز را پشاات پرده میتراشااند و در نهایت کمرباریکها و آنهایی را که عملهای زیبایی‬
‫مختلفی انجام دادهاند‪ ،‬جلوی دوربین میفرستند‪ .‬در ایران هرکسی که عامیترست‪ ،‬معرويتر هم هست‪ .‬نمونهی‬
‫بارز انسااان خاص ایرانی همین مجریهای برنامههای تلویزیون منوتو تیویاند‪ .‬این تلویزیون یک مجری دارد‬
‫که خودش را ترانهسارا میداند و مدام راجع به تبعید و افراد تبعید شاده و از این دسات مساائل مستند و فیلم‬
‫میساازد و آثاری بسایار سطح پایین ارائه میدهد‪ .‬این عده خاصهای بزکدوزکی هستند‪ ،‬در واقع ماجرا همان‬
‫ماجرای ساریال برره است‪ ،‬در ایران اتفاقی نمیافتد چون همه فکر میکنند آدم خاصی هستند و خاص به عوام‬
‫نمیپیوندد و تظاهرات نیز‪ ،‬صااحنهای برای هنرنمایی عوامساات‪ ،‬خاص تظاهرات نمیکند و فقط چند خط‬
‫ساوساولی‪ ،‬آن هم در حد یک «من مخالفم» مینویسد و عوام هم در این لحظه برایش کف میزنند‪ .‬تلویزیونی‬
‫مثل منوتو فقط اشاعهی مخصوص بودن میکند و شما با چند بزکیِ عملکرده طري هستید که مدام میگویند‪:‬‬
‫«ببین من چطور رژیم میگیرم»‪« ،‬ببین من چطور میرقصاام»‪« ،‬ببین چندبار بدنم را عمل کردهام!» پیش نیامده‬
‫یکی از این عملکردههای سااکساای از شااعور حري بزند و یا چند کتاب شااعوری معرفی کند‪ .‬مثلن گاهی‬
‫میزگردهای فمنیساتی برگزار میکنند که وقتی این میزگردها را با نمونهی غربی آن مقایسه میکنی‪ ،‬از این حجم‬
‫بزک و سااطحی بودن‪ ،‬باال میآوری‪ .‬عدهی دیگری هم خودکش ای کردهاند تا اساام چند کارگردان و موزیس این‬
‫خارجی را حفظ کنند و خاص بودنشاان را به نمایش بگذارند‪ .‬مثلن برای مدتی «دیوید لینچ» مطرح شده بود و‬
‫بیشتر مردم فیلمهای دیوید لینچ را میدیدند؛ چون دیدن فیلمهای او نشاانهی باکالسای بود! بعىای از شغلها‬
‫هم در ایران وسایلهی پز دادن و جداساازی هساتند‪ .‬طبیعیسات که هر شخصی در رشته و زمینهی کاری خود‬
‫حرفهای باشد‪ ،‬اگر هر کسی به حرفهاش پز بدهد‪ ،‬سنگ روی سنگ بند نخواهد شد‪.‬‬
‫انقالب‪ ،‬اکتی ورای خواص و عوام اساات و تنها‪ ،‬شااعوریترینها انقالبیترین هسااتند و در میدان حاضاار‬
‫میشااوند‪ .‬مثلن در میان پارتیزانهای ما‪ ،‬شااعوریترینها دساات به اجرای عملیات میزنند‪ .‬اکثر پارتیزانهای ما‬
‫افرادی تحص ایلکردهاند‪ ،‬فلساافه خواندهاند و درک تئوریک دارند‪ ،‬اما چرا در حالیکه واقعن خاص هسااتند از‬
‫منطق ایرانی پیروی نمیکنند و خاص باقی نمیمانند؟ چرا نمیگویند ما خاص هستیم و نباید کاری بکنیم؟ چرا‬
‫شاخ تلگرامی و اینستاگرامی نمیشوند و مدام از اتحاد و همدلی حري میزنند؟ این شعور از کجا آمده؟‬
‫جامعهی بیفرهنگ‪ ،‬کثیف و مریض نشانههایی دارد و اگر سمیولوژیست باشید‪ ،‬این نشانهها را پیدا خواهید‬
‫کرد‪ .‬من به روشنفکرهای کشور ترکیه عالقه دارم‪ ،‬آنها اهل ادا و اطوار نیستند‪ ،‬در هر فستیوالی هم که شرکت‬
‫کردهام‪ ،‬تاپترینها از لحاظ شااعوری‪ ،‬همین روشاانفکرها و نویسااندههای ترکیه بودهاند‪ .‬هر وقت در ترکیه‬
‫تظاهراتی علیه اردوغان شااکل میگیرد‪ ،‬عالوه بر روشاانفکرها‪ ،‬بازیگران درجه یک ترک نیز در صااف اول‬
‫تظاهرات میایستند‪ .‬مثل این است که شما در میدان انقالب تظاهرات بکنید و «پرویز پرستویی» هم در تظاهرات‬
‫حىااور داشااته باشااد! پرسااتویی اگر خودش را بازیگر طراز اول س اینمای ایران میداند‪ ،‬چرا جای نوشااتن در‬
‫اینستاگرام‪ ،‬بین مردم و در تظاهرات دیده نمیشود؟ تا بهحال اتفاق افتاده پرستویی یا بازیگران دیگری را که در‬
‫تلگرام و اینسااتاگرام مدام اظهار فىاال میکنند‪ ،‬در تظاهرات ببینید؟ آنها همه مخالف حکومتند ولی چرا این‬
‫مخالفت را در عمل نمیبینیم؟ پاسااخ واضااح اساات‪ ،‬چون این عده خاص و باکالسند و جزو عوام نیسااتند و‬
‫معتقدند که انقالب و تظاهرات مختد عوام اساات! آیا «رضااا کیانیان» که افتخارش اینساات‪ ،‬قبل از ورود به‬
‫سینما طلبه بوده و حاال خودش را مخالف نظام نشان میدهد‪ ،‬تا بهحال در تظاهراتی شرکت کرده است؟‬
‫چرا در اکثر کشورها سلبریتیها و سینماگران در صورت مخالفت با سیستم حاکم‪ ،‬همگام با مردم تظاهرات‬
‫میکنند‪ ،‬ولی ساالبریتیهای ایرانی را هرگز در تظاهرات نمیبینیم؟ البد چون باید با خاص و باکالس بودن به‬
‫مردم پز بدهند! چرا که این جماعت کاری جز این بلد نیسااتند‪ .‬در ایران خیلی از چیزها در حد شااعار و حري‬
‫اسات‪ ،‬وقتی جامعه و فرهنگی خودش را در شاوآي خالصه میکند‪ ،‬مردم مدام تنها گذاشته میشوند‪ .‬اصلن به‬
‫همین علت مردم مالزدهاند؛ الاقل مال در مسااجد کنار مردم اساات و آنها را به هیئت و عاشااورابازی دعوت‬
‫میکند‪ .‬آنها اول در هیئت‪ ،‬چرندیات مال را میشاانوند و بعد به دختربازی در عاشااورا مشااغول میشااوند‪.‬‬
‫روشانفکرنمای ایرانی ضاد جمعیت اسات؛ چون در جمع معنای خودش را از دست میدهد‪ ،‬او در تنهایی هم‬
‫هیچ نیساات و در اصاال به جمع نیاز دارد‪ ،‬ولی جمعی که از دور تماشااایش کند و خودش هرگز در میان جمع‬
‫نباشاد؛ چون معتقد اسات اگر خیلی به جمع نزدیک شاود و بهراحتی در دسترس باشد‪ ،‬عظمت و خاص بودن‬
‫خودش را از دست میدهد‪.‬‬
‫دوساتی دارم که پزشاک فوقتخصاد در ایران است؛ گاهی با من تماس میگیرد و در این تماسها تاکید‬
‫میکند که خطرناک شدهام! یک بار از او پرسیدم‪« :‬تو در ایران چهکار میکنی؟ آیا درگیر مسائل سیاسی هستی؟»‬
‫جواب داد‪« :‬من در ایران روزی هشات الی نه تا عمل دارم‪ ،‬و اصلن حوصلهی بحث سیاسی را ندارم‪ ».‬دوست‬
‫من زمانی عالقه به فلسافه داشات و مدام فلسافه میخواند‪ ،‬ولی حاال در جواب من میگوید که فوق تخصد‬
‫دارد و به مردم خدمت میکند! فکر میکند انجام دادن یک عمل جراحی که چند میلیون پول بابتش میگیرد‪،‬‬
‫خدمت محسوب میشود!‬
‫خالصاه اینکه در کشور ما‪ ،‬هر شاعر و نویسنده و هنرپیشه و مهندسی فکر میکند خاص و باکالس است‪.‬‬
‫این خواص را با خیابان کاری نیست‪ ،‬انگار همیشه باید طبقهی بهستوهآمده و خسته در خیابان بجنگد و سودش‬
‫را همین خواص ببرند و موقع تقسایم غنائم ساار و کلهشااان پیدا شااود و البد چون معتقدند که خاص هسااتند‪،‬‬
‫سااهمشااان هم باید بیشتر باشااد و وزیر‪ ،‬نمایندهی مجلس و رئیسجمهور بشااوند! چرا آنهایی که هیچ کاری‬
‫نکردهاند‪ ،‬همهچیز را در دساات دارند و مشااغول تقس ایم غنائمند؟ چرا فالنی از همین حاال میگوید برای من‬
‫اهمیتی ندارد شااه باشم یا رئیسجمهور؛ در حالیکه هیچ کاری نمیکند و اساسن اکتی ندارد؟ این توهم خاص‬
‫بودن در ایرانیها آنقدر باالسات که مثل بررهایها مدام سارشان کاله میرود! کاراکتر کیانوش (با بازی سیامک‬
‫انصااریو در بین اهالی روستای برره نفهم به نظر میرسید‪ ،‬در واقع کیانوش تمثیلی از افراد متفکر در کشورمان‬
‫بود‪ ،‬زیرا در ایران هر چقدر فرهنگیتر و شااعوریتر باش ای‪ ،‬احمقتر جلوه میکنی! ش ایرفرهاد (با بازی مهران‬
‫مدیریو هم خانزادهایست که با تمام بالهتش‪ ،‬نقشها و وظایف مهمی در این روستا دارد‪ .‬شما اگر ایران را‬
‫از دید یک خارجی نگاه کنید‪ ،‬متوجه خواهید شااد معرويترین آدمها در آنجا چقدر خندهدارند‪ .‬روحانی را‬
‫خوب نگاه کنید‪ ،‬او مالی خاصایساات! کاله مردم را برمیدارد و بر ضاادشااان عمل میکند‪ .‬کشااور در دورهی‬
‫ریاساتجمهوری او‪ ،‬فجیعترین وضاعیت دالر را تجربه کرده‪ ،‬خامنهای خیلی وقت پیش میخواست خزر را به‬
‫روساایه بدهد ولی خاتمی زیر بار نمیرفت و حتی احمدینژاد مشاانگ هم چنین چیزی را قبول نکرد‪ .‬اما‬
‫روحانی‪ ،‬همان مالی حاذق و باکالس که کفش هفتهزار یورویی میپوشااد‪ ،‬به دسااتور خامنهای برای امىااای‬
‫توافقنامه به روسایه میرود‪ .‬همان روحانیای که کثیفترین و دزدترین کابینهی نولیبرالیستی مذهبی را در ایران‬
‫تشاکیل داده اسات‪ .‬میبینید؟ این وضعیت آدمهای خاص ایرانیست‪ ،‬مالی خاص هم کثیفترین مالست‪ .‬باید‬
‫شااشاید به خاص‪ ،‬به خاصیت‪ ،‬به خاصیتمندهای بیخاصیت‪ ،‬به خاص سنتی و به خود سنت‪ .‬این چه خاص‬
‫بودنیست که به سمت بیخاصیتی میرود؟‬
‫موضوع فقط ایران نیست‪ ،‬فرهنگ حاکم در آنجا این کار را میکند! همان فرهنگی که میگوید با اعتقادات‬
‫مردم کاری نداشاته باشید‪ .‬اساس در همان فرهنگست‪ ،‬چنین فرهنگی باید عوض شود‪ .‬چه فرقی میکند؟ مگر‬
‫مجریهای منوتو از ایران به این تلویزیون پسات نمیشاوند؟ آزادی کامل هم در اختیارشان گذاشته میشود و‬
‫میروناد عمالهاای زیبایی انجام میدهند تا مخاطب بیشتری را جذب کنند‪ ،‬آدمهایی بزکی که حتی نوع‬
‫رقصیدنشان هم حالتان را بههم میزند‪ .‬میدانید رقد چیست؟ رقد بازی خطو اندام است و هر اندامی به‬
‫تناساب شخصیتش‪ ،‬رقد خاص خودش را دارد‪ .‬ایرانیها معمولن شبیه بههم میرقصند و رقدشان شخصیت‬
‫ندارد و حتی در رقد هم تیپسازی میکنند‪« .‬محمد خردادیان» با توجه به منش آنیمایی خودش رقد ایرانی‬
‫را طراحی کرده و حاال اکثر مردم شاابیه خردادیان میرقصااند! این عده خطو بدن و درهم تنیدگی خطها را از‬
‫یاد بردهاند و رقدشااان دیگر کاراکتر ندارد‪ ،‬چرا که بر اساااس تیپ عمل میکنند‪ .‬در واقع ایرانیهایی را که‬
‫میرقصاند‪ ،‬میتوان از لحاظ تیپسازی طبقهبندی کرد و از نوع رقدشان فهمید که چگونه شخصیتی دارند‪ ،‬نه‬
‫از روی رقصای که محصول شخصیتشان است‪ .‬رقد وقتی زیباست که شما چند تکنیک یاد بگیرید و بعد بر‬
‫اساااس شااخصایت خاص خودتان برقصاید‪ .‬وقتی نوزده ساااله بودم‪ ،‬رقصایدن را دوساات داشااتم و خوب هم‬
‫میرقصایدم‪ ،‬اما به من میگفتند شبیه زنها میرقصی‪ ،‬مرد نباید برقصد‪ ،‬چرا که رقد مخصوص زنهاست! هر‬
‫وقت میرقصاایدم همه چپ نگاهم میکردند و چون شاابیه بقیه نمیرقصاایدم‪ ،‬اغلب فکر میکردند رقدم‬
‫خارجیسات‪ ،‬اما رقد من متعلق به تن خودم بود‪ .‬من شاخصایتم‪ ،‬خطو بدنم و شعورم را میرقصیدم‪ ،‬برای‬
‫همین رقصاام با بقیه فرق داشاات‪ .‬عدهای به کالس رقد میروند تا آموزش ببینند‪ ،‬درساات اساات که باید یک‬
‫سری تکنیکهای رقصیدن را یاد گرفت و فرم رقد را شناخت اما قرار نیست همه یکجور برقصند‪ .‬کسانی که‬
‫به کالس رقد میروند‪ ،‬از رقد شاخصایتزدایی میکنند و به سامت تیپسازی میروند‪ .‬در واقع ما با تیپ‬
‫روبهرو شدهایم‪ .‬در منوتو تیوی‪ ،‬تیپها و آدمهای سطحی در حال رقصیدن هستند‪.‬‬
‫به من میگویند در کالج شاعر و داستان آدمهای خاصی شاگردانت بودند‪ ،‬اما حاال با عوام کار میکنی‪ .‬در‬
‫حالیکه اصالن اینطور نیسات‪ ،‬همین االن کساانی که با من همکاری میکنند از شاعوریترینها هستند‪ .‬گاهی‬
‫همین بچهها روی بحثهای من مطالب مهمی را مطرح میکنند؛ چون بحثهایم با زندگی آنها سااروکار دارد‪.‬‬
‫جوانانی که اغلبشااان حاشایهنشااین‪ ،‬بیپول و به زخم رسایدهاند و همینها حیطهی سااوبژکتیو و ابژکتیوشااان‬
‫اینهمان میشاود‪ ،‬و با شنیدن بحثها دست به عملیات میزنند‪ ،‬در واقع اینجاست که عمل و تئوری همزمان‬
‫اکت میکنند‪.‬‬
‫ما یاد میگیریم که زندگی کنیم! ما زندگی میکنیم که یاد بگیریم‪ ،‬ما در خطرناک زندگی میکنیم چون‬
‫زندگی خطرناک است‪ ،‬اصلن نفس زندگی در خطر است‪ .‬کسی که در زندگی دنبال امنیت میگردد‪ ،‬اتالي وقت‬
‫میکند‪ .‬فقط یک کارمند زندگی امنی دارد‪ ،‬او صابح ساعت شش بیدار میشود‪ ،‬و بعد از نماز و صبحانه میرود‬
‫سار کار‪ .‬ظهر هم در سالف سارویس اداره غذایش را میخورد و پنج بعد از ظهر به خانه برمیگردد‪ ،‬همسرش‬
‫شامی درست میکند‪ ،‬و اگر حالش را داشته باشند هر دو هفته یکبار آنهم شب جمعه (چون اسالم گفته شب‬
‫جمعه ثواب داردو‪ ،‬سکس میکنند‪ .‬این کارمند با خودش میگوید‪« :‬جمعه بشه‪ ،‬سرم خلوت میشه» اما پنجشنبه‬
‫و جمعه دسات و پایش دراز میشاود و نمیتواند در خانه دوام بیاورد‪ ،‬او سرسام میگیرد‪ ،‬به کافه میرود چون‬
‫تنها ماندن در خانه برایش غیرممکن اسااات‪ .‬تنهایی او را با خود تنها میکند‪ ،‬در تنهایی دیگر کارمند اداره‪،‬‬
‫مهندس کارخانه و آقای دکتر نیساات و لقبش معنایی ندارد‪ .‬در تنهایی فقط خودتی و خودت و هیچچیز نداری‪.‬‬
‫تو یک آدم روتین‪ ،‬بیخطر و امن هسااتی‪ ،‬در نتیجه وقتی در خانهای‪ ،‬تنهایی را تاب نمیآوری‪ ،‬حال کتاب‬
‫خواندن را هم نداری و از تنهاییات میترسای‪ .‬تو باید در جمع باشی و تو را صدا بزنند تا فکر کنی چون آقای‬
‫دکتر و آقای مهندسی‪ ،‬پس خاص هستی‪ ،‬اما در واقع تو هیچچیز نیستی‪ ،‬برای همین به کافه میروی تا جمع تو‬
‫را ببیند و بگوید فالنی با دوسااتش آمده! لب دریا میروی که با جمع باش ای اما آنجا هم حتی نمیتوانی لخت‬
‫شاوی‪ ،‬اگر مرد باشای باید بین مردها بروی و زن هم اگر باشی باید مشتی فاطیکماندو از پشت پرده تو را دید‬
‫بزنند‪ .‬شااما آدمهای خاص هیچ اختیاری ندارید اما مدام شااوی خاص بودنتان را اجرا میکنید‪ ،‬خاصهای‬
‫بیخاصیت! شما حتی از تنهاییتان استفاده نمیکنید و اغلب‪ ،‬خودتان را در طول هفته تلف میکنید تا تعطیالت‬
‫آخر هفته برساد‪ ،‬ولی بلد نیستید استراحت بکنید؛ چون از تنهایی لذت نمیبرید! حوصله ندارید و حتی سکس‬
‫هم برایتان لذتی ندارد‪ .‬در ساکس جلق میزنید‪ ،‬و در عرض ده دقیقه ارضاا میشوید‪ .‬شب میخوابید‪ ،‬و روز‬
‫دوباره همان مالل و خستگی باز به سراغتان میآید!‬
‫شاما در خلوت خودتان هیچچیز نیساتید چون خاص هساتید‪ ،‬خاص یعنی کسای که به جمعیت نیاز دارد‪.‬‬
‫شما در خطرناک زندگی نمیکنید‪ ،‬شما در یک امنیت کثیف اسالمی هستید و امنیت هیچ ربطی به آزادی ندارد‪،‬‬
‫امنیت در زندان است‪ .‬بروید زندان‪ ،‬غذایتان به موقع میرسد‪ ،‬میتوانید مفت بخورید و نیازی نیست حتمن کار‬
‫کنید‪ ،‬فقط نباید زیاد با التهای زندان وارد بحث و جدل شوید‪.‬‬
‫شما آدمهای خاص دنبال زندانید‪ ،‬و اساسن آزادی را نمیفهمید‪ .‬چرا کمرباریکها و شاخهای اینستاگرامی‬
‫باید فرق داشاته باشند و خاص تلقی شوند؟ احمقانه نیست؟ چنین خاص بودنی برای همه قابل دسترس است‪،‬‬
‫هرکسی بیشتر لخت شود و پیج سکسی بزند‪ ،‬سریعتر شاخ میشود و طرفدار پیدا میکند! خاص بودن در ایران‬
‫ربطی به شعور‪ ،‬دانش و استعداد ندارد‪ ،‬تو باید تیپ باشی‪ ،‬یک تیپ بدون مغز! خاص در ایران و خارج از ایران‬
‫یعنی مشاتی آدم اهل معامله و بیسواد! همانهایی که سطح کارشان ویکیپدیاییست‪ .‬متوسطها و میانمایههایی‬
‫که کار سایاسای برایشاان مساوی با شوآي است‪ .‬افرادی که فقط حرفش را میزنند‪ ،‬ولی وقت عمل صحنه را‬
‫ترک میکنند‪ .‬اگر جنگ شود‪ ،‬هیچ خبری از خواص نمیشود؛ چون جنگ برای عوام است و عوام باید بجنگند‪.‬‬
‫همان بهزخم رسیدهها و بهستوه آمدهها‪ .‬معمولن بهستوه آمدهها فرصت فکر کردن ندارند‪ ،‬یک در و پنجره ساز‪،‬‬
‫یا یک معلم که با پیکانش تا شاب مساافرکشی میکند در نهایت فرصتِ پنج ساعت خواب را دارد؛ و فردا باید‬
‫دوباره به دانشآموزانش درس بدهد‪ ،‬معلمی خیلی مهم اساات و آیندهی بچهها دساات آن معلم اساات‪ ،‬ولی او‬
‫خستگی و عصبانیتش را برای دانشآموزان میبرد و جامعه به این شکل دفرمه و خراب میشود‪.‬‬
‫میگویند عبدالرضااایی مودب نیساات! نمیدانند که من ناگزیرم فرق داشااته باشاام‪ ،‬من نساابتی با خواص‬
‫بیخاصایت‪ ،‬خواص اپورتونیساات‪ ،‬خواص کمونیساات‪ ،‬خواص سااوسایالیساات و خواص برده ندارم‪ ،‬روساایه‬
‫خسارتهای زیادی به کشورمان زده‪ ،‬اما ندیدم هیچکدام از این وبسایتهای سوسیالیستی و کمونیستی راجع به‬
‫ماجرای خزر چیزی بنویساند و حتی خبرش را هم منتشر نکردند‪ ،‬ولی اگر خبری از فرانسه و آمریکا برسد‪ ،‬آن‬
‫خبر مدام در بوق و کرنا میشااود! چرا باید تمام ثروت کشااورمان را به روساایه بدهیم؟ من رفیق کمونیساات‬
‫انگلیساای و فرانسااوی دارم‪ ،‬آنها مطلقن توجهی به روساایه ندارند‪ .‬این در حالیساات که کمونیسااتها و‬
‫ساوسایالیساتهای ایرانی مدام به روسایه باج میدهند! چرا این عده مزدوری کردن برای روسایه را شر اول‬
‫کمونیست بودن میدانند؟ این را چه کسی به آنها یاد داده است؟ طري نوکمونیست است و خوب فکر میکند‪،‬‬
‫اما به فرانسااه میرود و با چند تن از کمونیسااتهای قدیمی که حاال پیر شاادهاند مالقات میکند و تحت تاثیر‬
‫حريهایشان قرار میگیرد و نوچهی روسیه میشود‪ ،‬این موضوع واقعن چندشآور است‪.‬‬
‫به من میگویند پرویز پرساتویی آدم خوبیست‪ ،‬کاری با او نداشته باش‪ .‬این چه آدم خوبیست که از یک‬
‫سافاک و دژخیم دفاع میکند؟ او خود را مرید ابراهیم حاتمیکیا میداند! پرویز پرستویی ابژه و سوبژهی توامان‬
‫نظام اساات و در این شااکی نیساات‪ ،‬چرا از او دفاع میکنید؟ اینکه گاهی برای محبوبیت بیشتر مردم را فریب‬
‫میدهند‪ ،‬برای روز مباداسات‪ .‬باید دید در روز مبادا چه گاردی میگیرند‪ ،‬همان روزی که هیئت و ساختار نظام‬
‫به خطر میافتد‪ .‬حاال هم نظام به خطر افتاده و اینها هیچ گاردی به جز گاردهایی که برایشااان تعیین شااده‪،‬‬
‫نمیگیرند‪ .‬باید جدیتر به قى ایه نگاه کرد‪ ،‬االن وقت اتحاد اساات‪ ،‬باید خاص و عام را کنار بگذاریم و به نفع‬
‫کشور و آیندهی مردم متحد شویم تا اتفاقات بهتری در ایران بیفتد‪ .‬مالها آمادگی معامله با آمریکا را دارند‪ .‬وقتی‬
‫گنجی مثل دریای خزر را مفت به روسیه میدهند‪ ،‬پس میتوانند با آمریکا هم وارد معامله شوند‪ .‬سرمایهی مالها‬
‫انفعال و بیتفاوتی شاماست و اگر انفعال شما از بین برود‪ ،‬مالها همهچیز را از دست میدهند! گرسنهگی و فقر‬
‫شاما برای مالها مهم نیسات‪ ،‬آنها همیشه میگویند امام زمان در اوج فقر مردم ظهور میکند‪ .‬به این دلیل روی‬
‫در و دیوار نوشتهاند که «یکی از عالئم ظهور امام زمان‪ ،‬همهگیر شدن فقر و گرسنگی مردم است‪ ».‬ببینید چگونه‬
‫در قرن بیستویکم طعمهی بالهت شدهایم‪.‬‬
‫یک بار شخصی به من گفت‪« :‬من عاشق شما هستم‪ ،‬اما خواهش میکنم به امام حسین توهین و بیاحترامی‬
‫نکنید!» کدام امام حساین؟ چشامهایتان را باز کنید‪ ،‬مگر میشاود آدم در قرن بیستویکم بیسواد باقی بماند؟‬
‫این آدم یکی از خواص مذهبیسات و خودش را بهشادت خاص میداند‪ ،‬ساالها برای حسین قمه زده و فکر‬
‫میکند حسین حاجتش را داده‪ ،‬فکرش را بکنید او زیر دست بنا کار میکند و به همراه همسر و سه فرزندش در‬
‫یک اتاق کوچک زندگی میکنند و از پس مخارج خانوادهاش برنمیآید‪ ،‬اما معتقد اسااات حساااین حاجتش را‬
‫برآورده کرده‪ ،‬چرا؟ چون از گرسنگی نمردهاند! این نمونهای از عادت و اعتیاد به «وحشتناک» است‪ .‬مالها مردم‬
‫را احمق و ابله بار میآورند‪ .‬یک مال قدرت نابود کردن یک شهر را دارد‪ ،‬او میتواند به مردم بگوید امام حسین‬
‫خواساته همه را بکشاید و با چنین حريهایی قاتل بساازد؛ اسااسان مال روی فکر طبقهی بیسواد کار میکند‪،‬‬
‫طبقهای که فرصاات فکر کردن ندارد و اصاالن نمیداند فکر کردن یعنی چه‪ .‬معمولن روشاانفکران از این طبقه‬
‫میترساند و میگویند اینها به زخم رسایدهاند و بهتر اسات کاری به اعتقاداتشاان نداشاته باشیم‪ .‬اما این کار‬
‫اشتباه بزرگیست زیرا ما ناگزیر از نجات آنهاییم‪ ،‬بهتر است آن پدر بفهمد که هر کدام از بچههایش باید اتاقی‬
‫جداگانه داشاته باشاند و این حق طبیعی آنهاسات‪ ،‬چنین پدری با بیسوادی به سه فرزندش ظلم میکند و آن‬
‫کودکان در اتاقی خمیده بزرگ میشاوند و چون از نظر فرهنگی رشد نمیکنند‪ ،‬در نهایت تن به زندگیِ محدود‬
‫میدهند‪ .‬در واقع آنها قبول میکنند که از اصااول انسااانی برخوردار نباشااند و وحش ای بودن را میپذیرند‪ ،‬این‬
‫معىال کمی نیسات‪ .‬باعث و بانی تمام این کثافتکاریها مالسات‪ .‬من با امام حساین کاری ندارم‪ ،‬مشکل من‬
‫مالها و لکچرشاان است‪ .‬مالها دلیل بدبختی این پدر هستند و پدر نیز به سه کودک بیگناه که باید فردای ایران‬
‫را بسازند‪ ،‬ظلم میکند‪.‬‬
‫عدهای در کالج تا به درکی از مولفهها میرسایدند‪ ،‬بالفاصله کالج را ترک میکردند و کارگاه شعر میزدند!‬
‫(با اینکه اصالن در آن حد نبودندو‪ .‬اغلب ایرانیها تالش میکنند استاد شوند و اوج لذتشان اینست که مردم‬
‫آنها را اساتاد صادا بزنند‪ .‬وقتی هم استاد میشوند دیگر کتاب نمیخوانند‪ ،‬چون لقبشان را گرفتهاند! در حال‬
‫حاضر ایران پر از استاد شده است! در کشور ما استاد هم به ابتذال کشیده شده و اغلب آدمهای سوءاستفادهگر و‬
‫نوچهپرور را استاد صدا میزنند‪ .‬مثلن شاعری به کشور دیگر رفته و کل خرج خانهاش را مریدانش میدهند‪ .‬او‬
‫چند جمله میگوید و اطرافیانش (معمولن چپ هسااتندو فکر میکنند با آدم چیزفهمی طريند که فلساافهی‬
‫سایاسای را خوب میفهمد! این شااعر‪ ،‬شاعرهای ساطح پایینی مینویسد و حري تازهای در مقاالتش نمیزند‪.‬‬
‫ساانتزده و بدبخت اساات و تنها مثل خیلی از آدمها دانشااگاه رفته و چند واحد پاس کرده‪ ،‬بعد مدرک دکترا‬
‫گرفته و بدل به استاد شده‪ ،‬اما همه میدانیم که فهم و درک با دکترا گرفتن بهدست نمیآید‪ .‬دکتر و استاد شدن‪،‬‬
‫مالک خاص بودن نیساات‪ .‬این روال غلط اساات‪ ،‬خاص اکت دارد‪ ،‬اصاالن خاصایت در عمل خودش را نشااان‬
‫میدهد‪ .‬خواص بیعمل چه فایدهای دارند؟ وقتی من میگویم تز ایرانارشیسم در خیابان و میدان نوشته میشود‪،‬‬
‫کساای که هیچ اکت و عملی ندارد نباید ادعا کند که بحث من را فهمیده‪ ،‬زیرا درک بحثهای من مشاارو به‬
‫اکت داشااتن اساات‪ .‬برای ایرانارشایساات شاادن گوش دادن به چند سااخنرانی از من کافی نیساات‪ ،‬باید با اکت‬
‫ایرانارشایسات شوید و در خیابان ایرانارشیسم را خلق کنید‪ .‬خواص بیخاصیت را نمیتوان ایرانارشیست تلقی‬
‫کرد‪ ،‬در واقع ایرانارش ایسااتهای واقعی پارتیزانها هسااتند‪ ،‬همانهایی که دساات به عملیات میزنند و شااعار‬
‫مینویساند و حلقهی اول تظاهرات را تشاکیل میدهند‪ .‬اکت شاما نشان میدهد که به تفکر رسیدهاید‪ ،‬باید در‬
‫میدان باشاید و خطر کنید و متفکر بودنتان را نشاان دهید؛ چرا که تفکرات حزب ایرانارشیست و ایرانبانی در‬
‫اکت و عمل نمایان میشااوند و در اصاال شاما با عمل‪ ،‬بخشای از این تز را مینویساید‪ .‬محوریت بحث من در‬
‫ایرانارشیسم ایران است‪ ،‬و اگر هزار جایگاه برای این بحث در نظر بگیرم‪ ،‬ایران تا جایگاه نهصد و نود و نهم را‬
‫به خودش اختصااص داده و جایگاه هزارم به آنارشایسام تعلق دارد! ما در قرن بیساتویکم هساتیم‪ ،‬در عصاار‬
‫مارشاال مکلوهان‪ ،‬و از همهی سااختارهای سایاسای به نفع انسان استفاده میکنیم و اساسن ایرانارشیسم ربط‬
‫دوری به آنارشایسام دارد‪ .‬آدمهای مقلد از مدلها پیروی میکنند‪ ،‬ولی ما مدلها را تولید میکنیم‪ .‬ایرانارشایسم‬
‫مدل تولید میکند تا بقیه تقلید کنند‪ ،‬آنها باید از ما یاد بگیرند و دور نیساات روزی که یک انگلیس ای و یا یک‬
‫اروپایی ایرانارشیست شود‪ .‬من مثل چپهای ایرانی نیستم و از زاویهی دیگری قىیه را میبینم‪ ،‬من معمولن در‬
‫هر فساتیوال شاعری و روشنفکری که شرکت میکردم‪ ،‬نفر اول بودم‪ .‬حتی زمانی که مترجم داشتم‪ ،‬باز از همه‬
‫برتر بودم‪ .‬آن نگاه احمقانهی مالیی (منظورم نگاهی از موضااع پایین به باالسااتو را فراموش کنید‪ ،‬آن نگاه از‬
‫وقتی وارد ایران شاد که مالهای ایرانی دوست داشتند عرب باشند‪ ،‬برای همین سید را اول اسمشان آوردند‪ .‬در‬
‫عربسااتان ایرانیان را به غالمی میگرفتند و به آنها تجاوز میکردند و مالی ایرانی میخواساات عرب باشااد تا‬
‫نوکری و غالمی نکند‪ .‬البته همین ساانت مالیی به تودهایها نیز ساارایت کرده‪ ،‬تودهایها دوساات دارند روس ای‬
‫باشااند و به عنوان یک ایرانی به غربیها از پایین به باال نگاه میکنند‪ .‬من حالم از این ضااعف و حقارت بههم‬
‫میخورد‪ ،‬ایرانارشاایسااتها چنین نگاهی ندارند؛ چون اهل اکت و عملیاتند و زحمت میکشااند‪ .‬ما منتظر‬
‫فرصتیم‪ ،‬استعمار عربی‪ ،‬مالها و روسیه ایران را نابود کردهاند و دیر نیست روزی که از اینها انتقام بگیریم‪.‬‬
‫تودهایها از پوتین غول ساختهاند‪ ،‬یک بار در توئیتر علیه پوتین توئیتی نوشتم و او را نیز منشن کردم‪ ،‬یکی‬
‫از همین تودهایها به من گفت علی‪ ،‬توئیتی که علیه پوتین در توئیتر زدی و مساتقیم منشانش کردی‪ ،‬خطرناک‬
‫اسات و ممکن است پوتین و ‪( KGB1‬بماند که نمیدانست ‪ KGB‬سالهاست باطل شده استو اذیتت کنند! در‬
‫جوابش گفتم آنها عددی نیساتند‪ .‬ایرانارشایسات یعنی جرات‪ ،‬یعنی خشام‪ ،‬یعنی کسی که تعاري ندارد‪ .‬وقت‬
‫چیزی رس ایده که هرگز وقتش نبود‪ ،‬وقتش رس ایده بفهمی اگر روزی خاص بودی‪ ،‬االن هیچچیز نیسااتی! تو نه‬
‫خاصای و نه عام‪ ،‬پس برو شااعار بنویس و مزدورآزاری کن‪ ،‬همهچیزت را از تو گرفتهاند‪ ،‬روسایه و انگلیس به‬
‫کشورت دستبرد زدهاند‪ .‬کی میخواهی خودت باشی؟ با یک مشت اصالحطلب و کانالهای مشکوک اطالعاتی‬
‫که مشاخد نیست از جانب چه کسانی هدایت میشوند‪ ،‬نمیتوانیم کاری را پیش ببریم‪ .‬تمام کانالهایی که از‬
‫دریای خزر چیزی نگفتند‪ ،‬مشکوک هستند‪ .‬حرکت مردمی باید از دل مردم پدید بیاید و قهرمان و هنرمند واقعی‬
‫نیز باید در میدان ساااخته شااود‪ .‬بهتر اساات طرفداری از هنرمندانی را که توسااط مالها معروي شاادهاند‪ ،‬کنار‬
‫بگذارید‪ .‬مالها میتوانند در کوتاهترین زمان یک نفر را معروي کنند و در عینحال با یک دشامنی ساده او را از‬
‫عرش به فرش بکشانند‪ .‬قهرمانتان را در میدان پیدا کنید‪ ،‬لیدرهای میدانی و محلی باید بهستوه آمده و از جنس‬
‫شما باشند‪ .‬آزادی دور نیست‪ ،‬آزادی دیر نیست‪ ،‬اگر همه زود باشند و احساس مسئولیت کنند‪ ،‬نزدیک شدن به‬
‫آزادی آسااان اساات‪ .‬خیلیها سااخنرانیهایم را گوش میدهند تا چیزی یاد بگیرند‪ ،‬حتی ممکن اساات یک‬
‫دانشاجوی حزباللهی‪ ،‬برای یادگیری سیستمها حريهایم را گوش دهد و با کپی از این حريها مقالهای برای‬
‫پز دادن بنویسد! این عده همان طبقهی خاکستریاند‪ ،‬همانهایی که اکت ندارند و بی اینکه حريهایم را بفهمند‬
‫فقط یادداشتبرداری میکنند‪ .‬جملههای خاص را مینویسند تا در جایی از آن استفاده کنند‪ .‬اما شما پارتیزانها‪،‬‬
‫ایرانارشیستها‪ ،‬ایرانبانها و ایرانمانها باید زود باشید‪ ،‬هر ایرانارشیست‪ ،‬هر ایرانبان و هر ایرانمانی حکم یک‬
‫حزب را دارد‪ ،‬در واقع ما سه حزب هستیم که مجموع این سه حزب جنبشی شعوری را تشکیل میدهد‪ .‬جنبش‬
‫ما شعوریست‪ ،‬چون انقالب اول در مغزمان اتفاق افتاده و حاال این مغز در کشوری به نام ایران منفجر میشود‬
‫‪ 1‬مخفف نام اداره اطالعات و امنیت اتحاد جماهیر شوروی سابق‬

‫و این تثلیث انقالبی که منجر به تشاکیل چنین جنبشی شده‪ ،‬باید در کل ایران اتفاق بیفتد و سراسری شود‪ .‬اگر‬
‫زودتر بجنبیم و تکتکمان مسائول باشایم‪ ،‬این شعور سرتاسری خواهد شد و دیگر کسی پز خاص بودنش را‬
‫نخواهد داد؛ زیرا خاصایت به عمل‪ ،‬اکت‪ ،‬تاثیرگذاری‪ ،‬کمک کردن و فکرسااز بودن مربو است‪ .‬ما از آدمهای‬
‫دساتسااز و فیک خساته شادهایم‪ ،‬چرا باید افراد سطحی و بیسواد معروي شوند؟ تا کی باید نخبهها را کنار‬
‫بگذارند؟ نخبهها در سااینما‪ ،‬تئاتر‪ ،‬شااعر و ادبیات‪ ،‬نقاشاای و‪ ...‬کنار زده شاادند‪ .‬تنها بالهت در ایران معروي‬
‫میشاود؛ چون حکومت فقط بیسوادها را مطرح میکند‪ .‬شاگردان من اگر فکر میکنند خاص هستند بهتر است‬
‫با حزب ایرانارشاایساات همکاری نکنند‪ ،‬ما خاص و عام نداریم و فقط فرد اکتور و میدانی با ما میماند‪ .‬هر‬
‫ایرانارشیست یک متفکر عملیست‪ .‬گاهی اوقات پیشنهادات و انتقاداتی توسط پارتیزانهای گمنام مطرح میشود‬
‫که شگفتزده میشوم‪ ،‬من فقط به خاطر این زیبایی اراده‪ ،‬زیبایی هوش و عشقی که در میدان افتاده و آتشی که‬
‫شعلهور شده‪ ،‬این راه را ادامه میدهم و میدانم اگر این آتش فراگیر نشود‪ ،‬ما بازندهایم‪.‬‬
‫فاجعهای به نام فدرالیسم قومی‬
‫ده گروه بومی در بهبوهه ی جنگ ما برای براندازی‪ ،‬بیانیه ای را منتشااار کرده اند‪ .‬این بیانیه شاااامل نکات‬
‫خوبیسات‪ ،‬اما نکات دیگری هم در آن مشااهده میشاود که برای فریب مردم نوشته شده و قطعن اجرای این‬
‫نکات منجر به ضاعف و تجزیهی کشاور و شاکسات مردم ایران خواهد شد‪ .‬در این بحث قصد دارم به نقد و‬
‫بررسی پاراگرافی از این بیانیه که آن نکات منفی را در خود جمع دارد‪ ،‬بپردازم‪.‬‬
‫متن کامل این فراخوان و بیانیه و تفاهمنامه ده حزب جهت طرح فدرالیسم‬
‫فراخوان به همکاری مشترک‬
‫کشور ما نزدیک به ‪ 42‬سال است که تحت ستم و سلطه جمهوری اسالمی قرار دارد‪ .‬امروزه در شرایطی که‬
‫مردم ایران در تمامی عرصااهها دساات به مبارزهای گسااترده برای آزادی‪ ،‬رهایی و احقاق حقوق خود زدهاند‪ ،‬ما‬
‫جریانها‪ ،‬ساازمانها و احزاب سایاسی‪ ،‬با دیدگاههای اجتماعی و پیشینه سیاسی متفاوت‪ ،‬فعالیت مشترکی را بر‬
‫اسااس تفاهمنامه زیر آغاز کردهایم‪ .‬ما این حرکت مقدماتی را گامی در جهت ایجاد یک اتحاد گسترده دانسته و‬
‫در این راه از هیچ کوششی فروگذار نخواهیم کرد‪ .‬ما بر ضرورت اتحاد وسیع برای استقرار دمکراسی‪ ،‬جمهوری‬
‫و فدرالیسم در ایران و ارزشهایی چون رواداری‪ ،‬پلورالیسم‪ ،‬جدایی دین و دولت بر مبنای منشور حقوق بشر و‬
‫همزیسااتی همه طیفها و گرایشهای ساایاساای دمکراتیک پایبندیم‪ .‬ما با تاکید قاطعانه بر تدوام و گسااترش‬
‫جنبشهای اعتراض ای‪ ،‬مدنی و دمکراتیک در ایران و پشااتیبانی از مبارزات مردم‪ ،‬از احزاب‪ ،‬نهادها‪ ،‬سااازمان و‬
‫جریانهای جمهوریخواه دمکرات که خود را با تفاهمنامه زیر همسااو میدانند‪ ،‬دعوت به همکاری و همگامی‬
‫در مبارزه برای سرنگونی جمهوری اسالمی مینمائیم‪.‬‬
‫مبانی مشترک همکاری ما‬
‫مقدمه‪:‬‬
‫الف‪ :‬بعد از یک ساده مبارزات پر فراز و نشیب در راه آزادی و عدالت اجتماعی‪ ،‬تامین حاکمیت مردم‪ ،‬استقرار‬
‫و نهادینه کردن دمکراسای در کشور و تالش مستمر برای پیریزی ایرانی آزاد‪ ،‬پیشرفته و مدرن و به دور از هر‬
‫گونه تاااابعیض جنسیتی‪ ،‬ملی و مذهبی ‪ ،‬کشور ایران همچنان اسیر استبداد و حکومت خودکامه است‪ .‬مردم از‬
‫حقوق اسااسی خود‪ ،‬از آزادیهای سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬صنفی و امنیت قانونی و اجتماعی محروم هستند‪ .‬تبعیض‬
‫علیه زنان که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل میدهند‪ ،‬سیاست رسمی و قانونی جمهوری اسالمی ایران است‪.‬‬
‫دگراندیشاان‪ ،‬روشنفکران‪ ،‬نویسندگان‪ ،‬هنرمندان‪ ،‬اندیشمندان‪ ،‬جوانان و دانشجویان در معرض تهدید و تهاجم‬
‫دائمی حکومت قرار دارند‪ .‬کارگران‪ ،‬معلمان‪ ،‬دانشگاهیان و دیگر تولیدکنندگان ثروت مادی و معنوی جامعه‪ ،‬از‬
‫حداقلهای الزم برای تامین زندگی متناسب با شان و منزلت انسانی و اجتماعی خود‪ ،‬برخوردار نیستند و از حق‬
‫تشکیل سندیکا و تشکل مستقل محرومند‪ .‬تبعیض و ستم ملی علیه ملیتهای ساکن ایران با خشنترین شیوهها‬
‫ادامه دارد‪ .‬جمهوری اساالمی ایران در ادامه تىاییقات گذشته همچنان مطالبات بر حق ملی و قومی را با قهر و‬
‫خشونت پاسخ میدهد‪ .‬قانون اساسی جمهوری اسالمی و ساختار قدرت در آن‪ ،‬بر پایه تبعیض‪ ،‬درآمیزی دین و‬
‫دولت‪ ،‬دشامنی با آزادی و تجدد بنا شاده اسات‪ .‬در جمهوری اسالمی مردم از حق حاکمیت بر سرنوشت خود‬
‫محروم هساتند و حقوق بشار پیوساته و به شکلی خشن نقض میشود‪ .‬رژیم جمهوری اسالمی ایران در کلیت‬
‫خود اصاالحپذیر نیسات و در چارچوب آن‪ ،‬هیچیک از خواساتهای دمکراتیک مردم ایران تحققپذیر نیست‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬ساارنگونی رژیم جمهوری اسااالمی ایران و انحالل همۀ نهادهای قىااائی‪ ،‬قانونگذاری و اجرایی‬
‫سارکوبگر (اعم از سایاسای‪ ،‬نظامی‪ ،‬امنیتی و غیرهو و الغای قانون اساسی جمهوری اسالمی و دیگر قوانین غیر‬
‫دمکراتیک‪ ،‬شار نخسات و اصالی در راساتای استقرار یک نظام جمهوری مبتنی بر دمکراسی‪ ،‬جدایی دین و‬
‫دولت و حقوق بشر میباشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬مبارزه علیه جمهوری اسااالمی از بدو بنیانگذاری آن همواره جریان داشااته اساات‪ .‬دهها هزار نفر از‬
‫مبارزان راه آزادی و عدالت اجتماعی در طول قریب به چهل سااال گذشااته در پیکار علیه اسااتبداد حاکم جان‬
‫باختهاند‪ .‬چهار دهه اسات که مردم به اشکال مختلف نارضایتی خود را از وضع موجود اعالم داشته و گاه بدون‬
‫توجه به سایاسات سارکوبگرانه حکومت‪ ،‬به شکل میلیونی به خیابان آمدهاند تا انزجار خود را از سیاستهای‬
‫غیر دمکراتیک و ناعادالنه و تبعیضآمیز حکومت اعالم دارند‪ .‬آخرین نمونه آنها‪ ،‬جنبشهای گوناگون طی‬
‫ماههای اخیر و به ویژه‪ ،‬خیزش دیماه گذشاته و اعتصابات و اعتراضات اخیر میباشد‪ .‬در نتیجه این اعتراضات‪،‬‬
‫سیمای جمهوری اسالمی در سطح گستردهای افشا شده و این مقاومتها و اعتراضات مردمی به همبستگی ملی‬
‫و بینالمللی برای دستیابی به دمکراسی کمک شایانی نموده است‪.‬‬
‫ج‪ :‬در طول چهار دههی گذشااته‪ ،‬آزادیخواهان و نیروهای چپ‪ ،‬دمکرات و جمهوریخواه با برنامه و‬
‫روشهای متفاوت علیه حکومت جمهوری اسالمی مبارزه کردهاند‪ .‬اما تجربه نشان داده است که بدون همکاری‬
‫و اتحاد عمل این نیروها‪ ،‬امکان تاثیرگذاری آن ها بر تحوالت ساایاساای و شااکل دهی آلترناتیو جمهوریخواه‬
‫ودمکرات دشاوار خواهد بود‪ .‬امروز برای پیشارفت جنبش‪ ،‬ضرورت همکاری و اتحاد عمل این نیروها بیش از‬
‫هر زمان دیگری به امری حیاتی تبدیل شاده است‪ .‬ما سازمانها و احزاب امىا کنندهی این تفاهمنامه‪ ،‬با برنامه‪،‬‬
‫دیدگاههای اجتماعی و پیشاینه سایاسای متفاوت که بر ضارورت اتحاد وسیع جمهوریخواهان دمکرات‪ ،‬برای‬
‫استقرار دمکراسی در ایران بر مبنای منشور جهانی حقوق بشر و ضمائم پیوست آن و ارزشهایی چون رواداری‪،‬‬
‫پلورالیسم‪ ،‬جدایی دین و دولت و همزیستی همه طیفها و گرایشهای سیاسی دمکراتیک‪ ،‬پایبندیم؛ ما نیروهایی‬
‫که در راه تداوم‪ ،‬گسترش و تعمیق جنبش اعتراضی مردم ایران که رنگینکمانی از طبقات‪ ،‬گروه های اجتماعی و‬
‫نیروهای سایاسای آزادیخواه جامعه می باشاد مبارزه میکنیم‪ ،‬بر مبارزه مدنی‪ ،‬و دمکراتیک و مسالمتآمیز‪ ،‬که‬
‫خصاالت نمای جنبش اعتراض ای اساات‪ ،‬تاکید داریم‪ ،‬تفاهم بر ساار این طرح مقدماتی را گامی در جهت اتحاد‬
‫گسترده جمهوریخواهان ایران می دانیم‪.‬‬
‫طرح مشترک ما‬
‫‪ -1‬اسااتقرار نظامی دمکراتیک در شااکل جمهوری پارلمانی مبتنی بر جدایی دین و دولت‪ ،‬تفکیک قوای‬
‫ساهگانه و پلورالیسام سایاسی‪ ،‬انتخابی بودن همه نهادهای حکومت با رای مستقیم مردم و رعایت اصل تناوب‬
‫قدرت‪ .‬ما بر این اصل تاکید داریم که رای مردم یگانه منشاء قدرت و مشروعیت حاکمیت است‪.‬‬
‫‪ - 2‬کشور ایران سرزمینی است که در نتیجه همزیستی ملیتهای‪ ،‬فارس‪ ،‬ترک‪ ،‬کرد‪ ،‬عرب‪ ،‬بلوچ‪ ،‬ترکمن و‬
‫دیگر مجموعههای زبانی و اقلیتهای مذهبی و فرهنگی شااکل گرفته اساات‪ .‬برای اتحاد پایدار و باهم ماندن‬
‫مردمان ایران ضروری است‪:‬‬
‫اوال هویت و حقوق ملی ‪ -‬دمکراتیک این مردمان پذیرفته و حق تعیین سارنوشاتشان به رسمیت شناخته‬
‫شود‪.‬‬
‫ثانیا تمرکز قدرت و مرکزگرائی تاکنونی‪ ،‬جای خود را به عدم تمرکز و تقسایم قدرت در سااختار سایاسی‬
‫ایران بدهد‪ .‬ما خواهان اتحاد آزادانه مردمان ایران در یک سیستم سیاسی و اداری فدرال هستیم‪.‬‬
‫‪ -3‬جدایی دین و دولت و تىمین آزادی عقیده‪ ،‬دین و مذهب‪.‬‬
‫‪ -4‬تامین آزادیهای سایاسای‪ ،‬حقوق دمکراتیک و مدنی مردم‪ ،‬تىامین آزادی اندیشاه و بیان‪ ،‬رسانه ها و‬
‫اطالع رساانی‪ ،‬شایوه زندگی‪ ،‬فعالیت احزاب سایاسی‪ ،‬آزادی برگزاری اجتماعات‪ ،‬تظاهرات‪ ،‬اعتصابات و ایجاد‬
‫تشکلهای صنفی و مدنی‪.‬‬
‫‪ -3‬تامین برابر حقوقی شهروندان‪ ،‬مستقل از جنسیت‪ ،‬مذهب‪ ،‬تعلق قومی‪ ،‬ملی‪ ،‬زبانی و مسلکی‪.‬‬
‫‪ -2‬تعهد و تىمین حقوق و آزادیهای مندرج در اعالمیه جهانی حقوق بشر و پیمانهای الحاقی آن‪.‬‬
‫‪ - 7‬لغو مجازات اعدام و هر گونه مجازاتی که حیثیت‪ ،‬شان و منزلت انسان را خدشهدار کند‪.‬‬
‫‪ - 8‬تامین برابر حقوقی زنان با مردان‪ ،‬لغو هر گونه تبعیض جنساایتی‪ ،‬اجرای کامل مفاد کنوانساایون منع‬
‫تبعیض علیه زنان و تىامین قانونی برای تامین امکانات الزم جهت رشد استعدادها و تواناییهای زنان در همه‬
‫عرصههای زندگی فردی‪ ،‬خانوادگی‪ ،‬اجتماعی و سیاسی‪.‬‬
‫‪ - 9‬تحکیم پایه های دمکراسی در کشور و تدوام همزیستی تاریخی مولفه های آن ایجاب میکند که حقوق‬
‫برابر ملیت های ایران و حقوق ‪ -‬ملی دمکراتیک ملیت ها و اقوام ساااکن ایران واحد‪ ،‬دمکراتیک و غیرمتمرکز در‬
‫عرصههای ملی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی‪ ،‬تامین و تىمین گردد‪.‬‬
‫‪ -12‬تامین فرصااتهای برابر برای دسااترس ای همگان به مسااکن‪ ،‬بهداشاات‪ ،‬آموزش‪ ،‬اشااتغال‪ ،‬فرهنگ و‬
‫بیمه های اجتماعی‪.‬‬
‫‪ - 11‬برقراری روابط سایاسی ایران با همه کشورها بر پایه احترام متقابل‪ ،‬پذیرش اصل حق حاکمیت مردم‬
‫ایران‪ ،‬منافع ملی و پاسااداری از صاالح جهانی‪ .‬ما با دخالت نیروهای خارجی در امور مربو به حق تعیین‬
‫سرنوشت مردم ایران و آلترناتیو سازی توسط آنها مخالفیم‪.‬‬
‫‪ -12‬جلب پشااتیبانی افکار عمومی و حمایت نهادهای بین المللی از مبارزات مردم ایران برای اسااتقرار‬
‫دمکراسی در کشور و اعمال فشار به جمهوری اسالمی در اعتراض به نقض حقوق بشر در ایران و در همبستگی‬
‫با مبارزات آزادیخواهانه مردم ایران‪.‬‬
‫‪ -13‬مخالفت با بنیادگرایی‪ ،‬اعمال خشونت و تروریسم‪.‬‬
‫‪ -14‬ما برگزاری اجتماعات‪ ،‬تحصن‪ ،‬اعتصاب‪ ،‬راهپیمایی و اشکال متفاوت مبارزه‪ ،‬برخورداری از حق دفاع‬
‫در برابر اعمال قهر حکومت و مبارزه مدنی برای رساایدن به مطالبات اقتصااادی و ساایاس ای را جزئی از حقوق‬
‫اساسی شهروندان می شناسیم‪.‬‬
‫اتحاد دمکراتیک آذربایجان ‪ -‬بیرلیک‬

