‫تتتتت تتتتتتت تتتتت تتتت تت تتتت تتتت ت تتت‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان‬

‫آفرینش‬

‫نویسنده ‪:‬‬
‫دکتر محمد راتب نابلسی‬

‫مترجمان‪:‬‬
‫محمد آزاد شافعي‬
‫عبدالباسط عيسى زاده‬
 ‫شناسنامه کتاب‬
‫‪ :‬شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫نام کتاب‬
‫‪ :‬دکتر محمد راتب نابلسی‬ ‫نویسنده‬
‫‪:‬‬ ‫مترجم‬
‫‪:‬‬ ‫ناشر‬
‫‪:‬‬ ‫تیراژ‬
‫‪:‬‬ ‫قیمت‬
‫‪ :‬پاییز ‪1384‬‬ ‫نوبت چاپ‬
‫‪ :‬اول‬ ‫چاپ‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫عنننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننننوان‬
‫صفحه‬
‫مقدمات‬
‫مقدمه مؤلف‪1.....................................................‬‬
‫اعجاز‪1......................................................................‬‬
‫علم‪6........................................................................‬‬
‫اعجاز در قرآن و سنت‪12...............................................‬‬
‫قواعد و اصول تحقیق در زمینه اعجاز علمی‪18....................‬‬
‫بیان روش تحقیق در زمینه اعجسساز علمسسی در پرتسسو روش سسسلف‬
‫صالح‪19.....................................................................‬‬
‫ههای اعجاز علمی‪20................................................‬‬ ‫جنب ‌‬
‫اصول و قواعد وارده در قسسرآن و سسسنت بسسرای تحقیسسق در زمینسسه‬
‫اعجاز علمی‪21............................................................‬‬
‫اهمیت تحقیق در زمینه اعجاز علمی و نتایج آن‪23.................‬‬
‫داستان این کتاب‪24......................................................‬‬
‫هستی‪33............................................................‬‬
‫سوگند به آسمان برگرداننده‪36........................................‬‬
‫ن را بسسالی همسسدیگر و هماهنسسگ‬ ‫او کسی اسسست کسسه هفسست آسسسما ‌‬
‫آفریده است‪39............................................................‬‬
‫یدهد‪. .‬‬
‫خدای بلندمرتبه از وجود تاریکی در فضای خارجی خبر م ‌‬
‫‪42‬‬
‫نیروهای جاذبه در جهان‪45..............................................‬‬
‫نها از زمین‪48..........‬‬ ‫تلسکوپ بسیار بزرگ و دورترین کهکشا ‌‬
‫نها‪ ،‬ستارگان و سرعت آنها‪49...............................‬‬ ‫کهکشا ‌‬
‫هها‪52........................................................‬‬‫ه ستار ‌‬
‫جایگا ‌‬
‫تعداد ستارگان در آسمان‪55............................................‬‬
‫آنگاه که آسمان شکافته شود و گلگون گردد چون روغن گداخته‬
‫‪58‬‬
‫ستاره درخشان و نافذ‪61...............................................‬‬
‫هدار هالی‪64................................‬‬ ‫مدارهای ستارگان و دنبال ‌‬
‫سرعت نور‪66.............................................................‬‬
‫معجزه اسراء و معراج از لحاظ عقلی محال نیست‪71...........‬‬
‫خورشیدهای هستی‪77...........................................‬‬
‫ههای دور میان ستارگان منظومه شمسی‪79.................‬‬ ‫فاصل ‌‬
‫خورشید و زمین‪80.......................................................‬‬
‫تفکر درباره مسافت میان ما و خورشید‪83.........................‬‬
‫خورشید اهل زمین‪86....................................................‬‬
‫سال هجری‪ ،‬سال قمری‪89............................................‬‬
‫خسوف و کسوف‪92.............................................‬‬
‫های راجع به معنی لغوی کسوف و خسوف‪94..................‬‬ ‫نکت ‌‬
‫فشار هوا و نتایج آن‪95..................................................‬‬
‫کروی بودن زمین و رابطه آن با کلمه »عمیق«‪99.................‬‬
‫آیا زمین را گردآورنده قرار ندادیم؟‪100.............................‬‬
‫استقرار زمین‪101........................................................‬‬
‫اوکسی است که زمین را گهواره زندگی شما قرار داده است‪. .‬‬
‫‪105‬‬
‫سرعت زمین‪109.........................................................‬‬
‫های از اعجاز لغوی در قرآن‪112.................................‬‬ ‫نمون ‌‬
‫هها‪115..................................................................‬‬ ‫کو ‌‬
‫معادن نقره‪118...........................................................‬‬
‫و آهن را فرو فرستادیم‪119............................................‬‬
‫خاک و جانداران موجود در آن‪121....................................‬‬
‫تغییر دادن مسیر بادها‪124..............................................‬‬
‫آلودگی هوا و محیط‪125................................................‬‬
‫قوانین فیزیک و شیمی‪127.............................................‬‬
‫ههای دنیا و زلزله قیامت‪129.....................................‬‬ ‫زلزل ‌‬
‫زلزله قاهره‪134..........................................................‬‬
‫کعبه مرکز دنیای قدیم و جدید‪139....................................‬‬
‫عربستان دوباره سبز و چمنزار خواهد شد‪140.....................‬‬
‫ی‪143.............................‬‬ ‫ل شیٍء ح ّ‬ ‫‪‬و جعلنا من الماء ک ّ‬
‫های ]اعسسم از انسسسان‪ ،‬حیسسوان و گیساه[ را از آب‬ ‫»و هسسر چیسسز زنسسد ‌‬
‫هایم«‪143...........................................................‬‬ ‫آفرید ‌‬
‫فائده‪145...................................................................‬‬
‫رابطه میان هوا و آب‪145...............................................‬‬
‫ض‪147...................................‬‬‫آب و ویژگی انبساط و انقبا ‌‬
‫»و إن من شیٍء إل ّ عندنا خزائنه«‪149...............................‬‬
‫ههای هر چیزی پیش ماست«‪149...............‬‬ ‫یتردید گنجین ‌‬
‫»و ب ‌‬
‫قانون راندن به سوی بال‪151..........................................‬‬
‫هها‪156........................................‬‬
‫ارتباط آب با رنگ صخر ‌‬
‫دریای برافروخته‪160....................................................‬‬
‫ت و هذا ملح أجاج«‪161..............................‬‬ ‫»هذا عذب فرا ٌ‬
‫»این یکی کامل ً شیرین و دیگری کامل ً شور است«‪161..........‬‬
‫هشده ‪165.........................‬‬ ‫دیواری میان دریا و سنگ پوشید ‌‬
‫تناسب تعداد دفعات تکسسرار کلمسسات )السسبّر( و )البحسسر( بسسا نسسسبت‬
‫یها و دریاها بر روی زمین‪169.................................‬‬ ‫خشک ‌‬
‫جریان خلیج دریایی‪171.................................................‬‬
‫آب زمزم‪ ،‬غذا و شفای بیماری‪173...................................‬‬
‫تأثیر قرآن در رشد و سلوک گیاهان‪180.....................‬‬
‫وظیفه گیاهان ذخیره کردن آب است‪185...........................‬‬
‫جذب شدن گیاهان‪185..................................................‬‬
‫کارخانه برگ سبز‪187...................................................‬‬
‫سبزینه گیاهان‪191.......................................................‬‬
‫انواع بذر گیاهان‪192.....................................................‬‬
‫هها و تحمل شرایط دشوار‪194....................................‬‬ ‫دان ‌‬
‫پوسته گندم )سبوس( و فواید آن برای سلمتی انسان‪195......‬‬
‫هدانه‪197..............................................................‬‬ ‫سیا ‌‬
‫فواید زنجبیل‪200.........................................................‬‬
‫خرما‪ ،‬اهمیت و ترکیب آن‪202.........................................‬‬
‫فواید لیف خرما و مواد معدنی آن‪205...............................‬‬
‫خرما دارویی برای زایمان آسان‪207.................................‬‬
‫روغن زیتون‪209..........................................................‬‬
‫روغن زیتون‪ ،‬سوخت بدن انسان‪214................................‬‬
‫کدو‪218.....................................................................‬‬
‫شلغم غذا و دواست‪220................................................‬‬
‫تربچه‪221..................................................................‬‬
‫کلم‪223.....................................................................‬‬
‫چای سبز و ارتباط آن با تومورهای بدخیم‪225......................‬‬
‫مرکبات و ارتباط آنها با فصل زمستان‪227..........................‬‬
‫موز‪229....................................................................‬‬
‫جعفری و فواید سلمتی آن‪229.......................................‬‬
‫سرکه‪231..................................................................‬‬
‫بها‪232............................‬‬‫سواک و تأثیر آن بر روی میکرو ‌‬
‫قلب مادر در میان موجودات زنده‪235.......................‬‬
‫ممرغ‪236........................................................‬‬ ‫فواید تخ ‌‬
‫بیماری جنون گاوی‪236..................................................‬‬
‫شیر گاو‪239...............................................................‬‬
‫شتر‪241....................................................................‬‬
‫اسب ‪243...................................................................‬‬
‫زرافه‪245..................................................................‬‬
‫حکمت تحریم گوشت خوک‪247.......................................‬‬
‫یکند‪249.............‬‬ ‫جانوری شبیه کانگرو که در بیابان زندگی م ‌‬
‫یهای ناشی از آن‪250...................................‬‬ ‫سگ و بیمار ‌‬
‫حس بویایی سگ‪251....................................................‬‬
‫های‪253...........................................‬‬ ‫عقرب و انفجار هست ‌‬
‫حرام بودن خون‪255.....................................................‬‬
‫بها‪256...........................‬‬ ‫خون جاری و ارتباط آن با میکرو ‌‬
‫حکمت پاک کردن گوشت حیوان ذبح شده‪259.....................‬‬
‫یهای بزرگ ‪35.......................................................‬‬ ‫ماه ‌‬
‫هگیری فشار آب ‪36........................‬‬ ‫ماهی‪ ،‬بالهای آن و انداز ‌‬
‫ماهی »سلمون« ‪38.....................................................‬‬
‫ماهی »هلمی« ‪40.......................................................‬‬
‫ماهی پزشک ‪42..........................................................‬‬
‫زخمهای ماهیان و سرعت بهبود یافتن آنها ‪44......................‬‬
‫ماهیان کهربائی دریا ‪46.................................................‬‬
‫اژدهای الکتریکی آبی ‪47................................................‬‬
‫پرندگان و امکانات آنهسسا کسسه برتسسر از هواپیماهسسا و انسسسانها‬
‫یباشد ‪51........................................................‬‬
‫م ‌‬
‫پرنده شکاری دریایی )پرستوی دریایی( ‪53.........................‬‬
‫اخلق پرنده شکاری )باز( ‪55...........................................‬‬
‫دارکوب ‪57................................................................‬‬
‫کبوتر نامه بر اولین خبرگزاری تاریخ ‪59..............................‬‬
‫مهاجرت پرندگان ‪61.....................................................‬‬
‫کرم ابریشم و ابریشم ‪67.......................................‬‬
‫زنبور عسل نشانة جلل و بزرگی خداوند ‪68........................‬‬
‫ههای آن ‪76................................................‬‬ ‫عسل و فاید ‌‬
‫ههاست ‪78............................................‬‬ ‫این جامعه مورچ ‌‬
‫هها ‪85..................................................................‬‬‫پش ‌‬
‫سها ‪88................................................................‬‬‫مگ ‌‬
‫دستة ملخها ‪91............................................................‬‬
‫خانة عنکبوت ‪92..........................................................‬‬
‫شاخصهای حسی در حشرات ‪94......................................‬‬
‫فهرست منابع و مراجع‪96.......................................‬‬
‫‪1‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫مقدمه مؤلف‬
‫اعجاز‬

‫خداوند به نیکوترین شیوه انسان را خلسسق کسسرد‪ ،‬وی را بسسالترین‬

‫خر کسسرد تسسا سسسبب تمسسایز و‬‫کرامت بخشید و هستی را برایش مس س ّ‬
‫برتری وی شود‪ .‬به وی نعمت عقل را ارزانی داشت و بر فطرتی‬
‫آفرید که به سوی کمال سیر کند و در او میل به شهوت قسسرار داد‬
‫تا با تجربه صبر و شکر در برابر آن‪ ،‬راه نزدیکسسی بسسه خسسدا برایسسش‬
‫میسور گردد‪ .‬به او آزادی و اختیار بخشید‪ ،‬تا اعمالش را ارزشمند‬
‫یهسسا‬
‫بهایی فرستاد تا به او الهام کند کسسه پاک ‌‬ ‫گرداند‪ .‬و برایش کتا ‌‬
‫یها برایش ممنوع است‪ .‬خداونسسد ایسسن همسسه را‬ ‫برایش مجاز و پلید ‌‬
‫به انسان نمایاند که پروردگارش را بشناسد و بندگی او را به جای‬
‫شبختی دنیسسا و آخسسرت را بسسرای خسسویش رقسسم‬ ‫آورد و در نهایت‪ ،‬خو ‌‬
‫زند‪.‬‬
‫نها و زمیسسن را در بسسر گرفتسسه‬ ‫حقیقسست خداونسسدی‪ ،‬خلقسست آسسسما ‌‬
‫یاساسی‬ ‫است‪ ،‬پایدار و هدفمند‪ .‬اما باطل که غیرخدایی است‪ ،‬ب ‌‬
‫یمانسسد کسسه در بسسر گیرنسسده‬
‫های م ‌‬ ‫یهدف است‪ .‬حقیقت به دایسسر ‌‬ ‫وب ‌‬
‫چهار خط متقاطع است؛ خط نقل صسسحیح‪ ،‬عقسسل صسسریح‪ ،‬فطسسرت‬
‫سلیم و واقعیت موجود‪.‬‬
‫نقل صحیح‪ ،‬کلم و بیان خداوند و فرستادگان معصسسوم اوسسست‪.‬‬
‫عقل صریح‪ ،‬ابسسزار سنجشسسی اسسست کسسه خداونسسد بسسه انسسسان اعطسسا‬
‫نموده تسا از طریسسق آن خسالق خسویش را بشناسسد‪ .‬فطسسرت سسسلیم‬
‫مجهت با شریعت خداست‪ ،‬که در سرشت‬ ‫مترازویی منطبق و ه ‌‬ ‫ه ‌‬
‫انسان نهاده شسده کسه اشستباهات خسویش را دریابسد‪ .‬امسا واقعیست‬
‫تتسسأثیر قسسوانین‬
‫موجود‪ ،‬همان مخلوقسسات پیرامسسون انسسسانند کسسه تح ‌‬
‫خداونسسدی هسسستند‪ .‬ایسسن چهسسار رکسسن حقیقسست‪ ،‬همسسه از یسسک منبسسع‬
‫گاند‪.‬‬
‫یگیرند‪ ،‬پس همه باهم منطبق و هماهن ‌‬ ‫سرچشمه م ‌‬
‫تمام ادیان خدایی در هر زمان و هسسر مکسسان‪ ،‬فقسط بسر دو اصسسل‬
‫یتسسوان تصسسور کسسرد‪،‬‬‫هاند و غیسسر آن دو را نم ‌‬ ‫اساسی پای نهاده شد ‌‬
‫این دو اصل در آیه زیر روشن گشته است ‪:‬‬
‫ل إ ِل ّ‬‫سننو ٍ‬‫ن َر ُ‬ ‫من ْ‬ ‫ک ِ‬ ‫قب ْل ِن َ‬
‫ن َ‬ ‫سْلنا ِ‬
‫من ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ما اْر َ‬
‫ن‪‬‬ ‫عب ُنندو ِ‬
‫فا ْ‬ ‫َ‬
‫ه ان ّننه ل إلننه إل ّ أن َننا َ‬‫ی إلین ِ‬‫ُنوح ِ‬
‫)انبیاء ‪(25 :‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪2‬‬

‫هایم‪ ،‬مگر اینکسسه بسسه‬

‫»ما پیش از تو هیچ پیغمبری را نفرستاد ‌‬
‫هایم که ‪ :‬معبودی جر من نیست‪ ،‬پس فقط مرا‬ ‫او وحی کرد ‌‬
‫پرستش کنید«‪.‬‬
‫اصل اول عبارتست از ‪ :‬توحید‪ ،‬یعنی شسسناخت دلیسسل وجسسود‪ ،‬یکسسی‬
‫تهای والی خداونسسد‬ ‫مهای نیکسسو و صسسف ‌‬ ‫بودن کمال و نیز شناخت اسس ‌‬
‫متعال‪ .‬و اصل دوم عبادت است یعنی شناخت راه صحیح بندگی خدا‬
‫نبرداری آگاهسسانه و ارادی‬ ‫که انگیزه خلقت انسان است‪ ،‬عبادت فرما ‌‬
‫است که با محبت و خواست قلسبی همسراه اسست و اسساس آن بساور‬
‫یرسساند‪ .‬در واقسع‪،‬‬ ‫یقینی اسست و انسسان را بسه سسعادتی جساودانه م ‌‬
‫توحید نمود و قُّله معرفت‪ ،‬و عبادت نمود عمل است‪.‬‬
‫صسستا ً انسسسان‬
‫نها و زمین و تمام جهانیان خا ّ‬ ‫خداوند متعال‪ ،‬آسما ‌‬
‫را برمبنسسای قواعسسد و قسسوانین بسسسیار دقیقسسی آفریسسده اسسست کسسه‬
‫یباشسسد‪ ،‬یعنسسی‬ ‫حترین آنها‪ ،‬نظسسام سسسببیت )علسست و معلسسول( م ‌‬ ‫واض ‌‬
‫توافق دو شیء از نظر وجود و عدم‪ ،‬که یکی از آن دو‪ ،‬بر دیگری‬
‫مقدم اسست‪ ،‬اولسی را سسبب )علسست( و دومسی را نستیجه )معلسول(‬
‫ینامیم‪ .‬این نظام جالب را عقل انسان که خود برمبنای اسسسباب‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬زیرا عقل بشری‪ ،‬حوادث و اتفاقسسات‬ ‫یکند‪ ،‬تکمیل م ‌‬ ‫حکم م ‌‬
‫یپسذیرد‪ .‬خسالق هسستی نیسز در‬ ‫را بسسدون وجسود اسسسباب و علسل‪ ،‬نم ‌‬
‫تکمیل رحمت خویش بر مسسا‪ ،‬اینگسسونه حکسسم کسسرده اسسست کسسه ایسسن‬
‫نظام حاکم بر هستی و آن مبنای درک عقلنسسی بشسسری‪ ،‬مسسا را بسسه‬
‫بالسسسباب( کسسه خسسود ذات‬ ‫آرامی به سوی پدیدآورنده اصلی )مسب ‌‬
‫مهسسا بسسر‬
‫یسازند‪ .‬روشن اسسست کسسه گا ‌‬ ‫باری تعالی است رهنمون م ‌‬
‫نهای‬ ‫وجود مسیر و آب بر وجود آبگیر )نهر( دللت دارند‪ .‬آیا آسما ‌‬
‫ندارای گذرگاهها‪ ،‬بر وجود خالقی حکیم و آگاه‬ ‫جها و زمی ‌‬
‫دارای بر ‌‬
‫یسسازند؟ بساز از رحمست خداونسد اسست کسه همساهنگی‬ ‫رهنمون نم ‌‬
‫های ثسسابت را در هسسستی ایجسساد و راه را بسسرای‬ ‫اسباب و نتایج‪ ،‬قاعد ‌‬
‫کشف قوانین نهفته در آن هموار نموده و به هر چیزی خصوصیت‬
‫یبخشسد‪ ،‬تسا درک و ارتبساط بسا آن آسسان صسورت‬ ‫متمایز و ثابتی م ‌‬
‫گیرد‪ .‬و اگر این تلزم و هماهنگی میان علت و معلول نبود‪ ،‬نظسسام‬
‫یگرایید و انسان هم در مسیر‬ ‫هستی به هرج و مرج و بیهودگی م ‌‬
‫یبرد‪ ،‬نیسسز‬‫هاش نم ‌‬ ‫های از عقل و اندیش ‌‬ ‫معرفت ناتوان گشته و بهر ‌‬
‫باید دانست‪ ،‬اگر شخصی اینگونه بیاندیشد کسسه اسسسباب بسسه تنهسسایی‬
‫عامل ایجاد نتایج است و مبنای اعتقسساد او از دایسسره اسسسباب فراتسسر‬
‫نرود‪ ،‬مرتکب شرک گردیده است‪ .‬به همین خاطر خداونسسد متعسسال‬
‫برای بازگرداندن این افراد مبتل بسسه شسسرک خفسسی‪ ،‬اینگسسونه برنسسامه‬
‫یدارد و آن‬ ‫چیده که گاهی اسباب مورد باور‪ ،‬آنها را از تأثیر بسساز م ‌‬
‫‪3‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫یشسسود‪) .‬جسانب تفریسط‬ ‫شبینسی نشسده مسواجه م ‌‬ ‫شخص با نتایج پی ‌‬

‫قضیه نیز باید مورد دقت قرار گیسسرد( یعنسسی اگسسر کسسسی بسسه گمسسان‬
‫هکارگیری اسسسباب‪ ،‬اهمسسال و‬ ‫خویش به صرف توکل بر خداوند در ب ‌‬
‫یتوجهی کند‪ ،‬دچار نافرمانی و انحراف شده است‪ ،‬زیسسرا قسسانون‬ ‫ب ‌‬
‫جاری در خلق خسسدا را نادیسسده انگاشسسته و انتظسسار دارد کسسه خداونسسد‬
‫تهای حاکم بر هستی را به خاطر او تعطیل کند‪ .‬در این میسسان‬ ‫سن ‌‬
‫یجوید‪ ،‬اما نه آنگونه که نقسسش‬ ‫فرد مؤمن صادق از اسباب بهره م ‌‬
‫خدا را در نظام علیت انکار کند و نه آنگونه که اسباب را بیهوده و‬
‫یکند کسسه گویسسا‬
‫های از اسباب استفاده م ‌‬ ‫یتأثیر بداند‪ ،‬بلکه به گون ‌‬ ‫ب ‌‬
‫تمام تأثیر در رسیدن به مقصود به آن بسسستگی دارد و بسسر خداونسسد‬
‫یکند که گویا اسباب بدون نقش خسسدا‬ ‫نیز توکل و اعتماد چندانی م ‌‬
‫هیچ ارزشی ندارند و هرچه خدا خواهد همان خواهد شد و اسسسباب‬
‫یتوانند ما را بدون اراده خداوند بسسه نسستیجه رسسسانند‪ .‬ایسسن بینسسش‬ ‫نم ‌‬
‫توحیسسدی مثبسست اسسست کسسه بسسسیاری از اهسسل ایمسسان نیسسز از آن‬
‫هاند‪ ،‬تا چه رسد به غیرمؤمنان‪ ،‬ندای خدایی مسسا را هوشسسیار‬ ‫یبهر ‌‬‫ب ‌‬
‫یکند که ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫م‬
‫هنن ْ‬ ‫ه إل ّ َ‬
‫و ُ‬ ‫م ِبننالل ِ‬ ‫ن أک ْث َُر ُ‬
‫هنن ْ‬ ‫م ُ‬
‫مننا ُیننؤ ِ‬‫و َ‬‫‪َ ‬‬
‫)یوسف ‪(106 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫ُ‬
‫رکو َ‬ ‫ش ِ‬‫م ْ‬
‫ُ‬
‫»و اکسسثر آنسسان کسسه مسسدعی ایمسسان بسسه خسسدا هسسستند‪ ،‬مشسسرک‬
‫یباشند«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یریسسزد و خلف‬ ‫اما باید دانست که گاهی نظام علیت‪ ،‬به هسسم م ‌‬
‫یدهد‪ .‬چه وقت و چگونه؟‬ ‫آن روی م ‌‬
‫یگوید ‪ :‬هرگسساه پیسسامبری از جسسانب خداونسسد‪،‬‬ ‫وقتی که شخصی م ‌‬
‫یکند‪ ،‬مسسردم حسسق دارنسسد کسسه از وی‬ ‫برای تبلیغ شریعت او ظهور م ‌‬
‫دلیلی بر رسالت و آسمانی بودن کتاب او بخواهند‪ ،‬پای معجزه به‬
‫یآید‪ ،‬که دلیلی بر صداقت و حقسانیت رسسالت و برنسامه او‬ ‫میان م ‌‬
‫یخوانیم که خسسرق قسسوانین و‬ ‫باشد‪ .‬و ما در برخی تعاریف اعجاز م ‌‬
‫تهای طسسبیعت را گوینسسد‪ ،‬کسسه جسسز از قسسدرت خسسالق هسسستی‬ ‫سسسن ‌‬
‫یآید‪ ،‬زیرا اوست کسسه آن قسسوانین را قسسرار داده اسسست‪ .‬و هسسم‬ ‫برنم ‌‬
‫یکنسسد کسسه دلیلسسی بسسر‬
‫اوست که معجزات را به پیامبرانش اعطسسا م ‌‬
‫صداقت رسالت و پیامشان باشد‪ .‬معجزه از لحسساظ عقلسسی ممکسسن‬
‫است‪ ،‬اما از جهت عادت نامأنوس‪ .‬و فرق است میان اینکه عقسسل‬
‫های کسسه از فهسسم آن عسساجز باشسسد و‬ ‫کاری را محسسال بدانسسد‪ ،‬بسسا پدیسسد ‌‬
‫آگاهی نداشتن به یک چیز‪ ،‬دلیل وجود نداشتن آن نیست‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪4‬‬

‫اما باید توجه داشت‪ ،‬زمانیکه اصل دین )که در ایمان بسسه وجسسود‬
‫خدا‪ ،‬وحدانیت و کمال او در علم و قسسدرت و ایمسسان بسسه توانسسایی او‬
‫یشسسود( مسسورد انکسسار و شسسک واقسسع‬ ‫در هر چه که بخواهد‪ ،‬خلصه م ‌‬
‫شود‪ ،‬دیگر جایی برای پرداختن به مسئله معجزات و سخن راندن‬
‫تهای‬ ‫از جزئیات آنها نیست‪ ،‬معجزاتی که در دایره قسسوانین و سسسن ‌‬
‫یگنجنسسد‪ ،‬زیسسرا روش صسسحیح دعسسوت بسسر ایسسن اسسست کسسه‬ ‫طبیعی نم ‌‬
‫یشسسوند و ایسسن‬ ‫عموم مردم بسسا اصسسول دیسسن مسسورد خطسساب واقسسع م ‌‬
‫یباشسسند و‬ ‫مؤمنان هستند که مکلف به پسسذیرش فسسروع دیسسن هسسم م ‌‬
‫معجسسزات هسسم جسسزو فسسروع دیسسن هسسستند‪ .‬امسسا اگسسر اصسسل دیسسن‬
‫موردپذیرش واقع شده بود‪ ،‬بحث از معجزات هم خالی از ِاشکال‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫از طرفی دیگر‪ ،‬تمام هستی با مدارهای پرتعداد و گازهایش‪ ،‬بسسا‬
‫تهای طسسسولنی و‬ ‫هدارش‪ ،‬بسسسا مسسسساف ‌‬ ‫سسسستارگان عسسسادی و دنبسسسال ‌‬
‫شهسسا و نیسسروی‬ ‫ماش‪ ،‬بسسا چرخ ‌‬ ‫تهای نسسوری سسستارگان حجی ‌‬ ‫سسسرع ‌‬
‫یهایش‪،‬‬ ‫یها و بلنسسد ‌‬ ‫هها و پست ‌‬‫هاش‪ ،‬آنگاه زمین با کوهها و در ‌‬ ‫جاذب ‌‬
‫هها و رودهایش‪ ،‬با حیوانسسات و نباتسسات‬ ‫هها و چشم ‌‬ ‫با دریاها و دریاچ ‌‬
‫تهایش‪ ،‬سپس انسسسان بسسا‬ ‫یها و پرندگانش‪ ،‬با معادن و ثرو ‌‬ ‫و ماه ‌‬
‫هاش‪ ،‬بسسا فطسسرت‬ ‫ههای پیچیسسد ‌‬
‫عقسسل و عطسسوفت و اعضسسا و دسسستگا ‌‬
‫ههسسایی بسسسیار‬ ‫لاش‪ ،‬همه و همسسه‪ ،‬معجز ‌‬ ‫وسرشت و زوجیت و نس ‌‬
‫نها‬ ‫تانگیز هستند‪ ،‬و خلصه کلم آنکه ‪ :‬تمام هستی با آسما ‌‬ ‫شگف ‌‬
‫و زمیسسن و در همیسسن وضسسعیت عسسادی‪ ،‬بسسدون وجسسود هیسسچ قسسانون‬
‫غیرطبیعی هم‪ ،‬معجزه هستند و بسیار جای تأمسسل! آیسسه زیسسر مسسا را‬
‫یسازد ‪:‬‬ ‫رهنمون م ‌‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫موا ِ‬ ‫سننن َ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلننن ِ‬ ‫َّ‬
‫ولنننی‬ ‫ُ‬
‫تل ْ‬ ‫ر لینننا ٍ‬ ‫و الّنهنننا ِ‬ ‫ل َ‬ ‫ف الیننن ِ‬ ‫خِتل ِ‬ ‫ا ْ‬
‫و‬ ‫ً‬
‫قیامننا َ‬ ‫ه ِ‬ ‫ن اللنن َ‬ ‫ُ‬
‫ن َیننذکرو َ‬ ‫ّ‬
‫ب* الننذی َ‬ ‫ْ‬
‫أللبننا ِ‬
‫ن فننی‬ ‫و َ‬ ‫فک ّننر ُ‬ ‫و ی َت َ َ‬ ‫م َ‬ ‫ه ْ‬ ‫جن ُننوب ِ ِ‬ ‫علننی ُ‬ ‫و َ‬ ‫عننودا ً َ‬ ‫ق ُ‬ ‫ُ‬
‫ت‬ ‫قن َ‬ ‫خل َ ْ‬ ‫ض َرّبننا منا َ‬ ‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫سنموا ِ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلن ِ‬
‫َ ْ‬
‫ر‪) ‬آل‬ ‫ب الّنا ِ‬ ‫ذا َ‬ ‫ع َ‬‫قنا َ‬ ‫ف ِ‬‫ک َ‬‫سْبحان َ َ‬ ‫هذا باطِل ً ُ‬ ‫َ‬
‫عمران ‪(190 :‬‬
‫»مسلما ً در آفرینش آسما ‌‬
‫نها و زمین‪ ،‬و آمد و رفت )پیاپی‪،‬‬
‫و تسسساریکی و روشسسسنی‪ ،‬و کوتسسساهی و درازی( شسسسب و روز‪،‬‬
‫هها و دلیلی )آشکار برای شناخت آفریسسدگار و کمسسال و‬‫نشان ‌‬
‫دانش و قدرت او( برای خردمندان است* کسانی که خدا را‬
‫ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده )و در همة اوضاع‬
‫‪5‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫تانگیز و‬ ‫یکنند و دربارة آفرینش )شسسگف ‌‬ ‫و احوال خود( یاد م ‌‬

‫یاندیشسسند )و‬ ‫نها و زمیسسن م ‌‬
‫هانگیز و اسرارآمیز( آسسسما ‌‬ ‫دلهر ‌‬
‫تزای آن‪ ،‬شور و غوغایی در آنان‬ ‫نقشة دلربا و ساختار حیر ‌‬
‫یگوینسسد‪ (:‬پروردگسسارا!‬‫یانگیزد‪ ،‬و به زبان حسسال و قسسال م ‌‬‫برم ‌‬
‫های؛‬‫این )دستگاه شگفت کائنات( را بیهوده و عبسسث نیافریسسد ‌‬
‫تو منزه و پاکی )از دست یازیدن به کار باطل!(‪ ،‬پسس مسا را‬
‫)با توفیق بر انجام کارهای شایسته و بایسته( از عذاب آتش‬
‫)دوزخ( محفوظ دار«‪.‬‬
‫و این انسان است که به دلیل غرق شدن در مشسساغل و غفلسست‬
‫ناش‪ ،‬جنبه اعجسسازی هسسستی را‬ ‫از خدا و عادی شدن محیط پیرامو ‌‬
‫فراموش کرده و از عظمت پروردگارش که در مخلوقسسات نمایسسان‬
‫اسسست‪ ،‬غافسسل گردیسسده اسسست و بسسه دلیسسل جهسسل و غسسرور‪ ،‬اینگسسونه‬
‫یاندیشد که فقط حوادث غیرطبیعی و خارق عادت‪ ،‬معجسسزه بسسه‬ ‫م ‌‬
‫شهای عادتی و مألوف‬ ‫یآیند‪ .‬و بر این مبنا‪ ،‬قوانین و رو ‌‬ ‫حساب م ‌‬
‫یداند‪ .‬و این نشسسانه جهسسل‬ ‫را معیار سنجش ایمان و کفر خویش م ‌‬
‫آشکار انسسسانی اسسست کسسه بسسه بسسالترین مراتسسب تمسسدن و پیشسسرفت‬
‫ییابسسد‪ ،‬آن کسسس کسسه‬‫مسسل درم ‌‬ ‫رسیده است‪ .‬در حالیکه بسسا انسسدکی تأ ّ‬
‫توانسسسته اسسست ایسسن همسسه جنبسسه اعجسسازی در هسسستی را بیافرینسسد‪،‬‬
‫برایش میسر است که بر آن اعجازی دگیر نیز بیافزاید یا تبسسدیل و‬
‫ههای آفرینش اولیه ایجاد کند‪.‬‬ ‫تغییری در برخی دستگا ‌‬
‫یگویند ‪» :‬آن قدرتی که بر خلقت‬ ‫برخی از دانشمندان غربی م ‌‬
‫جهان توانا بوده‪ ،‬بر حذف یا اضافه برخی اجزای آن نیز تواناسسست‬
‫و جهان اصسل ً وجسود نداشست‪ ،‬بلکسه خسدا آن را آفریسد«‪ ،‬و اگسر بسه‬
‫شخص منکر معجزات گفته شود ‪» :‬جهانی دیگر در حسسال پیسسدایش‬
‫اسسست کسسه چنیسسن و چنسسان اسسست‪ ،‬فسسورا ً در پاسسسخ م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬ایسسن‬
‫غیرممکن و غیرقابل تصور است‪ .‬و شدیدتر از معجزات بسسه انکسسار‬
‫‪1‬‬
‫یپردازد«‪.‬‬
‫آن م ‌‬
‫آنچه که در این میان مهم اسسست‪ ،‬اینسسست کسه بسسدانیم‪ ،‬پیسسامبران‬
‫هاند و معجزات آنسسان‪،‬‬ ‫گذشته فقط برای اقوام خویش مبعوث شد ‌‬
‫حسی و در محدوده زمان و مکان آنان بوده و مانند روشن شسسدن‬
‫چوب کبریت‪ ،‬یکبار برای همیشه روی داده است‪ ،‬که برخی آن را‬
‫هاند‪.‬‬
‫تصدیق و برخی تکذیب کرد ‌‬
‫اما پیامبر ما محمد)ص(‪ ،‬که پایان بخش انبیاء و پیامبران است‪،‬‬
‫به سوی همسسه مسسردم تسسا آخرالزمسسان‪ ،‬فرسسستاده شسسده و بشسسارت و‬
‫‪ -‬منظور مؤلف اینست که‪ ،‬شخص منکر معجسسزات‪ ،‬طبیعتسا ً منکسسر اخباریسسست‬ ‫‪1‬‬

‫ههسسای بشسسر‬
‫یدهند‪ .‬پس کسی که بسسه یافت ‌‬ ‫که از اکتشافات جدید بشری خبر م ‌‬
‫ایمان دارد باید به معجزات نیز ایمان داشته باشد‪) .‬مترجم(‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪6‬‬

‫انذار داده است‪ .‬پس لزم است معجزه او هم تا پایسسان جهسسان بسسه‬
‫ههای اعجسساز‬‫حال خود باقی باشد‪ ،‬و به همین دلیل است که نشسسان ‌‬
‫علمی در قرآن و سنت‪ ،‬متکی بر علم و قطعی است‪.‬‬
‫و قرآن کریم در این جهت هزار و سیصد آیه نسازل فرمسوده کسه‬
‫‪1‬‬
‫از هستی و خلقت انسان‪ ،‬بحث نموده است‪ ،‬یعنی ‪ 6‬قرآن را به‬
‫خسسود اختصسساص داده اسسست‪ .‬و اگسسر آیسسات حامسسل دسسستورات خسسدا‪،‬‬
‫مقتضی اطاعت و آیات شامل نهی مقتضی پرهیز از برخی موارد‬
‫است‪ ،‬پس آیات آفاق مقتضی چه کاری است؟‬
‫جواب اینسسست کسسه مقتضسسی تفکرانسسد‪ ،‬در حسسدیثی آمسسده اسسست ‪:‬‬
‫ه«‪ 1‬یعنسسی »یسسک سسساعت‬ ‫قیام ِ َلیل َ ٍ‬
‫ن ِ‬
‫م ْ‬
‫خی ٌْر ِ‬
‫ه َ‬ ‫فک ُّر سا َ‬
‫ع ٍ‬ ‫»ت َ َ‬
‫ههای خدا‪ ،‬از نماز سنت تهجسد در طسول شسب‪،‬‬
‫تها و نشان ‌‬
‫تفکر در نعم ‌‬
‫ارزشمندتر است«‪.‬‬
‫لتوجه اسسست کسسه بنسسابر حکمسست والی الهسسی‪ ،‬پیسسامبر)ص(‬ ‫قسساب ‌‬
‫چگونه تفسسسیری از آیسسات آفسساق بیسسان ننمسسوده اسسست؛ نسسه از روی‬ ‫هی ‌‬
‫اجتهاد خویش و نه از وحی الهی‪ ،‬زیرا در صسسورت تفسسسیر آنهسسا بسسه‬
‫نهسای بعسدی غیرقابسل قبسول‬ ‫مقتضای فهم اطرافیسانش‪ ،‬بسرای قر ‌‬
‫یکرد‪ ،‬فهم‬ ‫یبود و اگر هم بر مبنای فهم بشر امروزی‪ ،‬تفسیر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشد‪.‬‬ ‫آن برای افراد پیرامونش‪ ،‬سنگین و غیرقابل درک م ‌‬
‫ن خاطر‪ ،‬تفسیر این آیات بسسه سسسطح فهسسم و درک خساص هسر‬ ‫بدی ‌‬
‫تهای مختلسسف علمسی در هسر‬ ‫عصر مؤکول شده است‪ ،‬تسا پیشسسرف ‌‬
‫زمان‪ ،‬زوایای اعجازآمیز این دسته از آیات را روشن کنند و تداوم‬
‫جنبه اعجازی قرآن نیز تا روز قیامت‪ ،‬اینگونه قابل فهم است‪.‬‬
‫علم‬
‫به نظر برخی دانشمندان‪ ،‬منظور از علسسم‪ ،‬شسسناخت خسسدا‪ ،‬اوامسسر‬
‫یباشسسد‪ ،‬یسسا منظسسور از آن‪ ،‬شسسناخت حقیقسست‪،‬‬
‫خدا و مخلوقسسات او م ‌‬
‫شریعت و خلسق خداسست‪ .‬شسناخت پروردگسار مبنسا و اسساس دیسن‪،‬‬
‫شناخت اوامر او‪ ،‬اساس عبادت و شناخت خلسسق او‪ ،‬اسسساس صسسلح‬
‫دنیاست‪.‬‬
‫از ایسسن رو اسسسلم بسسه شسسناخت خسسدا از طریسسق تفکسسر در خلقسست‬
‫نها و زمین‪ ،‬فرا خوانده است و در چند سوره قرآن به طور‬ ‫آسما ‌‬
‫ههای عقیسسدتی‬ ‫پیاپی به آن اشاره شده و مبنای اساسی و اولیه پای ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫و ایمانی قرار گرفته است ‪ ...‬خداوند م ‌‬
‫‪ -‬مصنف ابن ابی شیبه‪ ،‬از اقوال امام حسن بصری‪) ،‬ش ‪ ،(35223‬و شسسعب‬ ‫‪1‬‬

‫بیهقی از اقوال ابودرداء )ش ‪.(118 :‬‬

‫‪7‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫ء‬
‫مننا ٍ‬‫ن ّ‬ ‫م ْ‬‫ق ِ‬ ‫خل ِ َ‬
‫ق* ُ‬ ‫خل ِ َ‬
‫م ُ‬
‫م ّ‬ ‫ن ِ‬‫رالْنسا ُ‬ ‫فل ْی َن ْظُ ِ‬
‫‪َ ‬‬
‫ب‪‬‬ ‫و الت ّننرائ ِ ِ‬
‫ب َ‬ ‫ْ‬
‫صنل ِ‬ ‫ن ال ّ‬ ‫ن َبی ِ‬‫م ْ‬
‫ج ِ‬
‫خُر ُ‬‫ق* ی َ ْ‬‫ف ٍ‬ ‫دا ِ‬
‫)طارق ‪(7-5 :‬‬
‫»انسان باید بنگرد و دقت کند که از چسسه چیسسز آفریسسده شسسده‬
‫است؟!* او از آب جهنده ناچیزی آفریده شسسده اسسست* آبسسی‬
‫نهای سسسینه بیسسرون‬‫که از میسسان اسسستخوان پشسست و اسسستخوا ‌‬
‫یآید«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫و در جایی دیگر فرموده است ‪:‬‬
‫َ‬ ‫ن إلی َ‬
‫ص نب َْبنا‬‫ه* أن ّننا َ‬‫م ِ‬
‫طعا ِ‬ ‫رالْنسا ُ‬ ‫فل ْی َن ْظُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫قا*ً‬‫شنن ّ‬ ‫ض َ‬‫قنا الْر َ‬ ‫ق ْ‬‫شنن َ‬‫م َ‬ ‫ً‬
‫صننب ّا* ُثنن ّ‬ ‫المنناءَ َ‬
‫و َزی ُْتونا ً‬‫ضبًا* َ‬‫ق ْ‬ ‫عَنبا ً َ‬
‫و َ‬ ‫و ِ‬ ‫حب ًّا* َ‬ ‫فان ْب َْتنا فیها َ‬ ‫َ‬
‫)عبس ‪(30-24 :‬‬ ‫غْلبا ً‪‬‬‫ق ُ‬ ‫حدائ ِ َ‬ ‫و َ‬ ‫خ ً‬
‫ل* َ‬ ‫و نَ ْ‬ ‫َ‬
‫»انسان باید به غذای خویش بنگرد و دربارة آن بیندیشد )که‬
‫هایسسم‪ ،‬و در سسساختمان‬ ‫چگسسونه مسسا آن را بسسرای او فراهسسم کرد ‌‬
‫تبخش آن‪ ،‬چسه دقست و مهسارت و‬ ‫مواد غذایی و اجسزاء حیسا ‌‬
‫هایم( * ما آب را از آسمان بگونة شسسگفتی‬ ‫ظرافتی بکار برد ‌‬
‫یشسسکافیم و از هسسم بسساز‬ ‫یبسسارانیم * سسسپس زمیسسن را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرویسسانیم و رزهسسا و گیاهسسان‬‫ههسسا را م ‌‬
‫یکنیسسم * در آن دان ‌‬ ‫م ‌‬
‫غهای پردرخست‬ ‫خوردنی را * ودرختان زیتون و خرما را * وبا ‌‬
‫و انبوه را«‪.‬‬
‫باز فرموده است ‪:‬‬
‫و‬
‫ت* َ‬ ‫خل ِ َ‬
‫قنن ْ‬ ‫ف ُ‬ ‫کی ً‬ ‫ل َ‬‫ن إلی الب ِ ِ‬ ‫و َ‬‫فل ی َْنظر ُ‬ ‫‪‬ا َ َ‬
‫ل‬‫جبنا ِ‬‫و إلنی ال ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫عن ْ‬‫ف َ‬
‫ف ُر ِ‬
‫کین َ‬‫ء َ‬‫سما ٍ‬ ‫إلی ال ّ‬
‫ت‬ ‫ح ْ‬
‫سننطِ َ‬ ‫ف ُ‬ ‫َ‬
‫ض کی َ‬ ‫و إلی الْر ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫صب َ ْ‬
‫ف نُ ِ‬
‫کی َ‬ ‫َ‬
‫‪‬‬
‫)غاشیه ‪(20-17 :‬‬
‫هاند؟! و بسسه‬‫ینگرند که چگونه آفریسسده شسسد ‌‬
‫»آیا به شتران نم ‌‬
‫یکنند که چگونه برافراشته شسسده اسسست؟! و‬ ‫آسمان نگاه نم ‌‬
‫هاند؟! و‬‫ینگرند که چگونه نصب و پابرجای شسسد ‌‬ ‫هها نم ‌‬
‫به کو ‌‬
‫ینگرنسسد کسسه چگسسونه پهسسن و گسسسترانیده شسسده‬‫بسسه زمیسسن نم ‌‬
‫است؟!«‪.‬‬
‫و نیز فرموده است ‪:‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪8‬‬

‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سموا ِ‬ ‫ل ان ْظُُروا ما ذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫یُ ِ ُ َ‬
‫نو‬ ‫م‬ ‫ْ‬
‫ؤ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات خوانسسدنی‬
‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫یخواهند‬‫یافتد که نم ‌‬ ‫مدهندگان به حال کسانی سودمند نم ‌‬ ‫بی ‌‬
‫ایمان بیاورند«‪.‬‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬نسسوعی عبسسادت و‬ ‫نسان تفکر در خلقسست آسسسما ‌‬‫بدی ‌‬
‫یباشد‪ .‬در صحیح ابن حبان آمده است‪ 1‬که عطا‬ ‫بلکه بهترین آن م ‌‬
‫کبسسار کسه نسسوبت مسسن‬‫از عایشه )رض( روایت کرده اسسست کسسه ‪» :‬ی ‌‬
‫بود‪ ،‬پیامبر)ص( نزد من آمسسد و فرمسسود ‪ :‬بگسسذار کسسه امشسسب را بسسه‬
‫عبادت پروردگارم مشغول باشم‪ ،‬سپس به سوی مشک آب رفته‪،‬‬
‫وضسسو گرفسست و پسسس از آن بسسه نمسساز ایسسستاد‪ ،‬آنقسسدر گریسسست کسسه‬
‫محاسن وی خیس شد‪ ،‬سپس به سجده رفسست و آنقسسدر گریسسست‪،‬‬
‫که اشکهایش زمین را خیس کسسرد‪ ،‬آنگسساه بسسه پهلسسو دراز کشسسید‪ ،‬تسسا‬
‫اینکه بلل برای اذان صبح آمد‪ ،‬او متوجه گریسسه پیسسامبر)ص( شسسد و‬
‫پرسید ‪ :‬ای پیامبر خدا‪ ،‬چه چیز شما را به گریه انداخته اسسست‪ ،‬در‬
‫شهای پسسسین و پیشسسین شسسما را آمرزیسسده‬ ‫حالیکه خداوند تمام لغز ‌‬
‫یگسسویی‪ ،‬بلل! چگسسونه نگریسسم‬ ‫است؟ پیامبر)ص( فرمود ‪ :‬تو چه م ‌‬
‫در حالیکه خداوند‪ ،‬امشب آیات زیر را بر من نازل کرد ‪:‬‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫و الْر ِ‬‫ت َ‬‫سنننموا ِ‬‫ق ال ّ‬‫خلننن ِ‬
‫ب‬‫لولی الْلبا ْ‬
‫ت ُ‬ ‫ر لیا ٍ‬‫و الّنها ِ‬
‫ل َ‬ ‫ف اّلی ِ‬
‫خِتل ِ‬ ‫ا ْ‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫»به خورشید بنگر و بپرس چه کسی آن را گرما بخشیده و چسسه‬
‫کسی آن را نور داده است‪ ،‬چه کسسسی آن را هماننسسد سسسکه بسسر دل‬
‫آسمان ضرب کرده و یا همانند ساعت‪ ،‬آویسسزان نمسسوده اسسست کسسه‬
‫ههایش تا قیامت در گردش هسستند‪ .‬چسه کسسی بسه خورشسید‬ ‫عقرب ‌‬
‫جهسسای مختلسسف قسسرار داده و‬ ‫رفعت داده و در مداری دقیق و در بر ‌‬
‫کیست که روشنی خورشید را به آسمان دنیسسا انتقسسال داده اسسست‪،‬‬
‫زمان محصول آن است و از فروع و اصول آن سرچشسسمه گرفتسسه‬
‫لبندی آن هسسم نسستیجه‬ ‫اسسست و بسسه عرصسسه نوشسستار درآوردن و فص س ‌‬
‫ههسسا و‬
‫تغییسسرات خورشسسید اسسست‪ .‬اگسسر خورشسسید نبسسود‪ ،‬روزهسسا و ما ‌‬
‫‪ -‬صحیح ابن حبان‪ ،‬شماره ‪.620‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ترجمه آیه در بحث قبل بیان شد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪9‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫یآمسسد و اگسسر خورشسسید‬

‫یگرفسست و در شسسمارش نم ‌‬ ‫لها نظسسم نم ‌‬ ‫سا ‌‬
‫یشسسسد‪ ،‬طلی اصسسسیل از‬ ‫نبسسسود‪ ،‬تمسسسایز نسسسور و تسسساریکی میسسسسر نم ‌‬
‫یشسسود و‬‫ههای آن و شفق سرخ از پرتوهای آن نمایسسان م ‌‬ ‫سرچشم ‌‬
‫هانسسد و پیشسسرفت و ترقسسی‬‫هگر شکسسست تاریسسخ بود ‌‬ ‫این پرتوها نظار ‌‬
‫هی زیبای وی را ز بین نبرد است«‪.‬‬ ‫بشر جلو ‌‬
‫چه زیبا فرموده است خداوند که ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ق‪)‬فصلت‬
‫م آیاِتنا فی الفا ِ‬
‫ه ْ‬
‫ری ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫سن ُ ِ‬
‫‪(53‬‬
‫ههای خود را در اقطار‬ ‫»ما به آنان هرچه زودتر دلیل و نشان ‌‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬کسسه جهسسان کسسبیر اسسست( نشسسان‬
‫و نواحی )آسما ‌‬
‫خواهیم داد«‪.‬‬
‫اکنون بسسه قلسسب بنگسسر‪ ،‬و در کسسار و آثسسارش‪ ،‬هسسدف و مقصسسدش‪،‬‬
‫خها‪،‬‬‫ههسسا‪ ،‬منافسسذ و سسسورا ‌‬
‫انسسدازه و ارزشسسش‪ ،‬پیرامسسون و دیوار ‌‬
‫ههسسایش‪ ،‬تأمسسل کسسن و بسساز در‬ ‫ههسسا‪ ،‬دهلیزهسسا و حفر ‌‬
‫ههسسا و پرد ‌‬
‫دریچ ‌‬
‫یهسسایش‪،‬‬ ‫گهای خون و محل انباشسست آن در قلسسب‪ ،‬پسساکی و تیرگ ‌‬ ‫ر ‌‬
‫پایداری و بیداریش تحمسسل و هوشسسیاری و نیسسز خطسسرات عظیسسم آن‬
‫یگیرد‪ ،‬فراموشسسی و اشسستباه‪،‬‬ ‫دقت کن‪ ،‬قلب را غفلت و خواب نم ‌‬
‫لغسسزش و انحسسراف‪ ،‬خسسستگی و از کسسار افتسسادگی و افسسسردگی و‬
‫یشود‪ ،‬همیشه صبور است و تحت فرمسسان‬ ‫شکایت بر او جاری نم ‌‬
‫یباشسسد کسسسی کسسه آن را سسساز و بسسرگ و شسسعله‬ ‫خسسالق کسساردانش م ‌‬
‫حیسسات بخشسسیده و مهلسست و زمسسان مشخصسسی بسسرای کسسارش تعییسسن‬
‫نموده است‪ ،‬قلب بدون آرام و راحت و برگشت و تسسوجیه بسسه کسسار‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫خویش ادامه م ‌‬
‫و چه زیباست تلوت دوباره این آیه ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ق‪)‬فصلت‬
‫م آیاِتنا فی الفا ِ‬
‫ه ْ‬
‫ری ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫سن ُ ِ‬
‫‪(53‬‬
‫ینگریم‬
‫های دیگر م ‌‬
‫اکنون به همراه حضرت علی)رض( در نشان ‌‬
‫‪...‬‬
‫»مورچه را بنگر‪ ،‬با جثه کوچک! و اندام لطیفش‪ ،‬کسسه نسسه بسسا‬
‫یشود و نه به اندیشسسه در آیسسد‪ ،‬چگسسونه بسسر‬ ‫نگاه خوب دیده م ‌‬
‫یجوید‪ ،‬دانسسه را‬ ‫یرود؟ و روزی خویش را م ‌‬ ‫زمین به نرمی م ‌‬
‫یبسسرد‪ ،‬و آن را در قرارگسساه خسسود آمسساده‬ ‫بسسه لنسسه خسسویش م ‌‬
‫یدارد‪ ،‬در روزهای گرما برای فصل سرد خویش گسسردآورد‬ ‫م ‌‬
‫و در واردشدنش برای بیرون آمدن‪ ،‬روزیسسش از سسسوی خسسدا‬
‫یرسان‬ ‫کفایت شده است و به قدر نیازش مقرر گشته‪ ،‬روز ‌‬
‫پراحسسسسان از او غافسسسل نمان َسسسد و داور قهسسسار‪ ،‬او را محسسسروم‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪10‬‬

‫یدارد‪ ،‬هرچنسسد کسسه در سسسنگی صسساف و خشسسک و جامسسد و‬ ‫نم ‌‬

‫ههای گسوارش مسورچه‪ ،‬از‬ ‫یرطوبت باشسد و اگسر در گسذرگا ‌‬ ‫ب ‌‬
‫بال و پایین‪ ،‬اندیشه کنی و شسسکم و پیرامسسون شسسکم و سسسر و‬
‫شهایش‪ ،‬در شگفتی آن به داوری نشینی و از‬ ‫مها و گو ‌‬ ‫چش ‌‬
‫توصیف آن بسسه رنسسج افسستی‪ ،‬چسسه بسسزرگ اسسست آنکسسه او را بسسر‬
‫نهای بدنش پایدار کسسرد‪ ،‬او‬ ‫پاهایش استوار داشت و بر ستو ‌‬
‫که در آفرینش شریک و همکاری ندارد«‪.‬‬
‫خداوند‪ ،‬چه نیکو فرموده است ‪:‬‬
‫ر‬
‫و ل طننائ ٍ‬ ‫ض َ‬
‫ه فننی الْر ِ‬ ‫ن داّبنن ٍ‬ ‫منن ْ‬‫و مننا ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ْ‬
‫فّرطنننا‬ ‫م مننا َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫مثننالک ْ‬ ‫مأ ْ‬ ‫ه إل ّ أ َ‬
‫م ٌ‬ ‫حی ِ‬ ‫جَنا َ‬‫َیطیُر ب ِ َ‬
‫م‬‫هنن ْ‬ ‫م إلننی َرب ّ ِ‬ ‫ء ُثنن ّ‬
‫شننی ٍ‬‫ن َ‬ ‫منن ْ‬‫ب ِ‬ ‫کتننا ِ‬ ‫فننی ال ِ‬
‫)انعام ‪(38 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫و َ‬ ‫شر ُ‬ ‫ح َ‬‫یُ ْ‬
‫های که با دو بسسال خسسود‬
‫های در زمین و هیچ پرند ‌‬ ‫»و هیچ جنبد ‌‬
‫ههسایی همچسسون‬ ‫یکنسسد وجسود نسدارد مگسسر اینکسه گرو ‌‬
‫پسسروا زم ‌‬
‫شمایند )و هر یک دارای خصائص و ممیسسزات و نظسسام حیسسات‬
‫یباشسسند(‪ .‬در کتسساب هیسسچ چیسسز را فروگسسذار‬ ‫خسساص خسسود م ‌‬
‫هایسسم پسسس آنسسان در پیشسسگاه پروردگارشسسان جمسسع آورده‬ ‫نکرد ‌‬
‫یشوند«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫تاکنون بحث از علم و شناخت خداوند بود‪ ،‬یعنی علسسم حقیقسست‪،‬‬
‫حال علم به اوامر خدا یعنی علم شریعت چگونه تأثیری دارد؟‬
‫نها و زمیسسن و شسسناخت خسسدا بسسه‬ ‫انسان با تفکر در خلقت آسسسما ‌‬
‫های از‬ ‫تبخش و نیسسز معرفسست گوش س ‌‬ ‫عنسسوان خسسالق و مربسسی و حیسسا ‌‬
‫های قسسوی بسسرای‬ ‫تهای ارجمنسسد او‪ ،‬انگیسسز ‌‬ ‫مهای نیکسسو و صسسف ‌‬‫اسسس ‌‬
‫ییابد و در تکاپو برای وصول بسسه مقسسام قسسرب‬ ‫نزدیکی به خداوند م ‌‬
‫یپسسردازد‪،‬‬ ‫او‪ ،‬به انجام اوامر و دستورات و پرهیسسز از منهیسسات او م ‌‬
‫یگردد‪ ،‬زیسسرا اوامسسر و‬ ‫در اینجا اهمیت علم شریعت‪ ،‬کامل ً هویدا م ‌‬
‫نواهی خداوند‪ ،‬در زمینسسه عبسسادات و معسساملت و اخلق در آن بیسسان‬
‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫شریعت خدایی‪ ،‬سراسر عسسدل و رحمسست و مصسسلحت و حکمسست‬
‫های که از عدل به جور و از رحمت بسسه غضسسب‬ ‫است‪ ،‬لذا هر مسئل ‌‬
‫و از مصلحت به فساد و از حکمت به بیهودگی بگراید‪ ،‬در شریعت‬
‫هیچ مبنایی ندارد‪ ،‬اگرچه با هزار تأویل و توجیه به آن نسسسبت داده‬
‫شده باشد‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫پیامبر گرامی)ص( در روایتی که امام بخاری نقل کسسرده اسسست‪،‬‬

‫یفرماید ‪» :‬هر کس که خدا‪ ،‬خیر او را خواهد‪ ،‬در دیسسن فقیهسسش‬ ‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یگرداند«‪.‬‬‫م ‌‬
‫یپردازیم‪ ،‬اسلم‬ ‫اکنون به بیان علم مربوط به شناخت خلیق م ‌‬
‫ما را به شناخت خصوصسسیات و صسسفات اشسسیاء و قسسوانین حسساکم در‬
‫یخواند‪ ،‬تا از آن بهره برده و زمینسسه تحقسسق‬‫روابط میان آنها فرا م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫تسخیر اشیاء برای ما فراهم شود ‪ ...‬خداوند م ‌‬
‫م مننا فننی‬ ‫خَر ل َ َک ُن ْ‬
‫سن ّ‬
‫ه َ‬ ‫َ‬ ‫ن الل ن‬
‫م ت َنَروا ا ّ‬
‫ْ‬ ‫‪‬أ َل َ ن‬
‫م‬ ‫عل َی ْ ُ‬ ‫َ‬
‫کنن ْ‬ ‫غ َ‬
‫سب َ َ‬‫وأ ْ‬ ‫ض َ‬ ‫و ما فی الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫سموا ِ‬ ‫ال ّ‬
‫)لقمان ‪(20 :‬‬ ‫ه‪‬‬ ‫طن ً‬‫هرهً و با ِ‬ ‫ه ظا ِ‬ ‫م ُ‬ ‫ع َ‬‫نِ َ‬
‫نها و زمیسسن‬
‫هاید کسسه خداونسسد آنچسسه را کسسه در آسسسما ‌‬
‫»آیا ندید ‌‬
‫است مسخر شما کرده اسست )و در مسسیر منسافع شسسما بسه‬
‫تهسسای‬
‫تهسسای خسسود را چسسه نعم ‌‬‫حرکت انداخته است(‪ ،‬و نعم ‌‬
‫تهای بسساطن – بسسر شسسما گسسسترده و افسسزون‬ ‫ظاهر و چه نعم ‌‬
‫سسساخته اسسست؟ برخسسی از مسسردم بسسدون هیچگسسونه دانسسش و‬
‫هدایت و کتاب روشن و روشنگری‪ ،‬دربارة خسسدا راه سسستیز و‬
‫یگیرند«‪.‬‬ ‫جدال را پیش م ‌‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ع‬
‫ف ُ‬
‫منا ِ‬
‫و َ‬ ‫س َ‬
‫شدیدٌ َ‬ ‫ه ب َأ ٌ‬
‫فی ِ‬
‫دیدَ ِ‬ ‫‪‬و أن َْزل َْنا ال َ‬
‫ح ِ‬
‫)حدید ‪(25 :‬‬ ‫س‪‬‬ ‫ِللّنا ِ‬
‫هایم که دارای نیروی زیسساد و سسسودهای‬
‫»و آهن را پدیدار کرد ‌‬
‫فراوانی برای مردمان است«‪.‬‬
‫یدهسسد‪،‬‬
‫یادگیری علوم تجربی بشر را در آبسسادانی زمیسسن یسساری م ‌‬
‫ی‪ ،‬همسسوار‬‫هکسسارگیری نیروهسسا و انسسرژ ‌‬
‫زیسسرا راه اسسستخراج معسسادن‪ ،‬ب ‌‬
‫یفرماید‬ ‫نمودن مشکلت و برآوردن نیازها را در بردارد‪ .‬خداوند م ‌‬
‫‪:‬‬
‫قننوم ِ‬ ‫ل یننا َ‬ ‫قا َ‬ ‫صاِلحا ً َ‬
‫م َ‬ ‫ه ْ‬‫مودَ أخا ُ‬ ‫و ِإلی ث َ ُ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و‬ ‫هن َ‬
‫غینُرهُ ُ‬ ‫ه َ‬ ‫ن إلن ٍ‬ ‫من ْ‬
‫م ِ‬ ‫ه مننا ل َک ُن ْ‬ ‫ووا اللن َ‬ ‫عُبد ُ‬‫ا ْ‬
‫م فیهننا‬ ‫مَرک ُ ْ‬
‫ع َ‬‫سننت َ ْ‬‫وا ْ‬‫ض َ‬ ‫ن الْر ِ‬ ‫منن ْ‬‫م ِ‬ ‫شننا َک ُ ْ‬ ‫أ َن ْ َ‬
‫ب‬ ‫قری ن ٌ‬‫ن َرب ّننی َ‬ ‫م ُتوُبوا إلیه ا ّ‬ ‫فُروهُ ث ُ ّ‬ ‫سَتغ ِ‬ ‫فا ْ‬ ‫َ‬
‫)هود ‪(61 :‬‬ ‫ب‪‬‬ ‫مجی ٌ‬ ‫ُ‬
‫»به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را فرستادیم که صالح‬
‫نام داشت‪ .‬گفت ‪ :‬ای قوم من! خدا را بپرستید که معبسسودی‬
‫جز او برای شما وجود ندارد‪ .‬او است کسسه شسسما را از زمیسسن‬

‫‪ -‬بخاری‪ ،‬حدیث ‪ 71‬و مسلم‪ ،‬حدیث ‪ 1037‬به روایت معاویه‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪12‬‬

‫آفریده است و آبادانی آن را بر شسسما واگسسذار نمسسوده اسسست‪.‬‬

‫پس از او طلب آمرزش را بنماییسسد و بسسه سسسوی او برگردیسسد‪.‬‬
‫بیگمسسان خداونسسد )بسسه بنسسدگانش( نزدیسسک و پذیرنسسدة )دعسسای‬
‫یخواننسسد و بسسه‬
‫کسانی( است )که او را مخلصانه بسسه زاری م ‌‬
‫یطلبند«‪.‬‬ ‫یاریش م ‌‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬یادگیری علوم تجربی و پیشرفت در ایسن زمینسه‪،‬‬
‫یرود و شایسسسته اسسست‪ ،‬در اختیسسار‬ ‫قسسدرتی ارزشسسمند بسسه شسسمار م ‌‬
‫مسلمین باشد تا در جبهسه مبسارزه بسا دشسمنان حقیقست و نیکسسی و‬
‫اسلم مورد اسسستفاده قسسرار گیسسرد و بسسه ایسسن فرمسسوده خداونسسد نیسسز‬
‫تحقق داده شود که ‪:‬‬
‫و‬
‫ه َ‬ ‫و ٍ‬ ‫ن ُ‬
‫قن ّ‬ ‫من ْ‬‫م ِ‬ ‫س نت َطَ ْ‬
‫عت ُ ْ‬ ‫م مننا ا ْ‬ ‫ه ْ‬‫دوا ل َ ُ‬‫ع ّ‬‫وأ ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و‬‫ه َ‬
‫و الل ن ِ‬
‫ع ندُ ّ‬
‫ن ب ِننه َ‬‫و َ‬‫هب ن ُ‬
‫ل ت ُْر ِ‬
‫خی ِ‬‫ط ال َ‬ ‫ربا ِ‬ ‫ن ِ‬ ‫م ْ‬ ‫ِ‬
‫)انفال ‪(60 :‬‬ ‫م‪‬‬ ‫وک ُ ْ‬‫عدُ ّ‬
‫َ‬
‫»برای )مبارزه با( آنان تا آنجا که می‌توانید نیروی )مادی و‬
‫بهای ورزیسسده آمسساده سسسازید‪ ،‬تسسا بسسدان‪،‬‬‫معنسسوی( و اس س ‌‬
‫دشسسمن خسسدا ودشسسمن خسسویش را بترسسسانید‪ ،‬و کسسسان‬
‫دیگری جسسز آنسسان را نیسسز بسسه هسسراس اندازیسسد کسسه ایشسسان‬
‫یشناسد‪ .‬هر آنچه را در‬ ‫یشناسدی و خدا آنان را م ‌‬ ‫رانم ‌‬
‫راه خدا صرف کنید‪ ،‬پاداش آن به تمام و کمال به شسسما‬
‫یبینید«‪.‬‬
‫یشود و هیچگونه ستمی نم ‌‬ ‫داده م ‌‬
‫و چون امروز قدرت و برتری در علم و تکنولوژی است و جنسسگ‬
‫یشسسود‪ ،‬بسسر‬‫تها نه با بازوها‪ ،‬بلکه با عقل و دانش اداره م ‌‬ ‫میان مل ‌‬
‫هر فرد مسلمانی لزم اسسست کسه در ایسن جنبسه قسسوی باشسد‪ ،‬زیسسرا‬
‫حقیقتی که بسسا خسسود دارد بسسرای نشسسر و گسسسترش‪ ،‬نیازمنسسد قسسدرت‬
‫است و شوکت‪ ،‬و پیامبر)ص( نیز فرموده است ‪:‬‬
‫بتر از مسسؤمن ضسسعیف و‬ ‫»مؤمن قوی و توانا‪ ،‬نزد خداوند محبسسو ‌‬
‫نسساتوان اسسست هرچنسسد کسسه هسسر دو از خیسسر و نیکسسی در حسسد خسسود‬
‫‪1‬‬
‫برخوردارند«‪.‬‬

‫اعجاز در قرآن و سنت‬

‫ههسسا بسسرای اهسسل علسسم بسسارز‬‫معجزات علمی قرآن‪ ،‬در تمسسام زمین ‌‬
‫گشته است‪ ،‬چه در نظم آن‪ ،‬اخبار گذشسستگان‪ ،‬خسسبر از آینسسده و یسسا‬
‫تهای تشریعی و غیر آن‪ .‬اینکه اعجسساز علمسسی در عصسسر‬ ‫بروز حکم ‌‬
‫حاضر رایج شده به دو دلیل است‪ ،‬یکی دللت کردن بر همه ابعاد‬

‫‪ -‬مسلم‪ ،‬حدیث ) ‪ (2664‬به روایت ابوهریره‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪13‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫شهسسای‬ ‫اعجسسازی قسسرآن و سسسنت‪ ،‬و دیگسسری‪ ،‬پسسی بسسردن بسسه دان ‌‬
‫یشناسی در خلل آن است‪ .‬معجزه در اصسسطلح دانشسسمندان‬ ‫هست ‌‬
‫هطلبی و محفسسوظ از‬ ‫قالعاده‪ ،‬همراه با تحدی و مبارز ‌‬
‫به امری خار ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫معارضه‪ ،‬اطلق م ‌‬
‫یطلبسسد‬ ‫منظور از اعجاز قرآن‪ ،‬اینست که مردم را به مبسسارزه م ‌‬
‫که همانندی چون قرآن را بیاورنسسد‪ .‬و علمسسی بسسودن اعجسساز هسسم در‬
‫ارتباط با دانش بسسودن آن اسسست‪ ،‬یعنسسی حقیقسست اعجسساز در دانسسش‬
‫یدهسسد‪ ،‬بسسا‬‫است و با مبنسسای علمسسی خسسود همسسه ادعاهسسا را خسساتمه م ‌‬
‫تهای جهان سسسازگار بسسوده و دارای پشسستوانه و دلیسسل اسسست‪.‬‬ ‫واقعی ‌‬
‫یگراییسسد و‬ ‫اگر اعجاز‪ ،‬علمی نبود‪ ،‬قرآن به توهم و شک و گمان م ‌‬
‫اگر با واقعیت سازگار نبود‪ ،‬جهل و اگر مبتنی بر دلیل نبود‪ ،‬تقلیسسد‬
‫یآمد‪.‬‬
‫به حساب م ‌‬
‫اعجاز در واقع‪ ،‬خسبر از حقیقستی اسست توسسط قسرآن یسا سسنت‬
‫نبوی که‪ ،‬علسسوم تجربسسی هسسم بسسه آن پسسی بسسرده و نسساتوانی امکانسسات‬
‫بشری برای درک آن‪ ،‬در زمان پیامبر)ص( بسسه اثبسسات رسسسیده و در‬
‫نتیجه صداقت و درستی پیسسام پیسسامبر)ص( روشسسن و واضسسح گشسسته‬
‫است‪.‬‬
‫معجزات قرآنی از طرفی دیگر – با در بر داشتن حقایق علمسسی‬
‫– دلیلی است بر‪ ،‬جهانی بودن پیام اسلم‪.‬‬
‫خداوند پیامبران قبسل از محمسد)ص( را کسه حیطسه رسسالت آنسان از‬
‫سسی‪،‬‬ ‫ح ّ‬ ‫یرفت‪ ،‬با دلیسسل و معجسسزات ِ‬ ‫اقوام و زمان خاص آنها فراتر نم ‌‬
‫همانند عصای موسی)ع( و زنسسده شسسدن مردگسسان توسسسط عیسسسی)ع(‪،‬‬
‫دی خسویش تسا‬ ‫حس ّ‬‫مورد تأیید‪ ،‬قرار داده است و این معجزات با قدرت ت َ َ‬
‫پایان رسالت هر پیامبر‪ ،‬باقی بوده است تسا اینکسه بسا گذشست زمسان و‬
‫مآور آن نیسسز‪ ،‬از‬ ‫مکدر شدن چشمه زلل آن رسالت‪ ،‬قدرت معجزه پیا ‌‬
‫میان رفته و خداوند پیسامبر جدیسدی را بسا دیسن جدیسد و معجسزه جدیسد‪،‬‬
‫ارسال داشته است‪ .‬اما با پایان یسسافتن سلسسسله نبسسوت و ظهسسور خسساتم‬
‫پیامبران‪ ،‬حضرت محمد)ص(‪ ،‬خداوند حفساظت دیسن او را بسرای تمسام‬
‫لهای بشری تا قیامت‪ ،‬ضسسمانت کسسرده و آن را بسسا دلیسسل و برهسسانی‬ ‫نس ‌‬
‫یطلبد‪ ،‬حمایت و تأیید نموده است‪.‬‬ ‫عظیم‪ ،‬که تا قیامت به تحدی م ‌‬
‫ه‪،‬‬ ‫ه‪ُ ،‬‬ ‫ء أک ْب َنُر َ‬ ‫ی َ‬ ‫ق ْ َ‬‫‪ُ ‬‬
‫ل الل ن ُ‬‫قن ِ‬ ‫شن ُنهادَ ً‬ ‫شننی ٍ‬ ‫لأ ّ‬
‫هن َ‬
‫ذا‬ ‫ی َ‬‫ی ال ن ّ‬
‫حن َ‬ ‫و ِ‬‫وأ ْ‬ ‫م َ‬‫و ب َی ْن َک ُن ْ‬ ‫شننهی ِدٌ َبینننی َ‬ ‫َ‬
‫غ‪) ‬انعام ‪(19 :‬‬ ‫ن ب َل َ َ‬
‫م ْ‬ ‫و َ‬‫ه َ‬ ‫م بِ ِ‬ ‫ذَرک ُ ْ‬
‫ن ل ُن ْ ِ‬‫قرآ ُ‬‫ال ُ‬
‫یخواهنسسد(‬
‫»)ای پیغمبر! به کسانی که بر رسالت تسسو گسسواهی م ‌‬
‫بگو ‪ :‬بالترین گواهی‪ ،‬گواهی کیست )تا او بر صدق نبسسوت مسسن‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪14‬‬

‫گواهی دهد؟( بگو ‪ :‬خدا میان من و شما گواه اسسست! )بهسسترین‬

‫دلیل آن این است که( این قرآن به من وحی شده است«‪.‬‬
‫و فرموده است ‪:‬‬
‫ک‪) ‬نساء ‪:‬‬ ‫هدُ ِبما أ َن َْز َ‬
‫ل إَلی َ‬ ‫ه یَ ْ‬
‫ش َ‬ ‫‪‬ل َک ِ ّ‬
‫ن الل ُ‬
‫‪(166‬‬
‫یکننسسد( لیکسسن‬
‫»)هر چند کسسه کسسافران نبسسوت خسسود را انکسسار م ‌‬
‫خداوند بر آنچه )از قرآن( بسسر تسسو نسسازل شسسده اسسست گسسواهی‬
‫یدهد«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫در این دو آیه‪ ،‬که ادعای کافران‪ ،‬مبنی بر دروغ شسسمردن نبسسوت‬
‫محمد)ص(‪ ،‬رد شده است‪ ،‬خصوصیت اعجاز علمی قرآن نیسسز کسسه‬
‫تهای مختلسسف‬ ‫یمانسسد‪ 1‬و همگسسام بسسا پیشسسرف ‌‬ ‫در میان مردم باقی م ‌‬
‫یگیسسرد و در‬ ‫بشری در زمینه علم و دانش‪ ،‬رنسسگ جدیسسد بسسه خسسود م ‌‬
‫عین حال با مضامین وحی الهی‪ ،‬مرتبط است‪ ،‬بیان شده است‪ .‬و‬
‫دلیل وحیانی نازل شده بر پیسسامبر)ص( کسسه حسساوی علسسم خسسدایی و‬
‫هتر گشته و بسسا‬ ‫قابل فهم بشر در هر زمان و مکان است‪ ،‬درخشند ‌‬
‫یگسسردد‪ ،‬پیسسامبر)ص( فرمسسوده‬ ‫نهسسا و قسسرون‪ ،‬تسسازه م ‌‬ ‫گذشسست زما ‌‬
‫هها و‬ ‫است ‪» :‬هیچ پیامبری‪ ،‬ظهور نکرده است مگسسر اینکسسه‪ ،‬نشسسان ‌‬
‫معجزاتی بسه او عطسا شسده کسه‪ ،‬بشسریت بسه مشسابه و هماننسد آن‬
‫ایمان آورده است‪ ،‬اما آنچه که به من عطا شده‪ ،‬وحیسسی اسسست از‬
‫جانب خداوند پس امیدوارم در میان پیامبران‪ ،‬بیشترین پیسسروان را‬
‫‪2‬‬
‫داشته باشم«‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬پیسسامبر)ص(‬ ‫امام ابن حجر در شسسرح ایسسن حسسدیث م ‌‬
‫این کلم رابه معجزه جاوید قرآن که قبل ً بیان شد مربوط سسساخته‬
‫است‪ ،‬زیرا دارای فوائد بسیار و منافع عمومی است و دعسسوت او‪،‬‬
‫تهسسای او و اخبسسار آینسسده را نیسسز در بسسر دارد و منسسافع قسسرآن‪،‬‬ ‫حج ‌‬
‫لهای‬ ‫معصر خود را و نیز آیندگان و نس ‌‬ ‫مخاطبان حاضر و غایب ه ‌‬
‫ً‬
‫یگیرد‪ .‬این ارتباط حقیقتا زیباست ‪. ...‬‬ ‫آتی بشری را در بر م ‌‬
‫البته در شرح آن نظری دیگر نیز‪ ،‬گفته شسسده کسسه هسسدف از ایسسن‬
‫حدیث‪ ،‬اینست که معجزات سایر پیامبران با گذشت زمان‪ ،‬از بین‬
‫هاند‪ ،‬اما معجزه قرآن تا‬ ‫معصر‪ ،‬آن را دید ‌‬ ‫رفته و فقط مخاطبان ه ‌‬
‫روز قیسسامت‪ ،‬پایسسدار اسسست و اسسسلوب و بلغسست و اخبسسار غیسسبی آن‪،‬‬
‫یماند‪ .‬و با گذشت هر عصسسری از روزگسساران‪ ،‬یکسسی‬ ‫قالعاده‪ ،‬م ‌‬‫خار ‌‬

‫یباشد‪) .‬مترجم(‬‫غ« م ‌‬‫ن ب َل َ َ‬

‫م ْ‬
‫و َ‬ ‫ذرک ُ ْ‬
‫م ِبه َ‬ ‫‪ -‬منظور جمله »ِل ُن ْ ِ‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬بخاری‪ ،‬حدیث شماره )‪ (4696‬و مسسسلم حسسدیث شسسماره ) ‪ (152‬بسسه روایسست‬ ‫‪2‬‬

‫ابوهریره‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫یهای قرآن‪ ،‬به ظهور پیوسته و دلیل دیگری بسسر صسسحت‬ ‫از پیشگوی ‌‬
‫‪3‬‬
‫ادعای پیامبر)ص( خواهد شد ‪.«...‬‬
‫نکته دیگر اینکه‪ ،‬چون قرآن‪ ،‬معجزه جاوید‪ ،‬برای همه خلیق‪ ،‬تا‬
‫روز قیامت است‪ ،‬پس بیانات و دلیل آن را‪ ،‬هر عرب و غیرعربی‬
‫یکند و به عنوان یک پدیسسدة همیشسسه نسسو تسسا‬ ‫به طور یکسان درک م ‌‬
‫ییسسابیم کسسه‬‫یمانسسد‪ .‬مسسا اخبسساری را در قسسرآن م ‌‬
‫روز قیامت‪ ،‬باقی م ‌‬
‫چون با زبان عربی آشکار‪ ،‬نازل شده است‪ ،‬به راحتی قابسسل فهسسم‬
‫است‪ ،‬اما حقیقت ذاتسسی و کیفیسست آن را جسسز در زمسسانی مشسسخص‪،‬‬
‫یکنیم‪ ،‬لذا خداوند فرموده است ‪:‬‬ ‫درک نم ‌‬
‫َ‬
‫ه‬
‫ن ن َب َ نأ ُ‬ ‫عل َ ُ‬
‫م ّ‬ ‫و ل َت َ ْ‬ ‫و إ ِل ّ ِذک ٌْر ل ِْلعاَلمی َ‬
‫ن* َ‬ ‫ه َ‬‫ن ُ‬‫‪‬ا ِ ْ‬
‫)ص ‪(88-87 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫حی ٍ‬‫عدَ ِ‬ ‫بَ ْ‬
‫»این قرآن‪ ،‬چیزی چز پند و انسسدرز جهانیسسان )و مایسسة بیسسداری‬
‫یباشد* و خبر آن را بعسسد از مسسدت زمسسانی‬ ‫جملگی ایشان نم ‌‬
‫خواهید دانسسست )و بسسه زودی صسسدق وَعْسسد و َوعیسسد و راسسستی‬
‫اخبار و گفتار قرآن را هم در ایسسن جهسسان و هسسم در آن جهسسان‬
‫خواهید دید«‪.‬‬
‫و این خواست خداوند است‪ ،‬کسسه هسسر خسسبری از اخبسسار قسسرآن در‬
‫زمان خاصی تحقق یابد و با رویداد و نمایان شسسدن حسادثه مربسسوط‬
‫به آن‪ ،‬مفاهیمی که در زیر حروف و الفاظ قرآن‪ ،‬پوشیده اسسست‪،‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫درخشیدن ‌گیرد‪ ،‬خداوند متعال م ‌‬
‫ن‪‬‬ ‫عل َ ُ‬
‫مننو َ‬ ‫ف تَ ْ‬
‫و َ‬
‫سن ْ‬
‫و َ‬ ‫س نت َ َ‬
‫قّر َ‬ ‫م ْ‬
‫ء ُ‬ ‫‪‬ل ِک ُن ّ‬
‫ل ن َب َننا ٍ‬
‫)انعام ‪(67 :‬‬
‫»هر خبری )که خداونسسد در قسسرآن بیسسان کسسرده اسسست( موعسسد‬
‫یپذیرد( و‬
‫خود دارد )و در هنگام مقرر و جای معین تحقق م ‌‬
‫)صسسدق ایسسن اخبسسار را بسسه هنگسام وقسسوع( خواهیسسد دانسسست )و‬
‫یآیید(«‪.‬‬
‫خواهید دید به چه عذابی گرفتار م ‌‬
‫پس اخبار الهی‪ ،‬تمام اشکال نوظهور را در طول تاریسسخ‪ ،‬در بسسر‬
‫یماند‪.‬‬
‫گرفته و باقی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫و این گفته در ارشاد خداوند تجلی یافته که م ‌‬
‫و‬
‫وهننا َ‬ ‫میننَر ل ِت َْر َ‬
‫کب ُ‬ ‫ح ِ‬‫وال ْ َ‬
‫ل َ‬ ‫غا َ‬
‫الب ِ َ‬ ‫و‬‫ل َ‬ ‫خی َ‬ ‫و ال ْ َ‬‫‪َ ‬‬
‫)نحل ‪(8 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫علم ُ‬ ‫َ‬ ‫ما ل ت َ ْ‬ ‫ق‬ ‫ُ‬
‫خل ُ‬ ‫و یَ ْ‬‫ه َ‬ ‫زین َ ً‬
‫ِ‬
‫غها را )آفریده است( تا بسسر‬ ‫بها و استرها و ال ‌‬ ‫»)و خدا( اس ‌‬
‫آنهسسا سسسوار شسسوید و زینسستی باشسسند )کسسه بسسه دلهایتسسان شسسادی‬
‫بخشد‪ ،‬و خداونسسد( چیزهسسایی را )بسسرای حمسسل و نقسسل و طسسی‬
‫حالباری‪ (9/7 ) ،‬با اندکی تصرف‪.‬‬
‫‪ -‬فت ‌‬ ‫‪3‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪16‬‬

‫یآفرینسسد کسسه )شسسما هسسم اینسسک چیسسزی از آنهسسا(‬

‫مسسسافات( م ‌‬
‫یدانید«‪.‬‬
‫نم ‌‬
‫هپرسسستی و‬ ‫قرآن کریسسم در زمسسانی نسسازل شسسد کسسه‪ ،‬جهسسل و خراف ‌‬
‫عبینی در تمام جهان‪ ،‬شایع شسسده بسسود‪ ،‬کسسه‬ ‫جادوگری و سحر و طال ‌‬
‫بها از این جاهلیت‪ ،‬سهم بیشتر را برده بودنسد‪ ،‬و خداونسد نیسسز‬ ‫عر ‌‬
‫به آن اشاره دارد ‪:‬‬
‫م‬‫هن ْ‬‫من ْ ُ‬ ‫سول ً ِ‬ ‫ن َر ُ‬‫میی ّ َ‬
‫ث فی ال ّ‬ ‫ع َ‬ ‫و اّلذی ب َ َ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫ه َ‬
‫م‬ ‫هن ُ‬‫م ُ‬ ‫ّ‬
‫عل ُ‬ ‫و یُ َ‬‫م َ‬‫هن ْ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ی َت ْل ُننوا َ‬
‫و ی َُزکی ِ‬ ‫م آینناِته َ‬ ‫هن ْ‬ ‫علی ِ‬
‫قْبنن ُ‬
‫ل‬ ‫ن َ‬ ‫منن ْ‬ ‫ن کنناُنوا ِ‬ ‫و اِ ْ‬
‫ه َ‬
‫منن َ‬‫حک ْ َ‬
‫و ال ِ‬ ‫ب َ‬ ‫ال ْ ِ‬
‫کتننا َ‬
‫ن‪‬‬ ‫مبی ٍ‬ ‫ل ُ‬ ‫ضل ٍ‬ ‫َلفی َ‬
‫)جمعه ‪(2 :‬‬
‫یسسسوادان پیغمسسبری را‬ ‫»خسسدا کسسسی اسسست کسسه از میسسان ب ‌‬
‫برانگیخته است و به سویشان گسیل داشته است‪ ،‬تسسا آیسسات‬
‫خسسدا را بسسرای ایشسسان بخوانسسد‪ ،‬و آنسسان را پسساک بگردانسسد‪ .‬او‬
‫یآمسوزد‪ .‬آنسان‬ ‫بدیشان کتاب )قرآن( و شریعت )یزدان( را م ‌‬
‫پیش از آن تاریخ واقعا ً در گمراهی آشکاری بودند«‪.‬‬
‫در چنین وضعی بود که پیامی نازل شد‪ ،‬حاوی علم خسسدا و بیسسان‬
‫یهسسای‬‫هکار ‌‬ ‫اسرار و رموز خلیق در گستره هستی‪ ،‬علمی کسسه ریز ‌‬
‫نفس بشری را بیان نموده‪ ،‬از گذشته شروع به بیان اسرار آینسسده‬
‫ههای آینده و چگونگی سایر مخلوقات نیز‪ ،‬پسسرده‬ ‫کرده و از پوشید ‌‬
‫برداشته است‪.‬‬
‫امروزه که بشریت در عصسسر اکتشسسافات علمسسی قسسرار گرفتسسه و‬
‫قترین ابزارهای کاوش را در اختیار دارد و قدرتی یافته کسسه در‬ ‫دقی ‌‬
‫هر جنبه علمی‪ ،‬گروهی از دانشمندان را به کار گیرد تسسا از اسسسرار‬
‫ههسسای مختلسسف علسسوم‬ ‫پنهان زمین و آسمان پرده بردارند و در زمین ‌‬
‫هها و دریافت نتایج مشغول باشند و در‬ ‫عآوری مقدم ‌‬ ‫انسانی به جم ‌‬
‫تآوردها بپردازند و در چنیسسن حسسالی‬ ‫عآوری دس ‌‬ ‫نها به جم ‌‬ ‫طول قر ‌‬
‫هپنهسسان‪ ،‬رو بسسه کمسسال وضسسوح و حقسسایق‪ ،‬رو بسسه‬ ‫کسسه اشسسکال نیم ‌‬
‫تانگیز با تجلی انوار الهی کسسه‬ ‫هاند‪ ،‬رخدادی شگف ‌‬ ‫درخشندگی نهاد ‌‬
‫بر محمد)ص( و در هزار و چهارصد و اندی سال پیسش نسازل شسد‪،‬‬
‫روی خواهد داد اگر آیه و یا حسسدیثی‪ ،‬یکسسی از حقسسایق کشسسف شسسده‬
‫هآمیسسز و بیسسان‬‫توسسسط بشسسر را در بسسر گرفتسسه و حسساوی دقسست معجز ‌‬
‫روشن و واضح باشد‪ .‬قسرآن کریسم‪ ،‬مسا را بسه ایسن مسسسئله متسوجه‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یگرداند و م ‌‬‫م ‌‬
‫‪17‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫قنن ْ َ‬ ‫‪ُ ‬‬

‫م‬ ‫ه ُثنن ّ‬ ‫عْننندالل ِ‬ ‫ن ِ‬ ‫منن ْ‬‫ن ِ‬ ‫ن کننا َ‬ ‫م إِ ْ‬ ‫ل أَرءَی ُْتنن ْ‬
‫ق‬
‫شننقا ٍ‬ ‫فننی ِ‬ ‫و ِ‬ ‫هن َ‬‫ن ُ‬ ‫م ْ‬ ‫م ّ‬‫ل ِ‬ ‫ض ّ‬ ‫نا َ‬ ‫َ‬ ‫م ْ‬ ‫م ِبه َ‬ ‫فْرت ُ ْ‬ ‫کَ َ‬
‫و فننی‬ ‫ق َ‬ ‫م آیاِتنننا فننی الفننا ِ‬ ‫ه ْ‬ ‫ری ِ‬‫س نن ُ ِ‬ ‫د* َ‬ ‫َبعی ٍ‬
‫م‬‫ول َن ْ‬ ‫ق اَ َ‬ ‫حن ّ‬‫ه ال َ‬ ‫م ان ّن ُ‬ ‫ه ْ‬ ‫ن لَ ُ‬‫م حّتی ی َت َب َی ّ َ‬ ‫ه ْ‬‫س ِ‬ ‫ف ِ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫د‪‬‬ ‫ء شهی ٌ‬ ‫شی ٍ‬ ‫ل َ‬ ‫علی ک ّ‬ ‫ه َ‬ ‫ک ان ّ ُ‬ ‫ف ب َِرب ّ َ‬ ‫ی َک ْ ِ‬
‫)فصلت ‪(53-52 :‬‬
‫»)ای محمد( بگو ‪ :‬به من خبر دهید اگر این )قرآن( از سوی‬
‫خداوند آمده باشد‪ ،‬و آنگاه شما به آن ایمان نداشته باشسسید‪،‬‬
‫هتسسر خواهسسد بسسود از آن کسسسی کسسه )بسسا حسسق و‬
‫چه کسی گمرا ‌‬
‫حقیقت( سخت در مبارزه و مقابله باشد؟* ما به آنسسان )کسسه‬
‫ههای خسسود‬ ‫منکر اسلم و قرآنند( هر چه زودتر دلیل و نشسسان ‌‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬کسسه جهسسان کسسبیر‬
‫را در اقطسسار و نسسواحی )آسسسما ‌‬
‫است( و در داخل و درون خودشان )که جهان صغیر اسسست(‬
‫به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( نشان خواهیم داد تا بسسرای‬
‫ایشان روشن و آشکار گردد که اسلم و قرآن حق است آیسسا‬
‫)برای برگشت کافران از کفر و مشرکان از شرک( تنها این‬
‫بسنده نیست که پروردگسسارت بسسر هسسر چیسسزی حاضسسر و گسسواه‬
‫است«‪.‬‬
‫یگوید ‪)» :‬از راههای اثبسسات حقسسانیت شسسریعت(‬ ‫یکی از علماء م ‌‬
‫مشاهده عینی است به این معنی که بندگان با تأمل در آیات افاق‬
‫و انفس دریابند که پیام ابلغ شده توسط پیسامبران‪ ،‬حسق اسست«‪.‬‬
‫نها و‬‫یگوید‪ : 1‬منظور از آفساق‪ ،‬چهسار سسوی آسسما ‌‬ ‫عاِلمی دیگر م ‌‬
‫زمین؛ از جمله خورشید و ماه و سسستارگان و شسسب و روز‪ ،‬بادهسسا و‬
‫ههسسا و‬
‫هها‪ ،‬گیاهسسان و درختسسان و کو ‌‬
‫نهسسا‪ ،‬رعسسد و بسسرق و صسساعق ‌‬
‫بارا ‌‬
‫های مفسسسران‬ ‫یباشسسد«‪ .‬چنیسسن مضسسمونی از عسسد ‌‬ ‫دریاهسسا و ‪ ...‬م ‌‬
‫برجسته روایت شده است‪.‬‬
‫ههای خسسدا در‬ ‫این موارد آیات خدایی در قرآن هستند که از نشان ‌‬
‫مخلوقات سخن گفته و معجزه علمسسی روشسسنی را نمایسسان سسساخته‬
‫یدرخشند‪.‬‬ ‫که در عصر اکتشافات پیشرفته بشری در هستی‪ ،‬م ‌‬
‫ههای خسسویش‬ ‫ما در انتظار تحقق وعده خدایی هستیم کسسه نشسسان ‌‬
‫را به ما بنمایاند تا معانی دقیق آیات خدا را دریابیم‪ ،‬چون خسسود او‬
‫فرموده است ‪:‬‬