‫جنبش جمهوریخواهان دمکرات و الئیک ایران‬
‫حزب تىامن دمکراتیک اهواز‬
‫حزب دمکرات کردستان ایران‬
‫حزب دمکرات کردستان‬
‫حزب کومهله کردستان ایران‬
‫حزب مردم بلوچستان‬
‫سازمان اتحاد فدائیان خلق ایران‬
‫شورای موقت سوسیالیستهای چپ ایران‬
‫کومهله زحمتکشان کردستان‬
‫‪ 2٢‬آبانماه ‪ 7١ - 7931‬نوامبر ‪2۰7٨‬‬
‫تمهید اول‬
‫دو دوساات شاااعر دارم که نام یکی «بندیک» و نام دیگری «فحرالدین» اساات‪ ،‬بندیک اهل صااربسااتان و‬
‫فحرالدین هم اهل کوزووسات‪ ،‬اما جالب اینجاسات که هر دو در پاسخ به سوال «اهل کجا هستی؟» میگویند‪:‬‬
‫یوگساالوی! یوگساالوی کشاوری صنعتی‪ ،‬مدرن و متمدن بود اما یکهو تکهپاره و بدل به کشورهای کوچک و‬
‫بیخاصایت شد و حاال کشورهایی مثل بوسنی‪ ،‬کوزوو‪ ،‬صربستان و‪ ...‬کشورهای کوچکیاند و اساسن هیچکدام‬
‫از این کشاورها از وضاعیت فعلیشاان راضای نیستند؛ چون بعد از جداسازی ضعیفتر شدند و هیچ پیشرفت‬
‫خاصی نکردند‪ .‬در کل تمام ایالتهای یوگسالوی شخصیت خودشان را از دست دادهاند‪ .‬بندیک میگوید‪« :‬قبل‬
‫از جداساازی‪ ،‬در میان ما بحث قومیت و ملیت وجود نداشات و چنین بحثی اسااسن خیلی سنتی بود‪ .‬حقیقت‬
‫اینست که ما فریب خوردیم‪ ،‬آنها با حريهای زیبا فدرالیسم را طرح کردند و وعدههای آنچنانی دادند‪ ،‬و در‬
‫نهایت باعث جدایی این کشورها از همدیگر شدند‪».‬‬
‫بیانیهای که آن را بررسای خواهم کرد‪ ،‬پر از حريهای قشنگ است‪ ،‬و حتی یک نوجوان آزادیخواه نیز به‬
‫همین حريها اعتقاد دارد‪ .‬البته من قصااد ندارم از بندهای زیبای بیانیه بگویم‪ ،‬بحث من بیشتر بر ساار یک‬
‫پاراگراي از این بیانیه است‪ ،‬پاراگرافی که سه نکتهی فجیع در آن دیده میشود‪ .‬طبیعیست که تحقق حريهای‬
‫زیبای این بیانیه‪ ،‬بسااتگی به تالش ما در آینده دارد‪ .‬اما علیرغم تمام وعدههای خوب‪ ،‬پاراگرافی که میخواهم‬
‫راجع به آن حري بزنم‪ ،‬چیزی را که داریم هم از ما میگیرد‪ .‬ممکن است عدهای از خصلتهای خوب فدرالیسم‬
‫بگویند‪ ،‬ولی بگذارید با یک مثال مسئله را بیشتر تشریح کنم‪ ،‬فدرالیسم مثل این میماند که شما موشی را وارد‬
‫انبارتان کنید و بعد برای آسیب نرساندن موش به محصولتان‪ ،‬راه حل ارائه بدهید‪ ،‬راه حلهایی مثل تله موش‪،‬‬
‫سام موش و‪ ....‬وقتی کشاور ما فدرالیساتی نیسات‪ ،‬چرا باید پیشانهاداتی را مطرح کنند و بگویند اگر فدرالیسم‬
‫داشته باشیم تجزیهطلبی در ایران اتفاق نمیافتد؛ چون میتوانیم احزاب سیاسی مختلفی را در آنجا فعال بکنیم!؟‬
‫چرا احزابهای سایاسای را در هیئت ایران‪ ،‬در هیئت همین تمامیت فعال نکنیم که بحث فدرالیساام هم در کار‬
‫نباشااد؟ چرا باید سااراغ ‪( Ethnic federalism‬فدرالیساام قومیو برویم و مثل عهد عتیق‪ ،‬قبیلهبازی را مطرح‬
‫کنیم؟ فدرالیسام در کشاوری که ایالتهایش متحد نیساتند‪ ،‬خوب جواب میدهد‪ ،‬اما در کشاور ما که اسااسن‬
‫مسئلهی جداییِ اقوام مطرح نیست‪ ،‬مطلقن کارساز نخواهد بود‪ .‬سری به شهرستانهای کوچک بزنید‪ ،‬مثلن یکی‬
‫از شاهرهای آذربایجان‪ ،‬همان شاهری که عالوه بر ترکها‪ ،‬تالشایها و کردها هم در آن ساکنند‪ ،‬آنجا خواهید‬
‫دید ترک و تالشی و کرد چقدر راحت کنار یکدیگر زندگی میکنند و هیچ مشکلی با هم ندارند‪ .‬این بودوباش‬
‫در هشتپر توالش هم مشاهده میشود‪ ،‬در آنجا نیز ترک و گیلک و بخشی از بازاریهای کرد زندگی خوبی در‬
‫کنار هم دارند‪ ،‬حتی زبان معمول شاهر هم ترکی شده و این مسئله هیچ مشکلی ایجاد نکرده است‪ .‬مشکل فقط‬
‫اِعمال سایاستهاییست که خردهفرهنگها را از بین میبرد‪ ،‬و به همین دلیل باید به فکر احیای خردهفرهنگها‬
‫باشیم‪ ،‬ما راههای بهتری برای نجات این خردهفرهنگها داریم‪ .‬مشتی مال یا بهتر است بگویم مشتی موش را در‬
‫انبارتان ریختهاید‪ ،‬و این موشها کشااور را به دوران زامبیها بردهاند و حاال میگویید با ویروس ای که مالییساام‬
‫تحریکش کرده‪ ،‬چگونه برخورد بکنیم؟ نمیخواهم بگویم در کشااور ما مسائلهی قومبازی و نژادخواهی وجود‬
‫ندارد‪ ،‬ولی همه میدانیم که این مسائله در ایران بسایار کمرنگ اسات‪ .‬هر وقت قرار اسات در کشورمان اتفاقی‬
‫بیفتد‪ ،‬آنهایی که در بین اقوام عقدهی قدرت دارند‪ ،‬اینگونه طرحِ عقده میکنند‪ .‬مگر در میان مردم‪ ،‬مثلن بین‬
‫کردهای قوچان و قوچانیهای اصاایل چه اختالفی وجود دارد؟ آیا کردها در آنجا آرامش ندارند؟ اوضاااع‬
‫کردهای قوچان بهتر از کردهای سانندج نیسات؟ مگر کردهای چمخاله که در سرزمین گیلکها هستند‪ ،‬زندگی‬
‫خوبی ندارند؟ گیالن بخشاای از ایران اساات و کردهای ایران نیز‪ ،‬ایرانیند‪ .‬چرا همه این موضااوع را فراموش‬
‫کردهاند؟ درسات اسات که رضااشااه باعث کوچ این عده شاده‪ ،‬اما آنها به کشور غریب نرفتهاند و آزادند که‬
‫دوباره به سارزمین خودشان برگردند‪ .‬یعنی یک کرد قوچانی نمیتواند خانهاش را در قوچان بفروشد و خانهای‬
‫در بانه یا مهاباد بخرد؟ یک ترک آذری که در تهران سرمایهدار هم هست‪ ،‬چرا خانهاش را نمیفروشد و نمیرود‬
‫در تبریز زندگی کند؟ مگر جلوی او را گرفتهاند؟ نه‪ ،‬البته که کساای جلوی او را نگرفته و زندگی در تهران‬
‫انتخاب خود اوساات‪ .‬مردم با قبول یک ‪( cosmopolitan city‬شااهری که در آن ملیتهای مختلف زندگی‬
‫میکنندو در تهران‪ ،‬از امکانات بیشتری برخوردارند و نوع بیزینس و بودوباشش اان متنوعتر شااده‪ .‬چرا عدهای‬
‫میخواهند برای رسایدن به دمکراسای این امکانات را محدود کنند؟ در حال حاضار امکان رسایدن به آزادی و‬
‫برابری بیشتر اسات و اینها به جای اینکه مالی زامبی و سااختار سایاسی منحط را از کشور دور کنند‪ ،‬دارند‬
‫فىااایی را ایجاد میکنند که منجر به تولید دیکتاتوری‪ ،‬توتالیتاریساام و اربابپرسااتی میشااود‪ .‬در واقع به جای‬
‫جنگ با چنین فىای مسمومی‪ ،‬در پی رسیدن به فدرالیسم هستند و بیشک در نهایت شکست میخورند‪ ،‬آنها‬
‫میخواهند مردم را فریب دهند و از اتفاقات اصالی غافلشان کنند‪ .‬قصد ندارم دربارهی این موضوع کلی حري‬
‫بزنم و میخواهم با این بیانیه کاملن سیستماتیک برخورد بکنم‪.‬‬
‫تمهید دوم‬
‫تمهید دوم من به سامت ویروس میرود و اینکه چرا عدهای با زندگی بخشیدن به این ویروس مخالفند‪.‬‬
‫ویروسای که در روزهای عادی وجود ندارد و فقط وقتی مردم میخواهند وضعیتشان را تغییر بدهند‪ ،‬آن را به‬
‫حرکت درمیآورند‪ .‬در واقع سانت باعث تحرک این ویروس میشاود و در سال ‪ 37‬هم اوضاع به همین منوال‬
‫بود‪ .‬مسائله اینجاسات که کردساتان‪ ،‬اصافهان‪ ،‬بلوچساتان و‪ ...‬را نمیتوان فقط متعلق به کردها‪ ،‬اصفهانیها و‬
‫بلوچها دانساات‪ .‬قرنهاساات ایران را‪ ،‬مردم در همین هیئت میشااناسااند و بحث جداییخواهی و اختالفات‬
‫اینچنینی در کشور ما واقعی نیستند‪ ،‬همانطور که در یوگسالوی قبل از فروپاشی واقعی نبودند‪ .‬در یوگسالوی‬
‫هم اول بحث از فدرال کردند‪ ،‬و همهی حريهای خوبی که در این بیانیه آمده‪ ،‬آنجا هم مطرح شااد‪ .‬چندین‬
‫روایت از این ماجرا دارم‪ ،‬و این روایتها را در کتابها نخواندهام و اغلب روشاانفکران یوگسااالوی که در‬
‫انگلیس زندگی و فعالیت میکنند‪ ،‬برای من شرح دادهاند‪ .‬در تمهید اول گفتم روشنفکران یوگسالوی هنوز این‬
‫ماجرا را باور نکردهاند و برایشان بسیار گران تمام شده‪ ،‬آنها فریب خوردهاند یا بهتر است بگویم با حريهای‬
‫زیبای فدرالیساام فریبشااان دادهاند‪ .‬این فراخوان هم پر از حريهای زیباساات و همهی ما به این حريها‬
‫معتقدیم‪ ،‬جز پاراگرافی که راجع به آن بحث خواهم کرد و در طول بحث نشاان خواهم داد که اگر آگاه نباشایم‬
‫اتفاقی که برای یوگسالوی افتاده‪ ،‬برای ما هم خواهد افتاد‪ .‬حاال برای ارائهی بحثی منسجم دربارهی این موضوع‪،‬‬
‫اول باید یک تعریف ساده و عمومی از فدرالیسم به دست دهیم‪.‬‬
‫فدرالیسم چیست؟ فدرالیسم را میتوان سیاستی دانست که در جستوجوی اتحاد همراه با تىمین استقالل‬
‫اسات و یا میتوان آن را سایاست گروههای مستقلی دانست که در جستوجوی تىمین استقالل خود از طریق‬
‫اتحاد هساتند‪ .‬جالبتر این اسات که بگوییم فدرالیسام سایاساتی در جساتوجوی اتحاد در حوزهی سیاست‬
‫خارجی‪ ،‬همراه با تىمین استقالل در حوزهی داخلیست‪ .‬البته هیچ ایالتی در هیچکدام از کشورهای فدرالی‪ ،‬در‬
‫حوزهی داخلی کاملن مستقل نیست‪.‬‬
‫با این تمهید حاال سراغ انواع مخالفان فدرالیسم در ایران میرویم‪:‬‬
‫معمولن فدرالیسم سه نوع منتقد و مخالف در ایران دارد و اساسن سه نوع تیپ با فدرالیسم دشمنند (برخی‬
‫مخالفند و برخی هم دشمنی میکنند‪.‬و‬
‫دساتهی اول نگران اختالفات قومی و تهدید انساجام و یکپارچگی کشورند و از نظر این عده فدرالیسم با‬
‫فرهنگ‪ ،‬ساانت‪ ،‬تاریخ و بافت اجتماعی ایران همخوانی ندارد و میترسااند که تىااعیف قدرت در مرکز‪ ،‬باعث‬
‫ظهور قدرتهای اقلیمی شده و همین موضوع کمکم منجر به تجزیهی کشور بشود‪ .‬این دسته قبول دارند نسبت‬
‫به اقلیتها تبعیض وجود دارد و در ایران قدرت‪ ،‬ثروت‪ ،‬یکپارچگی و برابری پخش نمیشااود؛ همچنین منکر‬
‫وجود شاکاي طبقاتی و شاکاي قبیلهای هم نیساتند و معتقدند حکومت باید برای رفع این تبعیضها به شاار‬
‫آنکه به تمامیت ارضی کشور آسیبی نرسد‪ ،‬تالش کند‪ .‬با اینحال به دالیلی که گفتم با فدرالیسم مخالفند‪.‬‬
‫دسااتهی دوم کسااانیاند که به «تمرکز قدرت» اعتقاد دارند‪ .‬این دسااته یک حکومت مرکزی میخواهند و‬
‫گفتوگو و توجه به خواساات حقوق اقوام را کار بیهودهای میدانند و با طرح بیان «یک کشااور یک ملت»‬
‫فدرالیسامخواهی را سرپوشی برای تجزیهی کشور قلمداد میکنند‪ .‬خیلی از هواداران سلطنت‪ ،‬مشروطهخواهان‪،‬‬
‫پانایرانیستها‪ ،‬والیتمداران و جبههی ملی از این دستهاند‪.‬‬
‫دساتهی ساوم هم رسامن استقاللطلب یا همان تجزیهطلبها هستند که به قدرت سیاسی در مرکز کشور‬
‫مطلقن اعتماد و اعتقاد ندارند و تالش میکنند بین قوم فارس (هرگز بهدرساتی مشخد نکردهاند منظورشان از‬
‫قوم فارس دقیقن چهکسااانی هسااتند!و و دیگر اقوام ایرانی تفرقه بیندازند‪ .‬تجزیهطلبها قوم فارس را مساائول‬
‫بدبختیهای تمام اقوام ایرانی میدانند‪ .‬این دساته مثل مسالمانها موهوماتی مثل خدا و شیطان درست کردهاند‪،‬‬
‫موهوم منفیشاان (شایطانو قوم فارس و موهوم مثبت (خداو هم قوم خودشان است‪ .‬تجزیهطلب ترک علیه قوم‬
‫فارس مینویسااد‪ ،‬و مدام فارسها را عامل بدبختی خود میداند؛ چون حکومت در این سااالها دساات فارسها‬
‫بوده! انگار تجزیهطلبان ترک غافلند که الاقل طی سایصاد ساال گذشته اغلب حکمرانان ترک بودند و حتی در‬
‫دورهی پهلوی هم مادر رضاااشاااه ترک بود و وقتی رضااا شاااه به دیدار آتاترک رفت با او ترکی صااحبت کرد‪،‬‬
‫محمدرضااا پهلوی نیز در نهایت با زنی ترک (فرح دیباو ازدواج میکند و قاجاریها و صاافویها هم از دم ترک‬
‫بودند‪ .‬من نمیدانم واقعن بحث این عده چیساات‪ ،‬همین االن هم حداقل هفتاد درصااد از اعىااای ساایسااتم‬
‫جمهوری اسالمی ترک هستند (خامنهای‪ ،‬میرحسین موسوی‪ ،‬موسوی اردبیلی و‪...‬و اساسن داربست این حکومت‬
‫را ترکها و عربها تشااکیل دادهاند و ما در ایران با یک حکومت عرب_ترک مواجهایم‪ .‬این موضااوع ثابت‬
‫میکند که حکومت دسات فارسها نیسات‪ .‬اما فارسها چه کسانی هستند؟ آیا تهرانیها فارسند؟ تجزیهطلبان‬
‫اول باید تعریفی از فارسها ارائه دهند و مشاخد کنند که چه کسانی را فارس میدانند؛ چون اساسن تهرانیها‬
‫ربطی به فارسها ندارند‪ ،‬آنها در اصل میکسی از تمام اقوامند‪.‬‬
‫حاال میخواهم به یک پاراگراي از این بیانیه بپردازم‪ ،‬من به جزئینگری و هرمنوتیک معتقدم‪ ،‬ممکن اسات‬
‫خیلی وقتها مقالهای را بخوانید و با خود بگویید این مقاله چه حريهای قشاانگی زده؛ اما اگر ذرهبین بگذارید‬
‫و جزئیات مقاله را ببینید‪ ،‬نظرتان عوض میشااود و تازه متوجه میشااوید که چگونه دارند ساارتان را کاله‬
‫میگذارند‪ .‬معمولن در اغلب مقالههای سیاسی چنین اتفاقی میافتد‪ .‬مقاالت استمرارطلبان را بخوانید‪ ،‬همانهایی‬
‫که حريهای زیبا میزنند و مردم را فریب میدهند‪ .‬در حوزهی کهن الگو و در حوزهی یک روایت بزرگ‪،‬‬
‫حريهای این مقالهها مقبول است‪ ،‬ولی تا وارد جزئیات مقاله نشوید متوجه حقهشان نخواهید شد‪ .‬دوباره تاکید‬
‫میکنم که من با تمام حريهای زیبای این بیانیه موافقم و تقریبن تمام احزاب این حريها را میگویند‪ ،‬همه به‬
‫خوب بودن آزادی و برابری واقفند‪ ،‬ولی گاهی ممکن است شما کلیاتی را بدون توجه به جزئیاتش قبول کنید‬
‫و بعدها هم متوجه شااوید که هدي‪ ،‬رساایدن به آن جزئیات بوده‪ ،‬پس باید آگاهی خود را باال ببرید تا فریب‬
‫نخورید‪ .‬در این پاراگراي نوشته‪:‬‬
‫«کشاور ایران سارزمینی اسات که در نتیجه همزیساتی ملیتهای فارس‪ ،‬ترک‪ ،‬کرد‪ ،‬عرب‪ ،‬بلوچ‪ ،‬ترکمن و‬
‫دیگر مجموعههای زبانی و اقلیتهای مذهبی و فرهنگی شااکل گرفته اساات‪ .‬برای اتحاد پایدار و با هم ماندن‬
‫مردمان ایران ضروری است‪:‬‬
‫اوال هویت و حقوق ملی‪ -‬دمکراتیک این مردمان پذیرفته و حق تعیین سارنوشاتشاان به رسمیت شناخته‬
‫شود‪.‬‬
‫ثانیا تمرکز قدرت و مرکزگرائی تاکنونی‪ ،‬جای خود را به عدم تمرکز و تقسایم قدرت در سااختار سایاسی‬
‫ایران بدهد‪ .‬ما خواهان اتحاد آزادانه مردمان ایران در یک سیستم سیاسی و اداری فدرال هستیم‪».‬‬
‫«حق تعیین سارنوشات» یعنی چه؟ چه کنشای دارد و از لحاظ هرمنوتیکی دارای چه معنایی است؟ ما باید‬
‫حتمن به این مسائله بپردازیم‪ .‬البته ظاهرن این موضوع خیلی طبیعیست و حق هر قومیست که سرنوشتشان‬
‫را تعیین کنند‪ ،‬ولی دربارهی اقوام ایرانی حق تعیین سرنوشت چه معنایی جز جدا شدن دارد؟ واقعن باید چگونه‬
‫سارنوشتی برای گیلکها‪ ،‬مازندرانیها و‪ ...‬متصور شویم که مستقل از سرنوشت ایران باشد؟ لرها چه سرنوشتی‬
‫باید داشاته باشند که ما باید این سرنوشت را از سرنوشت ایران بزرگ جدا بکنیم؟ بگذارید مثالی بزنم که در آن‬
‫مناقشه نباشد‪ :‬جعفر پسر حاج حسن به سن رشد رسیده و سال پیش ازدواج کرده و حاال با همسرش در خانهی‬
‫حاج حسن در اتاق و راهرویی که به خودش و زنش اختصاص داده شده‪ ،‬زندگی میکنند‪ .‬زن جعفر مدام توی‬
‫گوشااش میخواند که‪« :‬بهتر اساات جدا از حاج حساان زندگی کنیم؛ چون من دلم نمیخواهد مدام چشاامم در‬
‫چشام مادرت بیفتد‪ ».‬جعفر که در مغازهی حاج حسن هم کار میکند‪ ،‬کالفه میشود و پیش حاج حسن میرود‬
‫و از پدرش میخواهد تکلیفش را روشان کند‪ ،‬در واقع او اساتقالل میخواهد تا سارنوشتش تعیین بشود! حاج‬
‫حساان که آه ندارد با ناله سااودا کند میگوید‪« :‬تو از من چه میخواهی؟» جعفر جواب میدهد‪« :‬یا برایم یک‬
‫خانهی دیگر بخر یا یک دیوار وسااط خانهمان بکش و خانه را به دو قساامت تقس ایم کن تا کاملن جدا از هم‬
‫زندگی کنیم و هر روز چشم در چشم نشویم!» واضح است که برای حاج حسن خریدن خانه ممکن نیست و او‬
‫در نهایت مجبور به دیوارکشی و تجزیهی خانه میشود‪ .‬در این بیانیه هم به چنین وضعیتی میگویند حق تعیین‬
‫سرنوشت! ما یک خانوادهی ایرانی هستیم و به ما خانوادهی بزرگ میگویند‪ .‬در عالم سیاست و کشورداری‪ ،‬حق‬
‫تعیین سارنوشات فقط مخصاوص کشاورهاییست که تحت سیطرهی استعمار قرار دارند و مستعمره محسوب‬
‫میشاوند‪ ،‬این مساتعمرهها هر کاری میکنند تا از شر استعمار خالص بشوند‪ .‬مثل آمریکا که مستعمرهی بریتانیا‬
‫بود و انقالب آمریکا را به دسات داد تا دیگر مساتعمرهی این کشاور نباشد‪ ،‬یا مراکش و الجزایر که مستعمرهی‬
‫فرانساه بودند‪ .‬حاال یکی پاسخ بدهد که آیا کردها‪ ،‬آذربایجانیها و لرها‪ ،‬بختیاریها و گیلکها‪ ،‬مازنیها و دیگر‬
‫اقوام ایرانی در چنین وضاع اساتعماری قرار دارند که میخواهند حق تعیین سرنوشت داشته باشند؟ مگر همهی‬
‫ملت ایران زیر سایطرهی حکومت دیکتاتوری مالشااهی همسرنوشت نیستند؟ پس حق تعیین سرنوشت معنایی‬
‫جز این ندارد‪« :‬به آنها این حق داده شود که هر وقت دلشان خواست از کشور جدا بشوند‪».‬‬
‫کل تاریخ سدههای اخیر را ورق بزنید‪ ،‬اساسن ما کی و کجای تاریخ کشوری به اسم گیالن‪ ،‬کشوری به نام‬
‫کردساتان و یا مملکتی به اسام آذربایجان داشتیم که قوم فارس آن را به تسخیر درآورده باشند و حاال این اقوام‬
‫بخواهند کشاورشان را نجات بدهند؟ اصلن این قوم فارس چه کسانیاند که من شناختی از آنها ندارم؟ چرا در‬
‫انقالب مشااروطه علیرغم ضااعف کامل حکومت و قوای نظامی‪ ،‬بلوچها و آذریها و کردها چنین خواسااتهای‬
‫نداشاتند؟ کردها در انقالب مشاروطه تفنگچی و پول در اختیار مخالفان مشاروطه گذاشاتند‪ .‬یعنی ساالرالدوله‬
‫برادر محمدعلی شاه از عراق سراغ کردها رفت و از خانهای کرد تقاضای کمک برای فتح تهران کرد‪ .‬خانهای‬
‫کرد هم با دست و دلبازی تفنگچیهای خودشان را در اختیار نیروی مخالف گذاشتند تا با قوای آزادیخواهی‬
‫مشاروطه بجنگند‪ .‬اتفاقن کردها برای حفظ تاج و تخت جنگیدند و شاکسات خوردند‪ ،‬یعنی در واقع مشروطه‬
‫شکستشان داد‪ .‬چرا آن زمان که اوضاع کشور خراب بود کسی به فکر استقالل و جدایی از ایران نبود؟ چون ما‬
‫یک حکومت بیگانه و غاصب مثل جمهوری مالشاهی نداشتیم‪ ،‬و هنوز کشوری به اسم اتحاد جماهیر شوروی‪،‬‬
‫آن هم با رهبری استالین وجود نداشت که بخواهد مرتب از کشورهای همسایه بِکَند و به وسعت خاکش اضافه‬
‫کند‪ .‬استالین معمای مسخرهای به نام «حق تعیین سرنوشتها» را مطرح کرد و حاال همان معمای مسخره دوباره‬
‫تکرار میشااود‪ .‬کرد‪ ،‬عرب‪ ،‬بلوچ‪ ،‬گیلک‪ ،‬ترکمن و آذربایجانی در سااراساار ایران چند هزار سااال با هم زندگی‬
‫کردهاند و هرگز زبان رایج بین آنها توسط قدرتها تعیین نشده است‪ .‬مثلن بعد از آتاترک کل عثمانی ترکیستی‬
‫و ترکیزه شاد‪ ،‬ولی ما هرگز شااهد فارسایزه شدن کل ایران نبودهایم‪ .‬کردها در ترکیه به اسم «ترکهای کوهی»‬
‫خطاب میشااوند‪ ،‬و این در حالیساات که در داخل ایران گیلک و کرد و بقیهی اقوام به زبان خودشااان حري‬
‫میزنند و تمام این زبانها هنوز دارند زندگی میکنند‪ .‬اقوامی که در ترکیه وجود داشاتند همه منساوخ شادند و‬
‫خبری از آنها نیساات ولی در همین گیالن لهجههای مختلف گیلکی را داریم‪ ،‬ترکی و کردی نیز (از کرمانشاااه‬
‫بگیرید تا کهکیلویه‪ ،‬کردسااتان و آذربایجان غربیو لهجههای گوناگونی دارند‪ ،‬اگر اینهمه مشااکل زبانی وجود‬
‫داشت و حکومت مرکزی زبانستیز بود‪ ،‬پس چرا هنوز تمام این خردهفرهنگها و زبانها در حال گویشند؟ که‬
‫اگر غیر از این بود حاال باید هیچ ردی از این تعداد زبان و لهجه در ایران باقی نمیماند‪.‬‬
‫اساسن مبارزه با استبداد حاکم در ایران‪ ،‬یا به عبارت دیگر مبارزه با دیکتاتوری مالشاهی یک مسئله است و‬
‫حفظ تمامیّت ارضای و یکپارچگی کشور یک مسئلهی دیگر‪ ،‬سر این دو مورد نمیشود معامله کرد‪ .‬در سال ‪37‬‬
‫هم چنین روالی حاکم بوده و اساااساان ما هر وقت میخواهیم علیه اسااتبداد بجنگیم یک راه دیگر پیش پایمان‬
‫میگذارند و میگویند اگر خواهان آزادی هستید و میخواهید استبداد را از بین ببرید‪ ،‬باید تکهپاره شوید و این‬
‫ایدهی کثیفیسات که مدام به ملت ایران تحمیل شاده است‪ .‬تا وقتی استبداد در حال ترکتازیست‪ ،‬هیچکس با‬
‫آن کاری ندارد و کس ای از قوم و قبیله حري نمیزند‪ ،‬اما زمانی که مردم به حري میآیند و میخواهند احقاق‬
‫حق بکنند و حکومتی مردمی داشاته باشند‪ ،‬به این ویروس سوخت میرسانند و فعالش میکنند‪ .‬سوختبار هم‬
‫چنان پیش میرود که جلوی آزادیخواهی و برابریطلبی مردم را میگیرد و اسااتبداد تازهای را به آنها تحمیل‬
‫میکند‪ .‬بیخود نیسات که االن خود «رضاا پهلوی» میگوید اگر فکر میکنید کشاور در صاورت نداشاتن شاه و‬
‫آقاباالساار‪ ،‬تکهپاره نخواهد شااد‪ ،‬من هم ترجیح میدهم اینجا جمهوری داشااته باشاایم و حرفی از حکومت‬
‫پادشاهی پارلمانی نزنیم‪ .‬این بهانه را چه کسی دست استبداد میدهد؟‬
‫بیشاک دوای درد ایران و ایرانی‪ ،‬پیاده کردن نقشهها و اندیشههای جداییخواهانه نیست‪ .‬اینگونه مسائل‪،‬‬
‫فقط به ساود قدرتهاییسات که بزرگی و عظمت ایران را برنمیتابند و سود خودشان را در تکهپاره شدن این‬
‫ساارزمین جسااتوجو میکنند‪ .‬فدرالیساام باید به فکر جمعآوری و پیوند دادن قطعات کوچک جغرافیایی برای‬
‫سااختن سارزمینی پهناور و پیشرفته باشد‪ ،‬کشورهای اروپایی دارند متحد میشوند و آنهمه کشور کنفدرالیسم‬
‫اروپا را تشااکیل میدهند تا کل اروپا را بدل به یک کشااور بزرگتر کنند و بتوانند از منافع خودشااان بهتر دفاع‬
‫کنند‪ .‬اگر خزر ما را میگیرند و هستیمان را به تاراج میبرند‪ ،‬به دلیل ضعف ماست‪ .‬کوچکتر شدن و ضعیفتر‬
‫شدن چه سودی به ما میرساند؟ فدرالیسم قومی برای تکهپاره کردن اقلیمی بزرگ با تاریخی دراز مدت به اسم‬
‫ایران اسات‪ .‬به جای توسال به فدرالیسام قومی که نه سودمند است و نه ممکن‪ ،‬باید به خودگردانی استانها و‬
‫عدم تمرکز امور اداری و اجتماعی و واگذاری امور محلی به نهادهای انتخابی از سااطح روسااتا فکر کنیم و این‬
‫تمرکزها را از بین ببریم‪ .‬بهتر است ادارهی استانهای کشور بر مبنای تقسیماتی که وجود دارد باشد‪ ،‬نه برحسب‬
‫قوم و لهجه‪ ،‬اگر هر استانی خودگردان شود و امور داخلی خودش را تحت نظر و مدیریّت کارگزاران محلی سر‬
‫و سامان بدهد‪ ،‬اوضاع بهمراتب بهتر خواهد شد‪ .‬فدرالیسم به معنی جداییطلبی نیست‪ ،‬اتفاقن وقتی از فدرالیسم‬
‫یاد میشود ما سریع به اتحاد فکر میکنیم‪ ،‬ولی حکایت فدرالیسم قومی جداست و همیشه طرح فدرالیسم قومی‬
‫مقدمهی استقاللخواهی بوده است‪ .‬در همان پاراگراي میبینیم عالوه بر اینکه فدرالیسم قومی در حیطهی «حق‬
‫تعیین سارنوشت» مطرح شده‪ ،‬نویسندگان بیانیهی ده حزب‪ ،‬یک کلمه و یک اضافهی ترکیبی دیگر هم آوردهاند‬
‫که نیت اصالیشااان را لو میدهد‪ .‬اولی کلمهی «ملیت» و دومی «اتحاد آزادانه» این ملیتهاسات‪ .‬طبق این بیانیه‬
‫مفهوم اتحاد آزادانه این اسات که نواحی مختلف ایران با زور فارسها بههم چسابانده شدهاند‪ ،‬و در ایران آینده‬
‫باید این زور و اجبار حذي شاود تا اتحاد مناطق‪ ،‬داوطلبانه باشد‪ .‬یعنی اگر منطقهای یا استانی نخواست با ایران‬
‫یا داخل ایران بماند‪ ،‬حق خروج داشاته باشد‪ .‬مثلن اگر کردستان خواست جدا شود و به کردستان عراق بپیوندد‬
‫و یا آذربایجان اگر دلش خواست به جمهوری آذربایجان ملحق شود‪ ،‬مانعی در کار نباشد؛ چون طبق بیانیه‪ ،‬هر‬
‫فدرالی هم حق تعیین سارنوشات دارد و هم شر اتحاد آزادانه را پیشاپیش پذیرفته است‪ .‬مشکل این بخش از‬
‫بیانیه در هپروتی بودن آن اساات و اینکه مخاطبش را قاق فرض کرده‪ ،‬البته نویسااندگان این بیانیه مطلقن درک‬
‫تاریخی از ایرانیان ندارند؛ چون حتی در وقتهایی که دولت مرکزی ایران بهشاادت ضااعیف بوده‪ ،‬یکپارچگی‬
‫کشور بعد از یک دوره آشوب قومی یا منطقهای حفظ شده است‪.‬‬
‫غیرعلمیترین قسامت بیانیهی سازمانهای سیاسی‪ ،‬در بهکارگیری مفهوم ملیت در ارتبا با نیروهای قومی‬
‫کشاور اسات‪ .‬انگار از دید این ساازمانها‪ ،‬اقوام ایرانی ملتهاییند که به اجبار زیر سیطرهی ملت فارس جمع‬
‫شادهاند‪ .‬اسااسن استفاده از کلمهی ملت برای اقوام ایرانی‪ ،‬با سیاست جهانی و روابط بینالملل ناسازگار است‪.‬‬
‫ملت به معنی مجموعهی جداناپذیر مردم‪ ،‬جغرافیا‪ ،‬فرهنگ و تاریخ‪ ،‬دولت یا حکومت و روابط بینالمللیسات‪.‬‬
‫یعنی صارفن نمیتوان جمعی از مردم را که در جغرافیای مشااخصای زندگی میکنند‪ ،‬یک ملت تلقی کرد‪ .‬چون‬
‫این مجموعه فاقد حکومت‪ ،‬روابط بینالمللی یا شاناساایی رسمی جهانیست‪ .‬با این تعریف‪ ،‬ایران یک ملت یا‬
‫یک دولت‪-‬ملت است‪ ،‬اما گیالن‪ ،‬تهران‪ ،‬کردستان‪ ،‬آذربایجان و‪ ...‬ملت نیستند‪.‬‬
‫فدرالیسام اصاولن از تقسایم یک کل به پارههای کوچک درسات نمیشود‪ ،‬بلکه با جمع پارههای کوچک‬
‫گسسته برای تشکیل یک کل ایجاد میشود‪ .‬در حال حاضر ایران یک کل بههم پیوستهست‪ ،‬نه تکههای جداافتاده‬
‫که بخواهیم با طرح فدرالیسام متحدش کنیم‪ .‬این یعنی نویسندگان بیانیه راه را برعکس رفتنهاند؛ چون فدرالیسم‬
‫برای تجزیه کردن نیست‪ ،‬بلکه برای متحد کردن است‪ .‬آیا اتحاد ملتی یکپارچه و بههم پیوسته معنی دارد؟ ایران‬
‫کشاوری کثیراالقوام است ولی اقوام ایرانی با زور به هم نچسبیدهاند و از این لحاظ ایران یک امپراطوری نیست‬
‫و همانطور که گفتم‪ ،‬یک دولت‪-‬ملت محساوب میشود‪ .‬متاسفانه اقوام قویتر ایرانی و دولت مرکزی به اقوام‬
‫ضااعیفتر مدام ظلم کردهاند و میکنند و این ظلم و اجحاي باعث شااده که در حال حاضاار برخی خواهان‬
‫خودگردانی و خودمختاری باشاند‪ ،‬اما بیشاک این خواساته با تحقق فدرالیسام قومی محقق نمیشود‪ .‬در هیچ‬
‫کجای دنیا فدرالیسم راه حل مشکل قومی یا نابرابری منطقهای نبوده‪ ،‬اکثر کشورهایی که فدرالاند اصلن مشکل‬
‫قومی ندارند و آنهایی که مشکل قومیشان را حل کردهاند‪ ،‬پیرو نظام فدرالیسم نیستند‪.‬‬
‫جداساازی بر اساس قوم و لهجه مسخره است و فاجعه تولید میکند‪ .‬مثلن در زبان کردی‪ ،‬ترکی و گیلکی‬
‫لهجههای مختلفی وجود دارد‪ ،‬ممکن است منی که اصالتن لنگرودیام‪ ،‬وقتی شخصی رشتی یا انزلیچی‪ ،‬گیلکی‬
‫حري میزند متوجه حريهایش نشوم؛ چون گیلکی غرب ایران کاملن با گیلکی شرق ایران فرق دارد‪ .‬اما زمانی‬
‫که یک رامسااری( گیلک غرب مازندرانو‪ ،‬شااهسااواری‪ ،‬چالوس ای و نوشااهری حري میزند‪ ،‬من کاملن متوجه‬
‫منظورشاان میشاوم‪ ،‬در صورتی که آنها مازندرانیاند و ما گیلک هستیم‪ .‬به همان نسبت وقتی یک قائمشهری‬
‫حري میزند ممکن است یک شهسواری متوجه حريهایش نشود‪ .‬این برنامه و این نوع نگاه کردن به کشور و‬
‫ادارات کشااوری تا بینهایت ادامه پیدا میکند‪ .‬ما اگر مازندران را هم یک اسااتان بکنیم آنوقت چالوس ایها و‬
‫شااهسااواریها میخواهند جدا شااوند؛ چون اینها گیلکند و آنها مازندرانی حري میزنند‪ .‬این نگاه‪ ،‬نگاهی‬
‫قبیلهایسات‪ .‬ما یک شاهر ساوقالجیشای مهم مثل ارومیه داریم‪ ،‬و اتفاقن جمهوری اسالمی‪ ،‬ترکیه و جمهوری‬
‫آذربایجان دارند در این شاهر سارمایهگذاری کردهاند و افتىااح و جدال بزرگی در آنجا ایجاد شاده است‪ .‬در‬
‫ارومیه کردها و ترکها کنار یکدیگر زندگی میکنند‪ ،‬اسااتاندار آذربایجان غربی را از قوچان آوردهاند و او کرد‬
‫قوچان اساات‪ .‬نمایندههای مجلس هم ترک هسااتند و به ساامت پانترکیساام سااپاه پاسااداران از جنس خامنهای‬
‫گرایش دارند‪ ،‬یعنی این دارو را برایشان تجویز کردهاند؛ چون خود حکومت میخواهد آنجا جنگ قومیتی برپا‬
‫بشااود‪ .‬اما چرا حکومت این بسااا را ایجاد کرده؟ ارومیه یک اسااتان اساات‪ ،‬کردها و ترکها هماسااتانیاند و‬
‫ساالهاسات بی هیچ مشاکلی کنار هم زندگی میکنند‪ .‬مثل نوع زندگی ترکها در گیالن و تهران‪ ،‬آنها در کنار‬
‫گیلکها و تهرانیها زندگی خوبی دارند و مشاکلی بینشان دیده نمیشود‪ .‬چرا از مشکلی که وجود ندارد‪ ،‬چرا‬
‫از یک عدم‪ ،‬یک هساتی احمقانه میساازند؟ مزیت ایران چندقومی بودنش اسات‪ .‬متاسافانه در ارومیه مشکل‬
‫درست کردهاند‪ .‬نمایندهها و حتی استاندار با اینکه کرد است عملن دیسکورسهایی را مطرح میکنند که منجر‬
‫به جنگ بین ترکها و کردها میشود و چنین جنگهایی بهشدت خطرناکند‪ .‬جنگ بین کرد و ترک یعنی جنگ‬
‫بین نیمی از کشاور ما‪ ،‬حداقل سی یا چهل میلیون نفر از ایرانیها کرد و ترک هستند و اگر این دو قوم بخواهند‬
‫با هم بجنگند در کل کشور جنگ داخلی ایجاد میشود‪ .‬در واقع جمهوری اسالمی در ارومیه دست به توطئه زده‬
‫است‪ .‬اگر میخواهید فدرالیسم قومی در کشور حاکم باشد‪ ،‬تکلیفتان در آذربایجان غربی چه میشود؟ چگونه‬
‫میخواهید ترکها را از کردها جدا بکنید؟ چگونه میخواهید شاهری مثل سلماس را پاره بکنید و بخشی از آن‬
‫را به کردسااتان و بخش دیگرش را به آذربایجان بدهید؟ در شااهرهایی مثل پیرانشااهر و مهاباد که متعلق به‬
‫آذربایجانند ولی تمام آحادش کرد هستند‪ ،‬چه برنامهای دارید؟ با اجرای فدرالیسم قومی ما معىل پیدا میکنیم‬
‫و دوباره جنگ یا بهتر اسات بگویم یک بالهت تازه شاروع میشاود‪ .‬فقط هم این شاهرها نیستند‪ ،‬در همهجای‬
‫ایران دچار مشااکل خواهیم شااد‪ .‬در همدان چه اتفاقی خواهد افتاد؟ با لکها و کردها و ترکهایش میخواهید‬
‫چهکار بکنید؟ البد آن عدهای را هم که فارس ای حري میزنند‪ ،‬فارس تلقی میکنید‪ .‬اساااساان این تقس ایمات و‬
‫چنین نگاهی کاملن چیپ است‪.‬‬
‫همه میدانیم فدرالیسام غیرمتمرکزترین فرم و غیرمعمولترین سیستم سازمان مدیریت سرزمینی و کشوری‬
‫اسات‪ .‬این یعنی فدرالیسام چندان معمول نیسات و کشاورهای کمی فدرالیساتی هستند‪ ،‬فدرالیسم معمولن در‬
‫وضاعیتهایی شاکل میگیرد که نخبههای مناطق مختلف حاضر به پذیرش اتوریتهی مرکزی در کشوری که در‬
‫حال شکلگیریست‪ ،‬نیستند (تاکید میکنم در کشوری که در حال شکلگیریستو منظورم را طور دیگری بیان‬
‫میکنم‪ ،‬فدرالیسام محصاول مبارزهی نخبههای سایاسی برای حفظ قدرت در منطقهی خودشان است‪ .‬در ایران‬
‫نخبههای سایاسای اقوام‪ ،‬در سهمخواهی از قدرت مدام پشت فدرالیسم قایم شدند و در طول تاریخ همیشه این‬
‫روال حاکم بوده اساات و این اتفاق در سااال ‪ 37‬هم افتاد‪ .‬در واقع نخبههای ساایاساای_قومی در پی قدرت و‬
‫سااهمخواهیاند و به همین علت طرحِ فدرالیساام میکنند‪ .‬میخواهم بگویم خواساات فدرالیساام لزومن یک‬
‫خواسات دمکراتیک نیسات و میتواند مبارزهای باشد بین نخبگان غیردمکرات اقوام مختلف‪ ،‬برای سهمخواهی‬
‫بیشتر از نخبههای غیردمکرات مرکزنشین و ما مدام با این دوآلیسم مواجه هستیم‪ .‬ضمنن فدرالیسم یک سیستم‬
‫سیاسی و اجتماعی است‪ ،‬و تاثیر اقتصادیاش در متوازن کردن توسعه بین استانها کاملن فرعیست‪ .‬خیلیها به‬
‫اشاتباه فدرالیسام را معادل سایساتمی میدانند که به برابری توسعه بین اقوام و سرزمینها کمک میکند‪ .‬این در‬
‫حالیساات که ساایسااتم اداری ایران بهطور غیرمعقول و احمقانهای متمرکز و مرکزمحور اساات‪ .‬افرا در‬
‫تمرکزبخشای باعث شاده که ما االن کشوری زورگو به اسم «شهر تهران» داشته باشیم‪ ،‬یا بهتر است بگویم ما با‬
‫یک استعمار بزرگ به اسم تهران در دل ایران طرفیم‪ ،‬طوری که بقیهی استانها‪ ،‬نواحی و مناطق احساس میکنند‬
‫پایتخت مدام دارد حقشااان را میخورد‪ .‬بیشااک با تمرکززدایی؛ یعنی از بین بردن تمرکزی که در تهران وجود‬
‫دارد‪ ،‬خیلی از مشااکالت ایرانیها حل میشااود‪ .‬ما در تهران انواع و اقسااام کارخانهجات را داریم و همهی‬
‫وزارتخانهها در تهرانند‪ .‬مجلس‪ ،‬دفتر ریاست جمهوری‪ ،‬بیت رهبری‪ ،‬اصلن تمام هستی در تهران متمرکز شده‬
‫و این مطلقن خوب نیست‪ .‬اگر طرح ایرانارشیستها به مرحلهی اجرا برسد و هر کدام از وزارتخانهها در یک‬
‫اساتان مساتقر شاود‪ ،‬بسایاری از این مشاکالت حل خواهد شاد‪ .‬اسااسن میتوان با حداقل راهکارها تمام این‬
‫معىالت را از بین برد‪ .‬چرا باید بین اقوام و زبانها جدایی ایجاد بکنیم و چیزهای خوبی را که در کشور وجود‬
‫دارند‪ ،‬از مردم بگیریم؟ بیشااک فدرالیساام دردی از مردم ایران دوا نمیکند؛ چون نخبگان قومی ایرانی کمتر از‬
‫نخبگان غیرقومی دیکتاتور نیساتند و فدرالیسم قومی در این شرایطی که بیانیه تعریف میکند‪ ،‬میتواند وضعیت‬
‫اقوام را از نظر سایاسی و اقتصادی بدتر کند‪ .‬ضمنن اکثر مناطق قومی کشور منابع محلی کافی ندارند و مثلن در‬
‫جنوب کشاور فاصالهی طبقاتی درون اقوام واقعن زیاد است و آنجا شکاي بزرگی ایجاد شده‪ .‬فدرالیسم قومی‬
‫یعنی رها کردن مناطق فقیر جنوب کشاور‪ ،‬بهخصاوص بلوچساتان‪ .‬ما نمیتوانیم جایی مثل کردستان را به حال‬
‫خودش رها بکنیم‪ ،‬زیرا کردسااتان از لحاظ منابع محلی ضااعیف اساات و اگر آن را جدا کنیم‪ ،‬شااکاي طبقاتی‬
‫کشاوری در کردستان بیشتر میشود‪ .‬در حال حاضر مشکل ما چیست؟ مشکل ما پخش نابرابر ثروت و تمرکز‬
‫همهچیز در تهران اساات (البته چند اسااتان هم داریم که بعد از تهران اولویت با آنهاسااتو‪ .‬اگر طرحی داشااته‬
‫باشیم که اجرای آن منجر به پخش برابر سرمایه و ثروت در کل کشور شود‪ ،‬تمام این معىالت از بین میرود و‬
‫دیگر تبعیىای در کار نخواهد بود‪ .‬متاسفانه عدهای جای اینکه تالشی برای از بین بردن تبعیض بکنند‪ ،‬با چنین‬
‫بیانیههایی مردم را از یکدیگر جدا میکنند‪ .‬این کار چه معنایی دارد؟ راهکار و سایساتم درست نیست‪ ،‬ساختار‬
‫سیاسی متعلق به هزار و چهارصد سال پیش و زامبیوار است‪ .‬همیشه در ایران مسائل قومیقبیلهای مطرح بوده‪،‬‬
‫ولی ما چرا خودمان را یکی از کشااورهای دهکدهی جهانی مارشااال مکلوهان محسااوب نمیکنیم و بهرهای از‬
‫دساتاوردهای انساان مدرن نمیبریم؟ معىال دیگر این اسات که جغرافیای سایاسای کشور ما بسیار پراکنده و‬
‫گسسته است و در چنین شرایطی فدرالیسم قومی تلفیق و ترکیب ملی را مشکلتر کرده و هویت ملی را بیشتر‬
‫تىاعیف میکند‪ .‬اغلب اقوام در ایران‪ ،‬در آن طري مرزهایشان‪ ،‬اقوام همنوع دارند‪ .‬ما در آن سمت آذربایجان‪،‬‬
‫آذریهای جمهوری آذربایجان را داریم و در ساامت دیگر کردسااتان‪ ،‬کردهای عراق زندگی میکنند‪ .‬آن ساامت‬
‫بلوچستان نیز‪ ،‬بلوچهای پاکستان ساکنند‪ .‬این وضعیت میتواند نخبههای سیاسی اقوام را بهطور دائم در تالش‬
‫برای جدایی از مرکز نگه دارد‪ .‬از طرفی برخی از کشورهای همسایه که نزدیکی قومی با استانهای مرزی دارند‪،‬‬
‫در صاورت فدرالیستی شدن کشور‪ ،‬میتوانند بیشتر شیطنت کنند‪ .‬ما راههای مختلفی برای برونرفت از بحران‬
‫داریم‪ .‬چرا باید خودمان را به لبهی پرتگاه ببریم و مدام وضعمان را بدتر بکنیم؟ شما نمیتوانید اقوام ایرانی را از‬
‫هم جدا کنید‪ .‬اقوام ایرانی طی قرنهای متمادی با هم بودهاند و از امکانات همدیگر اسااتفاده کردهاند‪ .‬اگر به این‬
‫بحثها دامن زده شااود‪ ،‬گیالنیها کمکم شااروع به خارج کردن ترکها و کردها از گیالن میکنند‪ .‬در چمخاله‬
‫کردهای زیادی زندگی میکنند و چنین بحثهایی باعث عوض شاادن رفتار گیلکها در چمخاله خواهد شااد و‬
‫حتی ممکن اسااات کردها را در هیئت متجاوز ببینند! برخورد قوچانیها با کردها و برخورد لنگرودیها با‬
‫ترکهای کوچهی ترکان نیز عوض خواهد شااد‪ .‬این معىااالت به بروز یک جنگ دامن میزنند و قطعن باعث‬
‫ایجاد جنگ بزرگی میشوند و این مسئله جدن وحشتناک است‪.‬‬
‫من دربارهی نوکمونالیساام بحثهای زیادی کردهام‪ .‬یعنی بحث کمونالیسااتی موری بوکچین را گرفتم و‬
‫چیزهایی مثل استقرار ادارات رفراندم در شهرها و روستاها‪ ،‬و طرح دمکراسی مستقیم را به آن اضافه کردم‪ .‬با آن‬
‫طرح شاما میتوانید از دستاورد کشورداری استفاده بکنید‪ .‬به نظر من دمکراسی حتی در کشورهای پیشرفته هم‬
‫مستقیم نیست‪ ،‬همه فکر میکنند در فرانسه و انگلیس دمکراسی وجود دارد‪ ،‬اما دمکراسی حاکم در این کشورها‬
‫غیرمساتقیم اسات‪ .‬ما میتوانیم از طریق اساتقرار ادارات رفراندم‪ ،‬این دمکراسی غیرمستقیم را بدل به دمکراسی‬
‫مستقیم بکنیم‪ ،‬طوری که دمکراسی مستقیم بر دمکراسی غیرمستقیم غلبه داشته باشد‪ ،‬و حتی میتوانیم این دو را‬
‫با هم میکس کنیم‪ .‬عالوه بر پیشانهاد نوکمونالیساتی ایرانارشایساتها یک سیستم غیرمتمرکز از نوع کشورهای‬
‫اساکاندیناوی‪ ،‬میتواند در ایرانِ آینده کاربرد مفیدی داشته باشد‪ .‬اساسن چند تغییر حتمن باید اتفاق بیفتد‪ ،‬اول‬
‫اینکه حکومت (چه مرکزی‪ ،‬چه محلیو باید دمکراتیک‪ ،‬منىبط و قانونمند باشد‪ ،‬برابری و عدالت در آن اتفاق‬
‫بیفتد و تبعیض هم از بین برود؛ زیرا بدون این تغییرات‪ ،‬هیچ راه حلی برای ادارهی بهتر کشااور وجود نخواهد‬
‫داشاات‪ .‬دوم اینکه قدرت وزارتخانهها‪ ،‬به نساابت اسااتانداریها باید کاملن کاهش پیدا کند‪ .‬در حال حاضاار‬
‫وزارتخانهها در کل کشور همهکارهاند‪ ،‬این قدرت باید کم شود تا استاندارها بتوانند ویراژ داشته باشند‪ .‬تقریبن‬
‫منابع مالیِ دساات اسااتانداریها کاملن تهیساات و مدام باید به وزارت کشااور نگاه بکنند‪ .‬احمقانهساات که‬
‫استانداریها وابسته به وزیر کشورند و بیشتر نقش یک عروسک را دارند و رسمن هیچکارهاند‪ .‬جنبش سیاسی‬
‫و مدنی در آذربایجان‪ ،‬کردساتان‪ ،‬خوزستان‪ ،‬بلوچستان و‪ ...‬فقط وقتی میتواند بار آزادیخواهانه داشته باشد که‬
‫با تمام حرکتهای اعتراضای و عدالتخواهانهی کشاور همراه و همصادا شاود‪ ،‬سکوت و بیتفاوتی نسبت به‬
‫ساارکوب کارگران در هفتتپه و فوالد اهواز‪ ،‬بیتفاوتی نساابت به ساارکوب معلمان و جنبش زنان که در هر‬
‫گوشهی ایران اتفاق میافتد‪ ،‬معنایی جز همکاری و همراهی با زامبیها و مزدوران حکومت مالشاه را ندارد‪.‬‬
‫ما ایرانارشایستها همیشه روی همکاری و همیاری تمام اقشار و اقوام ایرانی تاکید داشتیم و داریم و با هر‬
‫نوع جریان پان (پانترک‪ ،‬پانکرد و‪...‬و مخالف هستیم‪ .‬در شرایط حاضر ارتجاع «گرگ خاکستری» همانقدر پلید‬
‫و خطرناک است که بالماسکههای «آریاییگرائی»‪ .‬اساسن همهی اینها بار نژادپرستانه دارند و رسالتی جز ایجاد‬
‫جدایی و تفرقه بین اقوام ایرانی ندارند‪ .‬چه پانترکیسامی که توسط اردوغان در کل آذربایجان مطرح میشود و‬
‫چه آن پانترکیسامی که توسط سپاه پاسداران دارد اِعمال میشود‪ ،‬همگی نقشهای از پیش تعیین شدهاند‪ .‬مبارزه‬
‫برای احقاق حقوق‪ ،‬آزادی و عدالتخواهی‪ ،‬بازار خرید و فروش سااهام نیساات که ما بخواهیم برای اکت کردن‬
‫دربارهی مقدار ساود خودمان چانه بزنیم‪ ،‬اسااسن دفاع از عدالت و آزادی مرز مکانی و قومی و طبقاتی ندارد و‬
‫فقط مردمی آزاده و آزادیخواه میتوانند مدعیاش باشاند‪ .‬ما ایرانارشیستها همراه آن کرد کولبری هستیم که‬
‫نانش آغشاته به خون گلولهی پاساداران و جنایتکاران حکومتیست‪ .‬روح و جان ما با آن عرب و بلوچ و آن‬
‫زن به جان آمدهایسات که در خیابانهای تهران در برابر ساپاه قصاب میایستد و فریاد میزند‪ .‬ما با آن دختری‬
‫هساتیم که در اصافهان بر صاورتش اساید پاشیدهاند‪ .‬هر کس نسبت به رنج دیگران بیاعتنا باشد‪ ،‬نامش انسان‬
‫نیست و بویی از انسانیت نیز نبرده است‪ .‬نباید در شرایطی که مردم ایران حرکتی را آغاز میکنند و جنبشی را به‬
‫دساات میدهند‪ ،‬با طرح بالهتی مثل جداییطلبی (بالهتی به اساام زبان جدا و‪...‬و مردم را از اصاال قى ایه غافل‬
‫بکنیم و آنها را بترساانیم و بعد به این بهانه ساکوت کنیم‪ .‬ساکوت در چنین شارایطی ابلهانه و ظالمانهست و‬
‫معنایی جز فریب مردم ندارد‪ .‬چرا باید اردوغان از آنطري بگوید ما میخواهیم آذربایجان را به ما وصل بکنید؟‬
‫تزریق رفتار پان در آذربایجان جز ظلم به ملت ایران‪ ،‬به چه چیزی منجر شده؟ آذربایجانیها بخشی از کشورند‪.‬‬
‫مگر غیر از اینساات که ما برای از بین رفتن حکومت مالشاااه خامنهای میجنگیم؟ اگر کشااور آزاد بشااود‪،‬‬
‫آذربایجان و آذربایجانی هم نفس راحتی میکشاند‪ .‬ما نمیتوانیم برای رسیدن به آزادی سهمخواهی بکنیم‪ ،‬ولی‬
‫ظاهرن این مرض در بعىی از احزاب وجود دارد و بیشترشان به فکر براندازی نیستند‪ .‬آنها همگام‪ ،‬همصدا و‬
‫همپا با مردم حرکت نمیکنند و فقط از حکومت آینده میگویند‪ .‬در واقع همین بالماسااکهها‪ ،‬اراجیف و احزاب‬
‫درپیتی و گروههای سهمخواه با طرح مدام سهمخواهی باعث شدند که جمهوری اسالمی پروارتر شود‪.‬‬
‫دقیقن یک روز قبل از ساخنرانی روحانی در سازمان ملل‪ ،‬حملهای تروریستی در اهواز اتفاق افتاد و باعث‬
‫شاد فردای آن روز روحانی برای دفاع از خودش‪ ،‬قیام فرودساتان ایران را یک جریان تروریستی بنامد و از این‬
‫حمله به نفع خودش استفاده کند‪ ،‬به همین بهانه هم بیش از بیست تن از هموطنان عرب ما را اعدام کردند‪ .‬تمام‬
‫این مسائل چیزی جز گسست به ارمغان نمیآورد‪ .‬در شرایط حاضر باید سعی کنیم یک سیستم مدرن‪ ،‬و ساختار‬
‫سایاسی انسانی در ایران داشته باشیم نه ساختاری متعلق به عهد عتیق‪ .‬چرا بعد از تحمل چهل سالهی حکومتی‬
‫که معاصاار با هزار و چهارصااد سااال پیش اساات‪ ،‬به جای فکر کردن به ایدههای تازه‪ ،‬به ارتجاعیترین گروهها‬
‫(ساالطنتطلبها و‪...‬و میدان میدهیم؟ مردم دارند شااعار «جاویدشاااه رضاااشاااه» را ساار میدهند و مدیاهای‬
‫برونمرزی نیز در این چارچوب کار میکنند؛ چون اکثر نخبههای سیاسی ما ملی و دلسوز نیستند‪ ،‬آنها بیشتر‬
‫سااهمخواه‪ ،‬خودخواه و بیسااوادند‪ .‬در واقع این عده مدام علیه مردم مبارزه کردهاند و حاال هم سااکوتشااان‬
‫فجیعترین مبارزه اسات‪ .‬چرا انواع و اقساام چپهای مارکسای سکوت کردهاند و وقف این بازی شدهاند؟ شما‬
‫زیر این بیانیه امىای کموله را میبینید‪ ،‬آیا این عده در خیابان یک اکت عملی داشتهاند؟ آیا توانستهاند پنجاه نفر‬
‫را جمع کنند و یک تظاهرات به دست دهند؟ شعارنویسی کردهاند؟ پایگاههای بسیج را مورد حمله قرار دادهاند؟‬
‫آیا باعث ریخته شدن ترس مردم شدهاند؟ نه‪ ،‬ابدن هیچ کاری نکردهاند و اگر هم کاری کردهاند در مرز عراق و‬
‫ترکیه بوده‪ ،‬در واقع ما مزدورانی داریم که به اسام ایرانی برای ترکیه میجنگند‪ .‬ضاربالمثلی میگوید حصیری‬
‫که برای خانه واجب اسات‪ ،‬به مساجد نمیفرساتند‪ .‬فرق این عده با مالهایی که مدام سنگ فلسطین را به سینه‬
‫میزنند‪ ،‬چیست؟ مردم باید چهکار کنند؟ کدام کشور خارجی از ما حمایت میکند؟ همه در حال چپاول هستند‪.‬‬
‫متاسافانه روشانفکر ایرانی و آنهایی که کار سیاسی میکنند‪ ،‬غیرملیاند؛ زیرا منافع ملی را در نظر نمیگیرند و‬
‫هوشامندانه عمل نمیکنند‪ .‬اکثر گاردهایشاان هم ضد مردم است‪ ،‬بهتر نیست کمی شعور خرج کنند و مردم را‬
‫فقط برای پنج ساال از شار بالهت نجات بدهند؟ یعنی پنج سال یک حکومت انسانی داشته باشیم بعد بیایند و‬
‫طرح غائله بکنند و بحث جداییطلبی و اسااتقالل‪ ،‬جمهوری و‪ ...‬را پیش بکشااند‪ .‬بیشااک مردم و ساااکنان هر‬
‫سارزمینی حق دارند برای خودشاان تصامیم بگیرند‪ ،‬اما باید به آن مردم شانس بدهیم که کنار همدیگر باشند و‬
‫مدام آنها را شقهشقه نکنیم‪ .‬هستند روشنفکران باکویی که هنوز آرزو دارند ایرانی خطاب بشوند و بهشدت از‬
‫علیاي منزجرند‪ .‬با توجه به تاریخ ایران و با توجه به اتحادی که بین مردم ما هسات‪ ،‬فدرالیسم نسخهی خوبی‬
‫برای کشاورمان نیسات‪ ،‬البته من با اساااس فدرالیساام از نوع اقتصااادی و فدرالیساام جغرافیافی مخالف نیسااتم‪.‬‬
‫مخالفت من با فدرالیسام قومیست که تمهیدی برای جداسازی است‪ .‬مالها‪ ،‬مسلمانان و اسالم با این حربههای‬
‫ایدئولوژیکی احمقانه ما را از هم جدا کردند و بین سنی و شیعهی ایرانی فاصله انداختند‪ .‬آنها این فاصله را بین‬
‫یهودی و مسیحی و زرتشتی ایرانی نیز ایجاد کردند‪ .‬روحانیون شیعه کم باعث جداسازی بسیاری از ایرانیها از‬
‫همدیگر نشادهاند که حاال بخواهیم زبان‪ ،‬قوم و مسائلی از این دست را هم مطرح بکنیم‪ .‬ما در قرن بیستویکم‬
‫هساتیم و مسائل قومی دیگر باطل شده است‪ .‬ما کشوری به اسم ایران داریم و به ساکنان این کشور که نقشهای‬
‫به هیئت گربه دارد‪ ،‬ملت ایران میگویند‪ .‬این بدان معنا نیسااات که اگر به ترکها ملت نگوییم آنها تحقیر‬
‫میشوند‪ .‬از لحاظ سازمانبندی و شکلبندی جهانی‪ ،‬این نقشه را به اسم کشور ایران میشناسیم‪ .‬در واقع ما یک‬
‫قرارداد داریم‪ ،‬و همین زبانی که به آن حري میزنیم قرارداد شااده‪ ،‬حتی چراغ قرمزی که ساار خیابان میبینید‪،‬‬
‫قرارداد اساات‪ .‬قراردادهای زبانی هم داریم‪ ،‬برخی از قراردادها شاامایلی‪ ،‬برخی نمادین‪ ،‬و برخی دیگر تعقلیند‪.‬‬
‫اسااسن بدون قرارداد نمیتوانیم با هم زندگی بکنیم‪ .‬هر چیزی اصل و اصولی دارد‪ ،‬و بر اساس همین قراردادها‬
‫«فارسای» اسم زبانیست که من به آن حري میزنم‪ .‬بر طبق همین قرارداد هم «ملت» به مردمی گفته میشود که‬
‫در یک کشاور زندگی میکنند و کشاورشاان از لحاظ تقسیمات جهانی مشخد شده است‪ .‬این ملت رفتارهای‬
‫خارجی دارند‪ ،‬مثلن وزرا و رهبران و رئیسجمهورهاشان تحت این نام با کشورهای دیگر در ارتبا ند و دارای‬
‫فرهنگی هساتند که برآیندی از خردهفرهنگهاسات‪ .‬ما میتوانیم بگوییم «ملت آذربایجان» چون کشوری به اسم‬
‫جمهوری آذربایجان داریم و آنها در تقسیمات جهانی یک کشور هستند‪ .‬مثلن اگر کردستان عراق با جدا شدن‬
‫از عراق کشوری مستقل شود‪ ،‬میتوانیم به آنها «ملت کرد» بگوییم؛ چون از لحاظ ساختارهای جهانی یک ملت‬
‫را نمایندگی میکنند و این تعریفی جهانیست‪ ،‬حتی اگر عدهی زیادی چنین تعریفی را قبول نداشته باشند‪ .‬طرح‬
‫یک سری از مسائل مقدمهای بر فروپاشی است‪ ،‬ما یک جامعهی جداشده نیستیم و در کشوری زندگی نمیکنیم‬
‫که کرد و گیلک از هم جدا باشااند‪ .‬میگوییم اسااتان گیالن اما در همان اسااتان گیالن نژادهای مختلفی زندگی‬
‫میکنند و اکثریت با گیالنیهاساات و البته به همین نساابت در تبریز هم فارس و گیلک داریم‪ .‬در کل نژادها و‬
‫زبانهای مختلف در کشااورمان‪ ،‬بی هیچ مشااکلی در کنار هم راحت زندگی میکنند و این نکتهی مثبتیساات‪.‬‬
‫جوکهای قومیتی و مساائلی از این دست چیزهایی هستند که از لحاظ فرهنگی رویشان کار نشده‪ .‬وقتی کسی‬
‫لهجه دارد یعنی زبان مادریاش از عمر و سابقهی بیشتری برخوردار است و این موضوعیست که بیشتر مردم‬
‫ایران هنوز آن را درک نکردهاند‪ .‬مثلن وقتی یک هندی انگلیسای را با لهجه حري میزند‪ ،‬بدان معناساات که آن‬
‫هندی دارای فرهنگی باساتانی‪ ،‬عمیق و اسااسیست‪ .‬یا وقتی یک چینی انگلیسی حري میزند انگار دارد فریاد‬
‫میزند‪ ،‬چون او در کشاوری شالوغ و پر همهمه بوده و عادت کرده بلند حري بزند؛ این خصایصهی اوست و‬
‫خصایصه زیباست چرا که حکایت از عمر‪ ،‬شناسنامه و اصالت دارد‪ .‬تىمینی برای رسیدن به آزادی نیست‪ ،‬اگر‬
‫کشوری یا منطقهای را کاملن به یک قوم اختصاص بدهید و رئیسجمهورتان هم از همان قوم باشد‪ .‬برای نمونه‬
‫میتوانید کردستان عراق را ببینید که جز اجرای سیاستهای سرمایهداری‪ ،‬راه دیگری در پیش نگرفته است‪.‬‬
‫آرزو اسم دیگر انتظار است‬
‫نگاهی به حرفهای «حسین محیالدین الهی قمشهای» دربارهی «آرزو داشتن»‬
‫آرزو دلیل بر اسااتعداد اساات‪ .‬وقتی آدم آرزو میکند که ای کاش من چنین و چنان شااوم بدانید که حتمن‬
‫میتواند بشاود‪ ،‬وگرنه آرزو نمیکرد! آیا برهای تازه به دنیا آمده‪ ،‬آرزو میکند که رئیس دانشاگاه هاروارد شود؟‬
‫اصالن به ذهنش خطور نمیکند‪ .‬هر کسی هر آرزویی در دلش دارد‪ ،‬برآورده میشود‪ .‬شک نکنید! برای اینکه‬
‫آرزو سند حقانیت ماست‪ .‬موالنا میگوید‪:‬‬
‫کین طلب در تو گروگان خداست‬
‫زانک هر طالب به مطلوبی سزاست‬
‫حسین محیالدین الهی قمشهای‬
‫نقد و بررسی‬
‫حريهای الهی قمشاهای در ساتایش آرزوسات‪ ،‬او میگوید آرزو داشته باشید‪ ،‬چرا که آرزو سند حقانیت‬
‫ماسات! اما آرزو چیسات؟ آرزو اسام دیگر انتظار اسات‪ ،‬مثل انتظار برای ظهور مهدی! آرزو داشتن یعنی اکت‬
‫نکردن و منتظر بودن‪ ،‬یعنی وقتی مشکلی برایتان پیش آمد‪ ،‬دست روی دست بگذارید و منتظر شوید تا خدا آن‬
‫مشاکل را حل کند! اساسن تمام وعدههای مربو به جهنم و بهشت‪ ،‬با آرزو در ارتبا ند؛ شما آرزو میکنید به‬
‫جهنم نروید‪ ،‬و این یعنی عاشق بهشت هستید و میخواهید در بهشت زندگی کنید‪ .‬اما باید بدانید جهنم از جایی‬
‫شاروع میشاود که اولین آرزوی شما شکل میگیرد و زمانی به بهشت میروید که دیگر آرزویی نداشته باشید‪.‬‬
‫آرزو ضاد تغییر است‪ ،‬و این در حالیست که اگر خودتان را تغییر دهید جهان نیز تغییر میکند و بدل به بهشت‬
‫دلخواه شاما میشاود؛ کافیست در سمت چیزی که میخواهید‪ ،‬قرار بگیرید‪ ،‬تا خواستههایتان تحقق یابد‪ .‬در‬
‫واقع وقتی میخواهید تغییر کنید انگار دساات در جهان میبرید و جهان نیز پا به پای شااما عوض میشااود و‬
‫اساتعدادی در جهت شاکلگیری خواساتههای شما پیدا میکند‪ .‬این مقوله اسمش آرزو نیست‪ ،‬شما میخواهید‬
‫برای محقق شاادن خواسااتهتان کاری انجام بدهید و آن کار انجام میشااود؛ چون در ساامتش قرار میگیرید و‬
‫میدانید که تنها با اکت‪ ،‬خواساتهی شاما محقق میشود نه با آرزو‪ .‬آدمی لخت به دنیا میآید و لخت هم از دنیا‬
‫میرود‪ ،‬بی هیچ تعلقی‪ .‬ولی با اینحال مدام میخواهد خانه و ماشین بخرد و همهچیز را تحت مالکیت خودش‬
‫دربیااورد‪ .‬پرودون میگویاد‪« :‬ماالکیت دزدی اسااات»‪ ،‬اما من میگویم مالکیت اتالي زندگی سااات‪ .‬خیلیها‬
‫میخواهند مالک چیزهای زیادی باشاند‪ ،‬غافل از اینکه ریشاهی اغلب مشاکالت انساان ناشی از طمع او برای‬
‫مالکیت بیشتر اسات‪ .‬در واقع هر چه بیشتر داشاته باشای‪ ،‬احساس ترس هم در تو بیشتر میشود؛ زیرا فکر‬
‫میکنی ممکن است روزی داشتههایت را از دست بدهی و این ترس مثل خوره به جانت میافتد و در وجودت‬
‫ایجادِ تنش و اساترس میکند‪ .‬زندگیت را ساخت میکنی تا به آرزوی مالکیتت برسی‪ ،‬در صورتی که همهچیز‬
‫باید فدای زندگی بشاود؛ چون زندگی تنها دارایی توسات‪ .‬شانسی به تو داده شده و انسان به دنیا آمدهای و در‬
‫دورهای بعد از تولدت‪ ،‬خواهی مرد؛ در نتیجه تنها چیزی که برایت میماند این پریود زمانی یا فاصلهی بین تولد‬
‫و مرگ است‪ ،‬پس در این مدت باید شاد باشی و نگذاری شادی را از تو بگیرند‪ .‬در برابر هر کسی که میخواهد‬
‫اشااک تو را دربیاورد‪ ،‬مقاومت کن؛ زیرا هیچکس حق ندارد تو را غمگین کند‪ .‬اسااالم و مال از وقتی وارد ایران‬
‫شدند‪ ،‬کاری کردند که تو مدام گریه کنی‪ ،‬زرینکوب میگوید‪:‬‬
‫میرقصیدیم!‬
‫پیش از یورش اعراب‪ ،‬باران که میآمد‪ ،‬میرقصیدیم‪...‬‬
‫بااد کاه میوزیاد‪ ،‬به خرمنگااه میریختیم و میرقصااایدیم‪ ...‬تابستان که میشاااد‪ ،‬جشن میگرفتیم و‬
‫میرقصیدیم‪ ...‬زمستان که میشااد جشن میگرفتیم و میرقصاایدیم‪ ...‬زمینهای کشاورزی را درو میکردیم و‬
‫میرقصیدیم‪ ...‬زمینها را میکاشتیم و میرقصیدیم‪...‬‬
‫میخواستیم دفع بال کنیم‪ ،‬جشن میگرفتیم‪...‬‬
‫ماه آغاز میشد میرقصیدیم‪...‬‬
‫ماه به پایان میرسید میرقصیدیم‪...‬‬
‫خالصه اینکه‪ ،‬جشن بود و رقد بود و زندگی بود و خنده بود و شادی‪...‬‬
‫تیرگان بود و مهرگان بود و آبانگان‬
‫آذرگان و بهمنگان و اسفندگان‬
‫و فروردگان و اردیبهشتگان و خردادگان‪...‬‬