‫‪ -‬قرطبی این گفته را در تفسیرش‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪ ،374‬از عطا و ابن زید‪ ،‬نقسسل‬ ‫‪1‬‬

‫کرده است‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪18‬‬

‫ریک ُ ْ‬
‫م آینننناِته‬ ‫سننننی ُ ِ‬
‫ه َ‬
‫دلل ِ‬
‫منننن ُ‬ ‫ل ال ْ َ‬
‫ح ْ‬ ‫و ُ‬
‫قنننن ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)نحل ‪(93 :‬‬ ‫وَنها‪‬‬ ‫رف ُ‬‫ع ِ‬ ‫َ‬
‫فت َ ْ‬
‫»و بگو ‪ :‬حمد و سپاس خدای را سزاست‪ .‬او آیسسات خسسود را‬
‫به شما نشان خواهد داد و شسسما آنهسسا را خواهیسسد شسسناخت‪ .‬و‬
‫یخبر نیست«‪.‬‬ ‫یدهید غافل و ب ‌‬ ‫پروردگار تو از آنچه انجام م ‌‬
‫از آنچه بیان شد روشن گشسست کسسه بشسسریت همیشسسه در انتظسسار‬
‫ههای او در کتساب هسستی و‬ ‫ههای خداونسد بسرای کشسف نشسان ‌‬ ‫وعسد ‌‬
‫کتاب قرآن است که در برابر چشسسمان او قسسرار بگیسسرد و حجسست و‬
‫برهان خدا تکمیل گشته و دیدگان بشر معجزه را عیان بیند‪.‬‬
‫و باید دانست که تفسیر علمسسی آیسسات بسسا اعجسساز علمسسی تفسساوت‬
‫دارد‪ ،‬زیرا تفسیر علمی عبارتست از کشف معانی آیات و حدیث‪،‬‬
‫ههای جدید علمی‪ .‬اما اعجاز علمی‪ ،‬عبارتست از خسسبر‬ ‫در پرتو یافت ‌‬
‫قرآن کریم یا سنت پیامبر)ص( از حقیقستی کسه علسوم تجربسی هسم‬
‫هاند و ثابت شده اسسست کسسه آن حقیقسست بسسا‬ ‫جدیدا ً به آن دست یافت ‌‬
‫امکانات بشری زمان پیامبر)ص( قابل درک نبوده است‪.‬‬
‫قواعد و اصول تحقیق در زمینه اعجاز علمی‬
‫‪ -1‬شناخت علم خدا‪ ،‬علمی که شامل و فراگیسسر بسسوده و‬
‫از خطا مصون است و نقصی در آن نیست‪ ،‬و شناخت علم‬
‫انسسسان‪ ،‬کسسه محسسدود اسسست و قابسسل تغییسسر و در معسسرض‬
‫خطاست‪.‬‬
‫‪ -2‬شسسناخت متسسون وحیسسانی کسسه دارای دللسست قطعسسی و‬
‫یقینی هستند و نیز شناخت حقایق علمی ثابت شده‪.‬‬
‫‪ -3‬شناخت برخسسی متسسون وحیسسانی کسسه از دللسست ظنسسی و‬
‫ههسسای علمسسی کسسه هنسسوز در‬ ‫غیریقینی برخوردارند و نیز نظری ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫ههای اثبات نشد ‌‬
‫حد فرضی ‌‬
‫‪ -4‬محال است که میان نصوص قطعسسی وحسسی و حقسسایق‬
‫ثابت شسسده علمسسی‪ ،‬تضسساد وجسسود داشسسته باشسسد‪ ،‬مگسسر اینکسسه‬
‫قطعیت یکسسی از آنهسسا مخسسدوش باشسسد‪ .‬ایسسن قاعسسدة نیکسسو را‬
‫هانسسد و چنسسدین تسسن از آنهسسا‬
‫دانشسسمندان مسسسلمان‪ ،‬بیسسان کرد ‌‬
‫بهایی را در زمینسسه توافسسق حتمسسی عقسسل و نقسسل‪ ،‬تسسألیف‬ ‫کتا ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫کرد ‌‬
‫ههای آفسساقی یسسا انفسسسی را‬ ‫هنگامیکه خداوند متعال یکی از نشان ‌‬
‫یسسسازد‪،‬‬ ‫های از قرآن یا حدیثی از پیامبر)ص( ظاهر م ‌‬ ‫در تصدیق آی ‌‬
‫معنی آیه واضح گشته و توافق آنها با هم کامل شده و تفسیر آیسسه‬
‫‪19‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫نیز با کشف حقایق علمی و درنتیجه‪ ،‬محسسدود و مشسسخص گردیسسدن‬

‫یشود و اعجاز هم همین است‪.‬‬ ‫تهای مختلف آن‪ ،‬ثابت م ‌‬ ‫دلل ‌‬
‫هاند‪ ،‬پیسسامبر)ص(‬ ‫عبارات وحیسسانی بسسا الفسساظ فراگیسسر‪ ،‬نسسازل شسسد ‌‬
‫فرموده است ‪» :‬با به همراه داشسستن گفتارهسسای فراگیسسر‪ ،‬مبعسسوث‬
‫هام ‪ 1(...‬و ایسسن قضسسیه روشسسن م ‌‬
‫یسسسازد کسسه‪ ،‬عبسساراتی کسسه از‬ ‫شسسد ‌‬
‫پیامبر گرامی)ص( وارد شده است بسسر تمسسامی معسسانی و مصسسادیق‬
‫لهای‬ ‫درست آن دللت دارد‪ ،‬اما هرکسسدام طبسسق ظروفسسی کسسه نس س ‌‬
‫یگیرنسسد‪ .‬البتسسه از نظسسر‬
‫بشری‪ ،‬یکی پس از دیگری‪ ،‬در آن قسسرار م ‌‬
‫نباید دور داشت که اگر میان دللت قطعی یکی از نصوص‪ ،‬با یسسک‬
‫نظریه علمی )ظاهرا ً ثابت شده( تضادی روی دهد‪ ،‬طبیعتًا‪ ،‬نظریه‬
‫یشود‪ ،‬زیرا نص وحیانی از جانب کسی اسسست‬ ‫علمی انکار و رد م ‌‬
‫که بر همه چیز احاطه کامل دارد‪ .‬و اگر هم توافق وجسسود داشسست‪،‬‬
‫یدانیسسم )نسسه برعکسسس(‪ .‬جنبسسه‬ ‫نص وحیانی را مؤید نظریه علمی م ‌‬
‫دیگر قضیه هم متصور است‪ ،‬یعنی زمانی که نص وحیسسانی‪ ،‬دارای‬
‫دللسست ظن ّسسی‪ ،‬و حقیقسست علمسسی‪ ،‬ثسسابت شسسده باشسسد‪ ،‬کسسه در ایسسن‬
‫یشسسود‪ .‬امسسا‬
‫صورت‪ ،‬نص وحیانی در جهت حقیقت علمی تأویسسل م ‌‬
‫یتسسر اسسست ترجیسسح داده‬ ‫اگر هیچ توافقی حاصل نشد‪ ،‬آن کسسه قطع ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫بیان روش تحقیق در زمینه اعجاز علمی در پرتننو روش‬
‫سلف صالح‬
‫آنچه که خداوند متعال در مسسورد اسسسرار خلقسست آفسساق و انفسسس‪،‬‬
‫بیان نموده است تا زمانیکه حقیقت آن را به ما نشان ندهد‪ ،‬غیسسب‬
‫محسوب شده و قبسسل از آن هیسسچ راهسسی بسسرای شسسناخت کیفیسست و‬
‫جزئیات آن وجود نسسدارد‪ ،‬مگسسر اینکسسه از طریسسق وحسسی‪ ،‬بیسسان شسسده‬
‫باشد‪ .‬سلف صالح امت هسسم‪ ،‬خسسارج از ایسسن محسسدوده و نسسسبت بسسه‬
‫هاند‪ .‬سسسخن از اینسسست کسسه معنسسی آیسسات‬ ‫هها‪ ،‬تلشی نداشسست ‌‬‫نادانست ‌‬
‫تهای لغوی آن روشن است‪ ،‬امسسا کیفیسست و‬ ‫مربوط به غیب و دلل ‌‬
‫جزئیات آنها پنهان هستند‪ .‬و کسی که به توصیف و تفسسسیر دقسسایق‬
‫و جزئیسسات ایسسن آیسسات پسسس از روشسسن سسساختن و عینسسی کسسردن آن‬
‫یپردازد‪ ،‬نسبت به کسی که قبسسل از آن و فقسسط‬ ‫توسط خداوند‪ ،‬م ‌‬
‫یپسردازد و از‬‫با اکتفا به شسنیدن یکسی از نصسوص بسه تسبیین آنهسا م ‌‬
‫یدهسسد‪،‬‬
‫حتری ارائه م ‌‬ ‫مدلول واقعی آن‪ ،‬آگاه نیسسست‪ ،‬تفسسسیر صسسحی ‌‬

‫‪ -‬بخسساری‪ ،‬حسسدیث شسسماره ‪ 2815‬و مسسسلم‪ ،‬حسسدیث شسسماره ‪ 523‬بسسه روایسست‬ ‫‪1‬‬

‫ابوهریره‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪20‬‬

‫لتر از توصسسیفات‬ ‫زیسسرا توصسسیفات شسسخص شسسنونده و بیننسسده کسسام ‌‬

‫شخصی است که فقط شنیده است‪.‬‬
‫مفسران سلف صالح امت‪ ،‬به مقدار زیسسادی در تفسسسیر آیسسات و‬
‫هاند‪ ،‬با وجود اینکه بسیاری از حقسسایق‬ ‫شرح معانی آنها‪ ،‬توفیق یافت ‌‬
‫هستی در عصر آنان پنهان مانده بود و مفسری که بدون شسسناخت‬
‫این حقسایق بسسه تفسسیر آیسسات آفساق و انفسسی بپسسردازد و فقسط بسه‬
‫فتر از مفسسسری اسسست کسه‬ ‫ههای وحیسسانی‪ ،‬اکتفسا کنسسد‪ ،‬ضسعی ‌‬ ‫شسسنید ‌‬
‫ههسسای مربسسوط بسسه حقسسایق‬ ‫مدوش بسسا ارشسسادهای وحیسسانی‪ ،‬از یافت ‌‬ ‫ه ‌‬
‫یجوید‪.‬‬
‫هستی نیز‪ ،‬بهره م ‌‬
‫اما مفسران پیشین‪ ،‬هر چند کسسه نسسزد آنسسان مسسسایل مربسسوط بسسه‬
‫یاهمیسست بسسود‪،‬‬ ‫یشناسی نسبت به مسایل عقیسسدتی‪ ،‬بسسسیار ب ‌‬ ‫هست ‌‬
‫لیکن به محدوده نصوص عقیسسده‪ ،‬اکتفسسا نکسسرده و تلش خسسویش را‬
‫ههای علمسسی در تفسسسیر آیسسات‬ ‫بسسرای اسسستفاده از حسسداکثر دانسسست ‌‬
‫هاند و طبق فهمی که خداوند به آنان عطا کسسرده بسسود‪ ،‬آثسساری‬ ‫نمود ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫ارزشمند از خویش بر جای نهاد ‌‬
‫ههای علمی در‬ ‫شهای ارزنده آنان در استفاده از یافت ‌‬ ‫و نتیجة تل ‌‬
‫هانسسد‪ ،‬مسسا را بسسا‬‫تفسیر آیات که در طول قرون متمادی به خرج داد ‌‬
‫یسسسازد و‬ ‫سطح پیشرفت علمی انسسسان در آن روزگسساران‪ ،‬آشسسنا م ‌‬
‫توفیقات خاصی را که خداونسسد‪ ،‬نصسسیب آنسان نمسسوده اسسست‪ ،‬هویسسدا‬
‫یگردد‪ .‬زیرا اگر هنوز وقت مشاهده حقایق هستی در آن عصور‬ ‫م ‌‬
‫فراهم نشده بود‪ ،‬اما هماهنگی آشکاری میسان الهامسات وحیسانی و‬
‫یشود‪) .‬این توفیسسق مفسسسران از یسسک‬ ‫مشاهدات عینی آنان دیده م ‌‬
‫سو( و ظهور محدود معارف انسانی مقید به مشسساهدات حسسسی و‬
‫دانش بشری مقید بسسه زمسسان و مکسسان آنهسسا )از سسسوی دیگسسر( جنبسسه‬
‫نتر و آشکارتر نموده است‪.‬‬ ‫اعجازی قرآن را بسیار روش ‌‬
‫خداوند متعال‪ ،‬توفیقات بسیاری را برای مفسران رقم زده بود‬
‫که توانستند در شرح آیات و احسسادیث مربسسوط بسسه اسسسرار زمیسسن و‬
‫لتوجهی بردارند‪ .‬واضح است که ایسسن توفیسسق‪،‬‬ ‫مهای قاب ‌‬ ‫آسمان‪ ،‬گا ‌‬
‫یهسسای وحسسی آسسسمانی و الهسسام‬ ‫نتیجسسة برخسسورداری آنسسان از راهنمای ‌‬
‫گرفتن از کسی است که آگاه بسسه اسسسرار زمیسسن و آسمانهاسسست و‬
‫تها و معانی درست آیات رابه آنان آموزش داده است‪.‬‬ ‫دلل ‌‬
‫ههای اعجاز علمی‬ ‫جنب ‌‬
‫‪ -1‬وجود هماهنگی دقیق میان نصسسوص کتسساب و سسسنت و‬
‫یشناس که حقایق و اسراری را از‬ ‫کشفیات دانشمندان گیت ‌‬
‫‪21‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫هانسسد کسسه در وقسست نسسزول قسسرآن‪ ،‬وجسسود‬ ‫هسسستی‪ ،‬کشسسف کرد ‌‬

‫نداشت‪.‬‬
‫‪ -2‬پاکسازی قرآن و سنت از افکار بسساطلی کسسه در میسسان‬
‫لهای مختلسسف بشسسری‪ ،‬نسسسبت بسسه اسسسرار خلقسست وجسسود‬ ‫نس ‌‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬اگر همه آیات و احسسادیث صسسحیح مربسسوط بسسه هسسستی‪،‬‬
‫عآوری شود‪ ،‬خواهی یافت که همدیگر را تکمیل کسسرده و‬ ‫جم ‌‬
‫یگردد‪ .‬در حالیکه این نصوص‬ ‫در خلل آن حقیقت روشن م ‌‬
‫نهسسای مختلفسسی نسسازل شسسده و در کتسساب قسسرآن هسسم‬ ‫در زما ‌‬
‫یدارد کسسه قسسرآن از جسسانب‬ ‫هانسسد‪ .‬ایسسن قضسسیه بیسسان م ‌‬‫پراکند ‌‬
‫نها و زمین‪ ،‬نازل شده است‪.‬‬ ‫خدایی آگاه به اسرار آسما ‌‬
‫های که حکمسست‬ ‫‪ -4‬بنیان نهادن دستورات شرعی حکیمان ‌‬
‫آنهادر زمان نزول قرآن بر مردم پوشیده بود‪ ،‬اما تحقیقسسات‬
‫علمی مختلف‪ ،‬از حکمت آنها پرده برداشته است‪.‬‬
‫‪ -5‬نبودن تضاد میسسان نصسسوص قطعسسی وحسسی – بسسا وجسسود‬
‫یپردازد‪ ،‬با‬‫کثرت آنها – که به توصیف هستی و اسرار آن م ‌‬
‫حقایق علمی کشف شده – با وجسسود فراوانسسی و گسسستردگی‬
‫هها و نظریات مختلف‬ ‫آنها – ‪ ،‬و وجود تضاد آشکار میان یافت ‌‬
‫علمی و تغییر آنها به موازات پیشسسرفت زمسسان و نیسسز وجسسود‬
‫ههسسا و عقایسسد وارده در ادیسسان‬‫تضاد میان علم و دانش با گفت ‌‬
‫تحریف شده‪.‬‬
‫اصول و قواعد وارده در قرآن و سنت بننرای تحقیننق در‬
‫زمینه اعجاز علمی‬
‫‪ -1‬مراعات معانی لغوی مفسسردات نصسسوص‪ ،‬آنگسسونه کسسه در‬
‫اوایل نسزول وحسی بیسان شسده و نیسز مراعسات قواعسد نحسوی و‬
‫تهای آن و قواعسسد بلغسسی زبسسان عربسسی‪ ،‬مخصوصسا ً قاعسسده‬ ‫دلل ‌‬
‫یگوید ‪» :‬اولسسویت اینسسست کسسه همیشسسه معسسانی‬ ‫بلغی زیر که م ‌‬
‫های باشسسد کسسه بسسر‬
‫حقیقی کلمات لحاظ شود‪ ،‬مگسسر اینکسسه قسسرین ‌‬
‫معنی مجازی دللت کند«‪.‬‬
‫‪ -2‬پرهیز از تأویل نصوص مربوط به اعجاز علمی که در‬
‫یباشد‪.‬‬‫قرآن آمده و یا مربوط به نبوت پیامبر)ص( م ‌‬
‫‪ -3‬پرهیز از تطبیق قرآن با حقایق هستی‪ ،‬بلکسسه عرضسسه‬
‫نمودن حقایق علمی بسسر قسسرآن کسسه اگسسر موافسسق قسسرآن بسسود‪،‬‬
‫پذیرفته شده‪ ،‬در غیر این صورت‪ ،‬مردود است‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪22‬‬

‫ههای ثسابت نشسسده‬ ‫‪ -4‬پرهیز از تفسیر قرآن بر مبنای فرضی ‌‬

‫یباشند و به طریسسق اولسسی‬ ‫علمی‪ ،‬که تحت بررسی و کنکاش م ‌‬
‫یهسسا در تفسسسیر قسسرآن‪ ،‬مجسساز‬ ‫هزن ‌‬‫اسسستفاده از حدسسسیات و گمان ‌‬
‫نیست‪ ،‬زیرا همیشه در حال تغییسسر و تبسسدیل و بلکسسه در معسسرض‬
‫ابطال هستند‪.‬‬
‫تتسسأثیر‬ ‫ً‬
‫ههسسای مختلسسف اعجسساز علمسسی‪ ،‬گاه سا تح ‌‬ ‫البته اینکسسه‪ ،‬زمین ‌‬
‫یشسسوند‪ ،‬نبایسسد مجسسوزی بسسرای خسسط بطلن‬ ‫نقسسص و ایسسراد‪ ،‬واقسسع م ‌‬
‫کشیدن بر کل قضیه اعجاز علمی گردد‪ ،‬بلکسسه مسسسؤولیت علمسسا و‬
‫دانشمندان اسلمی را بیشتر کرده که تلش خود را بسسرای خسسدمت‬
‫یشناسی بسسه کسسار بسسرده و‬ ‫شهای گیت ‌‬ ‫به قرآن و سنت در زمینه دان ‌‬
‫همانند سلف صالح که در زمینه لغت‪ ،‬اصول‪ ،‬فقسسه و سسسایر علسسوم‬
‫دیسسن خسسود را ادا‬ ‫هاند‪ ،‬آنان نیسسز َ‬
‫شرعی خدمات شایسته‪ ،‬انجام داد ‌‬
‫هایم‬ ‫های بزرگ و علمسسی واقسسع شسسد ‌‬ ‫نمایند‪ ،‬چرا که در مقابل معجز ‌‬
‫که پیشتازان عرصه علم و تکنولوژی در عصر حاضر نیسسز در برابسسر‬
‫هاند‪.‬‬ ‫آن سر تسلیم فرود آورد ‌‬
‫یاسساس وارده در مسورد‬ ‫از طرف دیگر‪ ،‬دشمنان اسلم‪ ،‬مطالب ب ‌‬
‫هدار کردن آیسسات و‬ ‫های برای خدش ‌‬ ‫اعجاز علمی قرآن و سنت را وسیل ‌‬
‫ههسسای علمسسی ثسسابت نشسسده را مبنسسای کسسار‬ ‫احسسادیث قسسرار داده و نظری ‌‬
‫یدهنسسد‪ .‬لسسذا بسسر محققیسسن عرصسسه اعجسساز علمسسی‪ ،‬لزم‬ ‫خویش قرار م ‌‬
‫ههسسا‬
‫است که پس از تحقیق و تأمل فراوان و اطمینسسان از نتایسسج نظری ‌‬
‫ههسایی‬ ‫ههای علمسی بپردازنسد و نظری ‌‬ ‫به ارتباط آیات و احادیث با مقول ‌‬
‫های ندارند‪ ،‬به کار نگیرند‪.‬‬ ‫را که در باب علم‪ ،‬هیچ ریش ‌‬
‫ههای‬ ‫خلصه کلم آنکه‪ ،‬تفسیر علمی قرآن و سنت‪ ،‬اگر بسسر فرضسسی ‌‬
‫ثابت نشسده تکیسه داشسته باشسد‪ ،‬مسردود و ناپایسدار اسست و از ارزش‬
‫علمی برخوردار نیست و همچنین اگر از قواعد و اسلوب زبان عربی‬
‫هم خارج باشسسد و مفسسردات قسسرآن براسسساس مسسدلول وارده در زمسسان‬
‫پیامبر)ص(‪ ،‬تفسیر نشود باز مردود است و یا اگسسر شخصسسی معاصسسر‬
‫یکنسسد و‬ ‫که تحقیقات علمی را مبنا قرا داده و قرآن را بر آن عرضه م ‌‬
‫با ایسسن روش بسسه تفسسسیر قسسرآن روی آورد‪ ،‬تفسسسیری غیرمقبسسول ارائه‬
‫یدهد‪ ،‬یا اگر مدلولت قرآن و حدیث صحیح را انکار کند و یا از هسسر‬ ‫م ‌‬
‫شخصی غیرمحقق که هنوز به ثبات نظری و علمی نرسیده و خود را‬
‫یدانسسد در حسسالیکه علسسم از او بیسسزار اسسست‪،‬‬ ‫دارای علسسم و تخصسسص م ‌‬
‫یکند‪ .‬اما اگر شخصی‬ ‫مطلبی نقل کند‪ ،‬تفسیر را مردود و نامقبول م ‌‬
‫بسسه قواعسسد زبسسان عربسسی و محسسدوده لغسسات و اصسسول تفسسسیر و حسسدود‬
‫شریعت پایبند باشد‪ ،‬تفسیری مقبول‪ ،‬ارائه خواهد داد‪ ،‬شخصسسی کسسه‪،‬‬
‫نپسژوه اسست‪،‬‬ ‫تحقیق و احتیاط و دقت که خصوصیات هر متفکسر قرآ ‌‬
‫‪23‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫وجه تمایز او باشد‪ .‬همچنیسن تفسسیر قسرآن درسست خواهسد بسود اگسر‬
‫شخصی به قرآن و سنت آگاه و به حقایق علمی و تجربی نیز تسسلط‬
‫داشته باشد و لزم است که نسص مسورد بحسث دارای دللست و ثبسوت‬
‫قطعی بوده و جنبه علمی مورد بحسث هسم‪ ،‬قطعسی و یقینسی باشسد و‬
‫رابطه میان آنها به صورت عادی و کامل باشد‪ ،‬نه آنکسسه بسسا توجیهسسات‬
‫ساختگی به هم ربط داده شده باشند‪.‬‬
‫اهمیت تحقیق در زمینه اعجاز علمی و نتایج آن‬
‫اگرچه معاصران پیامبر)ص(‪ ،‬بسسسیاری از معجسسزات را بسسا چشسسم‬
‫هاند‪ .‬اما خداوند به مردم این زمان نیز معجزاتی متناسب‬ ‫خود دید ‌‬
‫با فهم آنها‪ ،‬نشان داده و ثابت نموده است که قسسرآن حسسق اسسست‪،‬‬
‫این معجزات‪ ،‬همان اعجاز علمی مربوط به قرآن و سسنت اسست‪،‬‬
‫مردم زمان ما‪ ،‬برای هیچ چیز دیگری به اندازه علم و آثسسار علمسسی‬
‫ارزش قایل نیستند‪ .‬هرچند که از لحاظ نسسژاد و دیسسن نیسسز متفسساوت‬
‫باشند‪.‬‬
‫نها و زمیسسن را کسسه مبنسسای علسسوم‬ ‫خداوند متعال‪ ،‬تفکر در آسسسما ‌‬
‫های برای ایمسسان بسسه خسسود و پیسسامبر و دینسسش‬ ‫یباشد وسیل ‌‬ ‫تجربی م ‌‬
‫قرار داده است‪ ،‬دینی که خسسود بسسه سسسوی دانسسش و دانسسش نیسسز بسسه‬
‫یخواند‪.‬‬ ‫سوی آن فرا م ‌‬
‫تگیری صحیح علم‪،‬‬ ‫مسلمانان این توانایی را دارند که برای جه ‌‬
‫باش قسسرار دهنسسد‪ ،‬آن را‬ ‫شقسسدم شسسده و آن را در محسسل مناس س ‌‬ ‫پی ‌‬
‫های برای ایمان به خدا و پیامبر و تأیید قرآن قسسرار داده و در‬ ‫وسیل ‌‬
‫اثبات حقانیت اسلم‪ ،‬از آن بهره گیرند‪.‬‬
‫تهسسا و تفکسسر در‬‫نها و زمین جزو بزرگسسترین عباد ‌‬ ‫تفکر در آسما ‌‬
‫صترین‬ ‫معنی احادیث جزو برترین اعمال و ارائه آن به مسسردم خسسال ‌‬
‫نها و زمین است‪ .‬و تمام‬ ‫و مؤثرترین دعوت به سوی خالق آسما ‌‬
‫این فضایل با پرداختن به بحث اعجاز علمی قرآن و سنت‪ ،‬میسسسر‬
‫یشود‪ .‬ارزش این مسئله چندان است کسسه مسسسلمین بایسسد بسسرای‬ ‫م ‌‬
‫ههسسای ایمسسانی قسسوی‪،‬‬ ‫اکتشاف اسرار هستی‪ ،‬مهیا شوند و بسسا انگیز ‌‬
‫هها را‪ ،‬پشت سر‬ ‫بماندگی خویش‪ ،‬در این زمین ‌‬ ‫دوران طولنی عق ‌‬
‫بگذارند و قطعا ً هر محقق مسلمانی که پا در این عرصه بگذارد و‬
‫کلم خالق را برای دریافت اسرار هستی مورد تحقیق قسسرار دهسسد‪،‬‬
‫ییابد که وی را به سوی نتایسسج بسسزرگ و ارزشسسمند‬ ‫دلیلی روشن م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫هدایت م ‌‬
‫حال که با اهمیت تحقیق در این زمینه آشنا گشته و دانستیم که‬
‫ههایی که کفر و الحاد‪ ،‬لبسساس‬ ‫چه تأثیری بر تقویت ایمان و دفع فتن ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪24‬‬

‫علسسم بسسر تسسن آن کسسرده اسسست و نیسسز تسسأثیری کسسه در فراخوانسسدن‬

‫غیرمسسسلمین بسسه سسسوی اسسسلم و از همسه مهمسستر در فهسم قسرآن و‬
‫سنت صحیح و آماده کردن مسلمین برای برخورداری از امکانسسات‬
‫لزم برای نهضت علمی هماهنگ با دین دارد؛ لزم است بدانیم که‬
‫پرداختن به بحث اعجاز علمی از مهمترین اهداف مسملین بوده و‬
‫‪1‬‬
‫یرود‪.‬‬
‫فرض کفایه به شمار م ‌‬

‫داستان این کتاب‬

‫این کتاب داستانی دارد ‪ ...‬خداوند متعال از ‪ 30‬سال پیسسش‪ ،‬بسسه‬
‫یگیر این موضوع باشم‪ ،‬باور من ایسسن بسسود کسسه‬ ‫من توفیق داد که پ ‌‬
‫یتوانسسد کسسه آن را حفسسظ کسسرده و‬ ‫اسلم دین خداست و فقسسط او م ‌‬
‫یاری دهد‪ .‬و لزم نیست که ما نگران حفظ و نگهداری آن باشسسیم‪،‬‬
‫بلکه نگرانی ما این باشسسد کسسه چسرا خداونسسد تسساکنون بسسه مسسا توفیسسق‬
‫خدمت به آن را نداده و اینگونه نباشد که از این به بعد هم ندهسسد‪.‬‬
‫بنده این مسؤولیت را که بسسر دوشسسم گذاشسسته شسسده بسسود بسسه دلیسسل‬
‫های که )با خسسود بسسسته بسسودم( و نسستیجه اعتقسسادات‬ ‫هگان ‌‬
‫نهای س ‌‬
‫پیما ‌‬
‫راسخی بود‪ ،‬پذیرفتم‪.‬‬
‫از جمله این باورها که مرا به ایسسن کسسار واداشسست ایسسن بسسود کسسه‪،‬‬
‫اسلم‪ ،‬عقل انسانی و قلب او را مورد خطاب قرار داده و زندگی‬
‫و دنیای او را مدنظر گرفته است‪ ،‬زیرا انسسسان متشسسکل از عقلسسی‬
‫تدارنده و جسسسمی متحسسرک اسسست‪ ،‬غسسذای‬ ‫ککننده‪ ،‬قلبی دوس س ‌‬ ‫در ‌‬
‫عقل او علسسم‪ ،‬غسسذای قلسسب او محبسست و غسسذای جسسسم او‪ ،‬خسسوراک‪،‬‬
‫ههسسای‬‫نوشیدنی‪ ،‬لباس و مسکن است‪ .‬و اگر در برنامه اسسسلم‪ ،‬پای ‌‬
‫عقلنیت لحاظ نشده و به قلب او توجه نشده و مصالح اساسی و‬
‫یتوانسسست‪،‬‬ ‫ییسسافت‪ ،‬اسسسلم هرگسسز نم ‌‬‫مشسسروع او در آن تحقسسق نم ‌‬
‫چنان قدرتی به دست آرد که بسسر دیگسسران تسسأثیر گذاشسسته‪ ،‬تفکسسرات‬
‫آنان را تغییر داده و از جهتی دیگر باورهای آنان را دگرگون سسسازد‬
‫و آنسسان را بسسه تغییسسر رفتسسار و روش زنسسدگانی وا دارد‪ ،‬در حسسالیکه‬
‫تمامی این تغییرات آگاهانه و با اختیار صورت گیرد نه با اجبار‪.‬‬
‫بر هر دعوتگری لزم است که نسسسبت بسسه اصسسول و فسسروع دیسسن‬
‫آگاه باشد‪ ،‬حقایق مستدل و وارده از قسسرآن و سسسنت را بشناسسسد‪،‬‬
‫به طبیعت نفس انسانی و خصوصسسیات آن آگسساه باشسسد و بسسر ابسسزار‬
‫تربیتی مؤثر و کارآ‪ ،‬که موجب تغییرات اساسسسی در نفسسس انسسسان‬
‫های بسسا‬
‫تهای فکری‪ ،‬که در این بخسسش‪ ،‬بیسسان گردیسسده‪ ،‬از مقسسال ‌‬‫‪ -‬برخی برداش ‌‬ ‫‪1‬‬

‫عنوان ‪» :‬العجاز العلمی تاصیل ً و منهجًا«‪ ،‬اثر دکتور زغلسسول النجسسار‪ ،‬اقتبسساس‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫یشوند مطلع باشد‪ .‬نیز بر هر دعسسوتگر لزم اسسست کسسه ثسسوابت و‬ ‫م ‌‬

‫متغییسسرات فرهنسسگ روز‪ ،‬خصوصسسیات زمسسان‪ ،‬سسسرعت پیشسسرفت و‬
‫ترقی‪ ،‬نیروهای فعال و معیارهای سنجش معتبر را بشناسد‪ .‬و اگر‬
‫های چنین سنگین برای داعی دشوار نمود‪ ،‬باید بدانسد‬ ‫پرداخت هزین ‌‬
‫که دعوت به سوی خدا هم بزرگترین عملی است که بندگان را به‬
‫یماند کسه خداونسد فرمسوده‬‫یسازد و به عمل انبیاء م ‌‬‫خدا نزدیک م ‌‬
‫است ‪:‬‬
‫و‬‫هدا ً َ‬ ‫ک شننا ِ‬ ‫س نْلنا َ‬
‫ی إن ّننا ا َْر َ‬‫‪‬یننا اّیهننا الن ّب ِ ن ّ‬
‫و‬
‫ه َ‬ ‫ه ِبننإذْن ِ ِ‬ ‫ً‬
‫عیا إلی اللنن ِ‬ ‫و دا ِ‬ ‫و َنذیرًا* َ‬ ‫شرا ً َ‬‫مب َ ّ‬‫ُ‬
‫)احزاب ‪(45-46 :‬‬ ‫منیرا ‪‬‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ا‬ ‫سراج‬ ‫ِ‬
‫هرسسسان و‬‫»ای پیغمسسبر! مسسا تسسو را بسسه عنسسوان گسسواه و مژد ‌‬
‫تکنندة به سسسوی خسسدا‬
‫مدهنده فرستادیم* و به عنوان دعو ‌‬ ‫بی ‌‬
‫طبق فرمان الله‪ ،‬و به عنوان چراغ تابان«‪.‬‬
‫شهسسای مفیسسد تأثیرگسسذاری در‬ ‫روشسسن اسسست کسسه از جملسسه رو ‌‬
‫موضوعات مختلف‪ ،‬ارتباط دادن اهداف با وسایل‪ ،‬سنت با تجسسدد‪،‬‬
‫ثوابت با متغیرات و گذشته با حال اسسست و نیسسز ارتبسساط اسسسلم بسسا‬
‫هروی و‬ ‫عنگسسری‪ ،‬دانسسش‪ ،‬میسسان ‌‬ ‫زندگی‪ ،‬زیرا اسلم دین فطسسرت‪ ،‬واق ‌‬
‫شها و نیازها‪ ،‬اصول و مصالح‪ ،‬جسم و‬ ‫اعتدال است‪ ،‬که میان ارز ‌‬
‫روح و دنیا و آخرت را باهم جمع نموده است‪.‬‬
‫این اعتقادات ایمانی ثابت و بینش موضوعی نسبت بسسه دعسسوت‬
‫شهسا‪،‬‬ ‫دینی در عصر حاضر‪ ،‬مسسرا واداشسست کسسه در تمسام زوایسسا‪ ،‬رو ‌‬
‫هها‪،‬‬ ‫اشکال و رنگهای فراخوانی به دین و چه در مسسساجد‪ ،‬دانشسسگا ‌‬
‫مراکز دعسسوی و فرهنگسسی و یسسا در وسسسایل ارتبسساط جمعسسی محلسسی‪،‬‬
‫عربی‪ ،‬اسلمی و جهانی‪ ،‬تلش خاصی را برای بیان ارتبسساط میسسان‬
‫حقایق دینی و علمی به خرج دهم تسسا حقیقسستی کسسه بسسر بسسسیاری از‬
‫مسلمین پنهان مانده بسود‪ ،‬میسسان آنسان جسایگزین شسود‪ ،‬یعنسی ایسسن‬
‫حقیقت کسسه خسسالق هسسستی همسسان اسسست کسسه قسسرآن را فرسسستاده و‬
‫های است که دارای چهار خط متقسساطع اسسست‪،‬‬ ‫حقیقت همانند دایر ‌‬
‫خط نقل صحیح‪ ،‬عقل صریح‪ ،‬فطرت سسسلیم و واقعیسست موجسسود؛ و‬
‫ثهسسای علمسسی دیسسده‬ ‫به همین دلیل در همسسه بیانسسات دینسسی مسسن‪ ،‬بح ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫های از موضوعات علمی است که در‬ ‫این کتاب در واقع مجموع ‌‬
‫هام‪ ،‬کسسه پسسس از‬ ‫طول ‪ 30‬سال دعوت بسسه سسسوی خسسدا‪ ،‬بیسسان کسسرد ‌‬
‫عآوری‪ ،‬تنظیم و تصحیح‪ ،‬در اختیسسار متخصصسسین علسسوم مختلسسف‬ ‫جم ‌‬
‫ههای آنان درنظر گرفتسسه شسسده‬ ‫قرار داده شده و نظرات و اصلحی ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪26‬‬

‫است‪ .‬و در ستون مربوط به ثبت منابع و مراجع‪ ،‬قسمتی نیسسز بسسه‬
‫ثبت منابع مربوط به اعجاز علمی در قرآن و سنت اختصاص داده‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫هام را تشکیل م ‌‬ ‫شده که بخش اصلی کتابخان ‌‬
‫هام که اعسسداد و ارقسسام قسسدیمی را کسسه در مراجسع‬ ‫بنده تلش کرد ‌‬
‫گذشته دو دهة اخیر آمده است به اعداد جدید و علمی روز تبسسدیل‬
‫کنم‪ ،‬اما با این وجود و تحقیق و دقسست متخصصسسین در ایسسن کتسساب‪،‬‬
‫هها‪ ،‬اشسسکال و‬ ‫باز هم خوانندة گرامی‪ ،‬ممکن است به اعداد‪ ،‬انداز ‌‬
‫مهایی برخورد کند که با واقعیات مربوط بسسه حسسوزه علمسسی وی‬ ‫اس ‌‬
‫ً‬
‫در تضاد باشد‪ ،‬اما ایسن تفساوت کسامل طسبیعی اسست‪ ،‬زیسرا علسم و‬
‫یتوان معیسسار ثسسابتی از‬ ‫دانش پیوسته در حال پیشرفت است )و نم ‌‬
‫ارقام و اعداد را برای طول زمان درنظر گرفت( اما در هسسر حسسال‬
‫چنین تفاوتی‪ ،‬پذیرفتنی است‪ ،‬زیرا این کتاب هم به هدف شناخت‬
‫خداونسسد نگاشسسته شسسده اسسست و پرداختسسن بسسه جزئیسسات علمسسی و‬
‫تخصصی‪ ،‬هدف آن نیست‪.‬‬
‫حقایق علمسسی وارده در ایسسن کتسساب‪ ،‬وسسسیله اسسست‪ ،‬نسسه هسسدف و‬
‫قصسسد مسسا در ایسسن کتسساب‪ ،‬اعسسداد نیسسست‪ ،‬بلکسسه مسسدلولی اسسست کسسه‬
‫حتر‬‫نشناسسسسی واضسسس ‌‬ ‫شسسسناخت خسسسدا را از طریسسسق هسسسستی و انسا ‌‬
‫یخسسورد‪،‬‬ ‫یگرداند و اگر اختلفی میان اعداد و ارقام بسسه چشسسم م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بنده مقصر نیستم‪ ،‬بلکه به دلیل اختلف میان مراجعی اسسست کسسه‬
‫در اختیار مسسن و خواننسسده اسسست و اگسسر هسسدف اصسسلی کتسساب بسسرای‬
‫های که از ذکر مقادیر و اعسسداد مسسدنظر‬ ‫خواننده روشن نباشد‪ ،‬فاید ‌‬
‫یرسد‪.‬‬ ‫من بوده است‪ ،‬به او نم ‌‬
‫یدانیسسم کسسه کمسسال فقسسط مخصسسوص خسسدا و عصسسمت هسسم‪،‬‬ ‫وم ‌‬
‫مخصوص پیامبر است و مجموعه افراد امسست هسسستند کسسه از خطسسا‬
‫شطلبی در یک زمینسه پیشسرفت کسرده و دیگسری‬ ‫مصونند و هر دان ‌‬
‫های دیگر؛ پس اخذ و عطا جسسزو ضسسروریات عرصسسه دانسسش‬ ‫در زمین ‌‬
‫است و چون گفتار هر انسانی به غیر از صاحب »قبه الخضسسراء«‪،‬‬
‫حضسسرت محمسسد)ص(‪ ،‬قابسسل انکسسار اسسست‪ ،‬مسسن نیسسز منتظسسرم کسسه‬
‫بهسسای پیشسسین بسسه مسسن‬ ‫خواننسسدگان گرامسسی – همسسانگونه کسسه در کتا ‌‬
‫هاند – باتوجه به ارشاد و راهنمایی حضسسرت عمسسر)رض( کسسه‬ ‫آموخت ‌‬
‫بترین مسسردم در نسسزد مسسن کسسسی اسسست کسسه‬ ‫یفرمایسسد ‪» :‬محبسسو ‌‬ ‫م ‌‬
‫عیبهایم را به من بنمایاند«‪ ،1‬پیشنهادات خویش را در رابطه با این‬
‫دانشسسنامه علمسی و نسوع اسستنباطی کسه از آیسات قسرآن و احسادیث‬
‫هام‪ ،‬با‬ ‫هام و ارتباطی که میان حقایق علمی و دینی بیان کرد ‌‬ ‫داشت ‌‬
‫ی‬
‫‪ -‬سنن دارمی‪ ،‬حدیث شماره )‪ (1/169‬بسسا لفسسظ )رحسسم اللسسه مسسن اهسسدی الس ّ‬
‫‪1‬‬

‫عیوبی(‪.‬‬
‫‪27‬‬ ‫مقدمة مؤلف‬

‫من در میان بگذارنسسد‪ ،‬تسسا در چاپهسسای بعسسدی‪ ،‬بسسه امیسسد خسسدا‪ ،‬لحسساظ‬
‫گسسردد‪ .‬ایسسن کتسساب تلشسسی نسساچیز اسسست بسسرای بیسسان اینکسسه‪ ،‬خسسالق‬
‫لکننسسده قسسرآن‪ ،‬فرسسستنده پیسسامبر‬ ‫نها و زمیسسن‪ ،‬همسسان ناز ‌‬
‫آسسسما ‌‬
‫عدنان)ص( و هسسدایتگر انسسس و جسسان اسسست‪ ،‬و اگسسر راه را درسسست‬
‫رفته باشم‪ ،‬توفیق خدا بوده و در غیر این صورت‪ ،‬نقسسص و ضسسعف‬
‫من بوده است‪.‬‬
‫و حقیقت برتر از َاشکال‪ ،‬معانی برتر از عناوین و اصسسول برتسسر‬
‫ناند‬ ‫از اشخاص است‪ ،‬مؤمنان نسبت به یکدیگر خیرخواه و مهربا ‌‬
‫هتوز و حسود‪ .‬روایت شده که یسسک‬ ‫و منافقان نسبت به یکدیگر کین ‌‬
‫یگویسسد ‪:‬‬ ‫های اسسست‪ ،‬م ‌‬ ‫یبیند که در برابر او چال ‌‬
‫های را م ‌‬
‫پیشوا‪ ،‬بچ ‌‬
‫ای پسسسر‪ ،‬بپرهیسسز کسسه نیسسافتی‪ .‬پسسسرک در جسسواب گویسسد ‪ :‬مسسن اگسسر‬
‫بیافتم‪ ،‬تنهایم‪ ،‬اما تو اگر بیافتی جهانی با تو سسسقوط خواهسسد کسسرد‪.‬‬
‫لذا هیچ کس نیست که نتواند نقد کند و کسی هم نیسسست کسسه نقسسد‬
‫نشود‪.‬‬
‫یآید جز اینکه دعا کنسسم کسسه خداونسسدا‪،‬‬ ‫و اکنون کاری از من برنم ‌‬
‫آنگونه کسسه شایسسسته مقسسام پیسسامبر)ص( اسسست‪ ،‬وی را پسساداش ده و‬
‫آنگونه که شایسته مقام اصحاب بزرگوار اوسسست‪ ،‬آنسسان را پسساداش‬
‫ده‪ ،‬پدر و مادرم‪ ،‬اساتید‪ ،‬شیوخ و هر کس که به ما آمسسوزش داده‬
‫و حقی بر ما دارد را به تناسب حالشان‪ ،‬پاداش نیکو عطا فرما‪.‬‬
‫یدانم که در پایان این سیر و گذار‪ ،‬از تمامی بسسرادران‬ ‫و لزم م ‌‬
‫هاند‪ ،‬قسسدردانی نمسسوده‬ ‫گرامی‪ ،‬که مرا در تألیف این کتاب یاری داد ‌‬
‫هنویسسسسی‬ ‫و تشسسسکر خسسساص خسسسویش را از کسسسسانی کسسسه در برنام ‌‬
‫کسسامپیوتری و تسسایپ مطسسالب و ضسسبط نوارهسسا در کسسامپیوتر‪ ،‬کمسسک‬
‫هاند و نیز کسانی که همگام با استماع نوارها به مطابقت آنهسسا‬ ‫کرد ‌‬
‫بها و مراجع پرداخته و در لغسسات و مفسسردات نصسسوص دقسست‬ ‫با کتا ‌‬
‫هبنسسدی کسسرده و بسسه‬ ‫کرده و با اصل مطابقت داده و مطالب را طبق ‌‬
‫هاند‪ ،‬قدردانی کنم و تشکر کنم از کسسسانی‬ ‫صورت مطلوب درآورد ‌‬
‫هانسسد‪ ،‬مخصوص سا ً‬ ‫که بازنگری نهایی و چاپ کتسساب را برعهسسده گرفت ‌‬
‫کارکنان نشسسر »دارالمکتسسبی« و صسساحب امتیسساز آن‪ ،‬چسسه آنسسانی کسسه‬
‫هاند‪ .‬و ابراز دارم که‬ ‫پاداش گرفته و چه آنان که اجر خدایی طلبید ‌‬
‫تاندرکاران تهیه و تسسألیف ایسسن کتسساب در اجسسر آن شسسریک‬ ‫تمام دس ‌‬
‫یگیرند‪ ،‬اگرچه من هسسم شسسناختی‬ ‫هستند و مشمول آیه زیر قرار م ‌‬
‫از آنسسان نداشسسته باشسسم و همیسسن کسسافی اسسست کسسه معسسرف حضسسور‬
‫خداوند باشند ‪:‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪28‬‬

‫و‬
‫دعا إلننی اللننه َ‬‫ن َ‬‫م ْ‬ ‫قول ً ِ‬
‫م ّ‬ ‫ن َ‬‫س ُ‬‫ح َ‬‫نأ ْ‬‫م ْ‬
‫و َ‬‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬‫سنِلمی َ‬
‫م ْ‬‫ن ال ُ‬
‫م َ‬‫ل أّننی ِ‬ ‫و َ‬
‫قا َ‬ ‫ً‬
‫صاِلحا َ‬‫ل َ‬ ‫م َ‬ ‫ع ِ‬
‫َ‬
‫)فصلت ‪(33 :‬‬
‫»گفتار چه کسی بهتر از گفتار کسی است که مردمان رابسسه‬
‫یکنسسد و اعلم‬
‫یخوانسسد و کارهسسای شایسسسته م ‌‬
‫سسسوی خسسدا م ‌‬
‫یدارد که من از زمرة مسلمانان )و منقادان اوامر یزدان(‬ ‫م ‌‬
‫هستم؟«‪.‬‬
‫از خداوند‪ ،‬تمنا دارم که یکی از آنان باشم‪ ،‬از جمله کسانی کسسه‬
‫با اعمال نیک در طلب خدا هستند‪ ،‬امید است کسسه خداونسسد اعمسسال‬
‫همه را قبول فرموده و همه را مورد رحمت قرار دهد‪.‬‬
‫یبرم که هیچ کس به وسیله علسسم مسسن از‬ ‫پروردگارا به تو پناه م ‌‬
‫یبرم که از کلم مسسورد رضسسای‬ ‫من سعادتمندتر نشود‪ ،‬به تو پناه م ‌‬
‫هانگیسسز و‬ ‫یبسسرم از اقسسوال فتن ‌‬
‫تو‪ ،‬قصد غیر تو را کنم‪ ،‬به تسسو پنسساه م ‌‬
‫یبرم که به کاری پردازم کسسه از آن‬ ‫هانگیز و به تو پناه م ‌‬ ‫اعمال فتن ‌‬
‫ناتوانم و نیز از غرور و خودپسندی در اعمسسال نیکسسویم بسسه تسسو پنسساه‬
‫یآورم‪.‬‬
‫م ‌‬
‫تتتت تتتت تتتت تتتتتت‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫هستی‬
‫‪33‬‬ ‫هستی‬

‫هستی‬
‫در صحیح ابن حبان روایتی از عطاء که از عایشه)رض( روایسست‬
‫کرده‪ ،‬آمده است ‪ :‬پیامبر)ص( در نوبت من‪ ،‬نزدم آمد و فرمسسود ‪:‬‬
‫»ای عایشسسه‪ ،‬بگسسذار امشسسب را بسسه عبسسادت پروردگسسارم بپسسردازم«‪،‬‬
‫سپس بسسه طسسرف مشسسک آب رفتسسه‪ ،‬وضسسو گرفسست‪ .‬آنگسساه بسسه نمسساز‬
‫ایستاد و آنقسدر گریسست کسه محاسسن ایشسان خیسس شسد‪ ،‬سسپس‬
‫سجده کرد و آنقدر گریست‪ ،‬که زمین را خیس کرد‪ ،‬آنگاه به پهلو‬
‫دراز کشید‪ ،‬تا اینکه بلل آمد که از وقت نماز صبح خسسبر دهسسد‪) ،‬بسسا‬
‫کبار پیسسامبر)ص( پرسسسید ‪ :‬ای رسسسول خسسدا‪ ،‬چسسه‬ ‫دیدن چشمان اش ‌‬
‫شهای پسسسین‬ ‫چیز موجب گریستن شما شده‪ ،‬در حالیکه تمام لغز ‌‬
‫و پیشین شما‪ ،‬بخشیده شده است؟ پیسسامبر)ص( فرمسسود ‪ :‬تسسو چسسه‬
‫یگویی‪ ،‬ای بلل! چگونه نگریم‪ ،‬در حالیکه امشب این آیه بر من‬ ‫م ‌‬
‫نازل شده است ‪:‬‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫و الْر ِ‬‫ت َ‬‫سنننموا ِ‬‫ق ال ّ‬‫خلننن ِ‬
‫ب‬‫لولی الْلبا ْ‬
‫ت ُ‬ ‫ر لیا ٍ‬‫و الّنها ِ‬
‫ل َ‬ ‫ف اّلی ِ‬
‫خِتل ِ‬ ‫ا ْ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫»وای بر کسی که آن را بخواند‪ ،‬اما در آن تدبر نکند«‪.‬‬
‫از پیامبر)ص( روایت شده که فرمود ‪» :‬پروردگارم به مسسن امسسر‬
‫کرده که سکوت من با تفکر‪ ،‬گفتار من با ذکر خدا و نگسساه مسسن بسسا‬
‫‪2‬‬
‫عبرت‪ ،‬همراه باشد«‪.‬‬
‫یفرماید ‪» :‬اگسسر در گفتسسار کسسسی‪ ،‬حکمسست‬ ‫حسن بصری )رح( م ‌‬
‫نباشد‪ ،‬دچار لغو و اگر سکوت او با تفکر همراه نباشد‪ ،‬دچار سهو‬
‫تآمیز نباشد دچار لهو شده است«‪.‬‬ ‫و اگر نگاه او عبر ‌‬
‫نها و زمیسسن را بسسه حسسق آفریسسده اسسست‬ ‫خداونسسدی کسسه آسسسما ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫و فنننی‬
‫ق َ‬‫م آیاِتننننا فنننی الفنننا ِ‬ ‫ه ْ‬
‫ری ِ‬‫سنننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫ق‪‬‬‫ح ّ‬‫ه ال َ‬
‫م ان ّ ُ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫م حّتی ی َت َب َی ّ َ‬‫ه ْ‬ ‫س ِ‬‫ف ِ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( هرچسسه زودتسسر دلئل و‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬کسسه‬
‫ههای خود را در اقطار و نواحی آسما ‌‬‫نشان ‌‬
‫جهان کبیر است( و در داخسسل و درون خودشسسان )کسسه جهسسان‬

‫‪ -‬صحیح ابن حبان‪ ،‬حدیث شماره ‪.620‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬بسه روایست قضساعی در مسسند الشسهاب‪ ،‬شسماره ‪ 1159‬و ذهسبی در میسزان‬ ‫‪2‬‬

‫یداند‪.‬‬
‫العتدال‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ 151‬آن را حدیث معضل م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪34‬‬

‫صسسغیر اسسست( بسسه آنسسان )کسسه منکسسر اسسسلم و قرآننسسد( نشسسان‬

‫خواهیم داد تا برایشان روشسسن و آشسسکار گسسردد کسسه اسسسلم و‬
‫قرآن حق است«‪.‬‬
‫فقط حقیقت‪ ،‬مانسسدگار و ثسسابت اسسست و برتسسری و بلنسسدمرتبگی‪،‬‬
‫خاص اوست‪ ،‬در مقابل آن‪ ،‬باطل است که عین زوال و نسسابودی و‬
‫ههای خسسویش را‬ ‫پستی و بیهودگی است‪ ،‬خداوند فرموده که نشسسان ‌‬
‫ههای خسسدا در‬ ‫ینمایسسانیم‪ ،‬امسسا کجاسسست نشسسان ‌‬
‫در آفسساق‪ ،‬بسسه آنسسان م ‌‬
‫آفاق؟‬
‫در روایتی آمده است که تعداد سسستارگان در آسسسمان بسسه انسسدازه‬
‫ههسسای ماسسسه و سسسنگ اسسست‪ ،‬در گذشسسته دانشسسمندان‬ ‫تعسسداد دان ‌‬
‫نشناس تعسسداد سسستارگان را در حسسدود هزارهسسا سسستاره بسسرآورد‬ ‫کیها ‌‬
‫نهسسا‬
‫یکردنسسد‪ ،‬پسسس از ترقسسی و پیشسسرفت ابسسزار رصسسد‪ ،‬از میلیو ‌‬ ‫م ‌‬
‫ستاره سخن راندند و پس از مسسدتی بسسه میلیاردهسسا‪ ،‬یعنسسی هسسزاران‬
‫میلیسسون رسسسیدند و امسسروزه تعسسداد سسستارگان را در کهکشسسان راه‬
‫پهای عظیم‪ ،‬در حسسدود ‪ 30‬میلیسسارد‬ ‫شیری و با استفاده از تلسکو ‌‬
‫یدانیم که این کهکشان از لحاظ حجسسم‪،‬‬ ‫هاند و م ‌‬‫ستاره برآورد کرد ‌‬
‫متوسط است و خود جزو صدها هزار میلیون کهکشسان اسست کسه‬
‫یدانسسد‪ ،‬و چسسه نیکسسو‬ ‫تعسسداد واقعسسی آن را‪ ،‬فقسسط خداونسسد عظیسسم م ‌‬
‫فرموده است ‪:‬‬
‫ف‬ ‫م َ‬
‫کینن َ‬ ‫ه ْ‬‫ق ُ‬‫و َ‬
‫ف ْ‬‫ء َ‬‫سما ِ‬‫وا إلی ال ّ‬
‫ظر ُ‬ ‫م ی َن ْ ُ‬ ‫‪‬أ َ َ‬
‫فل َ ْ‬
‫ج‪) ‬ق ‪:‬‬ ‫و ٍ‬‫فر ُ‬ ‫ن ُ‬‫م ْ‬ ‫و ماَلها ِ‬
‫و َزی ّّناها َ‬ ‫بنیناها َ‬
‫‪(6‬‬
‫هانسسد( و بسسه آسسسمان‬ ‫»آیسسا آنسسان )تسساکنون سسسر بلنسسد نکرد ‌‬
‫هایم و‬
‫هایسسم و آراسسست ‌‬
‫هاند که ما چگونه آن را بنسسا کرد ‌‬
‫ننگریست ‌‬
‫هیچگونه خلل و شکافی در آن نیست؟«‪.‬‬
‫تعداد ستارگان این بود‪ ،‬تا چه رسد به حجم آنها؟!‬
‫یدانیم حجم زمین برابر یک میلیون میلیون کیلومسستر‬ ‫وقتی که م ‌‬
‫یباشسسد و خورشسسید ‪ 000/300/1‬برابسسر زمیسسن اسسست و‬ ‫مکعسسب م ‌‬
‫فاصسسسله میسسسان آنهسسسا ‪ 000/000/150‬کیلومسسستر اسسسست و یکسسسی از‬
‫ستارگان بسرج عقسرب بسه قسدری بسسزرگ اسست کسسه وسسعتی برابسسر‬
‫های دیگسسر‬ ‫یدهد و سسستار ‌‬‫فاصله زمین تا خورشید را در خود جای م ‌‬
‫به اسم منکسسب الجسسوزاء‪ ،‬صسسد میلیسسون مرتبسسه از خورشسسید بزرگسستر‬
‫است‪ ،‬با دانستن چنین مسایلی بسسه عظمسست فرمسسوده خداونسسد پسسی‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫یبریم که م ‌‬
‫م ‌‬
‫‪35‬‬ ‫هستی‬

‫ن‬
‫عو َ‬
‫سنن ُ‬ ‫و ا ِّنننا َلم ُ‬
‫و ِ‬ ‫د َ‬
‫سماءَ بنیناها ِبائی ْ ٍ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫)ذاریات ‪(47 :‬‬ ‫‪‬‬
‫هایم و همسسواره آن را‬
‫»مسسا آسسسمان را بسسا قسسدرت بنسسا سسساخت ‌‬
‫یبخشیم«‪.‬‬ ‫وسعت م ‌‬
‫تاکنون از تعداد و حجم ستارگان سخن گفتیم‪ ،‬اما فواصل آنها؟‬
‫هگیری‬ ‫یدانیم که فاصله میان سسستارگان بسسا سسسال نسسوری انسسداز ‌‬
‫م ‌‬
‫یکنسسد‪،‬‬
‫یشود‪ ،‬و نور در هسسر ثسسانیه ‪ 000/300‬کیلومسستر را طسسی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬جسسالب‬ ‫یعنی در هر سال ده هزار میلیارد کیلومتر را طسسی م ‌‬
‫است بدانیم که ماه فقط به اندازه یک ثانیه نوری و خورشسسید هسسم‬
‫به اندازه هشت دقیقه نسوری بسا مسا فاصسله دارد و قطسر منظسومه‬
‫کتریسن سسیاره‬ ‫شمسی بیشتر از ‪ 13‬سساعت نسوری نیسست و نزدی ‌‬
‫نورانی با زمین چهار سال نوری فاصله دارد! برای درک مسسسافت‬
‫چهار سال نوری‪ ،‬باید بگوییم که ‪ :‬اگر با یسسک سسسواری بسسه سسسرعت‬
‫ماه به سوی این ستاره حرکت کنیم‪ ،‬ایسسن سسسفر صسسد هسسزار سسسال‬
‫نهای‬ ‫یکشد و اگر سرعت این سسسواری بسسا سسسرعت ماشسسی ‌‬ ‫طول م ‌‬
‫ً‬
‫زمینسسی برابسسر باشسسد‪ ،‬سسسفر مسسا تقریبسا پنجسساه میلیسسون سسسال طسسول‬
‫یکشد!! یعنی برابر چهار سال نوری!!‬ ‫م ‌‬
‫حال در مورد سحابی مارپیچی ‪ M33‬که دو میلیون سال نوری از‬
‫ما دور است‪ ،‬چه بگوییم؟ یا در مورد کهکشانی کسسه جدیسسدا ً کشسسف‬
‫شده و بیست هسسزار میلیسون سسال نسوری از مساه فاصسله دارد چسه‬
‫بگوییم؟ حقیقتا ً چه نیکو فرموده است ‪:‬‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و أن ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫عظی ٌ‬ ‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬ ‫َلو ت َ ْ‬
‫)واقعه ‪(76-75 :‬‬
‫هها‪ ،‬و محسسل طلسسوع و غسسروب‬ ‫ههسسای سسستار ‌‬
‫»سوگند بسسه جایگا ‌‬
‫آنها* و این قطعا ً سوگند بسیار بزرگسسی اسسست‪ ،‬اگسسر )دربسسارة‬
‫هشناسسسی‪،‬‬ ‫مفهسسوم آن بیندیشسسید‪ ،‬و از علسسم نجسسوم و ستار ‌‬
‫چیزی( بدانید«‪.‬‬
‫های از عجسسایب هسسستی بسسود و مسسا از نحسسوه‬
‫آنچه بیان شد‪ ،‬گوش س ‌‬
‫تهای بالی آنها‪ ،‬مدارهای بزرگ‪ ،‬استحکام‪،‬‬ ‫حرکت ستارگان سرع ‌‬
‫قدرت نورپردازی‪ ،‬نیروی جاذبه میان آنها و تعادل آنهسا در حرکست‪،‬‬
‫هایم‪ ،‬و همین که ناتوانی خویش را از درک هسسستی پسسی‬ ‫بحثی نکرد ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫هایم‪ ،‬نشانه فهم است‪ ،‬خداوند متعال م ‌‬ ‫برد ‌‬
‫ض‬
‫و الْر ُ‬ ‫ه َ‬
‫ر ِ‬
‫قنندْ ِ‬‫ق َ‬ ‫حنن ّ‬‫ه َ‬
‫وا اللنن َ‬ ‫در ُ‬ ‫قنن َ‬‫و مننا َ‬‫‪َ ‬‬
‫ت‬‫سننموا ُ‬
‫و ال ّ‬‫ه َ‬ ‫م ِ‬‫قیننا َ‬
‫م ال ِ‬‫ه ی َننو َ‬
‫ض نت ُ ُ‬
‫قب ْ َ‬ ‫ً‬
‫جمیع نا َ‬‫َ‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪36‬‬

‫مننا‬
‫ع ّ‬
‫و تعننالی َ‬
‫ه َ‬
‫سننْبحان ُ‬
‫میِنننه ُ‬
‫ت ب ِی َ ِ‬ ‫مطْ ِ‬
‫وّیننا ٌ‬ ‫َ‬
‫)زمر ‪(67 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫و َ‬
‫رک ُ‬ ‫یُ ْ‬
‫ش ِ‬
‫هاند )ایسسن‬
‫»آنان آنگسسونه کسسه شایسسسته اسسست خسسدا را نشسسناخت ‌‬
‫یخوانند‪ .‬خدا آن کسی اسسست کسسه‬ ‫است که تو را به شرک م ‌‬
‫در روز قیامت سراسر کرة زمین یکباره در مشسست او قسسرار‬
‫یشسسود‪.‬‬‫نها با دست راست او در هم پیچیسسده م ‌‬ ‫دارد و آسما ‌‬
‫خدا پاک و منزه از شرک آنان )و دورِ دور از انبازهای ایشان‬
‫و فراتر از اندیشة انسان( است«‪.‬‬

‫سوگند به آسمان برگرداننده‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار م ‌‬
‫ت‬ ‫ض َ‬
‫ذا ِ‬ ‫والْر ِ‬
‫ع* َ‬
‫جنننن ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫سنننن َ‬
‫و ال ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ع‪‬‬ ‫صدْ ِ‬
‫ال ّ‬
‫)طارق ‪(12-11 :‬‬
‫»سوگند به آسمان برگرداننسدة )امسواج رادیسویی و بخارهسای‬
‫آب بسسسه صسسسورت بسسسرف و بسسساران(!* و سسسسوگند بسسسه زمیسسسن‬
‫هدوانی‬‫ههسسا و ریشس ‌‬‫فبردار )در برابر قسسدرت حرکسست گیا ‌‬
‫شکا ‌‬
‫آنها‪ ،‬و یا بر اثر عوامل دیگر!«‪.‬‬
‫این خالق هستی است که فقط با یک کلمه‪ ،‬آسمان را توصسسیف‬
‫یکند ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ع‪‬‬
‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫ییابسسد کسسه‬
‫یکنسسد‪ ،‬حقسسایق جدیسسدی م ‌‬ ‫و هرچه که علم پیشرفت م ‌‬
‫یکند‪ .‬مسساه را درنظسسر‬ ‫هآمیز را‪ ،‬حمایت م ‌‬ ‫این تعریف اندک و معجز ‌‬
‫یچرخسسد‪ ،‬پسسس از یسسک‬ ‫یگیریم که در مدار خسسود بسسه دور زمیسسن م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ینگریم‬ ‫یگردد‪ .‬خورشید را م ‌‬ ‫دور‪ ،‬دوباره به همان مکان اول‪ ،‬برم ‌‬
‫که نسبت بسه محسور خسویش‪ ،‬در گسردش اسسست و پسسس از هسر بسار‬
‫یگردد‪ ،‬به همین صورت‪،‬‬ ‫گردش دوباره به مکان اول خویش باز م ‌‬
‫هدار‪ ،‬از جمله »ستاره هالی« که در سسسال ‪،1912‬‬ ‫ههای دنبال ‌‬‫ستار ‌‬
‫از کنار زمین عبور کرد و سپس در سال ‪ ،1986‬دوباره بازگشسست‬
‫یکشد‪.‬‬ ‫و هر بار گردش این ستاره به دور زمین‪ 76 ،‬سال طول م ‌‬
‫هدار و هسسر‬ ‫ههای دنبسسال ‌‬ ‫یبینیم که زمین‪ ،‬ماه‪ ،‬خورشید‪ ،‬سسستار ‌‬ ‫پس م ‌‬
‫های هسسستی قسسرار دارد‪،‬‬ ‫یشسسکل و یسسا دایسسر ‌‬ ‫چه که در مدارهای بیض ‌‬
‫یگردد‪ .‬پس پروردگار سبحان‪ ،‬اگر آسمان را بسسا‬ ‫یزند و برم ‌‬ ‫دور م ‌‬
‫ً‬
‫این کلمه‪ ،‬وصف نمود »ذات الرجع« وصفی کامل حقیقسسی اسسست‪.‬‬
‫‪37‬‬ ‫هستی‬

‫هگیران و‬ ‫والمقسسام و مبسسارک اسسست خسسدایی کسسه بهسسترین انسسداز ‌‬

‫سازندگان است‪.‬‬
‫هانسسد‪.‬‬
‫های دیگسسر‪ ،‬از ایسسن آیسسه تعسسبیر کرد ‌‬
‫برخی دانشمندان به گون ‌‬
‫تپذیرند‪ ،‬مثسسل‬ ‫یگوینسد کسه گازهسای موجسسود در هسسوا‪ ،‬برگشس ‌‬ ‫آنان م ‌‬
‫یاکسید کربن تبسسدیل شسسده‪،‬‬ ‫اکسیژن که پس از تنفس انسان به د ‌‬
‫آنگسساه مسسورد اسسستفاده گیاهسسان قسسرار گرفتسسه و دوبسساره بسسه صسسورت‬
‫یگردد‪ ،‬پس حتی گازها نیسسز دارای دور و‬ ‫اکسیژن به طبیعت باز م ‌‬
‫یاکسسسید کربسسن و دوبسساره‬ ‫بازگشت طبیعی هسسستند؛ اکسسسیژن بسسه د ‌‬
‫اکسیژن‪ .‬حسستی اگسسر امسسواج الکترومغناطیسسسی بسسه آسسسمان ارسسسال‬
‫یگردد و مبنای کار تمام امسسواج مسسورد اسسستفاده‬ ‫شود‪ ،‬دوباره باز م ‌‬
‫بشر‪ ،‬بر این اساس است‪ ،‬بخار آب نیز پس از صعود بسسه آسسسمان‪،‬‬
‫یگردد‪ ،‬پروردگار هستی‪،‬‬ ‫به صورت باران درآمده و به زمین باز م ‌‬
‫بر این اساس فرموده است که ‪:‬‬
‫ع‪‬‬
‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫آسمان‪ ،‬بخار آب را به صورت باران‪ ،‬امسسواج الکترومغناطیسسسی‬
‫را به صورت امواج رادیویی‪ ،‬گازها را طی تغییراتسسی بسسه آنچسسه کسسه‬
‫وجود دارند و هرچه که در آسمان است را بسسه مکسسان اول خسسویش‬
‫یچرخنسسد و‬ ‫هها(‪ ،‬زیسسرا در آسسسمان م ‌‬ ‫یگردانسسد‪) ،‬ماننسسد سسستار ‌‬
‫برم ‌‬
‫یشسسکل در حرکتنسسد‪ .‬پسسس‬ ‫های یسسا بیض ‌‬‫یگردند و در مسیری دایسسر ‌‬ ‫م ‌‬
‫ء‬
‫ما ِ‬‫س َ‬‫و ال ّ‬‫یفرمایسسد ‪َ  :‬‬ ‫تانگیز م ‌‬‫اگر خداونسسد در کلمسسی شسسگف ‌‬
‫ع ‪‬به این معنی است که این قرآن از جانب خسسالق‬ ‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬‫ذا ِ‬‫َ‬
‫ییابی کسه ایسن توصسیف‪ ،‬از جسانب خسدا‪،‬‬ ‫هستی‪ ،‬نازل شده و در م ‌‬
‫خالق هستی و پدیدآورنده آن است‪.‬‬
‫مورد دیگر در سوره طارق اینست که اگر بخواهی زمیسسن را بسسا‬
‫یسسک تعریسسف فراگیسسر‪ ،‬گسسسترده و منحصسسر بسسه فسسرد‪ ،‬وصسسف کنسسی‪،‬‬
‫نخواهی توانست‪ ،‬اما خداوند این کار را در جمله زیر‪ ،‬انجسسام داده‬
‫است‪ ،‬که فرموده ‪:‬‬
‫ع‪‬‬
‫صدْ ِ‬
‫ت ال ّ‬ ‫ض َ‬
‫ذا ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫والْر ِ‬
‫فبردار«‬
‫»و سوگند به زمین شکا ‌‬
‫ههای کنونی‪ ،‬زمانی به هم متصسسل بسسوده و‬ ‫یدانیم که همه قار ‌‬ ‫م ‌‬
‫گها‬
‫هها و سن ‌‬‫هاند؛ زیرا کو ‌‬
‫سپس شکاف برداشته و از هم جدا شد ‌‬
‫یدارند‪ ،‬پس اگر قصد‬ ‫و حتی اجزای بسیار کوچک نیز‪ ،‬شکاف برم ‌‬
‫های داشته باشی که خصوصسسیات ثسسابت آن‬ ‫توصیف زمین را به گون ‌‬
‫یگسسویی ‪ :‬زمیسسن‬‫را از ابتسسدا تسساکنون در بسسر گیسسرد‪ ،‬بسسه ناچسسار م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪38‬‬

‫ض‬ ‫فبردارنده است‪ ،‬یعنسسی همسسان تعسسبیر خداونسسد ‪َ  :‬‬

‫والْر ِ‬ ‫شکا ‌‬
‫فها‪ ،‬چگونه است؟‬ ‫ع‪ ‬اما کیفیت این شکا ‌‬ ‫صدْ ِ‬
‫ت ال ّ‬ ‫َ‬
‫ذا ِ‬
‫روشسسسن اسسسست کسسسه زمیسسسن‪ ،‬دارای طبقسسسات مختلفسسسی اسسسست‪،‬‬
‫ممرغی را درنظر بگیر‪ ،‬کسسه دارای یسسک پوسسسته خسسارجی از آهسسک‬ ‫تخ ‌‬
‫های نسسازک و پسسس از آن سسسفیده و سسسپس زرده‬ ‫اسسست‪ ،‬سسسپس لی ‌‬
‫تهای آن‪ ،‬همسسان لیسسه‬ ‫تترین قسسسم ‌‬ ‫ممرغ وجود دارد‪ .‬امسسا سسسخ ‌‬ ‫تخ ‌‬
‫خارجی است‪ .‬در مورد زمین هم هرچه کسسه بسسه عمسسق آن نزدیکسستر‬
‫های لزج و سپس‬ ‫یشود و به ماد ‌‬ ‫یشویم‪ ،‬از سختی آن کاسته م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنیم‪ .‬این نظریه به تحقیق پیوسته کسسه هسسر‬ ‫مواد مذاب برخورد م ‌‬
‫یرویم‪ ،‬از سختی زمین کاسسسته‬ ‫چه به طرف اعماق زمین‪ ،‬پیش م ‌‬
‫یرود‪ ،‬در مرکز زمین مسسواد مسسذاب دارای‬ ‫شده و دمای آن بالتر م ‌‬
‫جوشش عجیبی هستند که خداوند نیز به آن اشاره نموده اسسست و‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫ف ب َک ُ ُ‬
‫م‬ ‫س َ‬
‫خ ِ‬ ‫ء اَ ْ‬
‫ن یَ ْ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬
‫ن فی ال ّ‬ ‫م ْ‬‫م َ‬‫من ْت ُ ْ‬‫‪‬ءَ ا َ ِ‬
‫وُر‪‬‬‫ی ُتم ُ‬
‫ه َ‬‫فِاذا ِ‬‫ض َ‬ ‫الْر َ‬
‫)ملک ‪(16 :‬‬
‫یدانیسسد‬
‫»آیا از کسی که در آسمان است‪ ،‬خود را در امسسان م ‌‬
‫که دستور بدهد زمین را بشکافد و شما را فرو ببرد‪ ،‬و آنگاه‬
‫بلرزد و بجنبد و حرکت بکند؟«‪.‬‬
‫معنی تمور‪ ،1‬یعنی جوش و خروش زمین در اثر جوشسسش مسسایع‬
‫درون آن‪ .‬با این وصف ما از نعمت والیی برخورداریم که بر روی‬
‫زمیسسن‪ ،‬اسسستقرار داریسسم و از صسسلبت و قسسوت ایسسن لیسسه بیرونسسی‬
‫ههسسای محکسسم و‬‫نهای بلند را بسسر پای ‌‬
‫یتوانیم ساختما ‌‬
‫بهره‌مندیم و م ‌‬
‫‌‬
‫استوار‪ ،‬بنا نهیم‪ ،‬و اگر زمین فرو ریسسزد‪ ،‬بسسر روی مسسایعی مسسذاب و‬
‫آتشین که در جوشش اسسست‪ ،‬خسسواهیم افتسساد‪ ،‬اینسسست کسسه خداونسسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫ف ب َک ُ ُ‬
‫م‬ ‫س َ‬
‫خ ِ‬ ‫ء اَ ْ‬
‫ن یَ ْ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬
‫ن فی ال ّ‬ ‫م ْ‬‫م َ‬‫من ْت ُ ْ‬‫‪‬ءَ ا َ ِ‬
‫وُر‪‬‬‫ی ُتم ُ‬
‫ه َ‬‫فِاذا ِ‬‫ض َ‬ ‫الْر َ‬

‫مسورا؛ بسسه چیسسزی کسسه در حسسال رفسست و آمسسد و تسسردد باشسسد‪ ،‬گفتسسه‬
‫‪ -‬مار‪ ،‬یمور‪َ ،‬‬
‫‪1‬‬

‫یشود ‪ ...‬مار الشیُء مورا ً ‪ :‬یعنی دچار تکان و تحرک شد‪) ،‬لسسسان العسسرب‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫یگویسسد‪] :‬فسساذا هسسی‬‫ذیل ماده مور(‪ .‬ابن کثیر در تفسیر خود‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ 399‬م ‌‬
‫تمور‪ ،‬یعنی رفت و آمد و دچار اضطراب شد[‪ ،‬در تفسسسیر طسسبری‪ ،‬ج ‪ ،27‬ص‬
‫‪ ،21‬آمده است که ‪] :‬از ابن عبسساس روایسست اسسست کسسه‪َ ،‬تمسسوُر السسسماء مسسورًا‪،‬‬
‫یعنسسی‪ ،‬حرکسست و تکسسان آن‪ ،‬از مجاهسسد روایسست اسسست کسسه ‪ :‬یعنسسی آسسسمان دور‬
‫یزند[‪.‬‬
‫م ‌‬
‫‪39‬‬ ‫هستی‬

‫پس تدبر کنیم که چه کسسسی پیسسامبر)ص( را از ایسسن خصوصسسیات‬

‫یسسسواد‬‫زمین و آسمان مطلع ساخته است؟ پیامبری کسسه امسسی و ب ‌‬
‫یداند که در شکم این زمیسسن مسایعی آتشسین وجسسود‬ ‫است‪ ،‬او چه م ‌‬
‫دارد؟ آیا این قرآن‪ ،‬کلم خداوند عز و جل نیست؟‬
‫پس هرگاه که در برابر آیات مربوط بسسه هسسستی در قسسرآن قسسرار‬
‫تهای علمی‪ ،‬بسساز‬ ‫گرفتی‪ ،‬خواهی دانست که با وجود تمام پیشرف ‌‬
‫هآمیز و بلیغ قرآن‪ ،‬ناتوانی‪.‬‬‫در قبال اوصاف مختصر‪ ،‬اما معجز ‌‬
‫او کسننی اسننت کننه هفننت آسننمان‌ را بننالی همنندیگر و‬
‫هماهنگ آفریده است‬
‫یفرماید‬ ‫خداوند سبحان و بلندمرتبه‪ ،‬در سوره تبارک‪ ،‬اینگونه م ‌‬
‫‪:‬‬
‫ل‬‫علننی ک ُن ّ‬ ‫و َ‬ ‫ه َ‬ ‫و ُ‬ ‫ک َ‬ ‫مل ُ‬ ‫ه ال ُ‬ ‫د ِ‬‫ک اّلذی ب ِی َ ِ‬ ‫‪‬ت ََباَر َ‬
‫ه‬
‫حیننو َ‬ ‫و ال َ‬‫ت َ‬ ‫مننو َ‬ ‫ق ال َ‬ ‫خل َن َ‬ ‫قدیٌر* اّلذی َ‬ ‫ء َ‬ ‫شی ٍ‬ ‫َ‬
‫عزینُز‬ ‫و ال َ‬‫هن َ‬ ‫و ُ‬ ‫مل ً َ‬ ‫ع َ‬
‫ن َ‬ ‫سن ُ‬ ‫ح َ‬ ‫م ای ّک ُننم ا ْ‬ ‫وک ُ ْ‬ ‫ُ‬
‫ل ِی َب ْلن َ‬
‫طباقننًا‪،‬‬ ‫ت ِ‬ ‫سننموا ٍ‬ ‫ع َ‬ ‫سب ْ َ‬ ‫ق َ‬ ‫خل َ َ‬ ‫فوُر* اّلذی َ‬ ‫غ ُ‬ ‫ال َ‬
‫ت‬ ‫و ٍ‬
‫ن َتفننا ُ‬ ‫من ْ‬ ‫ن ِ‬ ‫مننا ت َنَری فننی َ ْ‬
‫من ِ‬ ‫ح َ‬ ‫ق الّر ْ‬ ‫خلن ِ‬
‫م‬ ‫ر* ث ُن ّ‬ ‫فطُننو ٍ‬ ‫ن ُ‬ ‫من ْ‬ ‫ل ت َننری ِ‬ ‫هن ْ‬ ‫صنَر َ‬ ‫ع الب َ َ‬ ‫ج ِ‬ ‫فاْر ِ‬ ‫َ‬
‫ص نُر‬ ‫ک الب َ َ‬‫ب الی ن َ‬ ‫قل ِن ْ‬ ‫ن ی َن ْ َ‬‫ص نَر ک َّرَتی ن ِ‬ ‫ع الب َ َ‬ ‫ج ِ‬ ‫اْر ِ‬
‫)ملک ‪(4-1 :‬‬ ‫حسیٌر‪‬‬ ‫و َ‬
‫ه َ‬‫و ُ‬ ‫ً‬
‫سئا َ‬ ‫خا ِ‬
‫»بزرگوار و دارای برکات بسیار‪ ،‬آن کسسسی کسسه فرمسسانروایی‬
‫)جهان هستی( از آن اوست و او بر هر چیزی کسسامل ً قسسادر و‬
‫تواناسسست* همسسان کسسسی کسسه مسسرگ و زنسسدگی را پدیسسد آورده‬
‫اسسست تسسا شسسما را بیازمایسسد کسسدامتان کارتسسان بهسستر و نیکسسوتر‬
‫خواهد بود‪ .‬او چیره و توانا‪ ،‬و آمرزگسسار و بخشسساینده اسسست*‬
‫آن کسسه هفسست آسسسمان را بسسالی یکسسدیگر و هماهنسسگ آفریسسده‬
‫ههای خداوند مهربان خلسسل و‬ ‫است‪ .‬اصل ً در آفرینش و آفرید ‌‬
‫یبینسسی‪ ،‬پسسس دیگسسر بسساره بنگسسر )و بسسا‬
‫تضاد و عدم تناسبی نم ‌‬
‫های‬ ‫دقسست جهسسان را وارسسسی کسسن( آیسسا هیچگسسونه خلسسل و رخن ‌‬
‫یبینی؟* باز هم )دیدة خود را بگشسسای و بسسه عسسالم هسسستی‬ ‫م ‌‬
‫بنگر و( بارهسسا و بارهسسا بنگسسر و ورانسسداز کسسن‪ .‬دیسسده سسسرانجام‬
‫فروگشسسته و حیسسران‪ ،‬و درمانسسده و نسساتوان‪ ،‬بسسه سسسویت بسساز‬
‫یگردد«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ع‬
‫س نب ْ َ‬ ‫خل َ َ‬
‫ق َ‬ ‫یفرمایسسد ‪ :‬اّلذی َ‬
‫در این قسسسمت آیسسه کسسه م ‌‬
‫یکنیسسم‪ .‬دانشسسمندان فضاشسسناس‬ ‫طباقا ً‪ ‬تسسأملی م ‌‬
‫ت ِ‬ ‫سموا ٍ‬ ‫َ‬
‫یگویند که ‪» :‬طبقه اول آسمان‪ ،‬همسسان طبقسسه پسسایین اسسست کسسه‬
‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪40‬‬

‫موجودات زنده‪ ،‬مانند پرنسسدگان و سسسایر مخلوقسسات در آن‪ ،‬زیسسست‬

‫یکنند‪ .‬خود این طبقه از چند طبقه تشکیل شسسده اسسست‪ ،‬کسسه در‬ ‫م ‌‬
‫حسال دگرگسسونی و تغییرمکسان اسسست‪ ،‬تبسسدیل از حسالت گرمسسایی بسه‬
‫سرمایی و به حسسالت ابسسری و بسسارانی و سسسپس طوفسسان و تنسسدباد و‬
‫ههای‬ ‫ههای پایین و بال و حرکت مکسسانی آنهسسا‪ ،‬از نشسسان ‌‬ ‫جابجایی تود ‌‬
‫آن است که این نقل و انتقسسالت‪ ،‬مبنسسای اخبسسار هواشناسسسی قسسرار‬
‫یگیرد«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ایسسن طبقسسه اول و پسسایین اسسست کسسه ارتفسساع آن در وهلسسه اول بسسه‬
‫یرسد‪ .‬امسسا طبقسسه دوم‪ ،‬کسسه ذرات گسسوگردی بسسه‬ ‫شانزده کیلومتر م ‌‬
‫نزایی‬ ‫صورت گاز وجود دارد‪ ،‬در بارور ساختن ابرها و تسهیل بارا ‌‬
‫آنها‪ ،‬نقش اساسی دارند و اگر ایسسن طبقسسه وجسسود نداشسست‪ ،‬بسساران‬
‫یشسسد‪ .‬لیسسه ُازون در‬ ‫یباریسسد و حیسساتی بسسر روی زمیسسن ایجسساد نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫های متشکل از اکسیژن سه واحدی )‪(3O‬‬ ‫همین طبقه است که پرد ‌‬
‫است‪ ،‬این لیه اشعه فرابنفش را که برای انسان بسیار خطرنسساک‬
‫یکند‪ .‬این اشعه از خورشید صادر‬ ‫و کشنده است‪ ،‬به خود جذب م ‌‬
‫یدهسد‪ ،‬مگسر مقسدار‬ ‫یشود‪ ،‬اما لیه ازون بسه آن اجسازه عبسور نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫بهسسای‬ ‫بسیاربسیار اندکی‪ ،‬که آن هسسم بسسرای نسسابودی برخسسی میکرو ‌‬
‫کشنده در بدن جانداران‪ ،‬لزم است‪ ،‬پس قرار گرفتسسن لیسسه ازون‬
‫در برابر خورشید‪ ،‬مفید است‪ .‬اما اخیسسرا ً در اثسسر کسسثرت سسسفرهای‬
‫خهایی در آن ایجسساد شسسده‬ ‫ههسسا‪ ،‬سسسورا ‌‬‫فضایی و رفت و آمد ماهوار ‌‬
‫که مضر است‪ ،‬زیرا سرطان پوسسست در کشسسورهای پیشسسرفته کسسه‬
‫هاند به تعسسداد فسسراوان‬ ‫تعداد زیادی ماهواره و فضاپیما گسیل داشت ‌‬
‫یخورد‪ .‬و در اثر آن‪ ،‬لیه ازون آسیب دیده و هر چه که‬ ‫به چشم م ‌‬
‫یگیرد‪.‬‬‫وارد آن شود‪ ،‬ملتهب شده و آتش م ‌‬
‫های و بسسسیار پرحسرارت‬ ‫اما طبقسسه سسوم‪ ،‬شسسبیه یسسک تنسور هسست ‌‬
‫گها و اجسسرام آسسسمانی‪ ،‬بسسا زمیسسن‬ ‫است و اگر این طبقه نبسسود‪ ،‬سسسن ‌‬
‫یکردند‪ ،‬اما این طبقسسه هسر چیسزی را‬ ‫برخورد کرده و آن را نابود م ‌‬
‫ههای کوچسسک و‬ ‫بسنگها‪ ،‬فلزات‪ ،‬سسستار ‌‬ ‫یکند؛ از جمله شها ‌‬ ‫ذوب م ‌‬
‫گهای آنهسا کسه در اثسر نیسروی جساذبه زمیسن بسه طسرف آن‬ ‫هسسن ‌‬ ‫پار ‌‬
‫یکنند‪ ،‬همه ایسسن مسسواد قبسسل از رسسسیدن بسسه زمیسسن‪ ،‬چنسسان‬ ‫حرکت م ‌‬
‫یشسسوند کسسه جسسز خاکسسستری از آنهسسا بسساقی‬ ‫آتسسش گرفتسسه و ذوب م ‌‬
‫یباشند‪.‬‬ ‫پها‪ ،‬قابل دیدن م ‌‬ ‫یماند و فقط با تلسکو ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ههای هوایی‪ ،‬همان طبقه یونسسفر اسست کسه‬ ‫طبقه چهارم از لی ‌‬
‫دارای ذرات با بار الکتریکی است و با قشسسرهای مختلسسف خسسود در‬
‫فاصله هشتاد کیلومتر و بالتر از طبقه ماگنتوسفر قرار دارد‪ .‬ایسسن‬
‫ههای خورشسسید‪ ،‬مخصوصسسا فرابنفسسش قسسرار‬ ‫طبقه در معرض اشسسع ‌‬
‫‪41‬‬ ‫هستی‬

‫دارد که در شکسته شدن اتمهای اکسیژن و نیسستروژن نقسسش دارد‪،‬‬

‫نهسای خسسود را از دسست داده و‬ ‫یشود که یکی از الکترو ‌‬ ‫و باعث م ‌‬
‫ههسسای بسساردار بسسا‬
‫یونیزه شده و دارای بار مغناطیسی گردد‪ .‬این ذر ‌‬
‫نها آیینه‪ ،‬در فضا‬ ‫نهای باردار دیگر ترکیب شده و همانند میلیو ‌‬ ‫یو ‌‬
‫یکنند‪ ،‬به این شیوه که امواج رادیویی را منعکس کسسرده و‬ ‫عمل م ‌‬
‫یگردانسسد‪ .‬در واقسسع روش ارسسسال امسسواج رادیسسویی از‬ ‫بسسه آن برم ‌‬
‫های به قاره دیگر و در تمام جهان‪ ،‬به این شیوه است‪.‬‬ ‫قار ‌‬
‫اما در طبقه پنجم که از هزار تا شصست و پنسج هسزار کیلومسستری‬
‫یشود‪ .‬و‬ ‫زمین ادامه دارد هوا به شدت و با افزایش ارتفاع‪ ،‬کم م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬پسسس هسسوای اطسسراف زمیسسن تسسا‬ ‫در ارتفاعات بال‪ ،‬یسسافت نم ‌‬
‫ً‬
‫ارتفاع شصت و پنج هزار کیلومتری تقریبسا وجسود دارد‪ .‬امسسا وقستی‬
‫یبریم ‪:‬‬ ‫یخوانیم به اعجاز بیشتری پی م ‌‬ ‫که این آیه را م ‌‬
‫م‬
‫هن ْ‬ ‫فوظنا ً َ‬
‫و ُ‬ ‫ح ُ‬ ‫قفا ً َ‬
‫م ْ‬ ‫سن ْ‬
‫سماءَ َ‬‫عْلنا ال ّ‬‫ج َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫ن‪‬‬‫ضو َ‬
‫ر ُ‬
‫ع ِ‬‫م ْ‬
‫ن آیاِتها ُ‬‫ع ْ‬
‫َ‬
‫)انبیاء ‪(32 :‬‬
‫»و مسسا آسسسمان را سسسقف محفسسوظی نمسسودیم‪ ،‬ولسسی آنسسان از‬
‫ههای )خداشناسسسسی موجسسسود در( آن روی گرداننسسسد )و‬‫نشسسسان ‌‬
‫هگر اسسست‬ ‫دربارة این همه عظمتی کسه بسسالی سرشسسان جلسسو ‌‬
‫یاندیشند«‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫فوظا ً‪ ،‬یعنی ‪ :‬سقفی که سسسبب محسسافظت‬ ‫ح ُ‬ ‫قفا ً َ‬
‫م ْ‬ ‫س ْ‬‫‪َ ‬‬
‫یشسود‪ ،‬بسسیاری از دانشسمندان غیرمسسلمان نیسز بسر ایسن‬ ‫زمین م ‌‬
‫باورند که ‪» :‬جو زمین یک محافظ واقعسسی بسسرای زمیسسن اسسست کسسه‬
‫ههای‬ ‫مغلظت‪ ،‬اما بسیار ضخیم است و سبب متوقف شدن اشع ‌‬ ‫ک ‌‬
‫بها شسسده و از حیسسات دنیسسایی مسسا‪ ،‬حفسساظت‬
‫مضر و سوزاندن شها ‌‬
‫یکند و هر چه را که به سسسوی زمیسسن در حرکسست باشسسد برگشسست‬ ‫م ‌‬
‫یدهد‪ ،‬مگر آنچه که به نفع انسان باشد«‪ .‬و این مسسوارد مصسسداق‬ ‫م ‌‬
‫فرموده زیر است ‪:‬‬
‫م‬
‫هن ْ‬ ‫فوظنا ً َ‬
‫و ُ‬ ‫ح ُ‬ ‫قفا ً َ‬
‫م ْ‬ ‫سن ْ‬
‫سماءَ َ‬‫عْلنا ال ّ‬‫ج َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫ن‪‬‬‫ضو َ‬
‫ر ُ‬
‫ع ِ‬‫م ْ‬
‫ن آیاِتها ُ‬‫ع ْ‬
‫َ‬
‫گهای‬ ‫هسسسن ‌‬
‫بها‪ ،‬فلسسزات‪ ،‬پار ‌‬‫ههای آتشسسین و شسسها ‌‬‫جو زمین گلول ‌‬
‫ههای کشنده و هرچسسه کسسه سسسبب‬ ‫ههای کوچک‪ ،‬اشع ‌‬ ‫آسمانی‪ ،‬ستار ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬در واقسسع یسسا آن را‬ ‫آسسسیب دیسسدن زمیسسن شسسود را منسسع م ‌‬
‫ههای‬ ‫یگردانسسد‪ .‬پسسس لیسسه ازون از نفسسوذ اشسسع ‌‬‫یسوزاند و یسسا برم ‌‬
‫م ‌‬
‫یکند و طبقسسه چهسسارم کسسه‬ ‫کشنده‪ ،‬جلوگیری کرده و آن را جذب م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫سوزان است‪ ،‬همه چیز را نابود م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪42‬‬

‫لها‪ ،‬که در سفر حج و داخل هواپیما بسسودم‪ ،‬اعلم‬ ‫در یکی از سا ‌‬

‫شد که دمای هوا در خارج هواپیما‪ 50 ،‬درجه زیر صسسفر اسسست‪ ،‬در‬
‫حالیکه در آن موقع و در جایی مثل سرزمین عربستان‪ ،‬دمای هسسوا‬
‫هها ‪ 55‬درجه بالی صفر است اما در جو آن منطقه‪ ،‬پنجاه‬ ‫در سای ‌‬
‫‪1‬‬
‫درجه زیر صفر بود‪.‬‬
‫یسوزاند‪ ،‬گاهی دمسسای هسسوا بسسه‬
‫در طبقه پنجم که همه چیز را م ‌‬
‫یرسد و حتی آهن را ذوب کرده و به خاکستر تبسسدیل‬ ‫هزار درجه م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫طباقًا‪ ،‬ما ت َنَری‬ ‫ت ِ‬ ‫سموا ٍ‬ ‫ع َ‬ ‫سب ْ َ‬‫ق َ‬‫خل َ َ‬
‫‪‬اّلذی َ‬
‫ع‬ ‫ت َ‬ ‫فننی َ ْ‬
‫ج ِ‬
‫فنناْر ِ‬ ‫و ٍ‬‫ن َتفننا ُ‬ ‫منن ْ‬
‫ن ِ‬ ‫منن ِ‬
‫ح َ‬ ‫ق الّر ْ‬
‫خلنن ِ‬
‫)ملک ‪(3 :‬‬ ‫ر‪‬‬ ‫طو ٍ‬‫ف ُ‬ ‫ن ُ‬ ‫م ْ‬ ‫ل َتری ِ‬ ‫ه ْ‬
‫صَر َ‬‫الب َ َ‬
‫های بسیار بزرگ است‪ ،‬که جز علمسسا‪ ،‬کسسسی را‬
‫باید بدانیم که آی ‌‬
‫یارای فهم آن نیست‪.‬‬
‫عَلم ُ‬
‫ؤا‪) ‬فاطر ‪:‬‬ ‫ه ال ُ‬
‫عباِد ِ‬
‫ن ِ‬
‫م ْ‬ ‫‪‬ا ِّنما ی َ ْ‬
‫خشی ِ‬
‫‪(28‬‬
‫»تنها بندگان دانا و دانشمند‪ ،‬از خدا‪ ،‬ترس آمیخته با تعظیسسم‬
‫دارند«‪.‬‬
‫های از قرآن که در مسسورد یکسسی از علسسوم‪ ،‬سسسخن‬‫حقیقتا ً هر کلم ‌‬
‫گفته است و به جزئیات آن اشاره کسسرده‪ ،‬چنسسان وسسسیع اسسست کسسه‬
‫اگسسر انسسسان تمسسام زنسسدگی خسسویش را صسسرف تحقیسسق در آن کنسسد‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫یتواند حتی ‪ 10‬مطالب آن را بیان نماید‪.‬‬ ‫نم ‌‬

‫خدای بلندمرتبه از وجود تاریکی در فضای خننارجی خننبر‬

‫یدهد‬ ‫م ‌‬
‫یکی از دانشمندان فضاشناس‪ ،‬در دیسداری کسه از ایسستگاه پرتساب‬
‫ههای فضایی در یکی از کشورهای پیشرفته داشته اسسست‪ ،‬بیسسان‬ ‫سفین ‌‬
‫های را به فضا پرتاب کسسرده‬‫یدارد که مدتی پیش از دیدار من سفین ‌‬ ‫م ‌‬
‫سهسا رئیسس گسسروه‬‫و در تمساس مسسداوم بسا آن بودنسد‪ .‬در یکسی از تما ‌‬
‫فضاپیما‪ ،‬با مرکز تماس گرفته و اعلم داشت که ‪ :‬اکنون هیچ چیز را‬
‫یبینم‪ ،‬این در حالی بود که سسسفینه در روشسسنایی روز پرتسساب شسسده‬‫نم ‌‬
‫بود‪ ،‬پس از اندکی سفیه از پوسته جو‪ ،‬خسارج شسد و بسه منطقسه خلء‬

‫‪ -‬این کاهش دما مربوط به لیه مزوسسسفر اسست کسسه از ‪ 52‬تسا ‪ 82‬کیلومسستری‬ ‫‪1‬‬

‫ییابسسد و بسسه ) ‪(-90‬‬

‫زمین ادامه دارد و با افزایش ارتفاع دمای آن نیز کاهش م ‌‬
‫یرسد‪) .‬مترجم(‬ ‫درجه نیز م ‌‬
‫‪43‬‬ ‫هستی‬

‫ینور است‪ ،‬رئیسسس گسسروه دوبسساره فریسساد‬ ‫وارد شد‪ ،‬که کامل ً تاریک و ب ‌‬
‫هایم‪ ،‬چه اتفاقی افتاده‬ ‫یبینیم‪ ،‬گویا کور شد ‌‬‫برآورد ‪ :‬ما هیچ چیز را نم ‌‬
‫است؟‬
‫آنچه که اتفاق افتاده بود‪ ،‬این بود که شعاع خورشید در برخورد‬
‫با لیه جو پراکنسسده شسسده و در میسسان ذرات هسسوا و غبسسار سسسرگردان‬
‫یشود‪ ،‬چیزی که دانشمندان فیزیک‪ ،‬انتشار نور یا پراکندگی نور‬ ‫م ‌‬
‫ینامند‪ ،‬در این حالت‪ ،‬نسور خورشسید در میسان ذرات هسوا و غبسار‬ ‫م ‌‬
‫یدرخشند‪ ،‬مانند آنچه کسسه‬ ‫پراکنده شده و همه را نورانی کرده و م ‌‬
‫نهسا بسا تمساس مسستقیم نسور‬ ‫یافتسد‪ ،‬برخسی مکا ‌‬ ‫در زمین اتفساق م ‌‬
‫خورشید روشن گشته و برخسسی جاهسسا‪ ،‬نسسور خورشسسید نیسسست بلکسسه‬
‫پرتوهای منعکس شده آن سبب روشنی آنجا گردیده است‪ .‬ماننسسد‬
‫یبینیسسم در حسسالیکه نسسور‬‫فضسسای داخلسسی مسسسجد‪ ،‬کسسه همسسدیگر را م ‌‬
‫مستقیم خورشید‪ ،‬در آنجا نیست‪ ،‬بلکه پرتو خورشید است کسسه بسسا‬
‫اجسام و ذرات هوا و غبار برخورد کرده و منعکس گردیده اسسست‪.‬‬
‫سفیه فضایی هم پس از عبور از جو زمین و از بیسسن رفتسسن پدیسسده‬
‫انتشار نور‪ ،‬در تاریکی مطلق فضا قسسرار گرفتسسه و سرنشسسینان آن‪،‬‬
‫هاند‪.‬‬‫هیچ چیزی را ندید ‌‬
‫حال اگر به کتاب خداوند که چهارده قرن و اندکی سسسال پیسسش‪،‬‬
‫نازل شده است و در آن زمان‪ ،‬اهل زمیسسن‪ ،‬شسسناختی از سسسفر بسسه‬
‫ههای‬ ‫ماه‪ ،‬و جنگ فضایی‪ ،‬با این تعبیر زشت و خشن و عبور از لی ‌‬
‫یبریسسم‪،‬‬ ‫جوی‪ ،‬نداشتند‪ ،‬مراجعه کنیم‪ ،‬به یسسک اعجسساز علمسسی پسسی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫خداوند م ‌‬
‫ء‬
‫سننما ِ‬ ‫ن ال ّ‬ ‫م بابننا ً ِ‬
‫منن َ‬ ‫هنن ْ‬ ‫حنننا َ َ‬
‫علی ِ‬ ‫فت َ ْ‬‫و َ‬ ‫و َلنن ْ‬
‫‪َ ‬‬
‫ت‬‫سننک َّر ْ‬
‫وا إّنمننا ُ‬ ‫ن* َلقال ُ‬ ‫و َ‬ ‫عُرج ُ‬‫ه یَ ْ‬‫فظَّلوا فی ِ‬ ‫َ‬
‫ن‪) ‬حجر ‪-14 :‬‬ ‫و َ‬
‫حور ُ‬ ‫س ُ‬ ‫م ْ‬ ‫ن َ‬
‫ل َنح ُ‬ ‫اْبصُرنا ب َ ْ‬
‫‪(15‬‬
‫»اگر )بسسه فسسرض( دری از آسسسمان بسسه روی آنسسان بگشسساییم و‬
‫ایشسسان از آنجسسا شسسروع بسسه بسسال رفتسسن کننسسد و )فرشسستگان و‬
‫یگمسسان‬ ‫یهای جهسسان بسسال را بسسا چشسسم خسسود ببیننسسد(* ب ‌‬‫شگفت ‌‬
‫هانسسد )و آنچسسه‬
‫مبندی کرد ‌‬ ‫ً‬
‫خواهنسسد گفسست ‪ :‬حتمسسا مسسا را چشسس ‌‬
‫یبینیم ابدا ً واقعیت نسسدارد!( و بلکسسه مسسا را جسسادو نمود ‌‬
‫هانسسد‬ ‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یبینیم«‪.‬‬
‫)این است که چیزها را عوضی م ‌‬

‫‪ -‬در ترجمه آیه که از تفسیر نور اثر دکتر خرمسسدل گرفتسسه شسسده اسسست معنسسی‬ ‫‪1‬‬

‫مبندی تعسبیر شسده اسست و شساید از تعسبیر کسوری‬ ‫»سکرت ابصارنا« بسه چشس ‌‬
‫حتر باشد‪ .‬در هر حال شگفتی بسیار انسان و‬ ‫چشم که نظر مؤلف است صحی ‌‬
‫حیرت او در چنین وضعیتی مقصود هر دو نظر است‪» .‬والله اعلم«‪ .‬مترجم‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪44‬‬

‫هایم‪،‬‬
‫آنچه که رئیس گروه فضانورد بیسسان کسرد کسسه مسا کسور شسسد ‌‬
‫چهار قرن پیش در قرآن بیان شده است‪ ،‬آیا این آیه دلیل قاطعی‬
‫بر این نیست که‪ ،‬کلم خالق بشر است‪ ،‬این اتفاق حدود ده سسسال‬
‫پیش افتاد‪ ،‬یعنی زمانی که بشر پوسته جسسوی زمیسسن را شسسناخته و‬
‫در آن نفوذ کرده بود‪ ،‬آنان به محلی رسیدند که پدیده انتشار نور‪،‬‬
‫از بین رفته و در تاریکی مطلق قرارگرفتند‪ .‬با ایسسن اتفسساق انسسسان‬
‫پی برد کسه فضسسای خسارجی جسو زمیسسن‪ ،‬کسامل ً تاریسک اسست و جسز‬
‫های درخشان‪ ،‬چیسسزی وجسسود نسسدارد و نسسوری پراکنسسده نیسسست‪،‬‬ ‫ستار ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫ء‬
‫سننما ِ‬ ‫ن ال ّ‬ ‫م بابننا ً ِ‬
‫منن َ‬ ‫هنن ْ‬ ‫حنننا َ َ‬
‫علی ِ‬ ‫فت َ ْ‬‫و َ‬ ‫و َلنن ْ‬
‫‪َ ‬‬
‫ت‬‫سننک َّر ْ‬
‫وا إّنمننا ُ‬ ‫ن* َلقال ُ‬ ‫و َ‬ ‫عُرج ُ‬‫ه یَ ْ‬‫فظَّلوا فی ِ‬ ‫َ‬
‫ن‪) ‬حجر ‪-14 :‬‬ ‫و َ‬
‫حور ُ‬ ‫س ُ‬ ‫م ْ‬ ‫ن َ‬
‫ل َنح ُ‬ ‫اْبصُرنا ب َ ْ‬
‫‪(15‬‬
‫از خصوصیات وحی‪ ،‬اینست که دلیل آن از جنس خودش بسسوده‬
‫و با مدلول خویش مطابقت دارد‪ .‬وحی نازل شده بسسر پیسسامبر)ص(‬
‫هکننسسده‪ ،‬یعنسسی اعجسساز‪ ،‬فرسسستاده شسسد‪ ،‬و انسسسان در‬ ‫با ظاهری خیر ‌‬
‫زمان نزول آن از معرفت آن عاجز و نسساتوان مانسسد‪ ،‬امسسا اکنسسون بسسا‬
‫پیشرفت علم‪ ،‬برخی جوانب این قضیه‪ ،‬روشن شده اسسست و ایسسن‬
‫یکند ‪:‬‬
‫گفته خداوند را تأکید م ‌‬
‫و فنننی‬ ‫ق َ‬‫م آیاِتننننا فنننی الفنننا ِ‬ ‫ه ْ‬‫ری ِ‬‫سنننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫م‬ ‫َ‬
‫ول ن ْ‬ ‫َ‬
‫قا َ‬ ‫حن ّ‬‫ه ال َ‬
‫م ان ّن ُ‬‫ه ْ‬ ‫َ‬
‫نل ُ‬‫م حّتی ی َت َب َی ّ َ‬ ‫ه ْ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫س ِ‬‫ف ِ‬
‫د‪‬‬ ‫ء شننهی ٌ‬ ‫شننی ٍ‬‫ل َ‬ ‫علننی کن ّ‬ ‫ه َ‬ ‫ک ان ّن ُ‬‫ف ب َِرب ّ َ‬ ‫ی َک ْ ِ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( هرچسسه زودتسسر دلئل و‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬کسسه‬
‫ههای خود را در اقطارو نواحی )آسما ‌‬ ‫نشان ‌‬
‫جهان کبیر است( و در داخسسل و درون خودشسسان )کسسه جهسسان‬
‫صسسغیر اسسست( بسسه آنسسان )کسسه منکسسر اسسسلم و قرآننسسد( نشسسان‬
‫خواهیم داد تا برای ایشان روشن و اشکار گردد که اسلم و‬
‫قسسرآن حسسق اسسست‪ .‬آیسسا )بسسرای بازگشسست کسسافران از کفسسر و‬
‫مشرکان از شرک( تنها این بسنده نیست که پروردگارت بر‬
‫هر چیزی حاضر و گواه است؟«‪.‬‬
‫م« آمسده اسست‪ ،‬بسرای نشسان‬ ‫سسُنرِیه ْ‬
‫حرف سین که در کلمسه » َ‬
‫یدهیسسم تسسا‬
‫دادن زمان آینده است‪ ،‬یعنی آیسسات خسسویش را نشسسان م ‌‬
‫برای مخالفان و منکران و شکاکان حقیقت‪ ،‬روشن گردد که قرآن‬
‫فرموده خداوند است‪.‬‬
‫‪45‬‬ ‫هستی‬

‫های به اندازه فهم منهج پروردگسسار‪،‬‬‫در زندگی انسان‪ ،‬هیچ مسأل ‌‬

‫نیاز فکری ما نیست و باید بر ذهن ما مسلط و چیسسره شسسود‪ ،‬فهسسم‬
‫لهای آن‪ ،‬حلل و حسسرام‪ ،‬وعسسد و وعیسسد و‬‫کتاب خسسدا ابعسساد و مسسدلو ‌‬
‫آیات آفاقی و تکوینی آن از همین اهمیسست برخسسوردار اسسست‪ ،‬زیسسرا‬
‫راه سعادت و هدایت ما در آن نهفته است‪.‬‬

‫نیروهای جاذبه در جهان‬

‫آنچه که بسسیار روشسن اسست‪ ،‬نامتنساهی بسودن جهسان اسست‪ .‬و‬
‫علم‪ ،‬هر چه بیشتر به کشف کهکشانی بسیار دور‪ ،‬که دههسسا هسسزار‬
‫میلیون سال نوری از ما فاصله دارد‪ ،‬نایل آید‪ ،‬باز نامتنسساهی بسسودن‬
‫تانگیز اینسسست‬ ‫یشود‪) .‬امسسا نکتسسه بسسسیار شسسگف ‌‬
‫حتر م ‌‬ ‫هستی‪ ،‬واض ‌‬
‫یکنسسد‪،‬‬
‫که( عرصه نامتناهی هستی را‪ ،‬یک قانون ثابت حکمرانی م ‌‬
‫قانونی که به نیروی جاذبه معروف است‪.‬‬
‫های از هستی‪ ،‬مجموعه دیگسسری را در حسسد خسسویش و‬ ‫هر مجموع ‌‬
‫یکند‪ .‬با تصرف کائنسسات توسسسط‬ ‫در حد مسافت میان آنها‪ ،‬جذب م ‌‬
‫یتسسوان گفسست کسسه کسسل هسسستی‪،‬‬ ‫قسسانون واحسسد نیسسروی جسساذبه‪ ،‬م ‌‬
‫های‪ ،‬هماننسسد خسسویش را‬ ‫های واحد است و اگر هسسر مجمسسوع ‌‬ ‫مجموع ‌‬
‫یکند‪ ،‬اما چه چیزی میان پراکندگی هستی و همگرایی آن‬ ‫جذب م ‌‬
‫‪1‬‬
‫به عنوان یک مجموعه واحد‪ ،‬حایل شده است؟‬
‫های از قرآن نهفته است ‪:‬‬ ‫پاسخ در آی ‌‬
‫)طارق ‪(11 :‬‬ ‫ع‪‬‬
‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫»و سوگند به آسمان برگرداننده«‬
‫هرچه که در آسمان است‪ ،‬در چرخش است‪ ،‬در مداری بسته و‬
‫در حسال دور زدن و برگشستن‪ .‬ایسن حرکسست دورانسی و پسی در پسی‪،‬‬
‫یشسسود‪ .‬نیرویسسی در برابسسر‬
‫موجب ایجسساد نیرویسسی گریسسز از مرکسسز م ‌‬
‫نیروی جاذبه‪ .‬این تقابل و حرکت مداوم میان این دو نیسسرو‪ ،‬تعسسادل‬
‫ههای خداوند‬ ‫یآورد‪ .‬که باز یکی دیگر از نشان ‌‬ ‫حرکتی را به وجود م ‌‬
‫است و نشانه عظمت پروردگار ‪:‬‬
‫د‬
‫من ٍ‬
‫ع َ‬
‫ر َ‬
‫غی ن ِ‬
‫ت بِ َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ع ال ّ‬ ‫ه ال ّننذی َر َ‬
‫فن َ‬ ‫‪‬الل ن ُ‬
‫)رعد ‪(2 :‬‬ ‫وَنها‪‬‬ ‫ت ََر ْ‬
‫یبینیسسد‪،‬‬
‫نها را چنسسانکه م ‌‬
‫»خدا همان کسی اسسست کسسه آسسسما ‌‬
‫بدون ستون بر پا داشت«‪.‬‬

‫‪ -‬در واقع چه چیزی کسل هسستی را بسه عنسوان مجمسوعه واحسد در تعسادل نگسه‬ ‫‪1‬‬

‫داشته است؟ )مترجم(‪.‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪46‬‬

‫نها و‬
‫مد( جمع عمود است‪ ،‬یعنی‪ ،‬سسستون‪ ،‬امسا سستون آسسما ‌‬ ‫)ع َ َ‬
‫وَنها‪‬‬ ‫د ت ََر ْ‬‫م ٍ‬
‫ع َ‬
‫ر َ‬ ‫زمین‪ ،‬قابل رؤیت نیست ‪ ...‬ب ِ َ‬
‫غی ِ‬
‫یگوینسسد ‪ :‬کسسه ایسسن آیسسه بسسر وجسسود نیسسروی‬
‫برخی از دانشمندان م ‌‬
‫ههسسای فضسسایی‪ ،‬دللسست‬ ‫نها‪ ،‬سسستارگان و تود ‌‬ ‫جسساذبه میسسان کهکشسسا ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫های از قرآن‪ ،‬به اشاره آمده است ‪:‬‬ ‫نیروی جاذبه در آی ‌‬
‫)نمل ‪(61 :‬‬ ‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫»)بتها بهترند( یا کسی که زمین را قرارگاه )و محل اقسسامت‬
‫نها( ساخته است«‪.‬‬ ‫انسا ‌‬
‫کیست کسسه همسسه چیسسز را بسسر روی زمیسسن قسسرار داده و جسسذب آن‬
‫هاند؟ حقیقست وزن چیسسست؟ هسسوا و دریاهسا و هرچسسه کسسه روی‬ ‫شسسد ‌‬
‫زمین است‪ ،‬جذب آن شده است‪ .‬اگر انسان در فضا پرواز کنسسد و‬
‫یکند‪.‬‬
‫یوزنی م ‌‬‫به خط پایان نیروی جاذبه برسد‪ ،‬احساس ب ‌‬
‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫یکند ‪:‬‬
‫آیه دیگری که بر نیروی جاذبه دللت م ‌‬
‫و‬
‫فیهننا َ‬
‫ت مننا ِ‬ ‫و ا َل ْ َ‬
‫قن ْ‬ ‫ت* َ‬
‫مدّ ْ‬
‫ض ُ‬ ‫وإ َ‬
‫ذا الْر ُ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)انشقاق ‪(4-3 :‬‬ ‫ت‪‬‬ ‫خل ّ ْ‬
‫تَ َ‬
‫یشسسود )بسسا زدوده شسسدن‬‫»و هنگسسامی کسسه زمیسسن گسسسترده م ‌‬
‫یهای آن‪ ،‬صاف و هموار‬ ‫یها و بلند ‌‬‫بها و پست ‌‬‫فرازها و نشی ‌‬
‫هها( در درون خسسود دارد‬ ‫هها و مرد ‌‬
‫یگردد( و آنچه )از خزین ‌‬
‫م ‌‬
‫یگردد«‪.‬‬ ‫یاندازد‪ ،‬و )از آنها( خالی م ‌‬ ‫بیرون م ‌‬
‫با از بین رفتن نیروی جاذبه‪ ،‬زمیسسن تمسسام محتویسسات درونسسش را‬
‫یشسسود و دیگسسر بسسه‬
‫یکنسسد و درون تهسسی م ‌‬
‫بیرون ریخته و پراکنده م ‌‬
‫لهای بال آیسسه زیسسر اسسست کسسه‬
‫یگردد‪ .‬محور استدل ‌‬ ‫حالت اول برنم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬
‫یگسسذارد‬
‫یکند و نم ‌‬
‫نها و زمین را نگاهداری م ‌‬
‫»خداوند آسما ‌‬
‫)از مسیر خود( خارج و نابود شوند‪.«.‬‬
‫خروج خورشید از وسط آسمان‪ ،‬انحسراف خورشسید بسه حسساب‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یآید‪ .‬اگر خداوند خبیر و آگاه م ‌‬
‫م ‌‬
‫)طارق ‪(11 :‬‬ ‫ع‪‬‬
‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫های در‬
‫و آن را قانون آسمان قسسرار داده اسسست‪ ،‬پسسس هسسر سسسیار ‌‬
‫هستی‪ ،‬برای حرکت و دورانش‪ ،‬محسسوری کسسروی یسسا بیضسسی شسسکل‬
‫‪47‬‬ ‫هستی‬

‫یگردد‪ ،‬آن هسسم بسسدون کمسسترین‬ ‫دارد‪ ،‬و با طی آن به محل اول برم ‌‬
‫انحرافی‪ .‬این دقت و نظسسم کسسار کیسسست؟ اگسسر خورشسسید از مسسسیر‬
‫های دیگر میل خواهسسد کسسرد و در‬ ‫خویش خارج شود‪ ،‬به سوی سیار ‌‬
‫یبندد‪ ،‬کیست کسسه ایسسن‬ ‫اثر تصادم با آن‪ ،‬حیات از زمین رخت بر م ‌‬
‫یدارد؟ اگر‬ ‫هها را در مسیر حرکت اصلی خویش ثابت نگه م ‌‬ ‫سیار ‌‬
‫یک قطار از راه آهنی خویش‪ ،‬خارج شود‪ ،‬سقوط خواهد کرد‪ ،‬اما‬
‫بقای آن در مسیر و بقای وسایل نقلیه‪ ،‬هر کدام بر مسسسیر خسسود و‬
‫نیز بقای زمین در مسسسیر خسسود بسسه دور خورشسسید‪ ،‬تقسسدیر و برنسسامه‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫پروردگار توانا و حکیم است‪ ،‬خداوند متعال م ‌‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫ت َُزول‪‬‬
‫یعنی ‪ :‬کنترل آنها و عدم خروج آنها از مسیر خسسویش در کنسسترل‬
‫خداسسست‪ .‬سسستاره هسسالی کسسه در سسسال ‪ 1910‬و بسسار دوم در سسسال‬
‫‪ 1986‬از کنار زمین عبسسور کسسرد و پسسس از هسسزاران سسسال هنسسوز در‬
‫یشود و حتی کمترین تغییری در سسسرعت‬ ‫مسیر دقیق خود دیده م ‌‬
‫هدار‪ ،‬زمیسسن و کسسل‬
‫ههای دنبال ‌‬
‫آن ایجاد نشده است‪ ،‬و یا سایر ستار ‌‬
‫منظومه شمسی به تدبیر چه کسی در این وضعیت دقیق و منظم‬
‫هاند؟‬
‫قرار گرفت ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند‪ ،‬خود م ‌‬
‫)یس ‪:‬‬ ‫قّر ّلها‪‬‬
‫ست َ َ‬
‫م ْ‬
‫جری ل ِ ُ‬
‫س تَ ْ‬
‫م ُ‬
‫ش ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫‪(38‬‬
‫»و )نشانة دیگری بر قدرت خدا‪ ،‬این است که( خورشید بسسه‬
‫سوی قرارگاه خود در حرکت است«‪.‬‬
‫همه اجزای هستی در مسسسیر خسسویش در حرکسست اسسست و از آن‬
‫یکند‪ ،‬چون قدرتی توانا پشسستوانه آن اسسست‪ ،‬یعنسسی خسسالق‬‫عدول نم ‌‬
‫هستی که ‪:‬‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬‫ضأ ْ‬ ‫و الْر َ‬ ‫ت َ‬ ‫سننموا ِ‬ ‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬‫ه یُ ْ‬ ‫ن الل ن َ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫د‬
‫حن ٍ‬ ‫ن اَ َ‬
‫من ْ‬
‫هما ِ‬‫س نک َ ُ‬
‫م َ‬‫نا ْ‬ ‫ن زاَلتننا ا ِ ْ‬ ‫و ل َئ ِ ْ‬‫ت َُزول َ‬
‫فورا ً‪) ‬فاطر ‪:‬‬ ‫غ ُ‬‫حلیما ً َ‬ ‫ن َ‬ ‫ه کا َ‬ ‫ه إن ّ ُ‬ ‫د ِ‬
‫ع ِ‬‫ن بَ ْ‬‫م ْ‬
‫ِ‬
‫‪(41‬‬
‫یگسسذارد‬ ‫یکند و نم ‌‬‫نها و زمین را نگاهداری م ‌‬
‫»خداوند آسما ‌‬
‫)از مسیر خود( خارج و نابود شوند‪ ،‬هرگاه )هسسم بخواهنسسد از‬
‫یتوانسسد‬
‫چکسسس نم ‌‬ ‫مسیر خود( خارج و نابود شوند‪ ،‬جز خدا هی ‌‬
‫آنها را )در مسیر خود( نگاه و محفسسوظ دارد‪ .‬خداونسسد شسسکیبا‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪48‬‬

‫یدارد و آمرزنده است )و‬

‫است )و در مجازات تعجیل روا نم ‌‬
‫یبخشاید(«‪.‬‬‫توبة بزهکاران را م ‌‬
‫آیسا تمسام نیروهسای زمینسی‪ ،‬در صسورت انحسراف زمیسن از مسدار‬
‫خویش‪ ،‬توانایی باز گرداندن آن را به مسیر درست آن دارند؟ و یا‬
‫خورشید اگر منحرف شود‪ ،‬برای اهل زمین قابل بازگشت خواهسسد‬
‫بود؟‬

‫نها از زمین‬ ‫تلسکوپ بسیار بزرگ و دورترین کهکشا ‌‬

‫ههای خسسبری جهسسان‪ ،‬اعلم کسسرد ‪» :‬چهسسار سسسال‬ ‫یکسسی از ایسسستگا ‌‬
‫پیش‪ ،‬یک سفینه فضایی‪ ،‬که حامل تلسکوپی عظیم بسسود‪ ،‬بسسه فضسسا‬
‫پرتاب شد‪ .‬قطر عدسی این تلسکوپ‪ ،‬هشسست مسستر بسسود‪ .‬سسسرعت‬
‫حرکت این سفینه‪ ،‬تقریبًا‪ ،‬چهل هزار مایسسل در سسساعت بسسوده و بسسه‬
‫قصد کشف نکات پنهان و اسرار هستی‪ ،‬بسسه فضسسا فرسسستاده شسسد‪.‬‬
‫یگسسذرد‪ ،‬ممکسن اسست کسه‬ ‫اکنون کسه چهسار سسال از ایسن اقسدام م ‌‬
‫تلسکوپ عظیم حامل آن‪ ،‬به سیاره مشتری نزدیسسک شسسده باشسسد‪.‬‬
‫این فضاپیما دو روز پیش‪ ،‬از کهکشانی کسسه تسساکنون کشسسف نشسسده‬
‫سبرداری نموده است«‪.‬‬ ‫بود‪ ،‬عک ‌‬
‫یرفسست کسسه دورتریسسن کهکشسسان کشسسف شسسده‪،‬‬ ‫قبل ً گمسسان م ‌‬
‫‪ 000/000/000/24‬سسسال نسسوری از مسسا فاصسسله دارد و نزدیکسسترین‬
‫ستاره نورافشان‪ ،‬چهار سال نوری با ما فاصله دارد‪ ،‬مفهوم چهار‬
‫سال نوری یعنی اینکسسه اگسسر شخصسسی بخواهسسد کسسه بسسه طسسرف ایسسن‬
‫ستاره برود و از یک ماشین زمینی استفاده کند‪ ،‬به پنجساه میلیسون‬
‫سال وقت نیاز دارد تا به آن برسد‪.‬‬
‫ستاره قطبی‪ ،‬چهار هزار سال نوری و سحابی مسسارپیچی )‪(33M‬‬
‫دو میلیون سال نوری از ما فاصله دارد‪ .‬اما کهکشان تسسازه کشسسف‬
‫شده‪ ،‬بیست و چهار میلیسون سسال نسوری از مسا فاصسله دارد‪ .‬ایسن‬
‫ههای خسبری جهسان‪،‬‬ ‫خبری بود که چهار سال پیش یکسی از ایسستگا ‌‬
‫ضمن خبر پرتاب سفینه حامل تلسکوپ به فضا ابراز داشت‪ .‬ایسسن‬
‫خبر زمانی بود که سفینه مذکور بسسا سسسرعت چهسسل هسسزار مایسسل در‬
‫ساعت و در نزدیکی سیاره مشتری‪ ،‬ارسال داشت‪ ،‬امسسا چنسسد روز‬
‫پیش تصویری جدید از یک کهکشان دیگر‪ ،‬فرستاد که فاصله آن تا‬
‫یشسسود‪ ،‬دقسست کنیسسد – صسسدها بیلیسسون‬‫زمین – در رقمی کسسه بیسسان م ‌‬
‫سال نوری است‪ .‬که هر بیلیون برابر هزار میلیون است‪ ،‬اما نکته‬
‫جالب اینجاست که کهکشان مذکور‪ ،‬بسسا سسسرعت دویسسست و چهسسل‬
‫هزار کیلومتر در ثانیه در حرکت است و فاصله بیسسان شسسده‪ ،‬راجسسع‬
‫‪49‬‬ ‫هستی‬

‫به محل ضبط شده در آن لحظسسه بسسوده اسسست‪ ،‬امسسا اکنسسون در چسسه‬
‫های با زمین دارد‪ ،‬مشخص نیست؟‬ ‫موقعیتی است و چه فاصل ‌‬
‫اکنون‪ ،‬با درنظر گرفتن مطالب مذکور در این آیه تفکر کن ‪:‬‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫)واقعه ‪(76-75 :‬‬
‫هها‪ ،‬و محسسل طلسسوع و غسسروب‬‫ههسسای سسستار ‌‬
‫»سوگند بسسه جایگا ‌‬
‫آنها!* و این قطعا ً سوگند بسیار بزرگی است‪ ،‬اگسسر )دربسسارة‬
‫هشناسسسی‪،‬‬ ‫مفهسسوم آن بیندیشسسید‪ ،‬و از علسسوم نجسسوم و ستار ‌‬
‫چیزی( بدانید«‪.‬‬
‫یهایی اسسست‪،‬‬ ‫آیا آن خدایی که خالق و پدیدآورنده چنیسسن شسسگفت ‌‬
‫شایسسسته اسسست کسسه مسسورد عصسسیان و نافرمسسانی قسسرار گیسسرد؟ آیسسا‬
‫یتفسساوت‬ ‫شاسیته است که انسان نسسسبت بسسه اوامسسر و نسسواهی او ب ‌‬
‫هها و وعیسسدهای او قایسسل نباشسسد؟ و آیسا‬ ‫بوده و ارزشسسی بسسرای وعسسد ‌‬
‫شایسته است که غیر از خدا‪ ،‬کسی دیگسسر را هسسدف وصسسول قسسرار‬
‫دهد‪ ،‬از غیر خدا ترس داشته و رضایت دیگران را بجوید؟ پس بسساز‬
‫در این آیه تدبر کن‪.‬‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫فاصله دقیق کهکشان اخیر با زمیسسن‪ ،‬سیصسسدهزار بیلیسسون سسسال‬
‫نوری است‪ .‬حال اگر سرعت نور که سیصسسدهزار کیلومسستر در هسسر‬
‫ثسسانیه اسسست را در دقیقسسه )‪ (×60‬سسسپس در سسساعت )‪ (×60‬و در‬
‫های جسسز‬‫سسسال )‪ (×365‬ضسسرب کنیسسم‪) ،‬بسسا مشسساهده نسستیجه‪ ،‬چسسار ‌‬
‫مراجعه و تسسدبر مجسسدد در ایسسن آیسسه و سسسر تسسسلیم فسسرود آوردن در‬
‫برابر خداوند نداریم(‪.‬‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫نها‪ ،‬ستارگان و سرعت آنها‬ ‫کهکشا ‌‬
‫یشسسنویم و در مسسورد آن مطسسالب‬ ‫کلمسسه کهکشسسان را بسسسیار م ‌‬
‫یخسسوانیم‪ .‬امسسا کشسسفیات جدیسسد در مسسورد آنهسسا بسسه حسسدی‬
‫بسیاری م ‌‬
‫یاندازد‪.‬‬
‫تانگیز است‪ ،‬که گاه انسان را به شک م ‌‬ ‫شگف ‌‬
‫تانگیزی هستند‪ ،‬که‬ ‫ههای فضایی بسیار شگف ‌‬ ‫نها‪ ،‬جزیر ‌‬‫کهکشا ‌‬
‫یرود و شامل غبارها‪ ،‬ابرهسسا‪،‬‬ ‫واحدهای اساسی هستی به شمار م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪50‬‬

‫گها و‬ ‫بسسسن ‌‬‫بها‪ ،‬شها ‌‬‫هدارهسسا‪ ،‬تیرشسسها ‌‬

‫هها‪ ،‬دنبال ‌‬‫سسستارگان‪ ،‬سسسیار ‌‬
‫یباشسسند‪ ،‬و‬ ‫نهای مغناطیسی و الکسستریکی شسسدید و سسسخت‪ ،‬م ‌‬ ‫میدا ‌‬
‫یگیرد‪ .‬اما نکته قابل توجه اینجاسسست‬ ‫یک کهکشان همه را در بر م ‌‬
‫پهای موجود‪ ،‬تاکنون هسسزار‬ ‫با وجودی که یکی از بزرگترین تلسکو ‌‬
‫میلیون کهکشان را رصد کرده است‪ ،‬اما ما بسسا چشسسم غیرمسسسلح‪،‬‬
‫یکنیم‪ ،‬کهکشان راه‬ ‫فقط سه کهکشان در پهنه آسمان مشاهده م ‌‬
‫پهای‬ ‫شیری ابر ماژلنی بزرگ و ابر ماژلنی کوچسسک‪ .‬امسسا تلسسسکو ‌‬
‫عظیم دیگر‪ ،‬بسسالغ بسسر ایسسن مقسسدار را رصسسد کسسرده و دانشسسمندان بسسا‬
‫هانسسد‪ .‬و‬ ‫تحقیقات خویش‪ ،‬حدود یک میلیارد کهکشان را برآورد کرد ‌‬
‫مهمتر آنکه هر کهکشسسان بسسه طسسور متوسسسط‪ ،‬سیصسسدهزار میلیسسون‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یگیرد‪ .‬اینست که پروردگار قادر‪ ،‬م ‌‬ ‫ستاره را در بر م ‌‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫)واقعه ‪(76-75 :‬‬
‫یگیریم‪ ،‬کسسه کهکشسسان مسسا‬ ‫حال کهکشان راه شیری را درنظر م ‌‬
‫یآیسسد و جسسزئی کوچسسک از آن هسسستیم‪ .‬طسسول ایسسن‬ ‫بسسه حسسساب م ‌‬
‫کهکشان‪ ،‬صد و پنجسساه هسسزار سسسال نسسوری اسسست‪ ،‬و ایسسن در حسسالی‬
‫است که ما با ماه فقط یک ثانیه نوری و با خورشید هشت دقیقسسه‬
‫نوری فاصله داریم و طول کسسل منظومسسة شمسسسی نیسسز‪ ،‬بیشسستر از‬
‫سیزده ساعت نوری نیست‪ .‬اما طول کهکشان راه شیری‪ ،‬بالغ بر‬
‫صد و پنجاه هزار سال نوری است و شکلی شبیه یک ظرف پر از‬
‫ستاره دارد‪.‬‬
‫هی‬ ‫نها‪ ،‬در محسسور نقط ‌‬
‫نکتسسه عجیسسب دیگسسر اینکسسه‪ ،‬همسسه کهشسسکا ‌‬
‫‪8‬‬
‫‪10‬‬
‫ناشناخته‪ ،‬در فضای هستی و بسسا سسسرعتی بسساورنکردنی‪ ،‬یعنسسی‬
‫تاند‪ .‬یعنی اگر نور در هسسر ثسسانیه‪ ،‬سیصسسدهزار‬ ‫سرعت نور در حرک ‌‬
‫نها‪ ،‬با سرعتی میان‬ ‫یکند‪ ،‬کل مجموعه کهکشا ‌‬ ‫کیلومتر را طی م ‌‬
‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ 10‬تا ‪ 10‬سرعت نور‪ ،‬در حرکت هستند‪.‬‬
‫خود منظومه شمسی نیز‪ ،‬در درون کهکشان راه شیری‪ ،‬دارای‬
‫محوری برای چرخش بسسه دور آن اسسست و هسسر بسسار گسسردش آن‪ ،‬بسسا‬
‫‪7‬‬
‫سرعتی برابر ‪ 10‬سسسرعت نسسور‪ ،‬دویسسست و پنجسساه میلیسسون سسسال‪،‬‬
‫یکشد‪.‬‬‫طول م ‌‬
‫حقیقتًا‪ ،‬تصور چنین اعداد نجومی برای بیان سسسرعت و فواصسسل‬
‫میان اجرام آسمانی‪ ،‬برای عقل انسانی‪ ،‬ناممکن است‪.‬‬
‫‪51‬‬ ‫هستی‬

‫زمین نیز با سرعت هزار و ششصد کیلومتر در سسساعت بسسه دور‬

‫یچرخسسد و سسرعت گسسردش آن بسه دور خورشسسید نیسسز‪ ،‬سسسی‬ ‫خود م ‌‬
‫کیلومسستر در ثسسانیه اسسست‪ .‬امسسا خورشسسید هسسم دارای محسسوری بسسرای‬
‫چرخش است‪ ،‬که با سرعتی برابر دویست کیلومسستر در ثسسانیه‪ ،‬بسسه‬
‫یچرخد‪ .‬کهکشان راه شیری نیسسز بسسا سسسرعت دویسسست و‬ ‫دور آن م ‌‬
‫چهل هزار کیلومتر در ثانیه‪ ،‬در حرکسست اسسست‪ ،‬یعنسسی بسسا سسسرعتی‪،‬‬
‫نزدیک سرعت نور‪ .‬حال اگر درنظر بگیریم که خورشید بسسرای یسسک‬
‫دور گردش در محور خود به دویست و پنجاه میلیسسون سسسال زمسسان‬
‫یگسسردد‪،‬‬‫حتر م ‌‬ ‫نیاز دارد‪ ،‬نسبت حرکت کل کهکشان برای مسسا واضس ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫و‬
‫ت* َ‬ ‫خل ِ َ‬
‫قنن ْ‬ ‫ف ُ‬ ‫ل ک َی ْ َ‬
‫ن إلی الب ِ ِ‬ ‫و َ‬‫فل ی َْنظر ُ‬ ‫‪‬ا َ َ‬
‫ل‬‫جبنا ِ‬‫و إلنی ال ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫عن ْ‬‫ف َ‬
‫ف ُر ِ‬
‫کین َ‬‫ء َ‬‫سما ٍ‬ ‫ی ال ّ‬ ‫ِإل َ‬
‫ت‬ ‫ح ْ‬
‫سننطِ َ‬ ‫ف ُ‬ ‫کی َ‬‫ض َ‬ ‫و إلی الْر ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫صب َ ْ‬
‫ف نُ ِ‬
‫کی َ‬ ‫َ‬
‫‪‬‬
‫)غاشیه ‪(20-17 :‬‬
‫هاند؟! و بسسه‬
‫ینگرند که چگونه آفریسسده شسسد ‌‬
‫»آیا به شتران نم ‌‬
‫یکنند که چگونه برافراشته شسسده اسسست؟! و‬ ‫آسمان نگاه نم ‌‬
‫هاند؟! و بسسه زمیسسن‬
‫ینگرند که چگونه آفریده شد ‌‬ ‫هها نم ‌‬
‫به کو ‌‬
‫ینگرند که چگونه پهن و گسترانیده شده است؟!«‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫نها که با شسسماره )‪ (M28‬در‬ ‫مدتی پیش در مرکز یکی از کهکشا ‌‬
‫ههسسای آتسسش آن‪،‬‬‫فضا مشخص شده است‪ ،‬انفجاری رخ داد که زبان ‌‬
‫صدها میلیون کیلومتر طول داشسست‪ .‬در اثسسر ایسسن انفجسسار‪ ،‬انرژیسسی‬
‫برابر نیروی دو هزار بیلیون بیلیون بمب هیسسدروژنی‪ ،‬حاصسسل شسسد‪،‬‬
‫که هر بمب هیدروژنی به تنهایی قادر بسسه ویسسران کسسردن بزرگسسترین‬
‫شهر موجود در زمین است‪ ،‬حال اگر دو هزار بیلیون بیلیون بمسسب‬
‫هیدروژنی منفجر گردد‪ ،‬چسه اتفساقی خواهسد افتساد؟! و ایسن پدیسسده‬
‫تانگیز‪ ،‬یکی از مظاهر اسم )قوی( خداوند است‪.‬‬ ‫شگف ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫او که م ‌‬
‫ؤا‪‬‬‫عَلم ن ُ‬
‫ه ال ُ‬
‫عبنناِد ِ‬
‫ن ِ‬
‫من ْ‬
‫ه ِ‬
‫شی الل ن َ‬ ‫‪‬ا ِّنما ی َ ْ‬
‫خ َ‬
‫)فاطر ‪(28 :‬‬
‫»تنها بندگان دانا و دانشمند‪ ،‬از خدا‪ ،‬ترس آمیخته با تعظیسسم‬
‫دارند«‪.‬‬
‫پس هرچه که شناخت تو از هسسستی بیشسستر گسسردد‪ ،‬تسسرس تسسو از‬
‫نها هماننسسد سسستارگانی‬‫عسسذاب خسسدا بیشسستر خواهسسد شسسد‪ .‬مسسا انسسسا ‌‬
‫بسیاربسیار کوچک بر روی زمین هستیم و زمین بسسه دور خورشسسید‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪52‬‬

‫های بزرگ در کهکشسسان و کهکشسسان زمیسسن‬‫و خورشید به دور ستار ‌‬

‫یچرخند‪ ،‬همه در گردشند و طبسسق‬ ‫های مبهم در فضا م ‌‬‫به دور نقط ‌‬
‫بیان ‪:‬‬
‫ع‪‬‬
‫ج ِ‬
‫ت الّر ْ‬ ‫ء َ‬
‫ذا ِ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫یشسسکل در گسسردش و چرخسسش‬ ‫هر جرم آسمانی در مسسداری بیض ‌‬
‫نها و زمیسسن تفکسسر کسسن‪ ،‬کسسه خسسالق تسسو‬
‫است‪ ،‬پس در خلقت آسما ‌‬
‫فرموده است ‪:‬‬
‫عننودا ً َ‬
‫و‬ ‫و ُ‬
‫ق ُ‬ ‫قیام نا ً َ‬ ‫ه ِ‬ ‫ن الل ن َ‬ ‫کرو َ‬ ‫ن ی َننذ ُ‬ ‫‪‬ال ّننذی َ‬
‫ق‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫فک ّنننر ُ‬ ‫و ی َت َ َ‬
‫خلننن ِ‬ ‫و َ‬ ‫م َ‬ ‫ه ْ‬‫جن ُنننوب ِ ِ‬‫علنننی ُ‬ ‫َ‬
‫هننذا‬‫ت َ‬ ‫ْ‬
‫خلق ن َ‬ ‫َ‬ ‫ض َرّبنننا مننا َ‬ ‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سننموا ِ‬ ‫ال ّ‬
‫)آل‬ ‫ر‪‬‬ ‫ب الّنا ِ‬
‫ذا َ‬ ‫ع َ‬
‫قنا َ‬ ‫ف ِ‬‫ک َ‬‫سْبحان َ َ‬ ‫ً‬
‫باطِل ُ‬
‫عمران ‪(190 :‬‬
‫»کسسسانی کسسه خسسدا را ایسسستاده و نشسسسته و بسسر پهلوهایشسسان‬
‫یکنند و دربسسارة‬
‫افتاده )و در همة اوضاع و احوال خود( یاد م ‌‬
‫نها‬
‫هانگیز و اسرارآمیز( آسسسما ‌‬ ‫تانگیز و دلهر ‌‬‫آفرینش )شگف ‌‬
‫تزای آن‪،‬‬ ‫یاندیشند )و نقشة دلربا و ساختار حیسسر ‌‬ ‫و زمین م ‌‬
‫یانگیزد‪ ،‬و به زبسسان حسسال و قسسال‬ ‫شور و غوغایی در آنان برم ‌‬
‫یگوینسسد‪ (:‬پروردگسسارا! ایسسن )دسسستگاه شسسگفت کائنسسات( را‬ ‫م ‌‬
‫های؛ تو منزه و پاکی )از دست یازیدن‬ ‫بیهوده و عبث نیافرید ‌‬
‫بسسه کسسار باطسسل!(‪ ،‬پسسس مسسا را )بسسا توفیسسق بسسر انجسسام کارهسسای‬
‫شایسته و بایسته( از عذاب آتش )دوزخ( محفوظ دار«‪.‬‬
‫هها‬‫ه ستار ‌‬‫جایگا ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خدای بلندمرتبه م ‌‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫)واقعه ‪(76-75 :‬‬
‫ههای ستارگان چیست؟ که‬ ‫سؤال اینجاست که‪ ،‬منظور از جایگا ‌‬
‫در پاسخ‪ ،‬سه معنی ذکر شده است ‪:‬‬
‫ههای بسیار طولنی میان ستارگان‬ ‫معنی اول ‪ :‬منظور‪ ،‬فاصل ‌‬
‫است کسسه درک آن بسسرای عقسسل‪ ،‬محسسال اسسست‪ .‬مثل ً میسسان زمیسسن و‬
‫نها‪ ،‬هیجده هزار میلیون سال نسسوری‪ ،‬فاصسسله وجسسود‬ ‫برخی کهکشا ‌‬
‫دارد‪ ،‬حسسال اگسسر بسسا درنظسسر گرفتسسن سسسرعت نسسور کسسه سیصسسدهزار‬
‫کیلومتر در ثسسانیه اسسست‪ ،‬سسسرعت آن در دقیقسسه و سسساعت و روز و‬
‫ماه و سال‪ ،‬چه مقدار خواهد شد؟‬
‫‪53‬‬ ‫هستی‬

‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫میان مساه و زمیسن فقسط یسک ثسانیه نسوری فاصسله اسست‪ ،‬یعنسی‬
‫معادل سیصد و شصت هسسزار کیلومسستر و میسسان زمیسسن و خورشسسید‪،‬‬
‫هشسست دقیقسسه نسسوری کسسه معسسادل صسسد و پنجسساه میلیسسون کیلومسستر‬
‫یباشسسد‪ ،‬فاصسسله وجسسود دارد‪ .‬طسسول منظسسومه شمسسسی‪ ،‬سسسیزده‬ ‫م ‌‬
‫ساعت نوری و طول کهکشان راه شیری‪ ،‬صد و پنجاه هزار سسسال‬
‫ههایی بسسرای عقسسل ممکسسن‬ ‫یباشسسد )آیسسا تصسسور چنیسسن فاصسسل ‌‬
‫نوری م ‌‬
‫است‪ ،‬پس جا دارد دوباره زمزمه کنیم که ‪(:‬‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و ان ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫ظی ٌ‬‫ع ِ‬‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬ ‫لّ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫تهسسای مختلفسسی‬
‫معنننی دوم ‪ :‬همسسه سسستارگان دارای موقعی ‌‬
‫هستند و مدام در حرکتند‪ ،‬و هر کدام در مسیری خاص شناورند‪.‬‬
‫)یس ‪(40 :‬‬ ‫ن‪‬‬
‫حو َ‬
‫سب َ ُ‬ ‫فل َ ٍ‬
‫ک یَ ْ‬ ‫و کُ ّ‬
‫ل فی َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫»هر یک در مداری شناورند )و مسیر خود را بسسدون کمسسترین‬
‫یدهند«‪.‬‬
‫تغییر ادامه م ‌‬
‫کلمه »بمواقع« رمسسز اعجسساز ایسسن آیسسه اسسست‪ ،‬زیسسرا جایگسساه یسسک‬
‫ستاره به معنی ثبوت آن ستاره در آن جایگاه نیست و خداوند نیز‬
‫هها سسسوگند یسساد نکسسرده‪ ،‬بلکسسه فاصسسله میسسان‬ ‫به فواصل میان سسستار ‌‬
‫هها را بیسسان نمسسوده اسسست‪ ،‬زیسسرا سسستارگان‪ ،‬ثسسابت‬ ‫ههای ستار ‌‬ ‫جایگا ‌‬
‫نبوده و در حرکت هستند‪ .‬و اگسسر یکسسی از دانشسسمندان فضاشسسناس‬
‫م‪ ‬را بخوانسسد‪،‬‬ ‫عظی ن ٌ‬‫ن َ‬ ‫مننو َ‬ ‫عل َ ُ‬
‫م ل َننو ت َ ْ‬
‫س ٌ‬ ‫ق َ‬ ‫ه لَ َ‬ ‫آیه ‪َ  :‬‬
‫و أن ّ ُ‬
‫خاشعانه به سجده خواهد افتاد‪.‬‬
‫زمین‪ ،‬گردش به دور خورشید را در سیصد و شصت و پنسسج روز‬
‫هها در دو سال‪ ،‬سه سال و یسسا‬ ‫یکند‪ ،‬و برخی دیگر از سیار ‌‬ ‫طی م ‌‬
‫یدهنسسد و هرکسسدام دارای‬ ‫کمسستر از یسسک سسسال‪ ،‬ایسسن کسسار را انجسسام م ‌‬
‫های شسکل و یسا بیضسوی‬ ‫هها‪ ،‬مدارهای کوتاه یا طولنی‪ ،‬دایسسر ‌‬ ‫جایگا ‌‬
‫هستند‪ ،‬امری که مصداق این آیه است ‪:‬‬
‫وم ِ ‪‬‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬
‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫های‪ ،‬در هر ثانیه‪ ،‬جایگاهی خاص دارد‪ ،‬حال بسسا‬ ‫در واقع هر ستار ‌‬
‫تهای سسساخت بشسسر هسسم گسساهی دچسسار‬ ‫قترین سسساع ‌‬ ‫وجود اینکه دقی ‌‬
‫یشود که چسه چیسزی ملک‬ ‫یشوند‪ ،‬این سؤال مطرح م ‌‬ ‫یدقتی م ‌‬‫ب ‌‬
‫تها براسسساس‬ ‫یگسسوییم ‪ :‬ایسسن سسساع ‌‬
‫تنظیسسم آنهاسسست؟ در جسسواب م ‌‬
‫حرکت ستارگان که کوچکترین لغزش و خطایی در حرکسست آنهسسا و‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪54‬‬

‫تهسسای خسساص وجسسود نسسدارد‪ ،‬تنظیسسم‬ ‫ظسساهر شدنشسسان در موقعی ‌‬

‫تزا‪ ،‬در‬ ‫هها بر اسسساس یسسک سیسسستم حیسسر ‌‬ ‫یشوند‪ .‬زیرا این ستار ‌‬ ‫م ‌‬
‫هر ثانیه‪ ،‬در مسسوقعیت جدیسسدی هسسستند‪ .‬حسستی سسستاره هسسالی کسسه در‬
‫‪ 1910‬و سپس در ‪ 1986‬و قبسسل از آن در دو هسسزار سسسال قبسسل از‬
‫ماکنون در انتظسسار دیسسدن آن هسسستیم‪ ،‬و‬ ‫میلد‪ ،‬دیده شده است و ه ‌‬
‫یکشد‪ ،‬هرگسسز دچسسار‬ ‫هر بار گردش آن هفتاد و شش سال طول م ‌‬
‫تقسسدیم و تسسأخیر نشسسده اسسست‪ ،‬در حسسالیکه در فاصسسله ‪ 30‬میلیسسون‬
‫کیلومتری زمین واقع است‪.‬‬
‫معنننی سننوم ‪ :‬میسسان سسستارگان نیسسروی جسساذبه وجسسود دارد و‬
‫ههسسای کوچکسستر را بسسه خسسود جسسذب‬ ‫ههسسای بزرگسستر مجموع ‌‬ ‫مجموع ‌‬
‫تهای‬ ‫یکنند‪ ،‬عامل مهم دیگر و دخیل در این امر‪ ،‬ثبسسوت مسسساف ‌‬ ‫م ‌‬
‫ییسسافت‪،‬‬ ‫تها تغییسسر م ‌‬ ‫ههاسسست‪ ،‬کسسه اگسسر ایسسن مسسساف ‌‬ ‫میسسان مجموع ‌‬
‫هها با همدیگر برخسسورد کسسرده‬ ‫یخورد و ستار ‌‬ ‫توازن هستی به هم م ‌‬
‫ینظسسم و روی هسسم ریختسسه شسسده تبسسدیل‬ ‫و هستی به یک مجمسسوعه ب ‌‬
‫های)از‬ ‫ههسای سستارگان بسا تسدبیر مسسلط و چیسر ‌‬ ‫یشد‪ .‬امسا جایگا ‌‬ ‫م ‌‬
‫جانب خداوند( به آنان القا شده است و نتیجه آن دوران و در عین‬
‫حال استقرار آنهاست‪.‬‬
‫هها‪،‬‬‫ههسسای سسستار ‌‬ ‫پس در معنی اول بیان شد که منظور از جایگا ‌‬
‫فواصل بسیار دور آنهاسسست و در معنسسی دوم‪ ،‬حرکسست آنهسسا و نقسسل‬
‫مکان از موقعیتی به مسسوقعیت جدیسسد )امسسا از پیسسش تعییسسن شسسده(‪،‬‬
‫لحاظ شد و در معنی سوم بیان شسسد کسسه‪ ،‬سسستارگان بسسا تفسساوت در‬
‫های دقیسسق قسسرار‬ ‫بزرگی و کوچکی‪ ،‬نزدیکی و دوری‪ ،‬همسسه در نقط ‌‬
‫هاند و نیروی جاذبه‪ ،‬میان آنها را استحکام بخشیده و ایسسن‬ ‫داده شد ‌‬
‫ینظیر را به وجود آورده است‪.‬‬ ‫نظام شگفت و ب ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫پروردگار متعال م ‌‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬
‫یگسسذارد‬
‫یکند و نم ‌‬
‫نها و زمین را نگاهداری م ‌‬
‫»خداوند آسما ‌‬
‫)از مسیر خود( خارج و نابود شوند‪.«.‬‬
‫فنسسی«‬ ‫آیا معنی کلمه »ان تزول« چیست؟ قطعا ً به معنی »ا ْ‬
‫ن تَ ْ‬
‫یعنی نابود شوند‪ ،‬نیست‪ ،‬بلکه یعنی »از مسیر خود خارج شسسوند«‬
‫یباشد‪ .‬مثل ً با نزدیک شدن زمین به خورشسسید‪ ،1‬سسسرعت آن هسسم‬‫م ‌‬
‫ییابد‪ ،‬تا اثر جاذبه خورشید را در حال تعادل نگه دارد و‬
‫افزایش م ‌‬

‫‪ -‬چون مدار حرکت زمین به دور خورشید بیضوی است‪ ،‬گاهی به آن نزدیک و‬ ‫‪1‬‬

‫یشود و مبنای تغییرفصول هم‪ ،‬همین است‪) .‬مترجم(‬

‫گاهی دور م ‌‬
‫‪55‬‬ ‫هستی‬

‫به طرف آن جسسذب نشسسده و در مسسسیر خسسویش بسساقی بمانسسد‪ .‬پسسس‬

‫یکنیم ‪:‬‬
‫دوباره این آیات را مرور م ‌‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و أن ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫عظی ٌ‬ ‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬
‫َلو ت َ ْ‬
‫شما نیز در این آیات دقت کنید‪ ،‬تحقیق و تأمل کنید و به تصسسور‬
‫آن بپردازید تا به شناخت خداوند نایل آیید‪ ،‬چرا که ‪:‬‬
‫ن‪‬‬ ‫ت ل ِْلمننننو ِ‬
‫قنی ْ‬ ‫ض ءایننننا ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و فننننی الْر ِ‬
‫)ذاریات ‪(20 :‬‬
‫ههای فراوانی است برای کسانی کسسه‬ ‫»در زمین آیات و نشان ‌‬
‫یخواهنسسسد بسسسه یقیسسسن برسسسسند )و از روی دلیسسسل خسسسدای را‬
‫م ‌‬
‫بشناسند و آثار قدرت او را ببینند«‪.‬‬
‫و نیز ‪:‬‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سننموا ِ‬‫ل ان ْظُُروا ماذا فی ال ّ‬ ‫ق ِ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫یُ ْ‬
‫ؤ ِ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات )خوانسسدنی‬ ‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهندگان )پیغمبر نام‪ ،‬و انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام( بسسه‬ ‫بی ‌‬
‫یخواهنسسد ایمسسان‬‫یافتسسد کسسه نم ‌‬
‫حسسال کسسسانی سسسودمند نم ‌‬
‫بیاورند«‪.‬‬
‫ههای همیشگی خداوند‬ ‫نها و زمین‪ ،‬نشان ‌‬ ‫به درستی که در آسما ‌‬
‫عکننده‬
‫هها‪ ،‬فقط قان ‌‬ ‫یشود‪ .‬این نشان ‌‬ ‫وجود دارد و هرگز متوقف نم ‌‬
‫نیستند بلکه انکارناپذیر و قساطع هسسم هسسستند و دلیسسل انکارناپسسذیر و‬
‫غتر است‪.‬‬ ‫عکننده‪ ،‬گویاتر و بلی ‌‬
‫قاطع از دلیل قان ‌‬

‫تعداد ستارگان در آسمان‬

‫نشناس‪ ،‬تعداد سسستارگان را در حسسد هزارهسسا بسسر‬ ‫دانشمندان کیها ‌‬
‫نهسسا و چنسسدی پیسسش از‬‫یشمردند‪ ،‬پسسس از مسسدت زمسسانی از میلیو ‌‬ ‫م ‌‬
‫میلیاردها ستاره سخن راندند و در یک شسسمارش ابتسسدایی از تعسسداد‬
‫نهای متوسسسط‬ ‫ستارگان کهکشان راه شسسیری کسسه یکسسی از کهکشسسا ‌‬
‫هستی اسسست‪ 30 ،‬میلیسسارد سسستاره را بسسرآورد کردنسسد کسسه منظسسومه‬
‫ههای‬ ‫شمسی یکسسی از اجسسزای آن اسسست‪ .‬آنسسان در شسسمارش سسستار ‌‬
‫نها به عددی خیالی رسیدند‪ ،‬یعنی یک میلیون‬ ‫یکی دیگر از کهکشا ‌‬
‫ماکنون سسسخن از شسسمارش سسستارگان نیسسست‬ ‫میلیون ستاره‪ .‬اما ه ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪56‬‬

‫هاند‪ ،‬کسسه هسسر کهکشسسان‬‫بلکه به یک میلیون میلیون کهکشان رسسسید ‌‬

‫همین مقدار ستاره را در خسسود جسسای داده اسسست‪ .‬و پدیسسده آورنسسده‬
‫این همه عظمت چه زیبا فرموده است ‪:‬‬
‫ن‪‬‬‫عو َ‬‫س ُ‬ ‫و ا ِّنا َلم ُ‬
‫و ِ‬ ‫د َ‬
‫سماءَ ب َن َْینها ِبائی ْ ٍ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫)ذاریات ‪(47 :‬‬
‫هایم و همسسواره آن را‬
‫»مسسا آسسسمان را بسسا قسسدرت بنسسا سسساخت ‌‬
‫یبخشیم«‪.‬‬ ‫وسعت م ‌‬
‫نهاسسست‪،‬‬
‫عدد اخیر که بیان شد‪ ،‬بیانگر عظمت خلقت در آسما ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خلقت به دست خالقی که م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬
‫ت َ‬ ‫ل ان ْظُُروا ماذا فی ال ّ‬
‫سننموا ِ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫ق ْ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمین چه چیزهائی است؟!«‪.‬‬ ‫آسما ‌‬
‫یرفت کسسه برخسسی سسستارگان متحسسرک و‬ ‫تها پیش‪ ،‬گمان م ‌‬ ‫تا مد ‌‬
‫برخی دیگسسر از جملسسه خورشسسید ثسسابت هسسستند و گذشسست زمسسان در‬
‫یتسأثیر اسست‪ ،‬در حسالیکه خداونسد متعسال از‬‫ثبوت و حرکست آنهسا ب ‌‬
‫یدهد که ‪:‬‬ ‫خورشید خبر م ‌‬
‫قّر َلهننا ذَِلنن َ‬
‫ک‬ ‫سننت َ َ‬
‫م ْ‬
‫جننری ل ِ ُ‬‫س تَ ْ‬
‫م ُ‬ ‫شنن ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫وال ّ‬
‫)یس ‪(38 :‬‬ ‫علیم ِ‪‬‬‫زال َ‬
‫عزی ِ‬‫قدیُرال َ‬‫تَ ْ‬
‫»و )نشانة دیگری بر قدرت خدا‪ ،‬این است که( خورشید بسسه‬
‫سسسوی قرارگسساه خسسود در حرکسست اسسست‪ .‬ایسسن‪ ،‬محاسسسبه و‬
‫هگیری و تعیین خدای بسسس چیسسره و توانسسا و آگسساه و دانسسا‬
‫انداز ‌‬
‫است«‪.‬‬
‫و در ایسسن اواخسسر کشسسف شسسد کسسه خورشسسید و منظسسومه آن‪ ،‬بسسا‬
‫های دیگسسر‬‫سرعتی بالغ بر دویست کیلومتر در ثانیه‪ ،‬بسسه دور سسستار ‌‬
‫نها سسسال طسسول‬ ‫در فضا در حرکت است و هر دور کامل آن میلیو ‌‬
‫یکشد و البته زمین نیز با سرعت ‪ 30‬کیلومسستر در ثسسانیه بسسه دور‬ ‫م ‌‬
‫یچرخد‪.‬‬ ‫خورشید م ‌‬
‫نها بسسه اعسسداد‬
‫حتی دانشمندان در برآورد سرعت برخی کهکشا ‌‬
‫هاند‪ .‬و سرعت برخی را در حدود دویست و چهل‬ ‫خیالی دست یافت ‌‬
‫هانسد‪ ،‬یعنسی مقسسداری کمستر از‬ ‫هسسزار کیلومستر در ثسسانیه بسسرآورد کرد ‌‬
‫سرعت نور‪ .‬آیا حقیقت این هستی وسیع و پهناور چیست؟ قطعسسا ً‬
‫منشأ آن‪ ،‬خدایی است که خالق هر چیز است و سرپرسسستی آن را‬
‫برعهده گرفته است‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫پروردگار متعال م ‌‬
‫‪57‬‬ ‫هستی‬

‫و‬
‫و الّنهنناَر َ‬ ‫ل َ‬‫ق الّلینن َ‬
‫خَلنن َ‬‫و اّلننذی َ‬ ‫هننن َ‬
‫و ُ‬‫‪َ ‬‬
‫ن‬‫حو َ‬
‫سننب َ ُ‬
‫ک یَ ْ‬ ‫َ‬
‫فلنن ٍ‬‫ل فی َ‬ ‫مَر ک ُ ّ‬ ‫و ال َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬‫م َ‬ ‫ش ْ‬‫ال ّ‬
‫)انبیاء ‪(33 :‬‬ ‫‪‬‬
‫های‪ ،‬چسسه کوچسسک و چسسه بسسزرگ در فضسسایی خسساص‬
‫یعنی هر ستار ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خود‪ ،‬شناور است‪ ،‬و م ‌‬
‫و‬
‫مَر َ‬ ‫ق َ‬ ‫ر َ‬
‫ک ال َ‬ ‫ن ت ُدْ ِ‬ ‫ی َلها أ ْ‬‫غ ِ‬‫س ی َن ْب ِ َ‬
‫م ُ‬‫ش ْ‬‫‪‬ل ال ّ‬
‫ک‬ ‫َ‬
‫فلنن ٍ‬ ‫ل فننی َ‬ ‫وکنن ّ‬‫ُ‬ ‫ق الّنهنناَر َ‬ ‫سنناب ِ ُ‬‫ل َ‬ ‫ل َ اّلینن ُ‬
‫)یس ‪(40 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬
‫یَ ْ‬
‫»نه خورشسسید را سسسزد )در مسسدار خسسود سسسریعتر شسسود و( بسسه‬
‫)مدار( ماه رسد‪ .‬و نه شب را سزد که بسسر روز پیشسسی گیسسرد‬
‫)و مانع پیسسدایش آن شسسود(‪ .‬هسسر یسسک در مسسداری شسسناورند )و‬
‫یدهند«‪.‬‬
‫مسیر خود را بدون کمترین تغییر ادامه م ‌‬
‫قرآن کریم‪ ،‬کلم خدا‪ ،‬و هستی خلق خداست‪ ،‬لذا وجود توافسسق‬
‫و هماهنگی میان آنها ضروری است‪ ،‬و دو آیه زیر به این مضسسمون‬
‫اشاره دارند ‪:‬‬
‫ض‬
‫والْر َ‬ ‫ت َ‬‫سننموا ِ‬
‫ق ال ّ‬‫خل َ َ‬
‫ه اّلذی َ‬ ‫مدُ لل ِ‬‫ح ْ‬‫‪‬ا َل ْ َ‬
‫)انعام ‪(1 :‬‬ ‫‪‬‬
‫ب‬‫ه الک َِتننا َ‬
‫عْبد ِ‬
‫علی َ‬‫ل َ‬‫ه اّلذی ا َن َْز َ‬‫مدُ لل ِ‬‫ح ْ‬‫‪‬ا َل ْ َ‬
‫)کهف ‪(1 :‬‬ ‫‪‬‬
‫خورشسسید‪ ،‬ایسسن واقعیسست درخشسسان و شسسناخته شسسده را درنظسسر‬
‫یگیریم‪ .‬دمای سطح آن‪ ،‬شش هسسزار درجسسه و مرکسسز آن بیسسست‬ ‫م ‌‬
‫میلیون درجه است‪ .‬و قدرت نورپردازی آن به حدی بالست که با‬
‫یشود‪ ،‬اما نکته مهم اینجاسسست‬ ‫واحدهای مخصوص نوری‪ ،‬تعیین م ‌‬
‫که سیارات دیگری در فضا وجود دارند که نور آنها‪ ،‬بیست و شش‬
‫برابر خورشید است‪ .‬در برخی دیگر این عدد به صد برابر و پانصد‬
‫یرسد و خورشید ما در مقایسسسه بسسا آنهسسا جسسز یسسک‬ ‫هزار برابر نیز م ‌‬
‫سیاره نورانی متوسط چیز دیگری نیست‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫تمامی این موارد مصداق این آیه است که م ‌‬
‫و فنننی‬
‫ق َ‬‫م آیاِتننننا فنننی الفنننا ِ‬ ‫ه ْ‬‫ری ِ‬‫سنننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫ق‪‬‬‫ح ّ‬‫ه ال َ‬
‫م ان ّ ُ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫حّتی ی َت َب َی ّ َ‬
‫م َ‬ ‫ه ْ‬ ‫س ِ‬‫ف ِ‬ ‫ا َن ْ ُ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( هر چه زودتر دلیسسل و‬
‫نها و زمین‪ ،‬کسسه‬
‫ههای خود را در اقطار و نواحی )آسما ‌‬‫نشان ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪58‬‬

‫جهان کبیر است( و در داخسسل و درون خودشسسان )کسسه جهسسان‬

‫صسسغیر اسسست( بسسه آنسسان )کسسه منکسسر اسسسلم و قرآننسسد( نشسسان‬
‫خواهیم داد تا برای ایشان روشن و آشکار گردد که اسلم و‬
‫قرآن حق است«‪.‬‬

‫آنگنناه کننه آسننمان شننکافته شننود و گلگننون گننردد چننون‬

‫روغن گداخته‬
‫هر کاوشگر و محقق و متفکری با تأمسسل و تحقیسسق در هسسستی و‬
‫نگرش و تدبر در آیات قرآنسسی مربسسوط بسسه جهسسان‪ ،‬بسسا تمسسام وجسسود‪،‬‬
‫ییابد که قرآن‪ ،‬سخن پروردگار است که بر محمد پیامبر)ص(‬ ‫درم ‌‬
‫نسسازل شسسده و محسسال اسسست کسسه بشسسریت بسسه طسسور فسسردی و یسسا بسسا‬
‫دسسسستیاری همسسسدیگر توانسسسسته باشسسسند‪ ،‬آن را بسسسه وجسسسود آورنسسسد‪.‬‬
‫سهای جهانی که در مراکز مختلف دنیا و در موضوع اعجاز‬ ‫کنفران ‌‬
‫یسسسازد کسسه‬ ‫یشسسود‪ ،‬روشسسن م ‌‬ ‫علمسسی قسسرآن و سسسنت‪ ،‬برگسسزار م ‌‬
‫تحقیقسسسات علمسسسی دقیسسسق و اسسسستوار‪ ،‬کسسسه توسسسسط دانشسسسمندان‬
‫ت خدمت به قرآن و سنت اسلمی‪ ،‬انجام‬ ‫غیرمسلمان و نه در جه ‌‬
‫نها دلر‪ ،‬صرف آن‬ ‫گرفته است و دهها سال طول کشیده و میلیو ‌‬
‫شده اسسست‪ ،‬نتسسایجی را بسسه دسسست داده کسسه بسسدون هیسسچ اجبسساری و‬
‫اصرار و تأویسسل و یسسا تحریسسف حقسسایق کسسامل ً مطسسابق و هماهنسسگ بسسا‬
‫رهنمودهای قرآن و سنت است و نسسه تنهسسا بسسا مفهسسوم کلسسی آیسسات‪،‬‬
‫بلکه با کلمات و حروف قسسرآن نیسسز‪ ،‬همسساهنگی دارد‪ ،‬ایسسن موضسسوع‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫مصداق این آیه است که م ‌‬
‫و فننی‬ ‫ق َ‬‫م ءایاِتنننا فننی الفننا ِ‬ ‫ه ْ‬‫ری ِ‬‫سننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫ول َ ن ْ‬
‫م‬ ‫ق اَ َ‬
‫حن ّ‬‫ه ال َ‬‫م ان ّ ُ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫م‪ ،‬حّتی ی َت َب َی ّ َ‬ ‫ه ْ‬ ‫س ِ‬
‫ف ِ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫د‪‬‬ ‫ء شننهی ٌ‬ ‫شننی ٍ‬ ‫ل َ‬ ‫علننی کن ّ‬ ‫ه َ‬ ‫ک ان ّن ُ‬‫ف ب َِرب ّ َ‬‫ی َک ْ ِ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( هرچسسه زودتسسر دلئل و‬
‫نها و زمین‪ ،‬کسسه‬‫ههای خود را در اقطار و نواحی )آسما ‌‬ ‫نشان ‌‬
‫جهان کبیر است( و در داخسسل و درون خودشسسان )کسسه جهسسان‬
‫صسسغیر اسسست( بسسه آنسسان )کسسه منکسسر اسسسلم و قرآننسسد( نشسسان‬
‫خواهیم داد تا برای ایشان روشن و اشکار گردد که اسلم و‬
‫قرآن حق است‪ .‬آیا تنها این بسنده نیست که پروردگارت بر‬
‫هر چیزی حاضر و گواه است؟«‪.‬‬
‫در ‪ 31‬اکتبر سسسال ‪ 1990‬میلدی )برابسسر ‪ 31‬آبسسان مسساه ‪(1369‬‬
‫ههای فضسسسایی مشسسسهور‪ ،‬از طریسسسق یکسسسی از‬
‫یکسسسی از ایسسسستگا ‌‬
‫پهای بزرگ خویش تصویری از فضا را منتشر کرد که هسسر‬ ‫تلسکو ‌‬
‫‪59‬‬ ‫هستی‬

‫های‪ ،‬در اولین نگاه‪ ،‬آن را به شسکل یسک گسل کسامل ً قرمسز‪ ،‬بسا‬ ‫بینند ‌‬
‫گهای کوچکتر سبزرنگ و بسسراق‪،‬‬ ‫گهای قرمز سیری بزرگ و بر ‌‬ ‫بر ‌‬
‫یدیسد و در ایسن‬ ‫یرنسگ قسرار داشست‪ ،‬م ‌‬ ‫که در وسط آن کاسبرگ آب ‌‬
‫قضیه‪ ،‬هیچ شکی نداشت‪ .‬اما آن عکس در حقیقت‪ ،‬تصسسویر انفجسسار‬
‫های بزرگ به اسم »عین القط« بود که با زمین‪ ،‬سسسیزده هسسزار‬ ‫ستار ‌‬
‫سال نوری فاصله داشت‪ .‬البته در آن ایستگاه هزاران تصویر رنگسسی‬
‫پهای بزرگ‪ ،‬به دسست آمسده بسود و هرکسدام‬ ‫دیگر که توسط تلسکو ‌‬
‫یشد‪.‬‬ ‫عجایبی از فضا را به تصویر کشیده بود‪ ،‬یافت م ‌‬
‫های از‬‫اما رابطه این تصاویر با بحث اعجسساز قسسرآن را بسسا ذکسسر آی ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یکنیم‪ ،‬خداوند م ‌‬ ‫سوره »الرحمن« بیان م ‌‬
‫ه‬
‫وْردَ ً‬ ‫فک َنننان َ ْ‬
‫ت َ‬ ‫سنننماءُ َ‬
‫ت ال ّ‬ ‫شننن ّ‬
‫ق ِ‬ ‫فننناذا ان ْ َ‬‫‪َ ‬‬
‫)رحمن ‪(37 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫دها ِ‬ ‫َ‬
‫کال ّ‬
‫»بدانگاه که آسمان شکافته شسود‪ ،‬و گلگسسون گسردد همچسون‬
‫یدهد که بسسه گفتسسار در‬
‫روغن گداخته )حوادث هولناکی رخ م ‌‬
‫یآید«‪.‬‬
‫نم ‌‬
‫اگر در تمام تفاسیر قرآن که قبل از انتشسسار ایسسن عکسسس نوشسسته‬
‫هاند دقت کنی‪ ،‬مطلسبی کسه تفسسسیر ایسن آیسسه را در حسد قنساعت‬ ‫شد ‌‬
‫انسان بیان کند‪ ،‬نخواهی یافت‪ ،‬زیسسرا همسسانگونه کسسه حضسسرت علسسی‬
‫فرموده است‪ ،‬در قرآن آیساتی وجسود دارد کسه هنسوز تفسسیر نشسده‬
‫است‪ .‬و حقیقت امر اینست که در اثر انفجار آن ستاره و پراکنسسده‬
‫شسسدن دود و گازهسسای حاصسسل از آن‪ ،‬شسسکلی شسسبیه بسسه یسسک گسسل‬
‫درخشان‪ ،‬پدید آمده است‪ ،‬در هر حال اگر این انفجار‪ ،‬هر صسسورت‬
‫یگرفت‪ ،‬باز تفسسسیری مناسسسب بسسرای‬ ‫زیبای دیگری را نیز به خود م ‌‬
‫یرفت‪ ،‬و این بار هم اعجاز قرآن در ایسسن قسسالب‬ ‫این آیه به شمار م ‌‬
‫خسود را نشسان داده اسست و اسستمرار اعجساز تسا قیسامت‪ ،‬مسا را در‬
‫یگسسذارد‪ .‬بسسه همیسسن‬‫تانگیز دیگر نیز م ‌‬‫ههای شگف ‌‬ ‫انتظار ظهور پدید ‌‬
‫دلیل پیامبر گرامی)ص(‪ ،‬یا به اجتهاد خویش و یا به الهام خداوند از‬
‫تفسیر اکثر آیات آفاقی قرآن پرهیز نموده است‪ ،‬زیرا همانگونه که‬
‫بیان شد‪ ،‬در صسسورت شسسرح و تفسسسیر مختصسسر و کوتسساه ایسسن آیسسات‪،‬‬
‫یپرداختنسسد و در صسسورت تفصسسیل معنسسی آنهسا‪،‬‬ ‫آیندگان به انکار آن م ‌‬
‫معصران ایشان را یارای درک و فهم کامل آن نبسسود و‬ ‫همراهان و ه ‌‬
‫یپرداختند‪ .‬لذا‪ ،‬تفسسسیر آنهسسا بسسه پیشسسرفت و‬
‫به انکار نبوت ایشان م ‌‬
‫تکامل علم و زندگی‪ ،‬مؤکول شده است‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪60‬‬

‫در تفسیر ابن کثیر)رح( آمده است‪» : 1‬فکانت ورده کالدهان«‪،‬‬

‫یشوند‪.‬‬ ‫یعنی همانگونه که روغن‪ 2‬و نقره ذوب م ‌‬
‫در رأی دیگری آمسسده اسسست‪ 3‬کسسه ‪ :‬منظسسور اینسسست کسسه آسسسمان‬
‫یشود‪ .‬ابن عبسساس نظسسر دیگسسری نیسسز روایسست‬ ‫همانند چرم قرمز‪ ،‬م ‌‬
‫‪4‬‬
‫یشود‪.‬‬ ‫کرده که ‪ :‬یعنی مانند اسب سرخ رنگ م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫یگوید‪ : 5‬یعنی آسمان رنگارنگ م ‌‬ ‫حسن بصری م ‌‬
‫یشسسود‪ ،‬ایسسن‬‫گهای روغنی م ‌‬ ‫یگوید‪ : 6‬مانند روغن و رن ‌‬ ‫مجاهد م ‌‬
‫نظر در تفسیر ابن کثیر آمده است‪.‬‬
‫در تفسیر قرطبی آمده است که‪» : 7‬یعنی آسمان مانند روغن‪،‬‬
‫یشسسود و سسسعیدبن جسسبیر و قتسساده همسسان را ذکسسر‬ ‫صاف و شفاف م ‌‬
‫یگیسسرد‪ .‬رأی ضسسعیفی‬ ‫هاند که رنگ قرمز نیز به خسسود م ‌‬ ‫کرده و گفت ‌‬
‫یماند و مانند روغن جاری‬ ‫یدارد که در سرخی به گل م ‌‬ ‫نیز بیان م ‌‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫دهان«‪ ،‬همسسان پوسسست‬ ‫یگویسسد ‪» :‬الس ّ‬
‫و رأی ضعیف دیگری نیسسز م ‌‬
‫قرمز است‪ ،‬یعنی آسمان در اثر شدت گرما هماننسسد چسسرم قرمسسز‪،‬‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫سرخ م ‌‬
‫اما همانگونه که ذکر کردیم‪ ،‬آنچه که در تفسیر ایسسن آیسسه‪ ،‬تسسوجه‬
‫یکند‪ ،‬اینست کسسه‪ ،‬توسسسط تلسسسکوپ فضسسایی‬ ‫ما را به خود جلب م ‌‬
‫نالقط« بسسه دسسست آمسسده کسسه‬ ‫هابل‪ ،‬تصویری از انفجار ستاره »عی ‌‬
‫کامل ً مشابه یسسک گسسل سسسرخ اسسست‪ .‬ایسسن عکسسس توسسسط سسسازمان‬
‫فضایی آمریکا )ناسا( در اینترنت منتشر شد‪.‬‬
‫سننماءُ‬‫ت ال ّ‬ ‫ق ِ‬‫ش ّ‬‫فاذا ان ْ َ‬ ‫پسسس مصسسداق واقعسسی ایسسن آیسسه ‪َ ‬‬
‫یشسسود و‬ ‫ن‪ ‬در واقعه مذکور یافت م ‌‬ ‫دها ِ‬ ‫کال ّ‬ ‫وْردَهً َ‬‫ت َ‬ ‫ف َ‬
‫کان َ ْ‬ ‫َ‬
‫های اسسست‬ ‫یکند که این قرآن کلم خداوند اسسست‪ .‬و معجسسز ‌‬ ‫ثابت م ‌‬

‫‪ -‬تفسیر ابن کثیر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.276‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪] -‬ابن کثیر کلمه دردی را به کار گرفته که به معنی روغن و یا هر چه که پس‬ ‫‪2‬‬

‫یباشد‪ .‬در حدیث باقر آمده است ‪ :‬آیسسا‬ ‫یکند‪ ،‬م ‌‬

‫از ذوب شدن اشیاء رسوب م ‌‬
‫یدهیسسد؟ سسسؤال شسسد ‪ :‬دردی چیسسست؟ گفسست ‪ :‬یعنسسی‬ ‫در بنیسسذ‪ ،‬دردی قسسرار م ‌‬
‫»الروبسسه«‪ .‬منظسسورش از دردی‪ ،‬خمیسسری اسسست کسسه در شسسیره و آب انگسسور‪،‬‬
‫یشود‪ ،‬تا تخمیر گردد‪ .‬در اصل هر چه که در انتهسسای مایعسسات بسساقی‬ ‫گذاشته م ‌‬
‫یماند را گویند‪) .‬رسوبات([‪) .‬لسان العرب‪ ،‬زیر مسساده درد(‪ ،‬و نگسسا ‪ :‬النهسسایه‬ ‫م ‌‬
‫فی غریب الحدیث‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.112‬‬
‫‪ -‬این نظر و آنچه که در این شماره روایت شده‪ ،‬از ابن عباس‪ ،‬روایسست شسسده‬ ‫‪3‬‬

‫است‪.‬‬
‫‪ -‬ابن کثیر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.276‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬همان منبع‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ -‬همان منبع‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -‬تفسیر قرطبی‪ ،‬ج ‪ ،17‬ص ‪ ،173‬با اندکی تصرف‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪61‬‬ ‫هستی‬

‫یکرد که‬ ‫که تا پایان هستی ادامه دارد‪ .‬به ذهن چه کسی خطور م ‌‬
‫های در آسمان منفجر شود و شکل کامل یک گل سرخ را بسسا‬ ‫ستار ‌‬
‫گهای کوچکسستر سسسبز‪،‬‬ ‫گهای قرمز و کاسبرگ آن در وسط و بر ‌‬ ‫بر ‌‬
‫به خود بگیرد‪ ،‬این تصویر را تلسکوپ بزرگی چون تلسکوپ هابسسل‬
‫از ستاره »عین القط« که در حال انفجار بوده‪ ،‬گرفته است‪ .‬ایسسن‬
‫ستاره سیزده هزار سسسال نسسوری بسسا زمیسسن فاصسسله دارد )امسسا مهسسم‬
‫ههای واقعسسی روز اسسست و کسسامل ً‬ ‫اینست که این واقعه جسسزو پدیسسد ‌‬
‫جای اعتماد و باور(‪.‬‬
‫در طرف دیگر قضیه نیز کتاب خدا در دستان ماست‪ ،‬که منهسسج‬
‫و قانون زندگی ما و ریسمان محکم الهی است که هر کس به آن‬
‫عمل کند‪ ،‬خوشبخت و موفق بوده و آنکسسه ترکسسش کنسسد‪ ،‬بسسدبخت و‬
‫ههای خداست ‪:‬‬ ‫هلک خواهد شد‪ .‬پدیده مذکور جزو نشان ‌‬
‫و فنننی‬ ‫ق َ‬‫م آیاِتننننا فنننی الفنننا ِ‬ ‫ه ْ‬‫ری ِ‬‫سنننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫ول َن ْ‬
‫م‬ ‫ق اَ َ‬‫حن ّ‬‫ه ال َ‬
‫م ان ّن ُ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫م حّتی ی َت َب َی ّ َ‬ ‫ه ْ‬ ‫س ِ‬‫ف ِ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫د‪‬‬ ‫ء شننهی ٌ‬ ‫شننی ٍ‬‫ل َ‬ ‫علننی کن ّ‬ ‫ه َ‬ ‫ک ان ّن ُ‬‫ف ب َِرب ّ َ‬ ‫ی َک ْ ِ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬

‫ستاره درخشان و نافذ‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫مننا‬ ‫درا َ‬
‫ک َ‬ ‫و مننا ا ْ‬
‫ق* َ‬
‫ر ِ‬ ‫و ال ّ‬
‫طننا ِ‬ ‫ء َ‬ ‫سننما ِ‬‫و ال ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ب‪‬‬ ‫ق ُ‬ ‫م الّثا ِ‬
‫ج ُ‬‫ق* الن ّ ْ‬‫ر ُ‬ ‫ّ‬
‫الطا ِ‬
‫)طارق ‪(3-1 :‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و نیز م ‌‬
‫)نجم ‪(1 :‬‬ ‫ی‪‬‬
‫هو َ‬
‫جم ِ اذا َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و الن ّ ْ‬
‫در حقیقسسست‪ ،‬دانشسسسمندان مفسسسسر در تفسسسسیر کلمسسسه »النجسسسم‬
‫هاند و در نهایت آن را به معنسسی سسستاره‬‫الثاقب«‪ 1‬بسیار تأمل نمود ‌‬
‫یشسکافد‪،‬‬ ‫بسیار نورانی و نفوذکننده که طبقسات مختلسف جسو را م ‌‬
‫هاند‪ .‬اما از کلمه »الطارق«‪ 2‬دارای رأی مشترکی نیستند‪.‬‬ ‫دانست ‌‬
‫ب«‪،‬‬ ‫ب« نیز در قرآن آمده اسسست‪» ،‬ث َ َ‬
‫قس َ‬ ‫ب ثاقِ ٌ‬
‫شها ٌ‬
‫‪] -‬الثاقب[ ‪ :‬یعنی نورانی‪ِ » ،‬‬ ‫‪1‬‬

‫ک« یعنسی‪،‬‬ ‫ب نساَر َ‬ ‫یگوید ‪» :‬ا َث ْ ِ‬

‫ق ْ‬ ‫یعنی درخشید‪» ،‬ثقوُبه« یعنی ‪ :‬نور آن‪ .‬عرب م ‌‬
‫آتش را روشسن کسن[‪ ،‬بسسه نقسل از تفسسیر ابسسن کسثیر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪] ،498‬از ابسن‬
‫عباس روایت است که ‪» :‬النجسم الثساقب« یعنسی سستاره درخشسان[‪ ،‬بسه نقسل‬
‫تفسیر طبری‪ ،‬ج ‪ ،30‬ص ‪.141‬‬
‫‪ -‬بخاری در کتاب حسدیث خسویش و در تفسسیر سسوره بسروج‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪1885‬‬ ‫‪2‬‬

‫یگوید ‪] :‬آنچه که در شب نزد تسسو آیسسد‪ ،‬طسسارق اسسست‪ ،‬بسسه سسستاره هسسم گفتسسه‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود ‪َ :‬اثقسسب نسساَرک یعنسسی ‪:‬‬ ‫یشود‪» ،‬الثاقب« هم یعنی درخشان‪ ،‬گفتسسه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪62‬‬

‫ی‪ ‬باید گفت کسسه ‪ :‬منظسسور‬ ‫هو َ‬‫جم ِ اذا َ‬ ‫و درباره آیه ‪َ ‬‬
‫و الن ّ ْ‬
‫از کلمه »نجم« در ایسسن آیسه نیسسز شسهاب نیسست‪ ،‬زیسسرا شسسهاب را بسا‬
‫یبینیم‪ .‬مانند آیه ‪:‬‬
‫خصوصیات آن در بسیاری آیات دیگر م ‌‬
‫ب‬‫شننها ٌ‬
‫ه ِ‬
‫ع ُ‬ ‫ه َ‬
‫فننات ْب َ َ‬ ‫خط ْ َ‬
‫فن َ‬ ‫ف ال َ‬
‫خط ِ ن َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا ِل ّ َ‬
‫م ْ‬
‫)صافات ‪(10 :‬‬ ‫ب‪‬‬ ‫ق ٌ‬ ‫ثا ِ‬
‫»و اما از آنان هر که با سرعت استراق سسسمعی کنسسد‪ ،‬فسسورا ً‬
‫خکنندة )جسسو آسسسمان و بسسدن آن شسسیطان(‬‫آذرخشسسی سسسورا ‌‬
‫یافتد«‪.‬‬ ‫بدنبال او م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و از زبان جنیها م ‌‬
‫ت‬‫مل ِئ َ ْ‬
‫دناها ُ‬
‫جنن ْ‬
‫و َ‬ ‫سننماءَ َ‬
‫ف َ‬ ‫سنننا ال ّ‬ ‫‪‬وَ ا ِّنننا ل َ َ‬
‫م ْ‬
‫)جن ‪(8 :‬‬ ‫هبا ً‪‬‬ ‫و ُ‬
‫ش ُ‬ ‫شدیدا ً َ‬ ‫حَرسا ً َ‬ ‫َ‬
‫»ما قصد آسمان کردیم‪ ،‬و همه جای آن را پسسر از محافظسسان‬
‫بها)ی سسسسوزنده(‬ ‫و نگهبانسسسان نیرومنسسسد )ملئکسسسه( و شسسسها ‌‬
‫یافتیم«‪.‬‬
‫پس منظور از »النجم الطارق‪ ،‬النجسم الثسساقب و النجسسم اذا هسوی«‬
‫یافتنسسد و در آسسسمان‬ ‫بهایی است کسسه بسسر زمیسسن م ‌‬ ‫چیزی غیر از شها ‌‬
‫یکنیم‪.‬‬‫یشوند و همه روزه آنها را مشاهده م ‌‬ ‫پرتاب م ‌‬
‫یکنیسسم‬‫موضوع بسیار پیچیده است‪ ،‬اما برای تسسبیین بیشسستر بیسسان م ‌‬
‫که‪ ،‬ستارگان به هنگسام تشسکیل و سساخته شسدن‪ ،‬بسه شسدت در خسود‬
‫یشوند و تمام فواصسل میسان سسلولی آنهسا حسذف‬ ‫پیچیده و منقبض م ‌‬
‫شده و از لحاظ حجم بسیار کوچک گشته اما وزن بسسیار بسالی خسود‬
‫یدهند‪ ،‬شاید برخی به اندازه یک تسسوپ فوتبسسال کوچسسک‬ ‫را از دست نم ‌‬
‫هها‬‫شده و به یک ستاره نوترونی تبدیل شوند‪ ،‬اما وزن این نوع سسستار ‌‬
‫های بسسر‬ ‫یرسد‪ .‬و اگسر چنیسن سستار ‌‬ ‫به پنجاه هزار میلیون میلیون تن م ‌‬
‫روی زمین قرار گیرد‪ ،‬آن را سوراخ کرده و از طرف دیگسسر آن خسسارج‬
‫یشود‪ .‬دقیقا ً مانند این که یک وزنه فولدی را درون یک استوانه پسسر‬ ‫م ‌‬
‫از پنبه یا درون مایعی ژله مانند قرار دهی‪ ،‬خواهی دید کسسه از طسسرف‬
‫یشسسود‪ ،‬ایسسن حسسالت را بسسرای سسستارگان‪ ،‬بسسا کلمسسه‬ ‫دیگسسر آن خسسارج م ‌‬
‫یکنند یعنی ستاره نوترونی که در اثسر فشسار زیساد‬ ‫»الثاقب« وصف م ‌‬
‫به اندازه یک تسوپ فوتبسال فشسرده شسده اسست و وزنسی برابسر وزن‬
‫ممسسرغ کوچسسک‬ ‫زمین دارد‪ .‬و اگر زمین نیز رشد کند‪ ،‬به اندازه یسسک تخ ‌‬
‫ییابسسد‪ ،‬بلکسسه فقسسط از حجسسم آن‬ ‫خواهسسد شسسد‪ ،‬امسسا وزن آن تغییسسری نم ‌‬
‫کاسته شده است‪ .‬طبق نظر برخی از دانشمندان‪ ،‬سسستاره ثساقب بسسه‬

‫آتش را روشن کن‪.‬‬

‫‪63‬‬ ‫هستی‬

‫این معنی است و ممکن است یکی از وجسسوه ایسسن آیسسه همیسسن باشسسد‪،‬‬
‫چرا که قرآن در بر گیرنده وجوه بسیاری است‪.‬‬
‫های‪ ،‬همسسواره از سسستارگان‪،‬‬ ‫پهای مسساهوار ‌‬ ‫علوه بر این‪ ،‬تلسسسکو ‌‬
‫یکننسسد و ماننسسد آنسسست کسسه‬ ‫پرتوهسسای نسسوری متنسساوبی دریسسافت م ‌‬
‫یکوبنسسد‪ .‬ایسسن‬ ‫ستارگان با ارسال متناوب این پرتوها‪ ،‬درِ فضسسا را م ‌‬
‫عتر از دوران پیسسری و‬ ‫هها سسسری ‌‬ ‫پرتوها به هنگام جوانی عمسسر سسستار ‌‬
‫هگیری تعداد این پرتوهسسا کسسه‬ ‫یکنند‪ .‬و با انداز ‌‬ ‫کهنسالی آنها عمل م ‌‬
‫یتسسوان بسسه‬‫یشسسوند‪ ،‬م ‌‬ ‫های دریسسافت م ‌‬ ‫پهای مسساهوار ‌‬ ‫توسط تلسکو ‌‬
‫یکوبنسسد و برخسسی دیگسسر‬ ‫هها م ‌‬ ‫عمر ستاره پی برد‪ .‬پس برخی ستار ‌‬
‫نشناسسسی‬ ‫یکنند‪ .‬و این مسئله یکی از تحقیقات جدیسسد کیها ‌‬ ‫نفوذ م ‌‬
‫است‪.‬‬
‫مننا‬‫ک َ‬‫درا َ‬ ‫و مننا ا ْ‬
‫ق* َ‬ ‫ر ِ‬‫طننا ِ‬ ‫و ال ّ‬ ‫ء َ‬ ‫سننما ِ‬‫و ال ّ‬ ‫در آیسسه ‪َ  :‬‬
‫ق ‪‬خداوند به ستاره طارق‪ ،‬سوگند یاد کسسرده اسسست‪ ،‬امسسا‬ ‫ر ُ‬ ‫ال ّ‬
‫طا ِ‬
‫یفرماید ‪‬ا ِ ْ‬
‫ن‬ ‫جواب قسم کدام است؟ باتوجه به ادامه آیات که م ‌‬
‫ظ ‪‬درم ‌‬ ‫ف ٌ‬ ‫علیها حا ِ‬ ‫ما َ‬ ‫س لَ ّ‬ ‫کُ ّ‬
‫ل نَ ْ‬
‫ییابیم که‪ ،‬جواب قسسسم‪،‬‬ ‫ف ٍ‬
‫یشود که ‪ :‬تمام حرکات‬ ‫همین بخش از آیه است‪ .‬و اینگونه معنی م ‌‬
‫ههسا و هرچسسه کسسه از مسسردم‬ ‫و سکنات‪ ،‬اقوال و افعال‪ ،‬آرزوها و انگیز ‌‬
‫های‪ ،‬در کنترل و نظارت خداست و همسسه را ثبسست و ضسسبط‬ ‫پنهان کرد ‌‬
‫یکند‪ ،‬در واقع کسی کسسه خسسالق‬ ‫کرده و برمبنای آنها تو را محاسبه م ‌‬
‫یباشسسد‪،‬‬ ‫ستاره درخشنده و ستاره کوبنده و ستاره در حال غروب م ‌‬
‫تو را نسبت به اعمال و رفتارت بازخواست خواهد کرد‪ .‬و کسی که‬
‫یشسسمار و لیتنسساهی )بسسه نسسسبت‬ ‫حتی یک ستاره از میسسان سسستارگان ب ‌‬
‫بشر(‪ ،‬از کنترل او خارج نیست‪ ،‬آیا ممکن است‪ ،‬یسسک شسسیء زمینسسی‬
‫از نظر او پنهان ماند‪.‬‬
‫یخوانیم ‪:‬‬ ‫پس دوباره با هم م ‌‬
‫مننا‬‫ک َ‬‫درا َ‬‫و مننا ا ْ‬
‫ق* َ‬ ‫ر ِ‬ ‫و ال ّ‬
‫طننا ِ‬ ‫ء َ‬ ‫سننما ِ‬ ‫و ال ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫مننا‬ ‫َ‬
‫سل ّ‬ ‫ن کُ ّ‬
‫ل نَ ْ‬ ‫م الّثا ِ‬ ‫ّ‬
‫ف ٍ‬ ‫ب* ا ِ ْ‬‫ق ُ‬ ‫ج ُ‬‫ق* الن ّ ْ‬ ‫ر ُ‬
‫الطا ِ‬
‫ظ‪‬‬ ‫ف ٌ‬ ‫علیها حا ِ‬ ‫َ‬
‫»سوگند به آسسسمان و بسسه سسستارگانی کسسه شسسبانگاهان پدیسسدار‬
‫یدانی که ستارگانی که شبانگاهان پدیدار‬ ‫یآیند!* تو چه م ‌‬‫م ‌‬
‫یگردند چه هستند؟!* سسستارگان درخشسسانی هسسستند کسسه بسسا‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد*‬ ‫یشسسکافند و( سسسوراخ م ‌‬
‫یهسسا را م ‌‬
‫)نور خود دل تاریک ‌‬
‫کسی وجود ندارد مگر اینکه بر او نگهبسسانی اسسست )کسسه او را‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪64‬‬

‫یپاید و پندار و کردار و گفتارش را ثبسست و ضسسبط و حفسسظ‬

‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫ینماید«‪.‬‬‫م ‌‬

‫هدار هالی‬
‫مدارهای ستارگان و دنبال ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫و‬
‫مَر َ‬ ‫ق َ‬ ‫ر َ‬
‫ک ال َ‬ ‫ن ت ُدْ ِ‬ ‫ی َلها أ ْ‬‫غ ِ‬‫س ی َن ْب ِ َ‬
‫م ُ‬‫ش ْ‬‫‪‬ل ال ّ‬
‫ک‬ ‫َ‬
‫فلنن ٍ‬ ‫ل فننی َ‬ ‫وکنن ّ‬‫ُ‬ ‫ق الّنهنناَر َ‬ ‫سنناب ِ ُ‬‫ل َ‬ ‫ل َ اّلینن ُ‬
‫)یس ‪(40 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬
‫یَ ْ‬
‫»نه خورشسسید را سسسزد )در مسسدار خسسود سسسریعتر شسسود و( بسسه‬
‫)مدار( ماه رسد‪ .‬و نه شب را سزد که بسسر روز پیشسسی گیسسرد‬
‫)و مانع پیسسدایش آن شسسود(‪ .‬هسسر یسسک در مسسداری شسسناورند )و‬
‫یدهند«‪.‬‬
‫مسیر خود را بدون کمترین تغییر ادامه م ‌‬
‫یشود که خورشید و ماه‪ ،‬هرکدام‬ ‫از ظاهر آیه چنین برداشت م ‌‬
‫دارای مدارهای جداگانه هستند و از هم فاصله دارند‪ ،‬لذا خورشید‬
‫ل فننی‬ ‫یکند و توجه به این قسمت آیسسه ‪ :‬ک ُ ّ‬ ‫با ماه برخورد نم ‌‬
‫نها و‬ ‫ن‪ ‬نشسسان م ‌‬
‫یدهسسد کسسه هسسر چسسه در آسسسما ‌‬ ‫حو َ‬‫سب َ ُ‬ ‫فل َ ٍ‬
‫ک یَ ْ‬ ‫َ‬
‫زمین است‪ ،‬دارای چنین مدارهایی هستند‪ ،‬که آیه ‪:‬‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬
‫یکند‪ .‬قبل ً نیز بیان شد که »ان تزول« یعنسسی‬ ‫این گفته را تأیید م ‌‬
‫یشسسود و بسا‬‫اینکه خداوند مانع خارج شسسدن آنهسسا از مدارهایشسسان م ‌‬
‫زوال اصطلحی که به معنی انحسسراف خورشسسید در وقسست ظهسسر از‬
‫وسط آسمان است‪ ،‬متفاوت است‪.‬‬
‫از آیه ‪ 40‬سوره »یس«‪ ،‬چنان برداشت شسسده اسسست کسسه تمسسام‬
‫ستارگان دارای مداری خسساص خسسود هسسستند و آیسسه ‪‬و السماء‬
‫ذات الرجع‪ ‬مؤید این مطلب است و حتی برخی دانشمندان‬
‫هاند و چنان اعتقاد دارند‪ ،‬کسسه‬
‫قترین وصف آسمان دانست ‌‬ ‫آن را دقی ‌‬
‫هیچ ستاره در آسمان بدون مدار نیسسست و بسسا حرکسست بسسر روی آن‬
‫یگسردد‪ ،‬هماننسد‬ ‫پس از مدتی به همان نقطسه اولیسه خسویش بساز م ‌‬
‫هدار هالی که همه روزه در انتظار دیدن آن هستیم‪ ،‬از‬ ‫ستاره دنبال ‌‬
‫نها و زمین در مدار خویش‪ ،‬جریان داشته و به‬ ‫زمان خلقت آسما ‌‬
‫اندازه یک بند انگشت نیز از مسیر خود منحرف نشده اسسست و در‬
‫‪-‬ترجمه آیات از تفسسیر نسور دکستر خرمسدل گرفتسه شسده اسست و اگسر احیانسا ً‬ ‫‪1‬‬

‫تضادی با متن کتاب داشته باشد ناشی از تفاوت در نوع نگاه ایشان با مؤلسسف‬
‫کتاب است‪) .‬مترجم(‪.‬‬
‫‪65‬‬ ‫هستی‬

‫قسمتی از مدار خود بسه فاصسله سیصسد میلیسون کیلومستری زمیسن‬

‫یترسسند کسه مسسیرش را مسستقیما ً بسه سسوی‬ ‫یرسد‪ ،‬و مردم م ‌‬ ‫م ‌‬
‫زمین ادامه دهد و با دنباله نود و سه کیلومسستری خسسویش بسسا زمیسسن‬
‫برخورد کند‪ ،‬اما‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬
‫یگسسذارد‬
‫یکند و نم ‌‬
‫نها و زمین را نگاهداری م ‌‬
‫»خداوند آسما ‌‬
‫)از مسیر خود( خارج و نابود شوند«‪.‬‬
‫نها سال است که در مسسدار خسسویش‬ ‫هدار هالی میلیو ‌‬
‫ستاره دنبال ‌‬
‫نها سال اسسست کسسه در‬ ‫مستقر است‪ ،‬و زمین و خورشید نیز میلیو ‌‬
‫ههای‬‫مدار خویش در جریانند‪ ،‬که خود این استقرار‪ ،‬یکسسی از نشسسان ‌‬
‫بزرگ خداوند است که در این آیه اشاره نموده است ‪:‬‬
‫و‬
‫مَر َ‬ ‫ق َ‬ ‫ر َ‬
‫ک ال َ‬ ‫ن ت ُدْ ِ‬ ‫ی َلها أ ْ‬‫غ ِ‬‫س ی َن ْب ِ َ‬
‫م ُ‬‫ش ْ‬‫‪‬ل ال ّ‬
‫ک‬ ‫َ‬
‫فلنن ٍ‬ ‫ل فننی َ‬ ‫وکنن ّ‬‫ُ‬ ‫ق الّنهنناَر َ‬ ‫سنناب ِ ُ‬‫ل َ‬ ‫ل َ اّلینن ُ‬
‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬
‫یَ ْ‬
‫یشسسود و سسسرعت‬ ‫های طویسسل و کوتسساه نم ‌‬‫و مسسدار هیسسچ سسستار ‌‬
‫یکنسسد‪،‬‬
‫یکند‪ .‬خورشید با مسساه برخسسورد نم ‌‬ ‫ستارگان را کم و زیاد نم ‌‬
‫چرخش زمین به دور خود ثابت و طول هسسر شسسب نیسسز تغییرناپسسذیر‬
‫مها‪ ،‬پس از هزاران سال همان اعداد و ارقام را‬ ‫است و تمام تقوی ‌‬
‫یتوان گفت ‪ :‬که صد سال دیگر در هفدهم‬ ‫ً‬
‫یدارند‪ ،‬و مثل م ‌‬ ‫بیان م ‌‬
‫آوریسسل سسسال سسسه هسسزار میلدی‪ ،‬خورشسسید در سسساعت ‪ 6:2‬دقیقسسه‬
‫یکند‪ .‬این گفته به چه معنی است؟ آیا پروردگار‪ ،‬در قرآن‬ ‫طلوع م ‌‬
‫نفرموده است که ‪:‬‬
‫فل َن ٍ‬
‫ک‬ ‫وک ُن ّ‬
‫ل فننی َ‬ ‫ق الّنهنناَر َ‬
‫ساب ِ ُ‬ ‫و ل َ اّلی ُ‬
‫ل َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬ ‫یَ ْ‬
‫ل« که در این آیه آمده است بسسه‬ ‫جالب است بدانیم که لفظ »ک ّ‬
‫چه چیزی اشاره دارد؟ به نظر ما به تمام خلقسست و خلیسسق اشسساره‬
‫مهسسا تشسسکیل شسسده و هسسر اتسسم‬
‫دارد‪ .‬حتی یک وسیله چوبی که از ات ‌‬
‫نهسسایی اسسست کسسه در مسسداری خسساص در گردشسسند و در‬ ‫دارای نوترو ‌‬
‫نهاسسست و هرچسسه کسسه‬ ‫مها هماننسسد سیسسستم کهکشا ‌‬ ‫واقع سیستم ات ‌‬
‫مها و آن نیز از هسته‬ ‫لهائیست که از ات ‌‬ ‫یبیند دارای سلو ‌‬
‫انسان م ‌‬
‫نهای دارای بار مغناطیسسسی تشسسکیل شسسده اسسست کسسه در‬ ‫و الکترو ‌‬
‫مدارهای خود به دور هسته و با سرعت ثابتی در گسسردش هسسستند‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪66‬‬

‫پس هر چه که در عالم هستی وجود دارد‪ ،‬در مدار خویش‪ ،‬شناور‬

‫‪1‬‬
‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬‫سب َ ُ‬ ‫فل َ ٍ‬
‫ک یَ ْ‬ ‫است ‪ :‬فی َ‬
‫بهسسا‪ ،‬ظسسروف‪ ،‬جسسام‬ ‫گها‪ ،‬چو ‌‬
‫هها‪ ،‬سسسن ‌‬‫پسسس همسسه اجسسزای صسسخر ‌‬
‫بلوری و بازی تخته نرد و هر چسسه کسسه در منظسسر چشسسمان تسسو قسسرار‬
‫لهای آن نیسسز از‬ ‫لهاست و سلو ‌‬ ‫دارد‪ ،‬جسمی تشکیل شده از سلو ‌‬
‫اتم و اتم نیز از هسته و الکترون تشکیل شده است‪.‬‬

‫سرعت نور‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫م‬ ‫ی ال َْر ِ‬
‫ض ث ُن ّ‬ ‫ء إلن َ‬‫سننما ِ‬
‫ن ال ّ‬ ‫من َ‬ ‫مَر ِ‬‫‪‬ی ُدَب ُّر ال ْ‬
‫ن‬
‫مسننی َ‬ ‫خ ْ‬ ‫م ْ‬
‫قننداُرهُ َ‬ ‫ن ِ‬
‫کا َ‬‫وم ٍ َ‬ ‫ه فی ی َ ْ‬ ‫ج إَلی ِ‬‫عُر ُ‬‫یَ ْ‬
‫)سجده ‪(5 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫دو َ‬ ‫ع ّ‬ ‫ما ت َ ُ‬
‫م ّ‬
‫ه ِ‬ ‫سن َ ٍ‬
‫ف َ‬ ‫ا َل ْ َ‬
‫»خداوند )تمام عالم هستی را( از آسسسمان گرفتسسه تسسا زمیسسن‪،‬‬
‫زیر پوشش تدبیر خود قرار داده است‪) ،‬و جز او مسسدّبری در‬
‫ایسسن جهسسان وجسسود نسسدارد(‪ .‬سسسپس تسسدبیر امسسور در روزی کسسه‬
‫یشسسمارید‪،‬‬ ‫اندازة آن هزار سال از سالهایی است که شما م ‌‬
‫یگردد«‪.‬‬
‫به سوی او باز م ‌‬
‫ن« کسانی است که مبنسسای شسسمارش‬ ‫دو َ‬
‫خطاب آیه در لفظ »ت َعُ ّ‬
‫ً‬
‫آنها‪ ،‬سال قمری است‪ ،‬کسسه مسساه در هسسر ‪ 30‬روز )عمومسا( بسسه دور‬
‫یچرخد‪ .‬حال اگر فاصله میان مرکز مسساه تسسا‬ ‫زمین یک دور کامل م ‌‬
‫مرکز زمین یعنی‪ ،‬نصف قطر مدار چرخشی ماه بسسه دور زمیسسن را‬
‫رهای طی شده ماه در هسسر‬ ‫یتوانیم‪ ،‬تعداد کیلومت ‌‬ ‫به دست آوریم م ‌‬
‫گردش کامسسل بسسه دور زمیسسن را تعییسسن کنیسسم‪ .‬و اگسسر محیسسط دایسسره‬
‫چرخشی ماه را در ‪ 12‬ماه ضرب کنیم‪ ،‬مسافت طی شسسده آن را‬
‫در طول سال و اگر در ‪ 1000‬ضرب کنیم مسسسافت هزارسسساله آن‬
‫یآوریم‪ .‬مسسسافت‬ ‫را که به دور زمین طی کرده است‪ ،‬به دست م ‌‬
‫های که در آیه ‪ 5‬سوره سجده بیان شده است‪.‬‬ ‫هزارسال ‌‬

‫‪] -‬فسسی فلسسک یسسسبحون ‪ :‬یعنسسی هماننسسد مسساهی درون آب در جریسسان و گسسردش‬ ‫‪1‬‬

‫ت‬
‫ساِبحا ِ‬ ‫و ال ّ‬ ‫یفرمایسسد ‪َ  :‬‬ ‫هستند‪ ،‬خداوند متعال که راستگوترین اسسست م ‌‬
‫یکند‪ ،‬سابح‬ ‫سْبحا ً‪ ‬و به اسبی که به هنگام حرکت‪ ،‬دست خویش را دراز م ‌‬ ‫َ‬
‫یگویند‪ .‬در کلمه »یسبحون« یک نکته نحوی هم وجسسود دارد کسسه طبسسق نظسسر‬ ‫م ‌‬
‫ح«‬‫س سب َ ُ‬
‫ن یسسا ت َ ْ‬
‫ح َ‬‫سب َ ْ‬
‫یدهد‪ ،‬باید به لفظ »ی َ ْ‬
‫سیبویه چون از اشیاء غیرعاقل خبر م ‌‬
‫یآمسد‪ ،‬امسا چسون فعسل عقل را بسه آنهسا نسسبت داده و در اطساعت از خسدا و‬ ‫م ‌‬
‫فرمانبرداری منزلت عقل را بسه آنهسا داده اسست‪ ،‬لسذا بسا »واو« و »نسون« کسه‬
‫علمت جمع مذکر عاقل است‪ ،‬آن را جمع بسته است‪ .‬تفسیر قرطبی‪ ،‬ج ‪11‬‬
‫یگوید ‪» :‬کل فی فلک یسبحون« یعنی هماننسسد چسسرخ‬ ‫‪ ،‬ص ‪ .286‬ابن عباس م ‌‬
‫یچرخند‪ ،‬ابن کثیر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.179‬‬ ‫ریسندگی در محل و حیطه خویش م ‌‬
‫‪67‬‬ ‫هستی‬

‫یپیماید‪ ،‬نور در یک‬ ‫در واقع‪ ،‬مسافتی را که ماه در هزار سال م ‌‬

‫یکند‪ .‬زیرا اگر مسیر طی شده مسساه در هسسزار سسسال را‬ ‫روز طی م ‌‬
‫ههسسا =‬‫ههای کامسسل یسسک روز تقسسسیم کنیسسم‪) ،‬تعسسداد ثانی ‌‬ ‫بر تعداد ثانی ‌‬
‫‪ ،(24×60×60‬عسسددی برابسسر سسسرعت نسسور در هسسر روز بسسه دسسست‬
‫ههسسای طسسول روز تقسسسیم‬ ‫یآید‪ ،‬حال اگر این عدد را بر تعداد ثانی ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪ ،‬یعنی دویسسست و نسسود و نسسه هسسزار و‬ ‫کنیم‪ ،‬عدد زیر حاصل م ‌‬
‫هفتصد و نود و دو کیلومتر و نیم‪ ،‬که عدد دقیق مربوط به سرعت‬
‫نور است که توسط کنفرانس جهسسانی پسساریس اعلم شسسده اسسست‪.‬‬
‫کشف دقیق سرعت نور‪ ،‬یکی از دستاوردهای مهم بشسسر در قسسرن‬
‫یآید‪ ،‬این عدد بالترین حد سسسرعت در هسسستی‬ ‫بیستم به حساب م ‌‬
‫است و اگر شیء دیگسسری بسسه غیسسر از نسسور بتوانسسد بسسا سسسرعت نسسور‬
‫یرسسسد‬‫هذره گشته و حجم آن به صسسفر م ‌‬ ‫حرکت کند همانند نور ذر ‌‬
‫یشسسود‪،‬‬ ‫یگنجد و زمان برای آن متوقف م ‌‬ ‫و در شکل مشخصی نم ‌‬
‫امسا اگسسر بسا سسسرعت بیشستر از نسور حرکسست کنسسد‪ ،‬زمسان بسسه عقسب‬
‫یشود‪.‬‬ ‫یگردد و در غیر این صورت زمان کوتاه م ‌‬ ‫برم ‌‬
‫آنچه که راجع به سرعت نور و برابر بودن مقدار مسافت طسسی‬
‫شده آن در طول یک روز با مقدار مسافت طی شده توسط مسساه‬
‫در هزاران سال‪ ،‬بیان کردیم همان نظریه نسبیتی است که غسسرب‬
‫یبالد‪.‬‬‫به آن م ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬ایسسن اسسست‬ ‫آیه دیگری که درباره مقدار سرعت‪ ،‬بحسسث م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫که م ‌‬
‫وم ٍ‬ ‫ح إَلین ِ‬
‫ه فننی ی َن ْ‬ ‫و ُ‬
‫و النّر ُ‬
‫ه َ‬‫ملئ ِک َن ُ‬
‫ج ال َ‬ ‫‪‬ت َ ْ‬
‫عُر ُ‬
‫ه‪) ‬معارج ‪:‬‬ ‫سن َ ٍ‬
‫ف َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ن ال َ‬ ‫سی َ‬
‫م ِ‬ ‫خ ْ‬‫مقداُرهُ َ‬‫ْ‬ ‫ن ِ‬‫کا َ‬
‫‪(4‬‬
‫یکشند و( بسسال‬
‫»یعنی )فرشتگان و جبرئیل به سوی او )پر م ‌‬
‫یرونسسد در مسسدتی کسسه پنجسساه هسسزار سسسال )معمسسولی بسسر‬
‫م ‌‬
‫یکشد«‪.‬‬ ‫نها( طول م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫دون« یعنسسی طبسسق شسسمارش شسسما‬ ‫مسسا تع س ّ‬
‫م ّ‬
‫در این آیسسه‪ ،‬جملسسة » ِ‬
‫نها‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬زیرا سسسرعت مسسذکور در ایسسن آیسسه‪ ،‬سسسرعت‬ ‫انسا ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫ملئکه است که بالتر از سرعت نور م ‌‬
‫یدانیم که ماه در مدت زمان یک ماه قمری‪ ،‬یک بسسار بسسه‬ ‫همه م ‌‬
‫یچرخد و چرخش ماه به دور خود نیسسز‪ ،‬همیسسن مقسسدار‬ ‫دور زمین م ‌‬
‫یکشد‪ ،‬به همین دلیل همیشه یک طرف مسساه قابسسل رؤیسست‬ ‫طول م ‌‬
‫است و طرف دیگر آن هرگز دیده نشده است‪ .‬زیسسرا چرخسسش آن‬
‫یگیرد‪ .‬و هر دو‬ ‫به دور خود و به دور زمین‪ ،‬در یک وقت صورت م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪68‬‬

‫چرخسسش آن در زمسسان بیسسست و نسسه روز و هشسست سسساعت‪ ،‬انجسسام‬

‫یگیرد‪.‬‬‫م ‌‬
‫لتوجه اینست که ماه در هر روز‪ ،‬سسسیزده درجسسه از‬ ‫اما نکته قاب ‌‬
‫یکند‪ ،‬اما نسبت به طلوع روز‬ ‫مدار خویش به دور زمین را طی م ‌‬
‫یشود‪ ،‬که اگر هسسر روز ایسسن‬ ‫قبل‪ ،‬چهل و نه دقیقه‪ ،‬دیرتر‪ ،‬ظاهر م ‌‬
‫های را نداشت همیشه آن را به صسسورت مسساه‬ ‫تأخیر چهل و نه دقیق ‌‬
‫یشسسود کسسه‬
‫یکردیم‪ ،‬اما این تأخیر روزانسسه بسساعث م ‌‬ ‫بدر مشاهده م ‌‬
‫ههای مختلف هللی‪ ،‬ربع اول‪ ،‬ماه بسسدر‪ ،‬هلل‬ ‫ماه در مراتب و درج ‌‬
‫آخسسر و غیسساب کامسسل مشسساهده شسسود‪ ،‬بسسه همیسسن دلیسسل‪ ،‬پروردگسسار‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫مننَر‬ ‫و ال ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫ضننیاءَا ً َ‬
‫س ِ‬‫م َ‬ ‫ش ْ‬ ‫ل ال ّ‬‫ع َ‬ ‫و اّلذی َ‬
‫ج َ‬ ‫ه َ‬‫‪ُ ‬‬
‫و‬
‫ن َ‬ ‫سنی َ‬ ‫عدَدَ ال ّ‬‫موا َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬‫ل ل ِت َ ْ‬‫ز َ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫منا ِ‬
‫قدَّرهُ َ‬ ‫ُنورا َ‬
‫)یونس ‪(5 :‬‬ ‫ب‪‬‬ ‫حسا َ‬ ‫ال ِ‬
‫»خدا است که خورشید را درخشان و ماه را تابان گردانسسده‬
‫اسسست‪ ،‬و بسسرای مسساه منسسازلی معیسسن کسرده اسست تسا شسسمارة‬
‫لها و حساب )کارها( را بدانید«‪.‬‬ ‫سا ‌‬
‫و این نعمتی دیگر از جانب خالق و پدیدآورنده هستی است کسسه‬
‫ماه را اینگونه فرمان داده که هر روز چهل و نه دقیقه‪ ،‬نسبت بسسه‬
‫روز قبل دیرتر ظاهر شود‪ ،‬تسسا منسسازل و مراتسسب مختلفسسی بسسه خسسود‬
‫هشسسماری در دل آسسسمان باشسسد و شسسما ای اهسسل زمیسسن‪،‬‬ ‫گیسسرد و گا ‌‬
‫حساب و کتاب روز و ماه و سال خویش را بدانید‪ .‬به راسسستی کسسه‬
‫خدا پرورنده جهانیان است‪.‬‬
‫نکته دیگر اینست که مسساه یکسسی از هشسستاد جسسزء زمیسسن اسسست و‬
‫‪1‬‬
‫نیروی جاذبه در سطح ماه‪ 6 ،‬نیسسروی جسساذبه روی زمیسسن اسسست و‬
‫اگر انسانی شصت کیلویی در سطح ماه قرار گیرد‪ ،‬وزن او تسسا ده‬
‫یکند‪.‬‬
‫کیلو کاهش پیدا م ‌‬
‫با وجود اینکه قمرهای دیگری نیز وجود دارد که گردش آنهسسا بسسه‬
‫یکشسسد‪ ،‬برخسسی بسسسیار دور و برخسسی‬ ‫لها طسسول م ‌‬ ‫دور خودشان سا ‌‬
‫های بسسوده‬ ‫بسیار نزدیکند‪ ،‬اما حسن تدبیر و برنامه خداوند‪ ،‬به گسسون ‌‬
‫یچرخد‪ ،‬بسسه دور‬ ‫که قمر زمین‪ ،‬در همان زمانی که به دور زمین م ‌‬
‫یبسسود و در هسسر گسسردش بسسه دور‬ ‫یچرخد و اگر اینگونه نم ‌‬ ‫خود نیز م ‌‬
‫یکرد و هر روز با چهسسل‬ ‫زمین‪ ،‬سیزده درجه از مدارش را طی نم ‌‬
‫یشسسد‪،‬‬ ‫و نسسه دقیقسسه تسسأخیر نسسسبت بسسه روز گذشسسته‪ ،‬ظسساهر نم ‌‬
‫مهسسا‬‫یتوانستیم از آن استفاده شمارشی برده و مبنای کار تقوی ‌‬ ‫نم ‌‬
‫قرار دهیم‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫هستی‬

‫اما سؤال دیگری نیز درباره ماه مطرح است‪ .‬اگسر فاصسله مساه‬
‫یشد؟‬
‫یبود چه م ‌‬
‫تا زمین کمتر از مقدار کنونی م ‌‬
‫پروردگار علیم فرموده است ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ن‪)‬رحمن‬
‫سبا ٍ‬
‫ح ْ‬
‫مُر ب ِ ُ‬ ‫و ال ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬
‫م ُ‬
‫ش ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫‪(5‬‬
‫»خورشسسید و مسساه برابسسر حسسساب )منظمسسی در چرخسسش و‬
‫گردش( هستند«‪.‬‬
‫پس فاصله ماه تا زمین‪ ،‬طبق حسابی دقیق‪ ،‬تعیین شده اسسست‬
‫که جزر و مسسد یکسسی از نتایسسج آن بسسا تسسأثیر محسسدود اسسست‪ .‬اگسسر ایسسن‬
‫یشسسد‪ ،‬آب دریاهسسا‪ ،‬بسسال آمسسده و‬
‫فاصله کمتر از آن چه که هست م ‌‬
‫یگرفسست و زنسسدگی بسسر روی زمیسسن‪،‬‬ ‫تمسسام خشسسکی را در بسسر م ‌‬
‫یشد‪ ،‬جذب زمین شسسده و‬ ‫یشد و اگر بیشتر نزدیک م ‌‬ ‫غیرممکن م ‌‬
‫یکرد‪ .‬و در صورتی که فاصله آن با زمین افزایش‬ ‫با آن برخورد م ‌‬
‫یگسذارد‪،‬‬ ‫ییافت پدیده جزر و مد که تأثیرات مهمسی در دریاهسا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگذاشت‪ .‬و با افزایسسش‬ ‫یرفت و آثار ناگواری بر حیات م ‌‬ ‫از بین م ‌‬
‫یشسسد کسسه‬ ‫بیشتر این فاصله‪ ،‬جذب سیارات دیگر شسسده و بسساعث م ‌‬
‫زمین در چهار ساعت‪ ،‬حرکت انتقالی خود را انجسام دهسد‪ ،‬و شسب‬
‫یآمسد‪ .‬آیسه زیسسر تمسسام محاسسبات‬ ‫‪ 2‬ساعته و روز ‪ 2‬ساعته پدیسسد م ‌‬
‫مذکور را در بر گرفته است ‪:‬‬
‫ن‪‬‬
‫سبا ٍ‬
‫ح ْ‬
‫مُر ب ِ ُ‬ ‫و ال ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬
‫م ُ‬
‫ش ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ّ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آیات زیر نشانه اهمیت خورشید و ماه است‪ ،‬م ‌‬
‫د‬
‫عنننا َ‬
‫حت ّنننی َ‬ ‫ز َ‬
‫ل َ‬ ‫مننننا ِ‬
‫قننندّْرناهُ َ‬‫منننَر َ‬ ‫و ال َ‬
‫ق َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)یس ‪(39 :‬‬ ‫قدیم ِ‪‬‬ ‫ن ال َ‬‫جو ِ‬ ‫کال ْ ُ‬
‫عْر ُ‬ ‫َ‬
‫هایم که )پس از طسسی‬ ‫ههایی تعیین کرد ‌‬ ‫»برای ماه نیز منزلگا ‌‬
‫کسسردن آنهسسا( بسسه صسسورت تسسه مانسسدة کهنسسة )خوشسسه خرمسسا بسسر‬
‫یآید )قوسی شکل و زرد رنگ(«‪.‬‬ ‫درخت( در م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫سپس م ‌‬
‫و‬
‫مَر َ‬ ‫ق َ‬ ‫ر َ‬
‫ک ال َ‬ ‫ن ت ُدْ ِ‬‫ی َلها أ ْ‬‫غ ِ‬‫س ی َن ْب ِ َ‬
‫م ُ‬‫ش ْ‬‫‪‬ل ال ّ‬
‫ک‬‫فَلنن ٍ‬‫ل فننی َ‬ ‫کنن ّ‬ ‫و ُ‬ ‫ل َ اّلینن َُ‬
‫ر َ‬
‫ق الّنهننا ِ‬ ‫سنناب ِ ُ‬‫ل َ‬
‫ن‪‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬
‫یَ ْ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و باز م ‌‬
‫ن‪‬‬‫داب َِئینن ِ‬
‫مَر َ‬ ‫و ال َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬
‫م َ‬
‫ش ْ‬ ‫خَر ل َک ُ ُ‬
‫م ال ّ‬ ‫س ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫)ابراهیم ‪(33 :‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪70‬‬

‫»و خورشید و ماه را مسخر شما کرده اسسست کسسه دائم سا ً بسسه‬
‫یدهند«‪.‬‬
‫برنامة خود ادامه م ‌‬
‫و مدت زمان حیات ماه به ذهن هیچ کس خطسسور نخواهسسد کسسرد‪،‬‬
‫خداوند به این قضیه اشاره دارد که ‪:‬‬
‫جری إلی‬ ‫ل یَ ْ‬ ‫مَر ک ُ ّ‬ ‫و ال ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬
‫مَ َ‬
‫ش ْ‬‫خَر ال ّ‬‫س ّ‬‫و َ‬‫‪َ ‬‬
‫خبیٌر‪‬‬‫ن َ‬
‫ملو َ‬ ‫ُ‬ ‫ع َ‬‫ه ِبما ت َ ْ‬ ‫ن الل َ‬
‫وأ ّ‬‫ی َ‬‫م ً‬
‫س ّ‬‫م َ‬‫ل ُ‬‫ج ٍ‬‫اَ َ‬
‫)لقمان ‪(29 :‬‬
‫»و خورشید و ماه را مسخر شما کسسرده )و در مسسسیر منسسافع‬
‫نها بسه جریسسان انسسداخته اسست(؟ و اینکسسه هسر کسسدام تسا‬ ‫انسسسا ‌‬
‫یدهنسسد )و ایسسن نظسسم و‬‫سرآمد معینی به حرکت خود ادامه م ‌‬
‫ییابسسد( و خداونسسد از آنچسسه‬
‫نظام با پایان گرفتن دنیا‪ ،‬پایسسان م ‌‬
‫یدهید آگاه است«‪.‬‬ ‫انجام م ‌‬
‫ههای خداوند است که بر عظمسست‬
‫این آیه نیز یکی دیگر از نشان ‌‬
‫وی دللت دارد ‪:‬‬
‫وجننا ً َ‬
‫و‬ ‫ء ُبر ُ‬
‫سننما ِ‬
‫ل فی ال ّ‬ ‫ع َ‬ ‫ک اّلذی َ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ت ََباَر َ‬
‫منیرا ً‪) ‬فرقان ‪:‬‬ ‫مرا ً ُ‬
‫ق َ‬ ‫سراجا ً َ‬
‫و َ‬ ‫ها ِ‬‫فی َ‬ ‫ع َ‬
‫ل ِ‬ ‫ج َ‬
‫َ‬
‫‪(61‬‬
‫»پاینسسده و بزرگسسوار خسسدای رحمسسانی اسسست کسسه در آسسسمان‬
‫جهایی را به وجسسود آورده اسسست و در آن‪ ،‬چسسراغ )فسسروزان‬
‫بر ‌‬
‫خورشید( و ماه تابان را ایجاد نموده است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫در جایی دیگر م ‌‬
‫ت‬‫سننموا ٍ‬‫ع َ‬ ‫س نب ْ َ‬
‫ه َ‬ ‫خل َ َ‬
‫ق الل ن ُ‬ ‫ف َ‬ ‫کی َ‬ ‫وا َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م ت ََر ُ‬
‫عنن َ‬
‫ل‬ ‫ج َ‬ ‫ن ُنننورا ً َ‬
‫و َ‬ ‫ه ّ‬ ‫فی ِ‬
‫مَر ِ‬‫ق َ‬‫ل ال َ‬ ‫ع َ‬
‫ج َ‬‫و َ‬ ‫طباقًا* َ‬ ‫ِ‬
‫)نوح ‪(16-15 :‬‬ ‫سراجا ً‪‬‬ ‫س ِ‬ ‫م َ‬ ‫ش ْ‬ ‫ال ّ‬
‫یبینید که خداوند چگونه هفت آسمان را یکی بالی‬ ‫»مگر نم ‌‬
‫دیگسسری آفریسسده اسسست؟* و مسساه را در میسسان آنهسسا تابسسان‪ ،‬و‬
‫خورشید را چراغ )درخشان( کرده است؟«‪.‬‬
‫جالب است بدانیم که خاک ماه‪ ،‬منعکس کننده نور است و این‬
‫تهای خدایی است‪ ،‬زیرا نور ماه یکی از هیجده جسسزء نسسور‬ ‫از حکم ‌‬
‫یشسسود‪) .‬و نسسور سسسطح آن‪ ،‬بسسه مسساه فرصسست‬ ‫خورشید‪ ،‬محسوب م ‌‬
‫یدهد( تا بتسسوانیم از آن‬‫اظهار وجود داده و در منظر دید ما قرار م ‌‬
‫به عنوان یک تقویم دقیق کسسه در دل آسسسمان قسسرار دارد‪ ،‬اسسستفاده‬
‫کنیم و از خورشید به عنوان یک ساعت روزانه واز ماه بسسه عنسسوان‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫یک گاه شمار‪ ،‬بهره جوییم‪ ،‬خداوند دانای آگاه م ‌‬
‫‪71‬‬ ‫هستی‬

‫مننَر‬ ‫و ال ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫ضننیاءَا ً َ‬
‫س ِ‬‫م َ‬ ‫ش ْ‬ ‫ل ال ّ‬‫ع َ‬ ‫و اّلذی َ‬
‫ج َ‬ ‫ه َ‬‫‪ُ ‬‬
‫و‬
‫ن َ‬ ‫سنی َ‬ ‫عدَدَ ال ّ‬‫موا َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬‫ل ل ِت َ ْ‬‫ز َ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫منا ِ‬
‫قدَّرهُ َ‬ ‫ُنورا َ‬
‫)یونس ‪(5 :‬‬ ‫ب‪‬‬ ‫حسا َ‬ ‫ال ِ‬
‫»خدا است که خورشید را درخشان و ماه را تابان گردانسسده‬
‫اسسست‪ ،‬و بسسرای مسساه منسسازلی معیسسن کسرده اسست تسا شسسمارة‬
‫لها و حساب )کارها( را بدانید«‪.‬‬ ‫سا ‌‬
‫این موارد‪ ،‬جسسزو آیسسات آفسساقی قسسرآن هسسستند کسسه بسسر عظمسست و‬
‫ههای تبلیغسساتی غسسرب‪،‬‬
‫وحدانیت خداوند دللت دارد‪ .‬که بوق دستگا ‌‬
‫لهای گذشسسته‪ ،‬بسسه صسسدا درآمسسده اسسست‪ ،‬در‬ ‫از کشسسف آنهسسا در سسسا ‌‬
‫حسسالیکه قسسرآن کریسسم از هسسزار و چهارصسسد سسسال پیسسش آن را بسسه‬
‫صراحت و وضوح‪ ،‬بیان کرده است‪ .‬پسسس ای انسسسان )سرگشسسته و‬
‫یآوری؟ آیسسا از‬
‫یروی و به چه کس روی م ‌‬ ‫شیدای غرب( به کجا م ‌‬
‫یگریزی؟‬ ‫تفکر در این آیات م ‌‬

‫معجزه اسراء و معراج از لحاظ عقلی محال نیست‬

‫این موضوع بسیار دقیق و جدی است‪ .‬مردم به خواص طسسبیعی‬
‫اشیاء‪ ،‬انس گرفته و قوانین جاری خداوند در طبیعت را کسسه مسسدار‬
‫نها و زمین بر آن قرار گرفتسسه اسسست‪ ،‬بسسه آسسسانی پسسذیرفته و‬ ‫آسما ‌‬
‫یپذیرند‪ .‬مثل‪ ،‬برای آب‪ ،‬آتش و حرکت از مکانی به مکان دیگر‪،‬‬ ‫ً‬ ‫م ‌‬
‫خواص و قوانین مشخصی وجود دارد‪ .‬برخی از اجسسسام بسسا برخسسی‬
‫دیگر هماهنگ و همگون و با برخی دیگر در تضاد و ناهمگونی قرار‬
‫دارند‪ .‬اما آنچه که مدنظر ماسسست‪ ،‬تفسساوت میسسان محسسال عرفسسی و‬
‫عادتی با محال عقلی است که در توضیح ایسسن قضسسیه‪ ،‬مسسسائلی را‬
‫یکنم ‪:‬‬
‫بیان م ‌‬
‫خداونسسد متعسسال‪ ،‬آتسسش را بسسرای سسسوزاندن آفریسسده اسسست‪ ،‬امسسا‬
‫یتواند آن را از این کار نهی کند‪ .‬درست است که هر چیسسزی در‬ ‫م ‌‬
‫یباشسسد‪ ،‬امسسا چسسون‬‫هستی‪ ،‬دارای خاصسسیت و قسسانون خسساص خسسود م ‌‬
‫خداوند خالق است و اوست که این خواص را بسسه اشسسیاء بخشسسیده‬
‫است‪ ،‬قادر به تغییر آنها نیز هست‪ .‬و اگر جسسسمی را بسسا خسسواص و‬
‫یتوانسسد آن را دگرگسسون سسساخته و‬ ‫در شسسکلی مشسسخص آفریسسده‪ ،‬م ‌‬
‫ههای‬ ‫سسساختاری دیگسسر ببخشسسد‪ ،‬حسسال بسسا ایسسن نگسساه‪ ،‬اگسسر پدیسسد ‌‬
‫اعجازآمیزی چسسون اسسسراء و معسسراج‪ ،‬در قسسرآن بیسسان شسسده اسسست‪،‬‬
‫لزومی ندارد که آن را‪ ،‬حتما ً تحت سلطه قوانین مادی و معسسروف‬
‫گنجانده و درصدد تفسسسیر آن بسسر ایسسن مبنسسا باشسسیم‪ .‬زیسسرا اسسسراء و‬
‫معراج مبنای این قوانین را در هسسم ریختسسه اسسست‪ .‬از سسسویی دیگسسر‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪72‬‬

‫نباید اینگونه بیاندیشیم که خود اسباب توانایی خلق نتیجه را دارند‬

‫که اگر شخصی به این مسسسئله اعتقسساد ملسسزم داشسسته باشسسد‪ ،‬دچسسار‬
‫شسسرک گردیسسده اسسست‪ .‬زیسسرا خسسالق نسستیجه‪ ،‬اسسسباب نیسسست‪ ،‬بلکسسه‬
‫پروردگار عالم این کار را بر عهده دارد‪.‬‬
‫و هر لحظه ممکن است که اسباب‪ ،‬از کار افتاده و قانون آنهسسا‪،‬‬
‫لغو شود‪ .‬اینکه از طریق پیامبران و یا نبی اسلم )صلوات خدا بر‬
‫یشود‪ .‬از جمله ایسسن مسسوارد بسسوده و از‬ ‫آنان باد( معجزاتی ظاهر م ‌‬
‫ً‬
‫لحاظ عقلی‪ ،‬ناممکن نیست‪ ،‬بلکه عادتا و در عسسرف مسسردم محسسال‬
‫اسسست و علمسسای کلم در تسسبیین اعتقسسادات میسسان محسسال عقلسسی و‬
‫هاند‪ .‬آنچه که در مورد بحر نیل اتفاق افتسساد‪،‬‬ ‫عرفی‪ ،‬فرق قایل شد ‌‬
‫از این دسته است ‪:‬‬
‫موسی‬ ‫ب ُ‬‫صحا ُ‬
‫ل ا ْ‬ ‫ن َ‬
‫قا َ‬ ‫معا ِ‬ ‫ما َتراءَ ال ْ َ‬
‫ج ْ‬ ‫فل َ ّ‬‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬ ‫مدَْر ُ‬
‫کو َ‬ ‫ا ِّنا ل َ ُ‬
‫)شعراء ‪(61 :‬‬
‫»هنگامی که هر دو گسسروه یکسسدیگر را دیدنسسد‪ ،‬یسساران موسسسی‬
‫یگردیسم )و هلک‬ ‫گفتند ‪ :‬ما )در چنگال فرعونیان( گرفتسار م ‌‬
‫یشویم(«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یآورد و در پیشسساپیش‬
‫در آن حال‪ ،‬فرعون از پشت سر هجوم م ‌‬
‫قوم موسی‪ ،‬دریسسای نیسسل بسسود‪ ،‬خداونسسد موضسسع درسسست موسسسی را‬
‫یکند ‪:‬‬
‫اینگونه بیان م ‌‬
‫ن‪) ‬شعراء‬
‫دی ِ‬
‫ه ِ‬
‫سی َ ْ‬
‫ی َرّبی َ‬
‫ع َ‬
‫م ِ‬ ‫ل ک َّل ا ِ ّ‬
‫ن َ‬ ‫قا َ‬‫‪َ ‬‬
‫‪(62 :‬‬
‫»)موسی( گفت ‪ :‬چنین نیست‪ ،‬پروردگارا من با من اسسست‪.‬‬
‫)قطعا ً به دست دشمنم نم ‌‬
‫یسپارد و به راه نجات( رهنمودم‬
‫خواهد کرد«‪.‬‬
‫خداوند متعال‪ ،‬آب را به صورت مایع آفریسسده اسسست‪ ،‬امسسا در آن‬
‫لحظه با قدرت خویش آن را‪ ،‬منجمد کرد‪ .‬او به موسسی امسسر کسسرد‬
‫که عصای خویش را در آب زند و با این کار‪ ،‬دریای نیسسل از وسسسط‬
‫شکاف برداشت و راهی خشک در وسط آن ایجاد شد‪ .‬این نمسسونه‬
‫تهسسای خداونسسد و‬ ‫اعجازآمیز را درنظر بگیر که اگر با تفکسسر در نعم ‌‬
‫قالعسساده را محسسال‬ ‫ههای خار ‌‬ ‫عظمسست او بنگسسری‪ ،‬معجسسزات و پدیسسد ‌‬
‫نخواهی دانست‪ ،‬اگرچه از لحاظ عرفی ناممکن باشند‪ .‬مردم باور‬
‫هاند که آب مایع است و آتش سوزان‪ ،‬اما نباید از یاد بسسرد کسسه‬ ‫کرد ‌‬
‫خالق این صفات و خصوصیات‪ ،‬خداوند است و اوست کسسه آنهسسا را‬
‫در اشیاء جاری ساخته است‪ ،‬اما هرگاه بخواهد‪ ،‬آنها را آنگونه کسسه‬
‫‪73‬‬ ‫هستی‬

‫یکنسسد و آنچسسه را کسسه تسسو قسسانون ثسسابت طسسبیعت‬ ‫یخواهسسد لغسسو م ‌‬ ‫م ‌‬

‫یدهد‪ .‬قوانین مکان و زمان را‪ ،‬او بنیسسان نهسساده‬ ‫یپنداری‪ ،‬تغییر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫است‪ ،‬اما آنگاه که محبوبش محمد)ص( را به نزد خود خوانسسد و او‬
‫تالمقدس و مسیر برگشسست را‬ ‫هاش تا بی ‌‬ ‫در یک زمان کوتاه از خان ‌‬
‫پیمود‪ ،‬خداوند خواسته بود که قوانین حاکم بر زمان و مکان برای‬
‫او لغو گردد‪.‬‬
‫قریسسش وی را تکسسذیب کردنسسد و بسسرای صسسحت ادعسسایش دلیسسل‬
‫تالمقسسدس را دیسسده اسسست‪ ،‬برایشسسان‬ ‫خواستند‪ ،‬گفتند ‪ :‬که اگسسر بی ‌‬
‫وصف کند‪ .‬پیامبر)ص( که شب گذشته به طور واقعی آن را دیسسده‬
‫بود‪ ،‬برایشان توصیف کرد‪ .‬آنان از دقت توصیفات او شک کرده و‬
‫پنداشسستند کسسسی دیگسسر آن را برایسسش وصسسف نمسسوده اسسست‪ .‬لسسذا‬
‫خواستند که آنچه در راه دیده است وصف کند‪ .‬ایشسسان بسسه وصسسف‬
‫های که در راه بود و ذکر نام آنها پرداخت‪ .‬با بازگشسست قسسافله‬ ‫قافل ‌‬
‫به مکه‪ ،‬قریش به نزد آنهسسا رفتسسه تسسا صسسحت اخبسسارش را بسسسنجند‪.‬‬
‫افراد قافله نیز‪ ،‬همانگونه کسسه محمسسد)ص( گفتسسه بسسود‪ ،‬شسسرح حسسال‬
‫خویش را بیان کردند‪ .‬با این حال‪ ،‬باید بپذیریم کسسه قضسسیه اسسسراء‪،‬‬
‫مبتنی بسسر دلیسسل محکسسم قسسرآن و حسسدیث بسسوده و پسسذیرش آن جسسزو‬
‫ضروریات دین است‪.‬‬
‫حادثه اسراء و معراج هرچند از لحسساظ عرفسسی و نگسسرش مسسردم‬
‫عادی ناممکن است‪ ،‬اما از لحاظ عقلی کامل ً ممکن است‪ .‬گسساهی‬
‫یشسوند‪ .‬آنهسا از‬ ‫مردم میسان عسرف و عقسل هیسچ تفساوتی قایسل نم ‌‬
‫خداوند متعسال و قسسدرت او شسناخت درسسستی ندارنسسد‪ ،‬معنسی »کسن‬
‫یدانند که زمان و مکان نیز در جملسسه‬ ‫فیکون« را درک نکرده و نم ‌‬
‫ههای خداوند اسسست و قسسوانین حسساکم بسسر آنهسسا در‬ ‫مخلوقات و آفرید ‌‬
‫یشود‪ .‬این دسسته از مسردم ممکسن‬ ‫صورت لزوم تعطیل و ناکارا م ‌‬
‫است به وقوع اسراء و معراج نیز ایمان نداشته باشند‪ ،‬یسسا اسسسراء‬
‫را پذیرفته‪ ،‬اما معراج را انکار کنند‪ ،‬در حالیکه هر دو قضسسیه ثسسابت‬
‫نها و فضسسای‬ ‫شسسده و واقعیسست دارد‪ ،‬زیسسرا تمسسام هسسستی‪ ،‬کهکشسسا ‌‬
‫لیتناهی‪ ،‬زمین و آسمان‪ ،‬از عدم و نیستی ایجاد شسسده اسسست‪ ،‬آیسسا‬
‫ایجاد هستی از عدم‪ ،‬قابل بساورتر اسسست یسسا انتقسال پیسامبر)ص( از‬
‫جایی به جایی دیگر؟ فعلی که در آیه سوره اسراء به کار رفتسسه از‬
‫باب »افعال« است یعنی بر وزن »اسراء« و متعسدی اسست‪ .‬پسس‬
‫یشود‪ .‬آیا معقول است کودکی خردسال‬ ‫کار به خدا نسبت داده م ‌‬
‫ً‬
‫بتواند به تنهایی به کوه هیمالیا صسسعود کنسسد؟! قعطسا جسسواب منفسسی‬
‫است‪ ،‬اما اگر توسط دیگران حمل شده‪ ،‬وی را بسسالی کسسوه بسسرده‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪74‬‬

‫یرود‪ .‬قضسسیه اسسسراء و‬

‫باشند‪ ،‬قابل باور و امری عادی به شسسمار م ‌‬
‫معراج نیز همینگونه است و طبق بیان خداوند که فرمود ‪:‬‬
‫َ‬
‫)اسراء ‪(1 :‬‬ ‫ه‪‬‬
‫د ِ‬
‫عب ْ ِ‬ ‫ن اّلذی أ ْ‬
‫سری ب ِ َ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫سْبح َ‬
‫که اعتقاد داریم که نبی مکرم اسلم)ص( با قدرت خداوند بسسود‬
‫تالمقدس و از آنجا به آسمان حرکت‬ ‫که در یک شب از مکه به بی ‌‬
‫یتواند مانع قدرت خداونسسد شسسود‪ ،‬بلکسسه‬ ‫کرده است‪ .‬و هیچ چیز نم ‌‬
‫قدرت او بر هر مخلوقی مسلط و چیره است‪ .‬پسسس پسسذیرش ایسسن‬
‫پدیده از نگاه عقل ممکن است‪ ،‬هر چند که به دلیل ناآشسسنا بسسودن‬
‫مردم آن زمان با چنین واقعیسساتی‪ ،‬مسسورد انکسسار عسسرف واقسسع شسسده‬
‫های که سسسرعت‬ ‫یتواند با وسیل ‌‬
‫است‪ .‬اما برای بشر امروزی که م ‌‬
‫آن چهل هزار کیلومتر در ساعت اسسست‪ ،‬ظسسرف سسسه روز بسسه مسساه‬
‫سفر کند‪ ،‬درک و پذیرش محالت زمان پیسسامبر)ص( بسسسیار آسسسان‬
‫گشته اسسست‪ ،‬مگسسر بسسرای آنسسان کسسه میسسان محسسال عقلسسی و عرفسسی‪،‬‬
‫یخسسواهم بسسه ذکسسر ایسسن نکتسسه‬
‫یباشسسند‪ .‬در پایسسان م ‌‬‫تفسساوت قایسسل نم ‌‬
‫بپردازم که با رشد عقلنی انسان و افزایش دقت و درک و شعور‬
‫یبسرد در‬ ‫او‪ ،‬انسان بیش از پیش به اعجازآمیز بودن خلقسست پسی م ‌‬
‫ق عسادت نیسسز روی نسسداده اسسست‪ .‬آیسسا هسسستی‬ ‫های خسار ‌‬ ‫حالیکه پدیسسد ‌‬
‫معجزه نیست؟‬
‫اینکه انسانی در رحم مادرش پدید آمده و دارای مغسسز و سسسلول‬
‫یها و دستگاه‬ ‫ههای درونی و چرب ‌‬ ‫گها و قلب و حفر ‌‬ ‫و اعصاب و ر ‌‬
‫ههای مختلف‪ ،‬دستگاه تنفس و گسسردش خسسون و دفسسع‬ ‫گوارش و غد ‌‬
‫فضولت شده است و پدر و مادر او در اعطای این همه امکانسسات‬
‫هاند‪ ،‬به خودی خود معجسسزه بسسه‬ ‫و سیستمها به او هیچ نقشی نداشت ‌‬
‫حساب آمده و جزو خوارق عادت هم نیست‪.‬‬
‫پیشرفت علمسی بشسریت‪ ،‬معجسزات حسسی گذشسته را بسه بساور‬
‫یرساند‪ .‬زیرا آنگاه کسسه بشسسریت در کشسستزارهای دانسسش‪،‬‬ ‫عقلنی م ‌‬
‫یرفت‪ ،‬معجزات انبیاء در چارچوب حسسسیات بسسه‬ ‫چهار دست و پا م ‌‬
‫ظهور پیوسته بود‪ .‬اما با خیزش بشر و پیشرفت نسسسبی او‪ ،‬خسسالق‬
‫هستی‪ ،‬قرآن را که معجزه پیامبر)ص( است و جاوید‪ ،‬نازل کرد و‬
‫مبنای تمام معجسزات حسسی کسسه هماننسسد چسسوب کسبریت‪ ،‬یسک بساره‬
‫یشود‪ ،‬برچیسسده شسسد‪ ،‬معجزاتسسی‬ ‫هور شده و سپس خاموش م ‌‬ ‫شعل ‌‬
‫یکردند‪ .‬اما معجسسزه‬ ‫که برخی به آنها ایمان آورده و برخی انکار م ‌‬
‫قرآن در طسسول روزگسساران و تسسا نهسسایت دوران بسسر مسسسند قسسدرت و‬
‫تحدی باقی اسسست و پیشسسرفت علسسوم نیسسز همسسواره افتخسسار کشسسف‬
‫ماکنسسسون‪،‬‬ ‫های از زوایسسسای دیگسسسر اعجسسسازی قسسسرآن را دارد‪ .‬ه ‌‬ ‫زاوی ‌‬
‫های عقلنی در میان ماست و ایسسن خصوصسسیت آن‪ ،‬حقسسانیت‬ ‫معجز ‌‬
‫‪75‬‬ ‫هستی‬

‫یرساند‪ ،‬و ما جز تلش‬

‫دین و پیامبر و قرآن و بهشت و جهنم را م ‌‬
‫و حرکت‪ ،‬به کاری دیگر مکلف نیستیم‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫ن‬
‫من ْ‬ ‫هن ْ‬
‫ل ِ‬ ‫ن ِللنذّک َِر َ‬
‫ف َ‬ ‫سنْرنا ال ُ‬
‫قننرآ َ‬ ‫و لَ َ‬
‫قدْ ی َ ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)قمر ‪(17 :‬‬ ‫مدّک ِْر‪‬‬
‫ُ‬
‫هایم‪ ،‬آیسسسا پنسسسد پذیرنسسسده و‬
‫»مسسسا قسسسرآن را آسسسسان سسسساخت ‌‬
‫های هست؟«‪.‬‬ ‫تگیرند ‌‬‫عبر ‌‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫خورشید‬
‫‪77‬‬ ‫خورشید‬

‫خورشیدهای هستی‬
‫هترین‬ ‫رئیسسس بزرگسسترین خسسبرگزاری فضسسایی جهسسان کسسه برجسسست ‌‬
‫یباشسسد‪ ،‬در پاسسسخ بسسه سسسؤالی راجسسع بسسه‬ ‫دانشسسمند فضاشسسناس م ‌‬
‫ههای درخشان به رنگ قرمسسز و سسسفید‬ ‫اخترهای آسمانی و مجموع ‌‬
‫و سیاه گفت ‪ :‬خورشیدهای نورانی‪ ،‬سه دسسسته هسسستند؛ برخسسی از‬
‫آنها مانند خورشید زمین‪ ،‬دارای رنگ قرمسسز هسسستند و نصسسف عمسسر‬
‫هاند یعنی پنجاه میلیارد سال از عمر آنهسسا بسساقی‬ ‫خود را سپری کرد ‌‬
‫است‪.‬‬
‫برخی دیگر از خورشیدها‪ ،‬پس از طی دوران انتشار نور قرمز‪،‬‬
‫یگذرنسسد‪ ،‬سسسپس‬ ‫حجم آنها بسیار بسسزرگ شسسده و از حسسد معقسسول م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یرسند‪ .‬در این‬ ‫ناگهان کوچک شده و به ‪ 100‬حجم اولیه خویش م ‌‬
‫حال‪ ،‬نور سفیدی از آنها ساطع شده که دمای آن بسسسیار بسسالتر از‬
‫یشود‪.‬‬ ‫نور قرمز است‪ .‬سطح خود آنها نیز سفیدرنگ م ‌‬
‫یرسد‬ ‫پس از آن‪ ،‬همین خورشید به مرحله تراکم و فشردگی م ‌‬
‫های کوچسسک‬ ‫و همانند یک مترمکعب آهن که در اثر تراکم بسسه انسسداز ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫هبین نیز قابل مشاهده نباشد‪ ،‬فشرده م ‌‬ ‫گردد که با ذر ‌‬
‫تراکم و فشردگی این خورشید به حدی است که قسسدرت جسساذبه‬
‫ییابسسد‪ ،‬کسسه پرتوهسسای نسسوری قسسدرت خسسروج و‬ ‫آن چنسسان افزایسسش م ‌‬
‫انتشار نخواهند داشت‪.‬‬
‫هانسسد‪،‬‬
‫امسسروزه بسسه ایسسن خورشسسیدها‪ ،‬کسسه حسسالت تاریسسک پیسسدا کرد ‌‬
‫ههسسا‬
‫یشود‪ .‬قدرت جسسذب ایسسن چال ‌‬ ‫ههای فضایی )سیاه( گفته م ‌‬ ‫چال ‌‬
‫چنان قسوی اسست کسه اگسر زمیسن در میسدان مغناطیسسی آن قسرار‬
‫ممسسرغ کوچسسک‬ ‫گیرد‪ ،‬حجم خود را از دست داده و به اندازه یک تخ ‌‬
‫یشود‪ .‬البته همان وزن قبلسسی را داراسسست‪ .‬تصسسور چنیسسن حسسالتی‬ ‫م ‌‬
‫تانگیز است که زمین به همسراه پنسج قساره خشسکی و‬ ‫بسیار شگف ‌‬
‫‪4‬‬
‫سها و دریاهسسای سسسطح آن کسسه ‪ 5‬مسسساحت آن را بسسه خسسود‬ ‫اقیانو ‌‬
‫ههسسای سسسیاه‪،‬‬ ‫هاند‪ ،‬در صورت جذب شدن توسسسط چال ‌‬ ‫اختصاص داد ‌‬
‫ممرغ کوچک گردد‪.‬‬ ‫به اندازه یک تخ ‌‬
‫پس مرحله سوم و در واقسسع نسسوع سسسوم خورشسسید‪ ،‬زمسسانی پدیسسد‬
‫تو‬ ‫یآید که نور از آن خارج نشده‪ 1‬و قدرت جاذبه بسسسیار شسسگف ‌‬ ‫م ‌‬
‫حرارت بسیار بالیی داشته باشد‪.‬‬
‫ههای سیاه به قدری است که اگر پرتوهای نوری از کنار آن‬ ‫‪ -‬قدرت جذب چال ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یشسوند و اگسر فاصسله بیشستر باشسد‪ ،‬مسیرشسان تغییسر‬

‫عبور کنند جسذب آن م ‌‬
‫ییابد )مترجم(‪.‬‬
‫م ‌‬
 ‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪78‬‬

‫سالعملسسی خسسواهیم داشسست‪ ،‬اگسسر حسسدیث شسسریف زیسسر را‬ ‫چه عک ‌‬

‫بخوانیم که به این حقیقت در هزار و چهارصد سسسال پیسسش اشسساره‬
‫داشته اسست‪ ،‬در ترمسذی آمسده اسست کسه ابسوهریره روایستی را از‬
‫پیامبر)ص( نقل کسسرده اسسست کسسه فرمسسود ‪» :‬هسسزار سسسال در آتسسش‬
‫دمیده شد تا به سرخی گرایید‪ ،‬هزار سال دیگر در آن دمیسسده شسسد‬
‫تا سفید گشت و هزار سال دیگر نیسسز در آن دمیسسده شسسد تسسا سسسیاه‬
‫‪1‬‬
‫گشت و کامل ً تاریک شد«‪.‬‬
‫این حدیث یکی از دلیل نبوت پیامبر)ص( است‪ ،‬زیرا ایشسسان از‬
‫یدانست که هزار سسسال در آتسسش دمیسسده شسسده و قرمزرنسسگ‬ ‫کجا م ‌‬
‫گشته است؟‬
‫منسساوی در کتسساب »فیسسض القسسدیر« در شسسرح ایسسن حسسدیث‬ ‫امسسام ُ‬
‫یدهد که منظور پیامبر)ص( از‬ ‫یفرماید ‪» :‬ظاهر حدیث نشان م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هزارسال‪ ،‬تکثیر و مبالغه بوده و زمان طسسولنی را مسسدنظر داشسسته‬
‫‪2‬‬
‫است«‪.‬‬
‫نها‪ ،‬گازها‪،‬‬ ‫نها و هرچه در آن است‪ ،‬از جمله کهکشا ‌‬ ‫پس آسما ‌‬
‫هها‪.‬‬
‫هدارها‪ ،‬خورشیدها و ما ‌‬ ‫جها‪ ،‬دنبال ‌‬‫ستارگان‪ ،‬سیارگان‪ ،‬بر ‌‬
‫تها‪،‬‬ ‫ههسسا‪ ،‬دشسس ‌‬ ‫و زمیسسن و هسسر چسسه در آن اسسست‪ ،‬از جملسسه؛ کو ‌‬
‫لها‪ ،‬جانوران‪ ،‬شب و‬ ‫یها‪ ،‬پرندگان‪ ،‬گیاهان و گ ‌‬ ‫دریاها‪ ،‬رودها‪ ،‬ماه ‌‬
‫روز و خورشید و ماه‪.‬‬
‫و انسسسان بسسا خلقسست و سرشسست و هیکسسل و اعضسسا و همسسسر و‬
‫ناش همه و همه بر وجود خداوند دللت دارنسد و بسه سسوی‬ ‫فرزندا ‌‬
‫هها‬‫یشوند و از کمسسال او و ظهسسور صسسفات او در پدیسسد ‌‬ ‫او رهنمود م ‌‬
‫یدهند‪ .‬چرا که خلقت بر خالق و سازه بر سازنده‪ ،‬نظام بر‬ ‫خبر م ‌‬
‫مها بر مسسسیر و آب بسسر وجسسود تشسسنگان‬ ‫نظم‪ ،‬حرکت بر محرک‪ ،‬گا ‌‬
‫هها بسسر‬ ‫جهسسا و زمیسسن دارای گسسذرگا ‌‬‫دللت دارد‪ .‬آیا آسمان دارای بر ‌‬
‫های حکیم و آگاه‪ ،‬دللت ندارند؟‬ ‫آفرینند ‌‬
‫خماننسسسسد‬
‫از صسسسسحراها و کوههسسسسای ی ‌‬ ‫زرنگ و از آب‬ ‫بپسسرس از دشسست سسسب ‌‬
‫جسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسساری‬

‫از شسسب و روز و پرنسسدگان آوازخسسوان‬ ‫از مرغزار زیبسا و از شسکوفه و شسبنم‬

‫و از هر چه پرسسسی‪ ،‬حمسسد و سسستایش‬ ‫دم حیسسات و زمیسسن و آسسسمان‬

‫و نیز از َ‬
‫یشسسسسسسسسسسسسسسسنوی‬
‫خسسسسسسسسسسسسسسسدا م ‌‬

‫‪ -‬به روایت ترمذی‪ ،‬حدیث شماره ‪.2591‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬فیض القدیر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.80‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫‪79‬‬ ‫خورشید‬

‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫و خشکی و دریا فیضی از بخشش او‬ ‫ههسسای حکمسست‬ ‫خورشید و مسساه از جلو ‌‬
‫اوینسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسد‬

‫یهسسا‬
‫و مسسوج دریسسا تکسسبیر گوینسسد و ماه ‌‬ ‫تها تقسسدیس او‬
‫پرنده تسبیح او و کش ‌‬
‫مناجسسسسسسسسسسسسسسساتش کننسسسسسسسسسسسسسسسد‬

‫و زنبسور از میسان کنسدوی خسویش بانسگ‬ ‫یزبسان‬‫مورچه در زیر صسخره سسیاه ب ‌‬

‫حمسسسسسسسسسد گشسسسسسسسسسوده اسسسسسسسسسست‬ ‫مجسسسسسسسسسسسسسسسسد او گویسسسسسسسسسسسسسسسسد‬

‫نها خاضسسع‬ ‫انسسس و جسسن و سسسرزمی ‌‬ ‫پروردگار آسسسمان و زمیسسن اسسست کسسه‬
‫هاند‬
‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسد ‌‬ ‫بسسسسسسسسسسسسسسسرای برتسسسسسسسسسسسسسسسری او‬

‫بنسسسسدگان از یسسسسادش برنسسسسد امسسسسا او‬ ‫یاش کننسسد‬ ‫مردمان به آشکارا نافرمان ‌‬
‫یکنسسسسسسسسسسسد‬
‫فراموششسسسسسسسسسسسان نم ‌‬ ‫یپوشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسد‬
‫و او م ‌‬

‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫ههای دور میان ستارگان منظومه شمسی‬ ‫فاصل ‌‬

‫از جمله حقایق انکارناپذیر اینست که تسساکنون صسسدهزار میلیسسون‬
‫کهکشان در فضا شناسایی شده است‪ ،‬که کهکشان راه شیری بسسا‬
‫صد هزار میلیون ستاره و کوکب و طول صد و پنجسساه هسسزار سسسال‬
‫نهای‬ ‫نوری و عرض بیست و پنج هزار سال نوری‪ ،‬یکی از کهکشا ‌‬
‫متوسسسط اسسست‪ .‬فاصسسله مسساه تسسا زمیسسن یسسک ثسسانیه نسسوری و فاصسسله‬
‫خورشید تا زمین هشت دقیقه نوری و فاصله منظومه شمسی تسسا‬
‫یباشد‪ .‬حال با دانستن اینکسسه نسسور در‬ ‫زمین سیزده ساعت نوری م ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬درک ایسسن‬‫یک سال‪ ،‬ده میلیسسون میلیسسون کیلومسستر را طسسی م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫فاصله تاحدودی قابل فهم م ‌‬
‫منظومه شمسی که مسسا در آن واقسسع هسسستیم و سسسیزده سسساعت‬
‫نشسسناس‬ ‫یگیریسسم و تحقیقسسات کیها ‌‬‫نسسوری طسسول دارد را درنظسسر م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬مسسسافت میسسان‬ ‫ینگریم‪ ،‬وی م ‌‬ ‫آلمانی )جوهان بوت( را م ‌‬
‫سسستارگان منظسسومه شمسسی از یسک قاعسسده ریاضسی دقیسق پیسروی‬
‫های را منتشر کرد که حاوی اعداد زیر بود ‪،3 ،0 :‬‬ ‫یکند‪ .‬او ورق ‌‬
‫م ‌‬
‫‪ .192 ،96 ،48 ،24 ،12 ،6‬هر عدد دو برابر عدد قبل از خودش‬
‫یباشد‪ .‬عدد صفر را برای عطارد‪ ،‬عسسدد ‪ 3‬را بسسرای زهسسره‪ 6 ،‬را‬ ‫م ‌‬
‫برای زمین و ‪ 12‬را برای مریخ درنظر گرفت و به همین حد اکتفا‬
‫کرد‪ ،‬سپس این اعداد را با ‪ 4‬جمع کرده و حاصل را در نه میلیون‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪80‬‬

‫مایل ضرب کرد‪ .‬عددی که به دست آمد‪ ،‬فاصله هسسر سسستاره را تسسا‬
‫یکسسرد‪ .‬ایسسن قاعسسده در قسسرن نسسوزدهم بیسسان شسسد و‬
‫خورشید بیان م ‌‬
‫جنجال زیادی بر پا کرد و در دو مورد صحیح نبود‪ ،‬یعنسسی اگسسر عسسدد‬
‫یکردنسسد‪ ،‬مکسسان بسسه‬‫‪ 24‬یا ‪ 192‬را با قاعده مذکور جمع و ضرب م ‌‬
‫یداد که محل وجسسود هیسسچ‬ ‫دست آمد از نتیجه آن‪ ،‬جایی را نشان م ‌‬
‫های نبود‪ .‬اما پس از مدتی کشف شد کسسه در محسسل عسسدد ‪24‬‬ ‫ستار ‌‬
‫های از ستارگان کوچسسک و در محسسل عسسدد ‪ 192‬نیسسز سسستاره‬ ‫مجموع ‌‬
‫اورانوس‪ ،‬واقع است‪ .‬با این وصف‪ ،‬قانون مذکور کامل ً دقیق بسسود‬
‫های را در یک سلسله اعداد هندسی یا ریاضسسی‪ ،‬ترتیسسب‬ ‫و هر ستار ‌‬
‫داده‪ ،‬سپس با عدد ‪ 4‬جمع کرد و در نسسه میلیسسون ضسسرب نمسسود کسسه‬
‫حاصل این عملیات‪ ،‬بیانگر فاصله هر ستاره تا خورشید بود‪.‬‬
‫به راستی که عظمت خداوند سبحان در هستی نمودار اسسست و‬
‫مهای نیکسسوی او‪ ،‬کسسه‬ ‫جایگسساهی اسسست بسسرای مجسسسم شسسدن اسسس ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬
‫ت َ‬ ‫ل ان ْظُُروا ما ذا فی ال ّ‬
‫سموا ِ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫ق ْ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫‪‬‬
‫خورشید و زمین‬
‫یکند که فرمسسود ‪» :‬آیسسا شسسما را‬
‫ابودرداء از پیامبر)ص( روایت م ‌‬
‫هترین عمل نزد خداوند آگاه نکنسسم کسسه شسسما را‬ ‫به بهترین و پسندید ‌‬
‫یرسسساند و برتسسر از بخشسسش طل و ورق و‬ ‫بسسه بسسالترین درجسسه م ‌‬
‫نهایشان باشسسد و حسستی از‬ ‫رویاروی شدن با دشمنانتان و زدن گرد ‌‬
‫اجر شهادت در راه خدا نیز بالتر باشد‪ ،‬آیا شما را به چنان عملی‬
‫آگاه نکنم؟ گفتند ‪ :‬البته ای پیامبر خدا‪ ،‬آگاه کسسن‪ .‬فرمسسود ‪ :‬ذکسسر و‬
‫‪1‬‬
‫یاد خدای تعالی«‪.‬‬
‫یشود که ذکر خدا نقش بسیار مهمی در‬ ‫از این حدیث روشن م ‌‬
‫زندگی انسان مؤمن دارد و چگونه چنین جایگسساهی نداشسسته باشسسد‪،‬‬
‫در حالیکه در بیشتر از سیصد آیسسه از قسسرآن‪ ،‬تکسسرار شسسده اسسست و‬
‫یدارند که انسان باید در همه حال در ذکر و یاد خدا باشسسد‪،‬‬ ‫بیان م ‌‬
‫زیسسرا عبسسادت قلسسب و فکسسر و زبسسان اسسست‪ .‬یکسسی از اقسسسام ذکسسر‪،‬‬
‫ههای خدا در هسسستی و آیسات او در قسسرآن اسسست‪ ،‬یساد‬ ‫یادآوری نشان ‌‬
‫تهای ظاهری و باطنی‪ ،‬عمسسل بسسه اوامسسر و‬ ‫خدا در استفاده از نعم ‌‬
‫ک نواهی‪ ،‬تعریف خدا برای مردم‪ ،‬و یاد او در قلب و بسسر زبسسان‪.‬‬ ‫تر ‌‬
‫تسبیح و حمد گفتن و توحید و تکبیر او را نمودن و یسسادآوری نقسسش‬
‫‪ -‬به روایت ترمذی‪ ،‬شماره ) ‪ (3377‬و ابن ماجه‪ (3790) ،‬و احمد‪(21750 ) ،‬‬ ‫‪1‬‬

‫و مالک‪.(492) ،‬‬
‫‪81‬‬ ‫خورشید‬

‫شدهندگی او و تنها خدا را فریاد زدن در هر حال و وضسسعیت‪،‬‬ ‫پرور ‌‬

‫نیز‪ ،‬ذکر خداوند است‪ .‬او را بسیار یسساد کسسن‪ ،‬تسسا قلبسست آرام گیسسرد‪،‬‬
‫هات فراخ و روزیت فراوان شده و بسسر‬ ‫یهایت رفع شود‪ ،‬سین ‌‬ ‫نگران ‌‬
‫دشمنت پیروز گردی‪.‬‬
‫ههای آفاق و انفس نیز‪ ،‬ذکر خداست‪ ،‬ایسسن‬ ‫تفکر در آیات و نشان ‌‬
‫تفکسسر بسسرای شسسناخت پروردگسسار و درک مقسسام و منزلسست او در حسسد‬
‫ممکن است‪ ،‬که فرموده است ‪:‬‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫موا ِ‬ ‫سننن َ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلننن ِ‬ ‫َّ‬
‫ولنننی‬ ‫ت لُ ْ‬ ‫ر لینننا ٍ‬ ‫و الّنهنننا ِ‬ ‫ل َ‬ ‫ف الیننن ِ‬ ‫خِتل ِ‬ ‫ا ْ‬
‫و‬‫قیامننا ً َ‬ ‫ه ِ‬ ‫ن اللنن َ‬ ‫کرو َ‬ ‫ن َیننذ ُ‬ ‫ب* اّلننذی َ‬ ‫ألْلبننا ِ‬
‫ن فننی‬ ‫و َ‬ ‫فک ّننر ُ‬ ‫و ی َت َ َ‬ ‫م َ‬ ‫ه ْ‬ ‫جن ُننوب ِ ِ‬ ‫علننی ُ‬ ‫و َ‬ ‫عننودا ً َ‬ ‫ق ُ‬ ‫ُ‬
‫ت‬ ‫قن َ‬ ‫خل َ ْ‬ ‫ض َرّبننا منا َ‬ ‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫سنموا ِ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلن ِ‬
‫َ ْ‬
‫ر‪) ‬آل‬ ‫ب الّنا ِ‬ ‫ذا َ‬ ‫ع َ‬‫قنا َ‬ ‫ف ِ‬‫ک َ‬‫سْبحان َ َ‬ ‫هذا باطِل ً ُ‬ ‫َ‬
‫عمران ‪(191-190 :‬‬
‫»مسسسلما ً در آفرینسسش )عجیسسب و غریسسب و منظسسم و مرتسسب(‬
‫نها و زمین‪ ،‬و آمد و رفت )پیاپی‪ ،‬و تاریکی و روشنی‪،‬‬ ‫آسما ‌‬
‫هها و دلیلسسی )آشسسکار‬ ‫و کوتاهی و درازی( شب و روز‪ ،‬نشسسان ‌‬
‫برای شناخت آفریدگار و کمسسال و دانسسش و قسسدرت او( بسسرای‬
‫خردمندان است* کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بسسر‬
‫پهلوهایشسسان افتسساده )و در همسسة اوضسساع و احسسوال خسسود( یسساد‬
‫هانگیسسز و‬‫تانگیز و دلهر ‌‬ ‫یکننسسد و دربسسارة آفرینسسش )شسسگف ‌‬‫م ‌‬
‫یاندیشسسند )و نقشسسة دلربسسا و‬ ‫نها و زمین م ‌‬‫اسرارآمیز( آسما ‌‬
‫یانگیسسزد‪،‬‬ ‫تزای آن‪ ،‬شور و غوغایی در آنان برم ‌‬ ‫ساختار حیر ‌‬
‫یگوینسسد‪ (:‬پروردگسسارا! ایسسن )دسسستگاه‬ ‫و به زبان حال و قال م ‌‬
‫های؛ تسو منسزه و‬ ‫شگفت کائنسسات( را بیهسسوده و عبسث نیافریسسد ‌‬
‫پاکی )از دست یازیدن به کار باطل!(‪ ،‬پسسس مسسا را از عسسذاب‬
‫آتش )دوزخ( محفوظ دار«‪.‬‬
‫از جمله آیاتی که خداوند در آفاق هستی به ودیعت نهاده است‪،‬‬
‫یفرماید «‬
‫جاذبه حرکتی میان کواکب و ستارگان است‪ ،‬و م ‌‬
‫د‬
‫من ٍ‬
‫ع َ‬
‫ر َ‬
‫غی ن ِ‬
‫ت بِ َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ع ال ّ‬ ‫ه ال ّننذی َر َ‬
‫فن َ‬ ‫‪‬الل ن ُ‬
‫)رعد ‪(2 :‬‬ ‫وَنها‪‬‬ ‫ت ََر ْ‬
‫نهایی که‬ ‫نها را با ستو ‌‬
‫یسازد که خداوند آسما ‌‬ ‫این آیه واضح م ‌‬
‫نهای‬ ‫برای ما قابل دیدن نیسسستند‪ ،‬برافراشسسته اسسست‪ .‬و ایسسن سسستو ‌‬
‫نامرئی‪ ،‬همسسان نیسسروی جسساذبه اسسست کسسه کسسل هسسستی را از ذره تسسا‬
‫کهکشان‪ ،‬سامان بخشیده است‪ .‬مثل ً خورشید‪ ،‬زمین را با قسسدرتی‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪82‬‬

‫های بسسسته بسسه‬

‫یکشد‪ ،‬به همین دلیل در دایر ‌‬ ‫عظیم به سوی خود م ‌‬
‫یچرخد و اگر قسسدرت جسساذبه میسان خورشسسید و زمیسن‪ ،‬از‬ ‫دور آن م ‌‬
‫میسسان رود زمیسسن نیسسز از مسسسیر خسسویش خسسارج شسسده و در فضسسای‬
‫یشود و با کاهش‬ ‫هستی و در میان ظلمت و انجماد‪ ،‬سرگردان م ‌‬
‫دما در حد دویست و هفتاد درجه زیر صفر‪ ،‬که درجه صفر مطلسسق‬
‫است و مجالی برای حرکت ذرات نیست حیات هم از روی زمیسسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫یبندد‪ .‬خداوند م ‌‬
‫رخت برم ‌‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬
‫یگسسذارد‬
‫یکند و نم ‌‬
‫نها و زمین را نگاهداری م ‌‬
‫»خداوند آسما ‌‬
‫)از مسیر خود( خارج و نابود شوند‪.«.‬‬
‫یکنیم این نیرو به هر‬ ‫برای درک نیروی جذب خورشید‪ ،‬فرض م ‌‬
‫دلیل‪ ،‬از بین رفته باشد‪ .‬برای باقی ماندن زمین بسسه دور خورشسسید‬
‫بهسسای فسسولدی کسسه‬ ‫و در مسیر خود‪ ،‬لزم است که به وسسسیله طنا ‌‬
‫تترین فلزات و بسیار محکم است‪ ،‬زمین را به خورشید‬ ‫جزو سخ ‌‬
‫یمستر‪ ،‬صسسد کیلسو‬ ‫متصل سازیم‪ .‬هر سیم فولدی بسا قطسر یسسک میل ‌‬
‫یکند و ما برای نگه داشتن زمین بسسه یسسک میلیسسون‬ ‫وزن را تحمل م ‌‬
‫میلیون ریسمان فولدی که هر کدام صد و پنجاه و شسسش میلیسسون‬
‫کیلومتر طول و هر ریسمان پنج مستر قطسر داشسته باشسد و بتوانسد‬
‫بیشتر از دو میلیون تسسن وزن را تحمسسل کنسسد‪ ،‬نیسساز داریسسم‪ .‬در واقسسع‬
‫قدرت جاذبه خورشید‪ ،‬اینگونه است ‪:‬‬
‫قدرت جذب خورشید = ‪ 1‬میلیون × ‪ 1‬میلیون × ‪ 2‬میلیون تن‬
‫نهای فولدی را در زمین‬ ‫حال اگر بخواهیم یک طرف از ریسما ‌‬
‫نهای فولدی مسسواجه‬ ‫بکاریم تا آن را نگه دارد‪ ،‬با جنگلی از ریسما ‌‬
‫خواهیم شد که فاصله هر ریسمان از ‪ 5‬مستر کمستر اسست و حجسم‬
‫نها‪ ،‬مانند کوهی عظیم است که نور خورشید را از مسسا‬ ‫این ریسما ‌‬
‫یبسسرد‪.‬‬
‫پنهان کرده‪ ،‬هر حرکت و ساخت و فعالیتی را نیز‪ ،‬از بین م ‌‬
‫تمام این نیروهای عظیم به این خاطر است که زمین در هر ثانیه‪،‬‬
‫ومتر در اطسسراف خورشسسید و روی مسسدار خسسود حرکسست کنسسد‪،‬‬ ‫‪ 30‬کیل ‌‬
‫خداوند چه نیکو فرموده است که ‪:‬‬
‫د‬
‫من ٍ‬
‫ع َ‬
‫ر َ‬
‫غی ن ِ‬
‫ت بِ َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ع ال ّ‬ ‫ه ال ّننذی َر َ‬
‫فن َ‬ ‫‪‬الل ن ُ‬
‫وَنها‪‬‬ ‫ت ََر ْ‬
‫از جملسسه حقسسایق ثسسابت دیگسسر اینسسست کسسه زمیسسن در یسسک مسسدار‬
‫یگسسردد و ایسسن مسسدار دارای دو قطسسر‬
‫یشکل به دور خورشید م ‌‬ ‫بیض ‌‬
‫کوچک و بزرگ است و نیروی جاذبه هم که میان زمین و خورشید‬
‫‪83‬‬ ‫خورشید‬