‫سده بود و سوری و سروش‪...‬‬
‫فقط در سال یکبار گریه میکردیم‬
‫آنهم برای چیرگی کینه و سنگدلی بر پاکی و سوگ سیاوش!‪...‬‬
‫مُردگانمان را هم با سوگنامه سیاوش که نماد وفاداری بود‪ ،‬به خاک میسپردیم‪...‬‬
‫تا اینکه‪...‬‬
‫شمشیر وحشت عرب از راه رسید‪ ،‬شادی رخت بربست و ماتم و عزا و کینه و بغض و دروغ‪ ...‬آغاز شد‪.‬‬
‫طبق نوشااتهی زرینکوب‪ ،‬ما فقط یک بار آنهم به دلیل چیرگی کینه و ساانگدلی بر پاکی گریه میکردیم‪،‬‬
‫وقتی هم میخواستیم مردهای را به خاک بسپاریم‪ ،‬سوگنامهی سیاوش را میخواندیم‪ .‬سیاوشی که حاال بدل به‬
‫حساین صاحرای کربال شاده و در اصال عاشاورا جای ساوگنامه را گرفتهست‪ .‬گرچه ما یکبار در سال گریه‬
‫میکردیم ولی در عوض هر ماه‪ ،‬یک روز برای شااادی داشااتیم و این یعنی مردمی بودیم شاااد و پر از شااعف‪.‬‬
‫اسااسان جامعهی شااد نیازی به آرزو ندارد؛ جامعهای که شاعف داشته باشد‪ ،‬یعنی تفکر دارد و تفکر است که‬
‫دسات به تولید میزند و تو را در سمت خواستهات قرار میدهد‪ .‬جامعهای به دنبال آرزوست که عاری از تفکر‬
‫باشد و منتظر شود شخصی مثل مهدی موعود و یا آمریکا بیاید و نجاتش دهد‪ .‬فرهنگ انتظار فرهنگ کثیفیست‪،‬‬
‫و این فرهنگ را تشایع به جان ما انداخته‪ ،‬امثال الهی قمشاهای بسیج شدهاند تا مردم را در انتظار نگه دارند‪ ،‬اما‬
‫انتظار یعنی وقت تلف کردن‪ .‬هر لحظهای که منتظر هسااتید‪ ،‬چیزی از شااما کاسااته میشااود‪ ،‬بهتر نیساات جای‬
‫اینهمه انتظار کشایدن‪ ،‬ساراغ شاعف و شادی بروید؟ الهی قمشهای و افرادی مثل او مدام در حال فریب دادن‬
‫شاما هساتند‪ .‬اصالن خودِ قمشاهای هم مالست‪ ،‬قرار نیست مال حتمن عمامه داشته باشد‪ .‬بیایید گفتههای الهی‬
‫قمشهای را بهتر بررسی کنیم‪ ،‬او میگوید آرزو داشته باش و آرزویت حتمن محقق میشود؛ زیرا تو وقتی آرزوی‬
‫چیزی را داری یعنی استعداد تحقق آن را هم داری (قمشهای در این میان حرفی از عمل نمیزند!و الهی قمشهای‬
‫بیتی از مولوی را مثال میزند‪ ،‬بیتی که مولوی در آن از طلب و خواسات میگوید! خواست یعنی ایده‪ ،‬وقتی تو‬
‫ایدهای داری دسات به عمل میزنی تا آن ایده محقق شود‪ .‬ولی زمانی که در آرزوی چیزی بهسر میبری‪ ،‬یعنی‬
‫داری دعا میکنی‪ .‬آرزو داشتن‪ ،‬نارضایتی فرد را نشان میدهد‪ ،‬کسی که راضی نیست مدام در حال گریه کردن و‬
‫افسااوس خوردنساات و هیچچیز او را شاااد نمیکند‪ .‬مولوی از طلب و مطلوب حري میزند‪ ،‬طلب و مطلوب‬
‫اینهمانند و مثل دال و مدلول باهم اتفاق میافتند؛ در واقع تا دالی نباشد ما از مدلول چیزی نمیگوییم‪.‬‬
‫اما وقتی بحثِ آرزو و معاد مطرح اسات‪ ،‬پای وحشت هم به میان میآید‪ ،‬وحشتِ «نداشتن»‪ .‬مثلن شما در‬
‫فقر بزرگ میشاااویاد و تمام عمرتان به این فکر میکنید که «چرا پدرم فقیر بود‪ ».‬مالمتیه میگوید‪« :‬مسااائول‪،‬‬
‫خودت هساتی نه پدرت‪ ».‬اگر تو حرکتی داشاته باشی‪ ،‬یک لحظه فکر بکنی و از مغزت کار بکشی‪ ،‬دیگر هرگز‬
‫نمیگویی که مسئول بدبختی من‪ ،‬پدرم بود‪ .‬اما اسالم این را نمیخواهد‪ ،‬در اصل مالمتیه اکتیست علیه اسالم و‬
‫خرافاتی که مالها ترویج میدهند‪ .‬منتظر باش یعنی چه؟ منتظر باش یعنی اینکه قصااد دارند تو را راضاای نگه‬
‫دارند‪ .‬جیبت را میزنند‪ ،‬به تو تجاوز میکنند و همهنوع بالیی بر سرت میآورند‪ ،‬ولی میگویند هیچ کاری نکن‬
‫و صاادایت را درنیاور‪ ،‬زیرا مهدی انتقامت را خواهد گرفت! و تو هر بالیی ساارت میآید منتظر میمانی و فکر‬
‫میکنی که انقالبی اتفاق نخواهد افتاد‪ .‬حريهای بنیصاادر و رضااا پهلوی نیز برگرفته از فرهنگ آرزو هسااتند‪،‬‬
‫آنها به شااما میگویند‪« :‬کاری نکنید‪ ،‬دساات به خشااونت نزنید و بهطور مسااالمتآمیز اعتراض کنید‪ ،‬به زودی‬
‫همهچیز درست میشود!» چنین حريهایی دردی از ما دوا نمیکنند‪ .‬نباید به ارتجاع میدان بدهیم‪ ،‬ارتجاع یعنی‬
‫کثافت‪ ،‬یعنی زندگی نکردن و از دست دادن زمان‪.‬‬
‫االن وقتِ شادی و لذت است‪ ،‬و آرزو در برابر لذت هیچ معنایی ندارد‪ .‬بهشت همینجاست‪ ،‬چرا باید نماز‬
‫بخوانید و روزه بگیرید و مطیع حري مال باشید؟ چرا باید یکپنجم اموالتان را به عنوان خمس به مال پرداخت‬
‫کنید؟ مال از شما باج میگیرد و میگوید‪« :‬اگر به من خمس و زکات بدهی‪ ،‬اگر تمام هستیات را به من واگذار‬
‫کنی‪ ،‬میروی بهشات! و در بهشات یک زن کمرباریک با گیالس شارابی در دسات‪ ،‬به استقبال تو میآید!» این‬
‫حري چه معنایی دارد؟ ایران که پر از زن کمرباریک و شاراب است! بهشت اینجاست‪ ،‬مالها دروغ میگویند‪،‬‬
‫آنها مشااتی ابله و کالهبردار هسااتند که به جان شااما و فرهنگتان افتادهاند و الهی قمشااهای نیز فرقی با مالها‬
‫ندارد‪ .‬از همین لحظه شادی کنید‪ ،‬مبارزهی ما مبارزهای شاد است و ما همه (چه زن و چه مردو عیاش و شادیم‪.‬‬
‫آلبر کامو میگوید‪« :‬عیاشها قهرمانان عصاار جدید هسااتند‪ ».‬ما سااعی داریم زندگی را اداره بکنیم و اداره کردن‬
‫زنادگی در واقع همان کردنِ زندگیسااات‪ .‬ما زندگی نمیکنیم بلکه زندگی را میکنیم و این یک رویهی دیگر‬
‫اسات‪ .‬شادی و شعف در زندگی ضروریست‪ ،‬باید صدا داشت‪ ،‬اما رئیس نمیگذارد که صدا داشته باشید و به‬
‫این علت‪ ،‬قانون را وضااع میکند‪ .‬چرا ما ضااد رئیس و ضااد رهبر و شاااه هسااتیم؟ زیرا اینها قانونی را تولید‬
‫میکنند تا ما به آن عمل بکنیم و قانونشان هم راهیست که همهچیز را به سمت خانهی خودشان میبرد‪ .‬نگاهی‬
‫به مجموع قوانین بیندازید‪ ،‬مثلن موضاوع اختالس را بررسی کنید‪ .‬هزاران میلیارد میدزدند و به کانادا میروند‪،‬‬
‫کانادا ادعا میکند کشوری آزاد است و عدالت در آن حکمفرماست؛ دولتِ این کشور میداند اختالسگران دزد‬
‫هساااتناد و ماال مردم فقیر و محروم را دزدیادهاناد و باه آنجاا بردهاند‪ ،‬اما جلوی این عده را نمیگیرد؛ چون‬
‫کشوریست که طبق سیاستهای سرمایهداری پیش میرود و رئیس دارد‪ .‬برای کشوری مثل کانادا پولهای شما‬
‫مهم اسات و اسااسن اهمیتی ندارد که این پولها دزدی و یا آغشته به خون انسان باشد‪ .‬عملکرد آمریکا هم در‬
‫این مورد مثل کاناداسااات‪ .‬برای همین وقتی امىاااا جمع میکردند تا دولت آمریکا فرزندان رجال ایرانی را از‬
‫آنجا خارج کند‪ ،‬من امىااا نکردم؛ چون میدانسااتم یک سایسااتم کاپیتالیسااتی زیر بار این طرح نمیرود‪ .‬چنین‬
‫سایساتمی تا جایی با شاما همراه میشاود که به نفعش باشد‪ .‬فرزندان سران ایرانی دالر دارند و پول به آمریکا‬
‫میبرند‪ ،‬اغلب این دختران و پسران (که اصطالحن به آنها آقازاده میگوییدو در آمریکا و کانادا کارخانه تاسیس‬
‫کردهاناد و پول خرج میکنناد‪ ،‬برای این دولاتهاا مهم نیسااات که آنها پولها را از کجا آوردهاند‪ ،‬مهم تولید‬
‫بیزینس و بارور شدن اقتصاد این کشورهاست‪.‬‬
‫در نقطاهی مقاابل‪ ،‬اگر یک غربی یا ایرانی مهاجر به ایران برگردد و تولید کار بکند‪ ،‬به او انگ میزنند‪ ،‬و‬
‫معمولن زندگی خصااوص ای و رابطهاش با جنس مخالف را زیر ذرهبین قرار میدهند! خندهدار نیساات؟ دختران‬
‫ایرانی را به امارات صاادر میکنند‪ ،‬بعد کسای را که از خارج میآید تا به کشورش خدمت کند‪ ،‬به خاطر داشتن‬
‫دوسات دختر آزار میدهند و همین موضاوع بهانهای میشااود برای تلکه کردن و فراری دادنش‪ .‬دلیل تمام این‬
‫کارها چیست؟ دلیلش یک رفتار ضد ایرانیست‪ .‬دیدید که زرینکوب گفته بود ما مدام شادی میکردیم و فقط‬
‫یکبار در سال سوگ سیاوش داشتیم‪ ،‬چرا دیگر شاد نیستیم؟ چرا تمام زندگی ما سوگ کربال و ایام فاطمیه و‪...‬‬
‫شاده؟ هر چه آدم پسات و بیشاري در تاریخ اعراب وجود داشت‪ ،‬بدل به امام کرده اند و در اصل هر کدام از‬
‫آنها امام شادهاند تا اشک مردم را دربیاورند‪ .‬اینها خوب میدانند مردمی که شاد نباشند و مدام در غم و اندوه‬
‫و گریه بهسار ببرند‪ ،‬نمیتوانند فکر کنند‪ ،‬شما فقط میتوانید به مردم در حال گریه تجاوز بکنید‪ .‬مردمی که شاد‬
‫باشاند طبیعتن شاادی بیشتری میخواهند‪ ،‬چرا که شادی لذیذ است و چنین مردمی بیش از مردم غمگین فکر‬
‫میکنند‪ .‬مثلن مردم انگلیس و آمریکا را ببینید‪ ،‬مگر میتوان شااادی را از آنها دزدید و باعث عذابشااان شااد؟‬
‫آنها هرگز اجازهی این کار را به کساای نمیدهند و طالب شااادی و رفاه بیشتر و زندگی بهتر هسااتند‪ .‬ولی ما‬
‫ایرانیها مدام به ساامت گریه میرویم و حتی منتظریم که عاشااورا زودتر بیاید و بیشتر گریه کنیم! «گریه کنیم»‬
‫یعنی اینکه اصلن فکر نکنیم و مزخرفات دیگری به خورد مغزمان بدهند‪ .‬چرا باید امثال الهی قمشهای با استفاده‬
‫از ابیات شاعرانی مثل مولوی چرتوپرت بگویند؟‬
‫غزلهای مولوی اغلب زیبا و تاویلپذیرند‪ ،‬پیشنهاد میکنم «دیوان شمس» او را حتمن بخوانید‪ ،‬بهخصوص‬
‫آن دسته از غزلهایی را که شفیعی کدکنی میگوید به دلیل وحدانی نبودن‪ ،‬متعلق به مولوی نیستند و منتسب به‬
‫اویند‪ .‬در واقع اینجاها کدکنی دارد عاريبازی درمیآورد و دساات روی وحدانیت و یکتاپرسااتی میگذارد‪ ،‬اما‬
‫نمیگوید که مولوی بعد از دیدار با شمس بدل به یک سوفیست شد و وقتی سوفیست باشی هر چیزی خداست‬
‫و اسااسن هر چیزی تو را به خودت میآورد و اینگونه به درون میرسی‪ ،‬اهل درون میشوی و به آن جمعیت‬
‫‪ / 121‬شرلوژی‬
‫چند میلیارد نفری که در درونت زندگی میکنند‪ ،‬دساترسی پیدا میکنی‪ .‬برو به اتاقت‪ ،‬المپها را خاموش کن‬
‫و در ساکوت مطلق به هیچچیز فکر نکن‪ ،‬خالی شاو از ذهنت‪ ،‬حاال حتی صاادای سرخپوستها را میشنوی‪،‬‬
‫صدای چینیها‪ ،‬ژاپنیها و آفریقاییها و‪ ...‬را هم همینطور‪ ،‬تو همهی این صداها را میشنوی‪ .‬در واقع تو همهی‬
‫اینها هساتی و اینها همه به تو مربو ند‪ .‬پس شااد باش‪ ،‬چرا که تو یک جمعیتی‪ ،‬اصلن خود جهانی‪ ،‬خدا رو‬
‫کی می!؟ همهچیز مال توست‪ ،‬و نیازی نداری اینقدر تالش بکنی تا یک ماشین بخری‪ .‬وقتی در ایران بودم دلم‬
‫میخواسات پاجیرو داشاته باشام‪ ،‬بعد که رفتم فرانسه‪ ،‬متوجه شدم ماشین در این کشور اهمیتی ندارد‪ .‬هر چند‬
‫من آنجا یک ماشین عالی خریدم و سه ماه نگهاش داشتم‪ ،‬اما بعد فکر کردم تا وقتی که مترو و اتوبوس هست‪،‬‬
‫چه نیازی به ماشین دارم؟ متاسفانه ما را به فرهنگ مصرفی عادت دادهاند‪ .‬مثلن در ایران همه با موبایل مدل باال‬
‫به هم پز میدهند‪ ،‬اما در کشاورهای پیشرفته چنین پزهایی مسخره است‪ .‬ما جامعهای آرزومحور و الکی خوش‬
‫هستیم‪ ،‬جامعهی مصرفی و مشنگ! به این دلیل میگویم در ایران باید یک انقالب ساختاری اتفاق بیفتد تا سرتان‬
‫کاله نگاذارند و مهمل تحویلتان ندهند‪ .‬الهی قمشاااهای در تلویزیون این حريها را میزند‪ ،‬اما آیا میگذارند‬
‫حريهای من هم در رسااانهها منعکس شااود؟ قطعن اگر حريهای منطقی و علمیام در اینباره به گوش مردم‬
‫برساد‪ ،‬آنها حريهایم را قبول خواهند کرد‪ .‬ولی امثال من در ایران اعدام میشوند و به زندان میروند و حتی‬
‫در خارج از کشااور هم سااانسااورچیها برای سااانسااور من کمین میکنند‪ .‬بیبیساای و تلویزیونهای دیگر نیز‬
‫فرهنگ ساانساور را پیش میبرند و فرقی با صادا و سایما ندارند‪ .‬همیشاه در جهان معاصر آن جناحی برندهی‬
‫جنگ اسات که از گفتمان برتری برخوردار باشد‪ .‬ما در ایران با یک حکومت غیرانسانی مواجهایم‪ ،‬و علتش هم‬
‫این اسات که مغلوب یک گفتمان احمقانه شدهایم؛ چون تولید گفتمان نکردهایم و زاویهی گفتمان هم مشخد‬
‫نیست‪ .‬تلویزیونهای برونمرزی (بیبیسی‪ ،‬منوتو‪ ،‬صدای آمریکا و‪...‬و نیز گفتمان جمهوری اسالمی را به تولید‬
‫انبوه میرسااانند و بر آن تاکید میکنند‪ .‬شاایوهی بحث‪ ،‬رفتارزنیها و تمام اصااول این تلویزیونها در راسااتای‬
‫پیشبرد گفتمان حکومتسات‪ .‬همین الهی قمشاهای همساو با تفکرات پدرش حرکت میکند‪ ،‬درست است که‬
‫کراوات زده و شکل ظاهریاش را تغییر داده‪ ،‬ولی مسیرش فرقی نکردهست و در واقع پدر و پسر از یک گفتمان‬
‫پیروی میکنند‪ .‬گفتمان تلویزیونی مثل بیبیساای را با گفتمان الهی قمشااهای و خامنهای مقایسااه کنید‪ ،‬آیا فرقی‬
‫میبینید؟ همهی اینها از یک اساتتیک برخوردارند‪ .‬استتیکی که بیشتر خِیرمآب است نه خودِ خیر‪ .‬یعنی درون‬
‫شار دارد با ظاهر خیر‪ ،‬و این ظاهر خیر را باید با درون شار نابود کرد‪ .‬در بیوگرافی الهی قمشااهای نوشته شده‪:‬‬
‫حساین محیالدین الهی قمشاهای عاري‪ ،‬فیلساوي‪ ،‬حکیم‪ ،‬متكله‪ ،‬متکلم‪ ،‬ادیب‪ ،‬مولویشناس‪ ،‬مدرس دانشگاه‪،‬‬
‫شاعر‪ ،‬مترجم‪ ،‬نویسنده‪ ،‬مفسر قرآن و سخنران در زمینه عرفان‪ ،‬ادبیات و فلسفه است!‬
‫وقتی تخصاصای در کار نباشد‪ ،‬با کالهبرداری همهچیز را قالب میکنند‪ .‬این عناوین هر کدام معانی خاصی‬
‫دارند و اگر این معانی خاص را بررسای کنیم‪ ،‬میبینیم آقای الهی قمشاهای الیق هیچکدام از این عناوین نیست‪.‬‬
‫مثلن اگر عاري را بر وزن شناخت بگیریم و از نظر شناختشناسی بحث بکنیم‪ ،‬میتوانیم بگوییم که قمشهای از‬
‫مولوی و‪ ...‬حري میزند‪ ،‬اما چه چیزی میتواند نشان دهد که او عاري است؟ عاري یک وجه عملی دارد و آن‬
‫وجه عملی ثابت میکند که الهی قمشاااهای عاري نیسااات‪ ،‬چرا که اگر او واقعن عاري بود هرگز در تلویزیون‬
‫جمهوری اسالمی ظاهر نمیشد‪ ،‬با مالها همکاری نمیکرد و سعی در استوار کردن باورهای احمقانه نداشت‪.‬‬
‫بر چه اسااسای الهی قمشهای فیلسوي است؟ فیلسوي باید تزی ارائه بدهد‪ ،‬ما حتی کسی را که کل فلسفه‬
‫را خوانده‪ ،‬فیلساوي تلقی نمیکنیم‪ .‬البته ظاهرن در ایران به اشاخاصای که دکترای فلسفه دارند‪ ،‬فیلسوي گفته‬
‫میشاود‪ .‬اما فیلساوي کسیست که اهل فلسفه باشد و تولید و خلق فلسفه بکند‪ ،‬نه کسی که فقط دانشِ فلسفه‬
‫دارد‪ .‬هر دکترا و اساتاد فلسافهای فیلساوي محساوب نمیشاود و بر این اسااس ما در ایران با کمبود فیلسوي‬
‫مواجهایم‪ .‬برای مثال به «عبدالکریم ساروش» فیلساوي میگویند در حالیکه او ابدن فیلساوي نیست‪ ،‬و کارش‬
‫بیشتر گِل لگد کردن اسات‪ .‬ساروش تز و ایدهی خاصی ندارد و اگر هم تزی ارائه داده‪ ،‬آن را از جای دیگری‬
‫برداشاته‪ .‬مثلن نظریهی «قبض و بساط شاریعت تشیع» او‪ ،‬ایدهای تقلیدی از «قبض و بسط دین مسیح» است و‬
‫هیچ بستری ندارد‪ .‬پس طبق این تعاریف‪ ،‬الهی قمشهای فیلسوي هم نیست‪.‬‬
‫در بیوگرافی قمشااهای کلمهی «حکیم» هم به چشاام میخورد‪ ،‬در قدیم به پزشااکان حکیم میگفتند‪ ،‬البته‬
‫واضح است که اینجا منظور از حکیم‪ ،‬پزشک نیست و بیشتر میخواهد بگوید الهی قمشهای سوفیست و اهل‬
‫حکمت است و در کل به درکی از سوفیسم رسیده! اما اگر او درکی از سوفیسم و حکمت ایرانی داشت کاری با‬
‫تلویزیون حکومت مالشاهی نداشت و این مهمالت را به اسم فلسفه به خورد مردم نمیداد‪.‬‬
‫«متكله» یعنی کسای که بر علم الهیات واقف اسات‪ ،‬او آیتاللهیسات که بسیار مطالعه کرده و در این زمینه‬
‫کتابی هم نوشااته و تنها در صااورتی میتواند در حوزهی علمیه و جاهای دیگر تدریس کند که تساالط کامل بر‬
‫الهیات داشاته باشاد‪ .‬در کل متكله به کسای میگویند که شاغلش الهیشناسی و اهللشناسی است و بر این حوزه‬
‫تسالط کامل دارد‪ .‬آیا الهی قمشهای در دانشگاه‪ ،‬الهیات درس میدهد؟ آیا او مدرک آیتاللهی گرفته و کاملن به‬
‫این حوزه اشراي دارد؟‬
‫متکلم کیسات؟ متکلم کسایسات که بر علم کالم چیره باشاد‪ ،‬این صفت از صفات عملی خدا نیز هست‪.‬‬
‫متکلم میخواهد شبهاتی را که در رابطه با دین وجود دارد‪ ،‬از بین ببرد و باورهای دینی مردم را عمیق و استوار‬
‫کند‪ .‬آیا الهی قمشهای به طور کامل میتواند شبهات را رفع بکند و در محکم شدن اعتقادات مردم‪ ،‬نقشی داشته‬
‫باشد؟ چطور ممکن است یک نفر‪ ،‬هم متکلم باشد و هم فیلسوي؟ متکلم برای سوال بزرگ پاسخ دارد و با یک‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫خدای موهوم هر سااوالی را با اوی خدا خاموش میکند و عالوه بر اینکه سااعی در عمیق کردن باورهای دینی‬
‫مردم دارد‪ ،‬خودش نیز فردی باورمند محسااوب میشااود؛ ولی فیلسااوي مملو از سااوال بیجواب اساات و به‬
‫شاناخت هستی و حقیقت آن میپردازد و اگر به باوری رسیده باشد‪ ،‬باور به سرانجامهای شناختشناسیکیست‬
‫که با عقالنیت به دساات آمده‪ .‬در واقع فیلسااوي پیروی از پژوهشهای عقلی میکند و پژوهشهای عقلی یعنی‬
‫آنچه که علمیست و مدام از طریق علم به حقیقتهای جهان میرسد‪.‬‬
‫با توجه به این تعاریف امکان ندارد کساای همزمان فیلسااوي‪ ،‬متکلم و متكله باشااد؛ زیرا اینها در تىاااد‬
‫باهماند‪ .‬در بیوگرافی الهی قمشااهای «مولویشااناس» هم دیده میشااود! در حالیکه مولویشااناس در ادیب‪،‬‬
‫فیلسوي‪ ،‬حکیم و متكله مستتر است‪ ،‬و نیازی نبود که بر آن تاکید شود‪ .‬ظاهرن الهی قمشهای مدرس دانشگاه نیز‬
‫هسات‪ ،‬اما این چه معنایی دارد؟ اگر فیلسوي هستی قطعن مدرس دانشگاه هم میتوانی باشی و در حال حاضر‬
‫اره اوره شامسای کوره‪ ،‬همه مدرس دانشاگاه هستند‪ .‬البته شاعر‪ ،‬مترجم‪ ،‬نویسنده و مفسر قرآن هم در بین این‬
‫عناوین دیده میشااود‪ ،‬وقتی نام خود را متکلم میگذاری یعنی قطعن تفسایر قرآن را هم میدانی‪ ،‬پس اساااساان‬
‫آوردن مفسر قرآن اینجا ضرورتی ندارد (به این علت میگویم زبان فارسی را انبار کردهاندو‪.‬‬
‫«سخنران در زمینهی عرفان» هم یعنی به من پول بدهید تا در مجالس شما دربارهی عرفان سخنرانی بکنم و‬
‫طبیعتن چون در تلویزیون برنامه دارم نرخ کاریام باالسا ات! مثل خاتمی که برای عقد یک زوج‪ ،‬دوازده میلیون‬
‫پول میگیرد و مردم هم افتخار میکنند که ساید محمد خاتمیآنها را عقد کرده! همهچیز حشو است‪ ،‬در واقع‬
‫همهچیز یک چیز اساات و این همهچیز‪ ،‬هیچچیز نیساات؛ چون حرفهای نیساات‪ ،‬و نوعی کالهبرداری محسااوب‬
‫میشاود‪ .‬شاخصای خودش را به آب و آتش میزند و میگوید من در سایستم الیگارشی جمهوری اسالمی جا‬
‫میگیرم چون درس خوانادم و آیتاهلل شااادم‪ ،‬یک نفر هم این درسها را نخوانده و چون پدرش آیتاهلل بوده‪،‬‬
‫خودش هم ادعاای آیاتاهلل بودن میکناد! اگر دقت کنید الهی قمشاااهای فرقی با پدرِ آیتاهلل خود ندارد‪ .‬یعنی‬
‫ظاهرن علم هم به ارث رساایده! اینجاساات که بحث ژن برتر مطرح میشااود‪ .‬البته الهی قمشااهای آدمخوبهی‬
‫ماجراست‪ ،‬او را به لندن هم دعوت میکنند تا در مسجدی که جمهوری اسالمی در آنجا ساخته‪ ،‬سخنرانی کند!‬
‫متاساافانه جماعتی متحد شاادهاند تا مدام مردم را فریب دهند‪ ،‬فراموش نکنید که آنها در جهت تحمیق مردم از‬
‫هیچ تالشی دریغ نمیکنند‪.‬‬
‫همهی ایرانارشیستها فمنیستند‬
‫در ایران یا بهتر اساات بگویم در بس ایاری از کشااورها و فرهنگها‪ ،‬زن را موجودی عاطفی و نرم تصااور‬
‫میکنند‪« .‬ساایمون دوبووار» میگوید‪« :‬ما زن به دنیا نمیآییم‪ ،‬بلکه زن میشااویم‪ ».‬یعنی زن به همان شااکلی‬
‫درمیآید که جامعه به او پیشانهاد میکند و این موضاوع به خصلت بازار و مسئلهی سیستم تقاضا مربو است‪.‬‬
‫در واقع جامعه انتظاراتی از جنس زن دارد و او را به شاکل آن انتظارات درمیآورد؛ به همین دلیل عصایان علیه‬
‫جامعه‪ ،‬علیه باور و علیه رسمیت امری ضروریست‪ .‬مثلن این باور بین مردم جا افتاده که زن حتمن باید زیبا و‬
‫کمرباریک باشد و همین موضوع منجر به رژیم گرفتن بسیاری از زنها شده‪ ،‬البته اوضاع در ایران فجیعتر است؛‬
‫چون زن در آنجا بیشتر جنبهی ساکسای و مصارفی پیدا کرده و حتی فمنیساتترین زنها نیز خودشان را در‬
‫هیئت کاال میبینند‪ .‬در حالیکه چنین نگاهی کاملن غلط اسات و اسااسان نگاه آزادی نیست‪ .‬ما باید بیشتر به‬
‫مساائلهی زن بپردازیم؛ زیرا برخی باورها دربارهی زن از اساااس اشااتباهند‪ .‬مثلن چرا میگویند زن خشاان و‬
‫خشاممحور نیسات!؟ اصلن چرا زنها را سوسول فرض میکنند؟ اکثر پارتیزانهای شعوری و خشمگین ما‪ ،‬زن‬
‫هستند و در این مدت بسیاری از خشنترین و خطرناکترین عملیاتها را آنها انجام دادهاند‪ .‬در قیام فرودستان‬
‫چهکسای شجاعت به خرج داد‪ ،‬روسری را بر سر چوب گذاشت و جنبش رزا پارکس میدان انقالب را رقم زد؟‬
‫زنها میدانند اگر در مکانهای عمومی بدون حجاب باشاند‪ ،‬پلیس دساتگیرشان میکند و کتکشان میزند‪ ،‬اما‬
‫هرگز عقبنشینی نمیکنند و به مبارزه ادامه میدهند‪ .‬آیا چنین کاری شجاعت نمیخواهد و خشممحور نیست؟‬
‫اینجاساات که میفهمیم طبقهبندی از اساااس اشااتباه اساات‪ .‬برای ما مس ائلهی زنان اهمیت زیادی دارد؛ چون‬
‫آزادیخواهیم و میدانیم پیشنیاز آزادی رسایدن به عدالت اسات و پیشنیاز عدالت هم‪ ،‬داشتن جامعهای بدون‬
‫تبعیض‪ .‬تبعیض در هر جامعهای با تبعیض جنسیتی آغاز میشود و روزی که موفق شویم تبعیض جنسیتی حاکم‬
‫در ایران را از بین ببریم‪ ،‬بیشاک در آن روز به آزادی نیز خواهیم رسید‪ .‬فمنیسم نظریهی عجیبیست و اساسن‬
‫همهی فمنیساتها جز لیبرالفمنیساتها متاثر از آنارشایستها هستند‪ .‬در کل آنارشیستها و فمنیستها بسیار‬
‫بههم نزدیکند‪.‬‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫آنارشایستها از اواسط قرن نوزدهم (بین سالهای ‪ 1822‬و ‪1832‬و انتقاد خودشان از کاپیتالیسم و دولت را‬
‫با انتقاد شادید از مردساالری گره زده بودند‪ .‬یعنی همزمان که ضد دولت و سرمایهداری بودند و از منافع کارگر‬
‫دفاع میکردند‪ ،‬تحقق برابری جنسااایتی هم برایشاااان از اهمیت باالیی برخوردار بود‪ .‬تکتک متفکرهای‬
‫آنارشایسات (جز پرودون و تا اندازهای اشاترنرو ضد مردساالری و خواهان برابریاند‪ .‬آنها از آزادی زنان دفاع‬
‫کرده و قرائتی فمنیستی را به دست دادهاند‪ .‬در بین متفکران آنارشیست هم تعداد زنهای متفکر زیاد است (مثل‬
‫اِما گلدمن و‪...‬و‪ .‬هیچ جریان چپ یا راسااتی نیساات که مبارزهای را آغاز کند و از زن هم بگوید‪ .‬نگاهی به‬
‫جریانهای کمونیساتی‪ ،‬ساوسیالیستی و‪ ...‬بیندازید‪ ،‬درست است که آنها از زنان دفاع کردهاند‪ ،‬ولی ماهیت ضد‬
‫کاپیتالیساتی جنبششاان مقدم بر مسائل جنسیتی بوده است‪ .‬این زنهای آنارشیست بودند که قبل از شکلگیری‬
‫فمنیسم برای اولین بار فریاد زدند «جهان مدرن تحت سلطهی مردهاست»‪.‬‬
‫مثلن «آنا ماریا موزونی» ایتالیایی که در آرژانتین زندگی میکرد‪ ،‬مینویساد‪ :‬زن بهزودی میفهمد کشایشی‬
‫که او را لعنت میکند‪ ،‬قانونگذاری که به او ظلم میکند‪ ،‬شاوهری که او را به یک شایء جنسی تقلیل میدهد‪،‬‬
‫چشامچرانی که مدام اذیتش میکند و آن کاپیتالیساتی هم که با دسترنج او (زن کارگرو ثروتمند میشود‪ ،‬همگی‬
‫مرد هستند‪ .‬اینجا دقیقن نقطهی تقاطع و اتحاد آنارشیستها و فمنیستهاست‪.‬‬
‫مناساابات مردساااالری در غرب و در خیلی از کشااورها عوض شااده‪ ،‬البته نمیتوان ادعا کرد مردساااالری‬
‫بهطور کامل از بین رفته‪ ،‬مثلن من هنوز نشاانههای مردساالری را در انگلیس میبینم و در آمریکا هم این مسئله‬
‫کاملن مشاهود اسات‪ ،‬اما وضاعیت این کشاورها قابل قیاس با وضاعیت حاکم در ایران نیست‪ .‬در ایران به طرز‬
‫عجیب و غریبی ساایطرهی زامبیوار مردساااالری را میبینیم و زنها هنوز در زندگی خصااوصاای و اجتماعی‬
‫خودشان برده محسوب میشوند‪ .‬اگر در ایران یک زن کارگر باشی‪ ،‬سه نوع ستمگر به تو ظلم میکند‪ :‬اول مرد‪،‬‬
‫دوم کارفرما و ساوم شارع‪ ،‬شرعی که جنسیت مردانه دارد‪ .‬اساسن ایرانارشیسم کاملن بر این موضوع اشراي و‬
‫آگاهی دارد و بر پایهی این آگاهی‪ ،‬مبارزه علیه مردسااالری را به اندازهی مبارزه علیه دولت مقتدر و کاپیتالیسم‬
‫ضاروری میداند و این مبارزه را هرگز متوقف نخواهد کرد؛ چون تا مردسااالری از بین نرود تبعیض جنسیتی‬
‫پابرجا میماند‪ .‬شاایعترین نوع تبعیض‪ ،‬تبعیض جنسایتیسات‪ .‬میدانیم که بیعدالتی از تبعیض آغاز میشود و‬
‫وقتی تبعیض از میان برود‪ ،‬ما یاد میگیریم که بین دو چیز فرقی قائل نشااویم و این دو چیز هر چیزی میتواند‬
‫باشاد‪ .‬در واقع تبعیض جنسیتی مادر تمام تبعیضهاست و اگر بتوانیم آن را از بین ببریم‪ ،‬همزمان تبعیض نژادی‬
‫و تبعیض طبقاتی هم از بین خواهند رفت‪ .‬تنها در چنین حالتی ما به عدالت خواهیم رسید و وقتی عدالت محقق‬
‫شااود‪ ،‬آزادی نیز تحقق پیدا خواهد کرد‪ .‬تا وقتی در ایران زن به عنوان کاال خریداری شااود و با تعیین مهر و‬
‫شیربها به فروش برسد یا در خانه تحت عنوان خانهدار حبس شود و مدام با حجاب‪ ،‬او را بپوشانند و حذيش‬
‫کنند‪ ،‬محال اسات آنجا برابری اتفاق بیفتد و جامعهای آزاد شااکل بگیرد‪ .‬در ایران هنوز بردهداری حاکم اسات؛‬
‫اسااسن تا زمانی که زن مهر و شیربها میگیرد یک برده محسوب میشود و زن برده همیشه تحت سیطرهی مرد‬
‫میماند‪ .‬پس ایرانارشیسم مجبور است مدام برای آزادی و رفع تبعیض جنسیتی مبارزه بکند‪.‬‬
‫ما چرا فریاد میزنیم که از فردا آمدهایم؟ چرا انقالب ساااختاری را هدي غایی و نهایی خودمان انتخاب‬
‫کردهایم؟ چرا میگوییم تا قبل از براندازی باید در خیابان اکت داشااته باشاایم؟ البته فراموش نکنید که بعد از‬
‫براندازی انقالب اصاالی کلید میخورد و کار ما تازه آغاز میشااود‪ .‬انقالب ما باید انقالبی ساااختاری باشااد‪ .‬ما‬
‫ساوسایالیساتهای ایرانی و سلطنتطلبها را مطلقن قبول نداریم؛ زیرا این دو دسته هیچ درکی از ساختارهای‬
‫سایاسای ندارند و بیشتر به دنبال انقالبی روبنایی هستند‪ .‬تحقق انقالب ساختاری برای ما بسیار مهم است‪ ،‬در‬
‫چنین انقالبی شااهد تغییر در تمامی مناسبات و ساختارها خواهیم بود و بیشک اولین چیزی که باید تغییر کند‪،‬‬
‫رابطهی بین زن و مرد اسات‪ .‬مبارزه علیه مردساالری تا وقتی مرد زن را به عنوان ناموس خودش کنترل میکند‪،‬‬
‫ادامه خواهد داشت و این یعنی تا زمانی که زن تحت کنترل مرد است‪ ،‬انقالبی رخ نخواهد داد‪.‬‬
‫وجود شاکاي و دوآلیسام جنسیتی‪ ،‬بنیادیترین دلیل به وجود آمدن جامعهی طبقاتیست‪ .‬اولین طبقهبندی‬
‫اجتماعی زمانی آغاز شااد که مرد شااروع به حکمرانی بر بدن زن کرد و در نهایت بیرحمی زن را در طبقهی‬
‫پست و پایین و خودش را در باالترین طبقه قرار داد‪ .‬جامعهی طبقاتی بر اساس جداسازی شکل میگیرد و هیچ‬
‫جداساازیای فجیعتر از جداساازی جنسایتی نیسات‪ .‬البته ما علیه شکاي طبقاتی هم فعالیت میکنیم و اساسن‬
‫هساتیم تا شکاي بزرگی که بین طبقهی فرودست‪ ،‬متوسط و باالدست وجود دارد از بین برود‪ .‬جامعهی طبقاتی‬
‫اول بر اساس جنسیت تعیین شد‪ .‬زن از نظر زامبیهای دوران عرب جاهلی ضعیفتر بود و نوعی کاال محسوب‬
‫میشد‪ ،‬آنها با حمله به کشورهای دیگر میخواستند مرد را بکشند و زن و دختر او را به دست آورند‪ ،‬در واقع‬
‫زن و دختر غنائم اصلی جنگ محسوب میشدند و امامان شیعه هم از همین رویه پیروی میکردند‪ .‬متاسفانه این‬
‫طبقهبندی و جداسازی در رگ و ریشهی ماست و تا از بین نرود‪ ،‬کشورمان رنگ آزادی را نخواهید دید‪.‬‬
‫اِما گلدمن میگوید‪« :‬پیشارفت‪ ،‬آزادی و اساتقالل زن‪ ،‬فقط و فقط باید از خودش سرچشمه بگیرد‪ .‬اول‪ ،‬از‬
‫طریق قبوالندن خودش به عنوان یک شااخصایت یا یک شااخد حاوی فردیت و نه به عنوان یکی از زنانی که‬
‫صارفن کاالی ساکس محساوب میشوند‪ ».‬کسانی که با من داستاننویسی کار کردهاند میدانند فرق بین تیپ و‬
‫شااخصاایت چیساات‪ ،‬زنها در جوامع ساانتی و مردساااالر به عنوان تیپهای اجتماعی حىااور دارند و فاقد‬
‫شخصیتند‪ .‬به ندرت در چنین جامعهای زنی شخصیت خاص خودش را پیدا میکند‪.‬‬
‫مردی که در ایران یک زن را عقد میکند‪ ،‬به او شیربها میدهد و خرج عروسی هم به عهدهی اوست‪ ،‬و در‬
‫نهایت مالک بدن زن میشااود‪ .‬اِما گلدمن بعد از شاار اول‪ ،‬شاار دوم را «رد کردن حق هر مردی بر بدن زن»‬
‫‪ / 127‬شرلوژی‬
‫میداند‪ .‬یعنی اینطور نباشد که شوهر بر بدن زن حقی داشته باشد و هر وقت دلش خواست با زن سکس کند‬
‫و خودش را مالک بدن او بداند‪ .‬در ایران یکی از دالیل طالق‪ ،‬تمکین زن از شاوهرش است به این معنا که اگر‬
‫مرد بخواهد با همسارش بخوابد و زن راضی به سکس نشود‪ ،‬مرد میتواند او را طالق بدهد و دادگاه هم سریع‬
‫حکم طالق را صاادر میکند! گلدمن در شار سوم میگوید‪« :‬با سر باز زدن از باردار شدن (مگر آنکه خودش‬
‫بخواهدو‪ ،‬از طریق سار فرود نیاوردن در برابر خدا‪ ،‬دولت‪ ،‬جامعه‪ ،‬شوهر‪ ،‬خانواده و‪ »...‬او میگوید یک زن باید‬
‫از افکار عمومی جاری رها شود و نباید از قىاوت مردم بترسد و اساسن نباید به جامعه اجازهی قىاوت بدهد‪.‬‬
‫کارگزاران جامعهای که قىاااوت میکند مردها هسااتند‪ ،‬و چون مردها به دلیل ساالطهی مردساااالری‪ ،‬مدام‬
‫مسائول و عهدهدار اساتثمار و حاکمیت بودهاند‪ ،‬وقت آن است که به جامعه استتیک زنانه بدهیم و جامعه را زن‬
‫بکنیم‪ .‬باید به زنها فرصاات مدیریت داد و یا شاارایطی را مهیا کرد که در آن الاقل شااانس برابر برای مدیریت‬
‫داشاته باشاند‪ .‬اگر جامعه زنانه شاود‪ ،‬اجتماع و کشوری غیر اقتدارگرا خواهیم داشت که تعاون ایرانارشیستی و‬
‫اشااتراک جمعی در آن حري اول را خواهد زد‪ .‬اما سااوال اینجاساات که آیا ما باید هیرارشای مردانه را بدل به‬
‫هیرارشای زنانه بکنیم؟ یعنی اگر قبلن همهی رئیسها مرد بودند‪ ،‬حاال باید زن باشند؟ نه‪ ،‬این کار درست نیست‬
‫و متاسافانه خیلی از فمنیساتها این اشتباه را مرتکب میشوند و سعی دارند هر چیزی را که مرد است‪ ،‬بدل به‬
‫زن بکنند و مطلقن درک درستی از برابری ندارند‪ .‬در واقع خود این مسئله هم معىل بزرگی برای ماست‪.‬‬
‫مونثساازی ایرانارشیستی یعنی چه؟ مونثسازی جامعه نمیتواند بدون خودمدیریتی و عدم تمرکز قدرت‬
‫تحقق پیدا کند‪ .‬کشااورهایی که حکومت مرکزی مقتدر دارند‪ ،‬از هیرارش ای و ساالساالهمراتب پیروی میکنند و‬
‫اسااسان سالسالهمراتب در سااختارهایی وجود دارد که حاوی اتوریته باشاند و اتوریته محصول مدیریتهای‬
‫سالسالهمراتبیسات‪ .‬در اصل اتوریته و اقتدار در این حکومتها نقش اول را ایفا میکند و خود اتوریته از زمره‬
‫دالیل پیدایش جامعهی مردسااالر اسات‪ .‬برای محقق شادن مونثساازی‪ ،‬باید اتوریته از سیستم حذي شود و‬
‫هیرارشای را هم از بین ببریم‪ ،‬چون در صورت از بین رفتن هیرارشی‪ ،‬سیستم پتانسیل تبدیل شدن به زن را پیدا‬
‫خواهد کرد‪ .‬فمینیساتها با توجه به تجربه و باور آنارشیستها به عدم تمرکز قدرت و اصالت خودمدیریتی‪ ،‬از‬
‫ساختارهای سلسلهمراتبی منزجرند‪ .‬خیلی از فمنیستها هم به سازمانهای استوار بر اصول دمکراسی مستقیم و‬
‫سایستمهایی که دارای فرمهای سیاسی زنانهاند‪ ،‬باور دارند؛ یعنی معتقدند که اگر دمکراسی مستقیم وجود داشته‬
‫باشاد و مجموعهی زنها حق تعیین سارنوشات خودشان را داشته باشند‪ ،‬جامعه بهطور اتوماتیک زن میشود و‬
‫چنین باوری منطقیساات‪ .‬جامعهی زنانه چه چیزی را میتواند به ارمغان بیاورد؟ در جامعهی ایران زنها از‬
‫استتیک مردانه برخوردارند‪ .‬اگر به حرکت و بدن بازیگران زن در تئاتر و سینمای ایران توجه کنید‪ ،‬کاملن متوجه‬
‫این موضوع خواهید شد‪ .‬در کمدیهای تلویزیونی ایران همه در حال جک گفتنند‪ ،‬طوری که اگر چشمهایتان‬
‫را ببندید و فیلم را نبینید‪ ،‬باز هم میخندید؛ زیرا ما با فیلم و تصااویر مواجه نیسااتیم و ساار و کار ما بیشتر با‬
‫حوزههای ذهنی و گفتار اسات‪ .‬یعنی حوزهی گفتار بر نوشتار غلبه کرده‪ ،‬ما فقط چیزهایی را میشنویم و نیازی‬
‫نیسات چشممان کار کند‪ .‬در کمدی ایرانی ما با سینما طري نیستیم‪ ،‬مشتی نقال فقط جک تعریف میکنند‪ .‬اکثر‬
‫کمدینهای ایرانی مثل «سایدکریم» (جکگوی دهه ‪ 32‬و ‪22‬و هستند و نیازی نیست شما آنها را ببینید‪ .‬این در‬
‫حالیساات که بازیگری رابطهی مسااتقیم با حرکت بدن دارد‪ .‬وقتی حرکت بدن زن زیر چادر و مانتو مشااخد‬
‫نیسات چگونه میخواهد اکت داشاته باشد؟ تازه بازیگر زن ایرانی با میمیک چهره هم آزاد نیست؛ چون ممکن‬
‫است چشمک بزند و چهرهاش سکسی بشود! به همین دلیل میگویم بازیگران زن سینمای ایران استتیک خود را‬
‫مردانه کردهاند‪ ،‬یعنی شابیه مردها رفتار میزنند تا سبب تحریک و خودارضایی تماشاچی نشوند! این خواستهی‬
‫مالساات! چرا که اگر از طریق این فیلمها تماشاااچی خودارضااایی کند‪ ،‬دیگر سااراغ عقد و ص ایغه نمیرود و‬
‫بیزینس مال تعطیل میشود (این معىل تمام فکر و ذکر مال را درگیر کرده استو‪ .‬ایرانارشیستهای واقعی هرگز‬
‫اجازه نمیدهند ایدئولوژیهای اقتدارگرای چپ و راسات با تولید گروههای شابهفمنیستی از آرمانهای فمنیسم‬
‫ساوءاساتفاده کنند‪ .‬برای مثال طی شاش سال گذشته ما ایرانارشیستها بیشترین مقاالت را علیه فمنیستهای‬
‫مذهبی نوشاتهایم‪ .‬جنبشهای شابهفمنیساتی حکومتی‪ ،‬همیشه سازمانهای سلسلهمراتبی و تمرکزگرا را بازتولید‬
‫میکنند و این نوع فمنیستها معتقدند که داشتن کارفرماها‪ ،‬سیاستمداران و مدیرهای زن مشکل را حل میکند‬
‫و ما را به جامعهی برابریخواه و عدالت جنسایتی میرساند‪ .‬این در حالیست که مونثسازی جامعه مستلزم از‬
‫بین بردن سایستم کارمزدی کاپیتالیستی و حاکمیت مدیریتیست‪ .‬در واقع در وهلهی اول باید این سیستم از بین‬
‫برود‪ .‬فمنیستهای مسلمان نمیدانند آموختن اینکه چطور بتوانی به یک استثمارگر و ستمگر تبدیل بشوی‪ ،‬راه‬
‫رسایدن به برابری نیسات‪ ،‬بلکه چنین کاری فقط تبدیل هیرارشای مردانه به هیرارشای زنانه است؛ یعنی در این‬
‫پروساه سالسالهمراتب مردانه بدل به سالسالهمراتب زنانه میشاود‪ .‬ما در بستری که زنها تجربهی مدیریتی و‬
‫ریاساات ندارند‪ ،‬در حزب ایرانارشاایساات کاری کردهایم که کنار هر مدیر مردی یک مدیر زن قرار بگیرد و این‬
‫اکت ما کاملن عمدیسات‪ .‬البته کارمان جنبهی آزمایشای دارد چرا که نمیخواهیم به این باور تن بدهیم‪ .‬ممکن‬
‫اساات تمام مدیران ما به خاطر نحوهی اداره کردن‪ ،‬حرفهای بودن و تخصاادشااان‪ ،‬زن باشااند‪ ،‬ولی فعلن در‬
‫مرحلهی آزمایش هستیم‪ .‬از آنجایی که زن ایرانی در ساختارهای احزاب و ساختارهای مدیریتی به بازی گرفته‬
‫نمیشاود‪ ،‬تجربهی کمتری دارد و اساسن احساس میکند که نباید به راحتی ویراژ بدهد‪ ،‬به همین دلیل او حتی‬
‫در سااخنرانی و حري زدن نیز آزادی مردها را ندارد‪ .‬ما سااعی کردیم زنها را هم در چنین کارهایی دخالت‬
‫بدهیم‪ ،‬در بعىای جاها بهجای اینکه مسئولیتی را به مرد بدهیم به زن دادهایم و در بعىی حیطهها هم مردها را‬
‫مسائول کردهایم و این یعنی در شاروع کار ممکن است توازن بههم بخورد‪ .‬اگر زنها دنبال برابری هستند نباید‬
‫‪ / 129‬شرلوژی‬
‫اینگونه فکر کنند که با مدیر و رئیسجمهور و رهبر شاادن مشااکلشااان حل خواهد شااد؛ چون ساارمایهداری‬
‫باهوشتر از این حريهاسات‪ ،‬سارمایهداری بدون اینکه برابری جنسایتی را در سااختار و حوزهی سمنتیک و‬
‫اساااتتیک لحاظ بکند‪ ،‬برای مثال به جای رئیس مرد‪ ،‬یک رئیس زن انتخاب میکند‪ .‬مثلن در انگلیس یک‬
‫نخساتوزیر به نام «مارگارت تاچر» وجود داشت‪ .‬نوع رفتار و رلی که تاچر ایفا کرد از هر مردی مردانهتر بود‪.‬‬
‫او فجیعترین سیاستها را علیه کارگری اعمال میکرد‪ .‬در حال حاضر خیلیها دوستش دارند و عدهای معتقدند‬
‫سایاساتهای تاچر دنبالهی سایاساتهای چرچیل بود‪ .‬تاچر به نفع سرمایهداری عمل کرد اما سیاستهایش به‬
‫کارگران زغال ساانگ آس ایبهای زیادی زد‪ .‬مارگارت تاچر یک زن نبود‪ ،‬او فقط نخس اتوزیر انگلیس بود اما‬
‫نمیتوان او را زن تلقی کرد‪ .‬مشابه تاچر در کشورهای دیگر هم وجود دارد‪« ،‬آنجال مرکل» صدراعظم آلمان یک‬
‫زن اساات‪ ،‬اما اغلب از گاردهای مردانه پیروی میکند‪ .‬فکر نکنید اگر همهی رئیسجمهورها و رهبران عالم زن‬
‫باشاند‪ ،‬یعنی ما به اهدايمان رسیدهایم‪ .‬عوض کردن سیستم کارمزدی سرمایهداری مهم است‪ .‬باید سیستم را به‬
‫سمت خودمدیریتی برد و کاری کرد که از این حوزههای تمرکزگرا‪ ،‬آن قدرتی که فقط در یک مرکز کار گذاشته‬
‫شاده‪ ،‬دفرمه شود‪ .‬تنها در صورت دفرمه شدن چنین قدرتی‪ ،‬دیگر جنسیت جایگاهی نخواهد داشت و فرق بین‬
‫زن و مرد هم از میان خواهد رفت‪ .‬ارزش کار نیز بسااتگی به حرفهای بودن و ظرفیت هر فرد خواهد داشاات‪ ،‬و‬
‫در مواجه با زن و مرد به برتری علمی هر کدام توجه خواهد شد نه جنسیتشان‪.‬‬
‫اِما گلدمن میگوید یک زن برای اینکه به بازتعریفی از خود برسااد و جایگاه واقعی خودش را در زندگی‬
‫پیدا کند‪ ،‬باید علیه تمکین عصیان بکند‪ .‬یعنی فقط در صورتی که دلش خواست تن به انجام کاری بدهد و اگر‬
‫تمایلی نداشاات هرگز اجبار را نپذیرد؛ چون زن برده نیساات‪ .‬بهتر اساات دربارهی آنارکوفمنیساام بیشتر مطالعه‬
‫کنیم‪ ،‬آنارکوفمنیستها اعتقادات جالبی دارند و میتوانند به ما کمک زیادی بکنند‪ .‬اصلن مسئلهی زنسازی یعنی‬
‫چه؟ چرا ما جامعه را زن میخواهیم؟ آیا این حري ما دربارهی تمام جوامع مصااداق دارد؟ خیر‪ ،‬حريهای ما‬
‫فعلن در ایران‪ ،‬عراق‪ ،‬افغانسااتان و به طور کلی در کشااورهای خاورمیانه مصااداق بیشتری دارد‪ ،‬چون در این‬
‫جوامع اساتتیک مردانه مد است و بر همهچیز سیطره دارد‪ .‬این کشورها برای بهتر زندگی کردن ناگزیرند جامعه‬
‫را زن بکنند و فوکوسشااان روی مونثسااازی باشااد‪ .‬جامعهی ایرانی دچار فقدان زن اساات‪ .‬چرا باید زنها در‬
‫ایران اساتتیک مردانه داشته باشند؟ تمام این فاطیکماندوها و زنهای حزباللهی دچار بحران هویت هستند‪ .‬به‬
‫بودوباششاان توجه کنید و نوع حري زدنشاان را ببینید‪ .‬برای اینکه رای بیاورند حريهای فمنیستی میزنند‪،‬‬
‫ولی حريهایشاان همزمان بر ضاد نوع پوشاش و رفتارشاان اسات‪ .‬فمنیساتهای مسلمان به مثابه یک جک‬
‫هستند‪ .‬معیارهای فمنیستی این عده مسخره است‪ ،‬آنها هنوز از روش فاطمه زهرا پیروی میکنند! یک زن عرب‬
‫متعلق به هزار و چهارصاد ساال پیش! دورانی که زن‪ ،‬برده محساوب میشد‪ .‬آنها حتی نمیگفتند زن اگر کافر‬
‫باشاد او را میکشایم‪ ،‬چون اصلن زن را داخل آدم حساب نمیکردند و در قرآن هم مخاطب مردها هستند و به‬
‫مردان گفته شاده اگر مردی کافر بود میتوانید به همسرش تجاوز بکنید‪ ،‬دخترش را به کنیزی بگیرید و پسرش‬
‫هم غالم شاما محساوب میشاود‪ .‬یعنی در واقع این کتاب اجازهی تجاوز به پسر و دختر کافر را هم دادهست‪.‬‬
‫پس بیس فمنیسات مسالمان چیز احمقانهایسات‪ .‬اسالم ایدئولوژی مردساالری است و استتیک ضد زن دارد و‬
‫اساااس آن در جهت فریب دادن زنهاساات‪ .‬به این جمله توجه کنید‪« :‬از دامن زن مرد به معراج رود!» این‬
‫توهینآمیزترین جملهایساات که برای تحمیق و فریب زنها گفته میشااود‪ .‬مالها میگویند اگر مرد به معراج و‬
‫هفت آسمان رفته و برای خود خدایی شده‪ ،‬به این دلیل است که زن او را به دنیا آورده و در واقع از دامن زن به‬
‫این مقام رسایده! احمقانه نیست؟ تمام رنج و سختی و درد زایمان را زن تحمل کرده و در عوض مرد به معراج‬
‫رفتهسات! متاسفانه بعد از دوران صفویه و نظریهپردازی محقق کرکی اوضاع زن بهمراتب فجیعتر شد‪ ،‬کرکی در‬
‫نظریهپردازیاش مدام توی ساار زن زد و در واقع بعد از نظریهپردازی او زنها اسااتتیک مردانه پیدا کردند و‬
‫نقششان در جامعه روز به روز کمرنگتر شد‪.‬‬
‫‪ / 111‬شرلوژی‬
‫پاشنه آشیل نظریهپردازی باختین‬
‫باا توجه به اهمیت «میخائیل باختین» در نظریهپردازی ادبی‪ ،‬تصااامیم گرفتم بر نظریات او‪ ،‬بهخصاااوص‬
‫فکرهای اواخر عمرش‪ ،‬بیشتر متمرکز شوم و نقا ضعف و قوت شان را مفصل واکاوی کنم‪ .‬از همین رو برای‬
‫این که درک بهتری از باختین داشاااته باشااایم با توجه به توالی زمانی طرح بحثهایش‪ ،‬به او خواهم پرداخت‪.‬‬
‫باختین در ساال ‪ 1892‬در روسیه به دنیا آمد و از همان دوران در پی یادگیری زبانهای خارجی بود؛ همچنین تا‬
‫قبل از سای ساالگی شیفته ی سنتِ فلسفی آلمان و متكثر از پدیدارشناسیِ هوسرلی بود‪ .‬بعد از آن دوران‪ ،‬حدود‬
‫سای و سه سال داشت که به روششناسی و جامعهشناسی پرداخت و نظریهی «گفتوگوگرایی» را قبل از چهل‬
‫سااالگی ارائه داد‪ .‬پنج سااال بعد به سااراغ کرونوتوپ (زمان_مکانو رفت و بحثی نساابتن کلی و پراکنده در این‬
‫زمینه مطرح کرد (این بحث را در مجله چهارم فایل شااعر با توجه به نظریات «هنری برگسااون» به تفصاایل و با‬
‫مثال توضایح دادهامو‪ .‬همچنین باختین دربارهی شناخت روان انسانی‪ ،‬کارناوال‪ ،‬گروتسک و چندزبانی نیز نوشته‬
‫اسات که خیلی از نئومارکسیستها‪ ،‬ساختارگراها‪ ،‬پساساختارگراها و حتی سمیولوژیستها از این بحثها تكثیر‬
‫گرفتناد؛ مثلن اگر نظریاهی «گفاتوگوگرایی» را بااختین مطرح نمیکرد‪ ،‬محال بود «ژولیا کریساااتوا» نظریهی‬
‫«بیناامتنیات» را ارائاه بادهاد‪ .‬خالصاااه اینکه باختین در ساااال ‪ 1973‬از دنیا رفت‪ ،‬او یکی از تكثیرگذارترین‬
‫نظریهپردازهای قرن بیستم به شمار میآید و بسیاری از فیلسويها از او تكثیر گرفتهاند‪.‬‬
‫تقریبن هیچکس قبال از باختین‪ ،‬مثل او به منِ دیگر (آندیگریو توجهی نداشااات؛ باختین معتقد بود روان‬
‫آدمی از ساه مؤلفهی «من برای خودم»‪« ،‬من برای دیگری» و «دیگری برای خودم» تشاکیل شاده است که البته‬
‫برای مؤلفهی «من برای دیگری» ارزش ویژهای قائل بود‪ ،‬زیرا این اصال را ساازندهی هویتِ هر فرد میدانست؛‬
‫یعنی معتقد بود هر شناختی که از خودمان داریم محصول نگاه و برداشتهای دیگران است و اساسن با توجه به‬
‫همین رویکرد‪ ،‬بعادهاا باه نظریاهی گفتوگوگرایی و پلیفونی پرداخت‪ .‬باختین حتی در قسااامتی از نظریهی‬
‫کارناوال که در آن به آثار «رابله» میپردازد‪ ،‬هویت افرادی را که در کارناوال شااارکت میکنند وابساااته به جمع‬
‫میداند و هیچکس را نسابت به دیگری برتر نمیداند؛ در واقع او با همین برابرسازی به سازمانهای اقتصادی و‬
‫سایاسیِ مسلط حمله میکند؛ یعنی رابله را که چند قرن قبل از او مینوشت‪ ،‬احىار و طبعن بازخوانی میکند تا‬
‫علیه دیکتاتوری موجود در شااوروی سااابق قد علم کرده باشااد و این در حالیساات که رابله دو رمانش را علیه‬
‫حکومت فئودالی فرانساه نوشاته بود‪ .‬گرچه «خندهی آزادی یا آزادیِ خنده» نکتهی بارز یک کارناوال است‪ ،‬اما‬
‫کارناوال تنها برای مساخره کردن برگزار نمیشود‪ ،‬بلکه آدمها در آن ایفای نقش میکنند تا خودشان هم مسخره‬
‫شوند؛ یعنی هر کس که در کارناوال شرکت میکند‪ ،‬هم بازیگر است و هم تماشاچی؛ در واقع در کارناوال‪ ،‬کهنه‬
‫تخریب میشاود تا از نو ساخته شود‪ .‬مردم در قرون وسطا و دورهی حکومت کلیسا‪ ،‬در روزهای خاصی اجازه‬
‫داشتند که از قانون سرپیچی کنند‪ .‬در این روزها دیگر کسی مجبور نبود از آیین کلیسا و نظم مذهبی پیروی کند‪.‬‬
‫کشیشها و حکومت کلیسا نیز با برپایی این کارناوالها موافق بودند؛ زیرا تصور میکردند که از این طریق مردم‬
‫عقده و انزجارشااان را از حکومت تخلیه میکنند‪ ،‬درساات مثل کاری که امروزه گردانندگان حکومت اسااالمی‪،‬‬
‫وقات انتخابات در ایران انجام میدهند‪ .‬در روزهای انتخابات‪ ،‬کاندیداها از آزادی میگویند و سااایاساااتهای‬
‫حکومت را نقد میکنند‪ .‬طنزپردازها دسااات به کار میشاااوند و «مهران مدیری» به دولت تیکه میاندازد‪ ،‬حجم‬
‫ساریالهای طنز سایاسای زیاد میشود و ادارهی سانسور راحتتر به کتابها مجوز میدهد؛ انگار در این مدت‬
‫همهی رجال حکومتی نقاب میگذارند و هیچکدام خودشاان نیستند‪ ،‬در حالیکه مردم نقابشان را برمیدارند و‬
‫تازه خودشان میشوند‪ .‬کارناوالهای انتخاباتی ایران‪ ،‬بیشتر مَنشی سوبژکتیو دارند؛ یعنی نقاب و نمایهها در این‬
‫کارناوالها مشاااهود نیسااات اما تغییر گاردها معلوم اسااات و همین باعث تزریق هیجان و امید کاذب به مردم‬
‫میشاود‪ .‬مردم با تشاکیل و راهاندازی کارناوالهای خیابانی حکومت را به ساخره میگیرند‪ .‬اما متكسفانه در این‬
‫کارناوالها هیچکس همزمان تماشااچی و بازیگر نیسات‪ ،‬بازیگرها خودشان را نمیبینند و تماشاچیها نیز بازی‬
‫نمیکنند‪ .‬مردم انتقاد میکنند اما باز پای صندوقها میروند و رای میدهند‪ ،‬حکومتیها نیز انتقادها را میشنوند‬
‫اما باز به کارشان ادامه میدهند‪ .‬در واقع این سیکل خراب است‪ ،‬نامش کارناوال خیابانیست اما در آن خبری از‬
‫اهداي کارناوالی نیساات‪ .‬درکارناوالهای واقعی اویی در کار نیساات؛ فقیر و غنی یا حاکم و محکوم‪ ،‬هر دو در‬
‫این کارناوالها به یک نسابت شرکت میکنند؛ یعنی همه یک نفرند و هیچ انتقادی فقط متوجه حکومت نیست‪،‬‬
‫بلکه بالهتِ آن محکوم یا فرد فرودساات هم در کارناوال زیر سااؤال میرود‪ .‬چندصاادایی و دمکراساای در یک‬
‫کارناوال واقعی‪ ،‬اجرایی نصااف و نیمه ندارد‪ .‬در واقع ما در کارناوالهای انتخاباتی ایران خنده و شااادی نداریم‪،‬‬
‫در عوض تا دلتان بخواهد گروتساک داریم‪ .‬بیشک کسی که این حجم از بالهت را تماشا میکند‪ ،‬باید از این‬
‫هجمهی بالهت مردمی وحشات کند‪ .‬در یک کارناوال واقعی هر چیز مقدسای‪ ،‬بدل به معمولی میشود و مرگ‬
‫در آن معناایی جز تولد ندارد‪ .‬در حالیکه در کارناوالهای انتخاباتی ایران فرهنگ مرگ دوباره تكیید میشاااود‪،‬‬
‫چون مردم باز رای میدهند و اینگونه به نیروگاه حکومت سااوخت میرسااانند؛ یعنی این بازیها در انتخابات‬
‫‪ / 113‬شرلوژی‬
‫ایران اتفاق میافتد تا فقط حکومت به مردم بخندد و هیچ ساهمی از این شادی به مردم نمیرسد؛ زیرا حکومت‬
‫تغییری در سااااز و کارش ایجاد نمیکند‪ .‬باختین در تحلیل خندهی کارناوالی نشاااان میدهد که چطور مردم به‬
‫خودشاااان میخنادند و از خودشاااان انتقاد میکنند‪ .‬خندهی کارناوالی با عوامل فرهنگ مسااالط درمیافتد‪ ،‬با‬
‫سارمایهداری مخالفت میکند و زمختی و جدیت فرهنگ مسالط و مذهبی را با تمسااخر و لودهبازی زیر سؤال‬
‫میبرد‪ .‬در واقع ساانت را رد میکند و آینده را به گذشااته ترجیح میدهد‪ ،‬آیندهای که در آن جز تغییر و انقالب‬
‫دائمی هیچچیز ارزش غائی ندارد‪ .‬در کارناوال چیزی جز تقواستیزیِ مذهبی اتفاق نمیافتد و ریاکاری و ریاضت‬
‫دینی از بین میرود‪ ،‬در متن کارناوالی‪ ،‬بدن جای کلمه قرار میگیرد و ما در آن نمایش و اکران انسااان را داریم‪.‬‬
‫بالهت در کارناوال لخت میشااود تا همه خودشااان را خوب ببینند‪ ،‬زندگی و مرگ اینهمان میشااوند و معاد‬
‫معنای خودش را از دسات میدهد‪ .‬دیگر کسای نیسات که با قىاوتش آدمها را به دو دستهی بهشتی و جهنمی‬
‫تقسایم کند‪ .‬احىاار چندصادایی و برابری در کارناوال باعث میشود دیگر باالیی و پایینی وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫خنده در متن کارناوالی حىاور واقعی دارد و صادای قاهقاه در آن‪ ،‬تنها برای اکران شادی نیست‪ .‬خیلی از افراد‬
‫فقط وقتی که حس کنند از دیگری برترند شاد میشوند‪ ،‬در حالیکه خندهی کارناوالی در برابری اتفاق میافتد و‬
‫کسای در متن کارناوالی از «آندیگری» برتر نیسات‪ .‬هابز احسااسی را که وقت خندیدن به کسی دست میدهد‬
‫«جالل ناگهانی» مینامد که من البته با این گزاره مخالفم! اسااسان شاادی در کارناوال بر اغلب کمدیها سیطره‬
‫دارد‪ .‬چرا که در کمدی باید یکی یا چیزی تحقیر شود تا بقیه بخندند‪ ،‬اما در خنده ی کارناوالی همه به خودشان‬
‫میخندند زیرا همزمان‪ ،‬هم بازیگرند و هم تماشااااگر! در کارناوال واقعی‪ ،‬جانهای آزادی که تحت سااالطه و‬
‫سایطرهاند برای رها شدن از بند‪ ،‬با تمسخر و دلقکبازی از سلطهگر انتقام میگیرند‪ .‬باختین معتقد است که نرخ‬
‫کمدی در عصاار مدرن نازل اساات و در کارناوال‪ ،‬شااادی و خنده از حاشاایه وارد متن میشااود تا به ساالطهگر‬
‫دهنکجی شاااود‪ .‬در کارناوال عدم قطعیت وجود دارد؛ یعنی همانقدر که به فرهنگ مسااالط دهنکجی میکنیم‬
‫خودمان را نیز به سخره میگیریم و این اتفاقیست که در کارناوالهای انتخاباتی ایران نمیافتد‪ .‬ماسک در انواع‬
‫بازیها‪ ،‬چهرهها را پنهان میکند‪ ،‬اما در کارناوال‪ ،‬ماهیتِ واقعی افراد را فاش میکند‪« .‬ژان ژاک روسو» ماسک را‬
‫پوشاشای دروغین و ریاکارانه میداند‪ ،‬اما باختین معتقد اسات که ماسک در کارناوال‪ ،‬آدمها را همسان میکند؛‬
‫یعنی کسای که بهطور علنی ماساک میگذارد ریاکار نیست‪ .‬در واقع در زندگی عادی‪ ،‬همه ماسک دارند اما این‬
‫ماساک را کتمان میکنند‪ ،‬ولی در کارناوال‪ ،‬افراد داد میزنند که ماسک دارند‪ .‬ژولیا کریستوا بر خالي ژان ژاک‬
‫روساو‪ ،‬گذاشاتن ماسک در کارناوال را باعث گمنامی و رسیدن به هویت جمعی می داند‪ .‬منطق تحلیلی باختین‬
‫نیز بر اساااس همین گمنامی و برابریِ صااداها شااکل میگیرد و معتقد اساات که تنها در این صااورت‪ ،‬اثر به‬
‫«دمکراسای متنی» میرساد‪ .‬در اصال باختین با طرح کارناوالیسام در آثار رابله‪ ،‬بیشتر به گفتوگوگرایی توجه‬
‫داشته‪ ،‬وگرنه چندصدایی پیشتر هم وجود داشت‪ .‬مثلن شاهنامه چندصدایی است اما گفتوگوگرا نیست؛ زیرا‬
‫تمامی صاداها دارای یک وزن هساتند و صدای راوی برتر از همه است‪ .‬در گفتو گوگرایی‪ ،‬چندصدایی اتفاق‬
‫میافتد اما هر متن چندصااادا‪ ،‬گفتوگوگرا محسا اوب نمیشاااود‪ .‬به قول سااااموئل‪ ،‬گفتوگوگرایی نوعی از‬
‫چندصداییست که در آن همهی صداها یکسان توزیع میشود؛ یعنی بدون اینکه صدایی بر صدای دیگر مسلط‬
‫باشاد‪ ،‬همهی صاداها در متن وجود دارند‪ .‬وجود چند صدا در متن‪ ،‬آن متن را گفتوگوگرا نمیکند؛ چون باید‬
‫حىاور همهی صاداها از شاانس یکساانی برخوردار باشند‪ .‬اینگونه است که باختین متن را به بافت‪ ،‬ساخت‪،‬‬
‫مؤلف و حتی نویساندگانی که قبل از آن مینوشاتند مربو میداند و معتقد اسات که همیشه متن بعدی با متن‬
‫قبلی در حال گفتوگوسات‪ ،‬اما این گفتوگوها را مختد رمان میداند و با توجه به درک کالسیک خود‪ ،‬یک‬
‫شعر را گفتوگوگرا تلقی نمیکند‪ .‬البته دربارهی نادرستی این ایده که پاشنه آشیل نظریات باختین است‪ ،‬مفصل‬
‫توضیح خواهم داد‪.‬‬
‫مؤلف در گفتوگوگرایی مدام آندیگری را مطرح میکند و همیشااه در حال آندیگری شاادن اساات؛ یعنی‬
‫خاودش را در دیاگاری پایاادا و تعریف می کن اد تااا گفاات وگوگرایی در مقاااباال خودگویی قرار گیرد‪.‬‬
‫باختین بر اسااس ایدهی گفتوگوگرایی‪ ،‬متون ادبی را به دو دساته تقسیم میکند؛ متونی که وجه تکگوییشان‬
‫غلبه دارد و متونی که وجه چندصدایی و چندزبانیشان غالب است‪ .‬او با این تقسیم بندی‪ ،‬اشتباه بزرگی مرتکب‬
‫میشاود چرا که در ادامه‪ ،‬نثر را چندگو و شاعر را تکگو میشامارد؛ او معتقد اسات که پیچیدگی در شعر بین‬
‫کلماات و جهاان اتفاق میافتد‪ ،‬اما پیچیدگی در نثر میان کلمات و ادا کنندگان آن روی میدهد‪ .‬این نظریه فقط‬
‫دربارهی شعرهای کوتاه و تکزبانی مصداق دارد؛ انگار باختین از شعرهای بلند یا منظومههای شعری که اساسن‬
‫چندصدایی و چند زبانیاند درکی نداشت‪ .‬مثلن اگر به شعر زیر دقت کنید متوجه میشوید که چرا باختین اشتباه‬
‫میکرد و چگونه یک شعر میتواند قابلیت گفتوگوگرایی داشته باشد‪.‬‬
‫پُل‬
‫من عاشق پلی هستم که عاشق ِدریاست‬