‫یکند بر این اساس است که شیء بزرگتر‪ ،‬کوچکسستر را بسسه‬ ‫حکم م ‌‬

‫یتری‬ ‫یکند و هرچه که بزرگتر باشد قدرت جذب قسسو ‌‬ ‫خود جذب م ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫هم خواهد داشت و با افزایش فاصله‪ ،‬قدرت آن هم کم م ‌‬
‫سرعت زمین در حرکت به دور خورشسسید‪ ،‬سسسی کیلومسستر در ثسسانیه‬
‫یرسسسد و‬ ‫است‪ .‬اما هنگامی کسسه بسسه قطسسر کوچسسک مسسدار خسسویش م ‌‬
‫تتأثیر نیروی‬ ‫یشود‪ ،‬ممکن است تح ‌‬ ‫فاصله آن با خورشید کمتر م ‌‬
‫جاذبه آن که به دلیل کاهش فاصسسله‪ ،‬افزایسسش یسسافته اسسست جسسذب‬
‫خورشید شده و گرمسای سسطح آن کسه شسش هسزار درجسه اسست‪،‬‬
‫زمین را سوزانده و تبخیر کند‪ ،‬لذا برای پیشسسگیری از ایسسن حسسادثه‪،‬‬
‫سرعت زمین به هنگام رسیدن به قطسسر کوچسسک افزایسسش یسسافته و‬
‫یکند و بسسه هنگسسام رسسسیدن‬ ‫نیروی اضافه جذب خورشید را خنثی م ‌‬
‫ییابد تا به دلیل کاهش قدرت‬ ‫به قطر بزرگ‪ ،‬سرعت آن کاهش م ‌‬
‫جاذبه‪ ،‬از مسیر خارج نشسسده و در فضسسای سسسرد و تاریسسک هسسستی‪،‬‬
‫های کسسه از‬ ‫منجمسسد نگسسردد‪‌ ،‬پسسس سسسرعت زمیسسن بسسه تناسسسب فاصسسل ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬نکتسسه دیگسسر اینکسسه‪ ،‬ایسسن تغییسسر‬‫یکند‪ ،‬تغییر م ‌‬
‫خورشید پیدا م ‌‬
‫سرعت )کاهش آن در قطر بزرگ و افزایش آن در قطر کوچسسک(‬
‫یپذیرد تا سبب به هم خوردن تعسسادل و نظسسم‬ ‫بسیار آرام صورت م ‌‬
‫حیات نشده و از انهدام سطح آن جلوگیری کند‪.‬‬
‫َ‬ ‫سن ُ‬
‫ن‬
‫ضأ ْ‬‫و الْر َ‬
‫ت َ‬
‫سننموا ِ‬
‫ک ال ّ‬ ‫م ِ‬
‫ه یُ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل ن َ‬
‫)فاطر ‪(41 :‬‬ ‫ت َُزول‪‬‬

‫تفکر درباره مسافت میان ما و خورشید‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار متعال م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سننموا ِ‬‫ل ان ْظُُروا ماذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫ْ‬
‫ی ُؤ ِ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات )خوانسسدنی‬ ‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهندگان )پیغمبر نام‪ ،‬و انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام( بسسه‬ ‫بی ‌‬
‫یخواهنسسد ایمسسان‬‫یافتسسد کسسه نم ‌‬
‫حسسال کسسسانی سسسودمند نم ‌‬
‫بیاورند«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و باز م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪84‬‬

‫قفا ً‬‫سن ْ‬
‫ت َ‬ ‫سننموا ِ‬ ‫ه فننی ال ّ‬ ‫ن آین ٍ‬ ‫من ْ‬
‫ن ِ‬ ‫و َ‬
‫کأی ّ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬ ‫ضننو َ‬‫ر ُ‬‫ع ِ‬
‫م ْ‬
‫ن آیاِتهننا ُ‬
‫عنن ْ‬
‫م َ‬ ‫هنن ْ‬
‫و ُ‬ ‫ً‬
‫فوظننا َ‬ ‫ح ُ‬ ‫م ْ‬
‫َ‬
‫)یوسف ‪(105 :‬‬
‫ههای )دا ّ‬
‫ل بسسر وجسسود خسسدا( در‬ ‫»و چسسه بسسسیار دلیسسل و نشسسان ‌‬
‫نها و زمیسسن وجسسود دارد کسسه آنسسان )کورکسسورانه( از‬ ‫آسسسما ‌‬
‫یگردانند«‪.‬‬‫یگذرند و از پذیرش آنها روی م ‌‬ ‫کنارشان م ‌‬
‫یگویند ‪» :‬خورشید‪ ،‬یک میلیون و سیصد هزار بسسار‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫از زمیسسن بزرگسستر اسسست و زبسسانه آتشسسی کسسه از خورشسسید خسسارج‬
‫یشود‪ ،‬بیشستر از یسسک میلیسون کیلومستر طسول دارد و اگسر زمیسسن‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود«‪ .‬برخسسی‬ ‫جسسذب خورشسسید شسسود‪ ،‬در یسسک ثسسانیه بخسسار م ‌‬
‫دانشمندان عمر خورشسسید را بیشسستر از پنسسج هسسزار میلیسسون سسسال و‬
‫فاصله آن را با زمین‪ ،‬صد و پنجاه و شش میلیون کیلومتر‪ ،‬برآورد‬
‫های نسسورانی کسسه از‬
‫یگویند در بسسرج عقسسرب‪ ،‬سسستار ‌‬ ‫هاند‪ .‬آنان م ‌‬
‫کرد ‌‬
‫زمین قابل رؤیت است وجود دارد که در وسط آن است‪ ،‬اسم آن‬
‫بالعقرب نامیسسده و بسسه حسسدی بسسزرگ اسسست کسسه خورشسسید و‬ ‫را قط ‌‬
‫یگیرد ‪:‬‬
‫زمین و فاصله میان آنها را در بر م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬ ‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫سننموا ِ‬ ‫ل ان ْظُُروا ماذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫قننوم ٍ ل‬‫ن َ‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬ ‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫ؤ ِ‬‫یُ ْ‬
‫قفا ً‬
‫سن ْ‬‫ت َ‬ ‫سننموا ِ‬ ‫ه فننی ال ّ‬ ‫ن آین ٍ‬‫من ْ‬
‫ن ِ‬‫کأی ّ ْ‬ ‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬ ‫ضو َ‬ ‫ر ُ‬‫ع ِ‬
‫م ْ‬‫ن آیاِتها ُ‬
‫ع ْ‬‫م َ‬‫ه ْ‬‫و ُ‬ ‫ً‬
‫فوظا َ‬ ‫ح ُ‬ ‫م ْ‬ ‫َ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و باز م ‌‬
‫م‬
‫س ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫و أن ّ ُ‬
‫م* َ‬
‫و ِ‬
‫ع الّنج ُ‬
‫ق ِ‬
‫موا ِ‬‫م بِ َ‬
‫س ُ‬ ‫فل ا ُ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬ ‫عظی ٌ‬ ‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬
‫َلو ت َ ْ‬
‫)واقعه ‪(76-75 :‬‬
‫هها‪ ،‬و محسسل طلسسوع و غسسروب‬ ‫ههسسای سسستار ‌‬
‫»سوگند بسسه جایگا ‌‬
‫آنها!* و این قطعا ً سوگند بسیار بزرگی است‪ ،‬اگسسر )دربسسارة‬
‫هشناسسسی‪،‬‬ ‫مفهسسوم آن بیندیشسسید‪ ،‬و از علسسم نجسسوم و ستار ‌‬
‫چیزی( بدانید«‪.‬‬
‫میان زمین و ماه یک ثانیه نوری فاصله وجود دارد و با خورشید‬
‫هشت دقیقه نوری و با دورترین ستاره منظومه شمسی‪ ،‬سسسیزده‬
‫ساعت نوری فاصله داریم‪.‬‬
‫کترین ستاره به زمین )که جزو منظومه شمسسسی نباشسسد(‪،‬‬ ‫نزدی ‌‬
‫ستاره قطبی است که چهار هزار سال نسسوری بسسا مسسا فاصسسله دارد‪.‬‬
‫‪85‬‬ ‫خورشید‬

‫این فاصله را با فاصله ماه که فقط یک ثسسانیه نسسوری فاصسسله دارد‪،‬‬

‫مقایسه کنید‪.‬‬
‫بشر در فتح فضا توانست به اندازه یک ثانیه نوری پیشروی کند‬
‫یتسسوانیم‬ ‫و دانشمندان‪ ،‬آسمان را به مبارزه طلبیدند‪ .‬گفتند که ‪ :‬م ‌‬
‫با سفینه شالنجر‪ ،‬آسمان را فتح کنیم‪ .‬اما پس از هفتاد ثانیه سیر‬
‫های از آتش تبدیل شد‪.‬‬ ‫در فضا به پار ‌‬
‫فاصله میان دورترین ستاره کهکشان راه شیری و زمین‪ ،‬صد و‬
‫پنجاه هزار سال نوری است و برخی دیگسسر‪ ،‬هیجسسده هسسزار میلیسسون‬
‫ع‬
‫قن ِ‬‫موا ِ‬ ‫م بِ َ‬‫سن ُ‬ ‫ق ِ‬‫فل ا ُ ْ‬ ‫سسسال نسسوری بسسا مسسا فاصسسله دارنسسد ‪َ ‬‬
‫هها سسسخن رفتسسه اسسست‪ ،‬کسسه‬ ‫وم ِ ‪‬در این آیه فقط از جایگا ‌‬ ‫الّنج ُ‬
‫َ‬
‫م لننو‬ ‫سنن ٌ‬ ‫ق َ‬ ‫َ‬
‫هل َ‬ ‫و أّننن ُ‬ ‫یفرمایسسسد ‪َ  :‬‬‫خداونسسسد در دنبسسساله آن م ‌‬
‫یگفت‪ ،‬چسسه‬ ‫تها سخن م ‌‬ ‫م‪ ‬حال اگر از مساف ‌‬ ‫عظی ٌ‬ ‫ن َ‬‫مو َ‬ ‫عل َ ُ‬
‫تَ ْ‬
‫یشد؟‬ ‫م ‌‬
‫از ابن عبسساس روایسست اسسست کسسه ‪» :‬یسسک شسسب نسسزد پیسسامبر)ص(‬
‫خوابیدم‪ .‬اواخر شب بود کسسه‪ ،‬پیسسامبر)ص(‪ ،‬بپاخواسسست و از اطسساق‬
‫خارج شد به آسمان نگریست سپس این آیه را تلوت فرمود ‪:‬‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ن فنننی َ ْ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫موا ِ‬ ‫سننن َ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلننن ِ‬ ‫َّ‬
‫ولنننی‬ ‫ت لُ ْ‬ ‫ر لینننا ٍ‬ ‫و الّنهنننا ِ‬ ‫ل َ‬ ‫ف الیننن ِ‬ ‫خِتل ِ‬ ‫ا ْ‬
‫و‬‫قیامننا ً َ‬ ‫ه ِ‬ ‫ن اللنن َ‬ ‫کرو َ‬ ‫ن َیننذ ُ‬ ‫ب* اّلننذی َ‬ ‫ألْلبننا ِ‬
‫ن فننی‬ ‫و َ‬ ‫فک ّننر ُ‬ ‫و ی َت َ َ‬ ‫م َ‬ ‫ه ْ‬ ‫جن ُننوب ِ ِ‬ ‫علننی ُ‬ ‫و َ‬ ‫عننودا ً َ‬ ‫ق ُ‬ ‫ُ‬
‫ت‬ ‫قن َ‬ ‫خل َ ْ‬ ‫ض َرّبننا منا َ‬ ‫و الْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫سنموا ِ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلن ِ‬
‫َ ْ‬
‫ر‪‬‬ ‫ب الّنا ِ‬ ‫ذا َ‬ ‫ع َ‬‫قنا َ‬ ‫ف ِ‬‫ک َ‬‫سْبحان َ َ‬ ‫هذا باطِل ً ُ‬ ‫َ‬
‫سپس به اطاق برگشت مسسسواک زد و وضسسو گرفسست‪ .‬آنگسساه بسسه‬
‫نمسساز ایسسستاد و پسسس از آن بسسه پهلسسو دراز کشسسید‪ ،‬امسسا دوبسساره‬
‫بپاخواسست‪ ،‬بیسرون رفست و بسه آسسمان نگریسست و همسان آیسه را‬
‫تکرار فرمود‪ ،‬سپس برگشت‪ ،‬مسسسواک زد و وضسسو گرفسست و نمسساز‬
‫‪1‬‬
‫خواند«‪.‬‬
‫یگوید ‪) :‬یک ساعت تفکر از شصت سال عبسسادت برتسسر‬ ‫حسن م ‌‬
‫‪3‬‬
‫یگوید ‪» :‬هیچ عبادتی چون تفکر نیست«‪.‬‬ ‫است(‪ ،2‬و نیز م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫خداوند م ‌‬

‫‪ -‬به روایت مسلم‪ ،‬شماره ) ‪.(256‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬به روایت ابن ابی شیبه در المصنف به طسور موقسوف‪ ،‬شسماره ) ‪ (35223‬و‬ ‫‪2‬‬

‫بیهقی در الشعب به روایت ابو درداء‪ ،‬شماره ) ‪.(118‬‬

‫‪ -‬مسند الشهاب‪ ،‬به روایت علی به طور مرفوع‪ ،‬شماره ) ‪.(838‬‬ ‫‪3‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪86‬‬

‫ض‬
‫و الْر ُ‬ ‫ه َ‬
‫ر ِ‬ ‫ق َ‬
‫قنندْ ِ‬ ‫حنن ّ‬‫ه َ‬
‫وا اللنن َ‬ ‫در ُ‬ ‫قنن َ‬ ‫و مننا َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ت‬‫سننموا ُ‬
‫و ال ّ‬‫ه َ‬‫م ِ‬‫قیننا َ‬
‫م ال ِ‬‫ه ی َننو َ‬
‫ضنت ُ ُ‬‫قب ْ َ‬ ‫ً‬
‫جمیعنا َ‬ ‫َ‬
‫)زمر ‪(67 :‬‬ ‫میِنه ‪‬‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫ی‬
‫ِ ّ ٌ ِ َ ِ‬ ‫و‬‫ْ‬ ‫ط‬ ‫م‬
‫َ‬
‫هاند )ایسسن‬
‫»آنان آنگسسونه کسسه شایسسسته اسسست خسسدا را نشسسناخت ‌‬
‫یخوانند‪ .‬خدا آن کسی است کسسه(‬ ‫است که تو را به شرک م ‌‬
‫در روز قیامت سراسر کرة زمین یکباره در مشسست او قسسرار‬
‫یشسسود‪.‬‬‫نها با دست راست او در هم پیچیسسده م ‌‬ ‫دارد و آسما ‌‬
‫خدا پاک و منزه از شرک آنان )و دورِ دور از انبازهای ایشان‬
‫و فراتر از اندیشة انسان( است«‪.‬‬

‫خورشید اهل زمین‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫ء‬
‫ی شننی ٍ‬ ‫نا ّ‬ ‫منن ْ‬ ‫ه* ِ‬ ‫فَر ُ‬ ‫ن ما اک ْ َ‬ ‫ل ال ِْنسا ُ‬ ‫قت ِ َ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫م‬ ‫قنندَّره* ُثنن ّ‬ ‫ف َ‬ ‫قننه َ‬ ‫خل َ‬‫َ‬ ‫ه َ‬ ‫فنن ٍ‬ ‫ْ‬
‫ن ن ُط َ‬ ‫منن ْ‬‫قننه* ِ‬ ‫خل َ َ‬ ‫َ‬
‫م إذا‬ ‫ه* ث ُن ّ‬ ‫قب ََر َ‬ ‫فننا ْ‬ ‫م امنناَته َ‬ ‫سَره* ث ُ ّ‬ ‫ل یَ ّ‬ ‫سبی َ‬ ‫ال ّ‬
‫مننَره*‬ ‫ض مننا ا َ َ‬ ‫قنن ِ‬ ‫مننا ی َ ْ‬ ‫شننَره* ک َل ّ ل َ ّ‬ ‫شنناءَ ا َن ْ َ‬ ‫َ‬
‫ص نب َب َْنا‬‫ه* أن ّننا َ‬ ‫َ‬
‫م ِ‬ ‫ن إلننی طعننا ِ‬ ‫ر النسا ُ‬ ‫فل ْی َن ْظُ ِ‬ ‫َ‬
‫قًا*‬ ‫شنن ّ‬ ‫ض َ‬ ‫قَنا الْر َ‬ ‫ق ْ‬ ‫شنن َ‬ ‫م َ‬ ‫صننب ًّا* ُثنن ّ‬ ‫المنناء َ‬
‫ضبًا* و َزی ُْتونا ً‬ ‫ق ْ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫عَنبا َ‬ ‫و ِ‬ ‫حب ّا* َ‬ ‫ً‬ ‫فأن ْب َت َْنا فِیها َ‬ ‫َ‬
‫و أّبننا*ً‬ ‫ه َ‬ ‫ه ً‬‫فنناک َ‬ ‫و َ‬ ‫غلبننا* َ‬ ‫ً‬ ‫ق ُ‬ ‫حنندائ ِ َ‬ ‫و َ‬ ‫ل* َ‬ ‫خ ً‬ ‫و نَ ْ‬ ‫َ‬
‫)عبس ‪(32-17 :‬‬ ‫مکم‪‬‬ ‫ُ‬ ‫عا ِ‬ ‫َ‬
‫م و لن ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫مَتعا لک ْ‬ ‫َ‬
‫»کشته باد انسان! چه خدانشناس و ناسسسپاس اسسست!* خسسدا‬
‫یآفرینسسسد؟ او را از نطفسسسة نسسساچیزی‬‫او را از چسسسه چیسسسزی م ‌‬
‫وت و قسسسدرت )و جمسسسال و کمسسسال( بسسسه وی‬ ‫یآفرینسسسد و قسسس ّ‬ ‫م ‌‬
‫یبخشد* سسسپس راه )شسسناخت خسسوبی و بسسدی( را بسسرای او‬ ‫م ‌‬
‫یکند )تا راه هدایت را در پیش گیسسرد‪ ،‬و راه ضسسللت‬ ‫آسان م ‌‬
‫یمیرانسسسسد و وارد گسسسسورش‬‫را تسسسسرک گویسسسسد(* بعسسسسد او را م ‌‬
‫یگرداند* هرگسسز! هرگسسز! انسسسان )بسسا وجسسود طسسول حیسسات(‬ ‫م ‌‬
‫دستوری را کسسه خداونسسد بسسدو داده اسسست )و وظسسایفی را کسسه‬
‫برای وی تعیین کرده است‪ ،‬آن چنان کسسه شایسسستة مقسسام بسسا‬
‫عظمت الهی است( هنوز که هنوز است انجام نداده اسسست!‬
‫* انسان باید به غذای خویش بنگرد و دربارة آن بیندیشد که‬
‫هایسسم‪ ،‬و در سسساختمان‬
‫چگسسونه مسسا آن را بسسرای او فراهسسم کرد ‌‬
‫تبخش آن‪ ،‬چسه دقست و مهسارت و‬ ‫مواد غذایی و اجسزاء حیسا ‌‬
‫هایم* مسسا آب را از آسسسمان بگونسسة شسسگفت ‌‬
‫ی‬ ‫ظرافتی بکار برد ‌‬
‫‪87‬‬ ‫خورشید‬

‫یشسسسکافیم و از هسسسم بسسساز‬

‫یبسسسارانیم* سسسسپس زمیسسسن را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرویانیم )که مایة اصلی خوراک‬ ‫هها را م ‌‬ ‫یکنیم* در آن دان ‌‬ ‫م ‌‬
‫انسان است(* و رزها و گیاهان خوردنی را* ودرختان زیتون‬
‫غهای پردرخت و انبوه را* و میوه و چراگسساه‬ ‫و خرما را* و با ‌‬
‫همندی شما و چهارپایان شما«‪.‬‬ ‫را* برای استفاده و بهر ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و نیز م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سموا ِ‬ ‫ل ان ْظُُروا ما ذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫ْ‬
‫ی ُؤ ِ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات خوانسسدنی‬ ‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهندگان)پیغمبر نسسام‪ ،‬و انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام( بسسه‬ ‫بی ‌‬
‫یخواهنسسد ایمسسان‬‫یافتسسد کسسه نم ‌‬
‫حسسال کسسسانی سسسودمند نم ‌‬
‫بیاورند«‪.‬‬
‫یبخشسسی اسسست کسسه هماننسسد‬ ‫ههای روشن ‌‬ ‫خورشسسید یکسسی از نشسسان ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬سسستاره متوسسسطی‬ ‫درخشش خود بسسه سسسوی خسسدا هسسدایت م ‌‬
‫است که یک میلیون و سیصد هزار بار از زمین بزرگتر اسسست و بسسا‬
‫آن صد و پنجاه و شش میلیون کیلومتر فاصله دارد‪ .‬اما سسستارگان‬
‫دیگری نیز وجود دارد که حجم آنهسا از خورشسید و زمیسسن و فاصسله‬
‫میان آنها بیشتر است‪.‬‬
‫اما حرارت مرکزی آن‪ ،‬بیست میلیون درجه است که اگر زمین‬
‫یشسسود و‬ ‫در درون خورشید انداخته شود در اندک مسسدتی‪ ،‬تبخیسسر م ‌‬
‫یرسسسد‪.‬‬ ‫ههای آتش اطراف آن به نیم میلیون کیلومسستر م ‌‬ ‫طول زبان ‌‬
‫حرارت آن بسسه حسسدی اسسست کسسه در هسسر ثسسانیه‪ ،‬بسسه انسسدازه دو هسسزار‬
‫یکنسسد‪ .‬ایسسن جسسسم نسسورانی‪،‬‬ ‫میلیارد تن زغال سنگ حرارت تولید م ‌‬
‫هر روز سیصد و شصست هسزار میلیسون تسن از حجسم خسویش را از‬
‫یدهد و طبق برآورد دانشمندان‪ ،‬تاکنون پنج هزار میلیسسون‬ ‫دست م ‌‬
‫یدهند که تسسا قبسسل‬‫یگذرد و به مردم اطمینان م ‌‬ ‫سال از عمر آن م ‌‬
‫از پنسسج هسسزار میلیسسون سسسال دیگسسر‪ ،‬خسساموش نخواهسسد شسسد‪ .‬امسسا در‬
‫صورت خاموشی آن‪ ،‬زمین را تاریکی شدیدی فرا گرفتسسه و دمسسای‬
‫ییابسسد‪ ،‬و بسسه‬
‫آن بسسه دویسسست و هفتسساد درجسسه زیسسر صسسفر کسساهش م ‌‬
‫یشود‪ .‬از بین رفتن گرما و نسسور در زمیسسن‬ ‫گورستانی یخی تبدیل م ‌‬
‫ههای حیات را نابود سازد‪.‬‬ ‫کافی است که تمام نشان ‌‬
‫به خورشید بنگر و بپرس‪ ،‬چه کسی آن را گرما بخشسسیده و چسسه‬
‫کسی آن را در بلنسسدای آسسسمان قسسرار داده و هماننسسد سسسکه بسسر دل‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪88‬‬

‫آسسسمان ضسسرب کسسرده و یسسا هماننسسد سسساعت آویسسزان نمسسوده کسسه‬

‫ههای آن تا روز قیسسامت در کارنسسد‪ .‬کیسسست کسسه بسسه آن عسسروج‬ ‫عقرب ‌‬
‫جهسسای مختلسسف جسسایگزین‬ ‫داده و در مسسدار خسسود قسسرار داده و در بر ‌‬
‫کرده و نور آن را به آسمان دنیا انتقال داده است؟‬
‫زمسسان محصسسول آن اسسست و از فسسروع و اصسسول آن سرچشسسمه‬
‫لهای زمان‪ ،‬دستاورد آن اسسست‪ ،‬اگسسر‬ ‫گرفته و نوشتار اجزاء و فص ‌‬
‫یگرفسست و در‬ ‫لها‪ ،‬نظسسم نم ‌‬ ‫ههسسا و سسسا ‌‬‫خورشسسید نبسسود روزهسسا و ما ‌‬
‫یشسسد‪ ،‬طلی اصسسیل از‬ ‫یآمد و نور و تاریکی متمایز نم ‌‬ ‫شمارش نم ‌‬
‫ههای آن و شفق سرخ از اثسسر پرتوهسسای آن حاصسسل شسسده‬ ‫سرچشم ‌‬
‫هاند و پیشسسرفت و‬ ‫هگر شکست تاریخ بود ‌‬ ‫است‪ ،‬و این پرتوها نظار ‌‬
‫هی زیبای وی را از بین نبرده است‪.‬‬ ‫ترقی بشر جلو ‌‬
‫و خالق او می‌فرماید ‪:‬‬
‫و‬‫س َ‬ ‫م ُ‬ ‫شن ْ‬ ‫و ال ّ‬ ‫و الّنهنناُر َ‬ ‫ن آیاِته اّلین ُ‬
‫ل َ‬ ‫م ْ‬‫و ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و‬ ‫ر َ‬
‫من ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫و ل ل ِلق َ‬ ‫س َ‬ ‫دوا ِلل ّ‬ ‫ال ْ َ‬
‫م ِ‬ ‫شن ْ‬ ‫ج ُ‬‫سن ُ‬
‫مُر ل ت َ ْ‬ ‫ق َ‬
‫ه‬
‫م اّینا ُ‬ ‫ن ک ُن ُْتن ْ‬
‫نا ْ‬ ‫هن ّ‬ ‫خل َ َ‬
‫ق ُ‬ ‫جدوا للنه اّلنذی َ‬ ‫س ُ‬ ‫ا ْ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫عبد ُ‬ ‫تَ ْ‬
‫)فصلت ‪(37 :‬‬
‫ههای )قدرت( خسسدا‪ ،‬شسسب و روز و خورشسسید و مسساه‬ ‫»از نشان ‌‬
‫است‪ .‬برای خورشید و ماه سجده نکنیسسد‪ ،‬بسسرای خسسدایی کسسه‬
‫آنها را آفریده است‪ ،‬سجده کنید‪ ،‬اگسسر واقعسا ً او را عبسسادت و‬
‫یکنید«‪.‬‬
‫پرستش م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫وم ‌‬
‫داِبئیننن‪‬‬
‫مَر َ‬ ‫و ال َ‬
‫ق َ‬ ‫س َ‬
‫م َ‬
‫ش ْ‬ ‫خَر ل َک ُ ُ‬
‫م ال ّ‬ ‫س ّ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫)ابراهیم ‪(33 :‬‬
‫»و خورشید و ماه را مسخر شما کرده اسسست کسسه دائم سا ً بسسه‬
‫برنامة )نورافشانی و تربیت موجودات زنده و ایجسساد جسسزر و‬
‫سهسسا و دریاهسسا و خسسدمات دیگسسر( خسسود ادامسسه‬
‫مسسد در اقیانو ‌‬
‫یدهند«‪.‬‬‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و نیز م ‌‬
‫قّر ّلهننا* ذَل ِن َ‬
‫ک‬ ‫س نت َ َ‬
‫م ْ‬
‫جننری ل ِ ُ‬‫س تَ ْ‬
‫م ُ‬ ‫شن ْ‬ ‫و ال ّ‬‫‪َ ‬‬
‫عِلیم ِ‪‬‬‫ز ال َ‬
‫زی ِ‬
‫ع ِ‬‫دیُر ال َ‬
‫ق ِ‬‫تَ ْ‬
‫)یس ‪(38 :‬‬
‫»و )نشانة دیگری بر قدرت خدا‪ ،‬این است که( خورشید بسسه‬
‫سسسوی قرارگسساه خسسود در حرکسست اسسست* ایسسن محاسسسبه و‬
‫‪89‬‬ ‫خورشید‬

‫هگیری و تعیین خدای بسسس چیسسره و توانسسا و آگسساه و دانسسا‬

‫انداز ‌‬
‫است«‪.‬‬

‫سال هجری‪ ،‬سال قمری‬

‫ههای اعجاز علمی قرآن اینست کسسه سسسال شمسسسی‬ ‫یکی از جلو ‌‬
‫که سال تحول هم نام دارد‪ ،‬برابسسر مسسدت زمانیسسست کسسه خورشسسید‬
‫دوبار پی در پی از یک نقطه اعتدال عبسسور کنسسد‪ ،‬انسسدازه ایسسن سسسال‬
‫برابر اسسست بسسا سیصسسد و شصسست و پنسسج روز و هسسزار و چهارصسسد و‬
‫بیست و دو )=‪ ،(1422/365‬این عدد ایام سال شمسی به طسسور‬
‫دقیق است‪ ،‬با گذشت ایام سال شمسی‪ ،‬بهار و تابستان و پاییز و‬
‫یآید‪ .‬اما سال قمری که سیصسسد و پنجسساه و چهسسار‬ ‫زمستان پیش م ‌‬
‫روز و سسسی و شسسش هسسزار و هفتصسسد و هشسستاد روز اسسست )=‬
‫‪ ،(36780/354‬برابسسر مسسدت زمسسانی اسسست کسسه بیسسن دو کسسسوف‬
‫های مسساه‬ ‫متوالی وجود دارد‪ ،‬که اگر ایسسن عسسدد را بسسر حرکسسات دایسسر ‌‬
‫یآیسسد‪ .‬فسسرق میسسان سسسال‬ ‫تقسسسیم کنیسسم‪ ،‬سسسال قمسسری بسسه دسسست م ‌‬
‫شمسی و قمری‪ ،‬ده روز و هشتصد و هفتاد و پنسسج هسسزار و صسسد و‬
‫سی و هفت است )=‪ (875137/10‬به همین جهت در هر سسسی و‬
‫سه سال تفاوتی برابر سیصسسد و پنجسساه و هشسست روز )قریسسب یسسک‬
‫سال( روی خواهد داد و با گذشت هر صد سال‪ ،‬سه سسسال اضسسافه‬
‫یشسسود‪ .‬در واقسسع سیصسسد‬ ‫بر سال شمسی‪ ،‬در سال قمری ایجاد م ‌‬
‫سسسال شمسسسی برابسسر اسسست بسسا سیصسسد و نسسه سسسال قمسسری‪ .‬ایسسن‬
‫هانسسد و تسسا ‪ 6‬رقسسم‬ ‫محاسسسبات دقیسسق را فضاشناسسسان انجسسام داد ‌‬
‫هاند‪ .‬و یک حقیقت ثابت در هستی و مورد تأییسسد‬ ‫اعشاری پیش رفت ‌‬
‫علم جدید است‪ ،‬امسسا قسسرآن هسسزار و چهارصسسد سسسال پیسسش‪ ،‬ضسسمن‬
‫پرداختن به داستان اصحاب کهف به آن اشاره کرده است ‪:‬‬
‫ن‪‬‬‫سنننی َ‬ ‫مننائ َ ٍ‬
‫ه ِ‬ ‫ف َثل ن َ‬
‫ث ِ‬ ‫و ل َب ُِثوا فی ال ْک َ ْ‬
‫ه ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)کهف ‪(25 :‬‬
‫لهای شمسی است‪ ،‬اما به دنبسسال آن‬
‫این قسمت آیه بیانگر سا ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫سعا ً‪‬‬
‫وا ت ِ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و اْزداد ُ‬
‫»اصحاب کهسسف مسسدت سیصسسد نسسه سسسال )افسسزوده شسسده( در‬
‫غارشان )در حال خواب( ماندند«‪.‬‬
‫لهای قمری است و حسابی دقیق از تعسسداد ایسسام‬ ‫که منظور سا ‌‬
‫یدهد‪ .‬در حسسالیکه دانشسسمندان قسسرن‬
‫لهای قمری را به دست م ‌‬ ‫سا ‌‬
‫پها و محاسسسبات بسسسیار‬ ‫اخیر نیز با استفاده از بزرگسسترین تلسسسکو ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪90‬‬

‫دقیق فلکی و دقت ‪ 6‬رقم اعشاری به همان عدد مذکور در آیسسات‬

‫هاند‪ .‬یعنی هر سیصد سسسال شمسسسی برابسسر اسسست بسسا‬‫قرآن پی برد ‌‬
‫سیصد و نه سال قمری‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫ابن کثیر در تفسیر خویش ذیل این آیه م ‌‬
‫ن‪‬‬
‫سنی َ‬ ‫مائ َ ٍ‬
‫ه ِ‬ ‫ف َثل َ‬
‫ث ِ‬ ‫و ل َب ُِثوا فی ال ْک َ ْ‬
‫ه ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫این آیات به بیان وضعیت اصحاب کهف و مقدار زمان ماندن آنسسان‬
‫یپسردازد و‬
‫در غار کهف از زمسان خسواب تسا بیسداری و اطلع مسردم م ‌‬
‫یسسسازد‪ ،‬کسسه مسسدت‬
‫خداوند متعال با نزول آن‪ ،‬پیامبر)ص( را مطلسسع م ‌‬
‫خواب آنان‪ ،‬سیصد و نه سال قمری و طبسق سسال شمسسی‪ ،‬سیصسد‬
‫یباشد‪ .‬یعنی تفاوت میان هر صد سال قمری با شمسی‪ ،‬سه‬ ‫سال م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یباشد«‪.‬‬ ‫سال م ‌‬
‫در تفسیر جللین آمده است که ‪:‬‬
‫سعا ً‪‬‬
‫وا ت ِ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و اْزداد ُ‬
‫»یعنی نه سال زیرا هر سیصسسد سسسال شمسسسی بسسا سیصسسد و نسسه‬
‫‪2‬‬
‫سال قمری برابر است«‪.‬‬
‫خداوند چه نیکو فرموده است ‪:‬‬
‫ب اَ ْ‬
‫و‬ ‫قل ْ ٌ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه َ‬ ‫من َ‬
‫کا َ‬ ‫کری ل ِ َ‬‫ذ ْ‬‫ک لَ ِ‬
‫ن فی ذَل ِ َ‬‫‪‬ا ِ ّ‬
‫)ق ‪(37 :‬‬ ‫د‪‬‬
‫شهی ٌ‬ ‫و َ‬
‫ه َ‬‫و ُ‬ ‫ع َ‬‫م َ‬‫س ْ‬
‫قی ال ّ‬ ‫ا َل ْ َ‬
‫»بسسه راسسستی در ایسسن )سرگذشسست پیشسسینیان( تسسذکر و انسسدرز‬
‫بزرگی است بسرای آن کسه دلسی )آگساه( داشسسته باشسسد‪ ،‬یسا بسا‬
‫حضور قلب گوش فرا دهد«‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪ -‬تفسیر ابن کثیر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.80‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬تفسیر جللین‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.384‬‬ ‫‪2‬‬

‫زمین‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪92‬‬

‫خسوف و کسوف‬
‫پیامبر )ص( با وفات پسرش ابراهیسسم‪ ،‬موقسسف پسسدری مهربسسان و‬
‫دلسوز‪ ،‬مؤمن به قضا و قدر‪ ،‬صبور در برابر حکم خدا و راضی به‬
‫خواست او را گرفت‪ ،‬از انس روایت شده است کسسه فرمسسود ‪ :‬بسسه‬
‫همراه پیامبر)ص( به نزد ابوسیف َقین کسسه شخصسسی شسسیرده‪ 1‬بسسود‬
‫رفتیم‪ ،‬تا امر شسسیردهی ابراهیسسم را بسسه وی بسسسپاریم‪ .‬پیسسامبر)ص(‪،‬‬
‫ابراهیم را بوسید و بو کرد‪ .‬پس از مدتی به نزد آن مرد برگشتیم‪،‬‬
‫دیدیم که ابراهیم در حال جان دادن است‪ .‬چشمان پیامبر)ص( بسسا‬
‫کبار شد‪ ،‬عبسسدالرحمن بسسن عسسوف بسسا تعجسسب از‬ ‫دیدن آن صحنه اش ‌‬
‫یکنید؟!‪،‬‬ ‫گریه پیامبر)ص( پرسید ‪ :‬شما هم ای پیامبر خدا‪ ،‬گریه م ‌‬
‫پیامبر)ص( جواب داد ‪ :‬ای پسر عسسوف‪ ،‬ایسسن گریسسه نشسسانه رحمسست‬
‫یریسسزد و قلسسب را حسسزن‬ ‫است«‪ ،‬و ادامه داد که ‪» :‬چشم‪ ،‬اشسسک م ‌‬
‫یآوریم‪،‬‬ ‫یگیرد‪ ،‬اما جز آنچه که خدا را خشنود سازد‪ ،‬بر زبان نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪2‬‬
‫و ای ابراهیم‪ ،‬ما از دوری تو غمگین هستیم«‪.‬‬
‫همزمان با وفات ابراهیم‪ ،‬خورشید نیز کسوف کرد‪ ،‬و برخی از‬
‫یسساران پیسسامبر)ص( گمسسان کردنسسد کسسه آسسسمان نیسسز در حسسزن وفسسات‬
‫مبار است و گفتند که به خاطر ابراهیم‪ ،‬کسوف کرده‬ ‫ابراهیم‪ ،‬مات ‌‬
‫های ایراد فرمسسود‪،‬‬ ‫است‪ .‬اما پیامبر)ص( با شنیدن این قضیه‪ ،‬خطب ‌‬
‫تا در رعایت امانت آسمانی خسسود و حفسسظ آن از تحریسسف‪ ،‬کوتسساهی‬
‫نکسسرده باشسسد و بسسا رد ایسسن ادعسسا از اختلط میسسان حقسسایق علمسسی و‬
‫احساسات مسلمین جلوگیری کرد‪ .‬ابوبکره‪ ،‬آن را اینگونه روایسست‬
‫یکنسسد کسسه پیسسامبر)ص( فرمسسود ‪» :‬خورشسسید و مسساه‪ ،‬دو نشسسانه از‬ ‫م ‌‬
‫ههای خداوند هستند و برای مرگ و زندگی هیچ کس‪ ،‬کسوف‬ ‫نشان ‌‬
‫یکنند‪ .‬و این خداوند متعال است که با ایجاد ایسسن دو‬ ‫یا خسوف نم ‌‬
‫‪3‬‬
‫پدیده‪ ،‬قصد هراساندن مردم را از عذاب خودش دارد«‪.‬‬
‫خسوف عبارتست از پنهسسان شسسدن کسسل مسساه یسسا قسسسمتی از آن‪،‬‬
‫هنگام عبور زمین‪ ،‬از میان ماه وخورشید‪ ،‬امسا کسسوف عبارتسست‬
‫از پنهان شدن کامل خورشید یا قسمتی از آن‪ ،‬هنگام عبور ماه از‬
‫میان زمین و خورشید‪ .‬این دو پدیده بر عظمت و رحمت پرودگسسار‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫دانا و عظیم اشاره دارند که م ‌‬
‫هدار و سسسکون همسسزه‪ ،‬شسسخص شسسیرده‬ ‫‪] -‬منظور از »ظ ِْئر« با کسر ظسساء نقط ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یباشد‪ ،‬اما اینکه مردی را به شیردهی وصف کرده به دلیسسل ایسسن اسسست کسسه‬ ‫م ‌‬
‫همسر وی به این کار اشتغال داشته و او نیز در تربیت او نقش داشته اسسست‪.‬‬
‫و اصل »ظئر« برای شتری کسسه بچسسه شسستر دیگسسری را مسسورد مهسسر قسسرار داده‪،‬‬
‫حالباری‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪(173‬‬ ‫اطلق شده است[ ‪) .‬فت ‌‬
‫‪ -‬بخاری‪ ،‬حدیث شماره )‪ (1241‬و مسلم‪ ،‬حدیث شماره ) ‪.(2315‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬به روایت بخاری‪ ،‬حدیث شماره ) ‪ (995‬و مسلم‪ ،‬شماره ) ‪.(915‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪93‬‬ ‫زمین‬

‫و‬‫س َ‬ ‫م ُ‬ ‫شن ْ‬ ‫و ال ّ‬ ‫و الّنهنناُر َ‬ ‫ن آیاِته اّلین ُ‬

‫ل َ‬ ‫م ْ‬‫و ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و‬ ‫ر َ‬
‫من ِ‬
‫ق َ‬ ‫ْ‬
‫و ل ل ِل َ‬ ‫س َ‬ ‫دوا ِلل ّ‬ ‫ال ْ َ‬
‫م ِ‬ ‫شن ْ‬ ‫ج ُ‬‫سن ُ‬
‫مُر ل ت َ ْ‬ ‫ق َ‬
‫ه‬
‫م اّینا ُ‬ ‫ن ک ُن ُْتن ْ‬
‫نا ْ‬ ‫هن ّ‬ ‫خل َ َ‬
‫ق ُ‬ ‫جدوا للنه اّلنذی َ‬ ‫س ُ‬ ‫ا ْ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫عبد ُ‬ ‫تَ ْ‬
‫)فصلت ‪(37 :‬‬
‫ههای )قدرت( خسسدا‪ ،‬شسسب و روز و خورشسسید و مسساه‬ ‫»از نشان ‌‬
‫است‪ .‬برای خورشید و ماه سجده نکنیسسد‪ ،‬بسسرای خسسدایی کسسه‬
‫آنها را آفریده است‪ ،‬سجده کنید‪ ،‬اگسسر واقعسا ً او را عبسسادت و‬
‫یکنید«‪.‬‬
‫پرستش م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و نیز م ‌‬
‫م اّلین َ‬ ‫قن ْ َ‬
‫ل‬ ‫عل َی ْک ُن ُ‬‫ه َ‬ ‫ل للن ُ‬ ‫عن َ‬ ‫ج َ‬‫ن َ‬ ‫م إِ ْ‬ ‫ل أَرءَی ْت ُن ْ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫ه‬
‫غینُر اللن ِ‬ ‫ه َ‬ ‫ن ِال ٌ‬‫م ْ‬‫ه َ‬
‫م ِ‬ ‫قیا َ‬ ‫وم ِ ال ِ‬ ‫مدا ً ا َِلی ی َ ْ‬ ‫سْر َ‬
‫َ‬
‫ن‪) ‬قصص ‪(71 :‬‬ ‫عو َ‬‫م ُ‬ ‫س َ‬‫فل ت َ ْ‬ ‫َ‬
‫ءا َ‬ ‫ضیا ٍ‬ ‫م بَ ِ‬‫ی َا ِْتیک ْ‬
‫ُ‬
‫»بگو ‪) :‬ای مردم!( به من بگوییسسد! اگسسر خداونسسد شسسب را تسسا‬
‫روز قیامت همیشه ماندگار کنسد )و روز روشسن را بسه دنبسال‬
‫آن نیاورید( بجز خدا کدام خدا اسسست کسسه بتوانسسد بسسرای شسسما‬
‫روشسسنایی بیسساورد؟ )و روز روشسسنی پدیسسدار کنسسد تسسا در آن بسسه‬
‫یشنوید؟ )باید که‬ ‫تلش بپردازید و کسب و کار کنید؟( آیا نم ‌‬
‫بشنوید و بنگرید و کرنش برید( اگر عاقلید«‪.‬‬
‫شاید شخصی سؤال کنسسد‪ ،‬چگسسونه امکسسان دارد کسسه مسساه‪ ،‬قسسرص‬
‫خورشید را بپوشاند‪ ،‬در حالیکه چهارصد بار از آن کوچکتر است؟‬
‫پاسخ اینست که فاصله خورشید از زمین‪ ،‬چهارصسسد بسسار بیشسستر‬
‫یشسسود کسسه مسساه و‬ ‫از فاصله آن با ماه است‪ ،‬و این حالت سسسبب م ‌‬
‫خورشید‪ ،‬به یسسک انسسدازه نسسسبت بسسه زمیسسن ظسساهر شسسوند‪ ،‬لسسذا مسساه‬
‫یتواند مانع تمامی پرتوهای خورشید شود و نگذارد که به زمیسسن‬ ‫م ‌‬
‫برسند‪.‬‬
‫بایسسد هوشسسیار باشسسیم کسسه زیبسسایی کسسسوف‪ ،‬بسساعث نشسسود کسسه از‬
‫خطرات نگاه کردن بسسه آن‪ ،‬بسسدون داشسستن عینسسک دودی مخصسسوص‬
‫بهای جسسدی بسسه چشسسم‬ ‫این کار‪ ،‬غافل شویم‪ .‬زیرا ناخودآگسساه آسسسی ‌‬
‫شدرمسسانی در شسسبکیه‬ ‫یرساند‪ ،‬که وجود نداشسستن هیسسچ پی ‌‬ ‫انسان م ‌‬
‫یدهسسد‪ ،‬مخصوصسا ً اطفسسال‬ ‫چشم به این امر‪ ،‬حساسیت بیشسستری م ‌‬
‫یکننسسد و شسسبکیه چشسسم آنسسان بسسسیار‬ ‫شبینی بروز خطر را نم ‌‬
‫که پی ‌‬
‫ستر از بزرگسالن اسسست‪ ،‬بایسسد از ایسسن کسسار پرهیسسز کننسسد‪ .‬بسسه‬ ‫حسا ‌‬
‫همین دلیل است که پیامبر)ص(‪ ،‬نماز کسوف را سنت قسسرار داده‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪94‬‬

‫که حاوی قرائت و سجده طولنی است و ما را به هنگام رخ دادن‬

‫یسازد‪.‬‬‫این واقعه‪ ،‬کامل ً به خود مشغول م ‌‬
‫طبق محاسبات فضاشناسسان در تاریسخ یسازدهم آگوسسست‪ ،‬تمسام‬
‫کشورهای عربی قادر به دیدن کسوف بودنسسد‪ ،‬امسسا کسسسوف کامسسل‬
‫لشرقی این کشورها قابل رؤیت بسسود و‬ ‫فقط در نقاط مرزی شما ‌‬
‫لشسرقی سسوریه و انسسدکی پسسس از‬ ‫در سسایر نقساط‪ ،‬از جملسه شما ‌‬
‫ظهر همان روز‪ ،‬کسوف جزیی روی داد و حدود یک ساعت طسسول‬
‫کشید‪ ،‬اما پس از آن به مدت دو دقیقسسه بسسه کسسسوف کامسسل تبسسدیل‬
‫شد‪.‬‬
‫و در این دو دقیقه‪ ،‬فرصت مناسسبی ایجساد شسد کسه انفجارهسای‬
‫ههای آتسسش آن کسسه بسسه یسسک میلیسسون کیلومسستر‬ ‫سطح خورشید و زبان ‌‬
‫یرسید‪ ،‬دیده شود‪ ،‬همچنین امکان دیدن پنسسج سسستاره‪ ،‬عطسسارد و‬ ‫م ‌‬
‫زهسسره و مریسسخ و مشسستری و زحسسل نیسسز میسسسر شسسد‪ .‬و طبسسق مثسسل‬
‫مشهور میان مسسردم کسسه دربسساره شخصسسی اسسست کسسه متحمسسل امسسر‬
‫هها را بسه‬
‫یگویند ‪ :‬سستار ‌‬ ‫شبینی و ناگوار شده است‪ ،‬م ‌‬ ‫غیرقابل پی ‌‬
‫هها را بسسه هنگسسام‬
‫هنگام ظهر دید‪ ،‬ما نیز در هنگسسام کسسسوف‪ ،‬سسستار ‌‬
‫ظهر و به طور حقیقی‪ ،‬دیدیم‪.‬‬

‫های راجع به معنی لغوی کسوف و خسوف‬ ‫نکت ‌‬

‫یافتد که مردم هر کدام از ایسسن کلمسسات را بسسرای‬ ‫بسیار اتفاق م ‌‬
‫یبرنسد‪ ،‬یعنسی خسسسوف را بسرای مساه و‬ ‫معنی خاص خود بسه کسار م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬لذا قصد کردم که به‬ ‫کسوف را برای خورشید‪ ،‬استعمال م ‌‬
‫بیان معنی لغوی این دو کلمه بپردازم‪ ،‬شاید نفعی در آن باشد‪.‬‬
‫مُر‪ ،‬یکسف کسسسوفا‬ ‫ق َ‬‫ف ال َ‬ ‫س َ‬ ‫نالعرب آمده است که ‪» :‬ک َ َ‬ ‫در لسا ‌‬
‫سوفا ‪ :‬یعنسسی مسساه و خورشسسید‪،‬‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫فک ُ‬ ‫س ُ‬ ‫ْ‬
‫ت ت َک ِ‬‫ف ْ‬
‫س َ‬ ‫َ‬
‫سک َ‬ ‫و کذلک الشم ُ‬
‫یگویسسد ‪:‬‬‫نسسور خسسود را از دسسست داده و سسسیاه گردیدنسسد‪ ،‬برخسسی م ‌‬
‫سسفها«‬ ‫ه و ا َک ْ َ‬
‫فها اللس ُ‬‫سس َ‬‫ف«‪ ،‬اما اشتباه است‪ ،‬استعمال »ک َ َ‬ ‫س َ‬‫»ِانک َ َ‬
‫نیز درست است‪ .‬این افعال برای ماه نیز همانند خورشسسید اسسست‪،‬‬
‫مُر« به معنی از دسسست دادن نسسور و سسسیاه شسسدن آن‬ ‫ق َ‬
‫ف ال َ‬ ‫س َ‬‫»و ک َ َ‬
‫ف هر دو بسسه یسسک معنسسی هسسستند‪ ،‬در حسسدیث‬ ‫س َ‬ ‫خ َ‬‫فو َ‬ ‫س َ‬ ‫َ‬
‫است ‪ ...‬ک َ‬
‫نیز‪ ،‬هر دو لفظ هم برای خورشید و هم برای ماه اسستعمال شسده‬
‫و برخی از راویان آن را با »ک« و در مورد مسساه از »خ« اسسستفاده‬
‫هانسسد کسسه خورشسسید و مسساه‪ ،‬جسسزو‬ ‫هانسسد‪ .‬امسسا همسسه روایسست کرد ‌‬ ‫کرد ‌‬
‫ههای خدا هستند و برای مرگ و حیسسات هیسسچ شخصسسی‪ ،‬دچسسار‬ ‫نشان ‌‬
‫یشوند‪ .‬و آنچه که بیشسسترین کسساربرد را در لغسست عسسرب‬ ‫کسوف نم ‌‬
‫‪95‬‬ ‫زمین‬

‫دارد و مورد تأیید نظر فّراء نیز هست‪ ،‬اینسست کسه کسسوف بسرای‬
‫یشود‬ ‫خورشید و خسوف برای ماه استعمال شده است و گفته م ‌‬
‫که ‪» :‬کسف الشمس« و »کسفها الله« و »انکسفت« و »خسف‬
‫یگویسسد ‪:‬‬‫القمر« و »خسسسفه اللسسه« و »انخسسسفت« ابسسو زیسسد نیسسز م ‌‬
‫»کسفت الشمس« یعنسسی خورشسسید‪ ،‬در روز دچسسار تیرگسسی شسسود و‬
‫م« زمسسانی اسسست کسسه نسسور آن بسسر نسسور‬ ‫»کسسسفت الشسسمس النجسسو َ‬
‫ستارگان غالب شده و اثری از آنهسسا بسساقی نمانسسد‪ ،‬در ایسسن صسسورت‬
‫‪1‬‬
‫ینامند«‪.‬‬
‫خورشید را پوشاننده ستارگان م ‌‬
‫یگویسسد ‪» :‬کسسسفت الشسسمس و خسسسف القمسسر‪ ،‬یعنسسی‬ ‫ثعلسسب م ‌‬
‫استعمال کسوف برای خورشسسید و اسسستعمال خسسسوف بسسرای مسساه‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫بهتر است«‪.‬‬
‫یگویسسد ‪ » :‬در احسسادیث نیسسز اسسستعمال خسسسوف بسسرای‬ ‫ابن اثیر م ‌‬
‫خورشید‪ ،‬بیشتر است و همین صورت در لغت نیز مشهور اسسست‪،‬‬
‫اما آنچه که در این حدیث بیان شده و کسوف برای هر دو به کسسار‬
‫رفته‪ ،‬از جهت تغلیب مذکر )که لفسسظ مسساه اسسست( بسسر مسسؤنث )کسسه‬
‫یباشد‪ .‬این اشتراک برای معاوضه نیسسز بسسه‬ ‫لفظ خورشید است( م ‌‬
‫یرود‪ ،‬همانند آنچه کسسه در روایسست دیگسسری آمسسده اسسست کسسه ‪:‬‬ ‫کار م ‌‬
‫یشوند‪ .‬اما کاربرد کلمسسه خسسسوف‬ ‫خورشید و ماه دچار کسوف نم ‌‬
‫برای خورشید‪ ،‬به طور جداگانه نیز درسسست اسسست‪ ،‬زیسسرا خسسسوف‬
‫نیز مانند کسوف‪ ،‬یک معنی دارد و آن‪ ،‬از دست دادن نور و تاریک‬
‫‪3‬‬
‫شدن خورشید و ماه را در ضمن خود دارد«‪.‬‬

‫فشار هوا و نتایج آن‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار م ‌‬
‫ص ندَْرهُ‬ ‫ح َ‬ ‫ش نَر ْ‬‫دَیه ی َ ْ‬ ‫هن ِ‬‫ن یَ ْ‬ ‫ه اَ ْ‬ ‫رِد الل ن ُ‬ ‫ن یُ ِ‬ ‫م ْ‬ ‫ف َ‬‫‪َ ‬‬
‫ه‬
‫صنندَْر ُ‬ ‫ل َ‬ ‫عنن ْ‬
‫ج َ‬‫ه یَ ْ‬‫ضل ّ ُ‬‫ن یُ ِ‬‫ردْ ا َ ْ‬ ‫ن یُ ِ‬‫م ْ‬ ‫و َ‬ ‫سلم ِ َ‬ ‫ل ِل ِ ْ‬
‫ء‬
‫سننما ِ‬‫عدُ فننی ال ّ‬ ‫صنن ّ‬‫مننا ی ّ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫حَرجننا کان ّ َ‬ ‫ً‬
‫ضننّیقا َ‬ ‫َ‬
‫ن لَ‬ ‫ّ‬
‫علننی الننذی َ‬ ‫س َ‬ ‫جن َ‬ ‫ه الّر ْ‬ ‫ل الل ُ‬ ‫ع ُ‬‫ج َ‬ ‫ک یَ ْ‬ ‫کذال ِ َ‬ ‫َ‬
‫)انعام ‪(125 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫و َ‬ ‫من ُ‬ ‫و ِ‬
‫یُ ْ‬
‫هاش را )با پرتو‬ ‫»آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند‪ ،‬سین ‌‬
‫یسسسازد‪ ،‬و‬‫نور ایمان باز و( گشاده برای )پسسذیرش( اسسسلم م ‌‬
‫هاش‬ ‫آن کس را که خدا بخواهد گمراه و سرگشته کند‪ ،‬سسسین ‌‬

‫نالعرب‪ ،‬ماده کسف‪ ،‬با اندکی تصرف‪.‬‬

‫‪ -‬لسا ‌‬ ‫‪1‬‬

‫نالعرب‪ ،‬ماده خسف‪.‬‬‫‪ -‬لسا ‌‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬النهایه فی غریب الحدیث‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.31‬‬ ‫‪3‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪96‬‬

‫یسازد که گویی به سسسوی آسسسمان صسسعود‬ ‫های تنگ م ‌‬ ‫را بگون ‌‬

‫یکند )و به سبب رقیق شدن هوا و کمبود اکسیژن‪ ،‬تنفس‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪ ،‬کافر لجوج نیز‬ ‫لتر م ‌‬
‫کردن هر لحظه مشکل و مشک ‌‬
‫با پیروی از تقالید پوسیده‪ ،‬هسسر دم بیسسش از پیسسش از هسسدایت‬
‫هاش نسبت به حسسق و حقیقسست بیشسستر و‬ ‫آسمانی دورتر و کین ‌‬
‫یشسسود( بسسدین منسسوال‬ ‫پسسذیرش اسسسلم بسسرای وی دشسسوارتر م ‌‬
‫یسسسسازد کسسسه ایمسسسان‬
‫خداونسسسد عسسسذاب را بهسسسرة کسسسسانی م ‌‬
‫یآورند«‪.‬‬‫نم ‌‬
‫ههای اعجسساز علمسسی در قسسرآن کریسسم و از‬‫این آیسسه یکسسی از نشسسان ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬در علسسم پزشسسکی بیسسان‬
‫دلیل صدق رسالت پیسسامبر)ص( م ‌‬
‫شسسده اسسست کسسه بسسا صسسعود انسسسان بسسه ارتفاعسسات‪ ،‬دچسسار عسسوارض‬
‫جسمانی شسده کسه از احسساس تنگسسی نفسس تسا خفگسسی پیشسسرفت‬
‫یکند‪ ،‬که در آیه زیر به آن اشاره شده است ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫د‬
‫ع ُ‬
‫صن ّ‬
‫مننا ی ّ‬ ‫حَرج نا ً َ‬
‫کان ّ َ‬ ‫ض نّیقا ً َ‬
‫صدَْرهُ َ‬‫ل َ‬‫ع ْ‬ ‫‪‬ی َ ْ‬
‫ج َ‬
‫ء‪‬‬ ‫سما ِ‬
‫فی ال ّ‬
‫زیرا هرچه که ارتفاع افزایسسش یابسسد‪ ،‬فشسسار هسسوا کسسم شسسده و از‬
‫یشود‪.‬‬‫مقدار اکسیژن کاسته م ‌‬
‫اگر تا ده هزار پا‪ ،‬بالتر از سطح دریسسا برویسسم‪ ،‬احسسساس کمبسسود‬
‫یکنیم‪ ،‬اما از فاصله ده هسسزار پسسایی تسسا‬ ‫اکسیژن یا کاهش فشار نم ‌‬
‫ههایی که خداونسسد‬ ‫شانزده هزار پایی این احساس به وسیله دستگا ‌‬
‫هها سبب‬ ‫یشود‪ .‬این دستگا ‌‬ ‫در بدن انسان قرار داده است درک م ‌‬
‫یشود که بدن انسان در چنین ارتفاعی خود را با فشار محیط و‬ ‫م ‌‬
‫مقدار اکسیژن‪ ،‬سازگار کرده و نیسساز بسدن را تسأمین کنسد‪ .‬البتسسه بسا‬
‫افزایش ارتفاع از شانزده هزار پایی تا بیسسست و پنسسج هسسزار پسسایی‪،‬‬
‫مهای مذکور‪ ،‬دیگسسر قسسادر بسسه تسسأمین نیازهسسای حیسساتی جسسسم‬
‫سیست ‌‬
‫یشسسود کسسه در‬ ‫نیستند و عسسوارض مختلفسسی بسسرای انسسسان حاصسسل م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬‫ابتدای آنها‪ ،‬تنگی نفس م ‌‬
‫د‬
‫ع ُ‬
‫صن ّ‬
‫مننا ی ّ‬ ‫حَرج نا ً َ‬
‫کان ّ َ‬ ‫ض نّیقا ً َ‬
‫صدَْرهُ َ‬‫ل َ‬‫ع ْ‬ ‫‪‬ی َ ْ‬
‫ج َ‬
‫ء‪‬‬ ‫سما ِ‬
‫فی ال ّ‬
‫با افزایش ارتفاع از مقدار بیست و پنج هزار پا‪ ،‬بیهوشی کامسسل‬
‫یشود‪ ،‬لذا هواپیمایی که در ارتفاع چهسسل هسسزار‬‫بر انسان عارض م ‌‬
‫پا در حال پرواز است به مقدار هشت برابسسر هسوای سسسطح زمیسسن‪،‬‬
‫دارای هوای مستراکم اسست‪ ،‬تسا فشساری متناسسب فشسار زمیسن را‬
‫برای سرنشینان آن تأمین کند‪ ،‬در غیر این صسسورت سرنشسسینان آن‬
‫یشوند‪ .‬در حقیقت آیسسه مسسذکور از دلیسسل‬‫به بیهوشی کامل دچار م ‌‬
‫‪97‬‬ ‫زمین‬

‫های در اثبات نبوت پیسسامبر)ص(‬ ‫اعجاز علمی در قرآن کریم و نشان ‌‬

‫است‪ .‬تاکنون سخن از تأثیرات کمبود اکسیژن بود‪ ،‬اما نتیجه افت‬
‫فشار چه خواهد بود؟‬
‫یگوید ‪» :‬با کاهش فشار‪ ،‬تمام گازهای درون بدن‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫تهسسا و‬ ‫انسان دچار انبساط و پراکندگی شده و بسسه همسسراه آن‪ ،‬باف ‌‬
‫هها‪ ،‬روده بزرگ و گوش میانی‪ ،‬دچار‬ ‫ههای بدن از جمله‪ ،‬ری ‌‬ ‫دستگا ‌‬
‫یشوند‪ .‬نتایج ناگوار کاهش فشار هوا به این مسسوارد ختسسم‬ ‫پارگی م ‌‬
‫شگیسسری‪ ،‬مخصوص سا ً در‬ ‫یشود‪ ،‬بلکه دردهای شکمی غیرقابل پی ‌‬ ‫نم ‌‬
‫شهسسا و مفاصسسل‬ ‫ههسسا‪ ،‬گو ‌‬‫ناحیه روده بزرگ‪ ،‬دردهای مربوط بسسه ری ‌‬
‫نیز‪ ،‬جزو آن است‪ .‬حال جای این پرسش است که آیا پیسسامبر)ص(‬
‫به آسمان صعود کرده بود‪ ،‬که توانسته چنین مطالب دقیق علمسسی‬
‫های لطیف بیان کند؟ آیا در زمان ایشان‪ ،‬شخص دیگسسر‪،‬‬ ‫را با اشار ‌‬
‫به فضا و ارتفاعات بالی جو‪ ،‬صعود کرده بود؟ آیسسا هواپیمسسا وجسسود‬
‫داشت کسه شخصسی بسسه وسسسیله آن بسسه فضسسا رفتسه واخبسساری بسسرای‬
‫پیامبر)ص( آورده باشد؟‬
‫با دقت دوباره در آیه ‪:‬‬
‫ه‬
‫ص ندَْر ُ‬‫ح َ‬ ‫ش نَر ْ‬‫دَیه ی َ ْ‬ ‫هن ِ‬‫ن یَ ْ‬ ‫ه اَ ْ‬‫رِد الل ن ُ‬ ‫ن یُ ِ‬‫م ْ‬ ‫ف َ‬‫‪َ ‬‬
‫ه‬
‫صنندَْر ُ‬‫ل َ‬ ‫عنن ْ‬
‫ج َ‬ ‫ضل ّ ُ‬
‫ه یَ ْ‬ ‫ن یُ ِ‬‫ردْ ا َ ْ‬‫ن یُ ِ‬ ‫م ْ‬‫و َ‬ ‫سلم ِ َ‬ ‫ل ِل ِ ْ‬
‫ء‪‬‬ ‫سما ِ‬ ‫عدُ فی ال ّ‬ ‫ص ّ‬‫ما ی ّ‬ ‫کان ّ َ‬‫حَرجا ً َ‬ ‫ضّیقا ً َ‬ ‫َ‬
‫یشسسود کسسه‬ ‫اهمیت کلم حضرت علسسی)رض( نیسسز بیشسستر درک م ‌‬
‫فرمود ‪» :‬در قرآن آیاتی وجود دارد که هنوز تفسیر نشده است«‪.‬‬
‫حقایق علمی بیان شسسده‪ ،‬پسسس از پیشسسرفت علسسم و اسسستفاده از‬
‫ههای بالیی جو‪ ،‬کشف شده است‬ ‫هواپیما و موشک و پرواز به لی ‌‬
‫و اگر امروز‪ ،‬با سوار شدن هواپیمسسا و پسسرواز در ارتفاعسسات بسسال بسسا‬
‫یشسسویم بسسه دلیسسل سسساماندهی‬ ‫تأثیرات منفی افت فشار مسسواجه نم ‌‬
‫یباشسسد و اگسسر بسسه هسسر‬
‫فشار متناسب با زمین در داخسسل هواپیمسسا م ‌‬
‫علت‪ ،‬سیستم تقویت فشار هواپیما از کار بیافتد‪ ،‬هواپیما بلفاصله‬
‫باید از ارتفاع خود کاسته و فرود آید تا مسافرین خود را از مسسرگ‬
‫یبریم ‪:‬‬‫حتمی نجات دهد‪ .‬اینجاست که به اهمیت این آیه پی م ‌‬
‫د‬
‫ع ُ‬
‫صن ّ‬
‫مننا ی ّ‬ ‫حَرج نا ً َ‬
‫کان ّ َ‬ ‫ض نّیقا ً َ‬
‫صدَْرهُ َ‬‫ل َ‬‫ع ْ‬ ‫‪‬ی َ ْ‬
‫ج َ‬
‫ء‪‬‬ ‫سما ِ‬
‫فی ال ّ‬
‫های تحت عنوان ‪ :‬فشار بال‪ ،‬منتشر شده بسسود کسسه در‬ ‫یکبار مقال ‌‬
‫آغاز به بیان واحد سنجش فشار هوا پرداخته بود که برابر است با‬
‫یمتر مربسسع کسسه ایسسن مقسسدار بسسا‬
‫هزار و سی و سه گرم بر هر سانت ‌‬
‫یمتر مکعب جیوه‪ ،‬یکسان است‪.‬‬ ‫وزن هفتاد و شش سانت ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪98‬‬

‫یدانیم که هر انسانی بسا یسسک یسا دو مستر مسساحت بسدن خسسود‪،‬‬ ‫م ‌‬

‫یکنسد‪ ،‬امسا آن را‬ ‫فشاری برابسر ده تسا بیسست ُتسن هسوا را تحمسل م ‌‬
‫یکند‪ ،‬در واقع همسسه مسسا در قعسسر اقیانوسسسی پسسر از هسسوا‬ ‫احساس نم ‌‬
‫یکنیم که فشاری برابر ده تا بیست ت ُسسن هسسوا را بسسر بسسدن‬ ‫زندگی م ‌‬
‫یکنیم‪.‬‬‫خود حمل م ‌‬
‫یگوینسسد ‪ :‬فشساری کسسه در درون زمیسسن وجسسود دارد‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫وی‪ ،‬و‬ ‫ّ‬ ‫س‬ ‫ج‬ ‫فشار‬ ‫از‬ ‫بیشتر‬ ‫میلیون‬ ‫ششصد‬ ‫و‬ ‫هزار‬ ‫برابر است با سه‬
‫فشار درونی خورشید نیز برابر است بسا صسسد بیلیسون برابسر فشسار‬
‫وی‪ .‬و یک ستاره نوترونی که قبل ً به اندازه خورشید بزرگ بوده‪،‬‬ ‫ج ّ‬
‫سپس در اثر فشار به حدی کوچک شده کسسه قطسسر آن بسسه چهسسارده‬
‫کیلومتر کاهش پیدا کرده‪ ،‬دارای فشاری برابر یک میلیون میلیسسون‬
‫وی است‪.‬‬ ‫بیلیون برابر فشار ج ّ‬
‫تترین عنصر تحت فشار زمین‪ ،‬الماس است‪ ،‬ایسسن فلسسز بسسا‬ ‫سخ ‌‬
‫وی‪ ،‬فشرده شده است و فشار آن بسسه‬ ‫ّ‬ ‫ج‬ ‫فشار‬ ‫برابر‬ ‫میلیون‬ ‫چهار‬
‫ً‬
‫مراتسسب بیشسستر از فشسسار درونسسی زمیسسن اسسست‪ .‬اخیسسرا گروهسسی از‬
‫هاند با حرارت دو هزار درجه‪ ،‬ذغال عادی را تسسا‬ ‫دانشمندان توانست ‌‬
‫پنج هزار برابر فشسسار جسسو‪ ،‬مسستراکم کننسسد‪ ،‬کسسه بسسه المسساس صسسنعتی‬
‫مشهور است‪.‬‬
‫هی مهمسسی کسسه در رابطسسه بسسا فشسسار وجسسود دارد اینسسست کسسه‬ ‫نکت ‌‬
‫دانشمندان علم پزشسسکی اسسستفاده از داروهسسای مسسایع را بیشسستر از‬
‫یدهنسسد کسسه‬ ‫یپسسسندند‪ ،‬زیسسرا احتمسسال م ‌‬
‫داروهای جامسسد و مسستراکم م ‌‬
‫تتأثیر فشار‪ ،‬برخی خواص خود را از دسسست‬ ‫داروهای فشرده‪ ،‬تح ‌‬
‫بدهند‪.‬‬
‫یتسسوان نسستیجه معنسوی‬ ‫یپردازیسم کسه م ‌‬ ‫حال بسه بیسان حقیقسستی م ‌‬
‫زیبسسایی از آن گرفسست‪ .‬و آن اینسسست کسسه المسساس را بسسه عنسسوان‬
‫تگسسذاری‬ ‫تترین ماده طبیعت‪ ،‬صسسد و چهسسل میلیسسون دلر‪ ،‬قیم ‌‬ ‫سخ ‌‬
‫هاند‪ .‬حال اگر ذغالی عسسادی را بسسا وزن همسسان مقسسدار المسساس‪،‬‬ ‫کرد ‌‬
‫یشسسود‪ ،‬و‬ ‫تحت فشار بسیار بال قسسرار دهیسسم‪ ،‬بسسه المسساس تبسسدیل م ‌‬
‫ارزشی تقریبا ً یکسان با الماس م ‌‬
‫ییابد‪.‬‬
‫و اگسسر شخصسسی بسسه خداونسسد و پیسسامبرش ایمسسان داشسسته باشسسد و‬
‫هدفی بزرگ ومقدس و خدایی را‪ ،‬دنبال کند و مقصد حیاتش قرار‬
‫یها و فشسسارهای مخسسالف آن را تحمسسل کنسسد وی را از‬ ‫دهسسد و سسسخت ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫فردی عادی به انسانی حامل نور هدایت خدایی تبدیل م ‌‬
‫تتسسأثیر‬ ‫یارزد‪ ،‬تح ‌‬ ‫هرنگ کسسه یسسک ریسسال هسسم نم ‌‬ ‫قطعه ذغالی سسسیا ‌‬
‫یتسسوان‬ ‫یشسسود کسسه نم ‌‬ ‫فشار بال به الماسی چنان ارزشمند تبدیل م ‌‬
‫تگذاری کرد‪.‬‬ ‫آن را قیم ‌‬
‫‪99‬‬ ‫زمین‬

‫یچون و چرا از شهوات‬ ‫تطلبی و پیروی ب ‌‬ ‫کسالت و تنبلی‪ ،‬راح ‌‬

‫و لذات‪ ،‬هرگز سبب ایجسساد ایمسسان‪ ،‬مردانگسسی‪ ،‬پیشسسرفت و برتسسری‬
‫نخواهد شد بلکه‪ ،‬تحمل سختیها در راه خداست کسسه انسسسان را بسسه‬
‫یسازد‪.‬‬
‫وجودی درخشنده و پرنور بدل م ‌‬
‫و این قضیه در نحوه ارتباط با خداوند نیز کامل ً درسسست اسسست‪.‬‬
‫پیسسامبر اکسسرم)ص( زنسسدگی لسسبریز از سسسختی و فشسسار را برگزیسسد‪،‬‬
‫هها را تحمل نمود‪ ،‬امسسا هسسر بسسار بسسه خسسدا‬ ‫هجرت کرد و انواع شکنج ‌‬
‫یشد‪ .‬حقیقت همیشه اینگونه بسسوده اسسست کسسه پسسس از‬ ‫کتر م ‌‬‫نزدی ‌‬
‫یشسسود و پسسس از شسسب‬ ‫تنگنا و سختی‪ ،‬وسعت و فراخی حاصسسل م ‌‬
‫یکنسسد و پروردگسسار لطیسسف‬ ‫سسسیاه اسسست کسسه صسسبح امیسسد‪ ،‬ظهسسور م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫کم‪‬‬‫خیٌر ل َ ُ‬
‫و َ‬
‫ه َ‬ ‫شیئا ً َ‬
‫و ُ‬ ‫هوا َ‬ ‫سی ا َ ْ‬
‫ن َتکَر ُ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ع َ‬
‫)بقره ‪(216 :‬‬
‫یداریسسد و آن بسسرای شسسما‬
‫»لیکن چه بسا چیزی را دوست نم ‌‬
‫نیک باشد«‪.‬‬

‫کروی بودن زمین و رابطه آن با کلمه »عمیق«‬

‫در ایسسن رابطسسه اشسسارات لطیفسسی در قسسرآن وجسسود دارد‪ ،‬خداونسسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫رجننال ً َ‬
‫و‬ ‫ک ِ‬‫ج ی َنا ُْتو َ‬
‫ح ّ‬‫س ِبال ْ َ‬‫ن فی الّنا ْ ِ‬ ‫و ا َذّ ْ‬
‫‪َ ‬‬
‫‪1‬‬
‫ق‪‬‬ ‫عمی ٍ‬‫ج َ‬ ‫ل َ‬
‫ف ّ‬ ‫ن کُ ّ‬ ‫م ْ‬ ‫ن ِ‬ ‫ر ی َأتی َ‬
‫م ٍ‬
‫ضا ِ‬ ‫علی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫َ‬
‫)حج ‪(27 :‬‬
‫»)ای پیغمسسبر!( بسسه مسسردم اعلم کسسن کسسه )افسسراد مسسسلمان و‬
‫کاندام )ورزیسسده و‬ ‫مستطیع(‪ ،‬پیاده‪ ،‬یا سواره بر شتران باری ‌‬
‫بهسسا و وسسسایل خسسوب دیگسسری( کسسه‬ ‫چابک و پرتحمسسل‪ ،‬و مرک ‌‬
‫یکننسسد‪ ،‬بسسه حسسج کعبسسه بیاینسسد و‬
‫ههای فراخ و دور را طی م ‌‬ ‫را ‌‬
‫ندای تو را پاسخ گویند«‪.‬‬

‫یفرماید ‪] :‬خداونسسد در ایسسن آیسسه‬‫‪ -‬قرطبی در تفسیر خویش‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪ 39‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫هها‪ ،‬ذکسسر کسسرده اسسست‪ ،‬زیسسرا‬‫یروند قبسسل از سسسوار ‌‬

‫آنهایی را که پیاده به حج م ‌‬
‫خستگی آنان بیشتر است ‪ ...‬و معنی کلمسسه »ضسسامر«‪ ،‬شتریسسست کسسه در اثسسر‬
‫یشسسود ‪ :‬ضسسمر‪ ،‬یضسسمر‪ ،‬ضسسمورًا‪،‬‬ ‫خستگی سفر‪ ،‬ناتوان شسسده اسسست‪ ،‬گفتسسه م ‌‬
‫های برای رسیدن به مکه‪ ،‬وصف نموده است‪.‬‬ ‫خداوند در این آیه شتر را وسیل ‌‬
‫و سبب خستگی شتر را نیز با ایسن جملسه »یساتین مسن کسل فسج عمیسق« بیسان‬
‫نموده است‪ .‬یعنی طول سفر بر شتر اثر کرده است و ضمیر فعسسل »یسساتین«‬
‫را به جمع شترها باز گردانده تا حرکست در جهست حسج را بسه همسراه اربسابش‪،‬‬
‫بهای‬ ‫گرامسسی داشسسته باشسسد‪ ،‬آنگسسونه کسسه در »والعادیسسات ضسسبحا« یعنسسی اس س ‌‬
‫تکننده در جهاد‪ ،‬بیان داشته است[‪.‬‬ ‫شرک ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪100‬‬

‫ج‬
‫فن ّ‬ ‫ن کُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫م ْ‬
‫ممکسسن اسسست سسسؤال شسسود کسسه چسسرا بجسسای » ِ‬
‫د«؟‬ ‫ج َبعی ٍ‬ ‫ل َ‬
‫ف ّ‬ ‫ن کُ ّ‬
‫م ْ‬
‫ق« نفرمود ‪ِ » :‬‬
‫عمی ٍ‬‫َ‬
‫یفرمایند ‪ :‬استعمال کلمه »عمیق« به جسسای‬ ‫علما در این باره م ‌‬
‫»بعید« به کسسروی بسسودن زمیسسن اشسساره دارد‪ ،‬زیسسرا خطسسوط سسسطح‬
‫زمین راست نیستند بلکسه منحنسی بسوده و در توضسیح آنهسا بسه ُبعسد‬
‫سوم جهات یعنی عمق نیز نیاز هست‪ ،‬لسسذا پروردگسسار دانسسا بسسا ایسسن‬
‫کلمه به کروی بودن زمین اشاره دارد‪.‬‬
‫نکته قابل توجه دیگر در این باره اینست که خداوند حکیم میان‬
‫نهسای آینسده‪،‬‬ ‫سطح علمی و فهسم مسردم عصسر نسزول قسرآن و قر ‌‬
‫هماهنگی و توافق برقرار کرده است‪.‬‬

‫آیا زمین را گردآورنده قرار ندادیم؟‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫مواتا ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و اَ ْ‬
‫حیاءا ً َ‬
‫فاتًا* أ ْ‬
‫ض کِ َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫)مرسلت ‪(26-25 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»آیا ما زمین را گردآورندة )مردمان در حال حیسسات بسسر روی‬
‫هایم؟* هم در حال‬ ‫خود‪ ،‬و در حال ممات در دل خود( نساخت ‌‬
‫حیات و هم در حال ممات؟«‪.‬‬
‫فت سًا‪،‬‬
‫فت ُسسه ک ْ‬
‫ت یک ِ‬
‫فس َ‬
‫ت« اسسست و ک َ‬ ‫کلمسسه »کفاتسسا« از ریشسسه »ک َ َ‬
‫فس َ‬
‫‪1‬‬
‫فَتسسه ‪ :‬یعنسسی وی را در بسسر گرفسست و بسسه خسسود نزدیسسک کسسرد ‪ ،‬از‬ ‫ک ّ‬
‫خصوصیات زمین‪ ،‬در بر گرفتن و جسسذب کسسردن و بسسه خسسود نزدیسسک‬
‫ساختن است و این آیه بسه روشسنی بسه جساذبه زمیسن اشساره دارد‪،‬‬
‫یکنسسد و وزن اشسسیاء در‬ ‫زیرا زمیسسن همسسه چیسسز را بسسه خسسود جسسذب م ‌‬
‫حقیقت حاصل نیروی جاذبه آن است که با حجم زمین نیز تناسب‬
‫دارد‪ .‬یعنی اگر شئی بر روی زمین صد کیلوگرم وزن داشته باشد‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫بر روی ماه ‪ 6‬آن وزن را داراست و انسانی که در زمین شصست‬
‫کیلوگرم وزن دارد بر روی مسساه ده کیلسسوگرم وزن دارد‪ .‬پسسس وزن‬
‫هر شیء بر روی ماه یا زمین‪ ،‬متناسب با قدرت جذب آنها است‪.‬‬
‫باتوجه به این خصوصیت است که خداوند فرمود ‪:‬‬

‫ت‬
‫فس َ‬‫ت و در »القساموس المحیسط« ذیسل مساده ک َ‬ ‫فس َ‬‫نالعرب‪ ،‬ماده ک َ‬ ‫‪ -‬نگا ‪ :‬لسا ‌‬ ‫‪1‬‬

‫ت کفتا ً ‪ :‬یعنی جذب کسسرد‪ ،‬در بسسر گرفسست و شسسامل‬ ‫ف ُ‬‫ت یک ِ‬ ‫آمده است که ‪] :‬ک َ َ‬
‫ف َ‬
‫هاند که زمیسسن نیسسز گردآورنسسده‬
‫کفات ‪ :‬یعنی جایی که اشیاء گردآمد ‌‬ ‫خود کرد و ِ‬
‫ما انسانهاست[‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫زمین‬

‫مواتا ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫و اَ ْ‬
‫حیاءا ً َ‬
‫فاتًا* أ ْ‬
‫ض کِ َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫‪‬‬
‫اگر نیروی جاذبه نبود‪ ،‬زنسسدگی چگسسونه ممکسسن بسسود؟ و آب چگسسونه‬
‫تتسأثیر‬
‫یمانسد؟ و هسوای اطسراف آن نیسز اگسر تح ‌‬ ‫روی زمین بساقی م ‌‬
‫ییافت؟ اگر این نیروی‬ ‫نیروی جاذبه نبود‪ ،‬چگونه گرداگرد آن دوام م ‌‬
‫یشسد یعنسی زمیسن‬ ‫قوی نبود و باعث گردش هوا به همراه زمیسن نم ‌‬
‫یماند‪ ،‬گردبادهایی با سرعت‬ ‫یکرد و هوای اطراف ثابت م ‌‬ ‫حرکت م ‌‬
‫یآمسسد و تمسسامی‬
‫بیشتر از هزار و ششصد کیلومتر در ساعت پدیسسد م ‌‬
‫یکرد‪.‬‬
‫سطح زمین را با خود نابود م ‌‬
‫باز از خود بپرسیم ‪ :‬کیست که هوا را با زمیسسن مرتبسسط کسسرده و‬
‫نیروی جاذبه را سبب این ارتباط قسسرار داده اسسست؟ و کیسسست کسسه‬
‫دریاها را با این نیرو به زمیسسن مربسسوط کسسرده و اسسستقرار بخشسسیده‬
‫است؟‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫لناپذیر است‪ ،‬خداوند م ‌‬‫یوزنی حالتی تحم ‌‬ ‫ب ‌‬
‫)نمل ‪(61 :‬‬ ‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫»)بتها بهترند( یا کسی که زمین را قرارگاه )و محل اقسسامت‬
‫نها( ساخته است«‪.‬‬ ‫انسا ‌‬
‫در واقع زمینی که در حال گردش است‪ ،‬در عین استقرار بسسوده‬
‫و اشیاء سطح خود را نیز ثابت و بسسه خسسود جسسذب کسسرده و بسسه آنهسسا‬
‫هاند که زمین انسان‬ ‫وزن بخشیده است‪ .‬برخی از علما گمان کرد ‌‬
‫یرود اما خداوند زنسسدگان را‬ ‫را به خود جذب کرده تا در قبر فرو م ‌‬
‫نیز در شمول این حکم آورده است ‪:‬‬
‫‪‬أحیاءا ً و َامواتا ً‪‬‬
‫هاند و مثل ً‬‫و زندگان نیز با زمین مرتبسسط بسسوده و جسسذب آن شسسد ‌‬
‫وزن شصت کیلو برای یک شخص بسه معنسی میسزان قسدرت جسذب‬
‫زمین نسبت به اوست‪ .‬با این وصف آیسسا ایسسن آیسسات گفتسسار خداونسسد‬
‫ههسسا و‬‫نیست؟ و برای ایمان مسسا کسسافی نیسسست کسسه قسسرآن بسسه نظری ‌‬
‫حقایق علمی امروزی‪ ،‬اشاره کرده است‪.‬‬

‫استقرار زمین‬
‫های از قرآن بیان شده است ‪:‬‬
‫این حالت زمین نیز در آی ‌‬
‫)نمل ‪(61 :‬‬ ‫‪1‬‬
‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫یفرمایسد ‪:‬‬
‫یفرمایسد ‪] :‬خداونسد م ‌‬ ‫‪ -‬ابن کثیر در تفسیر خسود‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ 371‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫ض َقرارًا‪ ،‬یعنی کیست که زمین را قسسار ‌‬

‫های آرام و ثسسابت‪ ،‬بسسدون‬ ‫جعَ َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ن َ‬
‫م ْ‬
‫ا ّ‬
‫یلرزاند‪ .‬که اگر اینگونه نبود‪ ،‬زنسدگی‬ ‫لرزه و تکان قرار داده و ساکنانش را نم ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪102‬‬

‫»)بتها بهترند( یا کسی که زمین را قرارگاه )و محل اقسسامت‬

‫نها( ساخته است«‪.‬‬ ‫انسا ‌‬
‫کیسسست کسسه زمیسسن را محسسل اسسستقرار قسسرار داده اسسست؟ کسسه‬
‫یریزنسسد‪ .‬چسسه کسسسی آن را‬
‫نها روی آن ایسسستاده و فسسرو نم ‌‬ ‫ساختما ‌‬
‫مستقر نموده در حالیکه در هر ثانیه‪ ،‬سی کیلومتر از مدار خویش‬
‫یپیماید‪ .‬اما با این وجسسود در ثبسسات و اسسستقرار کامسسل اسسست و‬
‫را م ‌‬
‫یآورد‪.‬‬
‫اگسسر لرزیسسدن گیسسرد‪ ،‬هیسسچ سسساختمانی بسسر روی آن دوام نم ‌‬
‫تهای خویش را به ما بنما و آن را از ما مگیر‪.‬‬ ‫خداوندا ازدیاد نعم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند در مورد زمین م ‌‬
‫ی‬
‫هن َ‬
‫و ِ‬‫م ندَهً َ‬
‫س نُبها جا ِ‬
‫ح َ‬ ‫جبننا َ‬
‫ل تَ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ت َننری ال ّ‬
‫)نمل ‪(88 :‬‬ ‫ب‪‬‬ ‫سحا ِ‬ ‫مّر ال ّ‬
‫مّر َ‬ ‫تَ ُ‬
‫یپنسسداری‪،‬‬
‫یحرکسست م ‌‬
‫یبینی و آنها را ساکن و ب ‌‬
‫هها را م ‌‬
‫»کو ‌‬
‫هها مانند ابرها در مسیر حرکت هستند )چسسرا‬ ‫در حالی که کو ‌‬
‫هها بخشی از کرة زمین بوده و کرة زمین به دور خود‬ ‫که کو ‌‬
‫یگردد«‪.‬‬ ‫و به دور خورشید م ‌‬
‫هها ثابت هستند‪ ،‬امسسا ماننسسد‬ ‫یرفت که کو ‌‬ ‫تا قبل از این‪ ،‬گمان م ‌‬
‫ابرها در حرکتند‪ ،‬زیرا به همراه زمین در چرخش هستند‪.‬‬
‫تهسسای‬‫در جنگسسی کسسه میسسان جمعسسی از کشسسورها بسسا یکسسی از دول ‌‬
‫هترین نسسوع‬ ‫بالکان در گرفت و شش ماه تمام ادامه یافت‪ ،‬پیشرفت ‌‬
‫حها و هواپیماهای ضد رادار و اشسسعه لیسسزر را بسسه کسسار گرفتنسسد‪،‬‬ ‫سل ‌‬
‫حهای بمبسساران در شسسب و‬ ‫ههسسا‪ ،‬جدیسسدترین سسسل ‌‬
‫کامپیوترها‪ ،‬ماهوار ‌‬
‫روز نیز از وسایل استفاده شده در این جنگ بود‪ ،‬روزانه چهارصسسد‬
‫یکردنسسد‪ .‬ایسسن‬ ‫هواپیما در آسمان ظاهر شده و به شدت بمباران م ‌‬
‫فسساجعه شسسش مسساه تمسسام طسسول کشسسید و سیصسسدهزار میلیسسون دلر‬
‫هزینه در بر گرفت‪.‬‬
‫اما کافیست که یک ستاره به مسسدت چهسسل و پنسسج ثسسانیه بلسسرزد و‬
‫های بسیار ناگوارتر از آن جنگ ویرانگر را به بار آورد ‪:‬‬ ‫نتیج ‌‬
‫)بروج ‪(12 :‬‬ ‫د‪‬‬ ‫ک لَ َ‬
‫شدی ٌ‬ ‫ن ب َطْ َ‬
‫ش َرب ّ َ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬

‫بر روی آن خوشایند نبود‪ .‬اما آن را به فضل و رحمت خویش محل آرامسسش و‬
‫یحرکسست قسسرار داده اسسست‪ ،‬همسسانگونه کسسه در آیسسه زیسسر‬ ‫آسسسایش و ثسسابت و ب ‌‬
‫سننماءَ‬‫و ال ّ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ا‬ ‫نرار‬
‫ن‬ ‫َ‬
‫ق‬ ‫ض‬
‫ْ َ‬‫ر‬ ‫ال‬ ‫م‬‫ُ‬ ‫ن‬‫ُ‬ ‫ک‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫َ‬
‫ل‬ ‫ن‬ ‫ع‬
‫َ‬ ‫ج‬
‫َ‬ ‫نذی‬ ‫ن‬‫ّ‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫یفرمایسسد ‪ :‬الل ُ‬
‫ه‬ ‫م ‌‬
‫خل ََلها ا َْنهارًا(‪ ،‬یعنی در زمین نهرهسسای گسسوارا و پسساک کسسه در‬ ‫ِبناءا ً‪) ،‬وَ َ‬
‫جع َ َ‬
‫ل ِ‬
‫یشود‪ ،‬نهرهایی نه بزرگ و نه کوچک بسسه‬ ‫میان خاک آن‪ ،‬راه باز کرده و جاری م ‌‬
‫سوی شرق و به سوی غسرب بسه سسوی شسمال و بسه سسوی جنسوب‪ ،‬برحسسب‬
‫نهای مختلسف کسه در نقساط گونساگون زمیسن‬ ‫مصلحت و نیساز بنسدگان و سسرزمی ‌‬
‫اسکانشان داده است و برای آنان روزی مورد نیازشان را حواله کرده است[‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫زمین‬

‫یگمان پروردگارت یورش و تاخت بردن و در هم کوبیدن‬

‫»ب ‌‬
‫و به کیفر رساندنش سخت و شدید است«‪.‬‬
‫قننرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫عنن َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫یفرمایسسد ‪ :‬ا َ ّ‬
‫منن ْ‬ ‫خداونسسد م ‌‬
‫)ملکیت زمین در اختیار خداست( و ما چیزی را در اختیار نسسداریم‪.‬‬
‫اگر زمین به اندازه هشت درجه در مقیسساس ریشسستر بلسسرزد و همسسه‬
‫یتواند مسسانع شسسود‪ ،‬حقیقتسا ً‬ ‫نها را نابود سازد‪ ،‬چه کسی م ‌‬ ‫ساختما ‌‬
‫یآیسسد‪ ،‬جسسز اینکسسه زیسسر‬
‫در چنین حالتی‪ ،‬کاری از دست انسسسان برنم ‌‬
‫یشنود‪ ،‬و حتی کسی به فکر‬ ‫آوارها ناله کند‪ ،‬و کسی ناله او را نم ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫او نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خدای عّز و ج ّ‬
‫لم ‌‬
‫عَلیک ُننم‬‫ث َ‬ ‫عن َ‬‫ن ی َب ْ َ‬‫علننی ا َ ْ‬ ‫قنناِدُر َ‬ ‫و ال َ‬ ‫هن َ‬‫ل ُ‬ ‫ق ْ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫جل ِک ُن ْ‬
‫م*‬ ‫ت ا َْر ُ‬‫حن ِ‬ ‫ن تَ ْ‬ ‫من ْ‬‫و ِ‬ ‫م* ا َ ْ‬‫قک ُ ْ‬‫و ِ‬‫ف ْ‬‫ن َ‬ ‫م ْ‬ ‫عذابا ً ِ‬ ‫َ‬
‫س‬ ‫ْ‬
‫م َبننا َ‬ ‫ُ‬
‫ضننک ْ‬‫ع َ‬ ‫ق بَ ْ‬ ‫ذی َ‬ ‫و ُینن ِ‬ ‫ً‬
‫شننیعا َ‬ ‫م ِ‬ ‫ُ‬
‫سننک ْ‬ ‫ْ‬ ‫اَ ْ‬
‫و ی َلب ِ َ‬
‫)انعام ‪(65 :‬‬ ‫ض‪‬‬ ‫ع ٍ‬ ‫بَ ْ‬
‫هها‬
‫کها* و یا عذابی چون زلزل ‌‬‫»عذابی چون صاعقه و موش ‌‬
‫نها* و یا عسسذابی چسسون جنسسگ داخلسسی را سسسبب شسسکنجه‬
‫و می ‌‬
‫شما و نابودیتان قرار دهد«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫ه‬
‫مَننن ً‬‫تآ ِ‬ ‫کننان َ ْ‬ ‫ه َ‬ ‫قرَینن ً‬ ‫مث َل ً َ‬
‫ه َ‬ ‫ب اللنن ُ‬ ‫ضننَر َ‬ ‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‬ ‫مکننا ٍ‬ ‫ل َ‬‫ن ک ُن ّ‬ ‫غدا ً ِ‬
‫م ْ‬ ‫قها َر َ‬ ‫ه َیأِتیها رْز ُ‬ ‫مط ْ َ‬
‫مئ ِن ّ ً‬ ‫ُ‬
‫س‬‫ه ِلبننا َ‬ ‫ذاقهننا اللن ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ه فإ َ‬ ‫عم ِ اللن ِ‬ ‫ت ب ِننأن ْ ُ‬‫فکفنَر ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫صننَنع ُ‬ ‫َ‬
‫ف ِبمننا کنناُنوا ی َ ْ‬ ‫خننو ِ‬ ‫و ال َ‬ ‫ع َ‬ ‫جننو ِ‬ ‫ال ُ‬
‫)نحل ‪(112 :‬‬
‫یکننسسد‪ ،‬داسستان(‬
‫»خداوند )بسرای آنسسان کسسه کفسران نعمست م ‌‬
‫یزنسسد کسسه در امسسن و امسسان بسسسر‬
‫مردمسسان شسسهری را مثسسل م ‌‬
‫یُبردنسسد و از هسسر طسسرف روزیشسسان بگونسسة فسسراوان بسسه‬ ‫م ‌‬
‫یشد‪ ،‬اما آنان کفران نعمت خدا کردند‪،‬‬ ‫سویشان سرازیر م ‌‬
‫و خداوند به خاطر کاری که انجام دادند‪ ،‬گرسنگی و هسسراس‬
‫تها را از ایشان سسلب گردانیسد و‬ ‫را بدیشان چشانید )و نعم ‌‬
‫بلها بدانان رسانید(«‪.‬‬
‫قنرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫معنی دومی کسسه بسسرای آیسسه ‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫یشسسود‪،‬‬
‫متصور است‪ ،‬در خلل سؤال از خالق نیروی جاذبه روشن م ‌‬
‫یشود‪ ،‬و مفهوم‬
‫نیرویی که هر چه در سطح زمین است‪ ،‬جذب آن م ‌‬
‫ییابد‪ ،‬فضانوردان به هنگام سفر در حال خواب هستند‪،‬‬
‫وزن معنی م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪104‬‬

‫هاند خسسود را در‬‫یوزنی رسید ‌‬ ‫که ناگهان بیدار شده و چون به منطقه ب ‌‬
‫یوزنسی‬ ‫یبیننسد کسه بسه سسقف فضساپیما چسسبیده و احسساس ب ‌‬ ‫هسوا م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬اما ایسن حسالت فقسط بسرای چنسد لحظسه ممکسن اسست‪ ،‬امسا‬ ‫م ‌‬
‫زندگی چندین ساله در این حالت غیرقابل تحمل اسست‪ .‬بایسد از خسود‬
‫یشود‪ ،‬به تسسدبیر و فرمسسان چسسه‬ ‫بپرسیم‪ ،‬آنچه که از دستان ما خارج م ‌‬
‫ییابد؟ و چه کسی است که نیسسروی‬ ‫کسی در سطح زمین استقرار م ‌‬
‫جاذبه را آفریده است؟ طبعا ً پاسخ اینست کسسه‪ ،‬خداونسسد آفریسسدگار آن‬
‫است‪.‬‬
‫اما یک معنی سوم نیز در این سؤال نهفته است که چسسه کسسسی‬
‫یهای تو را – ای انسان – در زمین قرار داده اسسست؟‬ ‫تمام نیازمند ‌‬
‫یتسسوانی زنسسدگی کنسسی؟ آیسسا کسسسی بسسه غیسسر‬ ‫آیا در جایی بدون آب م ‌‬
‫خداوند است که طبق شمارش دانشسسمندان‪ ،‬دویسسست و هشسستاد و‬
‫پنج هزار ماده غسسذایی متنسسوع را بسسرای خسسوراک انسسسان و تغسسذیه او‬
‫قرار داده است؟‬
‫ههای خداوند در میان ماست‪ ،‬اما خوشبخت کسی‬ ‫در واقع نشان ‌‬
‫است که از آنهسسا پنسسد گیسسرد و بسسدبخت کسسسی اسسست کسسه خودسسسر و‬
‫ماهمیسست و‬ ‫خودرأی است‪ ،‬زیسسرا هرگسساه فرمسسان خسسدا نسسزد مسسردم ک ‌‬
‫مارزشسسی‬ ‫یتسسوجهی و ک ‌‬‫سبک شمرده شد‪ ،‬ذات خداوند نیز مسسورد ب ‌‬
‫یگیرد‪ ،‬که عاقبتی این چنین دارد ‪:‬‬ ‫قرار م ‌‬
‫ن‬
‫دو َ‬‫دنننی ُ‬
‫ب ال ْ‬‫ذا ِ‬‫عنن َ‬
‫ن ال َ‬ ‫منن َ‬ ‫م ِ‬ ‫ه ْ‬ ‫قن ّ ُ‬ ‫و ل َُننن ِ‬
‫ذی َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‪) ‬سجده ‪:‬‬ ‫عو َ‬‫ج ُ‬‫م ی َْر ِ‬
‫ه ْ‬‫عل ّ ُ‬‫ر لَ َ‬‫ب الک ْب َ ِ‬ ‫ذا ِ‬ ‫ع َ‬ ‫ال َ‬
‫‪(21‬‬
‫گتسسر‬ ‫»ما قطعا ً عذاب نزدی ‌‬
‫کتر )دنیا( را پیسسش از عسسذاب بزر ‌‬
‫یچشانیم‪ ،‬شاید )از کفر و معاصی دست‬ ‫)آخرت( بدیشان م ‌‬
‫بکشند‪ ،‬و به سوی خدا( برگردند«‪.‬‬
‫و‬
‫ر ِبمننا‬
‫حنن ِ‬
‫و الب َ ْ‬ ‫فسننادُ فننی الَبننّر َ‬ ‫هننَر ال َ‬ ‫‪‬ظَ َ‬
‫ض ال ّننذی‬‫عن َ‬ ‫م بَ ْ‬‫ه ْ‬ ‫ذی َ‬
‫ق ُ‬ ‫س ل ِی ُن ِ‬
‫ت أیدی الّنا ِ‬ ‫کَ َ‬
‫سب َ ْ‬
‫)روم ‪(41 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫و َ‬ ‫جع ُ‬
‫م ی َْر ِ‬
‫ه ْ‬ ‫عل ّ ُ‬
‫وا ل َ َ‬‫مل ُ‬‫ع ِ‬
‫َ‬
‫»)همیشه چنین بوده اسسست کسسه( تبسساهی و خرابسسی در دریسسا و‬
‫خشکی به خاطر کارهایی پدیسدار گشسته اسست کسه مردمسان‬
‫هاند‪ .‬بدین وسیله خدا سزای برخی از کارهسسایی‬ ‫یداد ‌‬
‫انجام م ‌‬
‫یچشاند تا اینکه آنان‬ ‫یدهند بدیشان م ‌‬ ‫را که انسانها انجام م ‌‬
‫)بیدار شوند و از دست یازیدن به معاصی( برگردند«‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫زمین‬

‫پس از واقعسسه زلزلسسه ترکیسسه‪ ،‬یکسسی از رهسسبران تسسرک در مجلسسس‬

‫نمایندگان ترکیه درباره این زلزله ویرانگر داد سخن گشوده بود و‬
‫ههای‬ ‫یگفسست ‪ :‬مسسا بسسا همپیمسسانی بسسا یهسسود‪ ،‬آزاد گذاشسستن شسسبک ‌‬ ‫م ‌‬
‫های مبتذل در انتشار سموم مهلسسک و مبسسارزه بسسا حجسساب از‬ ‫ماهوار ‌‬
‫یحجابی‪ ،‬بسسه جنسسگ و مبسسارزه بسسا خسسدا روی آوردیسسم‪،‬‬ ‫طریق ترویج ب ‌‬
‫اکنون نوبت خداست که ما را مجازات کرده و به کیفسسر اعمالمسسان‬
‫برساند‪.‬‬
‫کلم آن شخص این بسود و درسسست هسسم می‌گفسست‪ ،‬زیسرا خداونسسد‬
‫نسبت به ما مهربان است‪ ،‬اما اگر خود ما در حق خویش رحیسسم و‬
‫مهربان نباشسسیم )و بسسا جهسل و خودسسسری و پیسسروی از شسسیطان راه‬
‫جهنم و گمراهسسی را در پیسسش گیریسسم( بسسه ناچسسار او بسسه معسسالجه مسسا‬
‫یدهد‪ ،‬در‬ ‫یپردازد و این حوادث را سبب تذکر و یادآوری قرار م ‌‬ ‫م ‌‬
‫حسسدیثی قدسسسی آمسسده اسسست کسسه ‪» :‬اگسسر مسسردم تسسوبه کردنسسد مسسن‬
‫دوستدارشان و اگر توبه نکنند‪ ،‬طبیبشان خواهم بسسود و آنهسسا را بسسه‬
‫یکنم تا از گناهان و معایب پسساک شسسوند‬ ‫مصایب و مشکلت مبتل م ‌‬
‫و هسسر نیکسسی آنهسسا را‪ ،‬ده برابسسر و بیشسستر پسساداش داده و در برابسسر‬
‫یکنم و یا اینکسسه از آن‬ ‫یهای آنان جز به اندازه خود‪ ،‬مجازات نم ‌‬ ‫بد ‌‬
‫یکنم‪ ،‬زیرا محبت و مهر من نسبت به بندگانم‪ ،‬از محبت‬ ‫درگذر م ‌‬
‫مادر‪ ،‬نسبت به فرزندش بیشتر است«‪.‬‬

‫اوکسی است کننه زمیننن را گهننواره زننندگی شننما قننرار‬

‫داده است‬
‫های به اسم زمین در حسسال حیسسات هسسستیم‪ .‬امسسا‬ ‫ما بر روی سیار ‌‬
‫ههای منظومه شمسی‪ ،‬از جمله ‪ :‬عطسسارد‪،‬‬ ‫چرا از میان تمام سیار ‌‬
‫زهره‪ ،‬مریسخ‪ ،‬مشستری‪ ،‬زحسسل‪ ،‬اورانسسوس‪ ،‬نپتسون و پلوتسسون‪ ،‬فقسسط‬
‫زمین است که برای حیات مناسب است؟‬
‫یگیریم‪ ،‬ایسسن سسسیاره دارای هشسستاد و‬ ‫سیاره عطارد را درنظر م ‌‬
‫هشت روز در سال یعنی چهل و چهار شب و چهل و چهار روز پی‬
‫یباشد‪ .‬آیا چنین شرایطی بسسرای زنسسدگی مناسسسب اسسست؟‬ ‫در پی م ‌‬
‫یرسسسد هسسر‬ ‫یشوی‪ ،‬شب به انتهسسا نم ‌‬ ‫یخوابی و بیدار م ‌‬‫هرچه که م ‌‬
‫چهار فصل سال در این هشتاد و هشت روز است و این ستاره در‬
‫یکند‪ .‬علوه بسسر ایسسن فاقسسد‬ ‫این مدت دور کامل خورشید را تمام م ‌‬
‫هواست و با این اوصاف‪ ،‬شایسته زندگی نیست‪.‬‬
‫یا سیاره زهره که دارای دویست و بیست و پنج روز اسسست کسسه‬
‫نصف آن در حدود صد روز شب و بقیه روز پی در پی اسسست‪ .‬امسسا‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪106‬‬

‫بها بسسه‬ ‫یرسسسد و ش س ‌‬‫دمسسای هسسوای آن در روز بسسه بیسسست درجسسه م ‌‬

‫یکنسسد‪ .‬آیسسا چنیسسن شسسرایطی بسسرای‬ ‫بیست درجه زیسسر صسسفر تنسسزل م ‌‬
‫زندگی مناسب است‪ ،‬جایی که نه هوا و نه آب وجود دارد‪.‬‬
‫اما سیاره مریخ‪ ،‬هرچند که دارای روزی بیست و چهسسار سسساعته‬
‫یباشد اما هر سال آن ششصد و هشتاد و هفت روز است‪ ،‬اگسسر‬ ‫م ‌‬
‫انسان در آنجا زندگی کند‪ ،‬بایسسد پسسس از سسسه نسسسل بتوانسسد فصسسلی‬
‫مانند تابستان را ببیند یعنی هیچ پدری به همراه فرزندش قادر بسسه‬
‫یها و تغییرات متنوع‪،‬‬ ‫یتوانند از زیبای ‌‬
‫دیدن فصل جدید نیست و نم ‌‬
‫همند شوند‪ ،‬این سسسیاره در مسسدت‬ ‫که حاصل تغییر فصول است بهر ‌‬
‫یچرخسسد و دمسسایی‬ ‫ششصد و هشتاد و هفت روز به دور خورشید م ‌‬
‫برابر هفتاد درجه زیر صفر دارد و از آب و هوا نیز خسسبری نیسسست‪.‬‬
‫آیا چنین مکانی شایسته زندگی است؟‬
‫سیاره مشتری که روزهای آن با گذشسست پنسسج سسساعت بسسه انتهسسا‬
‫یرسد و هر سال آن دوازده روز اسسست و حرارتسسی برابسسر صسسد و‬ ‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫سی درجه زیر صفر و ضخامتی برابر ‪ 4‬ضخامت زمیسسن دارد‪ ،‬در‬
‫های متشسسکل از گازهسسا اسسست‪ ،‬آیسسا اینجسسا نیسسز شایسسسته‬ ‫واقسسع سسسیار ‌‬
‫زندگی است؟‬
‫های‬ ‫های بسسا بیسسست و نسسه روز در سسسال و فاصسسل ‌‬ ‫زحل‪ ،‬یعنی سیار ‌‬
‫برابر یک میلیارد و چهارصد هزار کیلومتر با خورشید‪.‬‬
‫و اورانوس که هر سال آن چهسسل و هشسست روز اسسست‪ .‬و نپتسسون‬
‫که هر سال آن صد و شصت و نه روز است و پلوتون که هر سال‬
‫ههایی‬ ‫آن دویسسست و چهسسل و هفسست روز اسسست‪ .‬آیسسا چنیسسن سسسیار ‌‬
‫شایسته زندگی هستند‪.‬‬
‫بلکه زمین شایسته حیات است که خداوند فرموده است ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫هدا ً‪‬‬
‫م ْ‬
‫ض َ‬ ‫ل ل َک ُ ُ‬
‫م الْر َ‬ ‫ع َ‬ ‫‪‬ا َّلذی َ‬
‫ج َ‬
‫های‬ ‫نها برای اطفال خود‪ ،‬گهوار ‌‬ ‫چگونه ممکن است که ما انسا ‌‬
‫یکنیم که از هسر جهسست بسا‬ ‫راحت و نرم با حرارت معتدل را مهیا م ‌‬
‫او سازگار باشد‪ .‬اما خداوند متعال با انسان چنیسسن نکنسسد؟ بلکسسه او‬
‫نیز به لطف خود‪ ،‬زمین را گهوارة انسان برای زنسسدگی قسسرار داده‬
‫است‪ ،‬لذا فاصله آن را با خورشید متعسسادل قسسرار داده‪ ،‬دمسسایش را‬
‫از صسسفر تسسا چهسسل درجسسه تنظیسسم کسسرده‪ ،‬ضسسخامت آن را متوسسسط‪،‬‬
‫خورشید و نیروی جاذبه و سرعت روزانه آن را با خورشید و طول‬
‫فصول آن را متعادل و در حد متوسط و سازگار بسسا حیسسات انسسسان‬
‫یفرماید ‪] :‬منظور از مهسسد‪ ،‬جسسای‬
‫‪ -‬ابن کثیر در تفسیر خود‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،157‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یتوانید روی آن ایستاده‪ ،‬بخوابید و یا سفر کنید[‪.‬‬

‫قرار و آرامش است که م ‌‬
‫‪107‬‬ ‫زمین‬

‫قسسرار داده ونعمسست خسسود را بسسر مسسا تکمیسسل کسسرده اسسست‪ ،‬لسسذا‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫کم‬‫ل لَ ُ‬
‫ع َ‬ ‫هدا ً و َ‬
‫ج َ‬ ‫م ْ‬
‫ض َ‬‫م الْر َ‬ ‫ل ل َک ُ ُ‬‫ع َ‬ ‫ج َ‬‫‪‬ا َّلذی َ‬
‫ن‪) ‬زخرف ‪(10 :‬‬ ‫و َ‬
‫هَتد ُ‬
‫کم ت َ ْ‬ ‫عل ّ ُ‬
‫سب ُل ً ل َ َ‬
‫فیها ُ‬‫ِ‬
‫»کسی که زمین را گاهوارة )زندگی و محسسل آرامسسش( شسسما‬
‫ههسسایی بوجسسود آورده اسسست تسسا اینکسسه‬
‫کرده اسسست و در آن را ‌‬
‫رهنمود شوید«‪.‬‬
‫خداوند متعال با این بیان و نیز با آیه ‪:‬‬
‫)بنا ‪(6 :‬‬ ‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫لهای ما را هوشسسیار و دیسسدگان مسسا را بسسه‬
‫افکار ما را بیدار و عق ‌‬
‫یگرداند‪ ،‬این زمین بسسرای شسسما و اسسستقبال از‬ ‫سوی خود متوجه م ‌‬
‫هاید؟ آیا در زمینی که‬ ‫شما آفریده شده است‪ ،‬آیا در این فکر کرد ‌‬
‫هاید؟‬‫خداوند آن را محل استقرار و ثبات شما قرار داده‪ ،‬اندیشسسید ‌‬
‫یپیماید‪ ،‬آیسسا در روی آن‬ ‫زمینی که در هر ثانیه‪ ،‬سی کیلومتر راه م ‌‬
‫یخسسورد؟ آیسسا دیسسواری ویسسران شسسده و سسسقفی فسسرو‬
‫چیسسزی تکسسان م ‌‬
‫یریزد؟ )که نتیجه حرکت و سرعت زمین باشد(‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫هوای اطراف زمین بسسه همسسراه آن در گسسردش و حرکسست اسسست‪،‬‬
‫یآیسسد و آرامسسش دو‬ ‫بادهایی لطیف و پاکیزه کننده هوا بسسه وجسسود م ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬اگسسر اینگسسونه نبسسود و هسسوا سسساکن و زمیسسن‬‫چندان به بشر م ‌‬
‫نهایی با سرعت هزار و ششصد کیلومتر ایجاد‬ ‫متحرک بود‪ ،‬طوفا ‌‬
‫کترین طوفسسانی کسسه اثسسری از‬ ‫یدانیسسم خطرنسسا ‌‬‫یشد‪ .‬با این کسسه م ‌‬
‫م ‌‬
‫یگسسذارد‪ ،‬حسسداکثر سسسرعت آن بسسه‬ ‫حیسسات بسسر روی زمیسسن بسساقی نم ‌‬
‫یرسسسد و در سسسرعت دویسسست‬ ‫هشتصسسد کیلومسستر در سسساعت م ‌‬
‫کیلومتری قدرت تخریسسب و ویرانگسسری بسسسیار بسسال دارد‪ .‬حسسال اگسسر‬
‫نهسسا بسسه هسسزار و ششصسسد کیلومسستر برسسسد‪ ،‬چسسه‬ ‫سرعت ایسسن طوفا ‌‬
‫خواهد شد؟‬
‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫»زمیسسن را گسساهوارة )زنسسدگی و محسسل آرامسسش( شسسما کسسرده‬
‫است«‪.‬‬
‫چگونه ممکن است که زمین آرامگاه باشسسد و در عیسسن حسسال در‬
‫حرکت و سرعت؟ و چگونه ممکسن اسست بسر روی زمینسی بسا ایسن‬
‫نهایی چنسسدین طبقسسه سسساخت؟ در حسسالیکه اگسسر‬ ‫سسسرعت‪ ،‬سسساختما ‌‬
‫لهسسا‪،‬‬
‫ههسسا‪ ،‬پ ‌‬
‫نها‪ ،‬خان ‌‬
‫یشود‪ ،‬سسساختما ‌‬
‫اندکی بلرزد همه چیز نابود م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪108‬‬

‫لهسسای آبسسی و همسسه چیسسز دیگسسر ویسسران‪ ،‬نسسابود و در هسسم ریختسسه‬‫کانا ‌‬

‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫هگسساه‬
‫ای انسان‪ ،‬خداوند برای بیداری تسسو و نجسساتت از غفلسست‪ ،‬گا ‌‬
‫یدهسسد کسسه در چنسسد ثسانیه انسسدک‪،‬‬
‫ههای زمین را به تسسو نشسسان م ‌‬ ‫زلزل ‌‬
‫یسازد‪ .‬و شهرهای بسسزرگ را زیسسر‬ ‫پستی و بلندی آن را دگرگون م ‌‬
‫یپرسیم ‪:‬‬ ‫یدهد‪ .‬باز م ‌‬‫آوارها و خاک قرار م ‌‬
‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫چه کسی زمین را در مسیر خود نگه داشته اسسست؟ چسسه کسسسی‬
‫سسسرعت آن را در قطسسر کوچسسک بیشسستر و در قطسسر بسسزرگ‪ ،‬کمسستر‬
‫یکند؟ چه کسی این تغییر سرعت را به آرامی و آهستگی ایجاد‬ ‫م ‌‬
‫یدهد؟ آیسسا‬
‫یکند؟ و کیست که تو را از سقوط و نابودی نجات م ‌‬ ‫م ‌‬
‫غیر از خداست و آیا دستی به غیر از دست او در کار است‪.‬‬
‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫کیست که به زمین حرارتی مناسب عنایت کرده است؟ کسسه اگسسر‬
‫زمین متوقف شود‪ ،‬دمای آن به سیصد و پنجاه درجه بالی صسسفر در‬
‫یرسسسید‪ .‬پسسس چسسه‬
‫روز و دویست و هفتاد درجه زیر صفر در شب م ‌‬
‫کسی حرارت آن را متناسب با زندگی و جسم ما قرار داده اسسست؟‬
‫کیست که زمان روز و شب آن را متناسب با نیسساز خسسواب و بیسسداری‬
‫ما قرار داده است؟‬
‫مهدا ً‪‬‬
‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‌‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫لوار نخوانیسسد‪ ،‬بلکسسه در‬
‫پس اگر قرآن را تلوت کردیسسد‪ ،‬مسلس س ‌‬
‫م‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪‬ال ْ‬ ‫یفرمایسسسد ‌‬
‫آیات آن توقف کرده و تأمل کنید‪ .‬وقتی که او م ‌‬
‫مهدا ً‪ ‬بنگر که چگونه زمین را برای تو مهیسسا‬ ‫ض َ‬ ‫ل الْر َ‬ ‫ع ِ‬
‫ج َ‬‫نَ ْ‬
‫کرده و تو را با آن متناسب قرار داده است؟ بنگسسر کسسه چگسسونه در‬
‫اندازه و سرعتی مناسب‪ ،‬آفریده‪ .‬و آن را با آب و هوا و خورشسسید‬
‫یها و شسسب و روز و حرکسست و‬ ‫و گیاهان و حیوانات و پستی و بلند ‌‬
‫جاذبه‪ ،‬سازگار و بسسا نیازهسسای تسسو هماهنسسگ کسسرده اسسست؟ بنگسسر کسسه‬
‫شش و دو گسسوش و‬ ‫چگونه تو را دو پا و دو دست و دو چشم و دو ُ‬
‫قدرت عقل و قضاوت و زبان آزاد و توانا در سخن و بیان و گوش‬
‫ههای دیگران‪ ،‬عطا فرموده است‪.‬‬ ‫شنوای نکت ‌‬
‫نگوست‪ ،‬و هستی کتاب قرآن ساکت و‬ ‫قرآن کتاب هستی سخ ‌‬
‫یصدا و پیامبر نیز قرآن متحرک اسسست‪ .‬پسسس در مخلوقسسات خسسدا‬ ‫ب ‌‬
‫دقت کن تا از طریق هستی به شناخت خالق آن راه یابی که خسسدا‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪109‬‬ ‫زمین‬

‫عَلمو ُ‬
‫ءا‪) ‬فاطر ‪:‬‬ ‫ه ال ُ‬
‫عباِد ِ‬
‫ن ِ‬
‫م ْ‬ ‫‪‬ا ِّنما ی َ ْ‬
‫خشی ِ‬
‫‪(28‬‬
‫»تنها بندگان دانا و دانشمند‪ ،‬از خدا‪ ،‬ترس آمیخته با تعظیسسم‬
‫دارند«‪.‬‬

‫سرعت زمین‬
‫فقط دو آیه در قسسرآن کریسسم وجسسود دارد کسسه بسسه سسسرعت زمیسسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫اشاره کرده است‪ .‬آیه اول اینست که م ‌‬
‫خلَلهننا‬ ‫ل ِ‬ ‫عن َ‬‫ج َ‬‫و َ‬‫قننرارا ً َ‬‫ض َ‬ ‫ل الْر َ‬ ‫ع َ‬‫ج َ‬‫ن َ‬ ‫م ْ‬‫‪‬ا َ ّ‬
‫ن‬
‫ل َبین َ‬‫عن َ‬ ‫ج َ‬‫و َ‬ ‫ی َ‬‫سن َ‬ ‫ل َلهننا َروا ِ‬ ‫عن َ‬
‫ج َ‬‫و َ‬ ‫ا َْنهننارا ً َ‬
‫مل‬ ‫ل ا َک ْث َُر ُ‬
‫ه ْ‬ ‫ه بَ ْ‬‫ع الل ِ‬
‫م َ‬
‫ه َ‬ ‫جزا ً ا َ ِ‬
‫ءل ٌ‬ ‫ن حا ِ‬ ‫حَری ِ‬ ‫الب َ ْ‬
‫ن‪‬‬ ‫مو َ‬‫عل َ ُ‬ ‫یَ ْ‬
‫)نمل ‪(61 :‬‬
‫»)بتها بهترند( یا کسی که زمین را قرارگاه )و محل اقسسامت‬
‫هها پدیسد آورده‬ ‫نها( ساخته است‪ ،‬و در میان آن رودخان ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫ههای پابرجا و استوار آفریسسده اسسست‬ ‫است‪ ،‬و برای زمین کو ‌‬
‫)تسسا قشسسر زمیسسن را از لسسرزش نگسساه دارنسسد( و میسسان دو دریسسا‬
‫مانعی پدیدار کرده اسسست )تسسا آمیسسزة یکسسدیگر نگردنسسد‪ .‬حسسال‬
‫باتوجه به اینها( آیا معبودی با خدا اسسست؟ اصسل ً بیشسستر آنسسان‬
‫یدانند(«‪.‬‬ ‫یخبر و نادانند )و قدر عظمت خدا را نم ‌‬ ‫ب ‌‬
‫در آیه دوم آمده است ‪:‬‬
‫و‬‫قننرارا ً َ‬ ‫ض َ‬‫م الْر َ‬ ‫ل لَ ُ‬
‫کنن ُ‬ ‫عنن َ‬ ‫ج َ‬‫ه اّلننذی َ‬ ‫‪‬اللنن ُ‬
‫و‬
‫م َ‬ ‫وَرک ُ ْ‬
‫ص َ‬‫ن ُ‬ ‫س َ‬
‫ح َ‬
‫فا ْ‬ ‫م َ‬ ‫وَرک ُ ْ‬‫ص ّ‬ ‫و َ‬ ‫سماءَ ِبناءا ً َ‬ ‫ال ّ‬
‫م‬ ‫ُ‬
‫ه َرب ّکنن ُ‬ ‫ُ‬
‫ت ذل ِکننم اللنن ُ‬ ‫ّ‬
‫ن الطّیبنن ِ‬ ‫منن َ‬ ‫م ِ‬ ‫ُ‬
‫قکنن ْ‬ ‫َرَز َ‬
‫)غافر ‪(64 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫َ‬
‫ب العالمی َ‬ ‫ه َر ّ‬ ‫ک الل ُ‬‫فَتباَر َ‬ ‫َ‬
‫»خدا آن کسی است کسسه زمیسسن را جایگسساه و قرارگسساه شسسما‬
‫کرد‪ ،‬و آسمان را به شسسکل خیمسسه سسساخت‪ ،‬و شسسما را شسسکل‬
‫یهسسای پسساکیزه‬
‫لهایتان را زیبا بیافرید‪ ،‬و خوراک ‌‬
‫بخشید و شک ‌‬
‫نصیبتان نمود‪ .‬آن کسسه چنیسسن )الطسسافی( در حسسق شسسما کسسرده‬
‫است الله ا ست‪ .‬پسسس بسسال و وال خداونسسد تعسسالی اسسست کسسه‬
‫پروردگار جهانیان است«‪.‬‬
‫ههای بزرگ خداست کسسه بسسسیاری از‬ ‫سرعت زمین یکی از نشان ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬زمیسسن‬
‫یتوجه بسسوده و در آن تأمسسل نم ‌‬
‫مردم‪ ،‬نسبت به آن ب ‌‬
‫در خط استوا با سرعتی برابر ‪ 1600‬کیلومسستر در سسساعت بسسه دور‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪110‬‬

‫یچرخد و با سرعتی برابر سی کیلومتر در ثسسانیه نیسسز بسسه‬ ‫خویش م ‌‬

‫یچرخسسد‪ ،‬یعنسسی دارای دو نسسوع حرکسست وضسسعی و‬ ‫دور خورشسسید م ‌‬
‫انتقالی است‪ ،‬اما با این وجود دارای ثبات و استقرار کامل اسسست‬
‫و حتی به اندازه یک بند انگشت‪ ،‬تکان و لرزه ندارد‪ ،‬که اگر چنیسسن‬
‫یریخسست‪ ،‬اینسسست کسسه خداونسسد‬ ‫نهای زمین فرو م ‌‬ ‫بود تمام ساختما ‌‬
‫قننرارا ً‪ ،‬کیسسست کسسه‬ ‫ض َ‬ ‫ل الْر َ‬ ‫عن َ‬
‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫من ْ‬‫یپرسسسد ‪ :‬ا َ ّ‬‫م ‌‬
‫یتواند زمین را در حال استقرار نگسه دارد؟ آیسا شسما هسستید ای‬ ‫م ‌‬
‫هاید و آیسسا بسسر ایسسن کسسار‬
‫بندگان ضعیف و ناتوان که آن را نگه داشسست ‌‬
‫های کسسه یکسسی از شسسهرهای‬ ‫توانایید؟ پس چرا به هنگام وقسسوع زلسسزل ‌‬
‫یسازد‪ ،‬مسسانع‬ ‫شما را در بر گرفته و آن را به دشتی صاف تبدیل م ‌‬
‫یشوید؟‬ ‫آن نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫تا آنگونه که خدا م ‌‬
‫)حجر ‪(74 :‬‬ ‫فَلها‪‬‬
‫سا ِ‬ ‫عْلنا َ‬
‫عال َِیها َ‬ ‫ج َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ف َ‬
‫»آنگاه )آنجا را زیسسر و رو کردیسسم و( بسسالی آن را پسسایین‪ ،‬و )و‬
‫پایین آن را بال( ویران نشود گرداندیم«‪.‬‬
‫چه کردید؟ آیسسا توانسسستید از لسسرزش زمیسسن جلسسوگیری کنیسسد؟ آیسسا‬
‫یتواند‬ ‫توانستید پس از لرزیدن به حال اولش بازگردانید؟ یا خدا م ‌‬
‫قرارا ً‬ ‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ع َ‬ ‫ج َ‬‫ن َ‬ ‫یفرماید ‪ :‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬ ‫چنین کاری کند که م ‌‬
‫های را که به قیمت دههسسا میلیسسون و در‬ ‫‪ .‬از خود سؤال کن‪ ،‬خان ‌‬
‫های پسسس از‬ ‫ههسسای پیشسسرفته شسسهر خریسسداری نمسسود ‌‬ ‫یکسسی از محل ‌‬
‫یارزد؟ اگر بسسا ثسسروت‬ ‫های کوتاه ویران شود‪ ،‬چه مقدار م ‌‬ ‫نلرز ‌‬
‫زمی ‌‬
‫های ضعیف‪ ،‬همه در‬ ‫نلرز ‌‬ ‫خود‪ ،‬چندین خانه خریداری کنی و با زمی ‌‬
‫ن‬ ‫م ْ‬ ‫َ‬
‫هم ریزد چه خواهی کرد؟ پسسس در ایسسن آیسسه تفکسسر کسسن ‪‌ :‬ا ّ‬
‫قرارا ً‪ .‬بر هواپیمسسایی سسسوار شسسو کسسه بسسسیار‬ ‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ع َ‬ ‫ج َ‬
‫َ‬
‫لهای آن در اطسسراف بنگسسر‪ ،‬خسسواهی‬ ‫پیشرفته هم باشد‪ ،‬آنگاه به با ‌‬
‫یتسسوانی در‬ ‫یخسسورد‪ ،‬آیسسا م ‌‬ ‫دید که هواپیما به چپ و راست تکسسان م ‌‬
‫هواپیمایی بنشینی که هرگز تکان نخورد‪ .‬اما زمین دارای استقرار‬
‫نها سال‪ ،‬هنوز هم بسسه‬ ‫و ثباتی کامل است و با گذشت صدها و قر ‌‬
‫چگسسونه تغییسسر و تحسسولی در آن‬ ‫حسسال اول خسسود بسساقی اسسست و هی ‌‬
‫ییابی و این نشانه استقرار زمین است‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫قرارا ً ‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪111‬‬ ‫زمین‬

‫ی‬‫هن َ‬‫و ِ‬‫م ندَهً َ‬‫س نُبها جا ِ‬

‫ح َ‬ ‫ل تَ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ت َننری الجبننا َ‬
‫ن ُ‬
‫کنن ّ‬
‫ل‬ ‫ق َ‬‫ی ات ْ َ‬ ‫ّ‬
‫ه الذ ِ‬
‫ع الل ِ‬
‫صن ْ َ‬
‫ب ُ‬ ‫سحا ِ‬‫مّر ال ّ‬
‫مّر َ‬ ‫تَ ُ‬
‫)نمل ‪(88 :‬‬ ‫ء‪‬‬ ‫شی ٍ‬ ‫َ‬
‫یپنسسداری‪،‬‬
‫یحرکسست م ‌‬‫یبینی و آنها را ساکن و ب ‌‬‫هها را م ‌‬
‫»کو ‌‬
‫هها مانند ابرها در مسیر حرکت هستند )چسسرا‬ ‫در حالی که کو ‌‬
‫هها بخشی از کرة زمین بوده و کرة زمین به دور خود‬ ‫که کو ‌‬
‫یگردد( ایسسن سسساختار خسسدایی اسسست کسسه‬
‫و به دور خورشید م ‌‬
‫همه چیز را محکم و استوار آفریده است«‪.‬‬
‫هها با سرعت ابرها‪ ،‬اشاره شده اسسست‬ ‫در این آیه به حرکت کو ‌‬
‫های نیکسسو و‬ ‫و این دلیل حرکسست وضسسعی زمیسسن اسسست کسسه بسسه شسسیو ‌‬
‫لطیف به آن اشاره شده است‪.‬‬
‫یچرخسسد زیسسرا‬ ‫زمیسن در هسسر ثسانیه‪ ،‬نیسسم کیلومستر بسه دور خسود م ‌‬
‫محیط آن چهل هزار کیلومتر است‪ ،‬یعنسسی پسسس از بیسسست و چهسسار‬
‫یگسسردد‪ .‬بسسرای محاسسسبه سسسرعت‬ ‫ساعت به نقطه اولی خود بسساز م ‌‬
‫زمین باید مقدار کیلومتر مدار زمین‪ ،‬که چهل هزار کیلومتر اسسست‬
‫را بر بیست و چهار ساعت تقسیم کنیم تسسا عسسدد هسسزار و ششصسسد‬
‫کیلومتر در ساعت به دست آید‪ .‬که همسسان سسسرعت زمیسسن بسسه دور‬
‫یباشد‪.‬‬
‫خود م ‌‬
‫قرارا ً‪ ،‬کیست ‌ که زمین را کامل ً‬ ‫ض َ‬‫ل الْر َ‬ ‫ع َ‬‫ج َ‬
‫ن َ‬‫م ْ‬‫‪‬ا َ ّ‬
‫ثبسسات و اسسستقرار بخشسسیده و چرخسسش آن بسسه دور خسسود‪ ،‬بسسه دور‬
‫خورشید و نیسسز چرخسسش آن بسسه همسسراه خورشسسید کسسه خسسود بسسه دور‬
‫یچرخد و نیز چرخسسش آن و خورشسسید و کهکشسسان‬ ‫های دیگر م ‌‬ ‫نقط ‌‬
‫که خود نیز در چرخش است‪ ،‬تأثیری بر استقرار آن ندارد‪.‬‬
‫س‬‫م ُ‬ ‫شن ْ‬‫در واقع چرخش کل هستی که خداوند در آیه ‪‬ل ال ّ‬
‫ر‬
‫ق الّنهننا ِ‬
‫ساب ِ ُ‬ ‫و ل َ اّلی ُ‬
‫ل َ‬ ‫مَر َ‬
‫ق َ‬‫ک ال َ‬‫ر َ‬ ‫ی َلها أ ْ‬
‫ن ت ُدْ ِ‬ ‫غ ِ‬‫ی َن ْب ِ َ‬
‫ن‪ ‬تأثیری در استقرار زمین ندارد‪.‬‬ ‫حو َ‬ ‫سب َ ُ‬
‫ک یَ ْ‬ ‫َ‬
‫فل ٍ‬ ‫ل فی َ‬ ‫وک ُ ّ‬ ‫َ‬
‫معنی دوم در رابطه با استقرار زمین در رابطه با تسسأثیر نیسسروی‬
‫جاذبه و ثبوت اشسسیاء اسسست‪ .‬تصسسور کنیسسد کسسه شخصسسی بسسر سسسفینه‬
‫فضایی سوار شده است‪ .‬با عبور از میدان جاذبه زمین‪ ،‬جایی کسسه‬
‫یشسسود‪ .‬و اگسسر‬‫وزن در آنجا مفهوم ندارد‪ ،‬زندگی کامل ً دگرگسسون م ‌‬
‫یکنسسد و بسسه سسسقف‬ ‫چیسسزی در سسسفینه رهسسا شسسود‪ ،‬در هسسوا پسسرواز م ‌‬
‫یچسبد‪ .‬حال که ما از نعمت ثبسات و قسرار برخسورداریم از خسود‬ ‫م ‌‬
‫بپرسیم که چه کسی همه چیز را به زمین مربسسوط کسسرده و بسسر آن‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫ثابت نگه داشته است؟ آیا غیر از خدایی است که م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪112‬‬

‫وه‪) ‬انعام ‪(102 :‬‬

‫عُبد ُ‬ ‫ء َ‬
‫فا ْ‬ ‫ق کُ ّ‬
‫ل َ‬
‫شی ٍ‬ ‫‪‬خال ِ ُ‬
‫»همه چیز را او آفریده است پس عبادتش کنید«‪.‬‬
‫و اگر سرعت زمین بیشتر و دوچندان شود همه چیز به آسسسمان‬
‫یماند‪ .‬اگر لیسسوانی آب را‬ ‫یشود و چیزی روی آن باقی نم ‌‬ ‫پرتاب م ‌‬
‫بر روی یک گردونه قرار دهیم و با سرعت مناسب بچرخسسانیم‪ ،‬آب‬
‫یکنسسد‪ ،‬امسسا‬
‫آن به دلیل نیروی گریز از مرکز از جای خود حرکسست م ‌‬
‫یپرسسسیم‬ ‫یشود‪ .‬باز م ‌‬ ‫یریزد‪ ،‬زیرا نیروی جاذبه‪ ،‬مانع این کار م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫مکره جنوبی را در زمین نگاه داشته اسسست؟‬ ‫که چه کسی آبهای نی ‌‬
‫مکره جنوبی‪ ،‬استرالیا و آرژانتین برویم‪ ،‬خواهیم دیسسد کسسه‬ ‫اگر به نی ‌‬
‫هایم‪ ،‬و در تعریسسف‬ ‫آسسسمان و زمیسسن همسسان اسسست کسسه تسساکنون دیسسد ‌‬
‫آسمان مشکل خواهیم داشت‪ ،‬لذا باید آسمان را به عنوان نقطسسه‬
‫مقابل مرکز زمین تعریف کنیسسم زیسسرا در شسسمال زمیسسن نیسسز همیسسن‬
‫وضعیت حاکم است‪.‬‬
‫یگسسوییم کسسه خداونسسد در‬ ‫با تأمل در دو آیه مذکور در اول بحث م ‌‬
‫ایسسن دو آیسسه تسسوجه مسسا را بسسه حقیقسست و نتایسسج نیسسروی جسساذبه جلسسب‬
‫یکند‪ .‬پس خوشا به حال کسسسی کسه در آن تأمسسل کنسسد‪ ،‬زیسسرا یسسک‬ ‫م ‌‬
‫شتر و مسسؤثرتر‬ ‫ساعت فکر و تأمل از عبسادت شصسست سسسال بسساارز ‌‬
‫است‪.‬‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سموا ِ‬ ‫ل ان ْظُُروا ما ذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫یُ ْ‬
‫ؤ ِ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات خوانسسدنی‬ ‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهندگان )پیغمبر نام‪ ،‬و انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام( بسسه‬ ‫بی ‌‬
‫یخواهنسسد ایمسسان‬‫یافتسسد کسسه نم ‌‬
‫حسسال کسسسانی سسسودمند نم ‌‬
‫بیاورند«‪.‬‬

‫های از اعجاز لغوی در قرآن‬

‫نمون ‌‬
‫ض‪‬‬
‫ی الْر ِ‬ ‫‪‬فی ا َ ْ‬
‫دن َ‬
‫یدهسسد و‬
‫از دلیل اعجاز قرآن کریم اینست کسسه از آینسسده خسسبر م ‌‬
‫دقیقا ً به وقوع م ‌‬
‫یپیوندد‪ ،‬از جملسسه ایسسن اخبسسار آیسسه زیسسر اسسست کسسه‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪113‬‬ ‫زمین‬

‫و‬
‫ض َ‬ ‫م* فننی أدْن َننی الْر ِ‬ ‫ت النّرو ُ‬ ‫غل ِب َ ِ‬‫‪‬آلم* ُ‬
‫ع‬ ‫َ‬ ‫د َ‬
‫ضن ِ‬‫ن فننی ب ِ ْ‬‫غل ُِبو َ‬
‫س نی َ ْ‬
‫م َ‬ ‫هن ْ‬ ‫غلب ِ ِ‬ ‫عن ِ‬ ‫ن بَ ْ‬‫م ْ‬‫م ِ‬ ‫ه ْ‬ ‫ُ‬
‫و‬‫عندُ َ‬ ‫ن بَ ْ‬
‫من ْ‬
‫و ِ‬ ‫قب ْن ُ‬
‫ل َ‬ ‫ن َ‬ ‫من ْ‬ ‫منُر ِ‬ ‫ه ال ْ‬ ‫ن للن ِ‬ ‫سنننی َ‬ ‫ِ‬
‫)روم ‪(4-1 :‬‬ ‫ون‪‬‬ ‫من ُ‬ ‫مؤ ِ‬ ‫ح ال ُ‬ ‫ْ‬
‫ذ ی َفَر ُ‬ ‫مئ ِ ٍ‬
‫َیو َ‬
‫هانسسد‬
‫»الف – لم – میم* رومیان )از ایرانیان( شکست خورد ‌‬
‫کترین سرزمین )بسسه سسسرزمین عسسرب‬ ‫)این شکست( در نزدی ‌‬
‫کسسه نسسواحی شسسام اسسست‪ ،‬رخ داده اسسست( و ایشسسان پسسس از‬
‫شکستشان پیروز خواهند شد در مدت چندسالی * همه چیز‬
‫در دست خدا و به فرمسسان او اسسست‪ ،‬چسسه قبسسل )کسسه رومیسسان‬
‫یگردنسسد‪.‬‬‫هانسسد( و چسسه بعسسد )کسسه آنسسان پیسسروز م ‌‬
‫شکست خورد ‌‬
‫ضسسسعف و قسسسدرت و شکسسسست و پیسسسروزی و غیسسسره آزمسسسون‬
‫یگردنسسد(‬ ‫خداوندی است(‪ .‬در آن روز )کسسه رومیسسان پیسسروز م ‌‬
‫یگردند«‪.‬‬ ‫مؤمنان شادمان م ‌‬
‫ض‪‬‬
‫ی الْر ِ‬ ‫نکته موردتوجه ما در این آیه جمله ‪‬فی ا َ ْ‬
‫دن َ‬
‫یخواهیم بدانیم که قصد خدا از این جملسسه چیسسست؟ و‬ ‫یباشد‪ ،‬م ‌‬‫م ‌‬
‫چسسه مکسسانی از زمیسسن‪ ،‬نزدیکسسترین نقطسسه آن اسسست؟ در حسسالیکه‬
‫یدانیم کسه زمیسسن کسسروی شسسکل بسسوده و خطسوط آن نیسز بسسه هسسم‬
‫م ‌‬
‫متصل است و شکل کسروی تنهسا شسکل هندسسی اسست کسه دارای‬
‫یباشسسد‪ .‬و‬‫یانتهسسا و فاقسسد خطسسوط شکسسسته و متقسساطع م ‌‬
‫خطوط ب ‌‬
‫قرآن کریم نیز به کروی بودن زمین اشاره دارد ‪:‬‬
‫)حجر ‪(19 :‬‬ ‫دنها‪‬‬
‫مدَ ْ‬
‫ض َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫والْر َ‬
‫پس زمین دارای خطوط متقاطع نیسسست و خطسسوط آن در هیسسچ‬
‫یشوند بلکه به همدیگر متصسسل شسسده و ادامسسه‬ ‫های متوقف نم ‌‬ ‫نقط ‌‬
‫ییابند‪ ،‬یعنی اگر تصور کنسسی کسسه بسسه شسسمال حرکسست کسسرده و بسسه‬ ‫م ‌‬
‫مکره دیگر حرکت مسسستقیم را ادامسسه‬ ‫های‪ ،‬سپس از نی ‌‬ ‫قطب رسید ‌‬
‫دنها‬ ‫مندَ ْ‬
‫ض َ‬‫والْر َ‬ ‫دهی به نقطه اول خواهی رسید‪ .‬و معنی ‪َ ‬‬
‫‪ ‬هم همین است‪.‬‬
‫اما با وجود کروی بودن زمین که قسسرآن هسسم بسسه آن اشسساره داد‪،‬‬
‫ض‪ ‬چیست؟‬ ‫ی الْر ِ‬ ‫دن َ‬‫معنی جمله ‪‬فی ا َ ْ‬
‫کتر‪ ،‬که اگسسر معنسسی‬ ‫نتر و نزدی ‌‬‫ی« دو معنی دارد؛ پایی ‌‬ ‫دن َ‬‫کلمه »ا َ ْ‬
‫نزدیکی را به دلیل کروی بودن زمین‪ ،‬منتفی بدانیم‪ ،‬باید آن را بسسه‬
‫نتر« بگیریم‪ 1.‬تمسام مفسسرین نیسز بسر ایسن باورنسد کسه‬ ‫معنی »پایی ‌‬

‫کترین نقطه به مکه نیز در نظر بگیریم‪ ،‬بسساز‬

‫‪ -‬البته اگر معنی »ادنی« را‪ ،‬نزدی ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یهسا کسه‬‫جنبه اعجازی آن باقی است زیرا خبر شکست و پیسروزی مجسدد روم ‌‬
‫قرآن از آن خبر داده بود‪ ،‬دقیقا ً به وقوع پیوست‪).‬مترجم(‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪114‬‬

‫یها بر ایرانیان که در چند سال اندک روی داد و‬ ‫محل پیروزی روم ‌‬
‫وعده خداوند هم تحقق یافت در صسسحرای فلسسسطین بسسود‪ .‬یکسسی از‬
‫یدان غربی رفته و از او‬ ‫دانشمندان مسلمان نزد بزرگترین جغراف ‌‬
‫تترین‬ ‫یپرسد که کدام نقطه زمین دارای کمترین ارتفساع و پسس ‌‬ ‫م ‌‬
‫نترین‬ ‫نقطه آن است؟ او در پاسخ ابراز داشته است که اگسسر پسسایی ‌‬
‫نقطه زمیسسن را در دریاهسسا درنظسسر بگیریسسم بایسسد بسسه گسسودال ماریانسسا‬
‫نتر از سطح دریاست‪.‬‬ ‫اشاره کرد‪ 1.‬که حدود دوازده هزار متر پایی ‌‬
‫نترین نقطه خشکی در سرزمین فلسطین واقسسع اسسست‪ ،‬و‬ ‫اما پایی ‌‬
‫جگانه فراهسسم‬ ‫ههای پن ‌‬‫تیابی به قار ‌‬ ‫چون در موقع نزول این آیه دس ‌‬
‫تترین نقطسه زمیسن بسرای مسردم‬ ‫نبسوده اسست تسا بلنسدترین و پسس ‌‬
‫روشن شود‪ ،‬پس این اعجاز قرآن است که از محل شکست روم‬
‫نترین نقطه زمین خسسبر داده و ایسسن واقعسسه دقیق سا ً در‬ ‫به عنوان پایی ‌‬
‫همان محل روی دهد و طبق اذعان کتسسب تاریسسخ محسسل شکسسست و‬
‫پیروزی نهایی رومیان در برابر ایرانیان‪ ،‬همان صسسحرای فلسسسطین‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یدهسسد کسسه برخسسی از آیسسات قسسرآن هنسسوز‬ ‫این قضیه به ما نشان م ‌‬
‫هاند و جملسسه حضسسرت علسسی)رض( در ایسسن بسساره نیسسز‪،‬‬ ‫تفسسسیر نشسسد ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫مصداق این آیه است که م ‌‬
‫و فنننی‬
‫ق َ‬‫م آیاِتننننا فنننی الفنننا ِ‬ ‫ه ْ‬
‫ری ِ‬‫سنننن ُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫ق‪‬‬‫ح ّ‬‫ه ال َ‬
‫م ان ّ ُ‬ ‫ن لَ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫م حّتی ی َت َب َی ّ َ‬‫ه ْ‬ ‫س ِ‬‫ف ِ‬ ‫ان ْ ُ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان )که منکر اسلم و قرآننسسد( هسر چسه زودتسر دلیسل و‬
‫نها و زمیسسن‪ ،‬کسه‬ ‫ههای خود را در اقطسسار و نسسواحی )آسسسما ‌‬
‫نشان ‌‬
‫جهان کبیر است( و در داخل و درون خودشان )که جهان صغیر‬
‫است( به آنان )که منکر اسلم و قرآنند( نشسسان خسسواهیم داد تسسا‬
‫برای ایشان روشن و آشکار گردد که اسلم و قرآن حق اسسست‬
‫آیا )برای برگشت( تنها این بسنده نیست که پروردگارت بر هسسر‬
‫چیزی حاضر و گواه است«‪.‬‬
‫این مسایل در کتاب خدا بیان شده است‪ ،‬کتاب خسسالق هسسستی‪،‬‬
‫تترین نقطسسه زمیسسن در کجسسا واقسع‬
‫یدانست کسه پسس ‌‬‫که فقط او م ‌‬
‫است‪ .‬جالب آنکه همین مسئله در آیه دیگری نیز بیان شده است‪،‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آنجا که م ‌‬

‫‪ -‬این نقطه در اقیانوس آرام و جنوب ژاپن واقع شده است‪) .‬مترجم(‬ ‫‪1‬‬
‫‪115‬‬ ‫زمین‬

‫رجننال ً َ‬
‫و‬ ‫ک ِ‬‫ج ی َنا ُْتو َ‬
‫ح ّ‬‫س ِبال ْ َ‬‫ن فی الّنا ْ ِ‬ ‫و ا َذّ ْ‬
‫‪َ ‬‬
‫ق‪‬‬ ‫عمی ن ٍ‬‫ج َ‬ ‫ل َ‬
‫ف ّ‬ ‫ن کُ ّ‬ ‫م ْ‬‫ن ِ‬ ‫ر ی َأتی َ‬
‫م ٍ‬
‫ضا ِ‬ ‫علی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫َ‬
‫)حج ‪(27 :‬‬
‫بتر بسسود‪ ،‬امسسا‬‫که وجود کلمه »بعیسسد« در جسسای »عمیسسق« مناس س ‌‬
‫همانگونه که در چند بحث پیسسش بسسه آن پرداخسستیم‪ ،‬خداونسسد بسسا ایسسن‬
‫یباشد‪ ،‬زیرا هر چسسه کسسه در‬ ‫کلمه درصدد بیان کروی بودن زمین م ‌‬
‫مسیر مستقیم پیش رویسسم‪ ،‬چسسون خطسسوط زمیسسن منحنسسی هسسستند‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫یرویم‪.‬‬
‫گویا در عمقی از آن فرو م ‌‬

‫هها‬
‫کو ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار پاک و منزه ما م ‌‬
‫و‬
‫ت َ‬
‫مخ ٍ‬‫ی شنننن ِ‬
‫سنننن َ‬
‫فیهننننا َرو ِ‬‫عْلنننننا ِ‬‫ج َ‬
‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)مرسلت ‪(27 :‬‬ ‫ً‬
‫فراتا ‪‬‬ ‫م مآءً ُ‬ ‫ُ‬
‫قینک ْ‬ ‫س َ‬ ‫اَ ْ‬
‫هایم‪ ،‬و از آب‬
‫ههای اسسستوار و بلنسسد پدیسسد نیسساورد ‌‬‫»و آیا در آن کو ‌‬
‫هایم؟«‪.‬‬‫گوارا به شما ننوشاند ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و باز م ‌‬
‫و‬
‫ت* َ‬ ‫خل ِ َ‬
‫قنن ْ‬ ‫ف ُ‬
‫کی ً‬‫ل َ‬
‫ن إلی الب ِ ِ‬ ‫و َ‬‫فل ی َْنظر ُ‬ ‫‪‬ا َ َ‬
‫ل‬‫جبنا ِ‬
‫و إلنی ال ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫عن ْ‬‫ف َ‬
‫ف ُر ِ‬
‫کین َ‬‫ء َ‬‫سما ٍ‬ ‫إلی ال ّ‬
‫)غاشیه ‪(19-17 :‬‬ ‫ت‪‬‬ ‫صب َ ْ‬
‫ف نُ ِ‬
‫کی َ‬ ‫َ‬
‫هاند؟! و بسه‬
‫ینگرنسد کسه چگسونه آفریسده شسد ‌‬
‫»آیا بسه شستران نم ‌‬
‫یکنند که چگونه برافراشسته شسده اسست؟! و بسه‬ ‫آسمان نگاه نم ‌‬
‫هاند؟!«‪.‬‬‫ینگرند که چگونه نصب و پابرجای شد ‌‬ ‫هها نم ‌‬
‫کو ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و باز م ‌‬
‫وتادا ً‬ ‫َ‬
‫ل اَ ْ‬
‫جبا َ‬ ‫مهدًا* َ‬
‫و ال ِ‬ ‫ض ِ‬
‫ل الْر َ‬
‫ع ِ‬
‫ج َ‬ ‫‪‬ا َل َ ْ‬
‫م نَ ْ‬
‫)بنا ‪(7-6 :‬‬ ‫‪‬‬
‫نها(‬
‫های )بسرای زنسدگی شسما انسسا ‌‬ ‫»آیا ما زمین را جایگاه آماد ‌‬
‫خهایی )برای نگهسسداری زمیسسن در‬‫هها را می ‌‬‫هایم؟* و آیا کو ‌‬
‫نساخت ‌‬
‫هایم؟«‪.‬‬‫برابر فشار مواد مذاب درونی ننمود ‌‬
‫ییسابیم کسه خداونسسد‪ ،‬صسراحتا ً مسا را بسه‬
‫با دقت در این آیات درم ‌‬
‫یخواند‪.‬‬‫هها و چگونگی نصب آنها فرا م ‌‬ ‫تفکر در کو ‌‬

‫‪ -‬نگاه کردن با دوربین به قطار یا کشتی که در مسیر مستقیم طولنی از دید‬ ‫‪1‬‬

‫یدهسد‪.‬‬
‫یشسوند‪ ،‬مفهسوم واضسحی از کلمسه »عمیسق« را بسه مسا م ‌‬
‫مسا پنهسان م ‌‬
‫)مترجم(‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪116‬‬

‫‪1‬‬
‫خهسسایی هسسستند کسسه ‪ 3‬آنهسسا در دل زمیسسن قسسرار‬ ‫هها همانند می ‌‬‫کو ‌‬
‫یشود کسسه‬ ‫یگذرد و باعث م ‌‬ ‫ههای مختلف آن م ‌‬ ‫داشته و از میان لی ‌‬
‫هها به هنگام چرخش زمین از هسسم دور نشسسوند و بسسا هسسم در‬ ‫این لی ‌‬
‫ارتباط باشند‪.‬‬
‫ییابیم اینست که‪ ،‬آن مقدار‬ ‫هها درم ‌‬ ‫معنی دیگری که از میخ بودن کو ‌‬
‫‪1‬‬
‫هها که نمایان اسست فقسط ‪ 3‬آن اسست و بقیسة آن در دل زمیسن‬ ‫از کو ‌‬
‫فرو رفته است و هر کوهی از جمله هیمالیا که بالغ بر دوازده هزار متر‬
‫ارتفاع دارد اینگونه است و در مورد هیمالیا باید گفسست کسسه ایسسن ارتفسساع‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫فقط ‪ 3‬بیرونی آن است و دو برابر آن در دل زمین اسست‪ .‬بسه همیسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫دلیل است که خداوند م ‌‬
‫کم‪‬‬‫م ُ‬
‫و لْنع ِ‬ ‫متعا ً ل َک ُ ْ‬
‫م َ‬ ‫ل ا َْرسها* َ‬
‫جبا َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و ال ِ‬
‫)نازعات ‪(33-32 :‬‬
‫هها را محکسم و اسستوار کسرد* بسرای اسستفادة شسما و‬‫»و کو ‌‬
‫چهارپایان شما )همة اینها را سر و سامان داده و سرگشسسته‬
‫هایم«‪.‬‬
‫و فرمانبردار کرد ‌‬
‫با قرار دادن این آیه در کنار آیه ‪:‬‬
‫عن َ‬
‫ل‬ ‫ج َ‬ ‫ظلل ً َ‬
‫و َ‬ ‫خل َن َ‬
‫ق ِ‬ ‫ما َ‬ ‫م ّ‬
‫م ِ‬ ‫ل ل َک ُ ْ‬
‫ع َ‬
‫ج َ‬‫ه َ‬‫و الل ُ‬‫‪َ ‬‬
‫ً‬ ‫ْ‬
‫ل اکنانا ‪‬‬ ‫َ‬ ‫جبا ِ‬‫ن ال ِ‬‫م َ‬
‫م ِ‬‫ل َک ُ ْ‬
‫)نحل ‪(81 :‬‬
‫ههایی برایتسسان از چیزهسسایی کسسه آفریسسده اسسست‬
‫»خداوند سسسای ‌‬
‫هها ساخته است«‪.‬‬ ‫پدید آورده‪ ،‬و پناهگاه‌هایی برایتان از کو ‌‬
‫ههای‬ ‫یشود و آن اینست که رشته کو ‌‬ ‫معنی سوم آیه هم روشن م ‌‬
‫ً‬
‫یشوند که منطقه پشت آنها‪ ،‬کامل خشسسک‬ ‫کنار ساحل دریاها باعث م ‌‬
‫یآب شده و بادهای تند و سرکش در آنجا ظاهر نشود‪ ،‬به عنسسوان‬ ‫وب ‌‬
‫مثال اگر از طریق شهر حمص به شهر حلب سفر کنی‪ ،‬خواهی دیسسد‬
‫که تمام درختان این منطقه به دلیل شسسکاف موجسسود میسسان دو رشسسته‬
‫کوه واقع در ساحل دریا‪ ،‬به صورت مایل و کج هسستند‪ .‬پسس یکسی از‬
‫هها‪ ،‬پناهگاه‪ 1‬بودن آنهاست‪ .‬در واقع تغییسسرات مربسسوط بسسه‬
‫اوصاف کو ‌‬
‫یگیرد‪،‬‬ ‫فهای میان آنها صورت م ‌‬ ‫هها و شکا ‌‬
‫آب و هوا در رابطه با کو ‌‬
‫یفرمایسسد ‪] :‬منظسسور از »ظل ً‬
‫ل«‬ ‫‪ -‬قرطبی در تفسسسیر خسسود‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪ 159‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یپوشسساند و منظسسور از »ممسسا خلسق«‬

‫هها و درختان را م ‌‬ ‫هر چیزی است که خان ‌‬
‫یگیرد‪.‬‬
‫همه انواع سایبان را در بر م ‌‬
‫ن« است‪ ،‬چیسزی اسست کسه انسسان را در‬ ‫دوم ‪ :‬منظور از »کنانًا« که جمع »ک ِ ّ‬
‫هها مدنظر اسسست‬ ‫برابر باد و باران حفاظت کند‪ ،‬که در اینجا غارهای درون کو ‌‬
‫هگیری افراد است[‪.‬‬ ‫که پناهگاه و محل اعتزال و گوش ‌‬
‫‪117‬‬ ‫زمین‬

‫ههسسا هسسستند کسسه راه آن را سسسد کسسرده و‬

‫زیسسرا مسسانع اصسسلی بادهسسا‪ ،‬کو ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫متوقفش م ‌‬
‫یفرماید‬ ‫معنی چهارم ‪ :‬خداوند م ‌‬
‫فیهننا‬ ‫عنن َ‬
‫ل ِ‬ ‫ج َ‬
‫و َ‬
‫ض َ‬
‫منندّ الْر َ‬
‫ذی َ‬‫و اّلنن ِ‬
‫هنن َ‬
‫و ُ‬‫‪َ ‬‬
‫)رعد ‪(3 :‬‬ ‫ً‬
‫و اْنهرا ‪‬‬ ‫ی َ‬ ‫س َ‬‫َروا ِ‬
‫ههسسا و‬
‫»و او آن کسی است که زمین را گسسسترانیده و در آن کو ‌‬
‫جویبارها قرار داده است«‪.‬‬
‫یشود وجود رابطه میان رودها و‬ ‫آنچه که از این آیه برداشت م ‌‬
‫ههای رودها هستند‪.‬‬
‫هها سرچشم ‌‬ ‫ههاست در واقع کو ‌‬‫کو ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫معنی پنجم ‪ :‬خداوند م ‌‬
‫کم‬ ‫ی اَ ْ‬
‫ن َتمیدَب ِ ُ‬ ‫س َ‬
‫ض َروا ِ‬ ‫و َال َ‬
‫قی فی ال َْر ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)نحل ‪(15 :‬‬ ‫‪‬‬
‫ههای استوار و پابرجایی را قرار داد تا اینکسسه‬
‫»و در زمین کو ‌‬
‫زمین شما را نلرزاند )و بسسا حرکسست خسسود شسسما را مضسسطرب‬
‫نگرداند«‪.‬‬
‫این کره خاکی با سرعتی که در حرکت خویش دارد‪ ،‬باید دچسسار‬
‫ههسسا در‬‫لرزش و تکان گردد‪ ،‬اما با توزیع و پخش شدن مناسب کو ‌‬
‫یتوان از لرزش و تکسسان آن جلسسوگیری کسسرده و‬ ‫نقاط مختلف آن م ‌‬
‫َ‬
‫و القی‬‫َ‬ ‫استقرار و ثبات کاملی به آن بخشید‪ .‬که معنسسی آیسسه ‪َ ‬‬
‫کم‪ ‬نیسسز همیسسن اسسست‪،‬‬ ‫ی اَ ْ‬
‫ن َتمی ندَب ِ ُ‬ ‫س َ‬‫ض َروا ِ‬ ‫فی ال َْر ِ‬
‫یشسسود کسسه زمیسسن بسسه هنگسسام حرکسست و‬ ‫هها سسسبب م ‌‬ ‫یعنی وجود کو ‌‬
‫چرخش دچار لرزش نشود‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫معنی ششم ‪ :‬خداوند م ‌‬
‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫کیسسست کسسه زمیسسن را ثبسسات و سسسکون کامسسل بخشسسیده اسسست در‬
‫حالیکه بسسا سسسرعت سسسی کیلومسستر در ثسسانیه در حرکسست اسسست و بسسا‬
‫یچرخد‪،‬‬ ‫سرعت هزار و ششصد کیلومتر در ساعت به دور خود م ‌‬
‫یریزد‪ ،‬کسسه اگسسر سسسکون و‬ ‫اما هیچ ساختمانی ترک بر نداشته و نم ‌‬
‫استقرار کامل زمین نبود و حتی به اندازه کمترین واحد شمارشی‬
‫نها روی آن‬ ‫هنگسساری تکسسان و لرزشسسی داشسست تمسسام سسساختما ‌‬‫لرز ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یشدند‪ .‬پس دقت کنیم که خدا چه م ‌‬ ‫ویران م ‌‬
‫خلَلهننا‬ ‫عن َ‬
‫ل ِ‬ ‫ج َ‬ ‫قننرارا ً َ‬
‫و َ‬ ‫ض َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ع َ‬‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫م ْ‬‫‪‬ا َ ّ‬
‫ی‪‬‬ ‫ل َلها َروا ِ‬
‫س َ‬ ‫ع َ‬‫ج َ‬‫و َ‬‫ا َْنهرا ً َ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یگردد که م ‌‬
‫مورد دیگر با تأمل در این آیه روشن م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪118‬‬

‫و‬
‫ت َ‬
‫مخا ٍ‬‫ی شنننا ِ‬
‫سننن َ‬
‫فیهنننا َرو ِ‬‫عْلننننا ِ‬‫ج َ‬
‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫‪1‬‬ ‫ً‬
‫فراتا ‪‬‬ ‫م مآءً ُ‬‫قینک ُ ْ‬‫س َ‬ ‫اَ ْ‬
‫)مرسلت ‪(27 :‬‬
‫هها مساحت زمین‬ ‫یگویند ‪» :‬با در نظر گرفتن کو ‌‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫یشسسود یعنسسی اگسسر مسسساحت اشسسغال‬ ‫چهار برابر مساحت کنسسونی م ‌‬
‫یبینیسسم‬
‫شده توسط کوه را با مساحت خود کوه مقایسسسه کنیسسم‪ ،‬م ‌‬
‫ههسسا مسسساحت را‬ ‫کسسه پنسسج واحسسد کمسستر از آن اسسست‪ ،‬پسسس ایسسن کو ‌‬
‫افزایش داده‪ ،‬هوا را پاکیزه و لطیف ساخته و وظایف دیگری نیسسز‬
‫یدانسسد« بسسه همیسسن خسساطر اسسست کسسه خداونسسد‬
‫دارند که فقط خدا م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫و‬
‫ت* َ‬ ‫خل ِ َ‬
‫قنن ْ‬ ‫ف ُ‬
‫کی ً‬‫ل َ‬
‫ن إلی الب ِ ِ‬ ‫و َ‬‫فل ی َْنظر ُ‬ ‫‪‬ا َ َ‬
‫ل‬‫جبنا ِ‬
‫و إلنی ال ِ‬ ‫ت* َ‬ ‫عن ْ‬‫ف َ‬
‫ف ُر ِ‬
‫کین َ‬‫ء َ‬‫سما ٍ‬ ‫إلی ال ّ‬
‫)غاشیه ‪(19-17 :‬‬ ‫ت‪‬‬ ‫صب َ ْ‬
‫ف نُ ِ‬
‫کی َ‬ ‫َ‬
‫هاند؟! و بسسه‬
‫ینگرند که چگونه آفریسسده شسسد ‌‬
‫»آیا به شتران نم ‌‬
‫یکنند که چگونه برافراشته شسسده اسسست؟! و‬ ‫آسمان نگاه نم ‌‬
‫هاند؟!«‪.‬‬‫ینگرند که چگونه نصب و پابرجای شد ‌‬ ‫هها نم ‌‬
‫به کو ‌‬

‫معادن نقره‬
‫ههای گسسازی در‬ ‫ههسسای سسساخت شیش س ‌‬
‫در جایی بیان شد که کارگا ‌‬
‫ههسسای‬ ‫آخرین مرحله از کار آب مورد استفاده در کار خود را از لول ‌‬
‫بهسسای آن از بیسسن رود‪ .‬پسسس از‬ ‫یدهنسسد تسسا میکرو ‌‬
‫های عبسسور م ‌‬
‫نقسسر ‌‬
‫مدتی در کتابی که در مورد فلزات نوشته شسسده بسسود‪ ،‬زیسسر عنسسوان‬
‫»نقره« مطلبی را خواندم که عین عبارت آن به شرح زیر اسسست‪،‬‬
‫جالب آنکه هیچ کدام از مؤلفان آن به اسلم و شاید به هیچ دینسسی‬
‫اعتقاد نداشتند‪ ،‬آنان نوشته بودند ‪» :‬نقسسره دارای خاصسسیت بسسسیار‬
‫بهسسای داخسسل آب را از بیسسن‬ ‫یتواند تمسسام میکرو ‌‬‫مهمی است که م ‌‬
‫ببرد و این خاصیت نقره ناشسی از تشعشسعات خساص آن اسست‪ .‬و‬
‫ههسسای نقسسره‬ ‫یتوان آب را از لول ‌‬
‫برای پاکسازی آب به این روش م ‌‬
‫اندود شده عبور داد و یا اینکه قطعات نقره را درون آب گذاشت‪.‬‬
‫در جایی دیگر نوشته بودند که ‪ :‬این فلز قاتل باکتریهاست‪.‬‬
‫فیهننا‬‫عْلنا ِ‬‫ج َ‬
‫و َ‬ ‫یفرمایسسد ‪َ  :‬‬ ‫‪ -‬ابن کثیر در تفسسسیر خسسود‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ 461‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫هها را سبب استحکام زمین قسسرار داده تسسا‬ ‫ت ‪‬یعنی کو ‌‬ ‫مخا ٍ‬ ‫ی شا ِ‬ ‫س َ‬‫َرو ِ‬
‫فراتا ً‪ ‬یعنی آب گسوارا و زلل کسه از ابرهسا‬ ‫م مآءً ُ‬‫ْ‬ ‫قینک ُ‬ ‫س َ‬
‫ْ‬ ‫و اَ‬
‫َ‬ ‫‪‬‬ ‫نلرزد‪،‬‬
‫ن‪ ‬یعنسسی‬ ‫ذبی َ‬ ‫ذ ل ِل ْ ُ‬
‫مک َن ّ‬ ‫مئ ٍ‬
‫ل َیو َ‬ ‫یجوشسسد‪َ  ،‬‬
‫وی ٌ‬ ‫هها م ‌‬ ‫یبارد یا از چشسسم ‌‬ ‫م ‌‬
‫وای به حال کسی که در این مخلوقات که نشسسانگر عظمسست خسسالق هسسستند‬
‫بنگرد‪ ،‬اما باز به تکذیب و کفر خود ادامه دهد‪.‬‬
‫‪119‬‬ ‫زمین‬

‫و بساز نوشسته بودنسد کسه ‪ :‬بسه مجسرد تمساس آب بسا نقسره‪ ،‬تمسام‬
‫یرود‪.‬‬
‫بهای آن از بین م ‌‬‫میکرو ‌‬
‫در جای دیگر گفته بودند که ‪ :‬برای پاکسازی یک لیتر آب‪ ،‬کافی‬
‫است که ذراتی از نقره در حد میلیاردم گرم در آب ریخته شود‪.‬‬
‫یتوان به وسسسیله آن‬ ‫یکی دیگر از خصوصیات نقره اینست که م ‌‬
‫پاکی و ناپاکی هوا را تشخیص داد‪ ،‬زیرا نقره در هوای آلوده تغییر‬
‫یدهد که در هوا گازهای سمی وجود دارد‪.‬‬ ‫یدهد و نشان م ‌‬ ‫رنگ م ‌‬
‫اما به غیر از موارد ذکسسر شسسده‪ ،‬خصوصسسیات دیگسسری هسسم بسسرای‬
‫نقره وجود دارد که در صنایع مختلف‪ ،‬عکاسی‪ ،‬ارتباطسسات و غیسسره‬
‫یباشسسد‪،‬‬
‫خگذاری سایر فلسسزات م ‌‬ ‫کاربرد دارد و نیز معیاری برای نر ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫اما علوه بر تمام این موارد‪ ،‬خداوند نیز م ‌‬
‫ب‬‫کوا ٍ‬‫وا ْ‬ ‫ه َ‬‫ض ٍ‬‫ف ّ‬‫ن ِ‬‫م ْ‬‫ه ِ‬ ‫م ِبآن ِی َ ٍ‬
‫ه ْ‬ ‫ف َ َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫علی ِ‬ ‫و ُیطا ُ‬
‫وها َ‬‫در ُ‬‫قن ّ‬‫ه َ‬‫ض ٍ‬‫ف ّ‬‫ن ِ‬‫م ْ‬‫قواریَرا ْ ِ‬ ‫قراریرًا* َ‬‫ت َ‬ ‫کان َ ْ‬‫َ‬
‫)انسان ‪(16-15 :‬‬ ‫قدیرا ً‪‬‬ ‫تَ ْ‬
‫حهای بلسسورین مسسی میانشسسان‬ ‫ههای سیمین شراب و قد ‌‬ ‫»جام ‌‬
‫هانسسد‬
‫حهای بلسسورینی کسسه از نقر ‌‬‫یآیسسد* قسسد ‌‬
‫بسسه گسسردش درم ‌‬
‫)خسسسدمتکاران بهشسسستی( آنهسسسا را درسسسست بسسسه انسسسدازة لزم‬
‫هاند«‪.‬‬
‫پیمود ‌‬
‫بسیار قابل توجه است که چرا خداوند متعال در این آیه به ذکر‬
‫طل نپرداختسسه اسسست‪ .‬در حسسالیکه از نقسسره گران‌قیمت‌تسسر بسسوده و از‬
‫یباشسسد؟! روشسسن اسسست کسه بسسه دلیسسل‬‫جمله ظروف اهل بهشت‪ ،‬طل م ‌‬
‫خواص منحصر به فرد نقره است و بیسسان اینکسسه اصسسول اساسسسی علسسوم‬
‫بشری در قرآن موجود است‪.‬‬

‫و آهن را فرو فرستادیم‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫و ا َن َْزْلنننا‬‫ت َ‬ ‫سننَلنا ِبننالب َّین ِ‬ ‫سننْلنا ُر ُ‬ ‫قنندْ ا َْر َ‬ ‫‪‬ل َ َ‬
‫س‬ ‫م الن ّننا ُ‬ ‫قننو َ‬ ‫ن ل ِی َ ُ‬ ‫میننزا َ‬ ‫و ال ِ‬ ‫ب َ‬ ‫کتننا َ‬ ‫م ال ِ‬ ‫هن ُ‬ ‫ع ُ‬ ‫م َ‬‫َ‬
‫و‬
‫ٌ َ‬ ‫د‬ ‫شدی‬ ‫َ‬ ‫س‬
‫ٌ‬ ‫با‬ ‫ه‬
‫َ ِ ِ َ‬‫فی‬ ‫د‬ ‫حدی‬ ‫َ‬ ‫ال‬ ‫لنا‬ ‫ْ‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫ِ ِ ْ ِ َ ْ َ‬ ‫ط‬ ‫س‬ ‫ق‬ ‫بال‬
‫و‬‫ص نُرهُ َ‬ ‫ن ی َن ْ ُ‬‫من ْ‬ ‫ه َ‬ ‫م اللنن ُ‬ ‫عل َ‬ ‫َ‬ ‫و ل ِی َ ْ‬ ‫س َ‬ ‫ع ِللّنا ِ‬ ‫ف ُ‬ ‫منا ِ‬ ‫َ‬
‫ی عزیٌز‪) ‬حدید ‪:‬‬ ‫َ‬
‫ه قو ّ‬ ‫ن الل َ‬ ‫با ّ‬ ‫غی ِ‬ ‫سله ِبال َ‬‫َ‬ ‫ُر ُ‬
‫‪(25‬‬
‫»مسسا پیغمسسبران خسسود را همسسراه بسسا دلئل متقسسن و معجسسزات‬
‫بهسسای‬
‫هایم‪ ،‬و بسسا آنسسان کتا ‌‬
‫روشن )به میان مردم( روانه کرد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪120‬‬

‫)آسمانی و قوانین( و موازین شناسایی حق و عدالت( نسسازل‬

‫هایم تا مردمان )برابر آن در میان خود( دادگرانه رفتسسار‬ ‫نمود ‌‬
‫هایسسم کسسه دارای نیسسروی زیسساد و‬
‫کننسسد‪ .‬و آهسسن را پدیسسدار کرد ‌‬
‫سودهای فراوانسسی بسسرای مردمسسان اسسست‪ .‬هسسدف )از ارسسسال‬
‫انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون‬
‫آهسسن( ایسسن اسسست کسسه خداونسسد بدانسسد چسسه کسسسانی او را و‬
‫فرستادگانش را بگونسسة نهسسان و پنهسسان )از دیسسدگان مردمسسان(‬
‫یکنند‪ .‬خداوند نیرومند و چیره است«‪.‬‬ ‫یاری م ‌‬
‫پسسس بینسسات همسسراه پیسامبران‪ ،‬همسسان معجسسزات آنسسان اسسست کسه‬
‫یکنسسد و کتسساب هسسم‪ ،‬همسسان منبسسع‬‫راسسستی رسسسالت آنسسان را تأکیسسد م ‌‬
‫شریعت است‪ ،‬میزان هم عقل انسان است که از شروط تکلیسسف‬
‫است‪ .‬امسسا هسسدف از همسسه اینهسسا‪ ،‬برپسسایی عسسدالت خسسدایی در زمیسسن‬
‫اسسست کسه نیساز بسسه قسسدرتی بازدارنسسده دارد کسه ایسن قسدرت هسم از‬
‫تهسسای فسسراوان‬ ‫»حدید« یعنی آهسسن کسسه دارای نیسسروی زیسساد و منفع ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫برای مردم است‪ ،‬تأمین م ‌‬
‫بها و‬ ‫دانشسسمندان فضاشسسناس بسسر ایسسن باورنسسد کسسه تیسسر شسسها ‌‬
‫ههای بزرگ و کوچک اجرام آسمانی هستند‬ ‫گها‪ ،‬تکه پار ‌‬ ‫بسن ‌‬ ‫شها ‌‬
‫که بیشتر مواد آن از آهسسن اسسست‪ .‬اینکسسه اولیسسن فلسسز کشسسف شسسده‬
‫یگسذارد‪ ،‬زیسرا بسه‬ ‫توسط انسان‪ ،‬آهن بود‪ ،‬بر این مطلسب صسحه م ‌‬
‫بها به زمین افتاده بسسود‪ .‬و سسسالنه‬ ‫صورت خالص و در شکل شها ‌‬
‫یافتسسد کسسه وزن برخسسی از آنهسسا بسسه‬ ‫هزاران شهاب بر روی زمیسسن م ‌‬
‫یرسد‪ .‬برای نمونه شهاب سنگی در آمریکا پیدا شد که‬ ‫هها ُتن م ‌‬ ‫د ‌‬
‫وزن آن بالغ بر شصسست و دو تسن بسسود و از دو عنصسسر آهسن و نیکسسل‬
‫تشکیل شده بود‪ .‬شهابی دیگر در ایالت آریزونا‪ ،‬گودالی بسسه عمسسق‬
‫دویست متر و قطر هزار متر ایجاد کرده بود و مقدار آهن ترکیسسب‬
‫هها‬‫ههای آن شهاب سنگ استخراج شد به د ‌‬ ‫شده با نیکل که از پار ‌‬
‫یرسید‪.‬‬‫تن م ‌‬
‫یگسسردد کسسه‬ ‫باتوجه به این مطالب دقت این آیه قسسرآن روشسسن م ‌‬
‫َ‬
‫د‪ ‬اما هسسدف از نیسسروی شسسدید‬ ‫دی َ‬ ‫یفرماید ‪ :‬و أن َْزل َْنا ال َ‬
‫ح ِ‬ ‫م ‌‬
‫ه‬
‫فی ن ِ‬ ‫تهای بسیار آن که در این قسمت از آیه ‪ِ ‌ :‬‬ ‫آهن و یا منفع ‌‬
‫س‪ ‬بیان شده است‪ ،‬چیست؟‬ ‫س َ‬ ‫ْ‬
‫ع ِللّنا ِ‬ ‫ف ُ‬‫منا ِ‬ ‫و َ‬‫شدیدٌ َ‬ ‫ب َأ ٌ‬
‫در پاسسسخ بایسسد گفسست ‪ :‬شسسیمیدانان دربسساره آهسسن بسسه ایسسن نسستیجه‬
‫فپسسذیری‬ ‫هاند که فلز آهن دارای بیشترین دوام‪ ،‬نیسسرو‪ ،‬انعطا ‌‬ ‫رسید ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬همچنیسسن از لحسساظ ضسسخامت‪،‬‬ ‫و تحمسسل در برابسسر فشسسار م ‌‬
‫مترین فلزات است که سبب تعادل زمین نیز شسسده و قسسدرت‬ ‫ضخی ‌‬
‫‪121‬‬ ‫زمین‬

‫مغناطیسی بسیار بالی آن که از هر فلز دیگر بیشتر است‪ ،‬باعث‬

‫حفظ نیروی جاذبه زمین شده است‪.‬‬
‫لزم بسسه ذکسسر اسسست کسسه عنصسسر اساسسسی سسساختار بسسسیاری از‬
‫یدهسسد‪ .‬زیسسرا در سسساختمان‬‫موجودات زنسسده را نیسسز آهسسن تشسسکیل م ‌‬
‫یگیرنسسد و عامسسل تغسسذیه‬‫گیاهسسان کسسه مسسواد خسسویش را از خسساک م ‌‬
‫جانداران دیگر هستند‪ ،‬ذرات آهسسن وارد شسسده و از آن طریسسق وارد‬
‫یشود‪.‬‬‫لهای خونی آنها م ‌‬ ‫سلو ‌‬
‫نکته بسیار جالب دیگر اینکه هماهنگی عجیبی میان عدد سسسوره‬
‫حدید که پنجاه و هفتمین سوره قرآن است با وزن اتمی آهسسن کسسه‬
‫آن نیز پنجاه و هفت است وجود دارد‪.‬‬
‫های کسسه در سسسال )‪ (1910‬بسسرای بررسسسی‬ ‫در کنفرانسسس سسسالن ‌‬
‫جایگاه فلزات در منسابع طسبیعی تشسکیل شسد‪ ،‬ایسسن نگرانسسی وجسود‬
‫داشت که ممکن است تا سال )‪ (1970‬تمسسام ذخسسایر زمینسسی آهسسن‬
‫شهایی منتشر شد که این فلسسز بسسه‬ ‫تمام شود! اما پس از آن گزار ‌‬
‫مقادیر بسیار عظیم در زمین وجود دارد به طوریکه طبسسق آخریسسن‬
‫یدهسسد‪ .‬و‬ ‫تحقیقات پنج درصد وزن پوسته زمین را آهسسن تشسسکیل م ‌‬
‫دانشمندان این مقدار را‪ ،‬هفتصد و پنجاه هزار میلیون میلیون تسسن‬
‫هاند! اما آنچه که مدنظر ماست اینست که زنسسدگی مسسا‬ ‫برآورد کرد ‌‬
‫و تمام گیاهان و جانداران دیگر به آهسسن بسسستگی دارد‪ ،‬هرچنسسد کسسه‬
‫باور به این قضیه قدری مشکل است‪.‬‬
‫اما آهن در ترکیب خون‪ ،‬نقش اساسی دارد و اگسر هسر انسسانی‬
‫سه گرم از آهن خویش را از دست دهد زندگی وی با مرگ روبرو‬
‫یشود‪ ،‬هرچند که تمام آهن موجود در بدن انسان بیشتر از سسسه‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪ .‬امسا همیسن مقسدار اسست کسه در هموگلسوبین خسون‬ ‫گرم نم ‌‬
‫لها ناشسسی از حضسسور‬ ‫وجود داشته و رنگ قرمسسز پررنسسگ ایسسن سسسلو ‌‬
‫آهن در آنهاست‪.‬‬

‫خاک و جانداران موجود در آن‬

‫شاید قابل باور نباشد که در هر مترمکعب خاک زراعی‪ ،‬بیشسستر‬
‫از دویست هزار کرم عنکبوتی‪ ،‬صد هزار حشره‪ ،‬سیصد عدد کرم‬
‫عادی هزاران میلیون میکروب و موجودات بسیار ریز‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫هر گرم از این خاک شامل چند میلیارد باکتری و موجودات بسسسیار‬
‫یباشسسد کسسه‬
‫بهسسا م ‌‬
‫یها‪ ،‬میکرو ‌‬
‫کسسسلول ‌‬
‫یهسسا‪ ،‬ت ‌‬
‫ریسسز در شسسکل باکتر ‌‬
‫ینیاز از آن هسسستند‪،‬‬ ‫برخی از آنها به اکسیژن نیاز داشته و برخی ب ‌‬
‫ههسسای حرکسستی‬ ‫برخسسی بسسدون انسسدام حرکسستی و برخسسی دارای مژ ‌‬
‫یباشند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪122‬‬