‫به سنگفرش کهنهاش لم میدهم‬
‫و شعر میخوانم‬
‫شبی چند بار‬
‫انگار در رودخانه که زیر پایش افتادهست آینه دارد‬
‫به چندین زبان که من گریه میکنم التفاتی ندارد‬
‫‪ / 113‬شرلوژی‬
‫پسرک شعرهای خوبی میگفت‬

‫خیال میکرد که عاشق دریا شدهام‬
‫گرچه دیوانه را اشتباهی رفت‬ ‫من!‬
‫فقط میخواستم‬ ‫من!‬
‫حتی به اندازهی چند لنگه دست کسی نشنود‬
‫که تخته سنگی از دلم کَندهست‬
‫من! من عاشق او شده بودم‬
‫که از یک جای این شبها‬
‫چنان زمین را از روی خودش پرتاب کرد‬
‫که از هر جای این روزها‬
‫جنازهی باد کردهاش را مثل رودخانه زیر پایم یافتند‬
‫و میگفتند که دیوانه چه عاشق ِدریا بود‬
‫من عاشق او شده بودم‬ ‫من!‬
‫اگر توجه کرده باشاید‪ ،‬تا ساطر شاشم این شعر‪ ،‬پسرک با توجه به فرم و ویژگیهای خاص خود‪ ،‬در حال‬
‫حري زدن و گالیه کردن اساات‪ .‬اما در ادامه جایگاهِ راوی عوض میشااود و شااعر با زبان و از زاویه دیدِ پل‬
‫روایت میشود؛ یعنی فىای این شعر حاصل گفتوگو بین پل و پسرک است که این موضوع به مخاطب کمک‬
‫میکند از دو زاویهی دید وارد متن شاود‪( .‬جهت درک تکنیکال از این شعر‪ ،‬به مجله ی چهارم فایل شعر رجوع‬
‫شاود‪.‬و در واقع من با طرح این بحثها‪ ،‬میخواهم اشتباهات باختین را گوشزد کنم‪ .‬همانطور که شرح دادم او‬
‫شعر را تکگو میدانست در حالیکه شعرهای بلند‪ ،‬میتوانند چندصدایی و گفتوگوگرا باشند و یا نمایشنامه را‬
‫ذیل رمان قرار میداد و معتقد بود اساتعداد یک نمایشانامه از لحاظ اجرای گفتوگوگرایی کمتر از رمان است‪.‬‬
‫البته اهمیت باختین را نمیتوان نادیده گرفت؛ مثلن او برخالي اکثر نظریهپردازها عالوه بر پیشنهادات تکنیکال‪،‬‬
‫برای درون و مفهوم آثار نیز پیشنهاد دارد و یا ایدهی اجرای کارناوالی او آنقدر عمیق بود که حتی دامنهی آن را‬
‫به شاایوهی نقد کردن هم ربط داد و به سااراغ بررساای نقدهای اوسااگالدو رفت چرا که نقدهای او را تکگو و‬
‫تکزبانی میدانساات‪ .‬حاال با طرح این تمهید بلند میخواهم به پاشاانهی آشاایل نظریهپردازی باختین بپردازم‪.‬‬
‫متكسفانه اکثر افرادی که با ادبیات سر و کار دارند به تئوریهای ادبی نگاه غایی و قطعی دارند‪ .‬اما به نظر من در‬
‫خوانش هر تئوری و نظرگاه شااید تنها چند درصاد آن مفید باشاد و بقیه باید دور ریخته شاود‪ .‬البته در ادبیات‬
‫فارسای مترجمهایی که ساواد ادبی و درک تجربی ندارند دچار بدفهمی هستند و همین باعث میشود بعىی از‬
‫تئوریها را غلط ترجمه کنند و با این کار یادگیری را دشااوار میکنند‪ .‬هدي من از طرح چنین بحثی این اساات‬
‫که پاشانهی آشایل غولهای نظریهپرداز را که بسیار تكثیرگذار بودهاند نشان دهم و مشخد کنم کدام قسمت از‬
‫نظریاتشان علمی نیست و یا با تجربههای ادبی همخوانی ندارد‪ .‬هدي دیگرم از طرح چنین بحثی این است که‬
‫نشاان دهم در نویساش اثر ادبی‪ ،‬لزومی به رعایت تمام اصاول یک تئوری ادبی نیست‪ .‬مثلن معمولن استفاده از‬
‫صفت در شعر را رویکردی کالسیک و ضد خالقیت میشماریم اما ممکن است یک شاعر با پرداختی خودویژه‪،‬‬
‫از صافت های بسایاری در شاعرش استفاده کند و اثر قدرتمندی ارائه دهد‪ .‬منظورم این است که استثناء همیشه‬
‫وجود دارد زیرا هدي اصالی هنر تولید لذت است و همهچیز باید به سود زیبایی تمام شود‪ .‬در واقع ادبیات هم‬
‫مثل ساایر علوم نوعی دانش به شامار میآید و ما ناگزیر به دانساتن تئوریها و بوطیقای ادبی هستیم‪ ،‬اما نه به‬
‫طور قانونمند و پذیرش تمام و کمال آن به عنوان یک غایت!‬
‫من به شخصه از نظریات میخائیل باختین بسیار یاد گرفتم‪ .‬برای مثال‪ ،‬بحث او راجع به اجرای کارناوالی و‬
‫برخوردش با متنهای چندصداییِ داستایوفسکی پر از نکات منحصر بهفرد است‪ .‬در واقع او در این نظریه شرح‬
‫میدهد که هر شاخصایّت داساتانی چگونه صاداهای ساایر کاراکترها را میشانود و ناگزیر است که شخصیّت‬
‫دیگری را شاکل بدهد؛ یعنی نشان میدهد در روندِ دیالوگها چه استحالهای اتفاق میافتد و چگونه گزارهها در‬
‫ارتبا با یکدیگرند‪ .‬یا در جایی دیگر میگوید‪« :‬درسات است که کارناوال وابسته به جمع است اما آنهایی که‬
‫در کاارنااوال شااارکات میکنناد فقط یک ازدحام را به وجود نمیآورند بلکه در کارناوال‪ ،‬مردم به مثابهی کل‬
‫مشااهده میشوند و تمام افراد مثل ارکستراسیون در این کل با هم برابرند»‪ .‬در اصل او به هماهنگی این تمایزها‬
‫باور دارد‪ .‬باختین در ادامه بحثی با عنوان «گفتوگوگرایی در داستان» که آن را در مقابل تکگویی در شعر بهکار‬
‫میبرد‪ ،‬ارائه داده‪ .‬او معتقد اسات که در شاعر با یک نوع صادا طري هستیم و تنها در رمان و داستان‪ ،‬پلیفونی‬
‫(چندصاداییو میتواند وجود داشته باشد که این عقیده محصول درک کالسیک او از شعر است‪ .‬معمولن اغلب‬
‫نظریهپردازانی مثل باختین نگاهی فرمولمحور نسابت به ادبیات دارند‪ ،‬برخوردشاان با متن تجربی و تخصااصی‬
‫نیساات و برای ژانرها دیوار قائلاند‪ .‬در همین بحثِ گفتوگوگرایی نیز آنجایی که میگوید‪« :‬هر کساای در هر‬
‫زمانی چیزی میگوید‪ ،‬همیشاه در پاساخ به چیزیسات که قبلن گفته شده و انتظارِ چیزی را میکشد که بعدها‬
‫گفته خواهد شاااد» به خوبی نشاااان میدهد که هیچکس در خالء حري نمیزند‪ .‬حتی این گزاره را میتوانم به‬
‫گزارهی خودم ربط دهم‪« :‬شعری نوشته نمیشود‪ ،‬مگر اینکه شعرهای دیگری پاک شود» یعنی در این پاکشدن‬
‫نوعی احیا اتفاق میافتد و شعر قبلی دوباره زنده میشود؛ در واقع هر ایده ای از فکرهای گذشته نشكت میگیرد‬
‫کما اینکه این بحث من هم پاساخیست به بحثی که باختین مطرح کرده است‪ .‬حتی خود باختین هم نظریهاش‬
‫‪ / 117‬شرلوژی‬
‫را با توجه به نظریات قبلی مطرح کرد و منتظر چنین پاساخهایی از جانب ما و سایر متفکران بود‪ ،‬اما او به دلیل‬
‫عدم اشراي بر ماهیت شعر دچار اشتباهات تئوریک و علمی شده که متاسفانه در ا دبیات امروز از این خطاها به‬
‫شادت تقلید میشاود‪ .‬بهنظرم اسااسان اینکه اثری را شعر بدانیم و دیگری را نه‪ ،‬رویکردی کاملن کالسیک و‬
‫قرون وساطاییست‪ .‬در ادبیات بعد از نیمهی دومِ قرن بیستم‪ ،‬این سدها و مرزها شکسته شدند‪ .‬در ادبیات ایران‬
‫نیز من در کتاب «شاینما» مرز بین متنها را دژانره کردم؛ در این کتاب‪ ،‬انواع و اقسام ژانرها مثل عکس‪ ،‬داستان‪،‬‬
‫شااعر‪ ،‬میکروفیلمنامه‪ ،‬میکروداسااتان‪ ،‬نمایشاانامه‪ ،‬کاریکاتور و… وجود دارد که بیهیچ مانعی کنار هم قرار‬
‫گرفتهاند و نوعی مالتیمدیا به دست دادهاند‪.‬‬
‫پس برای اینکه کمی شفايتر به اشتباهات باختین بپردازم‪ ،‬سعی میکنم به کنش مرکزگرا و مرکزگریز زبان‬
‫در شاعرهایی اشااره کنم که از ساختارهای متمرکز و نامتمرکز پیروی میکنند‪ .‬نوع مواجهه با زبان در شعرهایی‬
‫که سااختار متمرکز دارند در مقایسه با شعرهای دارای ساختار نامتمرکز‪ ،‬کاملن متفاوت است‪ .‬زبان در شعرهای‬
‫متمرکز‪ ،‬رجعت به مرکز دارد اما در شااعرهای نامتمرکز‪ ،‬گریز از مرکز میکند‪ .‬برای همین‪ ،‬درک و تكویل آثاری‬
‫که ساختار متمرکز دارند‪ ،‬بسیار آسانتر از کارهاییست که از ساختاری نامتمرکز تبعیت میکنند‪ .‬در اولی‪ ،‬ما یک‬
‫موتیف مقید و چند موتیف آزاد داریم و همه حول آن موتیف مقید که همان مرکز معنایی اثر اساات‪ ،‬میچرخند‪.‬‬
‫اما در اثری که ساختارش نامتمرکز است‪ ،‬بیش از یک موتیف مقید وجود دارد و برخی از موتیفهای آزاد حول‬
‫موتیف مقیاد اول و برخی دیگر دور موتیف مقیاد بعدی میگردند‪ .‬برای مثال‪ ،‬وقتی میخواهید شاااعری کوتاه‬
‫دربارهی زیباییِ معشاوقتان بنویسید‪ ،‬پیرامون آن از تصاویری استفاده میکنید که به این زیبایی مربو باشد‪ .‬به‬
‫قول شاعری‪« :‬ننویس که باران بارید‪ ،‬بباران»! یعنی اگر میخواهید گریهی دختری را به بارش باران ربط بدهید‪،‬‬
‫باید فىاایش را بساازید تا به شاعر برساید‪ .‬اما اگر موتیف مقیدِ شاعرتان متىاد داشته باشد‪ ،‬نحوهی استفاده از‬
‫موتیفهای آزاد تغییر میکند‪ .‬مثلن وقتی از زشااتی مینویسااید‪ ،‬در تقابل با آن زیبایی را هم وارد اثر میکنید تا‬
‫دیالوگی بین این دو موتیف مقید در ذهن مخاطب خالق اتفاق بیفتد؛ اینجا تصاااویری از زشااتی و زیبایی ارائه‬
‫میدهید تا ذهن مخاطب را بدل به مرکز ساوم کنید و شاعرتان از دوآلیس مِ نوشتاری دور شود‪ .‬در نتیجه‪ ،‬هدي‬
‫اصلی ساختارهای نامتمرکز‪ ،‬گریز از دوآلیسم و اجرای دمکراسیِ متنیست‪ .‬در واقع در ساختارهای نامتمرکز‪ ،‬ما‬
‫چند مرکز شاعری داریم که اگر خوانندهای تمرکز بر هر دسته از موتیفهای آزاد آن داشته باشد‪ ،‬به یک موتیف‬
‫مقید نزدیک شده و از دیگری دور میشود‪ ،‬یعنی زبان در ساختارهای نامتمرکز همزمان هم رجعت به مرکز دارد‬
‫و هم مرکزگریز است‪ .‬معمولن در اثری که از ساختار متمرکز برخوردار است گفتوگویی درنمیگیرد و اینگونه‬
‫آثار از منطق زبانی یکپارچهای تبعیت میکنند‪ .‬اساسن تمام آثار تکزبانی رجعت به مرکز دارند‪ ،‬در نتیجه از فرم‬
‫یکاهای پیروی میکنناد کاه متكثر از همان موتیف مقید اسااات‪ .‬تکگویی در این نوع آثار بیداد میکند و در آن‬
‫معمولن با دیکتاتوری زبان معیار طرفیم‪ .‬اما شااعرهایی که ساااختار نامتمرکز دارند گفتوگو محورند و معمولن‬
‫چندصادایی هساتند‪ ،‬در چنین شعرهایی هر صدا معري زبان و موتیف و فرم خاص خودش است؛ ما در آثاری‬
‫که ساااختاری نامتمرکز دارند با چند زبان مواجهایم‪ ،‬به همین دلیل چنین آثاری چندتكویلیاند و در آنها تکثر و‬
‫چندمعنایی اتفاق میافتد و همین مهم‪ ،‬متن را غیر قابل مهار میکند‪ .‬میخواهم بگویم که چندزبانی‪ ،‬مرکزگریز و‬
‫تکزبانی مرکزگراسات‪ .‬از همین رو متوجه میشاویم که اساسن باختین درکی از شعرهایی که ساختار نامتمرکز‬
‫دارند نداشت‪ ،‬وگرنه میدانست که چنین شعرهایی بهشدت گفتوگوگرا هستند‪ .‬باختین زبانِ شعری را از لحاظ‬
‫تاریخی مرکزگرا و زبانِ رمان را مرکزگریز میداند و اعتقاد دارد زبان رمان‪ ،‬گفت و شاانودی و چندزبانیست و‬
‫به معنای دقیق کلمه‪ ،‬عرصاهی مبارزه اسات تا گفتههای تکمعنا و تکگویانهای را که مشخصهی زبان رسمی و‬
‫تمرکزیافته است‪ ،‬شکست دهد‪ ،‬غافل از اینکه شعر نیز قابلیت چندصدایی دارد‪ .‬برای مثال در شعر «جنگ جنگ‬
‫تا پیروزی» شخصیتهای متفاوتی را وارد متن کردهام که هر کدام‪ ،‬فرم و صدای خودویژهی خود را دارند‪ .‬مثلن‬
‫شاخصایتی ارمنی در این شاعر داریم که میگوید‪« :‬مان آرمانی هاستم! دختار نمیداهام …» و یا فردی که آواز‬
‫گیلکی میخواند‪« :‬بشااو! بشااو! می ناله چی کنی تو» و همچنین در ادامه‪ ،‬التی که با زبان لمپنی و لوگو حري‬
‫میزند‪ ،‬یا آن بسیجی که در فرمت غزل و مثنوی خطابه دارد‪ .‬در این شعر افکار خامنهای و خمینی هم در فرمت‬
‫شطح به بیان درمی آید؛ یعنی هر صدا اندیشه‪ ،‬موضوع و تمِ اجراییِ منحصر به فرد خود را دارد‪ .‬در واقع در این‬
‫شعر چندین موتیف مقید (غربت‪ ،‬جنگ‪ ،‬عشق‪ ،‬بیماری روانی و …و داریم که هر کدام بهطور موازی و برابر با‬
‫توجه به شااخصاایتهای شااعر حرکت میکنند‪ .‬باختین گرچه به دنبال یافتن جایگزینی برای رویکرد خشااک‬
‫فرمالیستی یا ساختارگراست‪ ،‬اما به دلیل درک آن زمانی و کالسیک از شعر‪ ،‬مرتکب اشتباهی تاریخی میشود‪ .‬او‬
‫هرگز فکر نمیکرد بتوان شعری نوشت که چندفرمی‪ ،‬چندزبانی و چندصدایی باشد‪ .‬باختین تكکید کرده که شعر‬
‫اسااسان ضادگفتوگو و تکگوسات و معتقد بود ساختارگراها به همین دلیل بیشتر به بررسی و تحلیل شعر‬
‫میپردازند و توجه چندانی به رمان ندارند‪ .‬او غافل از ساالطنت طوالنی و عمر دراز شااعر بود و انگار کمی زود‬
‫مرد‪ ،‬کاش زنده میماند و میدید که در اواخر قرن بیساتم‪ ،‬بسایاری از سااختارگراها به بررسی متون داستانی و‬
‫رمان نیز پرداختند‪ .‬باختین فکر میکرد که هر واژهی شاعری صرفن موضوع و زبان یکه و خودویژهاش را مؤکد‬
‫میکند و هرگز درکی از شعرهایی که ساختاری نامتمرکز دارند‪ ،‬نداشت و این اشتباه کوچکی نیست‪ .‬او میگفت‬
‫کلماتی که در شااعر به کار میروند‪ ،‬به خود زبان اشاااره دارند و هرگز سااایر زبانهای درونفرهنگی را مؤکد‬
‫نمیکنند و این نیز به دلیل درک کالسیکش از شعر روسی است‪ .‬انگار باختین به جز شعر کالسیک و شعرهای‬
‫انتزاعی‪ ،‬چیزی نخوانده بود که زبان شااعری را خودگویانه و صاالب میپنداشاات و کارکرد واژه در شااعر را در‬
‫رابطهی میان واژه و مرجع خالصاااه میکرد‪ .‬او معتقد بود کلمات شاااعری فاقد بمعد تاریخیاند‪ ،‬ای کاش یکی‬
‫‪ / 119‬شرلوژی‬
‫شااااهنامه فردوسااای را برایش میخواند‪ .‬باختین طرح گفتوگو در متن ادبی را باعث تولید دمکراسااای متنی‬
‫میدانست و بیشتر به متنهای گفتوشنودی میپرداخت و معتقد بود که جمالت یا گفتهها در پاسخ یا واکنش‬
‫به امری ادا میشاااوند و غافل بود نفس طرح گفتوگو در متن‪ ،‬ربطی به اجرای دمکراسااای متنی ندارد که اگر‬
‫اینگونه باشد‪ ،‬بسیاری از شعرهای کالسیکِ «گفتم گفتی» فارسی از جمله این غزل حافظ چندصداییاند‪.‬‬
‫گفتم غم تو دارم گفتا غمت سر آید‬

‫گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید‬
‫گفتم ز مهرورزان رسم وفا بیاموز‬
‫گفتا ز خوب رویان این کار کمتر آید‬
‫گفتم که بر خیالت راه نظر ببندم‬
‫گفتا که شبرو است او‪ ،‬از راه دیگر آید‬
‫گفتم که بوی زلفت گمراه عالمم کرد‬
‫گفتا اگر بدانی هم اوت رهبر آید‬
‫گفتم خوشا هوایی کز باد صبح خیزد‬
‫گفتا خنک نسیمی کز کوی دلبر آید‬
‫گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت‬
‫گفتا تو بندگی کن کو بنده پرور آید‬
‫گفتم دل رحیمت کی عزم صلح دارد‬
‫گفتا مگوی با کس تا وقت آن درآید‬
‫گفتم زمان عشرت دیدی که چون سر آمد‬
‫گفتا خموش حافظ کاین غصه هم سر آید‬
‫در سارتاسار این غزل با «گفتم گفتی» طري هساتیم‪ .‬اما آیا این شاعر را میتوان پلیفونیک دانست!؟ خیر‪،‬‬
‫چون توصایف و حاالتِ مختلفِ صداها به اجرا درنیامده است و تنها در ظاهرِ کار با چندصدایی مواجهایم‪ .‬چه‬
‫بسا حافظ در آینه با خودش حري میزد و این شعر را مینوشت‪ .‬اساسن شعر تغزلیِ فارسی با معشوقی آسمانی‬
‫سر و کار دارد که دروغی بیش نیست! البته در بعىی از شعرهای سعدی معشوق زمینی را میبینیم‪ ،‬به نحوی که‬
‫میتوانیم حتی چهرهاش را تصاور کنیم‪ .‬خالصه اینکه در گفتار روزمره‪ ،‬کلمات با توجه به دادههای شنونده که‬
‫محصاول شاناخت او از اشیاء و حاالت احساسی مرتبط با آنهاست‪ ،‬درک میشوند و این دادهها در مواجهه با‬
‫متن نیز کاارکردی فعاال دارناد‪ ،‬پس چرا باختین میگوید که تاریخمندی و جبرّیت اجتماعی موجود در مفاهیم‬
‫گفتوشانودیِ زبان‪ ،‬با سابک شاعری بیگانه اسات و در عوض نثر را به شعر ترجیح میدهد و معتقد است که‬
‫نویساانده در نثر‪ ،‬همواره با زبان خود و زبانهای بیگانه سااازگار میشااود و «زبان چندگونه» را بهکار میبرد تا‬
‫همیشه وارد گفتوگو با خوانندگان شود؟ آیا چنین گفتوگویی تاکنون در هیچ شعری اتفاق نیفتاده است؟‬
‫‪ / 121‬شرلوژی‬
‫شعر و شاعر آنارشیست‬
‫مقدمه‬
‫عالقهی زیادی به مقولهی «آنارشااساایم» در بین فارساایزبانان به وجود آمده و افراد زیادی مشااتاق کسااب‬
‫اطالعات بیشتری در این زمینه هستند‪ ،‬اکثر نویسندهها با هدي مطرح شدن‪ ،‬سعی در نوشتن مطالبی در اینباره‬
‫میکنند‪ ،‬اما مطالبی که منتشر میشود اغلب سطحی و تحریف شده است‪ .‬با توجه به درکی که معمولن در مورد‬
‫آنارشیسم وجود دارد و غالبن آن را معادل هرج و مرج طلبی میدانند‪ ،‬عدهای برای اینکه اساس آنارشیسم (عدم‬
‫دولتباورى و همینطور ضااد قدرت و ضااد رئیس بودنو را معرفی کنند‪ ،‬آن را در ادبیات نیز بسااط دادهاند و‬
‫برای اینکه انگ هرج و مرج طلبى را از چهرهى آنارشاایسااتها بزدایند و آنها را به عنوان انسااانهایی تعقلی‬
‫مطرح کنند‪ ،‬در برخی مطالب و نوشااتهها کنش محافظهکارانه به ادبیات آنارشاایسااتی میدهند (چرا که معمولن‬
‫محافظهکاران را تعقلی میدانندو و این بساایار مىااحک اساات‪ .‬حتی جایی نوشااتهاند‪« :‬یک شاااعر آنارشاایساات‬
‫غزلسارایىسات که در آثارش تکنیکهاى بهخصاوصای را به کار مىبرد!» متاسفانه همانطوری که مترجمهاى‬
‫تودهاى عمدن تعریف غلطی از آنارشیسم به دست دادهاند و آنارشیست ها را هرج و مرج طلب معرفى کردهاند‪،‬‬
‫این دسااته از هواداران آنارشاایساات نیز به دلیل فقدان شااناخت‪ ،‬از آن طري بام افتادهاند‪ .‬من به کرات در کتاب‬
‫«آنارشاایسااتها واقعیترند» در مورد این موضااوع بحث کردهام و تذکر دادهام‪ ،‬اما باز هم باید در اینباره بحث‬
‫کنم‪ ،‬چرا که مؤلفههای محافظهکارانهای که برای شاعر آنارشیستی مطرح کردهاند‪ ،‬ساختگی و بر اساس عالقهی‬
‫روز است و نمیدانم چرا بعىیها تن به این تحریف میدهند‪ ،‬در حال حاضر نیز گرایشهایی به قصد تخریب‬
‫درونی آنارشیسم به وجود آمده و مرا به این جریانها سخت مشکوک کرده است‪.‬‬
‫قریب به دو دهه اسات که به آنارشایسام میپردازم و در طول این ساالها شااهد واکنشهاى ناشایست و‬
‫عجیبى بودهام‪ .‬ادبیات آنارشایساتی برای خود‪ ،‬تاریخی (نه مانیفساتو دارد‪ .‬طى قرن اخیر‪ ،‬بساایاری از شاعران‬
‫جهان در مورد آنارشیسم حري زدهاند و آنارشیست بودن خود را اعالم کردهاند‪ ،‬از طرفى شاعران زیادی هم در‬
‫این چارچوب و با این دیدگاه مطالب بسایاری نوشاتهاند و نوع نگاهشاان از سااازمانبندی و مانیفساات خاصی‬
‫پیروی نمیکند‪ .‬شااعرانی مثل «پل گودمن» و «گری اشنایدر» و یا «رمبو» و «هربرت رید» که بسیار شناختهشده‬
‫هستند‪ .‬یا «لئو تولستوی» که معمولن با رمانها و داستانهای خود به شهرت رسیده است و شاعرانی مثل ارنست‬
‫تولر‪ ،‬پیتر لمبورن‪ ،‬جان کیج‪ ،‬رابرت دانکن‪ ،‬یان فریزر‪ ،‬جو هیل و فیلیپ المانته که اغلب شاعران معاصرند (البته‬
‫بعىی از اینها طی سالهای اخیر فوت کردهاندو‪ .‬در مجموع شاعران بسیاری در حیطهی شعر آنارشیستی فعال‬
‫بودهاند و در این زمینه تعریف میشوند‪ .‬اساسن هر شاعر آوانگاردی‪ ،‬یکجورهایى آنارشیست است‪.‬‬
‫مجموعه بحثهایی که در مورد شعر آنارشیستی برای جذب مخاطب وجود دارد‪ ،‬بیشتر مقدماتی و عامیانه‬
‫هساتند‪ .‬برخى که به چند شااعر عالقهمندند‪ ،‬در جو آنارشیستی کنونی‪ ،‬بىهیچ دلیلى آنها را آنارشیست معرفی‬
‫میکنند‪ ،‬این عالقه سااتودنیساات ولی حقیقت زبان متفاوتی دارد‪ .‬ارائهی اطالعات صااحیح و روشاانگری از‬
‫وظایف یک آنارشایسات اسات‪ .‬کسای که به دنبال قدرت‪ ،‬طمع و هدي مالی خاصی نیست‪ ،‬نیازی به نویسش‬
‫مطالب و اطالعات دروغین ندارد‪ ،‬و اسااسن رفیقبازی هم نوعی تن دادن به تحریف است‪ .‬من سعی میکنم در‬
‫ادامه‪ ،‬تصویر مشخصی از شعر آنارشیستی و شاعر آنارشیست ارائه دهم‪.‬‬
‫خصیصههاى ادبیات آنارشیستى‬
‫از نظر یک فرد عادى‪ ،‬شاخد آنارشیست خواهان امری غیرعادیست‪ ،‬زیرا این فرد قیام علیه هر نوع لیدر‬
‫و رئیس و اقتدارى را محال میداند‪ .‬او مىپرساااد مگر کشاااور بدون دولت‪ ،‬بدون شااااه‪ ،‬رهبر و رئیسجمهور‬
‫میتواند به زندگی ادامه دهد؟ به نظر چنین شااخصاای یک آنارشاایساات تقریبن به دنبال تحقق امری غیرممکن‬
‫است‪ .‬یک شاعر پیشرو نیز خواهان چیزی جز تحقق امر غیرممکن نیست‪ ،‬آنارشیست دنبال کشوری میگردد که‬
‫هرگز وجود نداشاته‪ ،‬شااعر آوانگارد هم در پی شاعر و شاعوریسات که پیشتر وجود نداشته و اینجا همان‬
‫تقاطعىسات که شااعر و شخد آنارشیست در آن بههم مىرسند‪ .‬از این جهت یک شاعر آنارشیست به چیزى‬
‫جز فردیتاش متعهد نیسات‪ ،‬در حالىکه شاعر مذهبی یا کمونیست‪ ،‬مدام سعى مىکند به بیان اعتقادى که به او‬
‫حقنه شده‪ ،‬بپردازد و هنرش را در خدمت ترویج ایدئولوژى یا مذهبش قرار دهد‪ .‬در کل یک آنارشیست واقعى‬
‫درون خودش یک شااعر دارد‪ ،‬اما هر شااعرى آنارشایست نیست‪ .‬شاعر مسلمان مدام در شعرش وصف مرکز‬
‫موهومى به اسام «خدا» را مىکند و اسااسان در خدمت خداسات که مىنویساد‪ .‬مارکسیستها هم عمد دارند‬
‫ادبیاات را در خادمات عقیاده قرار دهناد‪ ،‬در حالىکه خودِ مارکس بویى از ادبیات نبرده بود و هرگز جزوهای‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫دربارهی زیبایىشاناساى منتشار نکرد‪ .‬مارکس از این لحاظ دنیاى محدودى داشت و آدمهایش را به دو دستهی‬
‫«دارا» و «ندار» تقساایم کرده بود‪ .‬انسااان از نظر مارکس هویتى اقتصااادى داشاات و اساااساان مشااکل مارکس‬
‫دیکتاتورى نبود؛ چون میخواست سیستم دیکتاتورى را از چنگ طبقهی دارا در بیاورد و در اختیار طبقهی ندار‬
‫قرار دهد‪ .‬مارکس برنامهای برای رساایدن به آزادى مطلق نداشاات و جهان آزاد‪ ،‬مدینهی فاضاالهی او محسااوب‬
‫نمیشاااد‪ ،‬زیرا او بیشتر به تحقق دیکتاتورى پرولتاریا میاندیشاااید‪ .‬در حالىکه آزادى و بهویژه آزادى فردى‪،‬‬
‫خواسات بنیادى آنارشایسام بوده و همین توجه مرکزى به آزادى‪ ،‬نقطهی مشاترک یک شاعر و یک آنارشیست‬
‫اساات‪ .‬اساااساان ادبیات آوانگارد رویکردى آنارشاایسااتى دارد‪ .‬چرا رمبو با صااداى بلند در میان جمعیتى ضااد‬
‫آنارشایسام فریاد مىزند که یک آنارشایسات تمام عیار است؟ رمبو مثل هر شاعر آنارشیستى اعتقادى به قواعد‬
‫تعریف شاادهی ادبى نداشاات‪ .‬او هر چه را که در صااحنه بود‪ ،‬وارد حاشاایهی متن کرد و عناصاار تازهای را در‬
‫صحنهى صفحه به اکران درآورد‪ ،‬اما به آنها هم براى همیشه وفادار نماند‪ .‬در واقع رمبو معتقد به انقالب دائمى‬
‫بود‪ .‬شااعر آنارشایسات مدام ضد مد عمل مى کند‪ .‬مثلن امروزه که در شعر سپید همه ساده و آسان مىنویسند‪،‬‬
‫شاعر آنارشیست شروع به زبانى نوشتن میکند و به محض اینکه مؤلفههایش همهگیر شد‪ ،‬به طرز نویسشى که‬
‫خود اباداع کرده خیاانات خواهاد کرد‪ .‬من‪ ،‬کتاابهای «پاریس در رنو»‪« ،‬این گربه عزیز» و «فیالبداهه» را طى‬
‫سالهاى ‪ 72‬و ‪ 77‬و ‪ 78‬منتشر کردم و به محض همهگیر شدن تکنیکهای این سه کتاب‪« ،‬شعر خطبهی جامعه»‬
‫را در سال ‪ 79‬و کتاب چندژانرى «شینما» را در سال ‪ 82‬نوشتم که کوچکترین ربطى به سه کتاب اول نداشتند‪.‬‬
‫در کل یک شااعر آنارشیست‪ ،‬هرگز به یک شیوه نمىنویسد و مدام طرز نویسش خود را عوض مىکند و جاى‬
‫عناصر موجود در صحنه و حاشیهى شعرش‪ ،‬مدام در حال تغییر است‪ .‬البته شاعر آنارشیست همیشه به یک نوع‬
‫تعادل اساتتیکى (زیباییشاناساانهو هم باور دارد؛ یعنى محال اسات که شما در متناش سیطرهى مدام و حىور‬
‫گساتردهی یک مؤلفهی ادبى را ببینید و اسااسان او به تمام تکنیکها و مولفههاى ادبى توجه دارد‪ .‬شاعرى مثل‬
‫رویایى هرگز نمىتواند شااعر آنارشایسات تلقى شاود‪ ،‬چون شعرهایش هنوز از همان استتیک اولیهاش تبعیت‬
‫مىکنند و نظرگاه ادبىاش نسابت به کتاب «مساائل شاعر» که چهل‪-‬پنجاه سال پیش منتشر کرده چندان تغییرى‬
‫نکرده است‪ .‬همیشه وزن در صحنهى شعر نیما و اخوان بود و هرگز این دو شاعر وزن را کنار نگذاشتند و وارد‬
‫حاشیه نکردند‪ ،‬در حالىکه فروغ همه نوع شعرى دارد و در دوران کوتاه شاعرىاش‪ ،‬مدام در حال تجربه بود‪ .‬او‬
‫ابتدا از شاعر کالسایک وارد شاعر نیمایى و چهارپاره شاد‪ ،‬سپس در وزنهاى ترکیبى نوشت و بعد هم وزن را‬
‫بهطور کامل کنار گذاشت و عالوه بر اینها فروغ از لحاظ درونمتنى و زیباییشناسی هم مدام تغییر گارد مىداد‪.‬‬
‫در صاحنهی شاعر شااملو نیز همیشاه زبانى آرکائیک حىاور داشت‪ ،‬مگر چند شعرى که با زبان لوگو نوشت‪.‬‬
‫بیشترِ شاعران ایرانى تصور مىکنند اگر با یک طرز و شیوهی زبانى بنویسند‪ ،‬به تشخد زبانى مىرسند و هرگز‬
‫فکر نمیکنند که زبان واحد‪ ،‬جهان واحد و کوچکى را تصاویر مىکند و بیخود نیسات که اغلب شاعران ایرانى‬
‫دنیاشان کوچک است‪ .‬متكسفانه همانطور که عدهی زیادی در ایران تصور صحیحی از آنارشیسم ندارند و آن را‬
‫هرج و مرج طلبی تلقی میکنند‪ ،‬درک درستی هم از شعر آنارشیستی وجود ندارد‪.‬‬
‫یک شااعر آنارشایسات مدام در حال انقالب است‪ ،‬البته نه انقالب سیاسی‪ .‬در هر انقالبی فقط رهبر و نوع‬
‫حکومت تغییر میکند و شااعر آنارشایست فقط تا زمانی که انقالب مذکور پیروز نشده با آن همراه است‪ .‬اما به‬
‫محض اینکه از پیروزی انقالب بگذرد‪ ،‬ناچار است علیه آن انقالب کند؛ مثلن ما بارها در کالج بحث از شعر و‬
‫زیباییشاناسی کالجی کردیم‪ ،‬اما اگر روزی این شیوهها و روشها بدل به جریان مسلط شعر فارسی شود‪ ،‬اولین‬
‫کسای که علیهاش حري خواهد زد‪ ،‬بیشاک خودم خواهم بود‪ .‬هرگونه اقتداری ضاد آنارشیسم است‪ ،‬چرا که‬
‫هیچ اقتداری حقیقت ندارد‪ ،‬چون اساسن حقیقتی در کار نیست و هر حقیقتی که از قدرت برخوردار شود‪ ،‬راهی‬
‫جز سارساپردن به قدرت را ندارد‪ .‬اصاولن هر اقتداری (چه سیاسی‪ ،‬چه فرهنگیو ضد آزادی هم هست‪ .‬شاعر‬
‫آنارشایسات مدام در حال بازی با عناصار موجود در صاحنه و حاشایهی متن است و اگر آزادی نداشته باشد‪،‬‬
‫نمیتواند بنویسد‪ .‬در واقع آزادی از نظر شاعر آنارشیست یعنی اینکه آزاد باشد هر لحظه بازی دلخواه خود را‬
‫انجام دهد‪ .‬اسااسان تنها راه برای ایجاد نظم و ساختار متنی‪ ،‬انقالب متنیست و تنها در چنین انقالبی خشونت‬
‫نقشای ندارد‪ .‬هیچچیز خطرناکتر از انقالب سایاسی نیست؛ در انقالب سیاسی فقط رهبر عوض میشود اما در‬
‫انقالب شاعری و شاعوری‪ ،‬نوع اندیشیدن و اخالق مرسوم تغییر میکند؛ یعنی شعور محقق میشود و خشونت‬
‫جای خود را به عشقبازی که مادر صلح است‪ ،‬میدهد‪ .‬شاعر آنارشیست مدام در حال انقالب است‪ ،‬زیرا در هر‬
‫انقالب تازهای به شعاع شعور و فرهنگ افزوده می شود و اخالق مسلط جای خود را به اخالق انتخابی و فردی‬
‫میدهد‪ .‬توجه به فردیت و طرح آن‪ ،‬عنصر اصلی شعر آنارشیستیست‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬شاعر آنارشیست کشف‬
‫نمیکند مگر دنیایی در خودش که جز در تنهایی حاصال نمی شاود‪ .‬شاااید برخی بگویند هر ساابکی در شعر و‬
‫ادبیات در تنهایی به وجود میآید‪ ،‬اما این حري درستی نیست‪ ،‬چرا که هر متن تازهاى در خلوت نوشته میشود‬
‫جز متون خالق آنارشاایسااتی که در تنهایی شااکل میگیرند‪ .‬در اینجا باید به تفاوت بین تنهایی و خلوت دقت‬
‫کرد‪ .‬همانطور که پیشتر گفتم‪ ،‬شااعر آنارشایسات‪ ،‬یکه‪ ،‬تنها و تکروسات‪ .‬او نه از کسی پیروی میکند و نه‬
‫مشامول شارایطیسات که کسای از او پیروی کند‪ .‬البته میتواند مؤثر واقع شود ولی تكثیری که به جا میگذارد‬
‫گاهی لحظهای‪ ،‬دورهای و حتی میتواند یکساااله باشااد‪ .‬او بر همهی مسااائل تاثیرگذار اساات‪ ،‬ولی این تكثیر‬
‫همیشگی نیست و بدل به تسلط و سیطرهی دائمى نمیشود‪ .‬براى همین شاعر آنارشیست به هیچوجه نمیتواند‬
‫اساتاد و مراد باشد‪ ،‬زیرا ناگزیر به خیانت نسبت به مسائل و پیشنهاداتی ست که خود مطرح میکند‪ ،‬در حالیکه‬
‫خصایصاه ی اصالی استاد‪ ،‬پایداری دیدگاه و پافشاری روی عقیده و حىوری مداوم در یک مسیر است‪ .‬شاعر‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫آنارشیست دائمن در حال حرکت است و باید به این نکته که تنها به این مسیر وارد شده و حتی تنها برمیگردد‪،‬‬
‫کاملن واقف باشاد‪ .‬فلسافهی شااعر آنارشیست همین تنهایی ست‪ .‬شاید به این فکر بیفتید که ادبیات در تنهایی‬
‫اتفاق میافتد و تمام شااعران‪ ،‬نویساندگان و فیلسوفان بزرگ تنها بودهاند‪ ،‬اما اینطور نیست‪ .‬هایدگر در مطلب‬
‫معروفى مسكلهی «خلوت» را مطرح کرده و بحث جالبی در این مورد دارد‪ .‬خلوتی که توسط هایدگر مطرح شده‬
‫هیچ ربطی باه تنهاایی نادارد؛ او باه کوه میرفات و با تماشاااای بري و روساااتاییان‪ ،‬در کلبهی خود به تفکر‬
‫میپرداخت‪ .‬در حالیکه درون تفکر او نوعی گفتوگو با بیرون جریان داشاات‪ .‬هایدگر تنها نبود‪ ،‬در واقع او با‬
‫کوه و دشاات و… در حال گفتوگو بوده و به جهان بیرون توجه ویژهای میکرد؛ یعنی برای او جهان بیرون‬
‫بهطور کلی حذي نشاده بود‪ .‬ممکن است شما روزی از خانه بیرون بزنید و از خیابانهای شلوغ عبور کنید‪ ،‬در‬
‫رساتورانى شالوغ بنشینید ولی هیچکس را نبینید و به هیچچیزی توجه نکنید! یا در کوچهای پر رفت و آمد قدم‬
‫بزنید اما در خود فرو بروید و توجهى به اطراي نداشااته باشااید‪ .‬گاهى در حالىکه میان جمعیتى حىااور دارید‪،‬‬
‫احساااس تنهایى مىکنید‪ ،‬تنهایید؛ به خانه برمیگردید و باز هم لحظههای خود را در تنهایی سااپری میکنید‪ .‬در‬
‫واقع شاما توجهی به محیط و پیرامون خود ندارید و این بیتوجهی میتواند حاصل افسردگی و ورشکستگی یا‬
‫مشاااکالت دیگر باشاااد‪ ،‬اما یک شااااعر آنارشااایسااات اگر خودش اراده کند‪ ،‬واقعن نمیبیند‪ .‬او دچار تنهایی‬
‫درونیسااات؛ به این معنی که بیرون را به طور کلی حذي میکند تا جمعیتی را در درون خود مالقات کند‪ .‬این‬
‫کار یعنی کشااف دنیای درون که من اساامش را مىگذارم «کشااف فردیت» و این فردیت گاهى در جمع اتفاق‬
‫میافتد‪ ،‬جمعى که در درونش زندگى مىکنند‪ .‬دلیل اینکه یک شاعر آنارشیست را تکرو میپنداریم این است‬
‫که او با دنیای درون خود متحد شده و صداهای درونی خود را شنیده‪ ،‬در تنهایى و خلوتى که اتخاذ کرده صدای‬
‫آن سرخپوست‪ ،‬سیاهپوست‪ ،‬روسپی و روسپیزاده و… را میشنود‪ ،‬بعد بدل به همهی آنها شده و تمامی آنها‬
‫را زندگی میکند‪ .‬اکثر مواقع‪ ،‬انتقاداتی در مورد داستانها و رمانهای من مطرح میشود که چرا تمامی نقشها را‬
‫خودت ایفا میکنی‪ ،‬طورى که انگار فقط دارى خودت را مىنویسى؟ در پاسخ باید گفت‪ :‬نوشتن بهانه است‪ .‬در‬
‫واقع ما برای شناخت بیشتر مینویسیم و برای فعال کردن نیهیلیسم تالش میکنیم‪ .‬منظورم این است که در آن‬
‫تنهاییِ برگزیده و دیالوگهایی که با منهای وجودی خود داریم‪ ،‬یک «من» اتفاق میافتد‪« .‬من» در زبان فارس ای‬
‫به معنی اندیشایدن اسات‪ .‬وقتی در اوستا‪ ،‬پاى اهریمن پیش کشیده میشود‪ ،‬منظور یک شخد یا شیء بیرونی‬
‫نیست بلکه اهریمن اینجا به معنای «اندیشهی بد» است‪ .‬بر این اساس «منشناسی» به کشف اندیشه و شعور و‬
‫درک هساتى منجر مىشاود و این شناخت در تنهایی و اتحاد با گفتوگوی درونی رخ میدهد‪ .‬به قول هایدگر‪،‬‬
‫شخصی شهرنشین را در نظر بگیرید که تعطیالتش را رفته در دهکدهاى بگذراند‪ ،‬او در مواجهه با یک روستایى‬
‫ممکن اسات مهربانى به خرج دهد اما مدام نگاهى توریساتى و از باال به پایین به آن شخد دارد و روستایى را‬
‫عىاوی از طبقهی فرودست میبیند و فکر میکند که خود از شعور و فرهنگی برتر برخوردار است‪ ،‬در حالیکه‬
‫نمیداند روسااتاییان گفتوگو و خلوتی با پیرامون خود دارند‪ ،‬و این فرد شااهرنشااین از چنین خلوتی بیبهره‬
‫بودهست‪ .‬شعوری که در آن خلوت اتفاق میافتد‪ ،‬در ازدحام وجود ندارد‪ .‬بر این اساس‪ ،‬خلوت و تنهایی بسیار‬
‫متفاوتاند‪ .‬ممکن اسات در کلبهای وساط جنگل زندگی کنید و دیگران به تنهایی شاما اشاره کنند‪ ،‬در حالیکه‬
‫شما تنها نیستید بلکه در خلوت به سر میبرید‪ .‬شخد تنها‪ ،‬حتی ممکن است در ازدحام و شلوغی زندگی کند‬
‫ولی تنها باشاد‪ .‬تنهایی اصایل یعنی فردی در چاه ویلِ درون خود غواصاى کند‪ .‬ما در درون خود‪ ،‬جهانی بسیار‬
‫نامحدود و میکروسکوپیک داریم و شناخت این ابژهها و حاالت و تخیالت درونی به درک عمیقی منجر مىشود‬
‫و اتفاقن شااعور از این تمرین و ممارساات به وجود میآید‪ .‬در واقع تنهایی دلیل اصاالی تکرو بودن شاااعر‬
‫آنارشایستی است‪ .‬او دچار تنهاییست و تنهایی خود را بسط میدهد‪ .‬در تنهایی نوعی آزادی مطلق وجود دارد‪،‬‬
‫همهی شااخصاایتهایی که درون شاااعر زندگی میکنند‪ ،‬به طور نساابی از آزادی برخوردارند‪ ،‬چرا که آزادی‬
‫تکتکشان مطلق است‪ .‬آزادی امری کاملن فردیست؛ شرایطی که حسیت و فردیت در آن به خالقیت میرسد‬
‫و تا زمانی که حکومت و دولتی وجود داشته باشد‪ ،‬این آزادی در بیرون تحقق پیدا نمیکند‪.‬‬
‫البته هر شاعرى به دلیل برخوردارى از «درک دوم» یا «تخیل»‪ ،‬از بقیهی مردم آزادتر است؛ یعنى هر شاعرى‬
‫در تخیلاش آزادی دارد حتی اگر پشات میلههاى زندان باشاد‪ .‬اسااسان هم یک آنارشیست و هم یک شاعر از‬
‫قوهی تخیل برخوردارند‪ ،‬چون هر دو در پى تحقق امری غیرممکناند‪ .‬آنارشاایس ام براى شاااعر‪ ،‬آزادى بىحد و‬
‫حصار قائل است‪ .‬به همین دلیل شاعر آنارشیست هرگز پاسخی نهایى ندارد و غالبن براى طرح سؤال است که‬
‫مىنویساد؛ یعنى دائمن در حال پرساش اسات تا فکر تازهاى تولید کند‪ .‬او در واقع از مانیفست و دستورالعمل‬
‫خاصای پیروى نمىکند‪ .‬این عمل مربو به ایدئولوژیها‪ ،‬مذهبها و دولتهاسات که برنامه و طرح مشخصی‬
‫در زمانهای خاص دارند‪ .‬تمام تالش ایدئولوژى این اسات که برنامهای تخصاصی تنظیم کند و بر اساس آن به‬
‫همهی مردم مثل گلهی گوسافند پاساخ بدهد‪ .‬در واقع قانون هیچ اهمیتى براى فردیت قائل نیست و همه را در‬
‫یک بساته قرار مىدهد و به این صاورت‪ ،‬کار را تمام شاده تلقى مىکند‪ .‬اما برای شاااعر آنارشیست تحمل این‬
‫بساتهبندى ممکن نیسات‪ ،‬از نظر او هیچچیز پایانی ندارد و همهچیز در حال شااروع است؛ شاعر آنارشیست به‬
‫نیهیلیساام فعال اعتقاد دارد‪ .‬جهان از نظرش بىمعناساات اما این باعث نمىشااود مثل نیهیلیسااتهاى شااعارى‪،‬‬
‫بهخاطر فقدان معنا خودکشى کند‪ ،‬بلکه برعکس او زندگى را یک شانس میداند و از این فرصت استفاده مىکند‬
‫تا معناى مورد نظرش را بسااازد‪ .‬اینکه شاااعرى شااخصاان به معنایى خودویژه برسااد و سااعى کند آن را در‬
‫شاعرهایش با مخاطبش در میان بگذارد‪ ،‬با نویساش بر اسااس دساتورالعملى که از سمت لیدر یا رهبر حزبى و‬
‫مذهبى به او حقنه مىشود‪ ،‬تفاوت دارد‪ .‬در واقع شاعر متعهد یعنى کسى که به بردگی فکری تن داده و جز آلت‬
‫‪ / 127‬شرلوژی‬
‫دست نیست‪ .‬اصولن شاعر آنارشیست قرار نیست طبق خواست و عالقهی مردم بنویسد‪ ،‬از این جهت او همیشه‬
‫پیشرو است نه پیرو‪ .‬بی سبب نیست که همیشه در هر کشورى‪ ،‬شاعران آنارشیست چه از سمت حکومت چه از‬
‫ساوی مردم و چه از طري اپوزیسیون سانسور شدند‪ .‬در واقع از نظر شاعر آنارشیست‪ ،‬اپوزیسیون به شکلى که‬
‫متداول اساات فرقى با قدرت مرکزى و حکومت ندارد‪ ،‬زیرا در تالش اساات حکومت را عوض کند و حکومت‬
‫تازهاى تشکیل بدهد‪ .‬این در حالیست که آنارشیستها در پى تشکیل حکومت و کسب قدرت نیستند‪ ،‬و به این‬
‫علت میتوان آنها را اپوزیسایون واقعی تلقی کرد‪ .‬همیشاه شاعر و شاعور در هر جامعه و کشورى بانى واقعى‬
‫صالح بوده‪ .‬شاعر با طرح عشق و برخوردارى از انرژى باال‪ ،‬قادر است از جنگ جلوگیرى کند‪ .‬جنگها را فقط‬
‫حکومتها تولید مىکنند و هرگز در هیچ کجایى جنگى موفق نشاااده آزادى را به ارمغان بیاورد و این شاااعر و‬
‫شعور بوده که مدام تولید آزادى و صلح کرده‪ ،‬شاعر آنارشیست نیز ضد خشونت است‪.‬‬
‫در پایان‪ ،‬با ارائهی چند نکته بحث را خاتمه میدهم‪ .‬عدهای این روزها ساعى مىکنند به شاعر آنارشاایستی‬
‫خصیصه داده و در حوزهی اجرا و تکنیک به آن سمت و سو دهند‪ .‬ما این خصیصهها را بر اساس آنچه در متن‬
‫اتفاق میافتد و اینهمانی مؤلفههای متنی با اعتقادات آنارشایستی قیاس میکنیم‪ .‬وقتی یک آنارشیست واقعی را‬
‫ضد رئیس و اقتدار و اتوریته میدانیم‪ ،‬به این معناست که آنارشیست و شعر آنارشیستی‪ ،‬اصلمحور نیستند؛ یعنی‬
‫اعتقادی به حقیقت غایی ندارند و شاعر را در چارچوب خاصی قرار نمیدهند‪ ،‬ولی تحت زیباییشناسی خاصی‬
‫رفتار میکنند‪ .‬از آنجایی که ما در عصاار تکنولوژی و ساایطرهی دانشها زندگی میکنیم و به این دلیل که یک‬
‫آنارشایسات واقعی فردی تعقلی سات و برای شعور و فکر‪ ،‬ارزش خاصی قائل است و به همان میزان به دانش‬
‫روز هم بها میدهد‪ ،‬پس اگر در کاری قصاد داریم به کنش و فعالیتی حرفهای بپردازیم‪ ،‬ملزم به کسب تخصد‬
‫و دانش در آن حرفه هساتیم‪ .‬از این بابت شاعر آنارشایستی‪ ،‬تئوری محور است ولی این تئوری‪ ،‬واحد نیست و‬
‫اقتاادار ی اک مؤلفااه را نمی پااذیرد‪ ،‬بلکااه معتقااد بااه سااابااک هااا‪ ،‬روش هااا و مؤلفااه هااای مختلفی ساااات‪.‬‬
‫ممکن اسات شااعری حتی تا یک سال به یک سبک و روش‪ ،‬اشعاری خلق کند اما اگر به این رویه تا ابد ادامه‬
‫دهد‪ ،‬شااعری آنارشایست محسوب نخواهد شد‪ .‬از طرفی آنارشیستها به اینگونه از دمکراسی کاپیتالیستی که‬
‫در حال حاضار وجود دارد‪ ،‬اعتقادی ندارند؛ زیرا دمکراسای کنونی‪ ،‬دمکراسای کاپیتالیساتىست و توسط مراکز‬
‫بانکى هدایت مىشود؛ اگر هم اعتقادی داشته باشند گونهای از دمکراسی را تكیید میکنند که در هائیتی (که یک‬
‫کشاور آفریقاییساتو اتفاق افتاد‪ .‬آنارشیستها تنها وقتی پای شعور در میان باشد‪ ،‬به دمکراسی و رای اکثریت‬
‫اعتقاد پیدا میکنند و در واقع معنای حقیقی دمکراسای همین اسات‪ .‬در حال حاضر پول نمایهى قدرت است و‬
‫رایها را میخرد و بردگانى را انتخاب میکند که جز اجراى فرمان نمىکنند‪ .‬یعنى در این انتخابات‪ ،‬خواسااات‬
‫فرد و فردیت نقشااى ندارد بلکه تبلیغات همه را مثل موم به شااکلى که دلش مىخواهد درمىآورد‪ .‬ما هنوز به‬
‫جایی نرسایدهایم که در دنیا به تعداد افراد‪ ،‬حزب (احزابی تکنفرهو داشاته باشیم و هر کسی از شعور سیاسی و‬
‫فرهنگی برخوردار باشد‪ ،‬اما بهخاطر این فقدان‪ ،‬نمیتوان حکم داد که آنارشیستها اساسن اعتقادى به دمکراسى‬
‫ندارند‪ ،‬اتفاقن برعکس‪ ،‬اجراى دمکراساى متنى یکى از خصایصاههاى ادبیات آنارشایستىست و شما مىتوانید‬
‫صداهاى مختلفى را در شعرهاى آنارشیستى معروي بشنوید‪ ،‬یعنی چندصدایی‪ ،‬پلیفرمی و پلیفونی در اینگونه‬
‫متون کاربرد زیادی دارد‪ .‬به همین ترتیب‪ ،‬مثلن متنهایی که چندژانری هسااتند و فىاااهای مختلفی در آنها به‬
‫کار رفته اسات و حتی آثاری که دژانره شاده و شاعر در قسامتهایی به سمت داستان‪ ،‬شکلسازی و ژانرهای‬
‫دیگر سااوق پیدا میکند و نه تنها فقط از مؤلفههای شااعری بهره نمىبرد بلکه براى اجراى دمکراسااى متنى از‬
‫امکانات دیگر ژانرها نیز ساود مىبرد‪ ،‬جزو عالیق و از خصایصاههاى مهم متنهای آنارشایستیاند‪ .‬نمیتوان با‬
‫قطعیت مؤلفههای خاصای را به شعر آنارشیستی نسبت داد‪ ،‬چرا که شعر آنارشیستی تنها از لحاظ اندیشگانى از‬
‫منطقی زیرساااختی تبعیت میکند و این موضااوع در تفکر و جهانی که شاااعر معرفی کرده‪ ،‬اتفاق میافتد و هیچ‬
‫ربطی به مؤلفهها‪ ،‬اجرا‪ ،‬صااورت‪ ،‬پرفورمنس و تکنیک ندارد‪ .‬یک شاااعر آنارشاایساات از لحاظ زیرساااختهای‬
‫ذهنی‪ ،‬شااعری آنارشایسات تلقی میشاود و تمام مطالبی که در حیطهی اجرا به شعر آنارشیستى ربط مىدهند‬
‫مهمالتی بیش نیسات‪ .‬در واقع اساتفاده از الفاظِ ادبیات و هنر آنارشیستی خیلى درست نیست‪ ،‬آنارشیسمِ هنری‬
‫وجود داشاته‪ ،‬اما چیزی به نام شعر آنارشیستی در حیطه ی تکنیک و مانیفست‪ ،‬مطلقن وجود ندارد و از این رو‬
‫معمولن باید از لحاظ زیرساختهای ذهنی سراغ ادبیات آنارشیستی رفت‪.‬‬
‫‪ / 129‬شرلوژی‬
‫نیهیلیسم در ادبیات نومدرنیستی‬
‫چرا پوچِ انسانی مدام در مواجهه و تقابل با پوچِ جهانیست؟‬