‫به راستی که این موجودات بسیار ریسز دارای حرکستی دائمسی و‬

‫های که تا امسسروز‬ ‫های بسیار مهم هستند‪ ،‬وظیف ‌‬ ‫در حال انجام وظیف ‌‬
‫جزو مسایل پیچیده و پوشسسیده بسسدون جسسواب مانسسده اسسست‪ .‬و ایسسن‬
‫سؤال هنوز باقی است که وظیفه این موجودات چیست؟‬
‫هانسسد‪ ،‬امسسا بسسه‬
‫هرچند که دانشمندان به ذکر برخی مسسوارد پرداخت ‌‬
‫هاند‪ .‬اما آنچه که‬ ‫اصل موضوع و هدف اساسی خلقت آنها پی نبرد ‌‬
‫واضح است‪ ،‬اهمیت و فایده بسیار زیاد فعالیت آنهسا بسرای انسسان‬
‫هکن شسسود‪ ،‬حیسسات بسساز هسسم‬ ‫است و اگر نسل بنی نسسوع بشسسر‪ ،‬ریشس ‌‬
‫ادامه خواهد داشت‪ ،‬امسسا اگسسر ایسسن موجسسودات ریسسز‪ ،‬از بیسسن رونسسد‪،‬‬
‫حیات هم نابود خواهسسد شسسد‪ ،‬گویسسا اهمیسست زیسسستی آنهسسا از انسسسان‬
‫بیشتر است‪ .‬زیرا هر چه که مورد استفاده غذایی ماست‪ ،‬به طور‬
‫مستقیم یا غیرمستقیم از گیاهان سبز به وجسسود آمسسده اسسست‪ .‬مثل ً‬
‫گوشت مورد استفاده ما همیسسن حکسسم را دارد‪ ،‬زیسسرا از گوسسسفندی‬
‫که با تغذیه از گیاهان رشد کرده تهیه شده است‪ .‬پس ریشه همسه‬
‫مواد غذایی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به گیاهسسان ربسسط دارد‪،‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند متعال م ‌‬
‫ر َنننارا ً‬
‫ض ِ‬ ‫ر ال َ ْ‬
‫خ َ‬ ‫ج ِ‬ ‫ن ال ّ‬
‫ش َ‬ ‫م َ‬‫م ِ‬ ‫ل ل َک ُ ْ‬‫ع َ‬ ‫‪‬ا َّلذی َ‬
‫ج َ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫قد ُ‬‫ه ُتو ِ‬ ‫فإذا ا َن ُْتم ِ‬
‫من ْ ُ‬ ‫ِ‬
‫)یس ‪(80 :‬‬
‫»آن کسی کسسه از درخسست سسسبز‪ ،‬بسسرای شسسما آتسسش بیافریسسده‬
‫یکنیسسد )او کسسه قسسادر بسسر‬
‫است‪ ،‬و شما بسسا آن آتسسش روشسسن م ‌‬
‫یهاسسست(‪ ،‬قسسادر بسسر برانگیختسسن مردگسسان و‬ ‫رسسستاخیز انرژ ‌‬
‫بازگرداندن به زندگی دوبارة ایشان است«‪.‬‬
‫هاند‪ ،‬کسسه چگسسونه‬‫علمسساء در کلمسسه »الخضسسر« دچسسار حیسسرت شسسد ‌‬
‫ممکن است درخت سبز‪ ،‬سسسوخت آتسسش گسسردد؟ در حسسالیکه فقسسط‬
‫چوب خشسسک ایسسن خاصسسیت را داراسسست‪ .‬امسسا چسسرا از جملسسه »مسسن‬
‫الشجر الخضر« استفاده کرده است؟‬
‫هاند کسسه ‪ :‬کلمسسه »الخضسسر« بسسه یسسک‬ ‫برخی از علما در پاسخ گفت ‌‬
‫گهسسای‬‫نکته علمی اشاره دارد که وجود هر درخسستی وابسسسته بسسه بر ‌‬
‫سبز آن است‪ ،‬و رشد هر گیاه بستگی به انجام عملیسساتی دارد کسسه‬
‫بسسه فتوسسسنتز مشسسهور اسسست کسسه طسسی آن‪ ،‬نسسور خورشسسید توسسسط‬
‫یشود و احتیاجسسات خسسود را از آن تهیسسه‬ ‫گهای سبز گیاه جذب م ‌‬ ‫بر ‌‬
‫یاکسسسیدکربن نباشسسد‪،‬‬ ‫یکند‪ .‬در واقع اگر نور خورشسسید و آب و د ‌‬ ‫م ‌‬
‫حیاتی هم برای گیاهان متصسسور نیسسست و بسسرگ گیاهسسان هسسم فقسسط‬
‫ههایی برای ساخت مواد اساسی و آلی موردنیاز گیاه‬ ‫نقش کارخان ‌‬
‫یکنند‪.‬‬‫را ایفا م ‌‬
‫‪123‬‬ ‫زمین‬

‫یشسسوند‪،‬‬ ‫یریزنسسد و توسسسط بسساد در اطسسراف پراکنسسده م ‌‬ ‫گها م ‌‬ ‫بر ‌‬

‫یشسسوند و بسسه‬ ‫هبینسسی تجزیسسه م ‌‬
‫آنگسساه توسسسط میلیاردهسسا موجسسود ذر ‌‬
‫یشوند کسسه‬ ‫خوراکی مناسب برای موجودات برگتر از خود تبدیل م ‌‬
‫یها هسستند‪ ،‬و همسه ایسن کارهسا در سسه مرحلسه انجسام‬ ‫همان باکتر ‌‬
‫یگیرد؛ اما انجام این واکشن به هوا نیسساز دارد کسسه تسسأمین آن بسسر‬ ‫م ‌‬
‫ههایی را در خاک ایجاد کرده تسسا هسسوا بسسه‬ ‫مهاست که حفر ‌‬ ‫عهده کر ‌‬
‫مهسسا و جونسسدگان زیرزمینسسی و مارهسا و‬ ‫داخل آن نفوذ کنسسد پسسس کر ‌‬
‫یکننسسد وظیفسسه تهسسویه‬ ‫تمام موجوداتی کسسه در زیسسر خسساک زنسسدگی م ‌‬
‫هوای خاک را برعهده دارند که اگر این کار صورت نگیرد‪ ،‬گیاهسسان‬
‫رشد نخواهند کرد‪.‬‬
‫یداند‬‫یکنند‪ .‬و فقط خدا م ‌‬ ‫مها خاک را تجزیه و کود ترشح م ‌‬ ‫کر ‌‬
‫که در هر هکتار چند تن مواد را تجزیه کرده و محصسول کسود آنسان‬
‫یباشد‪ .‬اکنون شایسته است کسسه‬ ‫در هر کیلومتر مربع چه مقدار م ‌‬
‫پرسش کنیم‪ :‬ما که این هستی عظیم‪ ،‬آفریننده عظیم و شسسریعت‬
‫یرویسسم؟ و چسسه چیسسزی مسسا را از‬ ‫حکیسسم را داریسسم‪ ،‬پسسس بسسه کجسسا م ‌‬
‫یسسسازد؟ آنچسسه‬ ‫آفریننده هستی و انجام دستورات او‪ ،‬رویگسسردان م ‌‬
‫های از حقایق مهم هستی است‪ ،‬زیسسرا خسسالق آن‬ ‫که بیان شد گوش ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫عْلنننم ِ ا ِل ّ َ‬
‫قلیل ً ‪‬‬ ‫ن ال ِ‬
‫مننن َ‬
‫م ِ‬
‫وِتیُتننن ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و منننا ا ُ‬
‫)اسراء ‪(85 :‬‬
‫»چرا که جز دانش اندکی به شما داده نشده است‪) ،‬و علم‬
‫نها باتوجه به گسترة کسسل جهسسان و علسسم لیتنسساهی‬
‫شما انسا ‌‬
‫خداوند سبحان‪ ،‬قطره به دریا هم نیست(«‪.‬‬
‫ه ال ّ ِبمننا‬ ‫عل ْ ِ‬
‫من ِ‬ ‫ن ِ‬
‫من ْ‬
‫ء ِ‬ ‫ن بِ َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫و ل َ ُیحِیط ُ‬
‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫)بقره ‪(255 :‬‬ ‫شاءَ‪‬‬ ‫َ‬
‫یآورنسسد جسسز آن مقسسداری را‬
‫»چیزی از علم او را فراچنگ نم ‌‬
‫که وی بخواهد«‪.‬‬
‫در هر گرم خاک میلیاردها باکتری وجود دارد؟ این موجودات در‬
‫یدانسسد‪ .‬ایسسن کارگاههسسا‪،‬‬
‫زیر خساک بسسه چسسه مشسسغولند؟ فقسسط خسسدا م ‌‬
‫یهایی که در‬ ‫نساز و همانندساز ‌‬ ‫شهای دگرگو ‌‬ ‫موجودات ریز‪ ،‬واکن ‌‬
‫زیر خاک وجود دارد همه در راستای اعطای نتیجه به ماست و مسسا‬
‫یاطلعیم و کاری جسسز چیسسدن آثسار و نتایسسج‬ ‫از حقیقت این مسایل ب ‌‬
‫یکنیسسم‪،‬‬‫یها را چیسسده و از آنهسسا اسسستفاده م ‌‬‫کسسار آنهسسا نسسداریم‪ ،‬سسسبز ‌‬
‫یکنیم و سایر امور به خدا‬ ‫هها را درو کرده و مصرف م ‌‬ ‫کشت کرد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪124‬‬

‫بستگی دارد و به او واگذار است‪ .‬پسسس بایسسد هماهنسسگ بسسا ایسسن آیسسه‬
‫بگوییم که ‪:‬‬
‫صننوها‪‬‬‫ح ُ‬‫ه ل َ تُ ْ‬
‫ت اللنن ِ‬
‫منن َ‬
‫ع َ‬
‫دوا ن ِ ْ‬
‫عنن ّ‬ ‫‪‬و ا ِ ْ‬
‫ن تَ ُ‬
‫)ابراهیم ‪(34 :‬‬
‫تهسسای خسسدا را بشسسمارید )از بسسس کسسه‬
‫»و اگسسر بخواهیسسد نعم ‌‬
‫یتوانید آنها را شمارش کنید«‪.‬‬ ‫زیادند( نم ‌‬
‫خداوند زمین و محتویات بیرونی و درونی و میانی آن را ]بسسرای‬
‫ما[ خلق کرده تا او را بشناسیم‪ ،‬که اگر شناخت او حاصسسل شسسود‪،‬‬
‫هسسدف خلقسست او تحقسسق یسسافته و در غیسسر ایسسن صسسورت‪ ،‬حسسسرت و‬
‫ندامت برای ما خواهد بود‪.‬‬
‫مننا‬
‫علننی َ‬
‫سننَرَتی َ‬
‫ح ْ‬
‫سی َ‬‫فنن ٌ‬ ‫ل نَ ْ‬ ‫‪‬ا َ ْ‬
‫ن تَ ُ‬
‫قننو َ‬
‫)زمر ‪(56 :‬‬ ‫ه‪‬‬‫ب الل ِ‬
‫جن ْ ِ‬‫ت فی َ‬ ‫فّرطْ ُ‬ ‫َ‬
‫»)بسسه درگسساه خسسدا برگردیسسد و تسسسلیم فرمسسان او شسسوید و از‬
‫تعالیم وی پیروی کنید( تا روز قیسسامت کسسسی نگویسسد ‪ :‬دردا و‬
‫یهسسا کسسه در حسسق )طسساعت و عبسسادت( خسسدا‬
‫حسرتا! چه کوتاه ‌‬
‫هام«‪.‬‬
‫کرد ‌‬

‫تغییر دادن مسیر بادها‬

‫هاند‪ ،‬آیسسه ‪164‬‬
‫از جمله آیاتی که زبسسان بسسه عظمسست خسسدا گشسسود ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬ ‫یباشد که م ‌‬‫بقره م ‌‬
‫)‬ ‫ف الّریاح‪‬‬
‫ری ِ‬
‫ص ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و تَ ْ‬
‫نها و جسسان زنسسدگان‬ ‫»بادهسسا یکسسی از اسسسباب زنسسدگی مسسا انسسسا ‌‬
‫هسسستند‪ .‬حسسال بسسبینیم کسسه خداونسسد چگسسونه آنهسسا را مسسورد تغییسسر و‬
‫یدهد؟«‪.‬‬‫دگرگونی قرار م ‌‬
‫یگوینسسد ‪» :‬هرگسساه آب در معسسرض حسسرارت قسسرار‬ ‫دانشسسمندان م ‌‬
‫گیرد و جسم جامد و سخت دیگری را نیز در همان زمسسان و درجسسه‬
‫نتر از دمای جسم جامسسد خواهسسد‬ ‫حرارت‪ ،‬گرم کنیم‪ ،‬دمای آب پایی ‌‬
‫بود‪ ،‬زیرا آب در جذب حسسرارت کنسسدتر از جسسسم جامسسد اسسست«‪ ،‬بسسا‬
‫یشسسود‪ .‬هرگسساه یسسک مقسسدار‬ ‫آزمایشی دیگر نیز ایسسن قضسسیه ثسسابت م ‌‬
‫مسسساوی از آب و جسسسم جامسسد را بسسه مسسدت یسسک سسساعت زیسسر نسسور‬
‫خورشید قرار دهیم‪ ،‬خواهیم دید که دمای آب تا ‪ 6‬درجسسه و دمسسای‬
‫یرود‪ .‬پسسس آب در کسسسب حسسرارت و‬ ‫جسم دیگر تا ‪ 10‬درجه بال م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫دفع آن کندتر از سایر اجسام عمل م ‌‬
‫به همیسسن خسساطر اسسست کسسه در منسساطق سسساحلی همیشسسه دمسسای‬
‫یشسسود کسسه‬ ‫خشکی بیشتر از دمای آب است‪ .‬همیسسن امسسر بسساعث م ‌‬
‫‪125‬‬ ‫زمین‬

‫هوای خشکی منبسط شده به طسسرف بسسال حرکسست کسسرده و رقیسسق‬

‫یشود‪ ،‬اما در عین حال غلظت‬ ‫شود‪ ،‬در نتیجه فشار هوا نیز کم م ‌‬
‫و سسسردی و فشسسار هسسوای دریسسا بیشسستر بسسوده و بسسه طسسرف خشسسکی‬
‫حرکت کرده تا جسایگزین هسسوای صسعود کسسرده آن شسسود‪ ،‬بسسه همیسن‬
‫علت است که در بعدازظهر سواحل دریا‪ ،‬نسیمی خنک بسسه طسسرف‬
‫خشکی در حال جریسان اسست‪ .‬پسس منظسسور خداونسد از »تصسسریف‬
‫الریاح« همین مطلب است‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬نظسسر‬ ‫امام طبری در تفسیر خود‪ ،‬ذیل همیسسن آیسسه م ‌‬
‫تهسسای‬‫راجح در تفسیر »و تصریف الریاح«‪ ،‬واگسسذار کسسردن مأموری ‌‬
‫یباشد که گاه برای انجسسام لقسساح در‬ ‫مختلفی از جانب خدا به باد م ‌‬
‫هها‪ ،‬آنرا بسسه اطسسراف‬ ‫میان گیاهان و درختان و گاه بدون حمل گرد ‌‬
‫یدارد و گاه نیز به عنوان عذاب خدا ارسال شده و همسسه‬ ‫گسیل م ‌‬
‫یگوید ‪ :‬منظور از‬ ‫یکند‪ .‬از قتاده روایت است که م ‌‬ ‫چیز را نابود م ‌‬
‫خر« این است کسسه خداونسسد بسسر‬ ‫س ّ‬‫م َ‬
‫»و تصریف الریاح و السحاب ال ُ‬
‫این کسسار تواناسسست کسسه بسساد را بسسه عنسسوان عسسذاب و عامسسل نسسازایی‪،‬‬
‫ارسال ‌دارد که در این صورت عذابی خواهد بود برای گروهی کسسه‬
‫تشناسسسان‬ ‫به طرف آنها گسیل داشسسته شسسده اسسست‪ .‬برخسسی از لغ ‌‬
‫یگویند که ‪» :‬و تصسریف الریساح« یعنسی بادهسا‪ ،‬یسک بسار از‬ ‫عرب م ‌‬
‫جنوب‪ ،‬یک بار از شمال‪ ،‬یسسک بسار از روبسسرو و بسساری از پشسست سسسر‬
‫یوزند‪ ،‬و تصریف باد به این معنی اسسست‪ ،‬و ایسسن اوصسساف‪ ،‬بیسسان‬ ‫م ‌‬
‫نکننسسده آنهسسا کسسه‬
‫یهای باد است نه وصسسف دگرگو ‌‬ ‫احوال و دگرگون ‌‬
‫خالق هسسستی اسسست‪ .‬در واقسسع دگرگسسون شسسدن بسساد‪ ،‬همسسان اختلف‬
‫جهت در وزیدن آن است«‪.‬‬

‫آلودگی هوا و محیط‬

‫یدهسسد‬‫آنچه که امروزه بشر در محیسط زنسدگی خسویش انجسام م ‌‬
‫تأثیرات منفی بسسیاری بسر سسلمتی او گذاشسته و هسر چنسد کسه در‬
‫ظاهر به پیشرفت و ترقی زندگانی رسیده‪ ،‬اما از جسسانب دیگسسر آن‬
‫را ویران کرده است‪.‬‬
‫ههسسا و‬ ‫تسسا زمسسانی کسسه ماشسسین و هواپیمسسا و ابسسزارآلت کارخان ‌‬
‫نهای زراعی موجود باشد‪ ،‬آلودگی هوا به وسیله مونواکسید‬ ‫ماشی ‌‬
‫یکنسسد؟ ایسسن گسساز‬
‫کربن نیز ادامه خواهد داشت‪ .‬اما این گسساز چسسه م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن گسساز کسسه‬
‫وارد هموگلوبین خون شده و با آن ترکیب م ‌‬
‫نها و هواپیماهسسای سسسوخت مسسایع در هسسوا پراکنسسده‬ ‫توسسسط ماشسسی ‌‬
‫یشود پس از ترکیب با هموگلوبین )ماده قرمسسز رنسسگ خسسون کسسه‬ ‫م ‌‬
‫یباشد( در واکنش با آهسسن خسسون‪ ،‬سسسبب از‬ ‫دارای ذرات آهن نیز م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪126‬‬

‫یشود‪ ،‬زیرا تمایل این گاز به ترکیسسب‬ ‫دست رفتن اکسیژن خون م ‌‬
‫با هموگلوبین بیشتر از تمایل آن به ترکیب با اکسیژن اسسست‪ .‬ایسسن‬
‫لهاسسست‪.‬‬ ‫کار به معنی ایجاد نقص در سهم اکسیژن موردنیاز سلو ‌‬
‫اما نتیجه این نقص چه خواهد بود؟‬
‫یشسسوند‪ ،‬ضسسربان‬ ‫لها با کمبود اکسسسیژن روبسسرو م ‌‬ ‫وقتی که سلو ‌‬
‫قلب کاهش یافته و دستگاه تنفسی )تحت فشار زیاد برای جبران‬
‫یشود‪ .‬و در نتیجه تکرار‬ ‫اکسیژن از دست رفته( خسته و ناتوان م ‌‬
‫یآید‪،‬‬ ‫این حالت و فشار بسیار زیادی که بر دستگاه تنفسی وارد م ‌‬
‫یشود‪ .‬اگسسر هسسر فسسردی‬ ‫یهای مختلف قلبی و تنفسی ایجاد م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫‪1‬‬
‫به مدت ‪ 8‬ساعت در هوایی تنفس کند کسه محتسوی ‪ 1000000‬گساز‬
‫یکنسسد‪ ،‬هنگسسامی کسسه در‬ ‫مونواکسید کربن باشد احسسساس خفگسسی م ‌‬
‫نها ایسسن گسساز سسسمی را بسسه مسسدت‬ ‫خیابان شسسلوغی هسسستی و ماشسسی ‌‬
‫یدهند و هوای موردنیساز تنفسس تسو‬ ‫هشت ساعت از خود انتشار م ‌‬
‫‪ 80 ‬‬
‫‪ 1000000‬بسسه ایسسن گسساز آلسسوده سسسازند‪،‬‬ ‫را حتی به این مقسسدار کسسم ‪‬‬
‫‪‬‬
‫ییابد‬‫سرعت انتقال اکسیژن به خون به مقدار ده درصد کاهش م ‌‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫و خون هم خواص اساسی خود را از دست م ‌‬
‫نهسسا و در سسساعات‬ ‫با شدت یافتن عبور و مسسرور و ازدحسسام خیابا ‌‬
‫‪40‬‬
‫‪1000000‬‬
‫اوج حرکت‪ ،‬میسسزان انتشسسار ایسسن گسساز سسسمی در هسسوا بسسه‬
‫ییابسسد و بسسه همیسسن دلیسسل بسسسیاری از سسساکنان منسساطق‬ ‫افزایسسش م ‌‬
‫تهای حسساد‪،‬‬ ‫پرجمعیسست و دارای رفسست و آمسسد زیسساد‪ ،‬بسسه مسسسمومی ‌‬
‫هها‪ ،‬حسسالت تهسسوع و بسسسیاری از‬ ‫سردرد‪ ،‬ضعف بینایی‪ ،‬نقص ماهیچ ‌‬
‫یشوند‪ ،‬که در بسیاری موارد‪ .‬منجسسر بسسه‬ ‫یهای داخلی مبتل م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫بیهوشی شده و در برخی موارد هم سسسکته و مسسرگ ناگهسسانی را در‬
‫پی دارد‪ .‬در واقع هوای آلوده بسسه گسساز مونواکسسسیدکربن‪ ،‬محصسسول‬
‫تمسسدن جدیسسد اسسست‪ ،‬و انسسسان امسسروزی را واداشسسته اسسست کسسه در‬
‫هها و مسیرهای پرازدحام که‬ ‫ماشین شخصی نشسته و در بزرگرا ‌‬
‫مملو از این گاز است‪ ،‬رانندگی کند‪.‬‬
‫یهسسای تنگسسی‬ ‫اکسید کربن جزو عوامسسل افزایسسش میسسانگین بیمار ‌‬
‫یرود‪ .‬در حسسالیکه خداونسسد‬ ‫ههسسا بسسه شسسمار م ‌‬ ‫نفس و التهسساب حسساد ری ‌‬
‫هایم‪ ،‬هم با وسسسایل و‬ ‫هستی را پاک آفریده اما ما آن را آلوده کرد ‌‬
‫ههسسای‬ ‫نها‪ ،‬هم با اخلق و رفتارها‪ .‬آلودگی محیط زیست جنب ‌‬ ‫ماشی ‌‬
‫یها و‬ ‫مختلفسسی دارد‪ ،‬از جملسسه ‪ :‬آلسودگی صسوتی کسه نسستیجه شسسلوغ ‌‬
‫ههای دیگر که‬ ‫صداهای همیشگی است‪ ،‬آلودگی هوا و بسیاری جنب ‌‬
‫شهسسای او هسسر‬ ‫هطلبی و خودخسسواهی بشسسر اسسست‪ ،‬و تل ‌‬ ‫نسستیجه رفسسا ‌‬
‫های دیگر سبب تخریب و آسیب در‬ ‫تآورد مثبتی داشته‪ ،‬از جنب ‌‬ ‫دس ‌‬
‫‪127‬‬ ‫زمین‬

‫سلمتی‪ ،‬تندرستی و پاکیزگی شده اسسست‪ .‬بنسسده شسسما را بسسه کنسسار‬

‫یخوانم‪ ،‬بلکه درصدد بیان آثار زیانبار‬ ‫گذاشتن اتومبیل خود فرا نم ‌‬
‫جنبه منفی تمدن غربی بر بشریت هستم‪.‬‬
‫قوانین فیزیک و شیمی‬
‫شهسسای مختلسسف‪ ،‬خسسالق‬ ‫انسسسان مسسؤمن بسسا مطسسالعه علسسوم و دان ‌‬
‫تهسسای عسسالی قسسوانین‬ ‫یجویسسد و درصسسدد کشسسف حکم ‌‬ ‫هسسستی را م ‌‬
‫خداست‪.‬‬
‫همه ما بسسا برخسسی از خسسواص فلسسزات از جملسسه بسسا خاصسسیت ذوب‬
‫شدن آنها آشنا هستیم که مواد جامد در اثسسر آن بسسه حسسالت مسسایع و‬
‫یآیند‪ .‬حال این سؤال مطرح است که اگر این خاصسسیت‬ ‫روان درم ‌‬
‫مواد نبود‪ ،‬آیا امکان استخراج فلزات از معادن آن وجسسود داشسست؟‬
‫و نیز اگر خصوصیت انجماد آنها نبود‪ ،‬آیسسا تشسسکیل دوبسساره آنهسسا بسسه‬
‫نپذیر بود‪ .‬پسسس خاصسسیت ذوب شسسدن و‬ ‫صورت فلزی خالص‪ ،‬امکا ‌‬
‫انجماد فلزات به ما امکان استخراج فلزات از معادن و تبدیل آنهسسا‬
‫یدهد‪ .‬و این قانونی اسسست کسه خداونسسد در‬ ‫به فلزات موردنیاز را م ‌‬
‫عرصه طبیعت به اجرا گذاشته است‪.‬‬
‫از جمله قوانین دیگر ‪ :‬خاصیت تبخیر و تراکم آب است‪ ،‬که اگر‬
‫یدانیسسم‬ ‫این دو قانون وجود نداشت‪ ،‬آیا امکان نزول باران بسسود؟ م ‌‬
‫که آب دریاها شسسور و نسسامطلوب اسسست کسسه توسسسط نسسور خورشسسید‬
‫یشود( چه کسی این قانون را‬ ‫تبخیر شده )و به آب گوارا تبدیل م ‌‬
‫وضع نموده که مواد رسوبی داخل مایعات تبخیر نشوند و پسسس از‬
‫تبخیر آب‪ ،‬در همان محل باقی بمانند؟ و چه کسی قانون تراکم را‬
‫وضع نموده که طی آن‪ ،‬آب بخار شده در اثر سرما دوباره بسسه آب‬
‫تبدیل شود‪ ،‬بدون اینکه مسسواد رسسسوبی داخسسل مسسایع در ایسسن چرخسسه‬
‫یباریسسد و‬ ‫نها نبود‪ ،‬بسساران نم ‌‬‫شرکت داشته باشد‪ ،‬که اگر این قانو ‌‬
‫یداشت‪.‬‬ ‫آب گوارایی که سبب رفع تشنگی ما باشد وجود نم ‌‬
‫و باز قانونی دیگر‪ ،‬یعنی قانون رسوب مسسواد‪ ،‬انسسسان از قطسسره‬
‫یارزش خلسسسق شسسسده اسسسست و از همیسسسن قطسسسره دارای‬ ‫آبسسسی ب ‌‬
‫نهایی چنان مستحکم‪ ،‬در قسمت ران خود شده است که‬ ‫استخوا ‌‬
‫قادر است وزنسسی برابسسر دویسسست و پنجسساه کیلسسوگرم را در هسسر ران‬
‫یتواند کسسه‬ ‫خود تحمل کند و این انسان سزاوار تکریم و نیرومند م ‌‬
‫بگذاری مایعات‬ ‫پانصد کیلوگرم را تحمل کند حال اگر حالت رسو ‌‬
‫بپذیری مسواد زایسد داخسل آنهسا نبسود‪ ،‬آیسا اسستخوانی چنیسن‬ ‫و رسو ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫محکم و سخت تشکیل م ‌‬
‫یگوینسسد ‪ :‬پسسس از المسساس‪ ،‬بیشسسترین درجسسه سسسختی‬ ‫پزشسسکان م ‌‬
‫متعلق به مینای دندان است‪ ،‬که خسسود وابسسسته بسسه همسسان خاصسسیت‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪128‬‬

‫بگذاری مایعات است‪ .‬و اگر این پدیده نبود‪ ،‬ما دارای چنسسان‬ ‫رسو ‌‬
‫نهای محکمی نبودیم‪.‬‬ ‫دندا ‌‬
‫ههای مسسؤثر‬ ‫اما قابلیت انحلل مواد در آب که خود از دیگر پدیسسد ‌‬
‫در هستی است و در صورت عدم آن‪ ،‬گیاهان توانایی جسسذب املح‬
‫یدادنسد‪ .‬زیسرا املح‬ ‫موردنیاز خود را از رطسسوبت خساک از دسست م ‌‬
‫تمام معسسادن )موردنیسساز گیسساه( در آب قابسسل حسسل هسسستند و توسسسط‬
‫گها منتقل شده و مواد موردنیسساز خسسود‬ ‫هها و ساقه گیاه به بر ‌‬ ‫ریش ‌‬
‫لپسسذیری مسسواد نبسسود‪ ،‬غسسذاها بسسه‬
‫یگیرند‪ .‬اگر خاصسسیت ح ‌‬ ‫را از آن م ‌‬
‫یآمسسد و ممکسسن نبسسود کسسه وارد خسسون شسسده و بسسه‬ ‫صورت مایع درنم ‌‬
‫لدهنده آن نیرو و انرژی برسد‪.‬‬ ‫لهای تشکی ‌‬ ‫جسم انسان و سلو ‌‬
‫پس با تأمل و تفکر در مسسورد قسسوانین ذوب و انجمساد و انحلل و‬
‫بگذاری و تبخیر و تراکم‪ ،‬به قدرت و حکمسست پروردگسسار پسسی‬ ‫رسو ‌‬
‫یبریم‪ .‬انسان مؤمن اگر درصدد شناخت خدا برآید‪ ،‬همه هستی‬ ‫م ‌‬
‫یکنسد و مطسالعه تمسام‬ ‫وی را در این راسستا راهنمسایی و هسدایت م ‌‬
‫بهایی که فقط جنبه علمی دارنسسد‪ ،‬وی را بسسه‬ ‫قوانین مندرج در کتا ‌‬
‫یدهند‪ .‬اگر تبدیل فلزات بسسه املح و‬ ‫سوی عظمت خداوند سوق م ‌‬
‫یداشسستیم و‬ ‫انحلل آنهسسا در آب‪ ،‬ممکسسن نبسسود‪ ،‬مسسا هسسم وجسسود نم ‌‬
‫یتوانستیم بر روی دو پای خود راه برویم؟ اسسسکلت اسسستخوانی‬ ‫نم ‌‬
‫لگیری عضلت ماسسست‪،‬‬ ‫بدن ما که حامی و پشتوانه حرکت و شک ‌‬
‫در نتیجه پدیده رسوب مواد بسسه وجسسود آمسسده اسسست‪ .‬اگسسر خاصسسیت‬
‫لپذیری مواد نبود‪ ،‬امکان دریافت غذا و ترکیبات فلزی که بدون‬ ‫ح ‌‬
‫یگیسرد‪ ،‬ممکسن نبسود‪ ،‬واضسح اسست کسه‬ ‫احساس انسان صسورت م ‌‬
‫هاند‬‫ترکیبات فلزی موردنیاز بدن به صورت املح در خون حل شد ‌‬
‫همنسسدی از‬ ‫لپذیری آنهاسسست کسسه امکسسان بهر ‌‬ ‫که در نتیجه خاصیت ح ‌‬
‫این مواد حاصل شده است‪.‬‬
‫در این قوانین و خواص ششگانه مواد دقت کنید‪ ،‬که اگر وجسسود‬
‫یگرفسست‪ ،‬خداونسسد متعسسال‬ ‫یداشسستند زنسسدگی بشسسر شسسکل نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫َ‬
‫ض‬
‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬‫سموا ِ‬ ‫ل ان ْظُُروا ما ذا فی ال ّ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫ن َ‬
‫قننوم ٍ ل‬ ‫عن ْ‬‫و الن ّ نذُُر َ‬
‫ت َ‬
‫غنننی الیننا ُ‬
‫و مننا ت ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫مُنو َ‬ ‫یُ ْ‬
‫ؤ ِ‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید )و چشم برون و درون را باز کنید و ببینید( در‬
‫نها و زمیسسن چسسه چیزهسسائی اسسست؟! آیسسات خوانسسدنی‬ ‫آسسسما ‌‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی( و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهندگان )پیغمبر نام‪ ،‬و انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام( بسسه‬ ‫بی ‌‬
‫‪129‬‬ ‫زمین‬

‫یخواهنسسد ایمسسان‬
‫یافتسسد کسسه نم ‌‬
‫حسسال کسسسانی سسسودمند نم ‌‬
‫بیاورند«‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬خداونسسد بلنسسدمرتبه‬ ‫طسسبری در تفسسسیر ایسسن آیسسه م ‌‬
‫یفرماید ‪ :‬ای محمد به مشرکین قومت که برای صحت ادعای تو‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫یخواهنسسد و بسسرای یکتاپرسسستی و بطلن خسسدایان دیگسسر حجسست‬ ‫دلیل م ‌‬
‫ههای خسسدا و‬ ‫نها که پر از نشان ‌‬‫یطلبند‪ ،‬بگو ‪ :‬ای قوم من در آسما ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشسد بنگریسد؛ بسه خورشسید و‬ ‫دلیل صحت دعوت من بسه توحیسد م ‌‬
‫ماه‪ ،‬تفاوت شب و روز و نزول باران از ابرها که روزی بندگان را به‬
‫فها بسسرای‬ ‫ههسسا و شسسکا ‌‬‫همراه دارد‪ ،‬و به زمین بنگرید کسسه شسسامل کو ‌‬
‫یباشسسد و بسساز بسسر‬‫رشسسد گیاهسسان و روزی بنسسدگان و سسسایر عجسسایب م ‌‬
‫یکند‪ ،‬در اینهسسا نیسسز تفکسسر‬‫صداقت و درستی دعوت توحیدی دللت م ‌‬
‫کنید‪ ،‬که اگر با تعقل و تدبر بیاندیشید‪ ،‬پند و عبرت شما خواهد شسسد‬
‫های بزرگ خواهد بود بر اینکسسه پدیسسد آمسسدن هسسستی‪ ،‬کسسار ذات‬ ‫و نشان ‌‬
‫یشسریکی اسست کسه در تسدبیر امسور آن و حفسظ و پسروردن آن بسه‬ ‫ب ‌‬
‫ههای‬ ‫معاون و همکار نیاز ندارد‪ ،‬تدبر در ایسسن آیسسات شسسما را از نشسسان ‌‬
‫‪1‬‬
‫یسازد‪.‬‬ ‫ینیاز م ‌‬
‫یفایده( ب ‌‬
‫دیگر )موردنظر شما و ب ‌‬

‫ههای دنیا و زلزله قیامت‬ ‫زلزل ‌‬

‫امام بخاری از ابوهریره روایت کسسرده کسسه پیسسامبر)ص( فرمسسود ‪:‬‬
‫یشود تا زمانی که علسسم از میسسان مسسردم برداشسسته‬ ‫»قیامت برپا نم ‌‬
‫یپیونسسدد و زمسسان – بسسرای‬‫ههای فراوان به وقوع م ‌‬ ‫یشود‪ ،‬و زلزل ‌‬ ‫م ‌‬
‫یبند و باری که‬ ‫هها و ب ‌‬
‫یشود و فتن ‌‬ ‫طی مسافت – به هم نزدیک م ‌‬
‫یشود و مال و ثروت شما بسسسیار‬ ‫همان قتل و کشتار است زیاد م ‌‬
‫‪2‬‬
‫یشود«‪.‬‬‫شده و به وفور یافت م ‌‬
‫بسسسیاری اوقسسات خسسبر وقسسوع زلزلسسه را در شسسهرهای مختلسسف‬
‫یشنویم که هر کدام از دیگسسری شسسدیدتر اسسست و زنسسدگی افسسراد‬ ‫م ‌‬
‫یکشند‪ .‬این واقعیت و کثرت وقوع و شسسدت‬ ‫زیادی را به نابودی م ‌‬
‫هها مصداق حدیث پیسامبری اسست کسسه از روی هسسوی و هسسوس‬ ‫زلزل ‌‬
‫یگوید و هر چه به زبان آورده است وحی خداوند اسسست‪.‬‬ ‫سخن نم ‌‬
‫هها این است که مفهوم زلزلسسه بسسزرگ قیسسامت را‬ ‫از نتایج این زلزل ‌‬
‫یسسسازند‪ ،‬قیسسامتی کسسه خداونسسد وعسسدة‬‫تاحدودی برای مسسا روشسسن م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫شکنجة کافران را در آن داده است و م ‌‬

‫‪ -‬تفسیر طبری‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.175‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬به روایت بخاری‪ ،‬حدیث شمارة ) ‪.(989‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪130‬‬

‫ن َزل َْزل َ ن َ‬
‫ه‬ ‫قننوا َرب ّک ُن ْ‬
‫م اِ ّ‬ ‫س ات ّ ُ‬
‫‪‬یننا اّیهننا الن ّننا ُ‬
‫)حج ‪(1 :‬‬ ‫م‪‬‬ ‫عظی ٌ‬‫شیءٌ َ‬ ‫ه َ‬‫ع ِ‬
‫سا َ‬‫ال ّ‬
‫»ای مردم! از پروردگارتان بترسید‪ ،‬واقعا ً زلزلة قیامت چیز‬
‫بزرگی است«‪.‬‬
‫ههای منظومة شمسسسی بیشسسترین ضسسخامت‬ ‫زمین در میان ستار ‌‬
‫را دارد و پنج برابسسر ضسسخامت آب اسسست‪ .‬از جهسستی دانشسسمندان در‬
‫یگوینسسد حرکسستی اسسست کسسه از درون زمیسسن شسسروع‬ ‫تفسیر زلزله م ‌‬
‫یآید که پوسسستة زمیسسن‬ ‫شده و فشار بسیار زیادی از آن به وجود م ‌‬
‫یشود و همین شکسسسته‬ ‫تحمل آن را نداشته و در نتیجه شکسته م ‌‬
‫شدن پوستة زمین است که برخی اوقات به عنوان زلزله از اخبار‬
‫یشنویم‪ ،‬لزم است بدانیم که ضخامت پوسسستة زمیسسن بیشسستر از‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫‪ 90‬کیلومتر است و جنس آن عموم سا از سسسنگ بسسازالت اسسست کسسه‬
‫گهاست‪ ،‬اما با این وجود تحسست فشسسار بسسسیار‬ ‫تترین نوع سن ‌‬‫سخ ‌‬
‫های از قدرت‬ ‫یشود‪ .‬این واقعه گوش ‌‬ ‫زیاد زمین خورد و متلشی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یدهد که در آیة زیر م ‌‬
‫خداوند را به ما نشان م ‌‬
‫ن‪‬‬‫مننتی ُ‬
‫ه ال َ‬
‫و ِ‬ ‫و ال ُ‬
‫قن ّ‬ ‫و النّرّزاقُ ذ ُ‬
‫ه َ‬
‫ه ُ‬ ‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن الل َ‬
‫)ذاریات ‪(58 :‬‬
‫یرسان و صسساحب قسسدرت و نیرومنسسد اسسست و‬
‫»تنها خدا روز ‌‬
‫بس«‪.‬‬
‫ههسسای واقسسع شسسده در جهسسان ارائه‬ ‫هنگاران آماری را از زلزل ‌‬‫زلزل ‌‬
‫های از آن بسه شسرح زیسر اسست ‪ :‬در سسال ‪1556‬‬ ‫هاند که نمسون ‌‬‫داد ‌‬
‫های در چین روی داد که در چند ثانیه جان ‪ 830‬هسسزار نفسسر را‬ ‫زلزل ‌‬
‫های در هنسسد روی داد کسسه جسسان ‪180‬‬ ‫گرفت‪ .‬در سسسال ‪ 1737‬زلسسزل ‌‬
‫های در ژاپسسن روی داد کسسه‬‫هسسزار نفسسر و در سسسال ‪ 1923‬نیسسز زلسسزل ‌‬
‫های در‬ ‫زندگی ‪ 100‬هزار نفر را خاتمه داد و در سال ‪ 1976‬زلسسزل ‌‬
‫چین روی داد که در چند ثانیه ‪ 35‬هزار نفر را به کام مرگ کشید‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یسپاریم که م ‌‬ ‫حال گوش به فرمودة خداوند م ‌‬
‫ن َزل َْزل َ ن َ‬
‫ه‬ ‫قننوا َرب ّک ُن ْ‬
‫م اِ ّ‬ ‫س ات ّ ُ‬
‫‪‬یننا اّیهننا الن ّننا ُ‬
‫)حج ‪(1 :‬‬ ‫م‪‬‬ ‫عظی ٌ‬‫شیءٌ َ‬ ‫ه َ‬‫ع ِ‬
‫سا َ‬‫ال ّ‬
‫هشسسناس پرسسسیدند کسسه ‪» :‬آیسسا ممسسن‬ ‫از یک دانشسسمند بسسزرگ زلزل ‌‬
‫است ‪ 15‬دقیقه قبل از وقوع زلزله از آن مطلع شویم؟ در جواب‬
‫گفت ‪ :‬خیر اما بسیاری از حیوانات آن را مدتی قبل از وقوع درک‬
‫یکنند که در رأس آنها حیوانی است که حماقت آن مثسسال زدنسسی‬ ‫م ‌‬
‫است یعنسسی الغ کسسه ‪ 15‬دقیقسسه قبسسل از وقسسوع زلزلسسه از آن بسساخبر‬
‫یشود«‪ .‬به نظر ما علت اینکه حیوانسسات زودتسسر از زلزلسسه بسسه آن‬ ‫م ‌‬
‫‪131‬‬ ‫زمین‬

‫یبرند این است که همانند انسسسان مکلسسف نبسسوده و هسسدف از‬ ‫پی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫وقوع زلزله آنها نیستند‪ ،‬به دلیل این آیه که خداوند م ‌‬
‫و‬‫سننماوات َ‬ ‫علننی ال ّ‬ ‫ه َ‬ ‫مننان َ َ‬ ‫ضنننا ال َ َ‬
‫عَر ْ‬ ‫‪‬ا ِن ّننا َ‬
‫و‬
‫ملَنهنننا َ‬‫ْ‬ ‫ح ِ‬
‫ن یَ ْ‬ ‫َ‬
‫نا ْ‬ ‫َ‬
‫ل فننناب َی ْ َ‬ ‫َ‬ ‫جبنننا ِ‬‫و ال ِ‬ ‫ض َ‬ ‫الْر ِ‬
‫ن‬ ‫ه کننا َ‬
‫ن اّننن ُ‬‫ملها ال ِْنسننا ُ‬ ‫َ‬ ‫ح َ‬ ‫و َ‬‫منها َ‬ ‫ن ِ‬ ‫ق َ‬ ‫ف ْ‬
‫ش َ‬ ‫اَ ْ‬
‫جهول ً‪‬‬ ‫ظلوما ً َ‬ ‫َ‬
‫)احزاب ‪(72 :‬‬
‫ههسسا عرضسسه داشسستیم‬ ‫نها و زمین و کو ‌‬
‫»ما امانت را بر آسما ‌‬
‫اما از پسسذیرش آن خسسودداری کردنسسد و از آن ترسسسیدند‪ ،‬حسسال‬
‫اینکسسه انسسسان زیسسر بسسار آن رفسست )و دارای مسسوقعیت بسسسیار‬
‫ممتازی شد اما برخی از( آنان )پی بسسه ارزش وجسسودی خسسود‬
‫یداننسسد و( واقعسا ً‬
‫یبرنسسد و قسسدر مقسام والی خسویش را نم ‌‬
‫نم ‌‬
‫ستمگر و نادانند«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫)زلزله ‪(1 :‬‬ ‫زْلزاَلها‪‬‬
‫ض ِ‬ ‫زل َ ِ‬
‫ت الْر ُ‬ ‫‪ِ‬اذا ُزل ْ ِ‬
‫یشود«‪.‬‬
‫»هنگامی که زمین سخت به لرزه انداخته م ‌‬
‫ت( یعنی به شدت تکان خورد و پریشان شد و زمین‬ ‫کلمة )ُزل ْزِل َ ْ‬
‫با لرزة بزرگ خود که آخرین لرزیدن آن است به شسسدت نسساموزون‬
‫ههای‬
‫ههای دنیا نمون ‌‬
‫شد‪ .‬و این ماهیت زلزلة قیامت است که زلزل ‌‬
‫کوچک و محدود آن هستند‪ .‬در ادامة آیه آمده است ‪:‬‬
‫)زلزله ‪(2 :‬‬ ‫ض أ َْثقاَلها‪‬‬
‫ت الْر ُ‬
‫ج ِ‬ ‫و أَ ْ‬
‫خَر َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫یاندازد«‪.‬‬
‫»و زمین سنگینی و بارهای خود را بیرون م ‌‬
‫منظور از سنگینی زمین انسان است‪ 1‬همان مخلوق مکلفی که‬
‫نها و زمین خلق شده است‪ .‬او وزین‬ ‫برای بهشتی به پهنای آسما ‌‬
‫نها و‬‫و سنگین اسسست زیسسرا قبسسول امسسانت نمسسوده و خداونسسد آسسسما ‌‬
‫زمین را برای وی رام کرده و جانشین خود در زمین ساخته است‬
‫که اگسسر عقسسل او بسسر شسسهوتش چیسسره گسسردد از ملئکسسه برتسسر و اگسسر‬
‫تتر ست‪.‬‬ ‫شهوت او بر عقلش چیره گردد از حیوات پس ‌‬
‫)زلزله ‪(3 :‬‬ ‫ن ماَلها‪‬‬
‫لنسا ُ‬ ‫و َ‬
‫قا َ‬
‫لا ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫یگوید زمین را چه شده است؟«‪.‬‬
‫»و انسان م ‌‬

‫‪ -‬امام طبری در تفسیر خود‪ ،‬ج ‪ ،30‬ص ‪ 265‬گفته است ‪] :‬زمین جسم همة‬ ‫‪1‬‬

‫یانسسدازد و مردگسسان درون زمیسسن بسسر آن‬

‫مردگان را به صسسورت زنسسده بیسسرون م ‌‬
‫یکند ‪ ...‬و ابن عباس گفته منظور مردگان هستند[‪ .‬ابن کثیر نیز در‬ ‫سنگینی م ‌‬
‫ج ‪ ،4‬ص ‪ 540‬گفتسه اسست ‪] :‬یعنسسی آنچسسه از مردگسان در زمیسن اسست را بسسه‬
‫هاند[‪.‬‬
‫یکند‪ .‬این نظر را چند تن از سلف ابراز داشت ‌‬ ‫بیرون پرت م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪132‬‬

‫این گفتة انسان از روی تعجب و ترس است‪.‬‬

‫)زلزله ‪(4 :‬‬ ‫ث أَ ْ‬
‫خباَرها‪‬‬ ‫حدّ ُ‬
‫ذ تُ َ‬ ‫‪ُ‬یو َ‬
‫مئ ٍ‬
‫یکند«‪.‬‬
‫»در آن روز زمین خبرهای خود را بازگو م ‌‬
‫نها‬
‫یعنسسی خسسبر از اعمسسال نیسسک و بسسد سسساکنان خسسود کسسه انسسسا ‌‬
‫یباشند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫و حاَلها‪‬‬ ‫ن َرب ّ َ‬ ‫َ‬
‫)زلزله ‪(5 :‬‬ ‫کأ ْ‬ ‫‪‬ب ِأ ّ‬
‫»بدان سبب است که پروردگار تسسو بسسه او )زمیسسن( پیسسام داده‬
‫است«‪.‬‬
‫منظور اینست که خداوند‪ ،‬زمین را بر سخن گفتن توانا کرده و‬
‫امر به کلم نموده است‪.‬‬
‫شَتاتا ً‪) ‬زلزله ‪(6 :‬‬
‫س اَ ْ‬
‫صدُُر الّنا ُ‬
‫ذ یَ ْ‬ ‫‪‬یو َ‬
‫مئ ِ ٍ‬
‫یآیند«‪.‬‬
‫»در آن روز‪ ،‬مردمان پراکنده بیرون م ‌‬
‫یعنی فردفرد و متفرق‪ ،‬بدون تجمسسع‪ ،‬بسسدون همفکسسر و همسسراه و‬
‫همکار‪ ،‬بدون هیاهو و همهمه و تکبر با این حال که خداونسسد در آیسسه‬
‫مهسسر‬‫‪ 65‬سوره یس وصف نموده است ‪» :‬امروز بر دهانهایشسسان‪ُ ،‬‬
‫یگوینسسد و پاهایشسسان بسسر‬‫ینهیسسم و دستانشسسان بسسا مسسا سسسخن م ‌‬
‫م ‌‬
‫یدهند«‪.‬‬ ‫دستاوردشان گواهی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند در ادامه سوره زلزله م ‌‬
‫ل ذَّر ٍ‬
‫ه‬ ‫مث ْ َ‬
‫قننا َ‬ ‫ل ِ‬‫م ْ‬ ‫ع َ‬
‫ن یَ ْ‬‫م ْ‬
‫ف َ‬‫م* َ‬ ‫ه ْ‬‫عمال َ ُ‬‫‪‬ل ِی َُروا ا َ ْ‬
‫شّرا ً ی ََره‬‫ه َ‬ ‫ل ذَّر ٍ‬‫مْثقا َ‬ ‫ل ِ‬ ‫م ْ‬‫ع َ‬
‫ن یَ ْ‬‫م ْ‬ ‫خیرا ً ی ََرهُ َ‬
‫و َ‬ ‫َ‬
‫)زلزله ‪(7 - 6 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»تا کارهایشان به آنان نموده شود* پس هر کس بسسه انسسدازه‬
‫ذره غباری کار نیکو کرده باشد و یا بدی کسب نموده باشد‪،‬‬
‫پاداش و سزای خود را خواهد دید«‪.‬‬
‫ههسسای‬‫یتسسوان از یافت ‌‬ ‫در تسسبیین بیشسستر مفسساهیم ایسسن سسسوره م ‌‬
‫نها رابطه‬ ‫شفشا ‌‬‫هها و آت ‌‬ ‫نشناسان استفاده برد که میان زلزل ‌‬ ‫زمی ‌‬
‫هاند و قرآن نیز به صورت بسسسیار دقیسسق بسسه آن اشسساره‬ ‫برقرار کرد ‌‬
‫یگویند که رابطه محکم میسسان زلزلسسه‬ ‫نشناسان م ‌‬‫کرده است‪ .‬زمی ‌‬
‫شفشان به این گونه است که یک بار زلزله در نسستیجه حرکسست‬ ‫و آت ‌‬
‫ههای داغ درون زمیسسن و فشسسار آن بسسر پوسسسته بسسوده و یسسک بسسار‬ ‫تود ‌‬
‫های قسوی‬ ‫یشود‪ ،‬در هسسر حسال رابط ‌‬ ‫زلزله باعث ایجاد آتشفشان م ‌‬
‫میان زلزله و آتشفشان وجود دارد‪ .‬نکته دیگسر اینکسسه مسسواد مسذاب‬
‫درون زمین دارای وزنی بسیار بال و منحصسسر بسسه خسود هسسستند کسه‬
‫‪133‬‬ ‫زمین‬

‫یتوانسسد مصسسداق کلمسسه »اثقالهسسا« باشسسد‪ .‬یکسسی از دانشسسمندان‬

‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫نشناس با قرائت این قسمت از سوره زلزله که م ‌‬ ‫زمی ‌‬
‫ت‬
‫جنن ِ‬ ‫و اَ ْ‬
‫خَر َ‬ ‫زْلزاَلهننا* َ‬
‫ض ِ‬ ‫زَلنن ِ‬
‫ت الْر ُ‬ ‫‪ِ‬اذا ُزل ْ ِ‬
‫قاَلها‪‬‬
‫ض اث ْ َ‬ ‫ال َْر ُ‬
‫دچار حیرت و دهشت شد‪.‬‬
‫های لطیسسف از جسسانب‬ ‫آنچه کسسه در ایسسن سسسوره بیسسان شسسد‪ ،‬اشسسار ‌‬
‫خداوند است به وجود رابطسسه میسسان زلزلسسه و آتشفشسسان و روشسسن‬
‫یسازد که فرستنده قرآن همان خالق هستی است که صد هزار‬ ‫م ‌‬
‫ههای‬ ‫میلیون کهکشان را در عرصه گیتی پدید آورده و خالق سسستار ‌‬
‫هها اسسست‪ .‬او کسسه خسسالق‬ ‫هدار و کازارهسسا و سسستارگان و سسسیار ‌‬
‫دنبسسال ‌‬
‫هستی است‪ ،‬فرستنده قسسرآن اسسست‪ ،‬کلمسسی چنسسان ارزشسسمند کسسه‬
‫فضسسل و برتسسری آن بسسر سسسایر کلمهسسا چسسون برتسسری خسسود او بسسر‬
‫یباشد‪.‬‬‫مخلوقاتش م ‌‬
‫براستی نعمتی بزرگ است که صسسبح بسسه هنگسسام بیسسدار شسسدن از‬
‫خواب‪ ،‬زمین را در حال استقرار و آرام مشاهده کنسی‪ ،‬امسا هرگسز‬
‫های‬‫قدر این نعمت را نخواهی دانسسست تسسا زمسسانی کسسه شسساهد زلسسزل ‌‬
‫بها نیز ترکیده شسسود‪،‬‬ ‫مهیب باشی که از ترس آن ممکن است قل ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬آنگسساه کسسه‬
‫خداوند متعال توجه ما را به همین نعمت جلب م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫)نمل ‪(61 :‬‬ ‫قرارا ً‪‬‬
‫ض َ‬ ‫ع َ‬
‫ل الْر َ‬ ‫ج َ‬
‫ن َ‬ ‫‪‬ا َ ّ‬
‫م ْ‬
‫»آیا دیگران بهترنسد یسا کسسسی کسه زمیسسن را قرارگساه سساخته‬
‫است«‪.‬‬
‫حقیقتا ً اگر این استقرار نبود هیچ ساختمانی از استحکام و ثبات‬
‫یشد‪ .‬چرا که ‪:‬‬
‫برخوردار نم ‌‬
‫)طارق ‪(12 :‬‬ ‫ع‪‬‬
‫صدْ ِ‬
‫ت ال ّ‬ ‫ض َ‬
‫ذا ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫والْر ِ‬
‫فبردار«‪.‬‬
‫»سوگند به زمین شکا ‌‬
‫وجسسود شسسکاف از خسسواص ترسسسناک زمیسسن اسسست و خداونسسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ت ال ّ تخویفا ً‪) ‬اسراء ‪:‬‬ ‫س ُ‬
‫ل ِبالیا ِ‬ ‫ما ن ُْر ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫‪(59‬‬
‫یسازیم«‪.‬‬
‫»ما معجزات را جز برای بیم دادن مردم اجرا نم ‌‬
‫های‬
‫پسسس طسساعت از خسسدا را جسسدی بگیریسسد‪ ،‬قبسسل از اینکسسه حسسادث ‌‬
‫فراگیر شما را در بر گیرد‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪134‬‬

‫زلزله قاهره‬
‫هر انسسسانی بسسه هنگسسام سسسوار شسسدن هواپیمسسا احسسساس نگرانسسی‬
‫خهای هواپیما در باند فرودگاه به حرکسست‬ ‫یکند و تا زمانی که چر ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگوید ‪ :‬خدا را سپاس‬ ‫یگیرد‪ .‬آن وقت است که م ‌‬ ‫درنیاید‪ ،‬آرام نم ‌‬
‫که به سلمت رسیدیم‪ .‬این حالت به هنگام سوار شدن در کشسستی‬
‫یآیسد و تسا رسسیدن بسه‬‫و حرکت در آب و هیجان امواج نیز پیسش م ‌‬
‫یگیرد‪ .‬اما این زمین آرام که از هوا و دریسسا آرزوی‬‫خشکی آرام نم ‌‬
‫اسسستقرار و آرامسسش آن را داریسسم‪ ،‬گسساهی دچسسار حرکسست و لسسرزه‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یشود‪ .‬و خداوند درباره آن م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ف ب َک ُ ُ‬
‫م‬ ‫س َ‬
‫خ ِ‬ ‫ء اَ ْ‬
‫ن یَ ْ‬ ‫ما ِ‬
‫س َ‬
‫ن فی ال ّ‬ ‫م ْ‬‫م َ‬‫من ْت ُ ْ‬‫‪‬ءَ ا َ ِ‬
‫وُر‪‬‬‫ی ُتم ُ‬
‫ه َ‬‫فِاذا ِ‬‫ض َ‬ ‫الْر َ‬
‫)ملک ‪(16 :‬‬
‫یدانیسسد‬
‫»آیا از کسی که در آسمان است‪ ،‬خود را در امسسان م ‌‬
‫که دستور دهد زمین را بشکافد و شما را فرو بسسرد‪ ،‬و آنگسساه‬
‫بلرزد و بجنبد و حرکت کند؟«‪.‬‬
‫یگویند ‪» :‬اگر زلزله قاهره فقط ده ثانیه طول‬ ‫هشناسان م ‌‬ ‫زلزل ‌‬
‫ههای آن ویران شسسده و بیشسستر از پنسسج میلیسسون‬ ‫یکشید نصف خان ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباختند«‪ .‬اما خداوند با لطف فسسراوان خسسویش آنسسان را‬ ‫نفر جان م ‌‬
‫یتوانسسست آنهسسا را از‬ ‫در بر گرفت‪ ،‬در غیر این صورت چه چیزی م ‌‬
‫ههای قسسوی و‬ ‫ههای بتونی با پای ‌‬ ‫عذاب خدا نجات دهد؟ وقتی که خان ‌‬
‫طر زلزله در امان نیست‪ ،‬پس باید به خدا پناه برد کسسه‬ ‫محکم از خ َ‬
‫یتواند مردم را نجات دهسسد‪ ،‬در غیسر ایسن صسورت زمیسسن‬ ‫فقط او م ‌‬
‫زیر پای آنها خواهد لرزید‪.‬‬
‫در زلزله قاهره‪ ،‬ساختمانی با ارتفاع ‪ 14‬طبقه ویران شد و چنان‬
‫در هم فرو ریخت و فشرده شد که گویا به وسیله بتون محکم شده‬
‫اسسست و وسسسایل و افسسراد و وسسسایل الکسستریکی و تزئینسسات داخلسسی و‬
‫هاند‪ .‬ایسسن واقعسسه پنسسد‬‫شهای آن با بتون ترکیب شده و محکم شد ‌‬ ‫فر ‌‬
‫ههای بسیاری را با خود به همسسراه داشسست کسسه‬ ‫رسایی است که نشان ‌‬
‫لزم است در آن قدری تأمل کنیم‪.‬‬
‫اخیسسرا ً امکسسان تفسسسیر علمسسی زلزلسسه فراهسسم شسسده اسسست کسسه‬
‫یگویند ‪» :‬قطعات مختلف پوسته زمیسسن‬ ‫دانشمندان در این باره م ‌‬
‫یشسوند کسه در برخسی‬ ‫با هم برخورد کسرده و تحسست فشسار واقسع م ‌‬
‫یلغسسزد و‬ ‫موارد یکی از این قطعات حرکت کرده و روی دیگسسری م ‌‬
‫یدهد«‪.‬‬‫در نتیجه آن زلزله روی م ‌‬
‫‪135‬‬ ‫زمین‬

‫آنچه که بیان شد‪ ،‬تفسیر علمی زلزله بود‪ ،‬اما آیا تفسسسیر دینسسی‬
‫یکند؟ نه به خدا قسم‪ ،‬از خود بپرسیم که چه کسی‬ ‫آن را باطل م ‌‬
‫ً‬
‫اسباب را آفریسسده اسسست؟ قطع سا خداونسسد )و در تفسسسیر دینسسی هسسم‬
‫توجیه علمی این پدیده مقبول است‪ ،‬اما فرق آن با تفسیر علمسسی‬
‫محض اینست که‪ ،‬خدا را به عنوان حاکم و فرمسسانروای هسسستی در‬
‫یگیرد(‪ .‬پس کسی که تفسسسیر دینسسی زلزلسسه‬ ‫پشت قضایا در نظر م ‌‬
‫یپذیرد در شمار افرادی است که خداونسسد دربساره آنهسا گفتسه‬ ‫را نم ‌‬
‫است ‪:‬‬
‫م ل ِالنه ا ِل ّ اللن ُ‬
‫ه‬ ‫ل لَ ُ‬
‫هن ْ‬ ‫قین َ‬ ‫م َ‬
‫کاُنوا ِاذا َ‬ ‫ه ْ‬ ‫‪‬ان ّ ُ‬
‫)صافات ‪(35 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫ْ‬
‫ست َکِبرو َ‬ ‫یَ ْ‬
‫یشود‪ ،‬جسسز خسسدا معبسسودی نیسسست‪،‬‬
‫»وقتی که به آنان گفته م ‌‬
‫یورزند«‪.‬‬‫تکبر م ‌‬
‫و در شسسمار ایسسن دسسسته دیگسسر نیسسز هسسست کسسه خداونسسد اینگسسونه‬
‫وصفشان نموده است ‪:‬‬
‫قطا ً‬
‫سننا ِ‬
‫ء َ‬
‫سننما ِ‬
‫ن ال ّ‬
‫من َ‬‫سننفا ً ِ‬‫ن ی ََروا ک ِ َ‬ ‫و اِ ْ‬‫‪َ ‬‬
‫م‪‬‬‫کو ٌ‬ ‫مْر ُ‬
‫ب َ‬ ‫سحا ٌ‬ ‫ْ‬
‫قولوا َ‬ ‫ُ‬ ‫یَ ُ‬
‫)طور ‪(44 :‬‬
‫یگویند قطعه‬
‫های از آسمان فرو افتد‪ ،‬م ‌‬
‫»اگر ببینند که قطع ‌‬
‫متراکمی است«‪.‬‬
‫یدانان نیز زلزلسه را توضسیح داد‪ ،‬امسا‬ ‫یتوان از نگاه جغراف ‌‬‫البته م ‌‬
‫یگوییم که ‪ :‬زلزله‬ ‫اکنون جای تفصیل آن نیست‪ ،‬فقط به اختصار م ‌‬
‫یشسسود‪ ،‬پوسسسته را بسسه‬
‫نتیجه حرکتی است کسسه درون زمیسسن انجسسام م ‌‬
‫یدارد و با فشار شدید خود باعث شکسته شدن سسسطوح‬ ‫تکان وا م ‌‬
‫یشود‪ ،‬گاهی فشار به صورت عمودی است که زلزله عمودی‬ ‫آن م ‌‬
‫یدهسسد و گسساهی افقسسی اسسست و زلزلسسه افقسسی را بسساعث‬ ‫را نسستیجه م ‌‬
‫جهای بلندیست )که قدرت تخریسسب‬ ‫یشود و گاهی دارای طول مو ‌‬ ‫م ‌‬
‫بالتری دارد( اما در هر حال و از نگاه هسسر علمسسی زلزلسسه را تفسسسیر‬
‫یکنیم‪ ،‬باز با تفاسیر دینی آن منافات نخواهد داشست‪ .‬در ایسن آیسه‬ ‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫دقت کنید که م ‌‬
‫عَلیک ُننم‬ ‫ث َ‬ ‫عن َ‬ ‫ن ی َب ْ َ‬ ‫علننی ا َ ْ‬ ‫قنناِدُر َ‬ ‫و ال َ‬ ‫هن َ‬‫ل ُ‬ ‫ق ْ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫م اَ ْ‬
‫و‬ ‫جل ِک ُن ْ‬ ‫ت ا َْر ُ‬ ‫حن ِ‬ ‫ن تَ ْ‬ ‫م ْ‬‫و ِ‬ ‫م اَ ْ‬ ‫قک ُ ْ‬‫و ِ‬ ‫ن َ‬
‫ف ْ‬ ‫م ْ‬ ‫عذابا ً ِ‬ ‫َ‬
‫ض‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫عنن ٍ‬ ‫س بَ ْ‬ ‫م َبننا َ‬ ‫ضک ْ‬ ‫ع َ‬‫ق بَ ْ‬
‫ذی َ‬ ‫و یُ ِ‬ ‫شیعا َ‬ ‫م ِ‬ ‫سک ْ‬ ‫ی َلب ِ َ‬
‫ن‬ ‫و َ‬
‫قهنن ُ‬ ‫ف َ‬‫م یَ ْ‬ ‫ه ْ‬ ‫عل ُ‬‫ّ‬ ‫تل َ‬ ‫َ‬ ‫ف الیا ِ‬ ‫صّر ُ‬ ‫ف نُ َ‬ ‫ان ْظُْر کی َ‬
‫َ‬
‫)انعام ‪(65 :‬‬ ‫‪‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪136‬‬

‫یتواند که عذاب بزرگی از بالی سرتان و یسسا از‬ ‫»بگو‪ ،‬خدا م ‌‬

‫زیر پاهایتان بر شما بگمارد و یا اینکسسه کسسار را بسسر شسسما بهسسم‬
‫آمیزد و دسته دسته و پراکنده گردید و برخی از شسسما را بسسه‬
‫جان برخی دیگر انسسدازد و گرفتسسار همسسدیگر سسسازد‪ ،‬بنگسسر کسسه‬
‫یگردانیم تا بلکه بفهمند«‪.‬‬ ‫چگونه آیات را بیان و روشن م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یا در آیه زیر م ‌‬
‫ه‬
‫مَننن ً‬‫تآ ِ‬ ‫کننان َ ْ‬ ‫ه َ‬ ‫قرَینن ً‬ ‫مث َل ً َ‬
‫ه َ‬ ‫ب اللنن ُ‬ ‫ضننَر َ‬ ‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‬ ‫مکننا ٍ‬ ‫ل َ‬‫ن ک ُن ّ‬ ‫م ْ‬ ‫ً‬
‫غدا ِ‬ ‫قها َر َ‬ ‫ه َیأِتیها رْز ُ‬ ‫مئ ِن ّ ً‬
‫مط َ‬‫ْ‬ ‫ُ‬
‫س‬‫ه ِلبننا َ‬ ‫َ‬
‫ه فإذاقهننا اللن ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫عم ِ اللن ِ‬ ‫ت ب ِننأن ْ ُ‬‫فکفنَر ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬‫صننَنع ُ‬ ‫َ‬
‫ف ِبمننا کنناُنوا ی َ ْ‬ ‫خننو ِ‬ ‫و ال َ‬ ‫ع َ‬ ‫جننو ِ‬ ‫ال ُ‬
‫)نحل ‪(112 :‬‬
‫یزنند که در امن و امسسان‬ ‫»خداوند مردمان شهری را مثل م ‌‬
‫یُبردند و از هسسر طسسرف روزیشسان بگونسسة فسراوان بسسه‬
‫بسر م ‌‬
‫یشد‪ ،‬اما آنان کفران نعمت خدا کردند‪،‬‬ ‫سویشان سرازیر م ‌‬
‫و خداوند به خاطر کاری که انجام دادند‪ ،‬گرسنگی و هسسراس‬
‫را بدیشان چشانید«‪.‬‬
‫خداوند متعال بسه هنگسام وقسوع زلزلسه قساهره لطسسف بزرگسی را‬
‫شامل حال اهل آن کرد و به آن شدت نسسداد‪ ،‬آنگسسونه کسسه در سسسال‬
‫های رخ داد که جان ‪ 830‬هزار نفر را گرفت و‬ ‫‪ 1556‬در چین زلزل ‌‬
‫یا در هند تعداد کشتگان به سیصدهزار نفر رسسید کسه عسدد بسسیار‬
‫بزرگی است‪ ،‬اما خداوند به قاهره و اهل آن لطف کرد و فقط ما‬
‫یفرماید‬
‫را بیدار کرد و با نوک عصا به ما اشاره کرد‪ ،‬اوست که م ‌‬
‫‪:‬‬
‫ل‬‫قْبنن َ‬ ‫هننا َ‬
‫کو َ‬‫هل ِ ُ‬‫م ْ‬
‫ن ُ‬ ‫حنن ُ‬‫ه ا ِل ّ ن َ ْ‬ ‫قْری َ ٍ‬ ‫ن َ‬ ‫م ْ‬‫ن ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و اِ ْ‬
‫ن‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫شدیدا کننا َ‬ ‫ً‬
‫عذابا َ‬ ‫ها َ‬ ‫عذُّبو َ‬ ‫م َ‬‫و ُ‬ ‫َ‬
‫ها ْ‬ ‫م ِ‬‫َیوم ِ القِیا َ‬
‫مسطورا ‪) ‬اسراء ‪(58 :‬‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ب َ‬ ‫کتا ِ‬ ‫ک فی ال ِ‬ ‫ذَل ِ َ‬
‫یگردانیسسم‬
‫»هر شهر و دیاری را پیش از روز قیامت نسسابود م ‌‬
‫ینماییم‪ ،‬ایسسن دو در کتسساب ثبسست‬
‫یا به عذاب سختی گرفتار م ‌‬
‫گردیده است«‪.‬‬
‫امروزه هر شهری به فساد کشیده شده است‪ ،‬زنها با پوشسیدن‬
‫هزنی مشسسغولند‪،‬‬ ‫سهای بسیار نازک و ناقص به فحاشی و پرس س ‌‬ ‫لبا ‌‬
‫یشسسود و حقسسوق مسسردم تبسساه‬ ‫مسسال ربسسا و سسسود حسسرام اسسستفاده م ‌‬
‫یشود‪ ،‬حال با ارتکاب چنین گناهانی و بسسا ضسسایع نمسسودن حقسسوق‪،‬‬ ‫م ‌‬
‫بایسسد سسسرانجامی شسسوم‪ ،‬در پایسسان آن باشسسد‪ ،‬ابسسوهریره روایسستی از‬
‫یکنسسد کسسه فرمسسود ‪» :‬آنگسساه کسسه امیسسران و‬ ‫پیسسامبر)ص( نقسسل م ‌‬
‫‪137‬‬ ‫زمین‬

‫کارگزاران شسسما افسسراد لیسسق و شایسسسته و ثروتمنسسدان بخشسسندگان‬

‫میان شما باشند و امورات شما با مشسسوره انجسسام پسسذیرد ظسساهر و‬
‫بیسسرون زمیسسن بسسرای شسسما بهسستر اسسست و نیکسسو‪ ،‬امسسا اگسسر امیسسران و‬
‫کارگزاران شما از افراد پست و بدکاره و ثروتمندان شما‪ ،‬بخیل و‬
‫تنگدست بوده و کنترل امور شسسما بسسه دسسست زنسسان افتسساد‪ ،‬در ایسسن‬
‫هتر از بیسسرون آن‬ ‫صسسورت درون زمیسسن بسسرای شسسما بهسستر و شایسسست ‌‬
‫‪1‬‬
‫است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند نیز م ‌‬
‫ُ ْ‬ ‫هِلنن َ‬
‫ک ال ُ‬ ‫ومننا َ‬‫‪َ ‬‬
‫قننری ب ِظلننم ٍ‬ ‫ن َرّبننک ل ِی ُ ْ‬
‫کننا َ‬
‫)هود ‪(117 :‬‬ ‫ن ‪‬‬‫صِلحو َ‬ ‫م ْ‬ ‫ُ‬
‫هلها ُ‬ ‫وا َ ْ‬
‫َ‬
‫یهسسا را‬
‫»پروردگسسارت چنیسسن نبسسوده اسسست کسسه شسسهرها و آباد ‌‬
‫ستمگرانه ویران کند‪ ،‬در حالیکه سسساکنان آن درصسسدد اصسسلح‬
‫برآمده باشند«‪.‬‬
‫یدارد که این کار محسسال اسسست و‬‫جمله »و ما کان ربک« بیان م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫های دیگر نیز م ‌‬‫شایسته مقام خداوند نیست‪ .‬در آی ‌‬
‫و‬ ‫مننا ظََلم ن ُ‬
‫وا َ‬ ‫م لَ ّ‬
‫هن ْ‬ ‫هل َ ْ‬
‫کن ُ‬ ‫ق نَری ا َ ْ‬
‫ک ال ُ‬ ‫و ت ِل ْن َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ً‬
‫عدا ‪‬‬ ‫و ِ‬‫م ْ‬
‫م َ‬
‫ه ْ‬ ‫ْ‬
‫هل ِک ِ ِ‬
‫م ْ‬
‫علَنا ل ِ َ‬ ‫ج َ‬
‫َ‬
‫)کهف ‪(59 :‬‬
‫یهاییسسست کسسه مسسا موعسسدی بسسرای‬ ‫»و ایسسن شسسهرها و آباد ‌‬
‫هایم کسه‬
‫هایم و زمانی آنها را نابود سساخت ‌‬‫هلکشان تعیین کرد ‌‬
‫هاند«‪.‬‬
‫ایشان ظلم و ستم پیشه کرد ‌‬
‫یمانسسد و‬
‫در این صورت‪ ،‬انسان فقط در یک حالت به سلمت م ‌‬
‫آن هنگامی است که خداوند سلمت وی را خواهد و فقسسط در یسسک‬
‫ییابسسد و آن هنگسسامی اسسست کسسه‬
‫حالت به امنیت و آرامش دست م ‌‬
‫خداوند امنیت او را خواهد‪ .‬او در این رابطه فرموده است ‪:‬‬
‫ن‬
‫فو َ‬ ‫و ل َ َتخننا ُ‬ ‫م َ‬‫ش نَرک ْت ُ ْ‬ ‫ما ا َ ْ‬ ‫ف َ‬ ‫ف َاخا ُ‬ ‫و ک َی ْ َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م‬ ‫عل َی ْک ُن ْ‬‫ل ب ِننه َ‬ ‫م ی ُن َّز ْ‬ ‫ما ل َ ْ‬ ‫ه َ‬ ‫م ِبالل ِ‬ ‫شرک ْت ُ ْ‬ ‫کم ا َ ْ‬ ‫ا َن ّ ُ‬
‫ن‬‫ن اِ ْ‬ ‫م ِ‬ ‫ق ب ِننال ْ‬ ‫حن ّ‬ ‫ن اَ َ‬ ‫قی ن ِ‬ ‫فری َ‬ ‫ی ال َ‬
‫فننا ّ‬ ‫طنا ً َ‬ ‫س نل ْ َ‬ ‫ُ‬
‫سننوا‬ ‫ْ‬
‫م ی َلب َ ُ‬ ‫َ‬
‫و لن ْ‬ ‫من ُننوا َ‬ ‫َ‬
‫نا َ‬ ‫ّ‬
‫ن* الذی َ‬ ‫مو َ‬ ‫َ‬
‫عل ُ‬ ‫م تَ ْ‬ ‫ک ُن ْت ُ ْ‬
‫م‬ ‫هن ْ‬ ‫و ُ‬ ‫ن َ‬ ‫من ُ‬‫م ال ْ‬ ‫هن ُ‬ ‫ک لَ ُ‬ ‫ولئ ِ َ‬ ‫م ب ِظُل ْنم ٍ ا ُ‬ ‫ه ْ‬ ‫إیمننان َ ُ‬
‫)انعام ‪(82-81 :‬‬ ‫ن ‪‬‬ ‫و َ‬ ‫هَتد ُ‬ ‫م ْ‬ ‫ُ‬
‫‪ -‬به روایت ترمذی‪ ،‬حدیث شماره )‪ .(2266‬ابوعیسسسی ایسسن حسسدیث را غریسسب‬ ‫‪1‬‬

‫یشناسسسیم کسسه در‬

‫یگویسسد ‪ :‬جسسز از طریسسق صسسالح مسسری‪ ،‬آن را نم ‌‬
‫یدانسسد و م ‌‬
‫م ‌‬
‫حسدیث او غرابستی وجسود دارد کسه خساص روایست اوسست و شساهدی بسرای آن‬
‫یآورد‪ ،‬در هر حال مردی صالح است‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪138‬‬

‫یسسسازید‬‫»چگسسونه مسسن از چیسسزی کسسه آن را شسسریک مسسن م ‌‬

‫یترسید کسسه چیسسزی را‬ ‫یترسم؟ و حال آنکه شما از این نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یسازید که او هیچ دلیلسسی بسسر درسسستی آن‬ ‫برای خدا شریک م ‌‬
‫برای شما نفرسسستاده اسسست؟ بسسا ایسسن وجسسود کسسدام دو گسسروه‬
‫یدانید؟* کسسسانی کسسه‬ ‫هتر به امن و امان است‪ ،‬اگر م ‌‬ ‫شایست ‌‬
‫هاند و ایمسسان خسسود را بسسا شسسرک نیسسامیخته باشسسند‪،‬‬
‫ایمان آورد ‌‬
‫هگانند«‪.‬‬
‫هیافت ‌‬
‫سزاوار امن و امان هستند و آنان همان را ‌‬
‫پس لزم است که به پروردگار دارای عزت و جلل پناه بریسسم و‬
‫به سوی او بازگردیم چرا که خوشبخت کسی است که از دیگسسران‬
‫یدهسسد‪.‬‬
‫پند گیرد و بدبخت کسی است که تنها خود را معیار قرار م ‌‬
‫ههای واقع شده‪ ،‬در برابر‬ ‫نهای ناشی از زلزل ‌‬‫و بدانیم که تمام زیا ‌‬
‫های کوچسسک از جسسانب‬‫زلزله کبری‪ ،‬قابل ذکر نیست زیرا جز اشسسار ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خدا نبوده است‪ ،‬او که م ‌‬
‫ن‬ ‫من ْ‬ ‫موا ل َن ُ‬
‫ه ِ‬ ‫س نل ِ ُ‬‫و اَ ْ‬ ‫م َ‬ ‫ی َرب ّک ُن ْ‬ ‫و َانیب ُننوا ِال ن َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و‬‫ون* َ‬ ‫ضننر ُ‬ ‫م ل َ ت ُن ْ َ‬ ‫ب ثُن ّ‬ ‫عذا ُ‬ ‫م ال َ‬ ‫ن َیأِتیک ُ ْ‬ ‫ل اَ ْ‬ ‫َ‬
‫قب ْ ِ‬
‫ن‬ ‫من ْ‬‫م ِ‬ ‫ن َرب ّک ُ ْ‬ ‫م ْ‬ ‫م ِ‬ ‫ل ا َِلیک ُ ْ‬‫ز َ‬ ‫ما أن ْ ِ‬ ‫ن َ‬ ‫س َ‬‫ح َ‬ ‫وا ا َ ْ‬ ‫ات ِّبع ُ‬
‫و ا َن ُْتننم ل َ‬ ‫ه َ‬ ‫غَتنن ً‬ ‫ب بَ ْ‬ ‫ذا ُ‬ ‫عنن َ‬‫م ال َ‬ ‫ُ‬
‫ن َیننأت ِی َک ُ‬ ‫َ‬
‫لا ْ‬ ‫قْبنن ِ‬ ‫َ‬
‫)زمر ‪ 54 :‬و ‪(55‬‬ ‫ن ‪‬‬ ‫و َ‬ ‫عر ُ‬ ‫ش ُ‬ ‫تَ ْ‬
‫»و به سسسوی پروردگسسار خسسود بسساز گردیسسد و تسسسلیم او شسسوید‪،‬‬
‫پیش از آنکه عذاب ناگهان به سوی شسسما تسساخت آرد و دیگسسر‬
‫کمسسک و یساری نشسوید و از زیبسساترین و بهسسترین چیسسزی کسه از‬
‫سوی پروردگارتان برای شما فرسسستاده شسسده اسسست پیسسروی‬
‫کنید‪ .‬پیش از اینکه عذاب ناگهان به شسسما تسساخت آرد و شسسما‬
‫یخبری باشید«‪.‬‬‫در ب ‌‬
‫یکنند‪ ،‬از‬ ‫بهاست که ناگهان ظهور م ‌‬ ‫این خصوصیت برخی عذا ‌‬
‫جمله زلزلسه کسه اگسر بسا نگساه بسه گذشسته تاریسخ آن را ورق زنیسم‪،‬‬
‫درخواهیم یافت که در بسیاری از شهرهای دنیا واقع شسسده اسسست‪،‬‬
‫پس باید پند گرفته و به سوی خدا بسساز گردیسسم کارهسسای خسسویش را‬
‫ههایمان را بر روش خداوند اداره کنیم‪ ،‬برگردیم‬ ‫کنترل کرده و خان ‌‬
‫و به اصلح بپردازیم‪ ،‬شاید که خداوند متعال مسسا را از عسسذاب خسسود‬
‫نجات دهد‪ .‬دقت کنیم که هیچ شهر و کشوری از عسسذاب زلزلسسه در‬
‫های رخ‬ ‫امان نیست در همین قاهره‪ ،‬حدود پنجاه سال پیسسش زلسسزل ‌‬
‫های سالم نماند و ویسران شسد‪ .‬ایسن زلزلسه ممکسن‬ ‫داد که هیچ منار ‌‬
‫یگویند ‪ :‬منطقه مسسا‬ ‫ههایی چون آنکه م ‌‬
‫است هر جا رخ دهد‪ ،‬و گفت ‌‬
‫هخیز نیست‪ ،‬گفتار باطلی است‪ ،‬در قسساهره نیسسز کسسسی تاریسسخ‬ ‫زلزل ‌‬
‫آخرین زلزله را در یاد نداشت‪ ،‬اما دوباره آمد و چنان با شدت هم‬
‫‪139‬‬ ‫زمین‬

‫ههسسای‬ ‫یکشسسید نصسسف تمسسام خان ‌‬‫آمد که ا گر ده ثانیه دیگر طسسول م ‌‬

‫یکسسرد و بیشسستر از پنسسج میلیسسون نفسسر جسسان‬‫قسساهره را ویسسران م ‌‬
‫یباختند‪ ،‬اما خداوند مهربان لطف و کرم نمود و ما را بخشید‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫بدانید که خداوند خالق اسسسباب و مسسسببات اسسست و اوسسست کسسه‬
‫نها و زمین را نگاه داشته اسسست‪ ،‬اگسسر بخواهسسد زلزلسسه ایجسساد‬‫آسما ‌‬
‫یکند‪ ،‬چسسرا کسسه‬ ‫کرده و اسباب مادی مورد اتکای ما را نیز باطل م ‌‬
‫او بر هر کاری تواناست‪.‬‬
‫کعبه مرکز دنیای قدیم و جدید‬
‫یهای زمین بسسه صسسورت یکنسسواخت در اطسسراف خسسانه خسسدا‬ ‫خشک ‌‬
‫پراکنسسسده شسسسده اسسسست‪ ،‬حقیقسسستی کسسسه توسسسسط یکسسسی از مراکسسسز‬
‫هشناسسسی واقسسع در یکسسی از کشسسورهای همسسسایه کسسه آخریسسن‬ ‫ستار ‌‬
‫تحقیقات علمی خسسویش را در ایسن زمینسسه انجسام داده مسورد تأکیسد‬
‫رهای پیشرفته به‬ ‫واقع شده است‪ .‬این مرکز با استفاده از حسابگ ‌‬
‫محاسبه فواصل موجود میان مکه و شهرهای اطراف آن در جهان‬
‫گذشسسته و جدیسسد پرداختسسه اسسست‪ .‬و در نسستیجه آن ثسسابت شسسده کسسه‬
‫نهای واقع در آفریقا‪ ،‬اروپا و آسسسیا‪ ،‬هشسست هسسزار‬ ‫دورترین سرزمی ‌‬
‫کیلومتر با مکه مکرمه فاصله دارند‪ ،‬که به نسسسبت دنیسسای گذشسسته‪،‬‬
‫همه در اطراف مکه واقع شده و کعبه مرکزیت آنهاست‪.‬‬
‫اما به نسبت دنیای جدیسسد کسسه بخشسسی از آمریکسسا‪ ،‬آخریسسن نقسساط‬
‫واقع در شمال و شرق مکه و بخشی دیگر از آمریکا و اسسسترالیا و‬
‫اقیسسانوس اطلسسس‪ ،‬آخریسسن نقسساط واقسسع در جهسست جنسسوبی مکسسه را‬
‫یدهند‪ ،‬هر سه قاره در مسافت سیزده کیلومسستری مکسسه‬ ‫تشکیل م ‌‬
‫واقسسع هسسستند و خسسانه کعبسسه مرکزیسست ایسسن شسسکل هندسسسی را نیسسز‬
‫یدهد‪ ،‬اما در جهت دیگر مکه‪ ،‬اقیانوس آرام قرار دارد و‬ ‫تشکیل م ‌‬
‫در این محاسبه لحاظ نشده است‪ .‬پس باتوجه به این محاسسسبات‪،‬‬
‫یهای زمیسسن روشسسن شسسد‪،‬‬ ‫وضسسعیت مکسسه بسسه عنسسوان مرکسسز خشسسک ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫س ل َل ّننذی ب ِب َک ّن َ‬
‫ه‬ ‫ع ِللن ّننا ِ‬‫ضن َ‬
‫و ِ‬
‫ت ُ‬ ‫ل َبی ن ٍ‬‫و َ‬‫ن اَ ّ‬
‫‪‬ا ِ ّ‬
‫ن ‪‬‬ ‫ی ل ِْلعاَلمی َ‬
‫هد ً‬ ‫و ُ‬ ‫مباَرکا ً َ‬ ‫ُ‬
‫)آل عمران ‪(96 :‬‬
‫های )از حیسسث قسسدمت و حرمسست کسسه بسسا دسسست‬ ‫»نخستین خان ‌‬
‫انبیاء جهت پرسسستش و نیسسایش صسسحیح خداونسسد یگسسانه( بسسرای‬
‫های است که در مکه قرار‬ ‫مردم بنیانگذاری گشته است‪ ،‬خان ‌‬
‫دارد )و کعبه نام و از لحاظ ظاهر و باطن( پربرکت و نعمت‬
‫است و هدایت جهانیان است«‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪140‬‬

‫عربستان دوباره سبز و چمنزار خواهد شد‬

‫یکسسسی از دانشسسسمندان مسسسسلمان‪ ،‬از مشسسسهورترین دانشسسسمندان‬
‫تمحیطی منطقه بین افریقا‬ ‫نشناس که در مورد مسایل زیس ‌‬ ‫زمی ‌‬
‫یکند که ‪» :‬آیا دلیلی وجود‬ ‫و جزیره العرب‪ ،‬تخصص دارد سؤال م ‌‬
‫نهای‬ ‫غهسسا و بسسستا ‌‬
‫دارد کسسه منطقسسه عربسسستان در گذشسسته دارای با ‌‬
‫خرم بسسوده اسسست؟ او در جسسواب گفسست ‪ :‬ایسسن مسسسئله جسسزو مسسوارد‬
‫یباشسسد‪ .‬عسساِلم‬ ‫مشسسهور و مسسورد تأییسسد دانشسسمندان متخصسسص م ‌‬
‫های‬ ‫مسلمان پرسید ‪ :‬طبق کدام دلیسسل؟ گفسست ‪ :‬رسسسوبات رودخسان ‌‬
‫ه عسسرب دیسسده شسسده اسسست و نیسسز در »الربسسع‬ ‫فراوانسسی در جزیسسر ‌‬
‫یباشد‪،‬‬ ‫یآب و علف در جنوب عربستان م ‌‬ ‫های ب ‌‬ ‫الخالی« که منطق ‌‬
‫نها مسسدفون شسسده بسسود و نیسسز‬ ‫روستایی کشف شد کسسه در زیسسر ش س ‌‬
‫مناطقی سنگی و سخت در دو منطقه دیگسسر آن کشسسف شسسده کسسه‬
‫پسسس از تحقیسق و تفحسص روشسن شسد کسه شسسامل ریشسه درختسسان‬
‫یباشد که در این منطقه وجود داشته است«‪ .‬تمسسام ایسسن‬ ‫بزرگی م ‌‬
‫یسازد که منطقه عربستان جزو منسساطق سرسسسبز‬ ‫موارد روشن م ‌‬
‫و دارای رودها و باغهایی بوده است‪ .‬حسستی همیسسن منطقسسه »الربسسع‬
‫غهسسا بسسوده و رودهسسای آب در آنجسسا جریسسان‬ ‫الخسسالی« پوشسسیده از با ‌‬
‫یدانان است‬ ‫داشته است و این یک مسئله مورد تأیید میان جغراف ‌‬
‫هانسسد‪ .‬دانشسسمند مسسسلمان‬ ‫که آثاری مؤید ایسسن گفتسسه را در آنجسسا یافت ‌‬
‫نشناسسسی پرسسسید‪ ،‬کسسه ‪» :‬آیسسا دلیلسسی بسسر‬ ‫سسسؤال دیگسسری از آن زمی ‌‬
‫بازگشت طراوت و سرسبزی مانند گذشته به این سرزمین خشک‬
‫وجسسود دارد؟ او در پاسسسخ گفسست ‪» :‬ایسسن مسسسئله هسسم جسسزو مسسوارد‬
‫مشهور و ثابت شده نزد ماست‪ .‬پرسید ‪ :‬به چسسه دلیسسل؟ در پاسسسخ‬
‫ههسای ضسسخیم پوسسسته زمیسن بسسه سسسمت جنسسوب تمایسسل‬ ‫گفت ‪ :‬قطع ‌‬
‫هانسسد‪ ،‬و بسسه همیسسن دلیسسل اسسست کسسه چنسسد سسسال پیسسش زمسسستان‬ ‫یافت ‌‬
‫ههای اروپا و آمریکا بسیار سخت و سرمایی بود‪ ،‬ادامه حرکت‬ ‫قار ‌‬
‫ههای پوستی به سمت جنوب‪ ،‬در آینده شسکل زمیسن را نیسز‬ ‫این تک ‌‬
‫نزایی زمیسسن و‬ ‫تغییسسر خواهسسد داد کسسه در نسستیجه آن خطسسوط بسسارا ‌‬
‫ههای هوایی نیز تغییسسر خواهسسد کسسرد‪ .‬و همیسسن تغییسسر‬ ‫تگیری تود ‌‬ ‫جه ‌‬
‫است که سرزمین عربستان را دوباره همانند گذشته به طراوت و‬
‫یدان‬ ‫یگرداند‪ .‬دانشمند مسلمان به آن فسسرد جغسسراف ‌‬ ‫شادابی باز م ‌‬
‫گفت ‪ :‬نظر شما راجع به شخصی که هزار و چهارصد سسسال پیسسش‬
‫یگوید ‪» :‬قیامت بسسر‬ ‫چنین نظری ابراز داشته است چیست؟ که م ‌‬
‫پا نخواهد شد تا زمانی که مال و ثروت بسسه مقسسدار زیسساد در اختیسسار‬
‫افراد قرار خواهد گرفت و فرد مسلم بسسرای دادن زکسسات از خسسانه‬
‫‪141‬‬ ‫زمین‬