‫برای رساایدن به دریافت عمیق و درسااتی از مفهوم «نیهیلیساام»‪ ،‬باید به نکتهی موجود در این پرسااش پی‬
‫ببرید‪ ،‬زیرا بدون درک آن هرگز نمیتوانید به درکی از جهانِ هیچ و فلسفهی نیهیلیسم از دیدگاه اشخاصی چون‬
‫نیچه‪ ،‬کامو‪ ،‬شاوپنهاور‪ ،‬فیخته و… برساید‪ .‬به مقولهی نیهیلیسم بسیار پرداخته شده‪ ،‬گرچه اغلب بمعد عمومی و‬
‫جامعهشاناختی آن را در نظر گرفتهاند‪ .‬نیچه هنر را معناسااز تلقی میکند و از این نظر مسیر درستی را در پیش‬
‫گرفته اساات‪ .‬ولی هیچ‪ ،‬پوچ‪ ،‬خالی و بیمعنی از کجا آغاز میشااود؟ هر انسااانی عالقه دارد به معنای درونی یا‬
‫بیرونیِ زیست خود پی ببرد و تا زمانی که زیست نباشد‪ ،‬هیچ عالقه و معنایی وجود نخواهد داشت؛ زیرا طبیعتن‬
‫یک انسااان مرده به دنبال معنا نمیرود‪ .‬انسااانِ حاضاار به مثابه کساای که زیسااتی خالق دارد‪ ،‬در پی تعریف‬
‫ارزشهای خود به دنبال معنای زندگیساات و این فرد تنها زمانی پی به پوچی انسااان میبرد که توانایی خود را‬
‫در دریاافات آنچاه میبیند و حس میکند ناکافی بداند؛ یعنی احسااااس کند به یک «غیرممکن» رسااایده‪ ،‬اما‬
‫غیرممکن کجاا اتفااق میافتاد؟ وقتی فرد میفهمد مجموعه دادههایش با مجموعهی جهان همخوانی ندارد‪ ،‬به‬
‫غیرممکن میرساد‪ .‬در اصال این پوچیِ جهان نیسات‪ ،‬بلکه پوچی انساانی و حاصاال عدم درک اوست‪ .‬جهان‬
‫ممکن اسات دادههایی داشته باشد که کاملن برابر با دادههای انسانی نباشد؛ زیرا دادهها بسته به محدودهی سنی‬
‫هر فرد و مطالعه و شاناختیسات که به آن دسات یافته‪ ،‬اساسن وقتی شما با جهان طري هستید‪ ،‬باید بدانید که‬
‫جهان با تاریخ و عمر خود رویاروست و گسترهی «نمیدانمها» در آن بسیار متفاوت است‪.‬‬
‫پوچِ جهانی کجا اتفاق میافتد؟ این حاصاال عدم نظمیساات که در جهان وجود دارد‪ ،‬منظور از نظم معنای‬
‫فیزیکی آن نیسات‪ ،‬بلکه نظمِ معنایی مدنظر ماسات‪ .‬برای اینکه درک بهتری از پوچی داشاته باشید‪ ،‬در وهلهی‬
‫اول باید به چند ساؤال مهم پاسخ دهید‪ ،‬سؤاالتی که در روزمرگی ساخته میشوند و نیچه پیرامون این سؤاالت‬
‫بساایار کار کرده اساات‪ .‬برای مثال اول باید به این درک برسااید که در جهان‪ ،‬حىااور و وجود معنایی ندارد‪ ،‬به‬
‫همین علت پیدا کردن هر پاساااخی غیرممکن و بیمعناسااات؛ یعنی حداقل در وضاااعیتی که شاااما در آن قرار‬
‫گرفتهاید‪ ،‬معنایی پیدا نمیکنید‪.‬‬
‫در وهلهی دوم باید به درک مناسااابی از تولید برساااید‪ ،‬تولیدی که پاساااخ و معنایی فرعی را برای آنچه‬
‫جوابگوی تمایزها نیست‪ ،‬بسازد‪ .‬منظور همان تمایزیست که باعث شده شما متوجه ناتوانیتان شوید و پی به‬
‫تىاد بین هستی معناییِ شما و هستی جهانی ببرید‪ .‬شما بهعنوان عىوی بسیار ناچیز از تمامی کائنات محسوب‬
‫میشاوید و کل کائنات تمرکزی دارد‪ ،‬اما از نظر علمی شاما به این تمرکز دست پیدا نخواهید کرد و این مسئله‬
‫بسایار نابرابر و غیرمنطقیست‪ .‬مسئلهی بعدی که سبب پیدایش نیهیلیسم میشود‪ ،‬این است که شما قدرت «نه»‬
‫گفتن داشاته باشاید و به یک عدم باور برسید‪ ،‬عدم باور به هر مسلک و نگاهی که قصد دارد چیزی را با عنوان‬
‫«پاساخ نهایی» به شاما ارائه دهد‪ .‬باید درکی از «فردیت» داشته باشید و بدانید که چیزی به اسم «همگان» وجود‬
‫ندارد‪« ،‬او» یا «آن دیگری» به هیچوجه مطرح نیساات‪ .‬وقتی شااما «همگان» یا چیزی تحت عنوان «جامعه» را رد‬
‫میکنید به یک فردیت میرسااید و این فردیت به عنوان ابژهای اندیشاانده شااروع به یک زندگی خالق میکند‪.‬‬
‫اندیشاامندان بساایاری در این زمینه فعال بودهاند‪ ،‬افرادی مثل «کییرکهگارد» یا «شااوپنهاور» در مورد «نیهیلیس ام‬
‫منفعال» بحاث کردهاناد و «آلبرکامو» که معمولن «هنر باور» بوده‪ ،‬دیدگاهی مشاااابه نیچه دارد‪ .‬از نظر نیچه و‬
‫آلبرکامو هنر تنها چیزیست که معناساز و سرچشمهی زندگیست‪.‬‬
‫در اینباره «ایوان تورگینف» رمانی به نام «پدران و پساران» نوشاته و در آن چند شاخصیت کلیدی ساخته‬
‫اسات‪ .‬در این رمان «برادران کیرسانف» که نمایهای از لیبرالها هستند‪ ،‬از جنتلمنها و دیسیپلین انگلیسی تبعیت‬
‫میکنند و در عینحال نمایندهی نسل گذشتهاند‪ .‬در مقابل اینها شخصیتهایی چون «بازاري» و «آرکادی» قرار‬
‫دارند که نمایندهی نسال جدیدند و نیهیلیست محسوب میشوند‪ .‬بازاري در این رمان‪ ،‬در تقابل با نسل گذشته‬
‫مدام سااؤال میکند‪ ،‬در حقیقت او تبدیل به یک مرکز اندیشاانده و علمباور شااده که علیرغم هنرسااتیزیاش‪،‬‬
‫ماهیتی شااعرانه دارد‪ .‬او بسیار پرسشگر است‪ ،‬بهطوریکه در دیالوگهای رد و بدل شده به مسائل قابل تكملی‬
‫اشااره میکند؛ اگرچه تورگینف ساعی کرده گاهی بازاري را زیر سؤال ببرد اما در نهایت موفق نشدهست‪ .‬انگار‬
‫تورگینف از غولی کاه خودش سااااختاه میترساااد و در نهایت او را مبتال به یک بیماری کرده و به کام مرگ‬
‫میکشاند‪ ،‬آرکادی هم بهنوعی متكثر از اندیشههای نیهیلیستی بازاري بود‪ ،‬او در پایان رمان عاشق زنی میشود و‬
‫با او ازدواج میکند؛ یعنی تسالیم نظم عمومی شاده و از دایرهی نیهیلیساتی خارج میشود‪ .‬البته به نظر میرسد‬
‫تورگینف برای در امان ماندن از حملهی منتقدان‪ ،‬شاخصیتهای رمانش را به این سمتوسو برده‪ ،‬ولی تعریفی‬
‫که از «بودن» ارائه میدهد‪ ،‬نوعی حىااور به معنای حىااور رمانیساات و البته منطقیساات که با حىااور رمانی‬
‫مواجه باشیم‪ ،‬اما در اصل تمام هستی نیز به همین شکل است‪.‬‬
‫‪ / 131‬شرلوژی‬
‫شاما بهعنوان یک ایرانی‪ ،‬بر طبق رویکرد نیهیلیسم سیاسی در کجا قرار گرفتهاید؟ بارها گفتهام که طی صد‬
‫و ده سال اخیر وضعیت سیاسیِ ایران شبیه به کمدی شده است‪ ،‬زیرا آنجا مىحکهای مدام در حال تکرار بوده‪،‬‬
‫مثل انقالب مشاروطه‪ ،‬انقالب سافید‪ ،‬انقالب اساالمی‪ ،‬حوادث کوی دانشاگاه و جنبش سبز‪ .‬با اینکه تمام این‬
‫جنبشها هديشان نیل به دمکراسی بود‪ ،‬اما با هر جنبشی که اتفاق افتاد‪ ،‬اوضاع کشور فجیعتر شد! فکر میکنید‬
‫علت این مسئله چیست؟ انقالب فرانسه یا روسیه یک بار اتفاق افتاده؛ چون آنها از گذشته عبرت گرفتهاند و از‬
‫این لحاظ تاریخ غرب از فرم تراژدی تبعیت میکند و طبیعتن غرب دیگر تجربهی قرون وسطا را تکرار نخواهد‬
‫کرد‪ .‬اما مردم در ایران هنوز به ایدئولوژی مذهبی باور دارند و برای تحقق آن پای صندوق رای میروند‪ ،‬اساسن‬
‫آنها عالقهی وافر به تکرار اشتباه دارند و این تکرار اشتباه‪ ،‬یکی از مؤلفههای بنیادین ژانر کمدی است‪.‬‬
‫چرا با اینکه امروزه مردم از حکومت اسالمی انزجار دارند‪ ،‬باز برای بقایش جانفشانی میکنند؟ برای مثال‬
‫در انتخابات ریاساات جمهوری سااال ‪ 96‬خیل عظیمی از مردم با اینکه میدانسااتند کارشااان تكیید حکومت‬
‫فعلیسات‪ ،‬ولی باز پای صندوقهای رای رفتند‪ ،‬اینجاست که ما با یک نوع نیهیلیسم انفعالی طري هستیم‪ .‬این‬
‫دسااته از مردم برای تكیید بالهتشااان مدام دلیل میآورند و میگویند ما رای میدهیم تا رئیسجمهوری بدتر از‬
‫قبلی روی کار نیاید و اوضاااع زندگیمان بیشتر از این بههم نریزد‪ ،‬از طرفی هم میدانند که این هم نوعی حقه‬
‫است‪ .‬اما در شرایط کنونی و با وجود تمامی وعدههای توخالی که به مرحلهی عمل نرسیده‪ ،‬در اصل چه چیزی‬
‫عاید مردم ایران شاده؟ آیا وضاعیت اقتصادی مردم تغییری کرده و یا وعدههایی که در این زمینه داده شده بود‪،‬‬
‫تحقق یافتند؟ البته شااید تغییراتی جزئی ایجاد شده باشد ولی هنوز در شرایطی مشابه قبل هستیم‪ ،‬با این تفاوت‬
‫که در گذشته ریاکاری کمتر بود و حاال بیشتر شده است‪.‬‬
‫مثالم را طور دیگری مطرح میکنم‪ ،‬آدمها رای میدهند‪ ،‬در حالیکه میدانند ساخت در اشتباهاند و کارشان‬
‫بیتاثیر و بیمعناساات‪ ،‬اما تن به کاری میدهند که عملی نیهیلیسااتیساات‪ .‬در واقع اینها نیهیلیسااتهای منفعل‬
‫هستند و تعدادشان هم کم نیست‪ .‬معدودند نیهیلیستهای فعال ایرانی که در مقابله با بالماسکهی انتخابات‪ ،‬فکر‬
‫میساازند و دالیلی را برای عدم شارکتشان در انتخابات مطرح میکنند تا از این طریق باعث شوند جناحی از‬
‫حکومت (اصاالحطلبهاو به عنوان اپوزیسیون ایرانی در جهان مطرح نشود و دیگر تریبونهایی چون بیبیسی‬
‫و صدای آمریکا در اختیارشان قرار نگیرد‪ ،‬اما نیهیلیست منفعل این موضوع را درک نمیکند و به اتفاق باورمندان‬
‫مذهبی آب به آساایاب بالهت میریزند‪ .‬البته آنهایی هم که در انتخابات شاارکت میکنند معنا میسااازند‪ ،‬منتها‬
‫معنای آنها به چیزی جز تداوم کمدی سایاسای ایرانی منجر نمیشاود‪ .‬پس منظور از معنا‪ ،‬هر معنایی نیست و‬
‫وقتی از معنا صحبت میکنیم‪ ،‬همان معنای تازه و خالق مدنظرمان است‪ .‬با اینکه هیچ معنایی یکه نیست و هیچ‬
‫حقیقت یکهای وجود ندارد اما بهصااورت دورهای بعىاای از معناها منطقیترند و از چاشاانی هوشِ به مراتب‬
‫باالتری برخوردارند‪ .‬نیهیلیساام دقیقن از جایی شااروع میشااود که شااما به ماورا‪ ،‬متافیزیک و نیروی برتر باور‬
‫نداشته باشید و مهم است به این درک برسید و بدانید چیزی به نام همگان‪ ،‬وحدت جهانی‪ ،‬خدای یکتا و دانای‬
‫کل وجود ندارد‪ .‬هیچ پاساخی نهایی نیسات و اگر «خدا» پاساخ نهایی شاما باشاد‪ ،‬جهان دچار ایست میشود‪.‬‬
‫چگوناه یاکچیز‪ ،‬یاک مرکز‪ ،‬می تواند عالوه بر خود‪ ،‬کل جهان را به وجود آورده باشاااد؟ اگر چنین مقولهای‬
‫درساات باشااد‪ ،‬اساااس علم زیر سااؤال میرود و این بساایار غیرمنطقیساات‪ ،‬از طرفی به قول نیچه ما با ارادهی‬
‫معطوي به قدرت طرفیم و این یک نوع نیهیلیسام غربی اسات‪ ،‬در واقع اسااس نیهیلیسم غربی بر درک بیایده‬
‫بودن‪ ،‬بیمعنایی و بیهدفی این زندگیست و اگر هم هدفی در کار باشد‪ ،‬آدمی فعلن از درک آن ناتوان است‪.‬‬
‫در رمان «برادران کارامازوي» نوشااتهی داسااتایوفسااکی‪ ،‬تمام شااخصاایتها نیهیلیسااتهای منفعلند و‬
‫هیچکدامشاان از قدرت معناساازی برخوردار نیستند‪ ،‬درست بر خالي شخصیتی مثل بازاري در رمان پدران و‬
‫پسران که نیهیلیستی اکتیو و خالق است‪ .‬نیچه تیزهوشانه نیهیلیسم را به دو گونهی «منفعل» و «فعال» تقسیمبندی‬
‫کرده و در واقع تفاوت بین او و شاوپنهاور همینجاسات‪ ،‬شاوپنهاور مدام دم از نیهیلیسم منفعل میزند و نیچه‬
‫پای نیهیلیسام خالق و فعال را به میان میکشاد‪ .‬عملکرد آدمها را باید بر اساس دو وجهی که نیچه مطرح کرده‬
‫در نظر گرفت‪ ،‬برای مثال بازاري علیه ساانت و نگاه پوچ میجنگد‪ ،‬حتی در جایی وارد یک دوئل میشااود‪ ،‬در‬
‫حاالیکه در رمان برادران کارامازوي دوئلی اتفاق نمیافتد‪ ،‬زیرا هیچ جنگ و عالقهای برای معناساااازی وجود‬
‫ندارد‪ ،‬آنها سرنوشت خود را قبول کردهاند و همه نیهیلیستی منفعل هستند و در نهایت خودکشی میکنند‪ .‬کامو‬
‫در چنین شارایطی میگوید‪« :‬خودکشای نهایت نیسات»‪ ،‬زیرا او هم رویکردی از نوع نیهیلیسم فعال را در پیش‬
‫گرفتاه بود‪ .‬هاایادگر هم در یکی از بحاثهایش گفته‪ :‬ازنظر نیچه‪« ،‬هیچانگاری» یک ایدئولوژی و جهانبینی‬
‫نیسات‪ ،‬بلکه او فىاایی را میسازد و این فىا را بدل به تاریخ و وضعیتی مشابه آنچه در عصر مدرن در غرب‬
‫اتفاق افتاده‪ ،‬میکند؛ یعنی نیچه ارزشها را سرکوب کرده و اینجاست که نیهیلیسم جایگزین مسیحیت میشود‪.‬‬
‫اینها مجموعه گفتمانهایی اسات که باید با توجه به رویکرد فلسافیشان دنبال شوند‪ ،‬وقتی بهطور عملی وارد‬
‫شاعر یا هنر میشاوید به چیزهای تازهتری میرسید‪ ،‬کاری که یک نیهیلیستِ فعال انجام میدهد در نهایت پوچ‬
‫اسات؛ زیرا قصاد نظم بخشایدن به چیزی را دارد که ماهیتش بینظم محسااوب میشااود‪ .‬اگر به جهانِ وحشی‬
‫دقیقتر شوید و به عنوان مثال ساختمانها را نگاه کنید‪ ،‬میبینید همه تصنعیاند و نظمی که از آن تبعیت میکنند‬
‫با وقوع ناگهانی حادثهای طبیعی مانند زلزله‪ ،‬سیل و… از بین میرود‪ ،‬در واقع هیچچیز قابل کنترل نیست و شما‬
‫در نهایت نمیتوانید به سیستمی یکه و پایدار برسید‪.‬‬
‫اما هنر چه میکند؟ هنر از این هیچ‪ ،‬این پوچ بزرگ چیزی میسااازد که در جهان بیرون وجود ندارد‪ ،‬وقتی‬
‫بحث ارزشگذاری مطرح میشاود باید بدانید ارزش‪ ،‬عالیترین مؤلفهی قدرت اسات که انسانی میتواند آن را‬
‫‪ / 133‬شرلوژی‬
‫کساب کند و انساان دیگری میتواند آن را از دسات بدهد‪ .‬در اینباره کمونیساتها بحث «هدي و وسایله» را‬
‫مطرح میکنند که بهعنوان یک رویکرد نیهیلیساتی قابل بررسیست‪ .‬اگر دقت کنید متوجه میشوید تقاطعی بین‬
‫نیهیلیسام و آنارشیسم وجود دارد‪ ،‬پیشتر گفته شد نیهیلیستها به نیروهای برتر همچون خدا‪ ،‬اندیشهی برتر و‬
‫تمامکننده یا رهبر اعتقادی ندارند‪ .‬وقتی نیروی برتر را قبول ندارید یعنی ریاسات افراد هم برای شما قابل قبول‬
‫نیسات‪ .‬نیهیلیساتها همگان را رد میکنند و به جامعه معتقد نیساتند‪ ،‬و از این لحاظ مثل آنارشیستها هستند؛‬
‫زیرا آنارشاایسااتها ضاامن باور به جامعه برای فردیت ارزش ویژه قائلاند و این تمرکز روی فردیت‪ ،‬نقطهی‬
‫اشاتراک نیهیلیستها و آنارشیستهاست‪ .‬در نقطهی دیگر نیهیلیستها به اگزیستانسیالیستها نزدیک میشوند‪،‬‬
‫البته آنها ساعی میکنند به نیهیلیسم وحشی نیچه واکس بزنند‪ ،‬در حالیکه آنارشیستها چنین قصدی ندارند و‬
‫به این دلیل ترساناک و خرابکار به نظر میرساند‪ .‬در صاورتی که هیچ آنارشیستی خرابکار نیست و متفکران‬
‫آنارشایست به هیچ عنوان اینگونه رفتار نمیکنند‪ ،‬برای نمونه فردی مثل «میشل فوکو» روحیهی آرامی داشته یا‬
‫«نوام چامساکی» که چندان دل خوشای از او ندارم آنارشیستی صلحطلب است‪ .‬از نظر اجتماعی و ایدئولوژیک‬
‫نیز آنارشاایساام و نیهیلیساام فعال به هم نزدیکی دارند‪ .‬خالصااه اینکه توجه ویژهی نیچه به هنر به عنوان وجه‬
‫معناساز زندگی بسیار مهم است و از این لحاظ حتی بر علم برتری دارد‪ .‬اگر تاریخ علم را بررسی کنید‪ ،‬میبینید‬
‫در اوج‪ ،‬به تولید بمب اتمی منجر میشاااود که نهایتش چیزی جز نابودی زمین و زندگی نیسااات‪ .‬دیدگاه قابل‬
‫تاكملی در این زمیناه وجود دارد کاه میگوید‪« :‬هنر در جهت عکس علم حرکت میکند»؛ یعنی علم به سااامتی‬
‫میرود که به نابودی زندگی منجر میشاود‪ ،‬اما هنر محل تولید زندگیست؛ نیهیلیستترین هنرمند نیز نه تنها به‬
‫سااامات نفی و انکار زندگی نمیرود بلکه قصاااد دارد با نابود کردن ارزشهای خرافی‪ ،‬ارزشهای دیگری را‬
‫جاایگزین کناد؛ یعنی از هنر به عنوان یک قدرت و نیروی محرک در جهت تولیدِ زندگی بهره میبرد‪ .‬نیچه در‬
‫مورد این ارزشگذاری میگوید‪ :‬هر آنچه فاقد حقیقت غایی ست از نظر یک هنرمند محکوم به نابودی است و‬
‫چون محکوم به نابودی شده‪ ،‬بعد از نابودی یک هیچ اتفاق میافتد که از آن هیچ باید تولید لذت کرد‪.‬‬
‫بارها شااده که از من بپرسااند ذات هنر چیساات؟ در پاسااخ باید گفت ذات هنر همان ذات زندگیساات و‬
‫زندگی پرشور و سرمست است‪ .‬ما از طریق هنر و با تولید جهانهای میکروسکوپیک و البیرنتی‪ ،‬زندگی را بسط‬
‫میدهیم‪ ،‬از قصاه و دروغ حري میزنیم‪ ،‬در افساانهها زندگی میکنیم‪ .‬در واقع ما دروغ میسااازیم زیرا شعر و‬
‫داسااتان دروغ اساات و عین آنچه اتفاق افتاده نیسااتند‪ .‬پس هنر واالتر از حقیقت اساات‪ ،‬یک حقیقت متنی که‬
‫حقیقت واقعی را انکار میکند‪ ،‬چون حقیقت واقعی یک دروغ زیسااتیساات که ما آن را تجربه کردهایم‪ ،‬ولی در‬
‫هنر ماا با یک حقیقت یا دروغ تولیدی طري هساااتیم و این دروغ‪ ،‬تولید زندگی میکند‪ .‬در کتاب اول نیچه در‬
‫بخش «ارادهی معطوي به قدرت» علیرغم هشادارهایی که داده شده با تشریح نیهیلیسم روبهرو میشویم‪ ،‬نیچه‬
‫ارزشهای گذشاته مانند مسایحیت و هر ارزشی را که در ذهنها نهادینه شده ‪ ،‬نقد و انکار میکند و در سومین‬
‫بخش از کتابِ ساومش سعی دارد از پرَنسیپهای جدیدی ارزش بسازد‪ .‬بر خالي تصور بسیاری از افراد‪ ،‬قرار‬
‫نیست این ارزشها غایی باشند‪ ،‬اینها هم باید نابود شوند ولی ارزشِ زمانیشان باقی است و این کاریست که‬
‫هنرمند انجام میدهد؛ برای مثال بسایاری از ایرانیها هنوز به حافظ عالقه نشان میدهند و چنین عالقهای یعنی‬
‫آنها هنوز معنای تفکر خالق را نمیدانند‪ ،‬حتی بعىای از شاعران که ادعای مدرن بودن دارند حافظ را ستایش‬
‫میکنند‪ ،‬در صورتی که حافظ متعلق به قرن هفتم است و ربطی به قرن حاضر ندارد‪ ،‬اما ارزش «در زمانی» دارد‪.‬‬
‫اگر دائم شعر حافظ موکد شود دیگر معنایی تولید نخواهد شد و این مسالهایست که نیچه و بعىی از فیلسوفان‬
‫غربی آن را درک کردهاند‪ ،‬ولی در ایران هنوز این اتفاق نیفتاده اسات‪ .‬هنوز بسایاری از شااعران و روشنفکران‬
‫ایرانی میخواهند تفکری قدیمی را که تاریخ مصاارفش به پایان رساایده‪ ،‬احیا کنند‪ .‬در حالیکه فکرهای دیگری‬
‫باید تولید شاود‪ .‬چرا در ایران کسای شجاعت حري زدن از امروز را ندارد؟ چرا هنوز مهمترین شاعران ایرانی‪،‬‬
‫شاعرانِ مردهاند؟ چیز دیگری که از نظر یک نیهیلیست ارزش دارد «طبیعت» است و طبیعت چیزیست که شما‬
‫از آن هنر را کشف میکنید و به طور انحصاری وجود دارد‪ ،‬مثل منظرهای زیبا یا هوای خوب که هر دو زندگیزا‬
‫هساتند‪ .‬زندگی ماهیتی به روز دارد و مدام به سامت فردا حرکت میکند‪ ،‬از این لحاظ یکی از مولفههای اصلی‬
‫ادبیات نومدرنیساتی توجه به این لحظه و زمان حال اسات‪ .‬اصلن به همین دلیل آثار تازهای را که امروزه تولید‬
‫میشااود نومدرن مینامم نه مدرن! پیشتر گفتهام مدرن معنای «اکنون» و «در حال حاضاار» را میدهد‪ ،‬نه «نو»!‬
‫مدرن یعنی چیزی که امروز نوشاته میشاود‪ ،‬حتی شاعر شااعران کالسیکی که امروز غزل مینویسند و تکیه بر‬
‫سانت دارند‪ ،‬مدرن محساوب میشود‪ ،‬البته کارشان تازه و نوین نیست و چون امروز نوشته شدهاند مدرنند‪ .‬اما‬
‫نومدرن نیستند؛ چون تازگی و خالقیت ندارند‪ .‬شعر و داستان نومدرن چیزیست که امروز نوشته شده و دارای‬
‫فىاا و ایدهای تازه اسات و مشاابه آنچه حافظ و فردوسی نوشتهاند نیست‪ .‬این همان نگاهیست که برای یک‬
‫نیهیلیسات فعال بسایار اهمیت دارد‪ .‬نیهیلیست خالق هرگز توجهی به دیروز نمیکند و مدام میخواهد حقیقت‬
‫امروزی و مدنظر خودش را بسازد‪.‬‬
‫‪ / 133‬شرلوژی‬
‫ناادبیات در نومدرنیسم‬
‫ناادبیات چیست؟ ناشعر چگونه شعریست؟ امر نانوشتنی به چه چیزی میگویند؟‬

‫نزدیک به دو دهه اسات که به صورت حرفهای‪ ،‬بحث پیرامون ناادبیات و ناشعر را مطرح کردهام؛ یعنی بعد‬
‫از ساال ‪ 72‬تا به امروز‪ ،‬از بیتاریخی‪ ،‬از ضااد روایت‪ ،‬شااکساات روایت و تعلیق آن در امر داسااتانی‪ ،‬نوشااتهام‪.‬‬
‫اماا همیشاااه باا این ساااوال روبرو بودهام کاه آیا ناشاااعر و ناداساااتان منشااای شاااعری و داساااتانی دارد؟‬
‫تا اینکه دوساتان کالجی ‪ ،‬در این مورد ساواالتی مطرح کردند و تصامیم گرفتم به صااورت خالصه توضیحاتی‬
‫پیرامون آن ارائه دهم‪ .‬داساتان و تاریخ‪ ،‬از گذشته تا به امروز با یکدیگر فامیل بودهاند و به نحوی‪ ،‬یک رابطهی‬
‫خویشااوندی دارند و این رابطه بسته به شرایط نویسنده و نویسش‪ ،‬تغییر کرده و میکند؛ برای مثال روایت یک‬
‫قصاه که در رمان دنبال میشاود‪ ،‬متنی تاریخیسات که رسمیت پیدا نکرده و از این لحاظ نویسنده قصد داشته‬
‫اثری خلق کند و جهانی را بساازد‪ ،‬به این دلیل مدام در حافظهی تاریخی دست برده است‪ .‬در واقع ادبیات یک‬
‫متن ناتاریخیسات و متن تاریخی تکستی غیر ادبی است؛ زیرا شما در متن تاریخی با امر واقع روبهرو هستید و‬
‫موظفید به امر تاریخی و آنچه که واقع شاده متعهد باقی بمانید‪ .‬در تاریخ‪ ،‬با نقل مستقیم واقعیت مواجه هستیم‬
‫و در ادبیات با نقل خالق و تخیل امر غیر واقع‪ ،‬اما ناداساااتان یا ناادبیات با هر دو دساااته تفاوت دارد و دقیقن‬
‫آنجایی صاورت میپذیرد که نقلی مساتقیم وجود نداشاته باشد یا مدام با شکست نقل و تعلیق روایت روبهرو‬
‫باشیم‪ .‬در واقع در یک ناداستان خالق‪ ،‬روایت وجود دارد ولی به سمتی جز ناروایت در حرکت نیست‪ .‬همچنین‬
‫عالقهی چنین نویساندهای این است که امر ناروایی را نه بیان‪ ،‬بلکه نشان بدهد‪ .‬ناادبیات فقط در یک ضد رمان‬
‫اتفاق میافتد؛ مثلن در ضاد رمان «هرمافرودیت» هر روایتی نابود میشود و ما فقط خردهروایت و خردهفرهنگ‬
‫داریم‪ .‬در ضد رمان «ایکس بازی» نیز ما همین وضع را شاهد هستیم‪ .‬رمان ایکس بازی خرده پالن دارد‪ ،‬اما پالن‬
‫کلی نه! زیرا مانند خود زندگی مقصادی ندارد‪ ،‬رمانهای بزرگ همگی مقصاد دارند‪ ،‬زیرا به این باور رسیدهاند‬
‫که مقصااد زندگی جایی جز مرگ نیساات‪ .‬در صااورتی که در آثاری مانند هرمافرودیت‪ ،‬تختخواب میز کار من‬
‫اساات یا رمان ایکس بازی مدام از زندگی گفته میشااود که تا بینهایت ادامه دارد‪ .‬این سااه کتابِ ضااد رمان‬
‫ارتباطی با مرگ ندارند‪ ،‬مرگ در آنها بازیچهی زندگیساات و آدمها زندگی ابدی دارند و به همین علت تکثیر‬
‫پیدا میکنند و به یکدیگر بدل میشوند‪.‬‬
‫ما در این ضد رمانها با استحاله روبهرو هستیم‪ .‬در رمان هرمافرودیت‪ ،‬شهال همان شهریار است‪ ،‬در ایکس‬
‫بازی‪ ،‬کیمیا همهجا حىور دارد و همان باران و سحر است‪ ،‬آریا خود آرشام و مایکل است‪ ،‬اینها یک نفرند که‬
‫در بازههای زمانی مختلف زندگی می کنند‪ .‬در ایکس بازی تاریخ تبعید به نویساااش میرساااد‪ ،‬اما مدام در غم‬
‫دوری‪ ،‬شاعف سکسی ریخته میشود؛ زیرا اساسن ایکس بازی مانند هرمافرودیت تاریخ ندارد‪ ،‬به روند تاریخی‬
‫وقایع مشاکوک اسات و همانطور که گفتم ساکسی نوشته میشود‪ ،‬چون سکس ما را با شعف روبهرو میکند‪.‬‬
‫چند ساال پیش در یک مانیفسات طوالنی در پالتاک در مورد این همانی «دین و ساکس و سیاست» بحثی ارائه‬
‫دادم‪ .‬در آنجا نشاان دادم که چگونه ساکس همهجا حىاور دارد بدون اینکه دیده شود؛ یا دیده میشود بدون‬
‫اینکه به آن فکر شاود؛ همهچیز این جهان سکسیست اما همه سعی میکنند آن را بپوشانند و پنهانش کنند‪ .‬به‬
‫همین دلیل زن و تنانگی مرکز توجه سه ضد رمان هرمافرودیت‪ ،‬ایکس بازی و تختخواب میز کار من است قرار‬
‫گرفته؛ یعنی در هر ساه رمان این موضاوع قابل مشاهده است‪ ،‬همانطور که زبان در این سه رمان چنین وضعی‬
‫دارد‪ .‬این ساه کتاب قصد دارند به خصلت زنساز بودن زبان اشاره کنند و این خالي حري نظریهپردازانیست‬
‫که از سایساتم مردسازِ زبان میگویند‪ .‬در این رمانها نشان داده میشود که چگونه زبان‪ ،‬زنساز و زن است‪ .‬هر‬
‫انسانی زبان را با زن شروع میکند؛ یعنی اولین آموزگار زبان یکی به اسم مادر است و نوزاد اولین کلمهای که ادا‬
‫میکند ماماست‪ ،‬این یک کلمهی خیشومیست‪ .‬بعد از آن پاپا را ادا میکند که کلمهای کنشمند است‪ .‬اگر از این‬
‫ضد رمانها زن را بگیرید چیزی به اسم زبان در آن باقی نمیماند‪ .‬در واقع در این سه کتاب محتوا هیچ است و‬
‫تنها چیزی که در آن وجود دارد فرم و روشهای زیستگردانیست‪.‬‬
‫خالصاااه اینکاه ناادبیات به فرمهای زندگی توجه دارد‪ ،‬نه مثل آثار کافکا به مرگ‪ .‬مرگ و مرگاندیشااای‬
‫خصایصاهی اصلی ادبیات داستانی خالق است‪ ،‬ولی در ناادبیات به هیچ تمی جز «هستن» توجه نمیشود؛ یعنی‬
‫در اینجاا زنادگیسااات کاه حري اول و آخر را میزناد‪ .‬ژیال دلوز در رساااالهی معروي خود‪ ،‬بورخس را‬
‫«کافکاپریم»‪ ،‬اثر «البیرنت» او را «قصاارپریم» و «خانهی بابل» بورخس را‪« ،‬محاکمهپریم» مینامد‪« .‬بوي کور» اثر‬
‫صاادق هدایت یا «آئورا» اثر کارلوس فوئنتس هر دو «مساخپریم» هساتند‪ .‬دلوز در نهایت در آن رساله‪ ،‬خود را‬
‫بورخسپریمی پاریسای مینامد‪ ،‬در حالی که او فقط یک کافکازگوند است؛ یعنی ما نوع دوم کافکا را در آثار و‬
‫فکرپردازیهای دلوز میبینیم‪ .‬خالصه اینکه سیطرهی کافکا بر ادبیات مدرن و پست مدرن غیر قابل انکار است‪،‬‬
‫زیرا او بسایار مرگاندیش بود‪ .‬در واقع افساردگی و مرگاندیشای مد نیمهی دوم قرن نوزدهم و کل قرن بیستم‬
‫بود‪ ،‬اما حاال دیگر مرگ اپیدمی شده و بیش از نود درصد ساکنان زمین‪ ،‬افسردگی دارند و حتی طبق آماری نود‬
‫‪ / 137‬شرلوژی‬
‫و دو درصد مردم آمریکا نیز افسردهاند و البته بیشتر مردم از این موضوع اطالعی ندارند‪ .‬نومدرنیسم یا ناادبیات‬
‫کنشای فرهنگی علیه مرگاندیشای کافکاییست‪ .‬حاال دیگر همه مردهاند‪ ،‬یکی باید زندگی را وارد صحنه کند و‬
‫تاریخ تازهای را برای انسااان امروز رقم بزند‪ .‬ناادبیات‪ ،‬در واقع نیومدرنیساام یا نومدرنیساام و یا نهمدرنیساام از‬
‫لحاظ درون متنی‪ ،‬چنین ایدههایی را دنبال میکند‪ .‬ناادبیات همان ادبیات خالق فرداست که جای عناصر موجود‬
‫در صحنه و حاشیهی آن بیشک تغییر خواهد کرد و یا در حال تغییر است‪ .‬هر شعری که تا االن دوست داشتهام‬
‫سؤالی درون خود داشته است‪ .‬هیچ شعر مهمی پاسخ نمیدهد‪ ،‬هر شعری یک پرسش محسوب میشود و شاعر‬
‫بزرگ هم در نهاایات یک پرساااشگر‪ .‬چندی پیش در مصااااحبهام با خبرنگاری مکزیکی‪ ،‬زمانی که دربارهی‬
‫موفقترین شااعر از من ساؤال کرد در پاساخ به او گفتم موفقترین شااعر از نظر من «منصاور حالج» است‪ ،‬او‬
‫شااعری ایرانیسات که اغلب عربی مینوشت و توانست یک سطر را از آنِ خود کند و به دلیل همین سطر هم‬
‫اعدام شاد‪ ،‬اما او ساطر خود را نوشاته بود و برایش مهم نبود که بمیرد‪ .‬هر شاعر بزرگی در طول زندگیاش به‬
‫دنبال نوشاتن همان ساطر خودویژه اسات؛ پس در نهایت از هر شااعر بزرگی ممکن اسات تنها یک سطر باقی‬
‫بماند‪ ،‬سطری که ناشعر است‪« .‬انا الحق»‪ ،‬از منصور حالج‪ ،‬سطریست ناشعر؛ زیرا شر است و ایجاد شر میکند‪.‬‬
‫این یعنی نهایت شعر‪ ،‬که به چیزی جز خلق شر ختم نمیشود‪ .‬شعر بزرگ امروز هم ناشعر است؛ یعنی آن شعر‬
‫بزرگی که ما به دنبال آن هساتیم در نهایت به ناشاعر بدل میشود؛ زیرا نمیخواهد شبیه به چیزی که در گذشته‬
‫شاعر تلقی میشد باشد‪ ،‬اینگونه شعرها هرگز نوشته نمیشوند‪ ،‬چون با یک سؤال آغاز میشوند‪ .‬سؤالی که در‬
‫سااطر اول میآید اما موفق نمیشااود آن را به بیان در بیاورد‪ .‬این سااؤال در سااطر دوم از یاد میرود و همین‬
‫فراموشای باعث میشاود که شعر به سمتی غیر از سمت سؤال برود‪ .‬شعری که طبق پیشینهاش به جای پرسش‪،‬‬
‫تمایل بیشتری به پاسخ دادن دارد‪ .‬در حالیکه هیچ پاسخی وجود ندارد و حتی مرگ پاسخ نهایی آن نیست‪ .‬به‬
‫همین دلیل‪ ،‬تاکنون با هیچ شااعر ژنیای برخورد نکردهام که بداند دلیل نوشاتنش چیست؟ او میداند شعر را به‬
‫چه دلیل آغاز میکند‪ ،‬اما نمیداند چرا بعد از ساااطر اوّل و دقیقن در ابتدای ساااطر دوم‪ ،‬این چرایی را فراموش‬
‫میکند؟ در اصل یک شاعر واقعی‪ ،‬زمانی که نمینویسد در حال نوشتن است و مدام به شعر تازهای که خواهان‬
‫نوشتن آن است فکر میکند؛ ولی وقتی شروع به نوشتن میکند تنها مهمل مینویسد‪ ،‬زیرا زمان نوشتن آن سؤال‬
‫را از دسات میدهد‪ .‬چنین شااعری را تنها ناشاعر ارضاا میکند؛ ناشاعر در اینجا شاعریست که هرگز نوشته‬
‫نمیشاود؛ زیرا سؤال آن فراموش شده‪ .‬در واقع همیشه چیزی که نوشته میشود شعر است اما شعری که نوشته‬
‫نمیشاود ناشاعر اسات‪ ،‬به بیان دیگر‪ ،‬ناشاعر آرزوی شاعر است و یک شاعر ژنی مدام حیران ناشعریست که‬
‫میخواهد آن را بنویسد‪ ،‬اما ناشعر هرگز نوشته نمیشود‪ ،‬مگر زمانی که دچار ننوشتن شده باشیم‪ .‬شاعری که به‬
‫سامت ناشااعری میرود از نظر من شاعرترین محسوب میشود‪ ،‬در واقع شاعر کسیست که به صورت عمدی‬
‫ناشااعری کند؛ یعنی از امر ساابق و تجربه شاده دوری کند و دچار نوعی حیرانی در نوآوری شود؛ دلیل اینکه‬
‫گفتم شاعرترین فرد به سراغ ناشعر میرود‪ ،‬این است که چنین شاعری مدام درگیر نانویسی و نانویسش میشود‪.‬‬
‫متاسافانه اغلب شاعرهایی که امروز مردم به زبان میآورند‪ ،‬در زبان نمیآورند‪ .‬همیشاه شاعر در آغاز به سمت‬
‫چیزی که قصاد نوشاتن آن را دارد میرود‪ ،‬اما در همان ساطر دوم از آن فاصاله میگیرد؛ زیرا همیشه فاصلهی‬
‫بزرگی بین ساوالی که بدل به نیت مولف شاده و خیلی سریع از یاد رفته وجود دارد‪ ،‬و به محض شروع به چیز‬
‫دیگری بدل میشاااود‪ ،‬یعنی شاااعر به ذهن و زبان میآید اما بر زبان نمیآید و اتفاقی نمیافتد‪ .‬حتی اگر اتفاقی‬
‫بیفتد‪ ،‬اتفاق زبانی نیست؛ چون زبان موجود مفلوکیست که قادر نیست و توان مقابله با جهان را ندارد‪ ،‬به همین‬
‫دلیل هر شااعر بزرگی یک بازنده محساوب میشاود و مدام شاکسات میخورد‪ .‬او در شروع هر شعر خواهان‬
‫موفقیت اسات اما این موفقیت ممکن نیسات؛ زیرا هیچ شاعری هرگز به شعر نمیرسد مگر در سطر اول‪ ،‬سطر‬
‫اول همان شعریست که مینویسد و دقیقن همان شعر او را به قتل میرساند‪ ،‬به قتل میرساند چون از آن شعر‬
‫فقط یک ساطر باقی میماند و آن ساوالیسات که جواب خودش محسوب میشود‪ ،‬و جواب شاعر همان تولید‬
‫ساوال اسات‪ .‬پس وقتی سوال تولید شده یعنی شاعر به جواب رسیده‪ .‬مانند سطر ا نا الحق که حتی خود حالج‬
‫هم نمیدانسات ساوال اسات یا پاساخ! شاعر فقط یک دروغ است‪ ،‬دروغی که شاعرها مدام در حال تکرار آن‬
‫هساتند و حقیقت نیز همان ناشاعریست که هرگز نمینویسند‪ ،‬چون نانوشتنیست و قرار نیست که بنویسند و‬
‫اگر بنویساند مانند حالج بر سر دار میروند‪ .‬حالج در زبان خطر کرد و جانش را گذاشت شما چطور؟ من‪ ،‬او‪،‬‬
‫ما و آنها چطور؟ ناشاعر فقط در خطرناک اتفاق میافتد‪ ،‬پس شعر فقط یک اتفاق زبانیست و چون زبان دروغ‬
‫اسات همیشاه ممکن اسات‪ ،‬اما ناشاعر غیرممکن اسات؛ زیرا ریشاه در حقیقتی دارد که هرگز شکار نمیشود‪.‬‬
‫آن او‪ ،‬آن تو‪ ،‬آن من هرگز وجود ندارند؛ آنچه وجود دارد چیزی جز توهم نیساات‪ .‬شاااعر در شااعر‪ ،‬ناگزیر از‬
‫عصابانیت اسات و هر شاعری حاوی خشاونتی مهار نشدنیست؛ خشونتی که محصول شکستهای پی در پی‬
‫اسات‪ .‬یک شااعر واقعی شبیه قماربازیست که میداند میبازد‪ ،‬اما از آن دست نمیکشد‪ .‬در واقع رفتن به هیچ‬
‫کازینویی مثل عشاقبازی با صافحهی سافید فجیع نیسات؛ یعنی شما در ناشعر با یک جور سکس و معاشقه با‬
‫صافحهی سافید‪ ،‬با یک هیچ و خالی روبهرو هساتید‪ .‬معاشاقه با هیچ است که ناشعر را به وجود میآورد‪ ،‬پس‬
‫ناشعر‪ ،‬خود یک هیچ بزرگ محسوب میشود و این هیچ بزرگ را فقط زندگی و شگردهای آن میتواند تعریف‬
‫کند‪ .‬زندگی دارای فرم اسات و نهایت شعر‪ ،‬فرمیست که ناشعر را تعریف میکند‪ .‬نباید به دنبال معنی و مفهوم‬
‫و فکر بود؛ زیرا هیچ فکر تازهای وجود ندارد‪ .‬تنها چیز تازهای که وجود دارد فرم اسات و هدي ناشاعر رسیدن‬
‫به فرمی خود ویژه اسات؛ فرمی که تقلید از آن امکانپذیر نباشاد؛ این فرم ساختیست که تنها یک بار به وجود‬
‫میآید و برای همیشه باقی خواهد ماند‪.‬‬
‫‪ / 139‬شرلوژی‬
‫شعر و شاعران گلوبال‬
‫حدود شاش یا هفت ساال پیش در مصاحبههایی با چند روزنامه در ایران و در صفحهی فیسبوکم دربارهی‬
‫گلوباال پوئتری‪ ،‬بحاث هاایی را مطرح کردم‪ .‬بعد از آن‪ ،‬افراد زیادی از جمله چند مترجمی که معمولن مباحث‬
‫تئوریاک را در ایران ترجماه میکنناد‪ ،‬با من تماس گرفتند تا اگر کتابی در این زمینه وجود دارد ترجمه کنند و‬
‫البته من نیز اصلِ موضوع را به آنها توضیح ندادم‪.‬‬
‫اصطالح جنبش گلوبال پوئتری‪ 1‬برای اولین بار در سال ‪ 2222‬توسط «سامیت گرُوِر» ‪ ،‬شاعر هندوستانی‪ ،‬به‬
‫کار برده شاد‪ .‬ساامیت با این جنبش‪ ،‬قصادِ برقراریِ صلح و متحد کر دنِ شاعران در سراسر جهان را داشت‪ ،‬به‬
‫نحوی که با خلق آثاری‪ ،‬تاثیر شعر در تغییرِ جهان و تاثیرش در ایجاد زندگی بهتر را نشان دهند‪ .‬در حال حاضر‬
‫او موفق شاده و توانساته شااعران (با نگرشهای متفاوتو را متحد بکند‪ .‬در ساال ‪ 2229‬طی سخنرانیهایی در‬
‫لنادن به گلوبال پوئتری پرداختم‪ ،‬اما رویکرد تئوریک من کاملن با جنبش گلوبال پوئتری فرق داشااات؛ گلوبال‬
‫پوئتری برای من انگیزهای شاد تا به مفاهیم جدیدی فکر کنم و از طریق آن به نظرگاه و تئوری تازهای برسم‪ .‬به‬
‫دلیل نبودِ ترجمههای صاااحیحی در مورد تفکر گلوبال‪ ،‬در ایران نگاه گلوبال وجود ندارد‪« .‬دنیای مساااطح» به‬
‫اشاتباه‪« ،‬جهان مساطح» تعریف شاده و این در حالیسات که تصویر کاملی از تمام کهکشان و جهان در دست‬
‫نیسات‪ ،‬ترجمهی «دهکدهی جهانی» و به دنبال آن‪ ،‬به کار بردنِ «شعر جهانی» یا «شاعر جهانی» صحیح نیست و‬
‫بهترین واژهی جایگزین برای آنها‪« ،‬دهکدهی زمینی» و «شاعر زمینی» است‪.‬‬
‫و اما گلوبال پوئتری و شاعر زمینی چیست؟‬
‫زمین گرد اسات و پستی و بلندی زیادی دارد و طبقات مختلفی از انسانها (فرودست‪ ،‬متوسط و فرادستو‬
‫در ساطح زمین زندگی میکنند‪ .‬امروزه در عصار ارتباطات‪ ،‬بهخصوص به کمک اینترنت‪ ،‬زمین را مسطح فرض‬
‫میکنیم‪ ،‬طوری که همهی اقشار در یک سطح از امکانات ارتباطی بهرهمندند؛ برای مثال تمام ادارات و شبکههای‬
‫‪Global poetry 1‬‬

‫بریتانیا و آمریکا (شاابکههای مخابرات و برق و تلفن و …و توسااط اپراتورهای هندی از هندوسااتان‪ ،‬آن هم از‬
‫طریق اینترنت‪ ،‬کارگردانی میشاود؛ یعنی در صاورت مشکل پیدا کردنِ تلفن یا اینترنت‪ ،‬شخصی در هندوستان‬
‫این مشاکل را برطري میکند‪ .‬به همین دلیل من زمین را مساطح میبینم‪ .‬متاسافانه هنوز کشورهایی مثل ایران‪،‬‬
‫افغانسااتان و عراق در زیرزمین ِجهان قرار دارند و وقت آن اساات با ارتبا با جهان‪ ،‬ساار از آن زیرزمین بیرون‬
‫بیاورند‪ .‬درکِ بسیاری از مفاهیم ابتدایی‪ ،‬مثل حقوق بشر )‪ (Human Rights‬که نوعی مذهب انسانی و فرآوردهی‬
‫مدرنیسم به شمار میرود‪ ،‬زمانی لمس میشود که به خوبی آن را درک کرده و از نزدیک تجربهاش کنیم‪ .‬با درکِ‬
‫حقوق بشار‪ ،‬رویکرد تازهای در زیست به وجود خواهد آمد و دیگر هیچکسی از کوچکترین حق خود نخواهد‬
‫گذشت‪ .‬قبل از پرداختن به مقولهی شعر زمینی (گلوبال پوئتریو به چگونگی پیدایش این تفکر میپردازم‪.‬‬
‫در سااال ‪ 1921‬برای اولین بار چهار کامپیوتر در دو ایالت آمریکا بههم متصاال شااده و تشااکیل شاابکهی‬
‫آرپانت را دادند‪ .‬بعد از ده سااال (در دههی ‪1972‬و با تعریف پروتکل «تیساایپی» که هنوز هم رواج دارد و با‬
‫مشارکت کامپیوترهای خاص‪ ،‬با کامپیوترهای کشورهای دیگر هم ارتبا برقرار شد و این توسعه تا سال ‪1993‬‬
‫که تمامِ شبکههای الکترونیکی‪ ،‬اینترنت نامیده شدند‪ ،‬ادامه پیدا کرد‪ .‬پنجاهوچهار سال قبل‪ ،‬یعنی یک سال بعد از‬
‫پیدایش آرپانت‪« ،‬هربرت مارشاال مکلوهان»‪ ،‬نظریهپرداز ارتباطات و پژوهشاگر موساسهی تحقیقات رسانهای‬
‫کانادا‪ ،‬که جمالت معروفی را مثل «رساانه خود پیام است»‪ ،‬بیان کرده و تلویزیون را «غول خجالتی» نامیده بود‪،‬‬
‫کتابی مثل «کهکشاان گوتنبرگ‪ :‬شناخت یک انسان چاپی‪ »1‬و دو سال بعد از این کتاب در سال ‪ 1924‬هم کتاب‬
‫«درک رسانهها‪ :‬گسترش دامنههای انسان‪ »2‬را منتشر کرد‪ .‬او در آن زمان با تخیلی خالق‪ ،‬جهان امروز را پیشبینی‬
‫میکند و در هر دو کتابش دربارهی ‪ Global Village‬حري میزند و در واقع اصااطالحی که پنجاه سااال پیش‬
‫توسااط مکلوهان‪ ،‬دربارهی آیندهی جهان‪ ،‬با توجه به نقش اینترنت در تغییر شااکل مناساابات زمینی ارائه شااد‬
‫‪ Global Village‬است‪.‬‬
‫مکلوهان در کتابهای خود‪ ،‬تاریخ بشاااریت را به ساااه دورهی «ارتباطات بدوی»‪« ،‬ارتباطات مکتوب» و‬
‫«ارتباطات ایمیلی یا الکترونیکی» تقسایم میکند و در این طبقهبندی به خوبی نشان میدهد که چطور تلویزیون‪،‬‬
‫رادیو و اینترنت‪ ،‬فاصلههای زمانی و مکانی را از بین خواهند برد و باعث تغییر روابط زیستی خواهند شد‪.‬‬
‫مکلوهان‪ ،‬زمین را به دهکدهای تشابیه کرده که در آن هیچ فکر و ایده و عملی‪ ،‬دفن و سااانسور نمیشود‪،‬‬
‫بلکاه همهی سااااکنان زمین به مرور از ایدهها و تجربههای یکدیگر اساااتفاده میکنند‪ .‬در عینحال مکلوهان‪،‬‬
‫فردیّت را از نو تولید کرد و معتقد بود بشر در آینده (بشر امروزیو به فردیت تازهای میرسد‪ ،‬طوری که در عین‬
‫‪The Gutenberg galaxy: the making of typography man 1‬‬

‫‪Understanding media: the extensions of man 2‬‬
‫‪ / 141‬شرلوژی‬
‫تنهایی‪ ،‬با دنیا ارتبا خواهد داشت‪ .‬حاال شاهدیم که پیشبینی بزرگِ او‪ ،‬تحقق یافته و فاصلهها از میان برداشته‬
‫شااادهاناد و اغلاب افراد در منزل‪ ،‬کاار خود را از طریق اینترنت انجام میدهند و با جهان در ارتبا هساااتند‪.‬‬
‫اصطالح ‪ Global Village‬را اغلبِ مترجمان ایرانی‪ ،‬به اشتباه «دهکدهی جهانی» ترجمه کردهاند‪ ،‬در صورتی که‬
‫«دهکدهی زمینی» جایگزینِ خوبی برای این کلمه است؛ چون «جهان» همهی کائنات و هستی را در برمیگیرد و‬
‫به این تعبیر‪ ،‬متافیزیک را نیز با خود همراه میکند و «دنیا» به مجموعهی انسااانها گفته میشااود‪ .‬در حالت کلی‬
‫دهکدهی جهانی بسیار گسترده است و بهترین جایگزین برای آن ترجمهی دهکدهی زمینیست‪.‬‬
‫دلیل دیگری که دهکدهی جهانی ترجمهی خوبی برای ‪ Global Village‬نیست؛ این است که معنای فارسی‬
‫کاالاامااه ی التاایاان ‪« ،Globe‬ک اُره» اساااات امااا مااعااادل جااهااان در زبااان انااگاالاایساااای ‪.Universe‬‬
‫‪ Global Village‬دهکادهای زمینیسااات کاه زندگی در آن جریان دارد و توجه ویژه به زندگی زمینی‪ ،‬یکی از‬
‫مولفههای مهم گلوبال پوئتریساات‪ .‬البته «داریوش آشااوری» ‪ Globalization‬را «جهانگیرگرایی» و «جهانگیر‬
‫کردن» ترجمه کرده اسات و این موضاوع نشان میدهد که شخد آشوری نیز هنوز به تفاوت دو کلمهی دنیا و‬
‫جهان واقف نیساات و نمیداند که دنیا مجموعهای از انسااانهاساات ولی جهان‪ ،‬کل هسااتی و تمام ساایارات و‬
‫ساتارهها را در بر میگیرد‪ .‬از این لحاظ در هساتی‪ ،‬زمین یک نقطه ی میکروسکوپیک بوده و در قیاس با جهان‪،‬‬
‫هیچِ مطلق اسات‪ .‬در اصال منظور از ‪ Global Village‬دهکدهی دنیاست؛ یعنی همین زمین‪ ،‬نه سایر سیارات و‬
‫منظوماههاایی کاه ماا هیچ اطالعااتی از ماهیتشاااان نداریم‪ .‬اگر با این ایده پیش برویم که ‪Global Village‬‬
‫دهکدهی جهانی است‪ ،‬در دام چند نمیدانمِ بزرگ میافتیم و برای درک جهان‪ ،‬درگیر متافیزیک دینی و مفاهیمی‬
‫مثل خدا و معاد میشاویم‪ .‬در واقع در زبان فارسی ‪ Global Village‬به عمد اشتباه ترجمه شده تا دین و تفکر‬
‫دینی در آن جایگاهی داشاته باشاد‪ .‬در حالیکه ‪ Global Village‬فرآوردهی عصار مدرن و عقل مرکزیست نه‬
‫موهوم باوری‪ .‬تنها چیزی که در ‪ Global Village‬نقشای ندارد‪ ،‬مفاهیم کالسیک است؛ زیرا در این مفاهیم ما با‬
‫موهوم باوری مواجهایم‪ .‬تمام اشعار عرفانیِ ادبِ پارسی از موهومی به نام «خدا» سخن میگویند‪ ،‬خدایی که در‬
‫آسامانها‪ ،‬در زیر زمین یا در یک مجهول ساکن شده است‪ .‬اگر از جنبهی مذهبی بگذریم‪ GlobalVillage ،‬در‬
‫عصار مدرن‪ ،‬با توجه به انساان‪ -‬خدایی پایهریزی شده که خصیصهی اصلی آن‪ ،‬دنیا باوریست‪ .‬چیزی به اسم‬
‫اندیشاهی جهانی وجود ندارد و جای آن باید گفت اندیشه و فکر و شعورِ زمینی قابل لمس است‪ .‬ادیان همواره‬
‫از فکر و شاعور و زندگی زمینی واهمه داشاتهاند و همیشاه انساانها را از دنیا و فکر کردن به آن ترساندهاند و‬
‫ساعی کردهاند زندگی را تخریب کنند‪ ،‬در حالیکه ما در گلوبال پوئتری رسالت شاعر را صلح‪ ،‬نجاتِ زندگی و‬
‫اکران دوبارهی زمین میدانیم‪ .‬از این بابت‪ ،‬زیرسااختهای ذهنیِ گلوبال پوئتری اساسن با هر ایسم و مذهب و‬
‫مسلکی زاویه دارد‪.‬‬
‫اما جهانی شدن یعنی چه؟ آیا چنین چیزی ممکن است؟‬
‫جهانی شادن به معنیِ افتادن در دام دین‪ ،‬متافیزیک‪ ،‬باور و خرافات است‪ .‬ما حتی درک اپسیلونی از جهان‬
‫نداریم‪ ،‬چه کسای میداند فراتر از کهکشان راه شیری چه میگذرد؟ در حالیکه همه از زمین آگاهیم و میدانیم‬
‫نقطه نقطهی زمین توسط انسانها کشف شده و مورد بهرهبرداری قرار گرفته است‪.‬‬
‫اسااسان تفکر گلوبال بر اسااس تجربهها و میدانمهاسات‪ ،‬شعر گلوبالیستی ممکن است پیشبینی کند اما‬
‫موهوم ارائه نمیدهد‪ .‬شاعر گلوبال بر اساس شعور گلوبال شکل گرفته و بر طبق تجربهی بشر نوشته میشود و‬
‫اسااسن از موهوم چیزی نمیگوید و دارای ریشهای علمیست‪ .‬در واقع علمی بودن یکی از شاخصههای اصلی‬
‫شاعر گلوبال است و شاعر گلوبال کسیست که درکی علمی و امروزی از جهان دارد‪ .‬شاعر گلوبال در فرمهای‬
‫مدرن کار میکند‪ ،‬رباعی و مثنوی نمینویساد‪ ،‬از شاعر کالسایک فاصاله میگیرد و آن فىا را باور ندارد؛ زیرا‬
‫فىاای شاعر کالسایک عرصاهی موهومپرستیست‪ .‬غزل از عشق حري میزند‪ ،‬اما عشق او نسبت به معشوقی‬
‫جریان دارد که ملموس و قابل درک نیسات‪ .‬حتی اگر از یک زن حري بزند‪ ،‬آن زن مریم مقدس است و اگر از‬
‫یک قهرمان‪ ،‬بگوید آن قهرمان حسین صحرای کربالست‪ .‬دربارهی ریشههای درونمتنی گلوبال پوئتری و اینکه‬
‫چگوناه گلوبال پوئتری اینگونه از شاااعور شاااکل گرفته‪ ،‬در آینده بیشتر بحث و نظریهپردازی خواهم کرد‪.‬‬
‫آیا شااعری که مغشوش فکر میکند و یا شاعری که خودش را عنصری جدابافته از جهان میپندارد گلوبالیست‬
‫اسات؟ آیا میتوان شااعری را که میپندارد موقعیت متفاوتی نسابت به شاعران دیگر کشورها دارد‪ ،‬گلوبالیست‬
‫تلقی کرد؟ کنگرههای اندیشااهی جهانی در ایران که معمولن از گفتمانهای زمینی به نفع خود اسااتفاده میکنند‪،‬‬
‫چااه هاادفی دارنااد؟ چرا برخی اعتقاااد دارنااد گلوبااالیسااام از قرن ‪ 13‬میالدی وجود داشاااتااه اساااات؟‬
‫برخی آن را به جنگ صااالیبی هم ربط میدهند‪ .‬معمولن ادیان میخواهند دین و مکتب خود را جهانی کنند‪ ،‬به‬
‫همین علت به بسااط عقایدشااان میپردازند و خود را به گلوبالیساام ربط میدهند‪ .‬در واقع سااه روایت در مورد‬
‫خاساتگاه گلوبالیسم مطرح است؛ برخی میگویند گلوبالیسم از اوان بشر وجود داشته و برخی ریشهی آن را از‬
‫اوان مدرنیسم یعنی قرن ‪ 13‬میالدی میدانند‪ .‬اما از نظر من گلوبالیسم حقیقی با پیدایش اینترنت از سال ‪ 1921‬و‬
‫ارتبا چهار کامپیوتر در ایالت متحده آمریکا رقم خورد و اولین ظهور آن هم در کتاب اول مارشاااال مکلوهان‬
‫اسات‪ ،‬منتها در دورهی اخیر با شکلگیری اینترنت رویدادهای مختلفی آن را تغییر داده و تکمیل کرده‪ ،‬تا جایی‬
‫که اساس پساآنارشیسم با رویکردهای اینترنت در بیستوسه سال اخیر مرتبط است‪ .‬دو عقیده در این میان بسیار‬
‫حائز اهمیت هستند؛ اولی فکر میکند گلوبالیسم بعد از اختراع آرپانت در دههی ‪ 1922‬شروع میشود و عقیدهی‬
‫دوم آغاز گلوبالیسم را معمولن بعد از شکلگیری مدرنیته در قرن ‪ 12‬در نظر میگیرد‪ .‬نمایندهی معروي عقیدهی‬
‫اول‪ ،‬جامعه شاناس انگلیسای به نام «آنتونی گیدنز» است که کشف آرپانت در دههی ‪ 1922‬میالدی و فروپاشی‬
‫‪ / 143‬شرلوژی‬
‫شااوروی را دو رویداد مهم که تاثیر خاص و به ساازایی روی گلوبالیزیشاان داشااتند‪ ،‬میداند؛ برای او مثال از‬
‫دویسات ماهوارهای که بر فراز زمین در حرکت و مشغول اطالع رسانی و یکسانسازی زمین از لحاظ اطالعاتی‬
‫هستند‪ ،‬حري میزند‪ .‬از نظر آنتونی گیدنز تا سالهای ‪ 1972‬اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای اروپای شرقی‬
‫از نظر رشاد اقتصادی‪ ،‬قدرتِ رقابت با غرب را داشتند‪ ،‬اما به تدریج‪ ،‬با پیشرفت اقتصاد الکترونیک از غرب جا‬
‫ماندند و در نتیجه کنترل فرهنگی و ایدئولوژیک رسااانهها از دسااتشااان خارج شااد‪ ،‬طوری که حتی از دساات‬
‫فیلترینگ هم کاری ساااخته نبود‪ .‬البته فیلترینگ در ایران نیز وجود دارد هرچند که کاملن شااکساات خورده‪ ،‬در‬
‫کشور چین نیز فیلترینگ دارد از بینمیرود‪.‬‬
‫بیشاک تلویزیون در انقالبهای ساال ‪ 1989‬که به انقالبهای تلویزیونی معروي هسااتند‪ ،‬نقش اساااسی‬
‫داشااته و حاال انقالب تازهای (که من آن را انقالب سااکساای میناممو در ایران شااکل گرفته؛ مثلن بساایاری از‬
‫شاعران زن در حال فاشگویی و سکسینویسی هستند و این‪ ،‬نوعی عصیان و انقالب مدیایی را نمایش میدهد‪.‬‬
‫در واقع پدیدهای که در ایران امروز در حال شااکلگیری اساات و بساایاری توانایی درک و تحلیل آن را ندارند‪،‬‬
‫ناوعای انقالب گلوبااالیساااتی ساااات و نتیجااه اش برخورداری از امکااانااات ‪ Global Village‬اساااات‪.‬‬
‫بنابراین بحث در مورد ‪ Global Village‬در شاعر‪ ،‬شاعور و اندیشه بسیار مهم است و تا به حال به این موضوع‬
‫پرداخته نشااده‪ ،‬در حالی که باید وارد جزئیات آن شااد و با نگاهی جزئینگر به آن پرداخت‪ .‬در این زمینه امثال‬
‫گیدنز و یورگن هابرماس‪ ،‬در پروژهی مدرنیته از «مالتی گلوبالیزیشاان» میگویند‪ .‬این دو نفر جزو مشااهورترین‬
‫افرادی هسااتند که در این زمینه کتاب و رساااله دارند و هر دو ساارآغاز گلوبالیساام را اختراع اینترنت (که نام‬
‫اولیهاش آرپانت بودو در ساااال ‪ 1922‬میدانند‪ .‬از طري دیگر‪ ،‬افرادی همچون «مالکوم واترز» معتقدند پروژهی‬
‫گلوبالیساام از آغاز عصاار جدید‪ ،‬یعنی قرن ‪ 12‬میالدی کلید خورده اساات؛ این دسااته از نظریهپردازان از نظر‬
‫فلسفی‪ ،‬گلوبالیسم را نتیجهی آرای دکارت و بیکن میدانند‪ ،‬یا از لحاظ علمی به گالیله و کپلر ربط میدهند و یا‬
‫پیدایش فیزیک نیوتونی را سارآغاز آن مینامند‪ .‬گروهی نیز با عَلَم کردن فروید در روانشااناسی‪ ،‬او را به عنوان‬
‫پیامبر گلوبالیسم روانشناختی مطرح میکنند‪« .‬ماکس وبر» معتقد بود عقالنیت که از پروتستانیزم آغاز شده است‪،‬‬
‫با گسااترش خود در فرهنگ اروپایی‪ ،‬نقش مهمی در آغاز پروژهی گلوبالیساام داشااته؛ یعنی بعد از اینکه نقد‬
‫شاریعت و دین در مسایحیت گسترش یافت فعالیتِ گلوبالیستی نیز آغاز شد‪ .‬مارکس نیز در کتاب «نقد اقتصاد‬
‫سایاسای» مینویساد‪ :‬گلوبالیسام سبب پیشرفت کاپیتالیسم شده و باعث میشود سرمایهداران‪ ،‬بازارهای تازهای‬
‫برای فروش محصااوالتشااان پیدا کنند‪ .‬مارکس پروژهی زمینیسااازی (جهانیسااازیو را بیشتر یک پروژهی‬
‫اقتصااادی میپندارد که باعث افزایش قدرت ساارمایهداری و ساارمایهداران شااده‪ .‬اساااساان مارکس غافل اساات‬
‫گلوبالیسام همانقدر که ملتها را به هم نزدیک میکند‪ ،‬باعث تىعیف رابطهی دولت و ملت میشود‪ .‬در واقع‬
‫گلوبالیساام‪ ،‬طبقهی فرودساات و پرولتاریا را به قدرت میرساااند؛ برقراری اتحاد بین ملتها از طریق نزدیکی و‬
‫گردش اطالعاتی و آگاه شادن طبقهی فرودسات از خواساتههایشاان‪ ،‬سبب شکل گیری عصیان علیه دولتها‬
‫میشود‪ .‬قدرت یافتن آنارشیسم در دهههای اخیر نیز نتیجهی نزدیکی ملتهاست‪« .‬سال نیومن» (فردی که اولین‬
‫بار پسااآنارشیسم توسط او مطرح شدو معتقد است‪ ،‬گسترش ارتباطات و اینترنت‪ ،‬سبب شکلگیری انقالبهای‬
‫مختلفی شاده؛ برای مثال انقالب مصار به کمک فیسابوک تحقق یافت‪ .‬نیومن این پدیده را محصول گلوبالیسم‬
‫میداند‪ .‬این ارتباطات‪ ،‬نزدیکی فرهنگی و اینهمانی بین نگرشها‪ ،‬علیرغم این که ممکن است ذهن بسیاری را‬
‫با چالشهایی همچون وضااعیت خردهفرهنگها‪ ،‬لهجهها و… مواجه سااازد‪ ،‬ربطی به نگاه جهانی گلوبالیساام‬
‫ندارد‪ .‬در گلوبالیسام هر کسای زبان خودش را دارد ولی دیدمانها و نگاه‪ ،‬سراسری و زمینی میشود‪( .‬در واقع‬
‫همانطور که در ابتدا ذکر شاد‪ ،‬جهانی بودن نیز دیدمان و غلطی مصطلح بوده و در اصل‪ ،‬زیستِ زمینی درست‬
‫اساتو‪ .‬با شناساییِ دقیقِ جهان متوجه میشویم اطالعات ما از جهان‪ ،‬یک درصد هم نیست اما زمانی که دنیا یا‬
‫زمین را مورد تحلیل سااختاری قرار میدهیم‪ ،‬میبینیم که اتفاقن با ارتباطات زمینی آشانا هسااتیم و میتوانیم در‬
‫نجات زندگی‪ ،‬ترمیم و بهبود آن بکوشیم‪ .‬این چیزیست که در گلوبال پوئتری بسیار حائز اهمیت است‪.‬‬
‫اگر در مدرنیسام بهخصاوص اواخر قرن ‪ 19‬و کل قرن ‪ 22‬روشانفکرها همواره انسااانهایی منفعل‪ ،‬ضد‬
‫زندگی و افسارده و در حال خودکشای بودند و پیامبرشان فردی همچون کافکا بود‪ ،‬حاال دیگر زیستِ کافکایی‬
‫هیچ اهمیتی ندارد‪ ،‬زیرا اینترنت هر کسی را دچار یک کافکائیسم و تنهایی کرده و این تنهاییست که باید نجات‬
‫پیدا کند‪ .‬نهىاات گلوبال پوئتری بر اساااس زندگیسااازی شااکل گرفته و این مطلب به عنوان مشااخصااهای‬
‫درونمتنی‪ ،‬همیشاه مدنظر شااعران گلوبالیسات بوده؛ اصالی که شاعر ایرانی هنوز عالقهای به آن نشان نداده و‬
‫حتی از آن بیخبر است‪.‬‬
‫‪ / 143‬شرلوژی‬
‫اسطورهزدایی‬
‫اسااطوره‪ ،‬کلمهایساات سااامی که ریشااهی هندواروپایی دارد؛ این کلمه ظاهرن از «سااوترا» که واژهای‬
‫سانسکریت است و یا از ‪ History‬و ‪ Story‬که در انگلیسی معنای «تاریخ» و «داستان» میدهند و ریشهای التین‬
‫دارند‪ ،‬میآید‪ .‬به هر حال‪ ،‬من در این بحث بیشتر از کلمهی «افساانه» (معادل فارسای اسطورهو استفاده خواهم‬
‫کرد‪ .‬معمولن شاخصایتهای افساانه‪ ،‬فراطبیعیاند و امروزه دیگر باورپذیر نیساتند‪ .‬انساان نخستین‪ ،‬برای درک‬
‫هستی از ازل داستانپردازی کرده و این امر به مرور زمان بدل به باور شده‪ ،‬اما حاال با پیشرفت علم‪ ،‬خالي این‬
‫داساتانها به اثبات رسیده و بسیاری از اعتقادات و امور مقدس‪ ،‬باطل شدهاند‪ .‬اولینبار «کارل رودولف بولتمان»‬
‫که رابطهی نزدیکی با «مارتین هایدگر» داشت؛ سعی کرد عصر کنونی را با توجه به رویکردی اگزیستانسیالیستی‬
‫بازتعریف کند‪ .‬بولتمان در آثارش در مواجهه با افسانههای سامی و مسیحی‪ ،‬تالش میکرد پیام معنوی و ذهنیت‬
‫اثر را حفظ کند‪ ،‬اما او در واقع حجاب را از ظاهر افساانهها برداشاته و به آنها هیئتی امروزین داده است‪ .‬آدمی‬
‫در طول تاریخ مدام برای توضایح نادانساتههایی که عاجز از درکشان بوده‪ ،‬به متافیزیک و نامیدههای فراواقعی‬
‫پناه برده اسااات اما امروزه که پیشااارفت علمی‪ ،‬درک تازه ای را از مفاهیم ارائه داده و فیزیک‪ ،‬بخش بزرگی از‬
‫ماوراء را تصاري کرده‪ ،‬اینگونه حجابها از روی افساانه برداشاته شاده و ماهیت تازهای پیدا کردهاند‪ .‬افسانه‬
‫توضایح میدهد که چگونه هر چیزی پدید میآید و به زندگی خود ادامه میدهد؛ یعنی در واقع افسانه یک نوع‬
‫داساتان است با این تفاوت که داستان را میشنویم و تمام میشود‪ ،‬اما افسانه با انسان ادامه پیدا میکند و پایانی‬
‫ندارد‪ .‬به عبارت دیگر افسااانه از اَس اَر(بدون ساار‪ ،‬بدون آغازو آمده و تا اپد (بدون پا‪ ،‬بدون پایانو با ما میماند‪،‬‬
‫گرچه مدام تغییر شااکل میدهد‪ .‬برای مثال ساایاووشااان که آیینی ایرانیساات‪ ،‬به مرور لباس عوض کرده و به‬
‫عاشاورا بدل شاده و حساینبنعلی جای سیاوش را گرفته و این جریان تا امروز ادامه پیدا کرده است‪ .‬در اصل‬
‫اسطورهشناسی دانشیست که وضعیت امروز را با توجه به گذشته‪ ،‬مورد بررسیِ ساختاری قرار میدهد‪ .‬مثلن در‬
‫زبانهای هندواروپایی که دارای زیرمجموعههای متنوعی مثل انگلیسااای‪ ،‬فرانساااوی‪ ،‬فارسااای و هندیسااات‪،‬‬
‫اسطورهشناسی بسیار رایج است‪ ،‬برای نمونه در زبان هندی واژهی «کاماسوترا» را داریم‪ .‬کلمهی کاماسوترا از دو‬
‫واژهی «کاما» به معنای عشق و «سوترا» که به معنی افسانه و اسطوره است‪ ،‬تشکیل شده؛ پس معنای آن‪ ،‬افسانهی‬
‫عشاقبازیسات‪ .‬اگر در یک جساتوجوگر اینترنتی دربارهی این واژه جستوجو کنید‪ ،‬متوجه میشوید که به‬
‫پوزیشنهای عشقبازی کاماسوترا گفته میشود‪ .‬این یک علم و دانش است؛ علمی که از گذشته و تقریبن ابتدای‬
‫تاریخ میآید و هنوز ادامه دارد‪ .‬هر بخش از کاماساااوترا‪ ،‬یک خدا و مصااادری دارد که نحوه یا پوزیشااانهای‬
‫مختلف سکس را نشان میدهد‪ .‬هندیها استاد این کار هستند‪ ،‬یا مثلن ژاپنیها که گیشاها را بهعنوان روسپیهای‬
‫اشااارافی پرورش میدادند‪ ،‬آنها را از میان بهترین‪ ،‬باهوشترین و زیباترین زنان انتخاب میکردند‪ .‬در ایران هم‬
‫ساریالی به نام «ساالهای دور از خانه» پخش میشاد که این سریال‪ ،‬ماجرای گیشاها را به تصویر میکشید‪ ،‬اما‬
‫صدا و سیمای جمهوری اسالمی‪ ،‬داستان سریال را کاملن تغییر داده بود! در اسطوره و یا داستان که یونانیها آن‬
‫را ‪ Historia‬تلفظ میکنند‪ ،‬با تاریخ و داساتان مواجهایم‪ .‬در انگلیسی به اسطورهشناسی ‪ mythology‬میگویند و‬
‫اساطوره را بدل به ‪ myth‬کردهاند‪ .‬در اساطورهشاناسی با تطوّر یا حرکت تاریخیِ اسطورهها و اینکه چگونه به‬
‫امروز رسیدهاند و چگونه دگردیسی دارند و در ناخودآگاه جمعی ما ثبت شدهاند‪ ،‬طري هستیم و این‪ ،‬همان علمِ‬
‫مطالعه اسات‪ .‬در واقع اساطورهها مجموعه اطالعاتی هستند که از اسر‪ ،‬ناخواسته در فکرمان ضبط شدهاند و در‬
‫زیرسااختهای ذهنیمان ریشه کردهاند و ما ناخودآگاه نسبت به آنها واکنش نشان میدهیم‪ .‬مثلن زمانی که نام‬
‫رستم به گوشمان میرسد‪ ،‬به عنوان یک ایرانی‪ ،‬ناخواسته تصوراتی از شخصی قوی و نیرومند پیدا میکنیم‪ .‬در‬
‫اصال اساطوره‪ ،‬یک افساانه و داستان تاریخی است‪ .‬افسانه نیز به معنای افسون یا چیزی جادوییست؛ جادویی‬
‫یعنی غیرقابلباور بودن نه اینکه لزومن آن چیز وجود داشته باشد‪ .‬حال ما به عنوان یک شاعر چگونه میتوانیم‬
‫با اساطورهها بازی کنیم؟ کار ما این اسات که در مواجهه با اساطورهساازی‪ ،‬اسطورهزدایی بکنیم؛ یعنی هر چیز‬
‫ساانگشااده را تغییر دهیم و به دنبال جایگزینی برای آن باشاایم و اگر نتوانیم آن جایِ خالی را پمر کنیم‪ ،‬گرفتار‬
‫تکرار و تبعیت از سانّت میشویم‪ .‬همانطور که در شروع بحث گفتم‪ ،‬یکی از کسانی که در این زمینه مطالعات‬
‫بسایاری انجام داده‪ ،‬کارل رودولف بولتمان متفکر آلمانیست‪ .‬او یک الهیدان بود که بر اساس فلسفهی هایدگر‬
‫به مطالعه و تحقیق در زمینهی اسطورهزدایی پرداخت و کتابهای زیادی هم نوشت‪ ،‬مثل «عهد جدید و اساطیر»‪،‬‬
‫«امید مسایحی و مسائلهی اسطورهزدایی» یا «عیسا مسیح و اساطیر»‪ .‬رسالههای مختلفی که او نوشته‪ ،‬بر خیلیها‬
‫تكثیر گذاشت‪ .‬بولتمان در اسطورهزدایی‪ ،‬متفکر بسیار مهمی است و کسانی که میخواهند در این زمینه اطالعات‬
‫کسب کنند‪ ،‬باید تكلیفاتش را بخوانند‪ .‬البته اسطورهزدایی در همهچیز از جمله شعر‪ ،‬داستان‪ ،‬سیاست و… کاربرد‬
‫دارد‪ .‬مثلن آشاناییزدایی‪ ،‬نوعی اساطورهزداییست‪ ،‬بنابراین این دو با هم ارتبا تنگاتنگی دارند و در هم تنیده‬
‫هساتند و همهچیزشاان به هم ربط دارد‪ .‬زمانی که راجع به اساطورهزدایی صحبت میکنیم باید از هر نظر آن را‬
‫مورد بررساای قرار دهیم‪ .‬مثلن من در شااعر «بساام المهر المهران المهیر» که در کتاب «من در خطرناک زندگی‬
‫‪ / 147‬شرلوژی‬
‫میکردم» منتشر شده‪ ،‬نقاب از صفات اهلل برداشتهام‪ .‬همانطور که میدانید «رحیم» از «رَحَمَ» میآید و رَحَمَ قلب‬
‫یا معکوس شاادهی «مهر» اساات‪ ،‬به همین دلیل در آن قساامت از شااعر به جای «رحمان»‪« ،‬مهران» و به جای‬
‫«رحیم»‪« ،‬مهیر» آوردهام‪ .‬یا در پایان شاعر از «مارسال دوشان» یاد میشود‪ ،‬آنجا که کاسهی توالتش را به عنوان‬
‫تابلوی نقاشای در نمایشاگاهش قرار میدهد‪ ،‬این کار او نیز نوعی اساطورهزدایی از نقاشی است‪ .‬همانطور که‬
‫گفته شاد در همهچیز اساطورهزدایی وجود دارد‪ .‬در جایی دیگر از همین شاعر‪ ،‬اسطوره زدایی از نام نیما وجود‬
‫دارد؛ همان ساطری که به اسم عالیه خانم (همسر نیماو اشاره شده و نوع نگاه نیما به او را نشان میدهد‪ .‬از قرار‬
‫معلوم یکی از کارهای روزانهی عالیه خانم فراهم کردن بسا ِ تریاک همسرش بوده! من در شعر‪ ،‬نوع رفتاری را‬
‫که نیما با عالیه خانم داشات‪ ،‬نقد کردهام و به این دلیل شاعر ماهیتی اسطورهزدا پیدا کرده است‪ .‬یکی از اهداي‬
‫اسطورهزدایی‪ ،‬ستیز علیه دوآلیسمیست که در جامعهی ما وجود دارد‪ .‬اساسن نگاهِ خیر و شری ذاتیِ ما ایرانیان‬
‫اسات و عمیقن رویکردی زرتشاتمحور و دوآلیستی نسبت به پدیدهها داریم‪ .‬زرتشت نه به مثابهی یک پیامبر‪،‬‬
‫چون هیچکس هرگز زرتشات را پیامبر نمیدانساته‪ ،‬بلکه او اولین فیلساويِ دوآلیست است که در آموزههایش‪،‬‬
‫شاایطان بندهی خدا نیساات‪ .‬ما در اوسااتا با «اهریمن» یا خدای شاار و «اهورامزدا» که خدای خیر اساات روبهرو‬
‫هساتیم و این دو هیچ وابساتگی به هم ندارند و مثل ساایر ادیان‪ ،‬یکی بندهی آن دیگری نیست‪ .‬در واقع اینجا‬
‫مانند دیگر ادیان‪ ،‬شیطان به دستبوسی خدا نرفته که خدا هم چاپلوسیِ او را قبول نکرده باشد و از درگاهش او‬
‫را رانده باشاد‪ .‬زرتشت اولین متفکریست که شر را با خیر برابر قرار داد و جالب اینجاست که او اندیشهی بد‬
‫را شیطان فرض میکرد‪ ،‬و اهورامزدا را اندیشهی نیک میدانست و این درست برعکسِ تفکر دیگر ادیان بود که‬
‫برای شایطان یا خدا شکل و شمایل یا بت میساختند و برایشان جسمیت و وجود قائل بودند‪ .‬نیچه در برخی‬
‫از آثارش به نقد مسیحیت میپردازد و از این بابت با بولتمان نزدیکی دارد‪ .‬نیچه درصدد این بود که مسیحیت را‬
‫غلطخوانی کند‪ ،‬وقتی مسایح غلطخوانی شاود‪ ،‬انگار تورات غلطخوانی میشاود و این یعنی غلطخوانی شدن‬
‫اسطورهها‪ .‬نیچه در فلسفه‪ ،‬زمانی که با مسیح برخورد میکند‪ ،‬یک اسطورهزداست‪ .‬از این منظر‪ ،‬بولتمان هم مثل‬
‫نیچه اساات‪ .‬با خواندن کتابهای بولتمان (در ایران نیز ترجمه شاادهاندو میتوانیم به درک باالیی از مساائلهی‬
‫اساطورهزدایی و اینکه چه نقشای در پیشرفت شعوری فرهنگ جامعه دارد‪ ،‬برسیم‪ .‬اسطورهزدایی ابعاد مختلفی‬
‫دارد که میتواند در ادبیات نیز دنبال شااود‪ .‬مثلن در شااعر فارساای‪ ،‬غزل‪ ،‬یا دیگر قالبهای کالساایک و حتی‬
‫قاعدهی ترازوییِ وزن‪ ،‬یک اسااطوره بوده که در اصاال‪ ،‬از «الممعجم» گرفته شااده و از ده قرن پیش یعنی تقریبن‬
‫همزمان با ورود اساالم به ایران با ما بوده اسات‪ .‬نیما در مواجهه با شعر کالسیک اسطورهزدایی کرده و قاعدهی‬
‫ترازویی وزن را باطل میکند‪ .‬شااملو نیز همین کار را با اسطورهی نوپا‪ ،‬یعنی نیما انجام میدهد‪ .‬بعدها دیگرانی‬
‫سااراغ شااعر منثور میروند و بیخیال نظام آوایی میشااوند و اینگونه از شاااملو هم اسااطورهزدایی میکنند‪،‬‬
‫میخواهم عنوان کنم که در شااعر مدام با اسااطورهزدایی مواجه هسااتیم‪ .‬تا امروز فروغ‪ ،‬یکی از درخشااانترین‬
‫ساتارههای شاعر معاصار بود‪ ،‬اما بعد از جنبش کالج شعر‪ ،‬فروغ زدایی نیز ب دل به امری معمول شده است‪ .‬اگر‬
‫ادبیات از خودش اسطورهزدایی نکند‪ ،‬هرگز نو نمیشود‪ .‬و اگر قبلن امر نو بعد از صد سال کهنه میشد‪ ،‬امروزه‬
‫بالفاصاله بعد از نوشاتن‪ ،‬کهنه میشود‪ .‬تمام چیزهایی که قبلن خلق کردیم نسبت به چیزی که االن مینویسیم‪،‬‬
‫کالسیک است؛ چون اسطورهزدایی با ما اینهمان‪ ،‬معاصر و همراه شده‪ .‬زمانی که به درک باالیی از اسطورهزدایی‬
‫برسایم‪ ،‬دیگر نیازی به آوردن اسام نیست‪ .‬ما تقریبن بعد از «مارکی دوساد» با اسطورهزدایی درگیر شدیم؛ یعنی‬
‫اگر پیش از مارکی دوسااد‪ ،‬کاماساوترا مقدس بود‪ ،‬ساد کاملن آن را زمینی و زیستی کرد و در کتاب «فلسفه در‬
‫اتاق خواب» در اینباره نوشت‪ .‬اینها همه نوعی اسطورهزدایی در ادبیات است‪ ،‬بنابراین ادبیات‪ ،‬کُنشی افسانهزدا‬
‫در خودش دارد‪ .‬هر تصویر و تخیلِ تازهای که تولید میشود به نحوی اسطورهزداست‪ ،‬و تا اصول و قوانین قبلی‬
‫را نشاکند‪ ،‬نمیتواند زنده شاود‪ .‬خالصاه اینکه اگر معنا‪ ،‬منش و ریشه ی سانسکریتِ اسطوره را دنبال کنیم به‬
‫سوترا میرسیم که یونانیها آن را به ‪ ، Historia‬انگلیسیها به ‪ History‬و عربها به اساطیر تبدیل کردهاند‪ .‬البته‬
‫در این میان‪ ،‬از همه داسااتانسااازتر‪ ،‬عربها هسااتند چون بدوی بودهاند و با توتم و بت ساار و کار داشااتهاند‪.‬‬
‫درنتیجه هر چیز تازه و جالبی میدیدند‪ ،‬آن را تبدیل به امری مقدس میکردند‪ .‬وقت آن اساات که باز از نو فکر‬
‫کنیم و به اینکه افساانه چقدر‪ ،‬چگونه و چرا در همهجا نقش دارد‪ ،‬بیشتر بپردازیم‪ .‬چرا هر کدام از ما داستانی‬
‫داریم و هر کدام از این داساتانها نسبت به افسانهها یا میتهای قبلی‪ ،‬تعریف میشوند؟ چرا مسئلهی انسان که‬
‫ساکس اسات‪ ،‬اینقدر مخفی میشود؟ قىیهی کاماسوترا چیست؟ آیا ریشهی اینهمه جنگ و تقسیم قدرت به‬
‫خاطر دساتیابی به ساکس بوده اسات؟ آیا ادیان و سیاست اینگونه کاسبی میکنند و هديشان پنهان کردنِ امر‬
‫ممنوع است؟ درک اسطوره و در نهایت اسطورهزدایی کمک میکند که الاقل مستقلتر فکر بکنیم‪.‬‬
‫‪ / 149‬شرلوژی‬
‫دانش مرکزی‪ ،‬رهیافتی به سوی تمدن‬
‫هر تمدنی یک دانش مرکزی دارد که به دانشهای دیگر شکل و چارچوب می دهد‪ ،‬در تمدن ایران باستان‪،‬‬
‫حکمت‪ ،‬نقش دانش مرکزی را داشت‪ .‬در تمدن رومی و یونانی هم فلسفه این نقش را ایفا میکرد‪ .‬اینکه من در‬
‫تمام این سالها روی حکمت ایرانی تاکید کردهام‪ ،‬بیدلیل نیست‪ .‬هر تمدنی زمانی میتواند خودش را احیا کند‬
‫که این چارچوب معرفتی و علمی را داشااته باشااد تا از طریق این چارچوب بتواند چارچوب مفهومی حاکم را‬
‫شکل دهد و در نهایت برآیند این دو دانش مرکزی‪ ،‬بدل به «چارچوب کنشی» بشود؛ زیرا فقط چارچوب کنشی‬
‫میتواند تدبیر و عقالنیت را حاکم کند‪ .‬وگرنه نتیجه‪ ،‬همین اوضااع نابساامانی ست که در حال حاضر شاهد آن‬
‫هساتیم‪ .‬قصد سرزنش تمدنستیزی ایرانیها و عزیز جلوه دادن تمدن غربی را ندارم؛ چرا که آنها نیز از سمت‬
‫دیگر بام افتادهاند‪ .‬مثلن پساتمدرنیسم غربی بر لفظ استوار است‪ ،‬در حالی که تمدن آینده را بنیانهای فکری و‬
‫معنایی تشکیل میدهد‪ .‬در حال حاضر شاهد نوعی سیالیت فرهنگی در دنیا هستیم که رسانهها آن را کارگردانی‬
‫میکنند‪ ،‬ولی این ساایالیت فرهنگی جز دامن زدن به اغتشاااش فکری‪ ،‬هدي دیگری را دنبال نمیکند‪ .‬متاساافانه‬
‫فلسفهی غرب به تبعیت از پستمدرنیسم‪ ،‬برای توجیه این وضعیت جدید‪ ،‬پناه به الفاظ و اصالت نشانه برده که‬
‫نتیجهی آن‪ ،‬ساطحیساازی معنا و محدود کردن آن به لفظ اسات‪ .‬اسااسان پستمدرنیسم رویکردی افراطی به‬
‫اصااالت لفظ دارد و با طرح زبان‪ -‬خدایی معنای عمیق و تازهای به دساات نداده و حاال از همین شااکاي و خال‬
‫فکری‪ ،‬سرمایهداری دارد بیشترین بهره را میبرد‪ .‬در واقع حتی «تکثرگرایی معنایی» مورد نظر پستمدرنیسم به‬
‫چیزی جز رویکردش به «چندواژگانی» و «تکثرگرایی لفظی» منجر نشاااده اسااات‪ .‬اگر عمیق فکر کنید میبینید‬
‫اغلب فیلسااويهای پسااتمدرنیساام به جز فوکو‪ ،‬دلوز و معدودی دیگر‪ ،‬معنا را به لفظ تقلیل دادهاند و همین‬
‫اشاتباه بزرگ‪ ،‬آبشخور کاپیتالیسم شده‪ .‬طوری که در حال حاضر رویکردهای نیهیلیستی تنها تاویلی که از جهان‬
‫دارند نه بر «نمیدانم»‪ ،‬بلکه بر «بیمعنایی» اسااتوار اساات‪ .‬ده ساالی میشااود که توجه ویژهای به حکمت هندی‬
‫دارم‪ ،‬در واقع اصاالت معنا در حکمت هندی‪ ،‬در عینحال که مزایای اصالت لفظ را دارد‪ ،‬مشکالت آن را ندارد‬
‫و محوریت معنا را نه به لفظ‪ ،‬بلکه به شااهود داده اساات و از آنجایی که معنا و شااهود‪ ،‬رابطهی نزدیکی دارند‪،‬‬
‫لفظ و سااطح در حاشاایه قرار میگیرند‪ .‬یک روشاانفکر هندی غمگین نیساات‪ ،‬بلکه اندوهگین اساات و هنوز‬
‫میتواند فکر بسازد‪ .‬چرا که اندوه‪ ،‬عمق دارد و تفکر هم در عمیق اتفاق میافتد‪ .‬اصالت معنا در حکمت هندی‪،‬‬
‫با متحد کردن دانشهای بشری‪ ،‬ساختاری معرفتی را وارد البیرنتهای ذهن میکند‪ ،‬به این ساختار عمق میدهد‬
‫و آن را در جهت زیساات فرهنگهای انسااان به کار میبرد و هرگز به نفی دیگر فرهنگها نمیپردازد‪ ،‬بلکه با‬
‫آنها در تعامل است‪ .‬هر فرهنگی اگر پرسنده باشد و مدام خود را بسط دهد‪ ،‬بعد از مدتی بدل به تمدن میشود‪،‬‬
‫اگر تمدنی پرساشگر نباشاد‪ ،‬طعمهی سانت میشود و رفتهرفته از یاد میرود و این همان بالییست که بر سر‬
‫تمدن ایران آمده؛ بعد از ورود اساالم‪ ،‬فکر و پرسش ممنوع شد و معنا از دست رفت و حاال هم چیزی جز لفظ‬
‫و مشتی تحریف برجای نمانده‪ ،‬یعنی ما در حال حاضر نه وارث یک تمدن‪ ،‬بلکه وارث یک دروغ بزرگ هستیم‪،‬‬
‫دروغ سانت! چرا که سایزده قرن اسات اگر سوال کنیم و به فکر و حقیقت برسیم‪ ،‬مثل حالج سرمان باالی دار‬
‫میرود‪.‬‬
‫‪ / 131‬شرلوژی‬
‫فلسفهی بازی‬
‫ویتگنشااتاین میگوید‪ :‬کلمه بر اساااس نوع بازیای که در متن دارد‪ ،‬معنا پیدا میکند و این یعنی هیچ بازی‬
‫بادون معناایی وجود نادارد‪ .‬طرح باازی باعث فراروی از قطعیت این زندگی و گذر از متافیزیک میشاااود و‬
‫اینجاساات که گزارهی اخالقی «این را بکن آن را نه!» معنا میبازد‪ .‬خوب و بد‪ ،‬خیر و شاار یا خواساات و نیت‬
‫شاایطانی با قبول این پیشفرض‪ ،‬مرزهای خود را از دساات میدهد و دیگر اخالق ساانتی نمیتواند خود را به‬
‫همهچیز و همهکس تحمیل کند‪ .‬اساااساان هر حقیقتی که در متن طرح میشااود‪ ،‬رابطهی مسااتقیمی با نظر و‬
‫پرسااپکتیو (‪ )Perspective‬بازیگر آن دارد‪ .‬پس هر حقیقتی با توجه به نگاهی که به آن شااده‪ ،‬معنی پیدا میکند؛‬
‫مثلن معناای یاک کلمه بساااته به بازی زبانیاش در متن ادبی سااااخته میشاااود‪ .‬نیچه با تاثیر از این گزارهی‬
‫هراکلیتوس که میگوید‪« :‬زندگی‪ ،‬کودکی در حال بازیسااات و قطعات پازل را در این بازی جابهجا میکند»‪،‬‬
‫معتقد است این کودک همان «نیروی جهانساز» است که در حین خانهبازی‪ ،‬گاهی دستش به قطعهای از پازل یا‬
‫بنایی که در حال ساااختن آن اساات‪ ،‬میخورد و ناخواسااته تخریبش میکند و این عامل مخرب میتواند همان‬
‫بالیای طبیعی مثل زلزله‪ ،‬سیل و یا سونامی باشد‪ .‬این طفل یا نیروی جهانساز هرگز قصد خراب کردن چیزی را‬
‫نادارد؛ زیرا او فقط دارد باازی خودش را انجام میدهد‪ .‬نیچه با این تمهید‪ ،‬فلسااافهای علیه مفاهیم متافیزیکی‬
‫تعریف میکند و در این میان نقش محوری را به «بازی» میدهد‪ .‬اصاالن به همین دلیل اساات که هراکلیتوس را‬
‫ستایش میکند؛ چون هراکلیتوس معتقد بود که چیزی به اسم «وجود»‪ ،‬وجود ندارد؛ یعنی «بود» را پوچ و بیهوده‬
‫میدانست و به امر «شدن» باور داشت که همیشه رابطهی مستقیم با نوع بازیای که انسان طرح میکند‪ ،‬دارد‪.‬‬
‫نیچه‪ ،‬این طرز تفکر را که میگویند «آدم باید اینطور یا آنطورباشاااد»‪ ،‬احمقانه میداند و میگوید آدمی‬
‫ناگزیر به انجام بازی خودش اساات و فقط طی آن بازیساات که میتواند این یا آن باشااد‪ .‬جهان یک هیوالی‬
‫بیشااروع و بیپایان اساات که هرگز نابود نمیشااود‪ ،‬بلکه مدام تغییر ماهیت میدهد و این تغییرات هم تنها طی‬
‫پروساهی بازی اتفاق میافتد‪ .‬جهان واحد نیسات‪ ،‬چون به تناسب بازیهایی که با آن میشود‪ ،‬وجود دارد و در‬
‫اصال‪ ،‬چندگانه اسات‪ .‬اصلن بیش از اینکه ساختار منظمی داشته باشد و مقصدی را دنبال کند‪ ،‬کاملن بیهدي‬
‫است؛ زیرا در نتیجهی بازی اتفاق افتاده و همین که بازی عوض شود‪ ،‬شکل و شمایل آن نیز تغییر میکند‪.‬‬
‫ژیل دلوز در جایی برای تقابل با جبر‪ ،‬فکر کردن را به پرتاب تاس تشااابیه میکند و تفکر را نه وابساااته به‬
‫جبر‪ ،‬بلکه بساته به اختیار میداند که از مجموع ضرورت و شانس تشکیل میشود و شانس هم جز در پروسهی‬
‫بازی اتفاق نمیافتد‪ .‬احتمالن پیشاامدی که ممکن اسات در پرتاب یک تاس اتفاق بیفتد‪ ،‬در پروسهی تفکر هم‬
‫نقش تعیین کنندهای دارد‪ .‬البته نباید در مواجهه با بازی‪ ،‬دوآلیسااتی برخورد کرد و پای جبر و اختیار را وسااط‬
‫کشید‪ .‬دلوز میگوید در پرتاب اول تاس‪ ،‬دنبال شانس میگردیم‪ ،‬اما وقتی به ترکیب شمارهها فکر میکنیم‪ ،‬دنبال‬
‫ضرورت هستیم و دقیقن اینجاست که مفهوم بازی از جبر و اختیار فراتر میرود‪ .‬خیلیها طرح بازی را رفتاری‬
‫غیراخالقی با جهان میدانند و این در حالیسات که بازی‪ ،‬رفتاری فرا اخالقی با پدیدههاسات‪ .‬در خیر و شر و‬
‫هر دوآلیسااامی‪ ،‬قطعیتی وجود دارد که با بازی جهان همخوانی ندارد‪ .‬طرح بازی باعث میشاااود که از اخالق‬
‫سانتی به اخالق تازهای برسایم‪ ،‬به نگاهی که زندگیسااز اسات‪ ،‬نه مثل اخالق کنونی که کارکردی ضد زندگی‬
‫دارد‪ .‬گزارهی «این را نکن‪ ،‬گناه دارد و خدا تو را نمیبخشااد» یعنی چه؟ شااما که مدام ذکر «بساام اهلل الرحمن‬
‫الرحیم» میگویید و تاکید دارید که شغل اصلی خدا بخشندگیست‪ ،‬پس چرا میخواهید او را بیکار کنید؟ خدا‬
‫خودش در اول هر سااورهی قرآن تاکید میکند که هرجور دلت میخواهد بازی کن چون من هوای تو را دارم‪،‬‬
‫پس تا میتوانی لذت ببر و گناه کن تا تو را ببخشاام‪ .‬اما مشااتی مال دارند خالي خواساات خدا عمل میکنند و‬
‫کارشان شده پرهیز از گناه و ترویج پرهیزکاری و اینها همه یعنی «بازی ممنوع»!‬
‫اسااسن قدرت است که به بازی شکل و معنا میبخشد‪ .‬برد و باخت‪ ،‬نمایهای از کمیت قدرت هستند‪ ،‬پس‬
‫بازی و قدرت را نمیتوان از هم تفکیک کرد‪ .‬بیخود نیست که نیچه جهان را بازی و در عینحال ارادهی قدرت‬
‫میداند‪ .‬البته درک نیچه از این مفهوم‪ ،‬مبتنی بر بیهدفیست؛ یعنی اینکه ارادهی قدرت خارج از خود‪ ،‬هدفی را‬
‫دنباال نمیکناد‪ .‬حتی خوانش دریدا از نیچه بر اسااااس مفهوم بازی شاااکل میگیرد‪ .‬دریدا ازخوانندهی نیچه‬
‫میخواهد که خودش را بیجهت وقف دریافت یک کلیت معنایی نکند و معتقد اسات در پروسهی نیچهخوانی‬
‫تنها چیزی که دستگیرش میشود‪ ،‬بازی نشانههاست‪ .‬دریدا‪ ،‬نیچه را در مقابل هایدگر قرار میدهد و اعتقاد دارد‬
‫هایدگر در «متافیزیک حىاور» گرفتار شده و نیچه فراتر از آن است؛ چون به دنبال حقیقت غایی نبوده و مفهوم‬
‫بازی در ساراسار فلسافهاش نقش محوری دارد‪ .‬خود نیچه در کتاب «فراسوی نیک و بد» مینویسد‪« :‬فیلسوي‬
‫حقیقی از نظر من‪ ،‬نافیلسااوفانه و بیپروا زندگی میکند‪ ،‬اهل دیوانگیساات و مدام خطر میکند و در بازیهای‬
‫گوناگون بخت خود را میآزماید»‪ .‬این حري نیچه‪ ،‬چه معنایی دارد؟ اصلن دقیقن همینجاست که بازی و رفتار‬
‫دیونیزوسی در فلسفهی نیچه اهمیت پیدا میکند‪.‬‬
‫این مطالب را آوردم تا به این اصاال برساام که چیزی جز بازی وجود ندارد‪ ،‬البته بازیای که من از آن یاد‬
‫میکنم‪ ،‬با تعاریف مرساوم بسایار متفاوت است‪ .‬مثلن برخی میگویند فالنی با من بازی کرده‪ ،‬یعنی او را دست‬
‫‪ / 133‬شرلوژی‬
‫انداخته؛ اما من با تاسایس کالج شاعر و حزب ایرانارشایسات قصد نداشتم کسی را دست بیاندازم‪ ،‬میخواستم‬
‫خیلیها را وارد یک بازی شاعوری و شعری بکنم‪ ،‬بازی ای که ظاهرن از کالج آغاز شده اما از بدو تولدم وجود‬
‫داشته و بعد از مرگم نیز ادامه خواهد داشت چون شعر و شعور همیشه بوده‪ ،‬هست و خواهد بود‪.‬‬
‫نقش زبان در تغییر فرهنگ‬
‫رادیکالیسم و آوانگاردیسم فرهنگی دیگر فقط در درون و مفهوم اثر اتفاق نمیافتد‪ ،‬بلکه رویه و زبان اثر نیز‬
‫باید رادیکال و آوانگارد باشد‪ .‬اگر زبان نباشد بیشتر ارتباطات انسانی دچار اختالل میشود‪ .‬در واقع میتوان با‬
‫کمترین نشااانهی زبانی‪ ،‬بیشترین مبادلهی معنا را داشاات و همین امر‪ ،‬تاریخ زبان و تفکر را تشااکیل میدهد‪.‬‬
‫بدون نظام معنایی‪ ،‬هیچ دانشی را نمیتوان تصور کرد‪ .‬هر دانشی‪ ،‬یک نظام معناییست که آن را به صورت یک‬
‫نظام نشانهای میشناسیم‪ .‬اساسن هرگونه تکامل دانشی‪ ،‬رابطهی مستقیم با نظام معنایی و سپس با نظام نشانهای‬
‫دارد‪ .‬تنوع دانشهای متفاوت و متنوع جهانی‪ ،‬تابعی از تنوع زبانی و نشااانهایساات‪ ،‬مثل تفاوتی که دانشهای‬
‫پزشاکی در مناطق مختلف دنیا با هم دارند‪ .‬بدون اینکه چگونگی شاکلگیری ادبیات سایاسای را بررسی کنم‪،‬‬
‫میخواهم به نقش زیربنایی زبان در دیدمانهای ساایاساای بپردازم‪ .‬اساااساان ایدئولوژی و زبان همیشااه رابطهی‬
‫نزدیکی باا هم داشاااتند و دارند‪ .‬ایدئولوژی با ایجاد یک جهانبینی‪ ،‬نوعی نظام معنایی را پدید میآورد و نظام‬
‫نشانهای خاص خود را تعریف میکند‪ .‬مثلن در طول تاریخ بشری‪ ،‬دین به عنوان نوعی ایدئولوژی باعث بسط و‬
‫گسااترش زبان شااده و در کنار هر دینی‪ ،‬زبانی معرفی شااده اساات‪ .‬مثل زبان عبری و یهودیت یا زبان التین و‬
‫مساایحیت‪ ،‬زبان عربی و اسااالم‪ ،‬زبان سااانسااکریت و هندوئیساام‪ ،‬زبان چینی و بودایی و… ترکیب زبان و‬
‫ایدئولوژی همیشاه در طول تاریخ‪ ،‬هویت را به دسات داده است؛ یعنی چیزی که ساختار درونی یک فرهنگ را‬
‫شااکل میدهد و باعث تفاوتهای فرهنگی میشااود‪ .‬همین ترکیب زبان و ایدئولوژیساات که در نهایت‪ ،‬نظام‬
‫معنایی آن زبان یا فرهنگ را میسااازد‪ .‬زبان گفتاری و شاافاهی‪ ،‬وجه متغیر هر زبانیساات و زبان نوشااتاری هم‬
‫صااورت ثابت آن زبان محسااوب میشااود‪ .‬جدالی هم که بین ثبات زبانی و تغییر زبانی وجود دارد‪ ،‬باعث تنوع‬
‫فرهنگ بشری شده است‪ .‬اساسن فرهنگهای تازه‪ ،‬تغییر زبان شفاهی را موکد میکنند و فرهنگهای کهن‪ ،‬برای‬
‫وجه نوشتاری زبان اهمیت قائل هستند‪ ،‬چرا که تغییر و ثبات فرهنگی‪ ،‬بر اساس تغییر و ثبات زبانی رخ میدهد‬
‫و در نظر گرفتن این نکته برای یک شااعر و متفکر یا کسای که کار شاعوری میکند بسایار حائز اهمیت است‪.‬‬
‫اینکه چرا زبان و تازگی زبانی در شاعر مهم است و چرا یک شاعر نومدرن باید رفتاری همزمانی با زبان داشته‬
‫باشاد‪ ،‬تنها دلیل استتیکی ندارد‪ .‬اینکه در زبان انگلیسی‪ ،‬اینقدر به ‪ slam poetry‬و ترانههای رپ توجه میشود‪،‬‬
‫‪ / 133‬شرلوژی‬
‫به این دلیل است که آنها مخاطب انبوه دارند و در تغییر زبان شفاهی و فرهنگ عامه نقش مهمی را ایفا میکنند‪.‬‬
‫به همین نسبت‪ ،‬یک شاعر واقعی با خلق زبانی تازه در فرهنگ روشنفکری دست میبرد و آن را تغییر میدهد‪.‬‬
‫چرا رساانههای انگلیسی زبان جهان اینچنین روی گفتار تاکید دارند و مدام زبانشان را نو میکنند‪ ،‬در صورت‬
‫زبانشااان دساات میبرند و در رسااانهها تبلیغ میکنند؟ چون رفتار همزمانی را با زبان‪ ،‬به رفتار درزمانی ترجیح‬
‫میدهناد و میدانناد کاه تنها از این طریق میتوانند باعث نوزایی فرهنگی و فکری بشاااوند‪ .‬چرا بعد از دههی‬
‫هفتاد‪ ،‬اتاقهای فکر جمهوری اساااالمی اینچنین بر ساااادگی زبانی تاکید دارند و رساااانههای دولتی مدام از‬
‫دگردیسی زبانی پرهیز میکنند؟ زیرا آن ها به این مسئله که کار زبانی و تغییر زبانی باعث تغییر فرهنگ مسلط و‬
‫انهدام زبان ساالطه و در نهایت ساانت میشااود‪ ،‬کاملن واقف هسااتند‪ .‬بیجهت نیساات که مطبوعات ایران و‬
‫رساانههای حکومتی اینچنین بسایج شادهاند تا نویسنده و شاعر زبانمحور در برج عاجش بمیرد و نسل جوان‬
‫حتی اسمشان را هم نشنوند‪.‬‬
‫واکنش قدرت زبان به زبان قدرت‬
‫چگونه میتوان از طریق قدرت زبان‪ ،‬با زبان قدرت مقابله کرد؟‬
‫پاسااخ من‪ ،‬فکرپردازی و تاکید بر خرد شااعریساات‪ .‬شاااعری فقط کار کردن با کلمه نیساات‪ .‬قبلن در‬
‫بحث بازی زبانی اشاره کردم که همهچیز بازی زبانیست‪ .‬زبان‪ ،‬فکر را تولید میکند و میتوان در عرصهی متن‪،‬‬
‫از طریق زبان‪ ،‬به عرصهی تفکر رسید‪ .‬برای اینکه بحث ملموستر شود شما را به شعر «شکست برجام‪ »1‬ارجاع‬
‫میدهم؛ در این شااعر اگر نمینوشااتم «مکدونالد ترامپ»‪ ،‬هرگز به کاپیتالیساام نمیرساایدم‪ .‬چنین برخوردی را‬
‫پیشتر در شعرهای ژورنالیستی داشتیم‪ ،‬در اینگونه آثار بیشتر به اتفا قات سیاسی روز توجه داشتند و همهچیز‬
‫نه در زبان متن‪ ،‬بلکه در بیرون شاااعر اتفاق میافتاد؛ چون به زبان خاص این قبیل شاااعرها توجهی نداشاااتند‪،‬‬
‫زبانشاان مساتقیم بود که اصاطالحن به این زبان «زبان پورن» میگویند‪ .‬اینجا منظورم از پورن‪ ،‬شاعر سکسی‬
‫نیسات‪ ،‬بلکه زبانی فاش و مستقیم است‪ .‬میخواهم بگویم یک نوع زبان اندیشی منجر به نویسش شعر شکست‬
‫برجام شاده و اینجا دونالد ترامپ نیز مثل مکدونالد کاالیی کاپیتالیساتیست و شعر از این طریق شیگشتهگی‬
‫انسااان کاپیتالیسااتی را موکد میکند‪ .‬این برخورد را در کتاب «جمهوری اسااپاگتی» هم میبینید‪ ،‬یا در شااعرهای‬
‫کتاب «اروتیکا» که زبان خودش را رو میکند و شااهد وجه شاورشی و دیونیزوسی زبان هستیم‪ ،‬در واقع آنجا‬
‫شاارّ و شااور خودش را لخت میکند و تنانگی و حکمت بدن وارد حیطهی متن میشااود‪ .‬اساااساان درون متن‬
‫شعرهای این دو کتاب‪ ،‬یا نوع سوژههایی که در این دو کتاب وجود دارد‪ ،‬در شعر معاصر فارسی دیده نمیشود‪.‬‬
‫مجموعه شاعری مثل اروتیکا در ادبیات فارسی وجود ندارد؛ چون شاعر ایرانی وجودش را ندارد که در خانهای‬
‫شایشاهای زندگی کند و در میدان صافحه لخت شاود‪ .‬در واقع شاعر معاصار فارسای را ریاکاری مینویسد نه‬
‫خالقیت و تفکر شعری‪ ،‬شاعر ظاهرن نونویس ایرانی هنوز نمیداند که آوانگاردیسم تنها جابهجایی ارکان جمله‬
‫با توجه به سایساتم جانشاینی و همنشاینی زبان نیسات‪ .‬متاسافانه شعر فارسی فکر نمیکند‪ ،‬حتی پشت فىای‬
‫تازهای که در متنها گاهی بهطور اتفاقی تولید میشود فکر وجود ندارد‪ ،‬و جای تم و موتیف مقیدی که سرتاسر‬
‫‪ 1‬شعری از مجموعه شعر «لیالو»‪ ،‬شاعر‪ :‬علی عبدالرضایی‬

‫‪ / 137‬شرلوژی‬
‫متن را فرا بگیرد‪ ،‬خالیسات‪ .‬خیلیها هنوز نمیدانند که استفاده از تکنیک چندواژگانی باید منجر به چندمعنایی‬
‫شود نه بیمعنایی! چرا که اساسن در شعر چیزی به اسم بیمعنایی نداریم‪ .‬آنهایی که ادعا میکنند شعرشان معنا‬
‫ندارد‪ ،‬هنوز معنای معنا را نمیدانند‪.‬‬
‫تفکر شااعری چیساات؟ آن چیزی که فرهنگ متنی را پدید بیاورد و ساابب کنش متنی علیه ثبات و پایداری‬
‫زبان شود‪ .‬باید در زبان دست برد و این دست بردن در زبان بدون حیله ممکن نیست‪ .‬باید انگیزه و تخیل را در‬
‫آن دخیل کرد‪ ،‬نمیتوان بدون نقشه و پالن با زبان روبهرو شد‪ ،‬خیلیها در شعرشان کار زبانی نمیکنند‪ ،‬بلکه به‬
‫زبان تجاوز میکنند‪ .‬در بسایاری از شاعرهایِ براهنی‪ ،‬زبان نقش جساد را دارد و شاااعر هر کاری که بخواهد با‬
‫زبان میکند بدون آنکه به زیبایی برسد‪ ،‬زبان زن است‪ ،‬باید پا بدهد‪ ،‬تا دلش را به دست نیاورید فقط میتوانید‬
‫به آن تجاوز کنید‪ ،‬اما شاااعر واقعی که با جسااد عشااقبازی نمیکند‪ .‬کار زبانی بزک کردن زبان نیساات‪ ،‬بلکه‬
‫برخورد و گفتوگو با زبان است‪ ،‬زمانی هم میتوانید وارد این گفتوگو شوید که زبان بدل به عشق شود‪ ،‬انگار‬
‫که دارید با معشاااوق خود گفتوگو میکنید‪ .‬برای اینکه در زبان قدرت ایجاد اختالل کنید باید به قدرت زبان‬
‫مسلح شوید‪ .‬قدرت زبان ربطی به مهارت در آرایش زبان ندارد‪ .‬اشراي بر قدرت زبان وقتی حاصل میشود که‬
‫از قدرت تفکر برخوردار باشید و دامنهی مطالعات و دادههاتان بسیار وسیع و گسترده باشد‪.‬‬
‫علیه زبان قدرت‬
‫برخورد یا درک دوتایی زبان قدرت و قدرت زبان بسااایار مهم اسااات‪ .‬قدرتِ زبان رابطهی مساااتقیمی با‬
‫تیزهوشای و تفکر دارد و در برابر آن زبانِ قدرت رابطهی مساتقیمی با پول دارد‪ .‬معمولن در جوامع جهان سوم‬
‫مثل ایران‪ ،‬زبانِ قدرت فاقد تعقل اسااات‪ .‬مثلن یک رابطه بین احمدینژاد و خمینی وجود دارد‪ ،‬خمینی با زبانی‬
‫سااده میگفت‪« :‬آمریکا هیچ غلطی نمیتواند بکند» و این حري روی تمام اقشار جامعه تاثیر میگذاشت؛ چون‬
‫زبانش سااده بود‪ .‬نوع کلمات کساانی مثل خاتمی و به خصاوص خامنهای‪ ،‬طوریسات که با زبان عوام فاصله‬
‫دارد‪ ،‬او در ساااخنرانیهاایش معمولن دساااتور زباان را رعایت میکند و معمولن مردم عادی زبان خامنهای را‬
‫نمیفهمند‪ .‬بر خالي خامنهای‪ ،‬روحانی حتی نمیتواند یک نامهی ساااده بنویسااد و در نوشااتههایش بیشتر از‬
‫کلمات عربی اساتفاده میکند‪ .‬احمدینژاد هم زبان سادهای دارد و منطقیست که قشر فرودست جامعهی ایرانی‬
‫زودتر حريهایش را باور کنند و مقهور زبان قدرت شوند‪.‬‬
‫قدرت زبان یک منش روشانفکری دارد‪ .‬بین مالها فقط طالقانی بر قدرت زبان اشراي داشت‪ .‬زبان قدرت‬
‫ساعی میکند در اتاقهای فکر‪ ،‬خودش را به مولفه های قدرت زبان مسالح کند‪ .‬مثلن وقتی از نظر اقتصادی کم‬
‫میآورند و میخواهند چپاول بکنند‪ ،‬اسام مدرسههای زمان شاه را میگذارند «مدرسه غیرانتفاعی»‪ .‬این کار شما‬
‫را وارد مرحلهی قدرت زبان میکند و باعث میشاااود آنها به منافع خود برساااند‪ .‬اسااام دزدی را میگذارند‬
‫«اختالس»‪ ،‬چون خیلی از افراد طبقاهی پاایین جاامعاه نمی دانناد اختالس یعنی چه و تا بخواهند بفهمند زمان‬
‫میبرد و آنها کارشاان را کردهاند‪ .‬یا مثلن اسام دانشگاه پولی و خصوصی را میگذارند «دانشگاه آزاد»‪ ،‬آن را با‬
‫آزادی که مقدس اسات‪ ،‬همراه میکنند و تا مردم بفهمند چه کالهی بر سرشان رفته‪ ،‬جیبشان خالی شده است‪.‬‬
‫علم را پولی میکنند و به گند میکشند‪ .‬هر چقدر که حوزهی علمیه و چرندخوانی مجانیتر میشود‪ ،‬در نقطهی‬
‫مقابل دانشاگاهها پولیتر میشاوند‪ .‬تنها راه مبارزه با اینها تعقل است‪ .‬معنای قدرت زبان این نیست که بیشتر‬
‫فارسای یاد بگیریم و از تکنیکهای شاعری استفاده کنیم‪ ،‬معنایش این است که عملکردی شعوری داشته باشیم؛‬
‫چون در زبان‪ ،‬اندیشه و تفکر اتفاق میافتد‪ .‬بزرگترین مبارزه با زبان قدرت این است که شعور را در جامعه باال‬
‫‪ / 139‬شرلوژی‬
‫ببرید و روی فرهنگ جامعه کار بکنید‪ .‬مثل همین کاری که ما طی این چند ساال در کالج شعر و کالج داستان و‬
‫حاال در حزب ایرانارشاایساات انجام میدهیم‪ .‬ما کار شااعوری و تولید فرهنگ کردهایم‪ ،‬حاال دیگر خیلی چیزها‬
‫عوض شده و این نشان از فعالیت تاثیرگذار ما دارد‪ .‬مثلن اخیرن مطلبی در رابطه با «ادیت نومدرنیستی» خواندم!‬
‫نومدرنیساام در کالج و با تعریف ما ساااخته شااده اساات‪ .‬مدرن یعنی حال حاضاار و نومدرن به معنای حال‬
‫حاضریست که تازه باشد‪ .‬نومدرنیسم با توجه به این تعریف تولید میشود و ما بر اساس آن ایدهسازی میکنیم‪.‬‬
‫حتی عدهای عبارات «ادبیات و هنر فساتفودی» را که آن هم در کالج تولید شده‪ ،‬به کار میبرند‪ .‬استفاده از این‬
‫اصطالحات‪ ،‬نشان دهندهی نوع رفتاریست که ما علیه زبانِ قدرت در پیش گرفتهایم؛ یعنی ایجاد فرهنگ‪ ،‬رفتار‬
‫شاعوری و نامساازی نه نامهساازی‪ .‬در واقع ما نامی میسازیم که تاثیرگذار باشد‪ ،‬ایجاد فکر کند و بستر بسازد‪.‬‬
‫اگر این ایدهها درسات تبلیغ شاوند قطعن تاثیر خود را خواهند گذاشت‪ ،‬کار انقالبی فقط شعار دادن در خیابان‬
‫نیسااات‪ ،‬ماا باایاد بر اطرافیانمان هم تاثیر بگذاریم و در جهت آگاهی و روشااانگری قدم برداریم‪ .‬در حزب‬
‫ایرانارشایست نیز ایدههای زیادی را مطرح کردهایم و برخی از این ایدهها مثل ایدهی «تشکیل هستههای محلی»‬
‫تاثیرگذار بودند و دیگران نیز از آن استفاده کردند‪.‬‬
‫باید چیز مهمی در ما تغییر کند‪ ،‬باید بدانیم قدرت چگونه از زبان اسااتفاده میکند و چگونه ایدههایش را از‬
‫طریق فریاب باه مرحلهی اجرا میرسااااند‪ .‬باید روش حکومت را لو بدهیم و فقط با اشاااراي بر قدرت زبان‬
‫میتوانیم این کار را عملی کنیم‪ .‬چرا حکومت از شااعرهای زبانی میترسااد و میخواهد ادبیات را ساااده کند؟‬
‫چون در این صاورت همهچیز سااده میشود و میانمایهها عاشق سادگی هستن د‪ .‬ذهن پیچیده دنبال متن و شعر‬
‫پیچیده میرود و شاعر بندتنبانی ارضاایش نمیکند‪ .‬ذهن پیچیده غزل پساتمدرن و شعر شاعران سادهنویس را‬
‫نمیخواند‪ ،‬زیرا میداند که جای اینها میتواند شعرهای صائب تبریزی را بخواند‪.‬‬
‫تعریفی متفاوت از طبقهی کارگر و ادبیات کارگری‬
‫پیش از آنکه وارد موضاوع اصلی شوم‪ ،‬الزم است بگویم که در فىای فرهنگی ایران معمولن یک برخورد‬
‫جانبدارانه و دوآلیساتی وجود دارد‪ .‬یعنی افراد بر سر یک انتخاب دوتایی قرار میگیرند که متعلق به این گروه‬
‫هسااتند یا آن یکی‪ ،‬عالوه بر این اگر تعلق قبیلهای به جناحی نداشااته باشاای‪ ،‬حق نداری دربارهی آن جناح نظر‬
‫بدهی! مثلن از «سایاوش کسارایی» انتقاد میشاد که چرا با اینکه کراوات میزند و کارگر نیست‪ ،‬شعر کارگری‬
‫مینویساد! در حالیکه طبقهی کارگر مدّنظرشان در ایران کمتر اهل خواندن و نوشتن هستند‪ .‬اساسن تعریفی که‬
‫از کارگر در دنیا وجود دارد غلط اساات و همین تعریف اشااتباه باعث شااده که در تظاهرات روز جهانی کارگر‬
‫هیچ فرد متفکری شرکت نکند‪ .‬مارکس و جامعهشناسان پیرو او‪ ،‬برای هر جامعه ای دو طبقه قائل بودند؛ طبقهی‬
‫کارگر و طبقهی سرمایهدار‪ .‬اما واقعیت اینطور نیست و اگر چنین تعریفی را بپذیریم‪ ،‬پس تلقی ما از کارگر هم‬
‫نیاز به تغییر دارد ‪ .‬از دیدگاه ایرانارشایساتی‪ ،‬هر کسای که برای امرار و معاش خود نیازمند کار کردن و دستمزد‬
‫گرفتن است‪ ،‬کارگر محسوب میشود‪ ،‬چه یک مهندس پتروشیمی و چه کارگری ک ه زیردست او کار میکند‪ .‬از‬
‫دیدگاه کاپیتالیساتی نیز‪ ،‬کارگر کسایست که در کارخانه یا کارگاه کار میکند و یک کارفرما هم دارد و دستمزد‬
‫میگیرد و طبق این نگاه‪ ،‬کساای که برای خودش کار میکند‪ ،‬کارگر محسااوب نمیشااود‪ .‬اما این دیدگاه اشااتباه‬
‫اساات‪ ،‬چون حتی زمانی که کساای برای خودش کار میکند‪ ،‬یک مشااتری را در نظر دارد و آن مشااتری نقش‬
‫کارفرما را ایفا میکند‪ .‬در بازار فروش‪ ،‬رقابت زیادی وجود دارد و فروشااانده نیازمند مشاااتری اسااات و همین‬
‫موضاوع باعث میشاود که شاخد فروشنده تحت امر خریدار باشد‪ .‬پس هر کسی که داللصفت نباشد و کار‬
‫کند‪ ،‬کارگر است‪ ،‬چه استاد یک دانشگاه و چه خدمهی آن‪ .‬تنها سرمایهدارها و دالالنی که میتوانند باران را هم‬
‫با توجه به مساحت بام هر خانهای بفروشند‪ ،‬کارگر نیستند‪ .‬در ایران نیز همان تلقی قدیمی از کارگر وجود دارد؛‬
‫یعنی کسااای را کاارگر میدانند که در کارخانه و کارگاه کار میکند و حتی کشااااورزان هم کارگر محساااوب‬
‫نمیشوند و در مناسبات کارگری آنها را دخیل نمیکنند‪ .‬با این تعریف‪ ،‬کارگر محدود شده‪ ،‬البته در ایران امروز‬
‫نوعی کالهبرداری وجود دارد که از اهمیت کار نیز کاساته اسات‪ .‬انگلس معتقد بود که کار انسان را میسازد‪ .‬با‬
‫‪ / 121‬شرلوژی‬
‫تعاریف موجود درمییابیم که کارگران به خصااوص در ایران از ارزش و هویت وجودی خود آگاه نیسااتند‪ .‬به‬
‫همین دلیل اغلب آرزو می کنند که دالل یا پادوی بنگاهی باشند‪ ،‬تا از این طریق هم احترام جامعه را کسب کنند‬
‫و هم رفاه زیستی خود را افزایش دهند‪ .‬در فرهنگ فعلی ایران یک کارگر از شغل خود خجالت میکشد و از آن‬
‫فرار میکند‪ .‬در جوامع طبقاتی چون فرهنگساازی صاحیح انجام نشده و کارگر به عظمت کار پی نبرده‪ ،‬نوعی‬
‫شرمندگی از کار خود دارد و همین باعث میشود که شغلاش را انکار کند‪ ،‬در حالیکه در جوامع غربی اینگونه‬
‫نیساات‪ .‬دالیل دیگری مانند بوروکراساای منحط و پارتیبازی نیز با محروم کردن اقشااار مختلف جامعه از حق‬
‫برابر‪ ،‬به این فرهنگ دامن میزنند‪ .‬رزا لوگزامبورگ در جایی گفته اساات‪« :‬آزادی بدون برابری یک دروغ بزرگ‬
‫اسات‪ ».‬جورج اورول هم میگوید‪« :‬به نظر میرسد در جوامع انسانی از نظر قانون همه با هم برابرند‪ ،‬اما برخی‬
‫برابرترند‪ ».‬این دقیقن موضاوعیسات که در ایران بهخصوص پس از پیروزی انقالب اسالمی اتفاق افتاده است‪.‬‬
‫این «برابرتر» بودن برخی آنقدر موکد شده که کارگر روز به روز احساس شرمندگی و حقارت بیشتری میکند‪.‬‬
‫پس ما باید تعریف موجود از ادبیات پرولتری را تغییر دهیم‪ .‬هر کسی که در ایران مینویسد کارگر است‪ .‬کارگر‬
‫به دو شکل مغزی و یدی وجود دارد‪ .‬البته این مفاهیم از یکدیگر تفکیک نشده و به همین دلیل ادبیات کارگری‬
‫در ایران روز به روز کوچکتر میشاود‪ .‬در ایران نگاه به کارگر بیشاتر نگاهی روسای بوده اسات؛ مثلن اعىای‬
‫حزب توده‪ ،‬حتی اگر سارمایهدار بودند‪ ،‬لباسای مندرس و کهنه به تن میکردند تا به قشار کارگر شباهت داشته‬
‫باشاند‪ .‬در حالیکه لزومن کارگر کسای نیست که لباس پاره و مندرس به تن دارد‪ .‬در گیالن کشاورزان در پایان‬
‫روز کاری‪ ،‬لباسهای شیک میپوشند و ظاهر یک بورژوا را دارند‪ .‬متاسفانه نگاه به کارگر یک نگاه طبقاتی است‬
‫و در ادبیاات هم این نگااه طبقااتی دیاده میشاااود‪ ،‬حزب توده ادبیات کارگری را مال خود کرده در حالیکه‬
‫ضااعیفترین‪ ،‬احمقانهترین و کثیفترین نوع ادبیات کارگریای که ارائه شااده‪ ،‬متعلق به اعىااای همین حزب‬
‫اساات‪ ،‬اما آنها خود را صاااحب این ادبیات میدانند چون این حدها و طبقهبندیها را به وجود آوردهاند‪ .‬پس‬
‫بزرگترین خیانت را همین جاسااوسهایی میکنند که در قالب یک حزب در حال فعالیت هسااتند‪ .‬هیچ حزبی‬
‫مانند حزب توده در جامعه طبقهساااازی نکرده‪ ،‬آن هم در حالیکه مدام دم از مردم میزند‪ .‬یکی از کارهای این‬
‫حزب‪ ،‬جدا کردن ادبیات کارگری از باقی کارگرهاسات‪ .‬اتفاقن کساانی جزو ادبیات کارگری محسوب میشوند‬
‫که تا بهحال در این ادبیات از آنها نام برده نشده‪ ،‬چرا که گویی همیشه باید این شعار را میدادند که غم کارگر‬
‫را میخورناد! در ایران ادبیات فرومایه به نام ادبیات کارگری مطرح شاااده‪ ،‬در حالیکه ادبیات کارگری‪ ،‬ادبیاتی‬
‫رادیکال و روشنفکرانه است‪ .‬معمولن در همهی جوامع‪ ،‬طبقهی فرودست فرصت نوشتن خالق را پیدا نمیکند؛‬
‫مثلن در آمریکا‪ ،‬حدود هفتاد ساال قبل‪ ،‬کمکهایی از طري حکومت به کارگرزادهها و طبقهی فرودست میشد‬
‫تا از امکان تحصاایل در دانشااگاههای مهم برخوردار شااوند و اینگونه ادبیات کارگری از سااوی خود آن طبقه‬
‫گساترش مییافت اما این کمکها امروزه قطع شده و توجه به این ادبیات هم کم شده‪ ،‬بنابراین تعاریف موجود‬
‫در دنیاا از کارگر و ادبیات کارگری نیاز به بازبینی مجدد دارد‪ .‬بررسااای این موضاااوع در مورد ایران مهمتر و‬
‫عمیقتر است؛ چون در جامعهی ایران اکثر تعاریف غلطند و نیازمند بازبینی و بازنویسی هستند‪.‬‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫علیه سیطرهی سنت در ایران‬
‫ما برای رسیدن به عدالت‪ ،‬آزادی و یک جامعهی فاقد تبعیض‪ ،‬صد و یازده سال است که در حال جنگیدن‬
‫هساتیم؛ یعنی از انقالب مشاروطه‪ ،‬ملی شادن صانعت نفت‪ ،‬انقالب سفید‪ ،‬انقالب پنجاهوهفت‪ ،‬کوی دانشگاه‪،‬‬
‫جنبش سبز و قیام فرودستان در دی ماه سال ‪ ،92‬مدام روی خواستههای انسانی خود تاکید کردهایم‪ .‬در تمام این‬
‫جنبشها و قیامها‪ ،‬یک خواسته داشتیم اما همیشه یک اشتباه تکرار شده و اشتباهمان باور به سنت بوده است؛ که‬
‫آن را به اسم سنت پادشاهی و سنت مذهبی میشناسیم‪ .‬اگر در انقالب مشروطه مالها یا همان کاشانیها نبودند‪،‬‬
‫اوضاااع ما خیلی بهتر میشااد‪ .‬اگر زمانی که رضاااخان به مجلس حمله میکرد‪ ،‬فریب ساانت پنجهزار ساااله را‬
‫نمیخوردیم‪ ،‬دورهی کثیف حکومت پهلوی را تجربه نمیکردیم‪ .‬اگر فریب سانت هزاروچهارصد سالهی مال را‬
‫نمیخوردیم‪ ،‬چهل سال بدبختی عایدمان نمیشد و در دوم خرداد نیز تسلیم این حیله نمیشدیم‪ .‬خمینی عمامه‬
‫به سر بود‪ ،‬اما وعدههایش مدرن بودند‪ .‬این در حالیست که اسالم با اصول مدرن منافات دارد‪ ،‬و دانستن چنین‬
‫نکتهای حداقل چیزیساات که روشاانفکر در قدم اول باید بداند‪ .‬اما روشاانفکر ایرانی در آن زمان این نکته را‬
‫نمیدانست‪ ،‬جز «احمد شاملو» که هشدار داد ما داریم از چاله به چاه میافتیم؛ زیرا او شناخت تاریخی داشت و‬
‫الاقل کتابهای «صااادق هدایت» را خوب خوانده بود‪ .‬البته «نصاارت رحمانی» نیز مخالفت کرد‪ ،‬ولی بقیه باور‬
‫نکردند و حتی «محمد مختاری» و «غالمحساین ساااعدی» همراه با دیگر روشاانفکران به دسااتبوسای خمینی‬
‫رفتند‪ .‬مختاری را کشاتند و سااعدی هم در تبعید جان داد‪ ،‬روشانفکران دیگر نیز اغلب دچار چنین سرنوشتی‬
‫شاادند‪ .‬بهراسااتی ما تا کی باید این کمدی را ادامه دهیم؟ آیا وضااعیت ما فرقی کردهساات؟ ما از ارتجاع مذهبی‬
‫خسته شدهایم و باز هم مردم سراغ ارتجاع شاهی رفتهاند‪ .‬ما مدام بین سیستمهای مونارشیستی در رفت و آمدیم‪.‬‬
‫حاال دوباره حريهای کاشااانی‪ ،‬حريهای سااید محمد خاتمی‪ ،‬حريهای میرحسااین موسااوی‪ ،‬و وعدههای‬
‫خمینی را از زبان رضا پهلوی میشنویم و انگار مردم با این حريها و وعدهها خودارضایی میکنند و خوشحال‬
‫هساتند‪ .‬پهلوی در شابکههای برونمرزی مثل منوتو و ایران اینترنشنال و‪ ...‬وعده میدهد‪ .‬البته چنین فىایی را‬
‫اطالعات ساپاه فراهم کرده؛ چون سارمایهداری مذهبی هنوز در آنجا سایطره دارد و جالب اینجاست که رضا‬
‫پهلوی از همین امکان اسااتفاده میکند و تمام تریبونها به خدمتش درمیآیند؛ چون قرار اساات ساانت دوباره‬
‫جایگزین سنت شود! اگر پای سنت در میان باشد هر اندیشهی مدرنی سرکوب میشود‪ .‬در حال حاضر ما سنت‬
‫حزب توده را هم داریم‪ ،‬اگر قبلن سانت محدود به سانت شیخ و شاه بود و ما گرفتار دوآلیسم بودیم‪ ،‬حاال پای‬
‫سنت کمونیست روسی و کمونیست اسالمی نیز در میان است و ما با یک تثلیث مواجه هستیم‪ .‬خالصه اینکه ما‬
‫طی این سااالها به طور کامل همهچیز را از دساات دادهایم و هر روز نه عقبگرد‪ ،‬بلکه فرو رفتهایم‪ .‬حاال دیگر‬
‫چیزی برای باختن نداریم که بترسایم‪ .‬بهتر است دست از سنت بکشیم و خودمان را نو کنیم‪ ،‬و این امکان پذیر‬
‫نیست مگر اینکه به روشنفکری و نسل تازه میدان دهیم‪ ،‬تا با یک حرکت شعوری و انقالبی ساختاری ما را از‬
‫زیرزمین دنیا بیرون بیاورند‪.‬‬
‫‪ / 123‬شرلوژی‬
‫نه فلسفهساز است‬
‫روشنفکر کسیست که سوال میکند‪ ،‬زور را نمیپذیرد و به دنبال منطق و تعقل میرود‪ .‬درست مثل لیلیث‬
‫یا همان شاایطان که از خدا پرسااید چرا بین او و آدم برابری برقرار نیساات؟ در واقع شاار پذیرش‪ ،‬منطق و‬
‫مقبولیت حکم اسات‪ .‬بسایاری بر این عقیدهاند که آنارشیسم‪ ،‬ضد رئیس است‪ ،‬اما آنارشیسم ضد رئیس و لیدر‬
‫نیسات‪ .‬آنارشیسم در واقع در پی مقبولیتی برای رسیدن به ریاست منطقیست‪ .‬به جای شاه یک ریاست منطقی‬
‫میتواند حاکم باشد و در همین راستا حکومت کمیتهها و حکومت محلی مطرح میشود‪.‬‬
‫اساسن فلسفه به معنای نقد است و هر جا بحثی از فلسفه باشد‪ ،‬ما با نقد طري هستیم‪ .‬در قدیم‪ ،‬ما «ردیه»‬
‫را داشاااتیم کاه باه معناای نقاد بود اما امروز اگر اخبار و جراید را دنبال کنید‪ ،‬در حوزههای علمیه نشاااانی از‬
‫ردیهنویسی پیدا نمیکنید‪ .‬طالب دیگر با هم بحثی ندارند و همگی وقایع و مباحثی را که در گذشته‪ ،‬محل بحث‬
‫و اختالي نظر بود پذیرفتهاند و با هم به توافق رساایدهاند‪ .‬فیلسااوفانی که بر مبنای ساانت اسااالمی مشااغول‬
‫تحصیلاند‪ ،‬دیگر آن سنت را رعایت نمیکنند‪ .‬آنها اصلن برای تحصیل به آنجا نرفتهاند و بیشتر به یک لشکر‬
‫مذهبی و ایدئولوژیک شبیهاند و در آن فىا انگار قرار نیست کسی سوالی بپرسد؛ چون اساسن اهل «نه» نیستند‪.‬‬
‫نه» اهمیت زیادی دارد‪« ،‬نه» فلسافهباز اسات‪ .‬در قدیم‪ ،‬فیلساوفان ما از «نه» نمیترسیدند و از ردیهنویسی هیچ‬
‫ابایی نداشتند‪ .‬ردیهنویسی به معنای تفکر آزاد بود‪ ،‬جامعه هم ردیهنویسی را دوست داشت و آن را دنبال میکرد‪.‬‬
‫مثلن اگر ابوحاتم رازی‪ ،‬چه در مجلس مناظرهاش و چه در اعالم نبوت‪ ،‬بر تفکر زکریای رازی ردیه نوشااات‪،‬‬
‫جاامعاه این اجاازه را به زکریای رازی میداد که با مطرح کردن دیدگاهش‪ ،‬در مقابل ابوحاتم که حاکم و داعی‬
‫بزرگ اساماعیلیه بود‪ ،‬قد علم کند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬ردیهای که ابنسینا بر ابوالحسن عامری مینویسد‪ ،‬ردیهنویسی‬
‫غزالی علیه فیلساوفان هم عصارش و پاساخی که ساهروردی و ابنرشد به غزالی میدهند‪ ،‬نشان میدهد در آن‬
‫زمان‪ ،‬ما دارای حیات فلسافی بودیم و حکمتی وجود داشات که مدام میخواست خودش را تازه کند‪ .‬تا قبل از‬
‫دوران صفویه «نه» برای ما ارزش داشت و صرفن متىادی برای کلمهی «آری» محسوب نمیشد‪« .‬نه» فلسفهساز‬
‫بود‪ .‬البته نمیتوان هرگونه «نه»ای را ارزشاامند تلقی کرد‪ ،‬در اینجا منظور من «نه»ایساات که حاصاال تفکر و‬
‫برآمده از نقد باشد‪ .‬روشنفکر ایرانی فکر میکند صرفن باید در مقابل حکومت و قدرت‪ ،‬کورکورانه «نه» بگوید‬
‫و اگر جایی «آری» گفت‪ ،‬یعنی بردهی حکومت اساات‪ .‬او بیشتر خیر و شااری عمل میکند‪ .‬درساات اساات که‬
‫روشنفکر باید در قبال خواستههای قدرت (دشمنو‪« ،‬نه» بگوید‪ ،‬اما این «نه» عقلی و فلسفی نیست؛ چون گاهی‬
‫امکان دارد حق با بالهت باشاد! روشانفکر کسایسات که سوال میکند و کورکورانه چیزی را نمیپذیرد‪ .‬پس‬
‫شایطان یک روشانفکر است؛ زیرا کورکورانه چیزی را قبول نکرد‪ .‬او از خدا پرسید چرا من باید آدم را سجده‬
‫کنم و حق هیچگونه اظهار نظر و ارادهی شاخصای نداشاته باشم؟ چرا باید او از من برتر باشد؟ در واقع شیطان‬
‫زیر بار حري زور نرفت و همین برای اثبات روشنفکر بودن او کافیست‪.‬‬
‫«نه» مدخلی برای فکر کردن اساات‪ .‬وقتی شااما در مقابل چیزی که منطقی به نظر نمیرسااد «نه» میگویید‪،‬‬
‫باید توضیح دهید که چرا اهل «نه» هستید‪ .‬اغلب روشنفکران ایرانی برای «نه»ای که به کار میبرند‪ ،‬هیچ توضیح‬
‫و توجیهی ندارند‪« .‬نه» عالوه بر بزرگ بودنش‪ ،‬استتیک هم دارد و این استتیک «مخالفت» است‪ ،‬شما باید علت‬
‫مخالفت خود را بدانید‪ .‬همانطور که آنارشیسم برای مخالفت با ریاست‪ ،‬دلیل دارد و طرفدار ریاست منطقیست‪.‬‬
‫آنارشایسام میخواهد قدرت مرکزی دارای کمترین قدرت باشد و اساسن قدرت در کل سیستم توزیع شود‪ ،‬به‬
‫این دلیل ایجاد قدرتهای محلی را پیشنهاد میکند‪ ،‬مثل همین شوراهای شهری که در ایران هست‪ .‬باید در تمام‬
‫حوزهها این کار انجام گیرد تا جامعه به سمت دیکتاتوری نرود‪ .‬بهتر است جامعه توسط مردم اداره شود و همه‬
‫ساهمی از قدرت داشاته باشند ‪.‬آنارشیستها کسی را که شرایط ریاست ندارد‪ ،‬به عنوان رئیس نمیپذیرند‪ .‬یک‬
‫آنارشایست با خود میگوید چرا کسی که از من باهوشتر و تحصیلکردهتر نیست‪ ،‬باید رئیس من باشد؟ رئیس‬
‫باید بیشتر از من بداند و من از او بشاانوم و یاد بگیرم تا یک دلیل منطقی برای ریاساات او بر خودم اقامه کنم‪.‬‬
‫خالصه اینکه «نه» سازندهی فکر و فلسفه است و به تو قدرت میدهد تا در برابر بدویّت بایستی‪.‬‬
‫‪ / 127‬شرلوژی‬
‫دفتر سوم‪ :‬منتخبی از جلسات پرسش و پاسخ با‬

‫چرا لیالو؟‬
‫بازی زبانی با لیال همانطور که از اسم کتاب نیز مشخص است‪ ،‬نام بسیاری از شعرها را در بر گرفته‪:‬‬
‫لیالز‪ ،‬لیالل‪ ،‬لیآلخ‪ ،‬لیالف‪ ،‬لیالکو و‪ ...‬ممکن است دربارهی این موضوع توضیح دهید؟ و اینکه چرا از بین‬
‫همهی آنها‪ ،‬لیالو برای نام اصلی کتاب انتخاب شد؟‬
‫در هر کدام از شعرهای لیالو‪ ،‬من به یک تعریف از «شر» توجه دارم و این تعریفها حروي و شکل عوض‬
‫میکنند‪ ،‬در اصال ساعی کردهام مسئلهی لیلیث را با توجه به تعاریفی که از شر داریم‪ ،‬دنبال کنم‪ .‬مثلن در یونان‬
‫باساتان‪ ،‬ساقرا معتقد بود «خیر» نوعی فىیلت است و اساسن انحراي از هر فىیلتی را شر میدانست‪ ،‬من در‬
‫یکی از شعرهای لیالو روی این تم فوکوس کردم و آن را در شعر بسط دادم‪ .‬افالطون نیز خیر محض را ماهیت‬
‫وجود و هستی تلقی میکرد و معتقد بود شر در ترکیب ماده و صورت پدید میآید‪ ،‬در شعر «لیالم» که داستانی‬
‫شاروع میشود و بعد طرح واقعه میکنم‪ ،‬متاثر از ایدهی افالطون هستم‪ .‬ارسطو میگفت خیر آن چیزیست که‬
‫همهچیز به ساامتش گرایش داشااته باشااد‪ ،‬اما این گزاره چه معنایی دارد؟ در شااعر «لیالو» که لیال در مرکز قرار‬
‫گرفته و همهچیز بار مثبت دارد‪ ،‬ما به سمت چه چیزی گرایش داریم؟ الو‪ ،‬و اینجاست که لیالو شکل میگیرد‪،‬‬
‫لیالو بر اسااس ایدهی ارسطو متولد شده‪ ،‬معمولن مرکز شعرها الو است و در واقع الو محلیست برای خلق و‬
‫خالقیت‪ .‬من قبلن کتاب «ال اله اال الو» را نوشاتهام و کاری که با الو میکنم و ترکیبی که در زبان میسازم‪ ،‬مثل‬
‫کاریسات که با «مادرد» و «پدرد» و «برادرد» کردهام‪ .‬اینگونه کلمات در آثار من زیاد استفاده شده؛ چون چنین‬
‫کلماتی در آینده کارهایی کلیدی میکنند‪ ،‬به همین دلیل لیالو را انتخاب کردهام‪ .‬در قرون وسااطا ما کس ای مثل‬
‫آگوساتین را داریم که به شر صرفن یک ماهیت غیر مسیحی میداد و هر چه که غیردینی و غیرمسیحی بود‪ ،‬شر‬
‫تلقی میکرد‪ .‬بعدها یکی مثل اساپینوزای هلندی میآید و رویکردی نسبی به مفهوم خیر و شر میدهد‪ ،‬و معتقد‬
‫اسات که خیر و شار امری نسابیسات و نسابت به سلیقه و نیت شخصی آدمها تغییر میکند و اساسن به نیت‬
‫شاخصای آدمها وابساته است‪ .‬او در اصل منکر تعریف مستقیم‪ ،‬مستدل و ثابت از خیر و شر میشود و با طرح‬
‫‪ / 129‬شرلوژی‬
‫نسبیت با این مقوله برخورد میکند‪ ،‬شعر دیگری از کتاب لیالو نیز با توجه به این ایده نوشته شده؛ از نظر کانت‬
‫مبدا تاریخ طبیعت خیر اسات؛ چون کانت مذهبی بود و طبیعت را آفریدهی خدا میدانست و اشاره به این نکته‬
‫داشات که مبدا تاریخ انساان شار است و معتقد بود تاریخ انسان محصول خاص خود انسان است و این ایدهی‬
‫کانت باعث شد که یک لیالو دیگر را بنویسم‪ .‬در کل هر قرائت و نوع نگاهی از شر را که در تاریخ فلسفه آمده‪،‬‬
‫سااعی کردهام در یکی از شااعرهای این کتاب بیاورم‪ .‬چگونه میتوان تمرکز کرد و با مفهوم و مصااور کردن یک‬
‫معنا‪ ،‬به آن وجه عینی داد؟ من عمد دارم که تفکر شااعرانه در کتاب لیالو خودش را به چشم نیاورد و شعرهای‬
‫لیالو را طوری نوشتهام که این تفکرات در البیرنتهای شعر مخفی باشند و پشت شعر بمانند‪ .‬از این بابت لیالو‬
‫کتاب بسایار مهمیست‪ ،‬معمولن شعر فارسی تفکرگریز است‪ ،‬اما در این کتاب با حفظ شعریت‪ ،‬تفکر دارد کار‬
‫خودش را میکند‪ .‬در واقع تفکر مثل یک مین در دل شااعر کار گذاشااته شااده و اگر یک نفر کتاب را چند بار‬
‫بخواند‪ ،‬متوجه بازیهای زبانی و رویکرد عجیب و غریب شعرها خواهد شد‪ .‬پشت آن شکستهای زبانیای که‬
‫ایجاد کردهام‪ ،‬فکرهایی هسات و با کشاف آن فکرها‪ ،‬کتاب جذابتر میشود‪ .‬معمولن شاعران ایرانی کتابهای‬
‫من را میخوانند تا چند تصاویر از شاعرهایم کپی کنند‪ ،‬من امیدوارم اینبار درون شعرها خوانده شود؛ چون از‬
‫لحاظ زیرسااختی کار تازهای در این کتاب انجام شده و امیدوارم در شعر فارسی از فىای فکری شعرهایم تاثیر‬
‫بگیرند و فکرهای دیگری را بسط بدهند‪.‬‬
‫لیالس یا لیالث!؟‬
‫در لیالو دو شععر وجود دارد که از نظر آوایی به یک شکل خوانده میشوند اما در نوشتار متفاوتند؛‬
‫لیالس و لیالث‪ .‬تفاوت این دو واژه چیست؟ آیا فلسفهای در این تفاوت وجود دارد؟‬
‫ما در لیالو با دو دسته زن مواجهایم‪ .‬دستهی اول زنان حواییاند که از استتیک زیستی حوا پیروی میکنند و‬
‫دستهی دوم هم زنانیاند که پیرو استتیک زیستی لیلیث هستند و به آنها شیطان میگویند‪.‬‬
‫زن ماهیت واقعی خودش را گم کرده است و من از این جهت سعی کردم ویژگی زنانه را در خود زبان پیدا‬
‫کنم و آن را برای مخاطب به اجرا دربیاورم؛ البته ترجیح میدهم چنین نکاتی را بسااط ندهم و آن را به منتقدین‬
‫واگذار کنم‪ .‬در زبان فارس ای زیاد پیش میآید که «و»‪« ،‬ی» و «الف» به یکدیگر تبدیل شااوند؛ مثل لولو که اگر‬
‫جای «و»‪« ،‬ی» بگذاریم‪ ،‬میشااود «لیلی» و اگر «الف» را جایگزین «و» کنیم‪ ،‬میشااود «الال»‪ .‬حاال اگر جای «و»‬
‫اول‪« ،‬ی» و جای «و» دیگر‪« ،‬الف» بگذاریم‪ ،‬میشود «لیال»‪ .‬اینها یک نام هستند‪ .‬برای همین نیما لیلی را «ریرا»‬
‫خطاب میکند‪ .‬یعنی جای «ل»‪« ،‬ر» میگذارد‪« .‬ل» «و» «ر» هم در زبان فارسی بسیار به یکدیگر بدل میشوند و‬
‫در پروسااههای زمانی تغییر میکنند‪ .‬البته به نظر من نیما عالوه بر ریرا (البته شاااید هم واقعن حق با آنهایی‬
‫باشد که میگویند ریرا صدای مرغیست در مازندران که کشاورزان را از سیالب آگاه میکندو در اسم خودش‬
‫هم (قبل از نیما اسام مساتعار وجود نداشاتو میخواسات مانی را به مثابهی اولین روشنفکری که دوآلیسم را‬
‫پدید آورد‪ ،‬احیا کند‪ .‬مانی علیه خدای مهرآیینی اعتراض میکند و میگوید اگر این جهان شاما زیباسات و خدا‬
‫مهربان است‪ ،‬پس چرا اینهمه آدم در فقر و فالکت زندگی میکنند و در نهایت میمیرند؟ دلیل اینهمه جنگ و‬
‫کشتار چیست؟ او به این دلیل خدای شر یعنی «اهریمن» را تعریف میکند‪ .‬مانی دو بخش است‪ :‬ما ‪ /‬نی‪ .‬و اگر‬
‫برعکسش کنیم‪ ،‬میشاود «نیما»‪ .‬در کل نیما یوشایج به اینگونه مسائل توجه بسیاری داشته و به نظر من ریرا‬
‫هم نوعی بازسااازی از لیالساات‪ .‬اما در لیالث با «ث» چه اتفاقی میافتد؟ اگر جای «ی» دوم در لیلیث‪« ،‬الف»‬
‫بگذارید‪ ،‬میشود «لیالث»‪ ،‬در واقع لیالث همان لیلیث است و من عمد داشتم که صور مختلف لیلیث را نمایش‬
‫‪ / 171‬شرلوژی‬
‫دهم‪ .‬در این کتاب من از یک استتیک لیلیثی حري میزنم‪ .‬استتیکی که مربو به دختران لیلیث (عدهای آنها را‬
‫اجنه مینامندو است و ربطی به دختران حوا ندارد‪ .‬در «لیالس» با دختران حوا طرفیم‪ ،‬دخترانی که به دنیا آمدهاند‬
‫تا به مردان لذت بدهند‪ ،‬یعنی همان روسپیها! آن شعر نشان میدهد که زنها چگونه باید استتیکشان را عوض‬
‫کنند تا مثل حوا نباشاند‪ .‬حوای مقدس در اصل حوای باردار است‪ ،‬حوایی که از دامنش مرد به معراج میرود!‬
‫حوا و دختران حوا که در زمین زندگی میکنند‪ ،‬نقطهی مقابل لیلیث هسااتند؛ چون کاملن مطیعند و درکی از‬
‫فمنیسام ندارند‪ .‬فمنیست واقعی باید مثل لیلیث کنشگر و برابریخواه باشد‪ .‬ما در این شعر با لیلی و الس زدن‬
‫طرفیم‪ ،‬با لیالس‪ .‬اما در «لیالث» با لیلیث طرفیم که ادیان به او شاایطان میگویند چون حق خودش (برابری‬
‫جنسایتیو را میخواهد‪ .‬اگر زبان فارسای را بشناسید‪ ،‬میبینید که دستگاه قدرتمندی دارد و بسیاری از کلماتش‬
‫حاوی فکر هساتند‪ .‬خیلی از روشانفکران ما زبان فارسای را نمیشاناسند و اساسن بلد نیستند از کلمه استفاده‬
‫کنند‪ ،‬اما میگویند فارسای نمیتواند به خوبی فلسافه را منتقل کند! این عده‪ ،‬از کلمات به شاکل نادرستی بهره‬
‫میبرند‪ ،‬دچار زبانپریشای هساتند و اصال نوشاتاریشاان مشخد نیست! در واقع آنها به جای انتقال محتوا‪،‬‬
‫بغرنج تولید میکنند و بیشتر دساتی بر گیج کردن مردم دارند تا روشنگری‪ .‬در کل روشنفکر ایرانی یاد گرفته‬
‫پیچیدهگویی کند؛ مثلن نوشاتههای فیلسوفی مثل ژیژک را که دارای سادهترین دستگاه زبانیست‪ ،‬طوری ترجمه‬
‫میکنند که در نهایت متنش گیجکننده میشاود‪ .‬زبان فارسای دساتگاه فکری است و اگر خوب آن را بشناسید‪،‬‬
‫پروسااههای زبانیاش را دنبال کنید و بدانید که هر کلمهاش از چه البیرنتهایی عبور کرده و چه بارهای معنایی‬
‫متفاوتی دارد‪ ،‬آن وقت این شعرها را بیشتر درک خواهید کرد‪.‬‬
‫شر خطرناک‪ ،‬حاصل فقدان تعقل است‬
‫شما در کتاب «لیالو» به ماهیت تاریخی شر‪ ،‬رمز شر و استعارههای شر (مثل شیطان) پرداختهاید‪ ،‬سوال‬
‫من این اسعت که برای انسعان امروز چگونه شعری را شر خطرناک مینامید و اساسن خطرناکترین شرها‬
‫محصول چهچیزی هستند؟‬
‫به طور کلی شار را میتوان در دو دسته طبقهبندی کرد‪ .‬اولی شریست که عامل انسانی در آن دخالت دارد‬
‫و علت بروزش آدم است و دیگری شریست که آدم در آن هیچگونه دخالتی ندارد‪ ،‬مثل زلزله‪ ،‬سونامی و‪...‬‬
‫شر انسانی محصول فقدان تعقل آدمهاست و حکومتهای توتالیتر و دیکتاتور‪ ،‬کثیفترین استفاده را از آن‬
‫میبرند‪ .‬چنین حکومتهایی با از خودبیگانهسااازی مردم و باورمند کردنشااان به دین و ایدئولوژی‪ ،‬دساات به‬
‫بهرهکشای از آدمها و سرکوبشان میزنند‪ .‬اساسن انسانها در نظامهای توتالیتر‪ ،‬کاملن ماشینی و خالی از تعقل‬
‫عمل میکنند و اینجاسات که ماهیت شار بسایار خطرناک میشاود‪ .‬مثلن اگر مصاحبهی «علیاکبر حیدریفر»‬
‫(قاضاای فاجعهی کهریزکو را بخوانید‪ ،‬پی به بالهت و بیشااعوری او میبرید‪ .‬حیدریفر ادعا میکند دکترای‬
‫حقوق دارد‪ .‬اما آیا عجیب نیسات شخصی که دکترا گرفته‪ ،‬دچار این اندازه از سادهلوحی باشد؟ اینجا در واقع‬
‫خطرِ کارِ یک جنایتکار متفکر و محاسابهگر‪ ،‬بسیار کمتر از جنایتکاریست که از سر بیفکری و جهل دست‬
‫به جنایت میزند؛ زیرا اولی الاقل میداند که کج رفته و تفاوتی بین خیر و شاار قائل اساات‪ ،‬اما دومی کاملن‬
‫ایدئولوژیک عمل میکند و اصلن نمیداند که کارش خطاست‪ .‬حیدریفر در ماجرای کهریزک دستور دستگیری‪،‬‬
‫مجازات و شاکنجهی خیلیها را صادر کرده و یک قصاب واقعیست‪ .‬اما وقتی مصاحبهاش را میخوانید با یک‬
‫کارمند و مواجببگیر ساااده مواجهاید که بدون هیچ تفکر و تعقلی مكمور‪ ،‬معذور و مجبور بوده که کارگزار‬
‫دساتگاه حکومتی توتالیتر باشاد و کارش صارفن پیروی از دساتورات مقامات باالتر مثل قاضای مرتىوی بوده‬
‫اسات‪ .‬در مواجهه با چنین فردی متوجه میشاوید که فقدان تفکر و اندیشاه بسیار بیشتر از نیت شر فاجعهساز‬
‫اسات‪ .‬با توجه به فىاای ایدئولوژیک حاکم و اختالالت روانی حیدریفر‪ ،‬آیا میتوان او را بابت ارتکاب چنین‬
‫‪ / 173‬شرلوژی‬
‫جنایاتی تبرئه کرد؟ البته که نه‪ .‬در واقع عدم اسااتفاده از قوهی فکری باعث شااده حیدریفر دچار فلج وجدانی‬
‫شاود و مثل یک ماشاین حکم قتل و شاکنجه را صادر کند و حتی در این بین بدون اینکه متوجه باشد به پسر‬
‫دبیر کل حزب عدالت و توسااعه (روحاالمینیو هم رحم نکند و او را هم به کشااتن بدهد و خودش را در‬
‫مخمصهی بزرگی بیندازد‪ .‬موضوعی که االن بالی جانش شده‪ ،‬او توانسته با استفاده از نفوذش والدین قربانیان را‬
‫بترسااند و به زور از آنها رضاایت بگیرد‪ ،‬ولی طبیعیسات که نتواند رضایت روحاالمینی را که بخشی از نظام‬
‫اساات و قدرت بیشتری دارد‪ ،‬جلب کند‪ .‬میخواهم بگویم خطرناکترین شاار از کسااانی ساار میزند که وقت‬
‫ارتکاب جنایت با وجدان خودشان درگیر نمیشوند و جانیترین اشرار آنهاییاند که اساسن کارهای خود را به‬
‫یاد نمیآورند؛ چون مطلقن به کاری که کردهاند‪ ،‬فکر نمیکنند‪ .‬اینجاست که با شر خطرناک طرفیم‪ ،‬همان شری‬
‫که حاصل بالهت و بیفکری و جهل است و هر چه جلوتر میرویم این بیفکری فاجعهبارتر میشود‪ .‬متاسفانه‬
‫اغلب فىاهای خطرناکی که شکل میگیرند‪ ،‬ناشی از بیفکری و فقدان تعقل آدمهاست‪.‬‬
‫شاعر شر است‬
‫آیا تصعور میکنید شععر گفتن از اندیشعهی بزرگ داشتن یا صلحاندیش بودن نشأت میگیرد؟ و اگر‬
‫اینطور نیست شاعران را از نظر اندیشهی عاطفی یا شعری میتوان به چند دسته تقسیم کرد؟‬
‫این سوال مثل اینست که بپرسید آدمها را به چند دسته میتوان تقسیم کرد‪ .‬راستش شعر زندگیست‪ ،‬شعر‬
‫همهچیز اسات‪ .‬ممکن اسات شااعری در زمینهی شر اندیشهی بزرگی را ارائه دهد و شاعر دیگری در حیطهی‬
‫خیر عمیقتر باشاد‪ .‬شااعر لزومن صالحاندیش نیست و حتی امکان دارد یک فرد جنگاندیش نیز شاعر بزرگی‬
‫محسااوب شااود‪ .‬شااعر و شاااعری را نمیتوان طبقهبندی کرد و آنهایی که درگیر چنین طبقهبندیای هسااتند‬
‫‪ Literature‬را ادبیات میخوانند و آن را به یکجور فرهیختگی کذایی و ادب و اخالق ربط میدهند‪ ،‬این دسااته‬
‫شاااعر را جانشااین پیامبر میدانند‪ ،‬برایش یک ساااحت قدساای قائلاند و فکر میکنند او شاااگرد خداساات‬
‫(الشعراءتالمیذ الرحمانو‪ .‬مثلن میگویند شاعر باید صلحطلب باشد چون پیامبر اینگونه بوده؛ ولی محمد دائمن‬
‫جنگ میکرد و در تالش بود که همه را به اجبار مسلمان کند‪ .‬در واقع محمد یک شاعر جنگطلب بود و کتابی‬
‫مثل قرآن را نوشات‪ ،‬البته در قرآن بازیهای زبانی جالبی به کار رفته‪ .‬طبیعتن خواندن سطر «إِذَا الشَّمْسم کُوِّرَتْ»‬
‫در نوع خود لذتبخش است‪ ،‬در کل اغلب دعاهای اسالمی شعر هستند و در این دعاها نثر مسجع را به وضوح‬
‫میبینید‪ .‬برای مثال در قسمتی از دعای صباح میخوانیم‪:‬‬
‫«إِلَهِی قَلْبِی مَحْجموبٌ وَ نَفْساااِی مَعْیموبٌ وَ عَقْلِی مَغْلُوبٌ وَ هَوَائِی غاَالِبٌ وَ طَاعَتِی قَلِیل وَ مَعْصاااِیَتِی کَثِیر وَ‬
‫لِساَانِی ممقِر بِالذننُوبِ فَکَیْفَ حِیلَتِی یَا سَتاارَ الْعمیموبِ وَ یَا عَالمَ الْغُیموبِ وَ یَا کَاشِفَ الْکُرُوبِ ‪ »...‬میبینید که قافیهها‬
‫در دعای معمول مساالمانان کاملن منطقی و طبیعی آمدهاند‪ .‬دعایی که خود مساالمانان وقت خوانش آن اصاالن‬
‫نمیدانند چه میخوانند‪ .‬به بازیهای زبانی و نوع اساااتفادهی بهجا از کلمات توجه کنید‪ ،‬در چنینجاهایی ما با‬
‫زبان شعری طرفیم‪ .‬این زبان در بعىی جاها‪ ،‬شعری منحط و شر است (مثل زبان قرآن و تورات که زبان کشت‬
‫و کشاتار و شکنجه استو و در جاهای دیگر زبان خیر و زندگیست (مثل مجموعه متون میترائیستیو‪ .‬مهر‪ ،‬این‬
‫‪ / 173‬شرلوژی‬
‫خدای مهرمان میگوید بروید هر چه میخواهید بنوشید و بخورید و سکس کنید! من شما را میبخشم‪ ،‬چرا که‬
‫اسااسان شاغل من بخشیدن است‪ ،‬پس تا میتوانید مرتکب اشتباه شوید و به دنبال کسب تجربه بروید! زندگی‬
‫شاانس کوتاهیسات که میتوانید با اساتفاده از آن خودتان را بسط دهید و باال بروید‪ .‬پرهیزکاری یعنی مردن و‬
‫نماز خواندن‪ ،‬یعنی یکسااری جمالت تکراری و چاپلوسااانه را هفده بار در طول روز تکرار کردن‪ .‬خدا از این‬
‫جمالت خساته شده! این خدای شما خدا نیست‪ ،‬اربابیست که استعمارتان کرده‪ .‬تازه عدهای معنای همین متن‬
‫تکراری را که سالهاست روزی هفده بار تکرار کردهاند‪ ،‬نمیدانند! بیشک اگر خدایی هست‪ ،‬میخواهد شما از‬
‫زندگی لذت ببرید‪ ،‬از او کمک بخواهید و شاااد باشااید‪ ،‬وقتی شااما به ارگاساام میرسااید‪ ،‬او بیشترین لذت را‬
‫میبرد‪ .‬در لحظهی ارگاسام ‪ egolessness‬و بینفسی الیزال اتفاق میافتد و در آن لحظه شما خود جهان هستید‬
‫و بدل به خدا میشاوید؛ چون خدا دارد لذت میبرد‪ .‬ادیان و مذاهب زن را با حجاب پوشاندهاند و در عینحال‬
‫گفتهاند سکس قدغن است و با این حري‪ ،‬انسان را از عملی طبیعی منع کردهاند‪ .‬سکس استعداد و نعمت است‪،‬‬
‫چرا باید یک نیاز بدیهی که حتی حیوانات همیشاه مشاغول برطري کردن این نیازند‪ ،‬برای انساان ممنوع شود؟‬
‫چون اساتعمار میخواهد ساکس را به شاما بفروشد‪ ،‬سرمایهداری با مخفی کردن زن‪ ،‬در تبلیغات از او استفاده‬
‫میکند‪ .‬اگر زنها آزاد باشند در مالءعام به بچهی خود شیر بدهند‪ ،‬پستان کنش جنسی خود را از دست میدهد‬
‫و ساارمایهداری متىاارر میشااود؛ چون دیگر نمیتواند در تبلیغاتش از سااینه اسااتفاده کند‪ ،‬به همین دلیل زن را‬
‫میپوشاند!‬
‫اتفاقن شاعر شر است و آنچه در جهان فعلی به عنوان صلح تعریف میشود عیاااان جنگ است‪ .‬نتیجهی‬
‫صااالحی کاااه سازمان ملل میخواهد برقرار کند چیست؟ اگر اخالق صلحخواهی در جهان رایج بود‪ ،‬طالبان و‬
‫داعشی وجود نداشت و شاهد فاجعه در کشورهای افغانستان و سوریه نبودید و اساسن کشتار و قتلعام معنایی‬
‫نداشاات‪ .‬احتمالن چند سااال دیگر هم شاااهد جنگهای بزرگی در خاورمیانه خواهید بود‪ .‬نظام ساارمایهداری‬
‫عالقهی زیادی به اجرای شار دارد‪ .‬زبان قدرت باعث شده جای خیر و شر عوض شود‪ .‬شاعر خودش است‪ ،‬او‬
‫مثل زندگی مهربان و مثل زندگی خشان است و این نهایت شاعر است‪ .‬شاعر صلحطلب یعنی چه؟ من ستایش‬
‫میکنم شااعری را که دروغ نمیگوید‪ ،‬کشاف و خالقیت دارد و درسات میبیند‪ .‬شاااملو کسیست که در تمام‬
‫عمرش در رساای صالح و‪ ...‬حري زد ولی اینهمه بدبختی را ندید‪ ،‬تازه شااملو مرتبهی عالی شاعر آرمانخواه‬
‫ایرانیسات‪ .‬شااعر آرمانخواه ایرانی در شاروع شااعریاش‪ ،‬آتئیسات است و با همه مشکل دارد‪ ،‬اما سرِ پیری‬
‫ناگهان عاري و عابد میشاود و شعری عرفانی مثل شعر «در آستانه»ی شاملو مینویسد! شاعر یعنی خودش‪ .‬او‬
‫اگر جنگطلب اسات‪ ،‬پس جنگطلب اسات و در صاورت صالحطلب بودن نیز‪ ،‬صلحطلب میماند و کاری را‬
‫انجام میدهد که فکر میکند درست است‪ .‬شاعر یعنی خدا بودن‪ ،‬به خود آمدن و خدایی شدن‪ .‬تو تا به خودت‬
‫نیایی نمیتوانی کسی را به خودش بیاوری‪ .‬چطااااور میخواهی دیگران را به خودشان نزدیک کنی‪ ،‬وقتی هنوز‬
‫خودت نیساتی؟ چنین چیزی غیرممکن اسات‪ .‬قرار نیست شعر به طري صلحجویی حرکت کند‪ ،‬اتفاقن در این‬
‫فىایی که جهان آن را تجربه میکند‪ ،‬شعر باید به سمت جنگطلبی برود و شاعر باید جنگی باشد؛ در واقع اگر‬
‫شاااعر بخواهد خودش باشااد نمیتواند چشاامش را بر حقیقتی که دارد جلوی چشاامش ذبح میشااود‪ ،‬ببندد و‬
‫سکوت کند‪.‬‬
‫‪ / 177‬شرلوژی‬
‫خنده به ریش تاریخ مردساالری‬
‫خندهی هلن سعیکسعو به فروید و کلهی مدوسعا‪ ،‬در واقع اعتراضی بود علیه مردساالری تاریخی‪ ،‬که‬
‫همیشعه مرد را سعوژه و زن را ابژه فرض کرده است‪ ،‬به همین خاطر و برای فرار از فضای حاکم بر چنین‬
‫ادبیات مردانهای‪ ،‬فاصععله گرفتن از دوآلیسععم متنی یا خلق نوعی زنانگی را پیشععنهاد میکند‪ .‬لیالو با تم‬
‫فمنیستیاش در راستای کدامیک از این دو پیشنهاد است؟‬
‫اسااسان از منظر لیالو هر نوع برخورد جنسی با ادبیات چندشآور است‪ .‬برای همین پروسهی نویسش در‬
‫آن اندروژنیسات (رویکرد غیرجنسیو‪ .‬مثلن در بعىی از قسمتها‪ ،‬لیلیث دوجنسی یا فاقد جنسیت میشود و‬
‫جنسایت خود راوی را نیز در خیلی از شعرهای این مجموعه نمیبینید‪ .‬فمنیسم در طول تاریخ همیشه به معنای‬
‫بازاندیشی و تجدیدنظر بوده‪ ،‬و در خیلی جاها تاثیر خودش را گذاشته‪ .‬اما متكسفانه فمنیسمی که در ایران وجود‬
‫دارد‪ ،‬به شدت منفعل و ناکارآمد است‪ .‬در ایران معمولن زنان کمهوش و یا زنانی را که مذهبی بودهاند و ناگهان‬
‫فهمیدهاند فریب خوردهاند‪ ،‬به عنوان فمنیست میشناسند! این دسته از زنها درکی از فمنیسم ندارند و اتفاقن به‬
‫عنوان یک فمنیسات ایرانی بسایار جنسایتمحورند و در عینحال گرفتار نگاه دوآلیسات مذهبی هستند‪ ،‬اینها‬
‫اتفاقی فهمیدهاند که چه کالهی سرشان رفته و بدون درک تئوریک و تاریخی وارد اکت شدهاند و حتی برخورد‬
‫و نگاه فمنیستی اصیل را تخریب میکنند‪.‬‬
‫نگاه فمنیساااتی خیلی در ادبیات به من کمک کرده‪ ،‬هر بار که نحلهای فمنیساااتی یا حتی یک تئوری‬
‫همجنسگرایانه را خواندهام‪ ،‬ایدههای تازهی بسیاری گرفتم و از نظر فکری چنین تئوریهایی تاثیر زیادی بر من‬
‫گذاشااته اساات‪ .‬تعجب میکنم که چرا بعى ای از فمنیسااتهای ایرانی این تئوریها را نمیخوانند و گاهی که‬
‫مطالبشان را میبینم‪ ،‬انگار در چندین قرن قبل زندگی میکنند و حتی از فمنیسم فرانسوی دورهی هلن سیکسو‬
‫نیز هیچ درکی ندارند! هلن سیکسو در مقالهی «خندهی مدوسا» فریاد زد که خانمها از بدنتان بنویسید‪ .‬اما هدي‬
‫هلن سایکساو چه بود؟ چیزی که خندهی مدوسا را جالب میکند مواجهه با تعبیر معروي فروید است که گفته‬
‫بود «پسااربچهها در اولین برخوردی که با کوس مادرشااان دارند‪ ،‬متوجه میشااوند که کیری در کار نیساات و‬
‫اینجاسات که کلهی مدوسا‪ 1‬در چشم آن پسربچه ظاهر میشود و او را دچار ترس از دست دادن کیر میکند‪».‬‬
‫یعنی این بچه دچار هراس از دست دادن کیر شده و میترسد مثل مادرش کیرش را برای همیشه از دست بدهد‪.‬‬
‫به همین خاطر به طور ژنی و تاریخی در درون خود بیکیری را بد میداند و در آن لحظه‪ ،‬ترس تمام وجودش‬
‫را فرا میگیرد‪ .‬خندهی مدوسای هلن سیکسو خندهایست علیه تمام تاریخ کیرپرستی و علیه کیرینویسی که در‬
‫فلسفهی اروپا جریان داشت‪ .‬سیکسو کلهی کوسنمای مدوسا را سمبل آزادی زن از بند روشنگری و مدرنیتهی‬
‫کاپیتالیسام آن دوره میدانسات و به نویساندگان زن علنن میگفت که نترسید‪ ،‬ذهن شما چیزی جز کوس شما‬
‫نیساات‪ ،‬بروید و از کوستان حري بزنید‪ .‬در دوآلیساامی که دربارهی مرد و زن درساات کرده بودند‪ ،‬اگر زنی‬
‫معروي میشاد میگفتند به خاطر کوسش مطرح شاده‪ ،‬به این دلیل سیکسو اعالم کرد که میخواهد از بدنش‬
‫بنویساد و در نتیجه جنسی نوشتن بدل به نوعی اعتراض شد‪ .‬در واقع سیکسو مثل منی که نویسش را سکس با‬
‫صافحه میدانم‪ ،‬عمل میکند‪ .‬محصاول نوشاتن تولید لذت است‪ .‬به نظرم‪ ،‬رابطهی نوشتن با خودارضایی زنها‬
‫یکی از بهترین قسامتهای نظریهپردازی سایکسو است‪ .‬به نظر او هر زنی که از بدنش مینویسد و با خندهی‬
‫مدوساا به ریش یک عمر تاریخ مردسااالری میخندد‪ ،‬فردایی آزادتر برای زنها و اقلیتهای جنسای میسازد‪.‬‬
‫توجه به اقلیت در ادبیات تازه یک عنصاار کلیدیسات و به همین دلیل ما دربارهی ادبیات اقلیت حري میزنیم‪.‬‬
‫فکر تازه و خالقیت را اقلیتها به وجود میآورند و روشانفکری ایرانی نیز از دستهی اقلیتهاست‪ .‬اقلیتهای‬
‫جنسی هم همین کارکرد را دارند‪ ،‬و ما ناگزیریم از اقلیتهای جنسی حمایت کنیم و به تئوریهای اقلیتی توجه‬
‫داشته باشیم‪ .‬ادبیات وقتی اتفاق میافتد که خالقیت اتفاق بیفتد و خالقیت هم وقتی همهی راههای بیرونی بسته‬
‫شاود‪ ،‬اتفاق میافتد (بحث ژیل دلوزو؛ یعنی وقتی همهی راهها برای شاما بساته شده باشد‪ ،‬راهی در مغزتان باز‬
‫میشود که اسم دیگرش خالقیت است‪.‬‬
‫‪ 1‬فروید معتقد بود داستان اسطورهای مدوسا را که در آن انسانها در نتیجهی نگاه به سر گورگن که مارها در آن بههم میپیچند‪ ،‬به سنگ بدل میشوند‪،‬‬
‫میتوان به عنوان نشانهای از این ترس روانکاوانه در نظر گرفت‪.‬‬
‫‪ / 179‬شرلوژی‬
‫ما حقیقت را عوض کردهایم‬
‫در کتاب لیالو ما با اسعاطیر مختلفی مثل لیلی‪ ،‬سعاتیر و‪ ...‬روبهرو هستیم‪ .‬همهی اسطورهها ریشه در‬
‫فرهنگ و سعنت دارند و گاهی باعث عقبگرد و گاهی نیز باعث بسط فرهنگ میشوند‪ .‬اما اسطورهزدایی‬
‫در این شععرها چه تاثیری در زیرساختهای فرهنگی دارد؟ بحث کردن دوباره در مورد اساطیر‪ ،‬آنهم در‬
‫عصعر ما که همهچیز را اسطورههای تاریخی و مذهبی محاصره کردهاند باید به چه شیوه باشد که منجر به‬
‫ارتجاع فرهنگی نشود؟‬
‫ما حقیقت را عوض کردهایم‪ ،‬همان حقیقتی که شاما در دانشگاه و کتابهای دینی خواندهاید‪ .‬به یاد آورید‬
‫تعریفی را که از زن وجود دارد‪ .‬چرا باید «از دامن زن‪ ،‬مرد به معراج رود»؟ پس خود زن این وسااط چه نقش ای‬
‫دارد؟ ما روایت را تغییر دادهایم و در روایت ما زن میگوید‪« :‬چرا از دامن مرد‪ ،‬زن به معراج نمیرود؟» اسااسن‬
‫تلقی زن صرفن به عنوان مادر‪ ،‬نگاهی اسطورهای و کالسیک است‪ .‬ژولیا کریستوا با حمله به وجه مادرانگی زن‪،‬‬
‫ادیان و افراد مذهبی را به چالش کشااید‪ .‬هدي کریسااتوا خالصااه کردن زنها در مادری نیساات‪ ،‬چون زنها‬
‫ظرفیتهای دیگری هم دارند‪ .‬اما مذهبیها مدام به زن تاکید میکنند که تو مادری و مادر مقدس اساات و با این‬
‫فریب‪ ،‬او را به بند میکشند‪ .‬البته من وقتی بحث کریستوا در رابطه با مادرانگی را بسط میدهم‪ ،‬آن را زیر سوال‬
‫میبرم‪ ،‬چرا مادرانگی را فقط مخصاوص زنها میدانند؟ ممکن اساات یک شاااعر مرد نیز مادر کلماتش باشااد‪،‬‬
‫درسات است که از نظر جسمی زن میتواند مادر شود‪ ،‬اما این خصیصه فقط مختد به زنها نیست و هر کسی‬
‫میتواند مادری بکند‪ .‬اساسن وقتی شما تغییر جهت میدهید‪ ،‬جهان تازهای را تولید میکنید‪ .‬شیطان زنی زیبا بود‬
‫که با برتر بودن آدم و نابرابری بین او و خودش کنار نیامد و خدا او را به خاطر این نافرمانی طرد کرد‪ .‬این کار‬
‫عصیان و اعتراض لیلیث را نشان میدهد‪ .‬ادیان میگویند آدم دو تا آفریده شده (زن و مردو و در این میان حرفی‬
‫از لیلیث نمیزنند و داستان او مفقود میشود و بعدها از حوا میگویند که او را از دندهی چپ آدم تولید کردهاند‪.‬‬
‫ما اینجا دسات به اساطورهشاکنی میزنیم‪ ،‬اسطورهی حوا را میشکنیم و آن را دچار تعلیق میکنیم و سعیمان‬
‫اینسات که داستان اصلی را دربیاوریم و یک تاویل تازه به دست دهیم‪ .‬در اصل ما اسطورهی تازهای را تعریف‬
‫نمیکنیم بلکه تنها آن اساطورهی قبلی را میشکنیم تا زندگی در این شکلی که داریم شکسته شود‪ .‬مثلن داستان‬
‫حس این صااحرای کربال را در نظر بگیرید‪ ،‬البته من دلم نمیخواهد دربارهی حسااین بحث کنم‪ ،‬اما وقتی میبینم‬
‫زندگی مردم کشاورم متاثر از اینگونه اراجیفست‪ ،‬راهی جز پرداختن به چنین موضوعاتی برایم باقی نمیماند‪.‬‬
‫من ناگزیرم ماجرای حسین را بدانم و به آنها حمله کنم و نشان دهم که از چه بالهتی برخوردارند و چه بالهتی‬
‫آنجا حکومت میکند‪ .‬بسایاری از شااعران ایرانی از من میپرسند‪« :‬تو شاعر بزرگی هستی‪ ،‬اما چرا کار سیاسی‬
‫میکنی؟» انگار غافلند که کار من سایاسای نیست و وظیفهی من به عنوان یک روشنفکر‪ ،‬روشنگریست‪ .‬من‬
‫باید روشنگری کنم‪ ،‬چون شما نمیدانید چیزی به اسم کربال وجود ندارد و حسین قرار نبوده مبارزه بکند‪ ،‬قرار‬
‫بود حسین را در مکه بکشند و او میخواست در مکه اغتشاش ایجاد نشود‪ ،‬در واقع حسین از مرگ در مکه فرار‬
‫میکرد و اهل کوفه هم به این دلیل گفتند بیا اینجا و پیش ما زندگی کن‪ .‬اصلن ماجرا این نبود که حسین با ‪72‬‬
‫نفر در کربال بجنگد‪ ،‬او فقط داشاات فرار میکرد‪ .‬فکرش را بکنید تمام شااجاعتها را به یک آدم فراری نساابت‬
‫میدهند‪ ،‬در حالیکه این شاجاعتها متعلق به اساطورهی خودمان (سایاوشو اسات‪ .‬زمانی که زرتشات داشت‬
‫تخریب میشااد و اوسااتا غلطخوانی شااده بود‪ ،‬سااوفیسااتها سااعی میکردند به اسااالم حمله بکنند و در اوان‬
‫جنگشاان‪ ،‬گفتند شاهربانو زن حسین است و از ماجرای او برای تخریب اسالم و اهل سنت استفاده کردند‪ .‬در‬
‫کارشااان هم موفق بودند و ضااربات زیادی را به اسااالم زدند‪ ،‬در واقع آنها اسااالم را ایرانیزه کردند تا به نفع‬
‫خودشاان از آن اساتفاده بکنند‪ .‬اما در دورهی صفوی دوباره لبنانیها‪ ،‬یعنی خلفای جبلعامل وارد ایران شدند و‬
‫تشایع را عربیزه کردند‪ .‬تمام بدبختی فعلی ما زیر سار خلفای جبلعامل است؛ چون آنها جهت تشیع را عوض‬
‫کردند‪ .‬در اصال تشیع برای تحریف اسالم و ایرانیزه کردن آن به وجود آمده بود‪ .‬ولی بعد از دورهی صفویه که‬
‫اسااالم در ایران قدرت داشاات‪ ،‬خلفای جبلعامل به ایران آمدند و چیز درهمی به اساام تش ایع ساااختند که نه‬
‫ایرانیسات و نه اساالمی‪ .‬مثلن شامشیر ذوالفقار‪ ،‬نشانهی شمشیر اسطورهای مهر است و در کتابهای مختلفی‬
‫دربارهاش نوشاته شاده و هیچ عربی معتقد نیسات که علی شمشیر دولبه داشته‪ ،‬تاج خار عیسا نیز متعلق به مهر‬
‫اساات و این نشااانههای تاریخی پذیرفته شاادهاند‪ .‬مالها خودشااان هم نمیدانند چهکار میکنند چون از دم‬
‫بیسوادند‪ ،‬در نتیجه ما مجبوریم دربارهی چنین موضوعاتی بحث کنیم و شعر بنویسیم و رفتاری شعوری داشته‬
‫باشایم‪ .‬میدانم که موضوعات مهمتری برای بحث وجود دارد‪ ،‬جهان دارد پیشرفت میکند ولی کشور و ملت و‬
‫فرهنگ ما قربانی مشتی افراد ابله و مریض شدهاند و ما ناگزیریم در اینباره حري بزنیم‪ ،‬در نتیجه اسطورهزدایی‬
‫میکنیم و اسااطورههای ساااختگی را میشااکنیم‪ .‬ما با دلیل حري میزنیم و مالها قطعن جوابی در قبال هوش‬
‫ندارند؛ زیرا آنها کاملن بیسوادند و از هوش برتر برخوردار نیستند‪.‬‬
‫‪ / 181‬شرلوژی‬
‫ناسیونالیسم فحش نیست‬
‫درود‪ .‬شما در چند سخنرانی‪ ،‬مبحث اسطورهزدایی و توضیحات مربوط به آن را مطرح کردید‪ .‬حال با‬
‫اینکه کتاب لیالو مبتنی بر یک واسعازی اسطورهای و اسطورهزدایی همهجانبه است‪ ،‬چگونه میتواند خود‬
‫بر مبنای مفاهیم اسطورهای شکل بگیرد؟ آیا این مسئله خود یک نوع اسطورهسازی بر اساس زمان نیست؟‬
‫برای ما جهان سااومیها چیزهایی مثل مرگ مولف‪ ،‬پایان تاریخ و‪ ...‬را عَلَم کردهاند‪ .‬غربیها نیاز دارند از‬
‫مرگ حري بزنند تا زایش اتفاق بیفتد‪ .‬وقتی ما در لحظهی موت هستیم و یا بهتر است بگویم در اصل مردهایم‪،‬‬
‫چرا باید اینقدر به مرگ و هر چیزی که به مرگ ربط دارد‪ ،‬بها بدهیم؟ اسااطورهزدایی معنای دیگری از مرگ‬
‫اسات و ما مرگ را برای تولد میخواهیم‪ ،‬در نتیجه تخریب میکنیم تا دوباره بسازیم‪ .‬با تولید هر شعر خالق و‬
‫تازهای‪ ،‬یک اساتعارهی تازه تولید میشاود‪ ،‬اساتعارهزدایی یعنی آنچه که کهنه و قدیمیست باید از بین برود و‬
‫اسااتعارهی تازهای جای آن را بگیرد‪ .‬ما در هر زمانی اسااطوره داریم و تا اسااطورهی قدیمی از میان نرود‪،‬‬
‫اساطورهزدایی اتفاق نمیافتد؛ مثلن اسطورهی ارتباطات همان موبایلیست که در دستمان است‪ .‬اسطوره در هر‬
‫شرایطی ساخته میشود ولی ما با تغییر دیدگاه‪ ،‬از دریچهی دیگری نگاه میکنیم‪ .‬هر نوع اسطورهزدایی یک اکتی‬
‫دارد و این قانون فیزیک اساات‪ ،‬وقتی شااما اسااطورهزدایی بکنید‪ ،‬ناگزیر یک اسااطوره یا مادر تازه برایش ایجاد‬
‫میشاود و از این مسئله نباید بترسید‪ .‬ولی در کل ما اینجا کاری با اسطورهزدایی نداریم‪ ،‬ما فقط با تعریف یک‬
‫داساتان‪ ،‬فکری و تعقلی عمل میکنیم؛ یعنی بر اسااس آنچه به ما گفته شده‪ ،‬نگاه شعری و شعوریمان را ارائه‬
‫میدهیم و لیلیث را نیز طبق داسااتانهای موجود تعریف کردهایم‪ .‬به نظر من وقتی همهی ادیان ادعا میکنند ما‬
‫آدم را دو تا آفریدیم (مرد و زنو و بعد میگویند حوا از دندهی چپ آدم آفریده شااده و تکلیف آن زن اول را‬
‫مشخد نمیکنند‪ ،‬منظورشان داستان شیطان است‪ ،‬ولی نمیگویند شیطان همان زن بوده‪ .‬در واقع ما با ربط دادن‬
‫این نشااانهها بههم‪ ،‬جواب را پیدا میکنیم‪ .‬لیلیث را تبدیل به باد بیماریزا‪ ،‬اهریمن کوچک و مادر جنها و‪...‬‬
‫کردهاند‪ .‬ولی ماجرا اصالن اینطور نیست و وقتی دقیقتر به نوع گفتمان یهودیها توجه میکنیم‪ ،‬میبینیم لیلیث‬
‫همان شایطان است‪ .‬ما بر اساس نشانهشناسی و تئولوژی پیش میرویم؛ یعنی با ترکیب نشانهشناسی و تئولوژی‬
‫به ماهیت واقعی لیلیث میرساایم‪ .‬این تاویل ماساات و ما داسااتان میسااازیم که کار خودمان را بکنیم‪ .‬به ش اما‬
‫دربارهی شایطان چه گفتهاند؟ آیا دقت کردهاید که هر چیز جالب و لذیذ این زندگی را به شیطان ربط میدهند؟‬
‫یهودیها و مسایحیها هم اینگونه هسااتند‪ ،‬با این تفاوت که مسایحیها متمدنترند و قرائت تازهای از شایطان‬
‫ارائه میدهند و خیلی اعصااب خوردکن نیساتند‪ .‬مسایحیت در دوران قرون وساطا از اساالم بدتر بود‪ .‬در واقع‬
‫مسایحیت تجربه پس داده و دیگر حکمرانی یک حکومت مذهبی در غرب محال شده‪ ،‬مطمئنن شما هم بعد از‬
‫ساقو جمهوری اساالمی و بعد از این قرون وساطای فجیعی که در ایران حاکم است‪ ،‬دیگر مالها و سیدها را‬
‫نخواهید دید‪ .‬یعنی در اصال کسای که االن با افتخار میگوید من «سایدمرتىای جعفری» هستم‪ ،‬هرگز ده سال‬
‫دیگر جرات نمیکند به مادرسید بودنش افتخار کند‪ .‬سید در عربی معنای «آقا» را میدهد‪ ،‬ولی وقتی یک ایرانی‬
‫میگوید من ساید هستم‪ ،‬اشاره به مادرجنده بودنش دارد‪ .‬آنهم همین ایرانیهایی که دم از ناموس میزنند! در‬
‫کشاور ما خمینی و خامنهای و خاتمی ساید هستند و بیشتر بالهایی که سر ما آمده‪ ،‬زیر سر همین سیدهاست‪.‬‬
‫متاساافانه مردم ساایدها را مقدس فرض میکنند‪ ،‬غافل از اینکه اغلب ساایدها بیس اوادند و کار خاصاای هم در‬
‫زندگیشاان نکردهاند‪ .‬بحث اساطورهزدایی به همهی این مسائل مربو است‪ ،‬باید درک کنید که چرا نباید یک‬
‫نفر را ساید صادا بزنید و بهتر اسات به دوستتان بگویید سید را از جلوی اسمش بردارد‪ .‬من خیلی از آدمهای‬
‫معروي را میشاناسم که سید بودند‪ ،‬اما سید را از جلوی اسمشان حذي کردند و االن آتئیستترین و مفیدترین‬
‫آدمها در ادبیات فارسای هساتند‪ .‬کسای هم این عده را به عنوان ساید نمیشاناسد‪ .‬این برخورد من نژادپرستانه‬
‫نیست؛ چون مقدس کردن سیدها و در کل چنین دیدگاههایی باید از دامن ایران‪ ،‬با تفکر‪ ،‬تعریف درست و حمله‬
‫زدوده شاود‪ .‬این اواخر مد شاده تا حرفی میزنی و انتقادی میکنی سریع انگ نژادپرست به تو میزنند‪ ،‬طوری‬
‫که اگر به کسی بگویی ناسیونالیست هستی انگار به او فحش ناموسی دادهای‪ .‬ناسیونالیسم معنای خودش را دارد‪.‬‬
‫ولی عدهای بیساواد معنای کلمات را تغییر دادهاند‪ .‬آنها معنای آنارشایسم را هم عوض کردهاند و من به خاطر‬
‫این موضاوع بیش از دو دهه برای آنارشیسم جنگیدهام؛ چون آنارشیسم در فرهنگ ایرانی یعنی هرجومرجطلب‪،‬‬
‫یعنی آدمی کم هوش که اصلن فکر نمیکند و تازه االن کمی جا افتاده و معنای درست آن را بهکار میبرند‪ .‬حاال‬
‫رسایدهایم به ناسایونالیسام‪ ،‬متاسافانه ناسیونالیسم را معادل با فاشیسم دانستهاند و این بدترین تعریف ممکن از‬
‫ناسایونالیسام است‪ .‬هر کسی خانوادهاش را دوست دارد‪ ،‬مگر ممکن است کسی ادعا کند ناسیونالیست نیست؟‬
‫مگر زبان و وطن یک نفر‪ ،‬مادر دوم و مادر سااومش نیسااتند؟ اگر به مادرت عالقه داری‪ ،‬پس این دو نیز مورد‬
‫عالقهی توسات‪ .‬منی که در لندن هستم‪ ،‬وطن خودم را از لندن بیشتر دوست دارم‪ .‬با اینکه در جایی جز لندن‬
‫نمیتوانم زندگی کنم‪ ،‬ولی بیشاک وطنم‪ ،‬یعنی مادر دومم آنجاست و برای من ممکن نیست در لندن‪ ،‬ایران را‬
‫‪ / 183‬شرلوژی‬
‫دوسات نداشاته باشام‪ .‬آیا معنای حرفم اینست که من فاشیستم؟ این مسئله چه ربطی به فاشیست بودن دارد؟‬
‫مشتی آدم بیسواد بر طبق سیاستهای اتاق فکر‪ ،‬ناسیونالیسم را سطحی و بدل به فحش کردهاند‪ .‬در ایران درک‬
‫درساتی از مفاهیم وجود ندارد و هر آدم روشانفکری ناگزیر است ناسیونالیست باشد‪ .‬حاال عدهای غلظتشان‬
‫باال میرود و تعادل را لحاظ نمیکنند و شاوونیست و جینگوئیست میشوند (درجاتی از ناسیونالیسمو‪ .‬افرا و‬
‫تفریط در هر چیزی‪ ،‬آن چیز را خراب میکند و بهتر اساات ناس ایونالیساات متعادلی باش ایم‪ ،‬در آخر باید بگویم‬
‫درست است که ناسیونالیسم در ایران بدل به فحش شده‪ ،‬اما من با افتخار میگویم که یک ناسیونالیست هستم‪.‬‬
‫مجنون جنزده‬
‫رد پای لیال را میتوان در شععرهای قدیمیترتان هم مشاهده کرد؛ «جنگ جنگ تا پیروزی» ‪« ،‬ساعت‬
‫‪« ،»9‬آلبوم»‪« ،‬در انتظار گودو»‪« ،‬توت» و‪ ...‬آیا لیالی تازه نسععبتی با قدیمیترها دارد؟ آیا ایدهی توجه به‬
‫مسئلهی زن از همان موقع در ذهن شما بوده است؟‬
‫معمولن مردهای ایرانی وقتی میخواهند مدافع زن باشند‪ ،‬به عنوان آقاباالسر از او حمایت میکنند و همیشه‬
‫زن را در جایگاهی پایینتر میبینند‪ .‬در کارهای اکثر فیلمساازان ما (مثل «بهرام بیىاایی» که فیلمساز خوبی هم‬
‫هساتو این ذهنیت مردساالرانه به وضوح دیده میشود‪ .‬مثلن کارگردانی دربارهی زنها و برای حمایت از آنها‬
‫فیلم سااخته‪ ،‬اما مشخد است که در زیرساخت ذهنی خودش‪ ،‬مرد در جایگاه باالتری نسبت به زن قرار دارد‪.‬‬
‫چنین مردهایی میخواهند از زنان حمایت کنند‪ ،‬در حالیکه زن احتیاجی به حمایت آنها ندارد‪ .‬این مردها باید‬
‫فىایی را ایجاد کنند که زن هم تجربهی مدیریت داشته باشد‪ .‬من فکر میکنم به جای دلسوزی احمقانه‪ ،‬باید با‬
‫ایجاد موقعیت برابر‪ ،‬با زنها جنگید تا تجربهی جدل پیدا کنند‪ .‬کسااانی که دغدغهی آزادی دارند باید به یک‬
‫نکته توجه ویژه داشته باشند‪ :‬بدون احقاق آزادی و برابری جنسیتی‪ ،‬تحقق مطلق آزادی تقریبن غیرممکن است‪.‬‬
‫در هر اجتماعی‪ ،‬آزادی در جامعه اتفاق میافتد و در هر جامعه‪ ،‬خانوادهای که متشااکل از زن و مرد اساات‪ ،‬یک‬
‫زیرمجموعهی کلیدی از جامعه به حسااب میآید‪ .‬از این جهت‪ ،‬تا آزادی در خانه محقق نشود‪ ،‬غیرممکن است‬
‫که شاهد آزادی و برابری در سطح جامعه باشیم‪ .‬در واقع ما با پرداختن به موضوع زن در پی شوآي دادن‪ ،‬مطرح‬
‫کردن خودمان و رای گرفتن نیساتیم‪ ،‬ما به حیاتی بودن این مسئله کاملن واقفیم و ناگزیریم که از لحاظ نظری و‬
‫زیرساختی در مورد آن روشنگری کنیم‪.‬‬
‫من هرگز معشاوقی به نام لیلی یا لیال نداشتم‪ ،‬اما لیلی هرگز دست از سر شعرهایم برنمیداشت و این فقط‬
‫مربو به شاعرهایی که نام برده شاده‪ ،‬نیست‪ .‬در اغلب شعرهایم لیلی یا لیال حىوری عجیب دارد‪ .‬حدود سال‬
‫هفتادوپنج‪ ،‬تحقیق دربارهی لیلی را با مطالعهی یکی از کتابهای خمساهی نظامی یعنی «لیلی و مجنون» شااروع‬
‫‪ / 183‬شرلوژی‬
‫کردم‪ .‬حین تحقیق متوجه شاادم که مجنون بیشتر جنزده اساات‪ ،‬نه عاشااق! البته بعدها فهمیدم خدای دنیای‬
‫مجازی (این بحث اسااتعاری اسااتو یا همان اجنه‪ ،‬لیلیث یا ش ایطان اساات و معمولن جنها را فرزندان لیلیث‬
‫میدانند‪ .‬در ادیان ابراهیمی حوا از دندهی چپ مرد آفریده میشااود و زنهایی که در این جهان هسااتند همه‬
‫مردزادهاند‪ ،‬در نتیجه این زنها ربطی به آن زن واقعی یعنی لیلیث ندارند؛ زیرا او عصیان میکند و ماجراهایی را‬
‫به وجود میآورد که در مذهب یهود به این ماجراها اشاره شده است‪ .‬این استعارهها در زندگی عادی و اجتماعی‬
‫کار خودشااان را میکنند‪ .‬در واقع همانقدر که در منظومهی «خساارو و شاایرین» با عشااق زمینی طرفیم‪ ،‬در‬
‫منظومهی لیلی و مجنون با عشاق به مثابهی شار مواجهایم و اینها باعث شاد که من در سال هفتادوهفت برای‬
‫اولین بار در جهان فارسایزبان اساتتیک شر را مطرح کنم‪ .‬در مصاحبههای مختلف از نوعی ناگزیری و ناچاری‬
‫شااعر ایرانی حري زدهام که هیچ درک درسات و فلسافی از شار و شایطان نداشات‪ .‬در ساال هشاتادوسه در‬
‫گفتوگوهایم به طور جدی به این موضااوع پرداختم و بعد از آن گفتوگوها (که جنجالی هم شااده بودو این‬
‫بحث فراگیر شاد‪ .‬من در شاعرهایم همیشاه عمد داشاتم لیلی را مطرح کنم‪ ،‬چون این اسطوره همیشه در طول‬
‫تاریخ ادبیات فارسی تحریف شده و هنوز کسی چهرهی واقعی او را ترسیم نکرده است‪ ،‬اما حاال در کتاب لیالو‬
‫با ماهیت واقعی لیلی روبهرو میشویم‪.‬‬
‫ممکن اساات بگویند این ماجراها خرافاتند؛ در هر صااورت دین‪ ،‬مذهب و افسااانه (از جمله افسااانههای‬
‫یونانیو همه خرافه هسااتند‪ ،‬ولی اینها در اخالق‪ ،‬اجتماعیات‪ ،‬ساایاساات و همهچیز کارکرد دارند و تاثیر‬
‫میگذارند! مثلن اسااتعارهای مثل آدم و حوا را در نظر بگیرید؛ اول آدم وجود دارد و بعد جای لیلیثی که حذي‬
‫شده‪ ،‬حوا از دندهی چپ مرد پدید میآید‪ .‬اگر شما ادیان عهد عتیق را بخوانید‪ ،‬متوجه میشوید که خدا میگوید‬
‫من انسااان را در دو جنس (زن و مردو و در یک لحظه آفریدم‪ .‬در واقع منظورش آدم و لیلیث بوده و همانطور‬
‫که در بحثهای قبلی توضیح دادم لیلیث زیر بار حکم آدم نمیرود و از نابرابری شِکوه میکند و بعد از فرارش‪،‬‬
‫میگویند او طغیان کرده و اسام شایطان را به او نسبت میدهند‪ .‬من این بحثها را طبق داستانهای ادیان پیش‬
‫میکشام‪ .‬از لحاظ فلسافی مبنای کتاب لیالو بر این اساس است‪ ،‬چیزی که ادیان برای ما به عنوان شیطان و شر‬
‫تعریف میکنند ماهیت زنانه دارد‪ ،‬به همین علت تمام ادیان ابراهیمی زن را دروازهی گناه میدانند و به بیان‬
‫دیگر ضاد زن هساتند‪ .‬طبق باور یهود اگر کسای از ساکس لذت ببرد یعنی گناه کرده‪ ،‬یهودیها سکس را فقط‬
‫برای تولید مثل دنبال میکنند و معمولن پس از لخت کردن زن‪ ،‬یک چادر سایاه رویش میکشند‪ ،‬و سوراخی بر‬
‫آن چادر ایجاد میکنند و از این طریق عمل دخول را انجام میدهند؛ چون یک یهودی واقعی اگر از سکس لذت‬
‫ببرد‪ ،‬یعنی مرتکب گناه بزرگی شاده است! اسالم و مسیحیت کاملن متاثر از یهودیت این باور را بسط دادهاند و‬
‫لذت را برابر با گناه میدانند‪ .‬در کل شاناخت شار در اساطورهشاناسی بسیار مهم است‪ .‬البته من این موضوع را‬
‫ناخودآگاه متوجه شادم و به آن توجهی نداشاتم‪ ،‬هفده ساالم بود که متوجه شادم شعر که مینویسم لیلی مدام‬
‫سراغ کاغذم میآید! و حتی دوستدخترهایم مدام از من میپرسیدند‪ :‬لیلی کیست؟ خودم هم نمیدانستم! بعدها‬
‫متوجه شادم این موضوع به طور متافیزیکی در ذهن تکتک ما وجود دارد؛ یعنی به شکلی تاریخی در ذهن کار‬
‫گذاشااته شااده و همین باعث شااد لیلی و مجنون را بخوانم‪ .‬برایم جالب بود که چرا به او میگویند مجنون؟‬
‫مجنون‪ ،‬مفعول جن اساات‪ .‬چرا ذات جن را به مجنون نساابت دادهاند؟ این جن مگر برای لیلیث نیساات؟ چرا‬
‫اینجا برعکس ادیان ابراهیمی‪ ،‬مجنون عاشااق زن اساات؟ اگر در ادیان ابراهیمی حوا مخلوق آدم و از جنس‬
‫اوسات و یا به بیانی دیگر مردیسات که زن شده‪ ،‬پس در مقایسه با شیطان یا لیلیث‪ ،‬دختران حوا زن محسوب‬
‫نمیشاوند! از این زاویه زیرساخت تمام ادیان زیر سوال میرود و طبق تعریف خودشان‪ ،‬تمام بستر اخالقی زیر‬
‫و رو میشاود‪ .‬لیالو شدیدن آوانگارد است چون در بستر متنی‪ ،‬ایجاد انقالب معنایی میکند‪ .‬در اسطورهشناسی‬
‫درک و تكویل غلطی از آدم و حوا وجود دارد‪ ،‬اما در لیالو با دلیل و استدالل بحث دیگری مطرح شده و از این‬
‫بابت باید طور دیگری به ماجرای لیلیث نگاه کرد‪.‬‬
‫‪ / 187‬شرلوژی‬
‫خلق امکانی از هیچ‬
‫ژیل دلوز نوشتهای دربارهی کاراکترهای داستانهای ساموئل بکت (مالوی‪ ،‬مالون و‪ )...‬دارد که در آن‪،‬‬
‫بین خسعتگی و فرسودگی تفاوت قائل میشود و میگوید‪« :‬شخص خسته دیگر هیچ امکان سوبژکتیوی در‬
‫اختیار ندارد‪ ،‬پس او نمیتواند کمترین امکان ابژکتیوی را بالفعل کند‪ .‬شعخص خسته صرفن فعل بخشیدن‬
‫را فرسوده است‪ ،‬در حالیکه شخص فرسوده کل امر ممکن را میفرساید‪ ».‬آیا شما بین این دو مقوله یعنی‬
‫خسعته بودن و فرسودگی (تحلیل رفتگی) فرقی میبینید؟ آیا میتوان گفت شخص فرسوده همان نیهیلیست‬
‫منفعل است؟‬
‫شاما در موقعیتهای مختلفی از کلمهی خساتگی استفاده میکنید‪ ،‬مثلن به دوستدخترتان میگویید از تو‬
‫خسااته شاادم‪ ،‬یا میگویید من از انجام فالن کار خسااتهام‪ ،‬و هرگز کلمهی فرسااوده را در اینگونه موارد به کار‬
‫نمیبرید‪ .‬میخواهم بگویم خساااتگی به یک جنبه مربو میشاااود اما فرساااودهگی به تمام جوانب؛ و این دو‬
‫اصاطالح‪ ،‬بار زبانی خاصای دارند‪ .‬ژیل دلوز معتقد است که مقاومت‪ ،‬یک کنش خالق است‪ .‬اگر دقت کنید‪ ،‬او‬
‫تحلیالرفتگی را باه از بین رفتن تمام امکانهایی که میتوانند اتفاق بیفتند‪ ،‬مربو میداند‪ .‬یعنی وقتی امکان هر‬
‫رخداد دلخواه از بین برود‪ ،‬شاااما تحلیل میروید‪ .‬وی تكکید دارد تحلیلرفتگی‪ ،‬وضاااعیسااات که برای خلق‬
‫ساوژهی تازه و جدید‪ ،‬ضاروریست و این نکتهی مهمِ بحث دلوز است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬وقتی تمام راهها بسته‬
‫میشود‪ ،‬دقیقن در همان وقت یک مسیر جدید در ذهنتان باز میشود و این مسیر‪ ،‬راهیست که هیچکس از آن‬
‫نرفته اسات‪ .‬وقتی شما بهطور کامل تحلیل میروید‪ ،‬خالقیتتان تحریک میشود و خلق تازهای شکل میگیرد؛‬
‫یعنی دلوز میخواهد بگوید مقاومت در برابر فرسااااودهگی به خالقیت مناااجر خااااواهد شد و ایان مسكلهی‬
‫اوسات‪ .‬فرق یک نیهیلیسات منفعل با یک نیهیلیست اکتیو در چیست؟ نیهیلیست فعال یا اکتیو‪ ،‬کسیست که به‬
‫همان درک سااوبژکتیو یک نیهیلیساات منفعل میرسااد (همه چیز تمام شااد‪ ،‬پاسااخی وجود نداردو‪ ،‬ولی در آن‬
‫وضعیت‪ ،‬ابژههای خود را از نو بازسازی و جهان مورد نظرش را تولید میکند‪ .‬در نقطهی مقابل نیهیلیست منفعل‬
‫نیازی به این کار نمیبیند و همهچیز را تمام شده میپندارد‪ .‬در بحث دلوز‪ ،‬یک گشایش در آن لحظهای که تمام‬
‫امیدهایتان از بین رفتهاند‪ ،‬وجود دارد‪ .‬در آن لحظه‪ ،‬شاما طبق روال نیهیلیساتهای منفعل یا باید گوشاهنشینی‬
‫کنید یا خودکشی‪ ،‬اما دلوز میگوید اینها مقدماتی هستند که باعث بروز استعدادهای فردی و خالقیت میشوند‪.‬‬
‫این همان بحث امیدواری و کنش یک نیهیلیست خالق است‪ ،‬یعنی خلق امکانی از هیچ‪.‬‬
‫‪ / 189‬شرلوژی‬
‫فهرست کتابهای منتشر شدهی علی عبدالرضایی‬
‫کتابهای فارسی‬
‫شعر‬
‫‪ .1‬تنها آدمهای آهنی در باران زنگ میزنند‪ ،‬تهران‪ ،‬ویستار‪.1372 ،‬‬
‫‪ .2‬نام این کتاب را شما بگذارید‪ ،‬تهران‪ ،‬زیرزمینی‪.1374،‬‬
‫‪ .3‬پاریس در رنو‪ ،‬تهران‪ ،‬نارنج‪.1372،‬‬
‫‪ .4‬این گربهی عزیز‪ ،‬تهران‪ ،‬نارنج‪.1377 ،‬‬
‫‪ .3‬فیالبداهه‪ ،‬تهران‪ ،‬نیمنگاه‪.1379 ،‬‬
‫‪ .2‬جامعه‪ ،‬تهران‪ ،‬نیمنگاه‪.1379 ،‬‬
‫‪ .7‬شینما‪ ،‬تهران‪ ،‬همراز‪.1382 ،‬‬
‫‪ .8‬من در خطرناک زندگی میکردم‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1384 ،‬‬
‫‪ .9‬کادویی در کاندوم‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1383 ،‬‬
‫‪ .12‬ترور‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1388 ،‬‬
‫‪ .11‬فاکبوک‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1388 ،‬‬
‫‪ .12‬پس خدا وجود داره‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1389 ،‬‬
‫‪ .13‬ال اله اال الو‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1389 ،‬‬
‫‪ .14‬دوربین مخفی‪ ،‬لندن‪ ،‬پساهفتاد‪.1389 ،‬‬
‫‪ .13‬حکمت سین‪ ،‬لندن‪ ،‬پساهفتاد‪.1392 ،‬‬

‫‪ / 191‬شرلوژی‬
‫‪ .12‬فانتزی‪ ،‬دبی‪ ،‬پساهفتاد‪.1392 ،‬‬
‫‪ .17‬کومولوس‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1392 ،‬‬
‫‪ .18‬زخم باز‪ ،‬پاریس‪ ،‬ناکجا‪.1392 ،‬‬
‫‪ .19‬زرتشت برای چه میخندید؟‪ ،‬پاریس‪ ،‬ناکجا‪.1391 ،‬‬
‫‪ .22‬مادرد‪ ،‬تهران‪ ،‬بوتیمار‪.1392 ،‬‬
‫‪ .21‬عاشق ماشق‪ ،‬تهران‪ ،‬بوتیمار‪.1393 ،‬‬
‫‪ .22‬گاز دنده گاز‪ ،‬تهران‪ ،‬بوتیمار‪.1393 ،‬‬
‫‪ .23‬خدایا مرا ببخش‪ ،‬حاال نه‪ ،‬تهران‪ ،‬چشمه‪.1393 ،‬‬
‫‪ .24‬شهر نو‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .23‬اروتیکا‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .22‬جمهوری اسپاگتی‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .27‬آبالکو‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .28‬لیالو‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1392 ،‬‬
‫‪ .29‬شعرنوگرافی‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1392 ،‬‬
‫داستان و رمان‬
‫‪ .1‬هرمافرودیت‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1384 ،‬‬
‫‪ .2‬بدکاری(مجموعه داستان کوتاهو‪ ،‬پاریس‪ ،‬ناکجا‪.1392 ،‬‬
‫‪ .3‬تختخواب میز کار من است‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬

‫سیاسی‬
‫‪ .1‬آنارشیستها واقعیترند‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .2‬کارناوالهای انتخاباتی‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1392 ،‬‬
‫‪ .3‬فراداستان فرودستان‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1392 ،‬‬
‫‪ .4‬ایرانارشیستها از فردا آمدهاند‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1397 ،‬‬
‫نظریهی ادبی‬
‫‪ .1‬رکیکتر از ادبیات‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1382 ،‬‬
‫‪ .2‬شبنشینی با مثل هیچکس‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1392 ،‬‬
‫‪ .3‬دیل گپ‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .4‬این سوال ابدی‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .3‬من با قبول مخالفم‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪.1393 ،‬‬
‫‪ .2‬چگونه شعری ننویسیم‪ ،‬لندن‪ ،‬نشر کالج‪1397 ،‬‬
‫انگلیسی‬
‫‪‬‬ ‫‪, 2212.‬لندن ‪Short and little like i, London Skool,‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ , 2217 .‬لندن ‪,‬نشر کالج ‪I AM THE i,‬‬

‫‪ / 193‬شرلوژی‬
‫ترجمه شده از فارسی به دیگر زبانها‬
‫‪ .1‬من در خطرناک زندگی میکردم (ترجمه به ترکیو‪ ،‬مترجم‪ :‬سعید احمدزاده اردبیلی‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1383 ،‬‬
‫‪ .2‬من در خطرناک زندگی میکردم (ترجمه به انگلیسیو‪ ،‬مترجم‪ :‬ابول فروشان‪ ،‬لندن‪ ،‬اگزایلد رایترز ‪.1387 ،‬‬
‫‪ .3‬سیکسولوژی(‪Sixology‬و (ترجمه به انگلیسیو‪ ،‬مترجم‪ :‬ابول فروشان‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪.1389 ،‬‬
‫‪ .4‬آن (‪Ese‬و (ترجمه به اسپانیاییو‪ ،‬مترجم‪ :‬الیزابت لورنا فیتارونا دفورد‪ ،‬نشر پاریس‪.1389 ،‬‬
‫‪ .3‬دوربین مخفی (ترجمه به انگلیسیو‪ ،‬مترجم‪ :‬ابول فروشان‪ ،‬لندن‪ ،‬پساهفتاد‪.1392 ،‬‬
‫‪ .2‬دوربین مخفی‪( ،‬ترجمه به کردیو‪ ،‬مترجم‪ :‬طیب هوشیار‪ ،‬لندن‪ ،‬پساهفتاد‪.1392 ،‬‬
‫‪ .7‬احتساب‪( ،‬ترجمه به اردوو‪ ،‬مترجم‪ :‬احسان ندیم شیخ‪ ،‬پساهفتاد‪.1392 ،‬‬
‫‪( ،No one says yes twice‬ترجمه به انگلیسیو ‪ ،‬مترجم‪ :‬ابول فروشان‪ ،‬لندن‪ ،‬لندن اسکول‪.1391 ،‬‬ ‫‪.8‬‬
‫‪ .9‬بمبگذاری روی گریه ‪( ،‬ترجمه به آلمانیو‪ ،‬کریستینا اهلرز‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر پاریس‪1389.‬‬
‫‪ .12‬تنها آدمهای آهنی در باران زنگ میزنند (ترجمه به عربیو‪ ،‬مترجم‪ :‬الحبیب الواعی‪ ،‬نشر پاریس‪1388.‬‬
‫‪ .11‬کومولوس (ترجمه به ترکیو‪ ،‬مترجم‪ :‬جعفر بزرگ امین ‪1392 ،‬‬
‫‪ .12‬اگر بمیرم چه کسی این تنهایی را تحمل میکند؟ (ترجمه به ترکیو‪ ،‬مترجم‪ :‬سعید احمدزاده اردبیلی‪1388 .‬‬
‫ترجمه‬
‫برای عطسهام به بیابان تو محتاجم (ترجمه به انگلیسیو‪ ،‬نویسنده‪ :‬ابول فروشان‪ ،‬مترجم‪ :‬علی عبدالرضایی‪ ،‬پاریس‪ ،‬نشر‬ ‫‪-‬‬
‫پاریس‪.1388 ،‬‬

شرلوژی - علی عبدالرضایی

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

شرلوژی - علی عبدالرضایی

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫‪ / 1‬شرلوژی‬

‫علی عبدالرضایی ‪2 /‬‬

‫چاپ اول‪ :‬بهمن ‪7931‬‬

‫دفتر اول‪ :‬یادداشتها ‪8 ...............................................................................................................................‬‬

‫خیابان مدام سیاسیست!‪9 ......................................................................................................................................................‬‬

‫دفتر دوم‪ :‬سخنرانیها ‪48 .............................................................................................................................‬‬

‫زیباییشناسی شر ‪49 ...............................................................................................................................................................‬‬

‫پاشنه آشیل نظریهپردازی باختین ‪111 .....................................................................................................................................‬‬

‫دفتر سوم‪ :‬منتخبی از جلسات پرسش و پاسخ با علی عبدالرضایی‪127 ......................................................‬‬

‫چرا لیالو؟ ‪128 .......................................................................................................................................................................‬‬

‫دفتر اول‪ :‬یادداشتها‬

‫خیابان مدام سیاسیست!‬

‫وقتی سیاست بیشعور شد و بیشعوری سیاستمدار!‬

‫سادهنویسی یا قتل عقل مدرن!؟‬

‫مرزی بین دل و دست‬

‫یک نهِ بزرگ‬

‫خطاب به برجِ عاجنشینانِ شعوری‬

‫جاده در دست تعمیر است‬

‫سانسور آدمکش است‬

‫دفتر دوم‪ :‬سخنرانیها‬

‫شر‪ ،‬تکنیکی برای مبارزه‬

‫‪ 1‬مخفف نام اداره اطالعات و امنیت اتحاد جماهیر شوروی سابق‬

‫فاجعهای به نام فدرالیسم قومی‬

‫فراخوان به همکاری مشترک‬

‫مبانی مشترک همکاری ما‬

‫طرح مشترک ما‬

‫اتحاد دمکراتیک آذربایجان ‪ -‬بیرلیک‬

‫‪ 2٢‬آبانماه ‪ 7١ - 7931‬نوامبر ‪2۰7٨‬‬

‫آرزو اسم دیگر انتظار است‬

‫نگاهی به حرفهای «حسین محیالدین الهی قمشهای» دربارهی «آرزو داشتن»‬

‫حسین محیالدین الهی قمشهای‬

‫و فروردگان و اردیبهشتگان و خردادگان‪...‬‬

‫همهی ایرانارشیستها فمنیستند‬

‫پاشنه آشیل نظریهپردازی باختین‬

‫من عاشق پلی هستم که عاشق ِدریاست‬

‫پسرک شعرهای خوبی میگفت‬

‫گفتم غم تو دارم گفتا غمت سر آید‬

‫شعر و شاعر آنارشیست‬

‫خصیصههاى ادبیات آنارشیستى‬

‫نیهیلیسم در ادبیات نومدرنیستی‬

‫چرا پوچِ انسانی مدام در مواجهه و تقابل با پوچِ جهانیست؟‬

‫ناادبیات چیست؟ ناشعر چگونه شعریست؟ امر نانوشتنی به چه چیزی میگویند؟‬

‫شعر و شاعران گلوبال‬

‫‪Global poetry 1‬‬

‫‪The Gutenberg galaxy: the making of typography man 1‬‬

‫دانش مرکزی‪ ،‬رهیافتی به سوی تمدن‬

‫نقش زبان در تغییر فرهنگ‬

‫واکنش قدرت زبان به زبان قدرت‬

‫‪ 1‬شعری از مجموعه شعر «لیالو»‪ ،‬شاعر‪ :‬علی عبدالرضایی‬

‫علیه زبان قدرت‬

‫تعریفی متفاوت از طبقهی کارگر و ادبیات کارگری‬

‫علیه سیطرهی سنت در ایران‬

‫نه فلسفهساز است‬

‫دفتر سوم‪ :‬منتخبی از جلسات پرسش و پاسخ با‬

‫شر خطرناک‪ ،‬حاصل فقدان تعقل است‬

‫خنده به ریش تاریخ مردساالری‬

‫ما حقیقت را عوض کردهایم‬

‫ناسیونالیسم فحش نیست‬

‫خلق امکانی از هیچ‬

‫فهرست کتابهای منتشر شدهی علی عبدالرضایی‬

‫‪ .1‬تنها آدمهای آهنی در باران زنگ میزنند‪ ،‬تهران‪ ،‬ویستار‪.1372 ،‬‬

‫‪ .2‬نام این کتاب را شما بگذارید‪ ،‬تهران‪ ،‬زیرزمینی‪.1374،‬‬

‫‪ .3‬پاریس در رنو‪ ،‬تهران‪ ،‬نارنج‪.1372،‬‬