‫ییابد که آن را بپسسذیرد‪ .‬و‬

‫یآید‪ ،‬اما هیچ کس را نم ‌‬ ‫خویش بیرون م ‌‬
‫قیامت بر پا نخواهد شد تا زمانی کسسه سسسرزمین عربسسستان هماننسسد‬
‫گذشته به باغستان و محل جاری شدن رودها تبدیل شود‪ .«1‬کلمه‬
‫د« بر این مسئله دللت دارد که عربستان در گذشته سرسبز‬ ‫»ت َُعو ُ‬
‫بسسوده اسسست و دوبسساره همسسانگونه خواهسسد شسسد‪ .‬ایسسن حسسدیث صسسحیح‬
‫تزده‬ ‫نشسسناس بسسا شسسنیدن ایسسن حسسدیث‪ ،‬شسسگف ‌‬
‫است‪ .‬دانشمند زمی ‌‬
‫یدانست که دانشمندان این حقیقت را در دهه اخیر‬ ‫شد‪ ،‬زیرا او م ‌‬
‫هاند‪ ،‬حال چگونه‪ ،‬پیامبری امی چنین مطلب علمسسی دقیقسسی‬ ‫دریافت ‌‬
‫را که نیاز به تحقیقات فراوان‪ ،‬مطالعه زیاد و سفرهای طسولنی و‬
‫سخت و کسساوش در زمیسسن و شسسناخت خسسواص آن دارد‪ ،‬در گذشسسته‬
‫یدهیسسم کسسه‬
‫بسیار دور‪ ،‬بیان کرده است؟ به کلم خدا گوش فرا م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫ی‬ ‫و ال ّ َ‬
‫وح ن ٌ‬ ‫هن َ‬
‫ن ُ‬
‫هوی ا ِ ْ‬
‫ن ال َ‬
‫ع ِ‬
‫ق َ‬
‫ما ی َن ْطِ ُ‬ ‫‪َ ‬‬
‫و َ‬
‫)نجم ‪(4-3 :‬‬ ‫ی ‪‬‬ ‫ُیوح َ‬
‫یگوید* آن )چیزی کسسه بسسا‬
‫»و از روی هوی و هوس سخن نم ‌‬
‫خود آورده است و با شما در میان نهاده است( جسسز وحسسی و‬
‫یگردد«‪.‬‬ ‫پیامی نیست که )از سوی خدا بدو( وحی و پیام م ‌‬
‫یگسسردد کسه بسا‬‫بلغت نبی مکرم اسلم از ایسسن حسسدیث روشسن م ‌‬
‫د« از گذشسسته و آینسسده ایسسن سسسرزمین خسسبر‬ ‫استفاده از کلمسسه »ت َعُسسو ُ‬
‫ح« کسسه بسسه معنسسی‬
‫حّتی ٌیص سب ِ َ‬
‫های مانند » َ‬
‫یدهد‪ .‬اگر ایشان از جمل ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکسسرد‪ ،‬فقسسط خسسبر از‬ ‫یباشسسد اسسستفاده م ‌‬‫»تا اینکه تبدیل شسسود« م ‌‬
‫یکسسرد‪،‬‬‫آینده این سرزمین بود و اگر از کلمه »کسسانت« اسسستفاده م ‌‬
‫یداد‪ ،‬اما بسسا کلمسسه »تعسسود« از گذشسسته و‬ ‫فقط از گذشته آن خبر م ‌‬
‫آینده آن خبر داده است‪ .‬پس باید تکرار کنیم که ‪:‬‬
‫ی‬ ‫ن هُسوَ ال ّ َوحس ٌ‬
‫ی ی ُسسوح َ‬ ‫ن الهَسسوی ا ِ ْ‬ ‫‪‬وَ َ‬
‫ما ی َن ْط ِقُ ع َ ِ‬
‫)نجم ‪(4-3 :‬‬ ‫‪‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪ -‬بسسه روایسست مسسسلم‪ ،‬شسسماره ) ‪ (157‬و احمسسد شسسماره )‪ (9384‬بسسه روایسست‬ ‫‪1‬‬

‫ابوهریره‪.‬‬
‫آبها‬
‫‪143‬‬ ‫آبها‬

‫ی‪‬‬
‫ءح ّ‬ ‫‪‬و جعلنا من الماء ک ّ‬
‫ل شی ٍ‬
‫های ]اعم از انسان‪ ،‬حیوان و گینناه[ را از‬ ‫»و هر چیز زند ‌‬
‫هایم«‬
‫آب آفرید ‌‬
‫زندگی جانداران بر روی زمین‪ ،‬خواه انسان‪ ،‬حیسسوان یسسا گیاهسسان‬
‫یتوانسسد‬
‫های اسسست کسسه م ‌‬ ‫ه واسسسط ‌‬‫براساس آب است‪ .‬آب تنها مسساد ‌‬
‫املح و مواد غذایی را به صسسورت محلسسول در آن بسسه بسسدن موجسسود‬
‫زنده منتقل کنسسد‪ .‬چنسسانچه آب نبسسود‪ ،‬بسسر روی زمیسسن زنسسدگی وجسسود‬
‫نداشت‪.‬‬
‫یگذرد‪ ،‬فقسسط‬ ‫های که م ‌‬‫یکند در هر ثانی ‌‬ ‫اما کدامیک از ما باور م ‌‬
‫یک ثانیه‪ 16 ،‬میلیون تن آب از آسسمان بسه زمیسن‪ ،‬بسر روی سسطح‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یریزد‪ .‬خداوند م ‌‬ ‫کره زمین فرو م ‌‬
‫)عبس ‪(25 :‬‬ ‫صب َب َْنا الماء صب ّا ً‪‬‬
‫‪‬أّنا َ‬
‫یبارانیم«‪.‬‬
‫»ما آب را از آسمان به گونه شگفتی م ‌‬
‫برای بقای زندگی‪ ،‬در هر ثانیه‪ 16 ،‬میلیون تن آب از آسمان بر‬
‫یریسسزد‪ .‬ایسسن بسسارش نسسام »لطیسسف« را کسسه از نامهسای‬ ‫زمین فسسرو م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬اگسسر ایسسن چنسسانچه ایسسن آب‬‫خداوند است‪ .‬به ذهسسن متبسسادر م ‌‬
‫یبارید‪ ،‬همه‬ ‫پیوسته و یکباره به صورت جمع شده بر روی زمین م ‌‬
‫یداد‪ .‬امسا‬
‫یکرد و به زندگی پایان م ‌‬ ‫یبرد و نابود م ‌‬ ‫چیز را از بین م ‌‬
‫این آب به صورت قطرات ریسسزی کسسه لطسسافت‪ ،‬حکمسست و رحمسست‬
‫یریسسسزد‪ .‬در سسسسومین شسسسماره خوانسسسدم کسسسه مراتسسسع‬ ‫دارد‪ ،‬فسسسرو م ‌‬
‫نهای فراوانی کسسه در سسسال‬ ‫کشورمان‪ ،‬سوریه به لطف بارش بارا ‌‬
‫‪ ،1988‬علوفه موردنیاز چهارپایان رشد خوبی داشسست‪ .‬بسسه طسسوری‬
‫یخواستیم این علوفه را از خارج وارد کنیسسم‪10 ،‬‬ ‫که چنانچه اگر م ‌‬
‫یداشسست‪ .‬امسسا ایسسن بارانهسسای فراوانسسی کسسه‬ ‫میلیارد لیره هزینسسه برم ‌‬
‫خداوند به ما ارزانسسی داشسسته اسسست مسسا را از پرداخسست چنیسسن مبلسسغ‬
‫ینیاز کرده است‪.‬‬ ‫مهایمان ب ‌‬ ‫هنگفتی برای علوفه دا ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫‪‬و فی السماء رزقکم و مننا توعنندون‪‬‬
‫)ذاریات ‪(22 :‬‬
‫»در آسمان روزی شما و چیزهایی کسسه بسسدان وعسسده و وعیسسد‬
‫یشوید‪ ،‬وجود دارند«‪.‬‬
‫داده م ‌‬
‫یبسارد‪،‬‬‫نهایی کسه از آسسمان م ‌‬‫آیه بدین معنی است که اگر بارا ‌‬
‫هها و‬‫یداشت و میو ‌‬ ‫یخوریم‪ ،‬وجود نم ‌‬ ‫یبود‪ ،‬این غذایی که ما م ‌‬
‫نم ‌‬
‫یبسسود‪ .‬پسسس خداونسسد‬
‫ههای درختان در آن سال قابسسل تصسسور نم ‌‬ ‫ثمر ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪144‬‬

‫یآورد!! و‬‫پاک و منزه است‪ .‬که اگر عطا کند‪ ،‬شگفتی به وجسسود م ‌‬
‫تهاسسست او بسسا‬‫نکننسسدة قیم ‌‬
‫خداونسسد منسسزه و بلنسسدمرتبه خسسود تعیی ‌‬
‫یافزاید تا محصول فسسراوان‬ ‫نهای فراوان بر کمیت و عرضه م ‌‬ ‫بارا ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫تها پایین بیاید‪ .‬خداوند – تعالی – م ‌‬
‫شود‪ ،‬در نتیجه قیم ‌‬
‫‪‬و فی السماء رزقکم و ما توعدون‪‬‬
‫»در آسمان روزی شما و چیزهایی که بدان وعسسده و وعیسسده‬
‫یشوید‪ ،‬وجود دارند«‪.‬‬
‫داده م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫همچنین م ‌‬
‫ء إل ّ عننندنا خزائنننه و مننا‬
‫‪‬و إن من شننی ٍ‬
‫ه إل ّ بقدر معلوم‪‬‬‫ن ُن َّزل ُ ُ‬
‫)حجر ‪(21 :‬‬
‫ههسسای آن در پیسسش‬‫»و چیسسزی وجسسود نسسدارد مگسسر اینکسسه گنجین ‌‬
‫ماست و جز به انسسدازة معیسسن و مشخصسسی ]کسسه حکمسست مسسا‬
‫یفرستیم«‪.‬‬ ‫اقتضا کند[ آن را فرو نم ‌‬
‫یدهنده‪ ،‬قوی و استوار اسسست‪.‬‬ ‫خداوند – سبحانه و تعالی – روز ‌‬
‫او ‪ 16‬میلیسسون تسسن آب را در یسسک ثسسانیه بسسه صسسورت بسسارانی فسسرو‬
‫یریزد که ما را از پرداخت ‪ 10‬میلیارد لیسره بسسرای خریسد علسسوفه‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬این اعداد و ارقام در نظر مؤمنان نشانه لطسسف و‬ ‫ینیاز م ‌‬
‫ب ‌‬
‫بخشش پروردگسسار اسسست‪ .‬ایسسن بخشسسش و عطسسای خداونسسد اسسست‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫خداوند – سبحانه و تعالی – م ‌‬
‫ء و هؤلء من عطاء ربک و‬ ‫‪‬کل ّ نمدّ هؤل ِ‬
‫ماکان عطاء ربک محظورا ً‪‬‬
‫)السراء ‪(20 :‬‬
‫»مسسا هرکسسدام از اینسسان ]کسسه آخسسرت طلباننسسد[ و از آنسسان ]کسسه‬
‫دنیاپرسسسستانند‪ ،‬در ایسسسن جهسسسان[ از بخشسسسایش پروردگسسسارت‬
‫یرسسسانیم و ]کسسافر و مسسؤمن‬ ‫یگردانیم و[ کمک م ‌‬ ‫همند م ‌‬‫]بهر ‌‬
‫ینشانیم‪ .‬چرا کسه در صسورت رعسایت‬ ‫را بر این خوان یغما م ‌‬
‫اسسسباب و علسسل[‪ ،‬بخشسسایش پروردگسسارت هرگسسز ]از کسسسی‬
‫بازداشته نشده است و از او[ ممنوع نگشته است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند – سبحانه – م ‌‬
‫صننب َب َْنا‬
‫ه* أّنا َ‬ ‫م ِ‬‫ن إلی طعا ِ‬ ‫ر النسا ُ‬ ‫ِ‬ ‫فل ْی َن ْظُ‬
‫‪َ ‬‬
‫قًا*‬ ‫َ‬
‫شنن ّ‬ ‫ض َ‬
‫قَنا الْر َ‬ ‫ق ْ‬‫شنن َ‬‫م َ‬ ‫المنناء صننب ًّا* ُثنن ّ‬
‫ضبًا* و َزی ُْتونا ً‬ ‫ق ْ‬ ‫عَنبا ً َ‬
‫و َ‬ ‫و ِ‬‫حب ًّا* َ‬‫فأن ْب َت َْنا فِیها َ‬‫َ‬
‫‪145‬‬ ‫آبها‬

‫و أّبننًا*‬
‫ه َ‬
‫ه ً‬
‫فنناک َ‬ ‫غلبننًا* َ‬
‫و َ‬ ‫ق ُ‬
‫و حنندائ َ‬‫ل* َ‬ ‫خ ً‬‫و نَ ْ‬
‫َ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫م و ِلن َْعاِمکم‪‬‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫مَتاعا لک ْ‬ ‫َ‬
‫)عبس ‪(32-24 :‬‬
‫»انسان باید به غذای خویش بنگرد ]و دربسارة آن بیندیشسد کسه‬
‫هایسسم و در سسساختمان مسسواد‬‫چگونه ما آن را برای او فراهم کرد ‌‬
‫تبخش آن‪ ،‬چه دقت‪ ،‬مهارت و ظرافتی به‬ ‫غذایی و اجزاء حیا ‌‬
‫یبارانیم*‬‫هایم[* ما آب را از آسمان به گونه شگفتی م ‌‬ ‫کار برد ‌‬
‫هها‬
‫یکنیم* در آن دان ‌‬‫یشکافیم و از هم باز م ‌‬ ‫سپس زمین را م ‌‬
‫یرویانیم ]که مایه اصلی خوراک انسان است[* و تاکهسا و‬ ‫را م ‌‬
‫گیاهسسان خسسوردنی را* و درختسسان زیتسسون و خرمسسا را* و باغهسسای‬
‫ه را* بسسرای اسسستفاده و‬
‫پردرخست و انبسوه را* و میسوه و چراگسا ‌‬
‫بهر‌همندی شما و چهارپایانتان«‪.‬‬
‫فائده‬
‫های را‬ ‫ینویسد ‪» :‬و از آب هر چیز زنسسد ‌‬
‫ابن کثیر در تفسیرش م ‌‬
‫یآورند؟« یعنی آنان مخلوقسسات خداونسسد را‬ ‫خلق کردیم آیا ایمان نم ‌‬
‫یشوند و همه این امر دلیلی بسسر وجسسود‬ ‫مکم ظاهر م ‌‬‫یبینند که ک ‌‬
‫م ‌‬
‫خالق فاعل مختار و توانای مطلق است ‪:‬‬
‫ل علنننی أن ّنننه‬‫تننند ّ‬ ‫ء‬
‫ل شننی ٍ‬ ‫ففننی ک ن ّ‬
‫د‬
‫واحنننننننننننننننننن ُ‬ ‫ه‬‫لنننننننننه آیننننننننن ٌ‬
‫یدهسسد کسسه او‬
‫های وجود دارد که نشسسان م ‌‬
‫»در هر چیزی برای او نشان ‌‬
‫‪1‬‬
‫یکتاست«‪.‬‬
‫در تفسیر جللین آمسسده اسسست ‪» :‬و از آبسسی کسسه از آسسسمان فسسرو‬
‫های‪ ،‬اعسسم از گیاهسسان و‬
‫یجوشد هر چیسسز زنسسد ‌‬ ‫یریزد و از زمین م ‌‬
‫م ‌‬
‫غیره را آفریدیم‪ ،‬پس آب مایه حیات آن موجود زنده است‪ .‬آیا بسسه‬
‫‪2‬‬
‫یآورند؟!«‬ ‫یکتایی و وحدانیت من ایمان نم ‌‬

‫رابطه میان هوا و آب‬

‫یکنیسسم‪.‬‬‫در اینجا نعمت هوا و آب و ارتباط میان آن دو را ذکر م ‌‬
‫یبود‪.‬‬‫زیرا اگر این ارتباط وجود نداشت انسانی بر روی زمین نم ‌‬
‫رابطه میان آب و هوا عبارت است از اینکه هوا بخسسار آب را در‬
‫یدهد و همچنین هوا به تناسسسب درجسسه حسسرارت مقسسدار‬
‫خود جای م ‌‬

‫‪ -‬تفسیر ابن کثیر ) ‪.(3/178‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬تفسیر الجللین ) ‪.(1/423‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪146‬‬

‫یکند‪ .‬برای مثسسال هسسر مسسترمکعب‬ ‫متفاوتی از آب را با خود حمل م ‌‬

‫هوا در دمای صسسفر درجسسه سسسانتیگراد ‪ 5‬گسسرم بخسسار آب را در خسسود‬
‫یدهسسد‪ .‬اگسسر دمسسای ایسسن مقسسدار هسسوا بسسه ‪ 20‬یسسا ‪ 30‬درجسسه‬
‫جسسای م ‌‬
‫سانتیگراد افزایش یابد‪ ،‬مقدار ‪ 130‬گرم بخار آب را با خود حمسسل‬
‫یکند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫تفاوت نسبت حمل بخار آب در هوا متناسب با درجات حرارت‪،‬‬
‫یبود‪ ،‬گیاهسسان وجسسود‬
‫یشود‪ .‬چنانچه باران نم ‌‬ ‫سبب ریزش باران م ‌‬
‫یتوانسسستند‬
‫نداشسستند و اگسسر گیاهسسان وجسسود نداشسستند‪ ،‬جسسانوران نم ‌‬
‫زندگی کنند و چنانچه جسانوران وجسود نداشستند‪ ،‬انسسان نیسز وجسود‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫نداشت‪ .‬زیرا آب مایه و اساس زندگی است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ی‪‬‬
‫ء حن ّ‬ ‫‪‬و جعلنننا مننن المنناء ک ن ّ‬
‫ل شننی ٍ‬
‫)انبیاء ‪(30 :‬‬
‫های ]اعم از انسان‪ ،‬حیوان و گیسساه[ را از آب‬
‫»و هر چیز زند ‌‬
‫آفرید‌هایم«‪.‬‬
‫تها‬ ‫اما خداوند چگونه آب دریاها را از طریق باران به همة دشس ‌‬
‫یرسسساند‪ .‬ایسسن کسسار بسسه وسسسیلة حمسسل بخسسار آب در هسسوا‬
‫هها م ‌‬‫و قار ‌‬
‫یشود‪ .‬زمانی که به وسیلة گسسرم‬ ‫متناسب با درجة حرارت انجام م ‌‬
‫کردن و سرد کردن ‪ 130‬گرم بخار آب را وارد یک مترمکعب هسسوا‬
‫کنیم‪ ،‬آنگاه این هوای اشباع شده به وسسسیلة بخسسار آب را بسسه جسسای‬
‫یدهد و ایسسن بخسسار‬ ‫سردی ببرید‪ ،‬به سرعت بخار آب را از دست م ‌‬
‫یدهسسد‬‫مازاد بر نیاز خود را به لطف کاهش درجه هوا از دسسست م ‌‬
‫یریزد‪ .‬اساس ریزش بسساران‬ ‫و آن را به صورت قطرات آب فرو م ‌‬
‫چنین است‪.‬‬
‫اشعه خورشید بر مناطق بسسسیار وسسسیعی از کسسره زمیسسن‪ ،‬یعنسسی‬
‫‪4‬‬
‫یدهنسسد‪.‬‬ ‫یتابد‪ .‬زیرا دریاهسسا ‪ 5‬سسسطح زمیسسن را تشسسکیل م ‌‬ ‫دریاها م ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬‫یشسسود‪ .‬هسسوا بخسسار آب را بسسا خسسود حمسسل م ‌‬
‫این آب تبخیسسر م ‌‬
‫نهسسا و اسسستوا و‬‫اختلف شسسدید دمسسای هسسوا منسساطق سسساحلی و بیابا ‌‬
‫یشود‪ .‬باد با خود بخسسار آب را‬ ‫قطب موجب به وجود آمدن بادها م ‌‬
‫یکند‪ .‬زمانی که هوای اشباع شده بسسه وسسسیلة بخسسار آب بسسا‬ ‫حمل م ‌‬
‫یریسسزد‪.‬‬ ‫جبهه سرد برخورد کند‪ ،‬مازاد آب موردنیاز خسسود را فسسرو م ‌‬
‫یبارد‪.‬‬
‫بدین ترتیب باران م ‌‬
‫چه کسی این قسسانون را وضسسع کسسرده اسسست؟ چسسه کسسسی بسسه آب‬
‫ویژگی بخار شدن را داده است؟ چه کسسسی بسسه آب ویژگسسی حمسسل‬
‫کردن بخار آب را اعطا کرده است؟ چه کسی برای هسسر درجسسه از‬
‫‪147‬‬ ‫آبها‬

‫دما مقدار بخار آب مشخصی را تعیین کرده است که هسسوا بیشسستر‬

‫یتواند با خود حمل کند؟ در صسسفر درجسسه سسسانتیگراد ‪5‬‬ ‫از آن را نم ‌‬
‫گرم در ‪ 20‬درجه سانتیگراد ‪ 130‬گسسرم‪ .‬اگسسر حسسرارت را بسسه صسسفر‬
‫درجه کاهش دهیم هوا مقدار بخار آب مازاد بر میزان حمسسل بخسسار‬
‫یریزد‪.‬‬‫آب در درجه صفر را فرو م ‌‬
‫یرسسسند‪ .‬ولسی‬ ‫تهسسا در ابتسسدا بسسسیار سسساده بسسه نظسسر م ‌‬‫این واقعی ‌‬
‫هتر از اینهاست‪ .‬اما هدف ما بیان حقیقسست بسسه‬ ‫نها بسیار پیچید ‌‬ ‫بارا ‌‬
‫زبان ساده بود‪ .‬این ویژگی آب کسسه خداونسسد آن را بسسه وجسسود آورده‬
‫است‪ ،‬این خاصیت هوا که خداونسسد آن را آفریسسده اسسست و ارتبسساط‬
‫سها‪ ،‬اشعه خورشید که آب را‬ ‫میان آن دو‪ ،‬این حجم بزرگ اقیانو ‌‬
‫یآید و ابرهسسا‬
‫یکند‪ ،‬بادی که از تفاوت دمای هوا به وجود م ‌‬ ‫بخار م ‌‬
‫یبسرد و آن را پسسس از مسرگ زنسسده‬ ‫نهسسای تشسنه م ‌‬ ‫را به سسوی زمی ‌‬
‫تهسسای‬‫ههای خداونسسد و یکسسی از نعم ‌‬ ‫های از نشسسان ‌‬ ‫یکند‪ ،‬همه نشان ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫اوست‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ت اللننه ل ُتحصننوها‪‬‬
‫من َ‬
‫ع َ‬
‫دوا ن ِ ْ‬ ‫‪‬و إن ت َ ُ‬
‫عن ّ‬
‫)ابراهیم ‪(34 :‬‬
‫تهسسای خسسدا را بشسسمارید ]بسسه علسست‬
‫»و اگسسر ]بخواهیسسد[ نعم ‌‬
‫فراوانی بیش از حد[ قادر به شمارش آنها نخواهید بود«‪.‬‬
‫آب و ویژگی انبساط و انقبا ‌‬
‫ض‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫ی أفل‬
‫ء حن ّ‬ ‫‪‬وجعلنا مننن المنناء ک ن ّ‬
‫ل شننی ٍ‬
‫یؤمنون‪‬‬
‫های ]اعم از انسان‪ ،‬حیسسوان و گیسساه[ را از‬‫»و هر موجود زند ‌‬
‫یاندیشسند و[‬ ‫هایم‪ .‬آیا ]دربسارة آفرینسسش کائنسات نم ‌‬‫آب آفرید ‌‬
‫یآورند؟«‪.‬‬ ‫ایمان نم ‌‬
‫اگر چندین جلد کتاب دربارة تفسیر این آیه نوشته شسود بسا ایسن‬
‫وجود هم به طور کامل مفهوم آن بیان نشده است‪ .‬امسسا در اینجسسا‬
‫یکنیم‪.‬‬
‫های از معانی پربار آن را ذکر م ‌‬ ‫گوش ‌‬
‫یکی از دانشمندان درباره آب که خداونسسد – سسسبحانه و تعسسالی –‬
‫یگویسسد ‪ :‬اگسسر آب‬ ‫آن را اساس و مایه زندگی قسسرار داده اسسست‪ ،‬م ‌‬
‫یتردیسسد زنسسدگی‬ ‫یهای کوچک خود را از دست بدهد‪ ،‬ب ‌‬ ‫یکی از ویژگ ‌‬
‫بر روی کره خاکی پایان خواهد یافت! این ویژگسسی مهسسم چیسسست؟‬
‫اینکه هر گسساه آب را سسسرد کنیسسم‪ ،‬ماننسسد هسسر مسسادة دیگسسری در روی‬
‫ییابسسد و‬
‫زمین‪ ،‬یعنی جامدات‪ ،‬مایعات و گازها‪ ،‬حجم آن کسساهش م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪148‬‬

‫یشود‪ .‬زیرا همة مواد از مخلوقات خداونسسد – سسسبحانه و‬ ‫منقبض م ‌‬

‫تعالی – بسسه وسسسیلة افزایسسش دمسسا منبسسسط و کسساهش دمسسا منقبسسض‬
‫یشوند‪ .‬آب نیز چنین است‪ .‬اگر دمای آب در حسسال جوشسسیدن را‬ ‫م ‌‬
‫کسساهش دهیسسم و حجسسم آن را بسسه وسسسیلة دسسستگاههای حسسساس‬
‫ییابد‪ .‬اگر درجه‬ ‫ییابیم که حجم آن کاهش م ‌‬ ‫هگیری کنیم درم ‌‬ ‫انداز ‌‬
‫حرارت را از ‪ 100‬درجسسه بسسه ‪،60‬س ‪،40‬س ‪،30‬س ‪،20‬س ‪ 10‬و ‪ 5‬درجسسه‬
‫یکند‪ .‬اما اگر دمسسای آب بسسه ‪ 4‬درجسسه‬ ‫کاهش دهیم این امر صدق م ‌‬
‫یشسسود و حجسسم آن‬ ‫سانتیگراد بالی صفر رسید‪ ،‬فضسسیه برعکسسس م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫ییابد و منبسط م ‌‬ ‫افزایش م ‌‬
‫یتوانیسد آن را مشساهده‬ ‫این امری است که شما خودتسان نیسز م ‌‬
‫کنید‪ .‬آب را در ظرفی بریزید و آن را در یخچسسال بگذاریسسد و حجسسم‬
‫ییابید کسسه حجسسم آن‬ ‫آن را به خاطر بسپارید‪ .‬پس از یخ بستن درم ‌‬
‫ییابسسد‪ .‬اگسسر آب در داخسسل بطسسری باشسسد‪ ،‬بطسسری تسسرک‬ ‫افزایسسش م ‌‬
‫یدانیسسد‪.‬‬‫یشکند‪ .‬این امری اسسست کسسه شسسما آن را م ‌‬ ‫یدارد و م ‌‬ ‫برم ‌‬
‫اما ارتباط این خاصیت با وجود حیات بر روی زمین چیسسست؟ اگسسر‬
‫با یخ بستن آب حجم آن کاهش یابد یعنی منقبض شسسود‪ ،‬غلظسست و‬
‫یرود‪ .‬روزی‬ ‫ییابد و به عمسسق دریاهسسا فسسرو م ‌‬ ‫چگالی آن افزایش م ‌‬
‫یبنسسدد‪ .‬بسسا یسسخ‬
‫یرسد که از سطح تا عمق همة دریاهسسا یسسخ م ‌‬ ‫فرا م ‌‬
‫یشود‪ .‬چنانچه تبخیر متوقسسف شسسود‪،‬‬ ‫بستن دریاها‪ ،‬تبخیر متوقف م ‌‬
‫یرونسسد‪ .‬نسستیجه‬ ‫دیگر باران نخواهد بارید‪ .‬در نتیجه گیاهان از بیسسن م ‌‬
‫امر گیاهان‪ ،‬تلف شدن جانوران و مسسرگ انسسسان خواهسسد بسسود‪ .‬اگسسر‬
‫انقباض و انبساط آب ماننسسد عناصسسر دیگسسر بسسود‪ ،‬از میلیونهسسا سسسال‬
‫پیش حیات خاتمه یافته بود‪ .‬اما این ویژگی مخصوصی که خداونسسد‬
‫آن را خلسق کسرده اسست‪ ،‬یعنسی افزایسش حجسم آب در ایسن دمسای‬
‫مخصوص یعنی چهار درجه بالی صفر‪ ،‬باعث ادامه حیات بسسر روی‬
‫سها منجمد شوند‪ ،‬انجمسساد آنهسسا‬ ‫یشود‪ .‬چنانچه اقیانو ‌‬ ‫کره زمین م ‌‬
‫یشود‪ .‬کم‬ ‫باعث افزایش حجم آب و در نتیجه کاهش چگالی آن م ‌‬
‫بودن چگالی یسسخ نسسسبت بسسه آب بسساعث شسسناور مانسسدن آن روی آب‬
‫یشسسود‪ .‬چنسسانچه بسسه اقیسسانوس منجمدشسسمالی و جنسسوبی برویسسم‬ ‫م ‌‬
‫های از یخ پوشانده است‪ .‬اما‬ ‫یکنیم که سطح آب را لی ‌‬ ‫مشاهده م ‌‬
‫آبهسسای جسساری در زیسسر یسسخ جریسسان دارد و جسسانوران در آن زنسسدگی‬
‫یکنند‪ .‬این امر در اماکن دیگر نیز وجود دارد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫آیا این ویژگی آب که خداونسسد آن را بسسه وجسسود آورده اسسست‪ ،‬بسسه‬
‫صورت اتفاقی به وجود آمده اسسست؟ اگسسر ایسسن خاصسسیت آب نبسسود‪،‬‬
‫یکرد‪ .‬بلکه بر روی زمین زنسسدگی وجسسود‬ ‫هیچکدام از ما صحبت نم ‌‬
‫ههای خداوند دریافتید‬ ‫نداشت‪ .‬با اندیشیدن و تأمل در آیات و نشان ‌‬
‫‪149‬‬ ‫آبها‬

‫هکنندة حکیم‪ ،‬شنوا‪ ،‬بینسسا‪ ،‬قسسوی‪،‬‬ ‫که این جهان آفریننده بزرگ‪ ،‬ادار ‌‬
‫مهربان و لطیفی دارد‪ .‬همچنان که جای پا نشانه راه رفتن اسسست‪،‬‬
‫این جهان نیز نشانه و علمست وجسود خسالق یکتاسست‪ .‬آیسا آسسمان‬
‫ههسسا‪ ،‬دلیلسسی بسسر وجسسود‬
‫تهای فلکسسی و زمیسسن پسسر از در ‌‬
‫دارای صسسور ‌‬
‫خداوند حکیم و خبیر نیستند؟‬
‫ء إل ّ عندنا خزائنه«‬‫»و إن من شی ٍ‬
‫ههای هر چیزی پیش ماست«‬ ‫یتردید گنجین ‌‬‫»و ب ‌‬
‫در حدیث قدسی صحیح آمده است کسسه خداونسسد – عسسز و ج س ّ‬
‫ل–‬
‫فرمود ‪:‬‬
‫ن بننی و کننافر‪،‬‬‫‪‬أصننبح مننن عبننادی مننؤم ٌ‬
‫مطِْرنننا بفضننل اللننه و‬‫ل‪ُ :‬‬‫ن قننا َ‬
‫منن ْ‬‫مننا َ‬ ‫فأ ّ‬
‫ه‪ ،‬فنننذلک منننؤمن بنننی‪ ،‬و کنننافٌر‬ ‫مِتننن ِ‬
‫ح َ‬ ‫َر ْ‬
‫ما من قنال بنننوء کننذا و کننذا‬‫بالکوکب؛ و أ ّ‬
‫فذلک کافٌر بی‪ ،‬و مؤمن بالکوکب‪‬‬
‫یآورنسسد و گروهسسی‬ ‫»از میان بندگانم گروهی به من ایمسسان م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬بسسه فضسسل و‬
‫یورزنسسد؛ امسسا کسسسی کسسه م ‌‬
‫دیگر کفر م ‌‬
‫رحمت پروردگار بر ما باران بارید‪ ،‬او نسبت بسسه مسسن مسسؤمن‬
‫است و نسبت به ستارگان کفر ورزیده است‪ .‬اما کسی کسسه‬
‫بگوید ]این باران[ بخشش فلن شسسخص و فلن چیسسز بسسر مسسا‬
‫بوده است‪ ،‬او نسسسبت بسسه مسسن کفسسر ورزیسسده و بسسه سسستارگان‬
‫‪1‬‬
‫ایمان آورده است«‪.‬‬
‫اما کاهش بارش توسط خداوند‪ ،‬برعکسسس بشسسر نشسسانه عجسسز و‬
‫خست نیست‪ .‬بلکه هدف از آن تربیت و تأدیب اسسست‪ .‬خسسبری کسسه‬
‫یکنسسد‪.‬‬
‫سازمان فضایی اروپا آن را منتشر کرد‪ ،‬این امر را تأییسسد م ‌‬
‫در این خبر آمده بود ‪ :‬تلسکوپ فضایی اروپا که بسسا اشسسعه مسسادون‬
‫یکند ابری از بخار را در خارج از جو زمین رصد کرده‬ ‫قرمز کار م ‌‬
‫سها را پر از آب‬ ‫است که قادر است در یک روز شصت بار اقیانو ‌‬
‫شیرین و گوارا کند‪.‬‬
‫هشناسسسان در ایسسن بسساره گفسست ‪ :‬ایسسن تلسسسکوپ در‬ ‫یکی از ستار ‌‬
‫چندین مکان از هسستی ابرهسای بخسار را کشسسف کسرده اسست‪ .‬امسا‬
‫ابری که اخیرا ً کشف شده است به عنوان تولیدکننده عظیم بخسسار‬
‫یباشد کسسه خداونسسد‬ ‫یآید‪ .‬این امر مصداق آیه زیر م ‌‬‫آب به شمار م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫– تعالی – م ‌‬
‫‪ -‬صحیح بخاری )شماره ‪ ،(1038‬صحیح مسلم )شماره ‪.(71‬‬ ‫‪1‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪150‬‬

‫ء إل ّ عننندنا خزائنننه و مننا‬

‫‪‬و إن من شننی ٍ‬
‫ننزله إل ّ بقدر معلوم ‪‬‬
‫)حجر ‪(21 :‬‬
‫ههای هر چیزی پیش ماست و آن را فقسسط‬‫یتردید گنجین ‌‬
‫»و ب ‌‬
‫یریزیم«‪.‬‬
‫به مقدار معین فرو م ‌‬
‫اما معنی محروم کردن از نعمستی بسا هسسدف تربیست و تسأدیب در‬
‫آیات زیر آمده است ‪:‬‬
‫وا فننی‬ ‫ه الّرزقَ لعباده ل َب َ َ‬
‫غ ْ‬ ‫ط الل ُ‬ ‫س َ‬
‫بَ َ‬ ‫و‬‫‪‬و ل َ ْ‬
‫قنندٍر ّمننا َیشنناءُ‪‬‬ ‫ل بِ َ‬
‫ن ی َُنننّز ُ‬
‫و لکنن ْ‬ ‫ض‬
‫الر ِ‬
‫)شوری ‪(27 :‬‬
‫»اگر خداوند رزق و روزی را برای همة بنسسدگانش ]بسسدانگونه‬
‫یخواهند[ توسعه و گسسسترش دهسسد‪ ،‬قطع سا ً در‬‫که خودشان م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬لذا بدان اندازه که خود‬‫زمین سرکشی و ستمگری م ‌‬
‫یرساند«‪.‬‬
‫یخواهد روزی را م ‌‬
‫م ‌‬
‫و اسننننتقاموا علننننی الطریقننننه‬ ‫‪‬وأّلنننن ِ‬
‫ن‬
‫من ْ‬
‫فت َِنهم فیننه و َ‬ ‫دقًا* ل ِن َ ْ‬ ‫لسقینهم ماءً غ َ‬
‫صَعدا ً‪‬‬
‫ذابا ً َ‬
‫ع َ‬ ‫سل ُک ْ ُ‬
‫ه َ‬ ‫ه یَ ْ‬ ‫عن ِذک ْ ِ‬
‫ر َرب ّ ِ‬ ‫ض َ‬‫ر ْ‬ ‫ع ِ‬
‫یُ ْ‬
‫)جن ‪(17-16 :‬‬
‫»اگسسسر آدمیسسسان و پریسسسان بسسسر راسسسستای راه ]یکتاپرسسسستی و‬
‫فرمانبرداری از اوامسسر و نسسواهی الهسسی[ مانسسدگار بماننسسد‪ ،‬آب‬
‫یگردانیسسم* هسسدف ایسسن‬‫زیاد ]و نعمت فراوان[ بهرة ایشان م ‌‬
‫است که ما آنان را با آن ]نعمت فراوان[ بیازماییم‪ .‬هر کس‬
‫یگسردان گسردد‪ ،‬او را بسه عسذاب‬ ‫از ذکر و یاد پروردگارش رو ‌‬
‫یکنیم«‪.‬‬‫تفرسایی دچار م ‌‬ ‫سخت و طاق ‌‬
‫و‬ ‫جی ن َ‬ ‫‪‬و ل َ َ‬
‫ل َ‬ ‫و َال ِن ْ ِ‬
‫وَراهَ َ‬‫موا الت ّ ن ْ‬ ‫م أقننا ُ‬ ‫ه ْ‬ ‫و أن ّ ُ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫ن‬ ‫م لک َُلننوا ِ‬
‫منن ْ‬ ‫هنن ْ‬‫ّ ِ‬‫ّ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫ن‬‫ْ‬ ‫منن‬
‫ِ‬ ‫هننم‬ ‫ْ‬
‫ِ ِ‬ ‫ی‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫َ‬
‫ل‬ ‫ز‬
‫مننا أ ْ ِ‬
‫ننن‬ ‫َ‬
‫م‪] ‬مائده ‪(66 :‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ه ْ‬‫جل ِ ِ‬ ‫ت أْر ُ‬ ‫ح ِ‬‫ن تَ ْ‬
‫م ْ‬ ‫و ِ‬ ‫م َ‬ ‫ه ْ‬ ‫ق ِ‬
‫و ِ‬
‫ف ْ‬
‫»اگر آنسسان بسسه تسسورات و انجیسسل ]اصسسلی و تحریسسف نشسسده[ و‬
‫بدانچه که از سوی پروردگارشسسان ]بسسه نسسام قسسرآن[ بسسر آنسسان‬
‫نازل شده عمل کنند ]و در میان خود قسسوانین الهسسی را اجسسرا‬
‫کنند و برپا دارند[ از بالی سر و زیر پاهایشان ]از هسسر سسسو‪،‬‬
‫غسسرق در نعمسست شسسده و از آسسسمان و زمیسسن[ روزی خواهنسسد‬
‫خورد«‪.‬‬
‫‪151‬‬ ‫آبها‬

‫افسسراد نسسادان و رانسسده شسسده یسسک بسسار مسسردم را از کمبسسود غسسذا‬

‫یترسانند‪ ،‬بار دیگر از کمبود آب و گاهی از نزدیسسک بسسودن پایسسان‬ ‫م ‌‬
‫گافسسروزی بسسر سسسر آب‪،‬‬ ‫یدهنسسد و بسسه جن ‌‬
‫ذخایر چاههای نفت بیسسم م ‌‬
‫یپردازند‪ .‬آنان از این نکتسسه غافلنسد کسه هسدف‬ ‫گندم و اخیرا ً نفت م ‌‬
‫های بر روی زمین ادب کردن انسانهاسسست‬ ‫خداوند از کم کردن ماد ‌‬
‫نه ناشی از عجز و ناتوانی‪.‬‬
‫قانون راندن به سوی بال‬
‫منبع این باران و برفی که خداوند بر مسسا ارزانسسی داشسسته اسسست‪،‬‬
‫هجسسا و جسسالبی اسسست‪ .‬زیسسرا خداونسسد مسسا را بسسه‬
‫چیست؟ این سؤال ب ‌‬
‫یکند ‪:‬‬
‫اندیشیدن در ملکوت آسمانها و زمین تشویق م ‌‬
‫وا مننا ذا فننی السننموات و‬ ‫قننل ِان ُ‬
‫ظننر ُ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫الرض ‪‬‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید ]و چشم ظاهر و بصیرت را باز کنید و ببینیسسد[‬
‫نها و زمین چه چیزهایی است«‪.‬‬
‫در آسما ‌‬
‫یدانیسد‪ ،‬نسسبت‬ ‫نهسا‪ ،‬دریاسست‪ ،‬چنسانکه م ‌‬ ‫منبسع اصسلی ایسن بارا ‌‬
‫مساحت دریا به کل مسسساحت زمیسسن ‪ 71‬درصسسد اسسست‪ .‬یعنسسی ‪71‬‬
‫درصسسد از سسسطح زمیسسن را دریاهسسا و ‪ 29‬درصسسد خشسسکی تشسسکیل‬
‫یدهد‪ .‬یک سؤال جالب ‪ :‬این آب فراوان از کجا آمده است؟‬ ‫م ‌‬
‫عمق دریا در بعضسسی جاهسسا از اقیسسانوس آرام بیسسش از ‪ 12‬هسسزار‬
‫نها‪،‬‬‫مسستر یعنسسی ‪ 12‬کیلومسستر اسسست‪ .‬اگسسر مسسساحت همسسة سسسرزمی ‌‬
‫ههای آسیا‪ ،‬اروپا‪ ،‬آمریکا‪ ،‬افریقسسا‪،‬‬ ‫نهای قار ‌‬‫هها و بیابا ‌‬
‫تها‪ ،‬کو ‌‬‫دش ‌‬
‫اقیانوسیه و قطب جنسسوب را بسساهم جمسسع کنیسسم‪ 29 ،‬درصسسد سسسطح‬
‫یدهد‪ .‬بقیه سطح زمین را دریاهسسایی بسسا اعمسساق‬ ‫زمین را تشکیل م ‌‬
‫یدهد که عمق آن گاهی در بعضی اماکن به ‪12‬‬ ‫متفاوت تشکیل م ‌‬
‫یرسد‪ .‬بنابراین‪ ،‬این آبها از کجا آمده است؟‬ ‫هزار متر م ‌‬
‫این نمک از کجا آمده اسسست؟ نظریسسه شسسوری دریاهسسا هنسسوز هسسم‬
‫نظریه مبهمی است که تفسیر صحیحی ندارد‪ .‬در اینجا یک مسأله‬
‫یشود‪ .‬چه کسسسی ایسسن دریسسا را پسسر از مسساهی کسسرده‬ ‫دیگر مطرح م ‌‬
‫نها منبع غذایی بشر بسوده اسست‪ .‬بیسش‬ ‫است؟ ماهی در طول قر ‌‬
‫از یسسک میلیسسون نسسوع مسساهی در دریاهسسا وجسسود دارد‪ .‬انسسواع و تعسسداد‬
‫ماهیان غیرقابل شمارش است که خداوند آن را منبع غذایی بشسسر‬
‫قرار داده است‪ .‬مسأله دیگر اینکه خداوند دریاها را وسیلة اتصال‬
‫ههسسا تقسسسیم‬‫هها قرار داده است و سطح آن را میسسان قار ‌‬ ‫میان قار ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪152‬‬

‫هر کدام از این امور نیاز به تحقیقات فراوان و طسسولنی دارد‪ .‬امسسا‬
‫یخواهم بسسه یکسسی از قسسوانین اساسسسی در دریاهسا اشساره‬ ‫در اینجا م ‌‬
‫کنم‪.‬‬
‫یگوید ‪ :‬هسسر جسسسم شسسناور در آب از پسسایین بسسه بسسال‬ ‫این قانون م ‌‬
‫فشاری معسسادل وزن حجسسم آب مسسساوی بسسا حجسسم آن جسسسم را بسسه‬
‫یکند‪.‬‬
‫صورت عمودی دریافت م ‌‬
‫شیء سنگینی را بردارید و آن را در آب شسسناور کنیسد‪ .‬احسساس‬
‫یکنید که نصف وزن خود را از دست داده است‪ .‬گسسویی نیرویسسی‬ ‫م ‌‬
‫یراند‪ .‬ایسن نیسرو تسابع قسانون خاصسی اسسست‪.‬‬ ‫آن را به طرف بال م ‌‬
‫نیروی رانش به سوی بال برابر است با وزن آب مساوی بسسا حجسسم‬
‫یتوانست بر روی دریاها‬ ‫این جسم‪ .‬اگر این قانون نبود‪ ،‬انسان نم ‌‬
‫یتوانند شنا کننسسد‪.‬‬ ‫یها م ‌‬ ‫حرکت کند‪ .‬به علت وجود این قانون ماه ‌‬
‫یشسسد‪.‬‬ ‫در غیر این صورت در دریسسا حسستی یسسک مسساهی هسسم یسسافت نم ‌‬
‫یکننسسد زیسسرا وزن آنهسسا کمسستر از مقسسدار آبسسی‬
‫یها در آب شسسنا م ‌‬‫ماه ‌‬
‫یزننسسد‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل‬‫است که با فرو رفتن در آب آن را کنار م ‌‬
‫یراند‪ .‬اگر این قانون نبود‪ ،‬کشسستی‬ ‫نیرویی ماهی را به سوی بال م ‌‬
‫یتوانسسست امسسواج دریسسا را بشسسکافد‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل خداونسسد –‬ ‫نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫سبحانه و تعالی – م ‌‬
‫‪‬الله الذی س ّ‬
‫خر لکم البحر لتجری الفلک‬
‫فیه بأمره‪‬‬
‫)جاشیه ‪(12 :‬‬
‫»خداوند همان کسی است که دریا را رام شما کرده است‪،‬‬
‫یها‬
‫یها مطابق فرمان و اجازه او ]که به مسساده کشسست ‌‬‫تا کشت ‌‬
‫و آبهسسا و دیگسسر عوامسسل طسسبیعی داده اسسست[ در دریسسا روان‬
‫شوند«‪.‬‬
‫تکشی وجود دارند که بیش‬ ‫یهای نف ‌‬ ‫اخیرا ً اطلع یافتم که کشت ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬از سسسالها پیسسش دربسسارة‬ ‫از یک میلیون تن نفسست را حمسسل م ‌‬
‫یهایی بسسا حجسسم ‪ 500‬هسسزار‪ 700 ،‬هسسزار و ‪ 800‬هسسزار تسسن‬ ‫کشسست ‌‬
‫تکسسش بیسسش‬ ‫یهای نف ‌‬ ‫مطالبی را شنیده بودم‪ .‬اما جدیدترین کشت ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬آنهسسا در واقسسع ماننسسد‬‫از یک میلیون تن نفت با خود حمسسل م ‌‬
‫یشکافند‪ .‬اما آنها به فضسسل و‬ ‫شهرهایی هستند که امواج دریا را م ‌‬
‫لطف چه کسی قسسادر بسسه ایسسن کسسار هسسستند؟ بسسه لطسسف وجسسود ایسسن‬
‫ویژگی – راندن به سسوی بسال – کسه خداونسد آن را بسرای آب خلسق‬
‫یکند‪ .‬یکی از دانشمندان‬ ‫کرده است که به فرمان خداوند عمل م ‌‬
‫غربی این قانون را کشف کرده است‪.‬‬
‫‪153‬‬ ‫آبها‬

‫خداوند – سبحانه و تعالی – در آیات بسیاری به این امر اشسساره‬

‫کرده است ‪:‬‬
‫آیه اول ‪:‬‬
‫‪‬الله الذی سخر لکم البحر لتجری الفلک‬
‫فیه بأمره‪‬‬
‫»خداوند کسی است کسه دریسسا را رام شسسما کسسرده اسسست‪ ،‬تسسا‬
‫یها‪،‬‬ ‫یها مطابق فرمان و اجازه او ]بسسه کسسه مسساده کشسست ‌‬
‫کشت ‌‬
‫آبها و عوامل طبیعی دیگر داده است[ در دریا روان شوند«‪.‬‬
‫یهایی کسسه‬ ‫و کالها‪ ،‬غلت‪ ،‬اغذیه و وسایل را به وسیلة کشسست ‌‬
‫هجا کنند‪.‬‬
‫یکنند‪ ،‬جاب ‌‬‫همانند کوهی در دریاها حرکت م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آنگاه خداوند م ‌‬
‫‪‬و لتبتغوا من فضننله و لعلکننم تشننکرون‬
‫)جاشیه ‪(12 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»و شما انسانها بتوانید از فضل و روزی خدا بهسسره گیریسسد‪ ،‬و‬
‫شاید که سپاسگزار گردید ]و شکر نعمتهسسای بیکسسران یسسزدان‬
‫را به جای آورید[«‪.‬‬
‫یکند‪ ،‬این آیه است ‪:‬‬
‫آیه دوم که به این قانون اشاره م ‌‬
‫‪‬ألننم َتننَر أن الفلننک تجننری فننی البحننر‬
‫بنعمت الله‪‬‬
‫یها در دریاها به فرمان خداوند و در پرتسسو‬‫های کشت ‌‬
‫»آیا ندید ‌‬
‫یکنند«‪.‬‬‫نعمت او حرکت م ‌‬
‫آیه سوم ‪:‬‬
‫‪‬و من آیاته الجوار فننی البحننر کننالعلم‬
‫)شوری ‪(32 :‬‬ ‫‪‬‬
‫یهایی‬
‫ههای ]شناخت خدا و قسسدرت[ او کشسست ‌‬ ‫»از جمله نشان ‌‬
‫اسسست همچسسون کوههسسا کسسه بسسر صسسفحه دریاهسسا بسسه حرکسست‬
‫یآیند«‪.‬‬
‫درم ‌‬
‫آیه چهارم ‪:‬‬
‫‪‬ولنننه الجنننوا ِ‬
‫ر المنشنننئات فنننی البحنننر‬
‫‪1‬‬
‫کالعلم‪‬‬
‫ینویسسد ‪» :‬کسالعلم یعنسی ایسن‬‫‪ -‬ابن کثیر در جلد ‪ 4‬صفحه ‪ 273‬تفسسیرش م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یها به علت بزرگی و حمل کالها از سرزمینی بسه سسرزمین دیگسر کسه بسه‬ ‫کشت ‌‬
‫یپردازند همانند کوهها هستند‪ .‬به همین دلیل بعسسد‬
‫نقل و انتقال مایحتاج مردم م ‌‬
‫یفرماید ‪ :‬فبأی آلء ربکما تکذبان«‪.‬‬
‫از این آیه م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪154‬‬

‫)الرحمن ‪(24 :‬‬

‫یهایی سسساخته و پرداختسسة ]آفریسسدگان خسسود بسسه نسسام‬
‫»او کشت ‌‬
‫انسانها[ در دریاها دارد که همسان کوهها هستند«‪.‬‬
‫آیه پنجم ‪:‬‬
‫فْلک التی تجری فی البحر بما ینفننع‬
‫‪‬وال ُ‬
‫س‪‬‬ ‫الّنا َ‬
‫)بقره ‪(164 :‬‬
‫یهایی که به سود مردم در دریا در حرکتند ]و برابر‬ ‫»و کشت ‌‬
‫قانون وزن مخصسسوص اجسسسام و سرشسست آب‪ ،‬مسساده‪ ،‬بخسسار‪،‬‬
‫برق و غیره که از ساخت‌ههای پروردگارند در جریانند[«‪.‬‬
‫آیه ششم ‪:‬‬
‫ت‬ ‫ف نَرا ٌ‬‫ب ُ‬ ‫‪‬وما یستوی البحننران هننذا َ‬
‫ع نذْ ٌ‬
‫مننن ک ُن ّ‬ ‫شرابه و هذا مل ن ُ‬
‫ل‬ ‫ح أجنناج و ِ‬ ‫ٌ‬ ‫ِ‬ ‫غ َ َ ُ ُ‬ ‫سائ ٌ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ه‬ ‫ْ‬
‫حلی َن ً‬ ‫ً‬
‫مح نا طّری نا و تسننتخرجون ِ‬‫ً‬ ‫َ‬
‫نل ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ت َنأکلو َ‬
‫تلبسونها‪‬‬
‫»دو دریا یکسان نیستند‪ .‬ایسن یکسی گسوارا و شسیرین و بسرای‬
‫نوشیدن خوشگوار است و آن دیگر شور و تلخ ]با وجود این‬
‫یهسسا و جسسانوران‬
‫تفاوت[ از هسسر دوی آنهسسا گوشسست تسسازة ]ماه ‌‬
‫یخوریسسد و از هسسر دوی آنهسسا وسسسایل زینسست‬‫دیگسسر دریسسا را[ م ‌‬
‫]مروارید‪ ،‬صدف‪ ،‬دّر‪ ،‬مرجان و غیره[ بسرای پیرایسش بیسرون‬
‫یآورید«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫نها این مروارید فقسسط بسسرای شسسما آفریسسده شسسده‬
‫یعنی ای انسا ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫است‪ .‬آنگاه در ادامه م ‌‬

‫مننن‬
‫غننوا ِ‬
‫خَر لت َب ْت َ ُ‬
‫ک فیه موا ِ‬ ‫‪‬و ت ََری الفل َ‬
‫شک ُُرون‪) ‬فاطر ‪(12 :‬‬‫‪1‬‬
‫عّلکم ت َ ْ‬
‫ه و لَ َ‬ ‫َ‬
‫فضل ِ‬
‫یها ]در پرتسسو قسسانون وزن‬‫یبینیسسد کشسست ‌‬
‫»]شسسما انسسسانها[ م ‌‬
‫یشسسکافند و‬
‫مخصوص اشیاء‪ ،‬از هر طسسرف دل[ دریاهسسا را م ‌‬

‫ینویسد ‪» :‬تسسری الفلسسک مسسواخَر‪،‬‬ ‫‪ -‬ابن کثیر در جلد ‪ 3‬صفحه ‪ 552‬تفسیرش م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یکند‬‫یشکافد و با سینه خود آبها را باز م ‌‬ ‫یبینی که دریا را م ‌‬‫یها را م ‌‬

‫یعنی کشت ‌‬
‫کسه شسبیه سسینه پرنسدگان اسست«‪ .‬همچنیسسن طسبری در جلسد ‪ 22‬صسفحه ‪123‬‬
‫یها در آن‬ ‫یبینسسی کسه کشسست ‌‬
‫ینویسد ‪» :‬و تری الفلک مواخر یعنی م ‌‬ ‫تفسیرش م ‌‬
‫یشکافد‪ .‬یعنسی در هنگسام عبسور آبهسا را از هسم بساز‬ ‫دریاها با سینه خود آبها را م ‌‬
‫یرود[‪ .‬مفرد مواخر‪ ،‬ماخره است‪ .‬مخرت تمخر مخرا ً بسسه‬ ‫یکنند ]و به پیش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫معنای شکافتن آب با سینه آن است«‪ .‬با اندکی تصرف‪.‬‬
‫‪155‬‬ ‫آبها‬

‫یروند‪ ،‬تا از فضسسل خداونسسد بهسره گیریسد و شسکرگزار‬

‫پیش م ‌‬
‫]این همه نعمت و لطف خداوندگار[ باشید«‪.‬‬
‫یباشسسد‪ .‬یعنسسی‬
‫ل–م ‌‬ ‫ههای خداونسسد – عسّز و جس ّ‬ ‫این امسسر از نشسسان ‌‬
‫هرگاه چیزی را که از سسسرزمین دوردسسستی وارد شسسده اسسست ایسسن‬
‫آیات را بسسه یسساد بیسساور‪ .‬چنسسانچه خداونسسد – سسسبحانه و تعسسالی – ایسسن‬
‫یها‬
‫یآفریسسد‪ ،‬کشسست ‌‬‫قسسانون – رانسسدن اجسسسام بسسه سسسوی بسسال – را نم ‌‬
‫یتوانستند آن کسسالیی را کسسه از آن اسسستفاده کسسردی بسسرای شسسما‬ ‫نم ‌‬
‫ههای خداونسسد و‬ ‫حمسسل و نقسسل کننسسد‪ .‬پسسس ایسسن امسسر یکسسی از نشسسان ‌‬
‫ندهنده عظمت اوست ‪:‬‬ ‫نشا ‌‬
‫ذبان‪) ‬الرحمن ‪ :‬آیه‬
‫ءالء رّبکما ت ُک َ ّ‬
‫‪‬فبأی َ‬
‫‪(25‬‬
‫تهسسای پروردگارتسسان را تکسسذیب و انکسسار‬
‫»کسسدامیک از نعم ‌‬
‫یکنید؟!«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪156‬‬

‫هها‬
‫ارتباط آب با رنگ صخر ‌‬
‫از جمله آیاتی که به اعجاز علمی آب اشاره دارد‪ ،‬آیه زیر است‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫که خداوند – ج ّ‬
‫ل جلله – م ‌‬
‫ء مناءً‬
‫ما ِ‬
‫سن َ‬‫نَ ال ّ‬ ‫من َ‬ ‫ل ِ‬‫ه أ َْننَز َ‬
‫ن اللن َ‬ ‫‪‬أَلم َتنَر أ ّ‬
‫و منن‬ ‫هنا َ‬ ‫خت َِلفنا ً أل ْ َ‬
‫وان ُ َ‬ ‫م ْ‬
‫ت َ‬ ‫مَرا ٍ‬‫ه ثَ َ‬‫جَنا ب ِ ِ‬
‫خَر ْ‬ ‫َ‬
‫فأ ْ‬
‫الجبال جدد بیض و حمر مختلف ألوانها و‬
‫ب‬‫دوا ّ‬
‫غرابیننب سننود* و مننن الننناس و النن ّ‬
‫والنعام مختلف ألوانه کذلک إّنما یخشننی‬
‫الله من عباده العلماء إن الله عزیزغفننور‬
‫‪‬‬
‫)فاطر ‪(28-27 :‬‬
‫یبینسسی کسسه خداونسسد از آسسسمان آب‬ ‫»]ای عاقسسل[ مگسسر نم ‌‬
‫یبارانسسسد و بسسسا آن محصسسسولت گونسسساگون و‬ ‫سسسسودمندی را م ‌‬
‫یبینی کسسه[‬ ‫یآورد و ]مگر نم ‌‬ ‫ههای رنگارنگ را به وجود م ‌‬ ‫میو ‌‬
‫ههایی است ]که بر سطح زمین کشیده‬ ‫کوهها خطوط و جاد ‌‬
‫ههایی[ که بعضی سفید و گروهی‬ ‫شده است‪ .‬خطوط و جاد ‌‬
‫یها سسسیاه پررنسسگ اسسست و هسسر یسسک از آنهسسا بسسه‬ ‫سرخ و بعضس ‌‬
‫حهسای متفساوتی ]بسا دسست تقسسدیر‬ ‫رنگهای مختلفسسی و در طر ‌‬
‫نها‪،‬‬‫پرودگار‪ ،‬بسسر چهسسره زمیسسن ترسسسیم شسسده[ اسسست* انسسسا ‌‬
‫گهای مختلفی بوده‬ ‫جنبندگان و چهارپایان نیز کامل ً دارای رن ‌‬
‫ههای بزرگ آفرینسسش‪ ،‬بیسسش از همسه‬ ‫و متفاوتند ‪] ...‬این نشان ‌‬
‫یکنسسد و ایسسن‬ ‫توجه خردمندان و فرزانگان را به خود جلسسب م ‌‬
‫اسسست کسسه[ تنهسسا بنسسدگان دانسسا و دانشسسمند‪ ،‬از خداونسسد‪ ،‬تسسرس‬
‫آمیختسسه بسسا تعظیسسم دارنسسد‪ .‬قطعسسا ً خداونسسد توانسسا و ]در کسسار‬
‫هکننسده و امیسسدورا بسسه‬ ‫نآرایی[ چیره و ]بسرای بنسسدگان توب ‌‬ ‫جها ‌‬
‫الطاف کردگاری[ بس آمرزگار است«‪.‬‬
‫در این آیه در سه مورد به اختلف رنگها اشاره شده است‪.‬‬
‫شاید انسان از ]شنیدن[ ارتباط بارش باران و بسسرف از آسسسمان‬
‫بسسا اختلف رنسسگ کوههسسا تعجسسب کنسسد‪ .‬در خلصسسه تحقیسسق مفصسسل و‬
‫های آمسسده اسسست کسسه آب ایسن عنصسسر حیساتی کسسه جسسزو‬ ‫بسیار پیچید ‌‬
‫یرود‪ ،‬عامسسل قطعسسی‬ ‫بکننده و فعال به شمار م ‌‬ ‫بهترین عناصر ذو ‌‬
‫هها به وسیلة رنگ عناصری‬ ‫یباشد‪ .‬رنگ کو ‌‬
‫هها م ‌‬‫در تعیین رنگ کو ‌‬
‫یشسود‪ .‬عناصسر نیسز‬ ‫که در ساختمان آن مشارکت دارنسد‪ ،‬تعییسن م ‌‬
‫یشود و آب با این اکسید‬ ‫متناسب با میزان اکسید شدن‪ ،‬رنگین م ‌‬
‫ییابیسسد کسسه یکسسی از عوامسسل‬
‫شدن ارتباط دارد‪ .‬به همین دلیسسل درم ‌‬
‫‪157‬‬ ‫آبها‬

‫رنگی بودن سنگها و کوهها‪ ،‬اختلف رنسسگ آنهسسا‪ ،‬سسسیاهی‪ ،‬سسسفیدی‪،‬‬

‫یباشد‪ .‬به همین دلیل خداونسسد‬ ‫قرمزی و رنگهای مختلف آنها آب م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫– تعالی – م ‌‬
‫ء مناءً‬
‫ن السنما ِ‬ ‫من َ‬ ‫ه أ َْننَز َ‬
‫ل ِ‬ ‫ن اللن َ‬
‫َ‬
‫م َتنَر أ ّ‬
‫َ‬
‫‪‬أل َ ْ‬
‫ت مختلفنا ً ألوانهنا و منن‬ ‫فأخرجنا به ثمرا ٍ‬
‫ف ألواُنها و‬‫خت َل ِ ٌ‬‫م ْ‬
‫مٌر ُ‬‫ح ْ‬
‫ضو َ‬ ‫جدَدٌ بی ٌ‬‫الجبال ُ‬
‫)فاطر ‪(27 :‬‬ ‫ب سود‪‬‬ ‫غرابی ُ‬
‫یبینسسی کسسه خداونسسد از آسسسمان آب‬ ‫»]ای عاقسسل[ مگسسر نم ‌‬
‫یبارانسسد و بسسا آن محصسسولت گونسساگون و‬ ‫]سسسودمندی[ را م ‌‬
‫یبینسسی‬‫یآورد؟ و ]مگسسر نم ‌‬
‫ههای رنگارنسسگ را بسسه وجسسود م ‌‬ ‫میو ‌‬
‫ههایی اسسست ]کسسه بسسر سسسطح زمیسسن‬ ‫که[ کوهها خطوط و جاد ‌‬
‫ههایی[ که گروهی از آنهسسا‬ ‫کشیده شده است‪ .‬خطوط و جاد ‌‬
‫سفید‪ ،‬گروهی قرمز و بعضی نیز سیاه پررنسسگ اسسست و هسسر‬
‫حهسسای متفسساوتی ]بسسا‬
‫یک از آنهسسا بسسه رنگهسسای مختلفسسی در طر ‌‬
‫دست تقدیر پروردگار‪ ،‬بر چهره زمین ترسیم شده[ است«‪.‬‬
‫های از اعجسساز علمسسی‬ ‫پس هر اندازه که علسسم پیشسسرفت کنسسد جنب ‌‬
‫یکند تا به صورت یقینی بسسدانیم کسسه کسسسی‬ ‫قرآن کریم را کشف م ‌‬
‫که این قرآن را نازل کرده اسسست همسسان آفریننسسده جهسسان اسسست و‬
‫مطابقت علم با وحی قطعا ً منطقی است‪ .‬زیرا وحسسی کلم خسسدا و‬
‫جهان آفریدة اوست‪ .‬اتحاد در منبسسع بسسه معنسسای یکسسی بسسودن فسسروع‬
‫است‪ .‬پس باید علم حقیقی با نقل صحیح مطابقت داشسسته باشسسد‪.‬‬
‫های اسسست کسه‬ ‫یتردید حق دایسر ‌‬ ‫یگفتم ‪ :‬ب ‌‬
‫به همین دلیل همواره م ‌‬
‫باید در آن خطوط نقسسل صسسحیح بسسا تأویسسل صسسحیح و خطسسوط عقسسل‬
‫هکننسسده بسسا خطسسوط فطسسرت سسسالم مسسسخ نشسسده و‬ ‫صسسریح نسسه توجی ‌‬
‫عگرای تحریف نشده همدیگر را قطع کنند‪.‬‬ ‫خطوط واقعیت موضو ‌‬
‫باید به صورت قطعی بدانیم که کسی که جهان را آفریسسده اسسست‪،‬‬
‫همان کسسی اسست کسه ایسن قسرآن را نسازل کسرده اسست‪ .‬خداونسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪‬ألم تنر أن اللنه أْننَز َ‬
‫ل منن السنماء مناءً‬
‫فتصننبح الرض مخضننّره إن اللننه لطیننف‬
‫خبیر‪) ‬حج ‪(63 :‬‬
‫ینگری که خداوند از ]ابسسر[ آسسسمان آب‬ ‫»]ای خردمند[ آیا نم ‌‬
‫یآورد‪ .‬و زمیسسن ]بسسه وسسسیلة آن‪ ،‬گیاهسسان‬‫]بسساران[ را فسسرو م ‌‬
‫یگسردد؟ واقعسا ً‬
‫یرویاند و[ سبز و خرم م ‌‬ ‫گوناگونی از خود م ‌‬
‫خدا ]با بندگان خویش[ بسیار با لطسسف و ]در همسسة امسسور‪ ،‬از‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪158‬‬

‫جمله در تولید و تبخیر آب شیرین‪ ،‬آفرینسسش و پسسرورش بسسذر‬

‫گیاهان و بارور کردن درختان[ بسیار دقیق و آگاه است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آنگاه خداوند در آیه دیگری م ‌‬
‫ل منن السنماء مناءً‬ ‫‪‬ألم تنر أن اللنه أْننَز َ‬
‫ت مختلفنا ألوانهنا ومنن‬ ‫فأخرجنا به ثمنرا ٍ‬
‫الجبال جدد بیض و حمر مختلف ألوانها و‬
‫ب‬‫دوا ّ‬
‫غرابیننب سننود* و مننن الننناس و النن ّ‬
‫ف ألوانه کذلک إنما یخشننی‬ ‫والنعام مختل ٌ‬
‫الله من عباده العلماء إن الله عزیز غفور‬
‫)فاطر ‪(28-27 :‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬
‫یبینسسی کسسه خداونسسد از آسسسمان آب‬ ‫»]ای عاقسسل[ مگسسر نم ‌‬
‫یبارانسسسد و بسسسا آن محصسسسولت گونسسساگون و‬ ‫سسسسودمندی را م ‌‬
‫یبینی کسسه[‬ ‫یآورد و ]مگر نم ‌‬ ‫ههای رنگارنگ را به وجود م ‌‬ ‫میو ‌‬
‫ههایی است ]که به سطح زمین کشیده‬ ‫هها خطوط و جاد ‌‬ ‫کو ‌‬
‫ههایی[ که بعضی سفید و گروهی‬ ‫شده است‪ .‬خطوط و جاد ‌‬
‫یها سسسیاه پررنسسگ اسسست و هسسر یسسک از آنهسسا بسسه‬ ‫سرخ و بعضس ‌‬
‫حهسای متفساوتی ]بسا دسست تقسسدیر‬ ‫رنگهسای مختلسف و در طر ‌‬
‫پروردگار‪ ،‬بسسر چهسسره زمیسسن ترسسسیم شسسده[ اسسست* انسسسانها‪،‬‬
‫جنبندگان و چهارپایان نیز کامل ً دارای رنگهای مختلفی بسسوده‬
‫ههای بزرگ آفرینسسش‪ ،‬بیسسش از همسه‬ ‫و متفاوتند ‪] ...‬این نشان ‌‬
‫یکنسسد و ایسسن‬ ‫توجه خردمندان و فرزانگان را به خود جلسسب م ‌‬
‫اسسست کسسه[ تنهسسا بنسسدگان دانسسا و دانشسسمند از خداونسسد‪ ،‬تسسرس‬
‫آمیختسسه بسسا تعظیسسم دارنسسد‪ .‬قطعسسا ً خداونسسد توانسسا و ]در کسسار‬
‫هکننسده و امیسسدوار بسسه‬ ‫نآرایی[ چیره و ]بسرای بنسسدگان توب ‌‬ ‫جها ‌‬
‫الطاف کردگاری[ بس آمرزگار است«‪.‬‬
‫»إّنما« به معنای حصر و قصر است‪ .‬یعنی اگر علم را به دست‬
‫نیاوردی راهسسی بسسه سسسوی تسسرس از خسسدا نداریسسد‪ .‬اگسسر بخواهیسسد بسسه‬
‫صسسورت حقیقسسی از خداونسسد بترسسسید بایسسد کسسسب علسسم کنیسسد‪ .‬زیسسرا‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند – عز و جل – م ‌‬
‫‪‬إنما یخشی الله من عباده العلماء‪‬‬

‫جدد ٌ بیض و حمر« یعنی راههایی که‬ ‫جد َد ٌ است‪ .‬در آیه » ُ‬
‫ده ‪ :‬راه‪ ،‬جمع آن ُ‬
‫‪] -‬الج ّ‬ ‫‪1‬‬

‫حهسسای‬
‫جد َد ٌ به معنای راهها و طر ‌‬
‫یگوید ‪ :‬ال ُ‬
‫با رنگ کوه متفاوت است ‪ ...‬فّراء م ‌‬
‫روی کوههاست‪ .‬خطوط سفید‪ ،‬سیاه و قرمزی هماننسسد راههاسسست و مفسسرد آن‬
‫ده است[‪ .‬انسان العرب مادة جدد‪] ،‬الغربیب ‪ :‬بسیار سیاه‪ ،‬جمع آن غرابیسسب‬ ‫ج ّ‬
‫ُ‬
‫است[‪ ،‬النهایه فی غریب الحدیث ) ‪.(2/352‬‬
‫‪159‬‬ ‫آبها‬

‫یترسسسند و از او‬
‫»یعنی فقط علما‪ ،‬نسسه دیگسسران از خداونسسد م ‌‬
‫بیم دارند«‪.‬‬
‫یگوید ‪» :‬خداوند در این آیه قدرت‬ ‫ابن کثیر در تفسیر این آیه م ‌‬
‫مطلقش در آفریدن اشیای مختلف و تنسسوع از یسسک چیسز کسه همسان‬
‫یکند که به‬
‫یفرستد اشاره م ‌‬ ‫آبی است که آن را از آسمان فرو م ‌‬
‫ههای رنگارنگ با رنگهای زرد‪ ،‬قرمز‪ ،‬سبز و سفید و‬ ‫وسیلة آن میو ‌‬
‫یآورد‪.‬‬
‫گهسای مختلسف بسه وجسود م ‌‬ ‫رنگهای دیگسر و طعسم‪ ،‬بسو و رن ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند – تعالی – در آیه دیگری م ‌‬
‫ت‬‫ت و جنننا ٌ‬ ‫ورا ٌ‬ ‫جننا ِ‬ ‫‪‬و فی الرض قطع ُ‬
‫مت َ َ‬
‫ن و غیننر‬ ‫ل صنننوا ٌ‬ ‫ع و نخینن ٌ‬ ‫ب و زر ٌ‬‫من أعنا ٍ‬
‫ل بعضها‬ ‫ض ُ‬‫ف ّ‬‫د و نُ َ‬ ‫ء واح ٍ‬ ‫ن یسقی بما ٍ‬ ‫صنوا ٍ‬
‫ل إن فننی ذلننک لیننات‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ض فی الک ِ‬ ‫علی بع ٍ‬
‫)رعد ‪(4 :‬‬ ‫لقوم یعقلون‪‬‬
‫نهایی در کنار هم قرار دارد ]که‬ ‫»در روی زمین‪ ،‬قطعه زمی ‌‬
‫خاک هر یک مناسب محصسسولی و جنسسس هسسر کسسدام شایسسسته‬
‫نهای‬ ‫نها و کشسستزارها و نخلسسستا ‌‬‫منظوری اسسست[ و تاکسسستا ‌‬
‫کپایه و دوپایه در آن موجود است که هرچند با یک نوع آب‬ ‫ی ‌‬
‫یشوند اما از نظر طعم گروهی را بر گروه دیگسسر‬ ‫سیراب م ‌‬
‫یگمان در ایسسن ]اختلف اسسستعداد خاکهسسا و‬ ‫یدهیم‪ .‬ب ‌‬‫برتری م ‌‬
‫هها و طعم آنهسسا[‬ ‫گوناگونی درختان و گیاهان و دگرگونی میو ‌‬
‫ههایی ]بر قسسدرت خسسدا[ بسرای کسسانی اسسست کسسه عقسسل‬ ‫نشان ‌‬
‫یگیرند«‪.‬‬
‫خویش را به کار م ‌‬
‫آیه ‪:‬‬
‫‪‬و من الجبال ُ‬
‫جدَدٌ بیض و حمننر مختلننف‬
‫ألوانها‪‬‬
‫گهای‬
‫یبینیم خداوند‪ ،‬همچنین کوهها را با رن ‌‬
‫»یعنی چنانکه م ‌‬
‫مختلفی از قبیل سفید و قرمز خلق کرده است«‪.‬‬
‫بر روی بعضی از آنها راههایی کشیده شده اسسست کسسه آنهسسا نیسسز‬
‫گهای مختلفی هستند‪ .‬ابن عباس – رضسسی اللسسه عنهمسسا –‬ ‫دارای رن ‌‬
‫ههای سیاه‬ ‫یگوید ‪ :‬الجدد به معنای راهها و غرابیب به معنای کو ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬هرگساه اعسراب بخواهنسد شسدت‬ ‫بلند اسست‪ .‬ابسن جریسسر م ‌‬
‫یبرنسسد‪.‬‬ ‫سیاهی را توصیف کنند عبارت )أسودِ ِغربیب( را به کسسار م ‌‬
‫آیه ‪:‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪160‬‬

‫ف‬
‫ب و النعام مختل ٌ‬ ‫‪‬و من الناس و ال ّ‬
‫دوا ّ‬
‫ألوانه کذلک‪‬‬
‫یعنی حیوانات اعم از انسان و جنبندگان یعنی هر جانوری که بر‬
‫روی پاها راه برود‪» .‬والنعام« از باب عطف خسساص بسسر عسسام ذکسسر‬
‫شده است‪ .‬همچنین مردمسسان نیسسز چنیسسن هسسستند‪ .‬گروهسسی از آنهسسا‬
‫هپوستند‪ .‬اسلوها و رومیان‬ ‫بربر‪ ،‬حبشی یا طماطم هستند که سیا ‌‬
‫هترند‪ .‬بسسه‬
‫یها از آنسسان سسسیا ‌‬
‫مگونند و هند ‌‬
‫بها گند ‌‬
‫سفیدپوستند‪ .‬عر ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫همین دلیل خداوند در آیه دیگری م ‌‬
‫ن فننی‬ ‫‪‬و اختل ُ‬
‫ف ألسنننتکم و ألننوانکم إ ّ‬
‫) روم ‪(22 :‬‬ ‫ت للعالمین‪‬‬ ‫ذلک لیا ٍ‬
‫ههای ]دال بر قدرت و عظمت[ خداونسسد ‪...‬‬ ‫»و از زمرة نشان ‌‬
‫یتردیسسد در ایسسن‬
‫و مختلف بودن زبانها و رنگهای شماسسست‪ ،‬ب ‌‬
‫]آفرینسسش سسستارگان فسسراوان جهسسان کسسه بسسا نظسسم و نظسسام‬
‫تآور گردانند و در این تنوع خلقت[ دلیلی است بسسرای‬ ‫شگف ‌‬
‫فرزانگان و دانشوران«‪.‬‬
‫چهارپایان و جنبندگان نیز حستی اگسر از یسک جنسس باشسند دارای‬
‫رنگهسسای مختلفسسی هسسستند‪ .‬بلکسسه حسستی یسسک نسسوع از آنهسسا نیسسز دارای‬
‫چندین رنگ است‪ .‬بلکسسه ممکسسن اسسست یسسک حیسسوان دورنسسگ باشسسد‪.‬‬
‫خداوند – بهترین آفرینندگان – والمقام و مبارک است‪ .‬بسسه همیسسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫دلیل خداوند پس از آن م ‌‬
‫‪‬إ ِّنما یخشی الله من عباده العلماء‪‬‬
‫»تنها بنسسدگان دانسسا و دانشسسمند‪ ،‬از خداونسسد‪ ،‬تسسرس آمیختسسه بسسا‬
‫تعظیم دارند«‪.‬‬
‫یشناسسسند از او بسسه طسسرز‬ ‫یعنسسی فقسسط کسسسانی کسسه او را م ‌‬
‫یترسند‪ .‬زیرا هسسر انسسدازه کسسه از خداونسسد توانسسا‪ ،‬دانسسا‪،‬‬‫های م ‌‬
‫شایست ‌‬
‫لتر و علسسم‬ ‫مهسسای زیبسسا شسسناخت کسسام ‌‬ ‫دارای صسسفات کمسسال و نا ‌‬
‫لتری وجود داشته باشد‪ ،‬ترس از او بزرگتر و بیشسستر خواهسسد‬ ‫شام ‌‬
‫‪1‬‬
‫بود«‪.‬‬
‫دریای برافروخته‬
‫از جملسه آیسات درخشسانی کسه در قسرآن کریسم دربسارة دریاهسا و‬
‫های است که در ابتدای سورة طور‬ ‫سها نازل شده است‪ ،‬آی ‌‬‫اقیانو ‌‬

‫‪ -‬تفسیر ابن کثیر ) ‪.(3/554‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪161‬‬ ‫آبها‬

‫آمده است و دریا را با صفت مسجور یعنسسی گسسداخته و برافروختسسه‬

‫یفرماید ‪:‬‬‫یکند‪ .‬خداوند – تعالی – م ‌‬
‫وصف م ‌‬
‫)طور ‪(6 :‬‬ ‫‪‬والبحر المسجور‪‬‬
‫»قسم به دریای سراپا آتش و گداخته«‪.‬‬
‫یکند‪ ،‬حسسال آنکسسه‬ ‫خداوند بزرگ به این دریای گداخته قسم یاد م ‌‬
‫ینیسساز‬
‫ذات مقدس باری تعالی از قسسسم خسسوردن بسسرای بنسسدگانش ب ‌‬
‫است‪ .‬اما او نظر آنها را بسسه عظمسست آن چیسسزی کسسه بسسدان سسسوگند‬
‫یکند‪ .‬زیسسرا پروردگسسار جهانیسسان فقسسط بسسه امسسور و‬ ‫یخورد جلب م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬مسجور در لغت بسسه‬ ‫چیزهای بزرگ و باعظمت سوگند یاد م ‌‬
‫یشود تا گسسداخته‬ ‫معنای چیزی است که بر روی آن آتش روشن م ‌‬
‫شود‪ .‬آب با آتش تناقض دارد‪ .‬زیرا وجود یکی از آن دو بسسا دیگسسری‬
‫یکنیسسم‪.‬‬‫متناقض است‪ .‬به طوری که ما با آب‪ ،‬آتش را خسساموش م ‌‬
‫پس چگونه ممکن است دریا برافروخته و سراپا آتش شود؟ یکسسی‬
‫یگوید ‪ :‬مگر نه این اسسست کسسه آب از هیسسدروژن و‬ ‫از دانشمندان م ‌‬
‫اکسیژن تشکیل شده است؟ هیدروژن گازی قابل اشتعال اسسست‪.‬‬
‫یکنسسد‪ .‬چنسسانچه خداونسسد‪ ،‬ایسسن‬ ‫اکسیژن نیز به عمل سوختن کمک م ‌‬
‫های از آتسش‬ ‫ارتباط سرد میسسان آنهسا را از بیسن بسبرد‪ ،‬دریسا بسسه تسسود ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن از یسسک طسسرف‪ ،‬حسسال آنکسسه دانشسسمند معاصسسر‬ ‫تبدیل م ‌‬
‫سهسسا‬
‫یگویسسد ‪» :‬ثسسابت شسسده اسسست کسسه در کسسف اقیانو ‌‬ ‫دیگسسری م ‌‬
‫هها را بسسه بیسسرون پرتسساب‬ ‫نهایی وجسسود دارد کسسه گسسداز ‌‬ ‫شفشسسا ‌‬
‫آت ‌‬
‫ههای خداوند در میان آفرینسسش‬ ‫یکنند«‪ .‬این امر نیز یکی از نشان ‌‬ ‫م ‌‬
‫است‪ .‬به طوری که اگر این آتش وجسسود نداشسست موجسسودات زنسسده‬
‫سهسسا زنسسدگی کننسسد‪ .‬در‬ ‫یتوانستند در تاریکی شسسدید کسسف اقیانو ‌‬ ‫نم ‌‬
‫دهه شصت قسسرن بیسسستم یعنسسی ‪ 1400‬سسسال پسسس از نسسازل شسسدن‬
‫سهسسا و بسسسیاری از‬ ‫یکننسسد کسسه سسسطح همسسة اقیانو ‌‬ ‫قرآن اعتراف م ‌‬
‫دریاها به وسیلة آتش گسسداخته شسسده اسسست کسسه ایسسن امسسر حقیقسستی‬
‫است که قرآن ‪ 1400‬سال پیش آن را ذکسسر کسسرده و آن را دریسسای‬
‫برافروخته نامیده است‪.‬‬
‫ت و هذا ملح أجاج«‬ ‫»هذا عذب فرا ٌ‬
‫»این یکی کامل ً شیرین و دیگری کامل ً شور است«‬
‫ههای دال بسسر عظمسست خداونسسد‪ ،‬شسسور بسسودن آب‬ ‫یکسسی از نشسسان ‌‬
‫یگویند ‪ :‬هر لیسستر آب دریسسا‬
‫دریاهاست‪ .‬به طوری که دانشمندان م ‌‬
‫‪ 27‬گرم نمک دارد و سالیانه در دنیا ‪ 50‬میلیسسون تسن نمسسک از دریسا‬
‫یشسسود‪ .‬نسسسبت نمسسک در آب دریسسا معسسادل ‪5/3‬‬ ‫استخراج و تولید م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪162‬‬

‫درصد مجموع آب دریاهاست‪ .‬بلکه در هسسر کیلومسستر مکعسسب از آب‬

‫دریا ‪ 34‬میلیون تن نمک وجود دارد‪.‬‬
‫یها –‬ ‫اگر نمک دریاها استخراج و خشک شسسود و بسسر روی خشسسک ‌‬
‫نهسسا را بسسه وسسسیلة‬ ‫پنج قاره جهسسان – آن را بگسسسترانیم و همسسة مکا ‌‬
‫یها‬‫نمک به طور مساوی بپوشانیم ارتفاع نمک بر روی همة خشک ‌‬
‫یرسد‪.‬‬‫به ‪ 153‬متر م ‌‬
‫یکند این است کسسه ‪ :‬ایسسن همسسه‬ ‫بتوجه م ‌‬ ‫سؤالی که در اینجا جل ‌‬
‫یگویسسد در دریاهسسا‬ ‫نمک از کجا آمده اسسست‪ .‬یکسسی از دانشسسمندان م ‌‬
‫‪ 5/4‬میلیون مایل مکعب نمک وجود دارد‪ .‬همة این ارقام دقیسسق از‬
‫بهای علمی استخراج شده است‪ .‬پس این نمک از کجسسا آمسسده‬ ‫کتا ‌‬
‫ههای‬ ‫است؟ و چگونه در دریا ریخته شده است؟ در این باره نظری ‌‬
‫سهسسا و‬ ‫مختلفی وجود دارد‪ .‬براسسساس یکسسی از آنهسسا در کسسف اقیانو ‌‬
‫ههای نمکسسی وجسسود دارد کسسه متلشسسی و در آب ذوب‬ ‫دریاهسسا صسسخر ‌‬
‫یشود‪ .‬نظریه دیگر معتقد است که علت این امسسر آب جویبارهسسا‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد مسسسألة‬ ‫ههسسا کسسه تلش م ‌‬ ‫ههاسسست‪ .‬همسسة ایسسن نظری ‌‬ ‫و رودخان ‌‬
‫نبسسست‬ ‫های بسسه ب ‌‬ ‫شسسوری آب دریسسا را تفسسسیر کننسسد بسسه دلیسسل سسساد ‌‬
‫یکنند و آن اینکه در روی زمیسسن تعسسداد فراوانسسی دریسساچه‬ ‫برخورد م ‌‬
‫هها و جویبارهسسا بسسرای شسسور‬ ‫آب شیرین وجود دارد‪ .‬اگر آب رودخان ‌‬
‫ههسسای بسسزرگ و‬ ‫یبسسود‪ ،‬چسسرا آب ایسسن دریاچ ‌‬‫کردن آب دریسسا کسسافی م ‌‬
‫نهسا‬‫فراوان – که بیشتر به دریاهسای کوچسک شسبیه هسستند – میلیو ‌‬
‫سال است‪ ،‬شیرین مانده است؟ تفسیر ایسن امسر چیسست؟ علسست‬
‫شوری آب دریاها همچنان به صورت معمسسای بزرگسسی بسساقی مانسسده‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫است و جز با آیات زیر قابل تحلیل نیست‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ب‬ ‫‪‬و هننو الننذی مننرج البحریننن هننذا َ‬
‫عننذ ٌ‬
‫جاج‪‬‬ ‫فرات و هذا مل ْ ُ‬
‫َ‬
‫حأ َ‬‫ِ ٌ‬ ‫ٌ‬
‫)فرقان ‪(53 :‬‬
‫»خداونسسد کسسسی اسسست کسسه دو دریسسا را در کنسسار هسسم روان‬
‫یسازد ]و بر اثر چگالی مخصوص یعنی تفاوت غلظت آب‬ ‫م ‌‬
‫یشسسوند و[ ایسسن یکسسی‬‫شور و شیرین‪ ،‬با همسدیگر مخلسسوط نم ‌‬
‫کامل ً شیرین و دیگری کامل ً شور است«‪.‬‬
‫ههای نمکسسی‬‫هها وارد آن شوند‪ ،‬یا صخر ‌‬‫این آب حتی اگر رودخان ‌‬
‫ههایی از نمسسک باشسسد‬
‫در آن متلشی شوند یا بر مسیر جویبارها کو ‌‬
‫این آب هرگز شور نخوهد شد و شیرین باقی خواهد ماند‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪163‬‬ ‫آبها‬

‫‪‬و هوالذی مرج البحرین هذا عذب فرات‬

‫و هذا ملح ُأجاج‪‬‬
‫یعنی »این آب شور نیز آفریده خداست و به اراده او خلسسق‬
‫شده است«‪.‬‬
‫)فرقان ‪(53 :‬‬ ‫‪‬و جعل بینهما برزخا ً‪‬‬
‫»در میان آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده است«‪.‬‬
‫های از آب شیرین وارد دریا شسسود و دههسسا بلکسسه‬ ‫حتی اگر رودخان ‌‬
‫یشسسود و شسسیرین‬ ‫صدها کیلومتر به مسیر خود ادامه دهد‪ ،‬شور نم ‌‬
‫باقی خواهد ماند‪ .‬زیرا در میان دو دریسسا حسسائلی وجسسود دارد کسسه تسسا‬
‫امروز ناشناخته است‪.‬‬
‫اما ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫جرا ً محجوا ً‪‬‬ ‫‪‬وجعل بینهما برزخا ً و ِ‬
‫ح ْ‬
‫»خداوند در میان آن دو حاجز و مانعی را ایجاد کسسرده اسسست‬
‫که آنها را کامل ً از هم جدا کرده است«‪.‬‬
‫یهای آب شیرین بسسه آب شسسور‬ ‫این حایل و حاجز مانع ورود ماه ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫و برعکس م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند – عّز و ج ّ‬
‫ل – در سورة الواقعه م ‌‬
‫فَرأیتننم المنناء الننذی تشننربون* ءأنتننم‬ ‫‪‬أ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫و‬
‫ن* ل ْ‬
‫زلو َ‬‫من ْ ِ‬‫ن ال ُ‬‫م نح ُ‬ ‫نأ ْ‬ ‫مْز ِ‬
‫ن ال ُ‬
‫م َ‬ ‫أن َْزل ْت ُ ُ‬
‫موهُ ِ‬
‫ن‪‬‬ ‫و َ‬ ‫کر ُ‬‫ش ُ‬
‫ول ت َ ْ‬ ‫نشاء جعلناهُ ُأجاجا ً َ‬
‫فل ْ َ‬
‫)سوره واقعه ‪ :‬آیه ‪(70-68‬‬
‫هایسسسسد ]و دربسسسسارة آن‬
‫ینوشسسسسید دید ‌‬
‫»آیسسسسا آبسسسسی را کسسسسه م ‌‬
‫یآورید یسسا مسسا آن‬
‫هاید[* آیا شما آب را از ابر پایین م ‌‬ ‫اندیشید ‌‬
‫یآوریسسم؟* اگسسر مسسا بخسسواهیم ایسسن آب ]شسسیرین و‬ ‫را فسسرود م ‌‬
‫یکنیسسم پسس چسرا نبایسد شسکرگذاری‬ ‫گوارا[ را تلسخ و شسور م ‌‬
‫کنید«‪.‬‬

‫ینویسسسد ‪:‬‬‫‪ -‬طسسبری در تفسسسیر ایسسن آیسسه در جلسسد ‪ 19‬صسسفحه ‪ 14‬تفسسسیرش م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫تهسای خداونسد بسر مخلوقسات و‬ ‫»مقصود از این آیه این است کسه از جملسه نعم ‌‬
‫قدرت فسراوان او ایسن اسست کسه آب شسیرین دریسا را بسا آب شسور آن مخلسوط‬
‫یکند اما با قضا و قدر خود مسانع تغییسر طعسم آب شسیرین و از بیسن رفتسن آن‬ ‫م ‌‬
‫یشود تا به سبب عبور نمک از آن دو تباه نشسود‪ ،‬تسا در نستیجه در هنگسام نیساز‬ ‫م ‌‬
‫برای نوشیدن آب نیابند و میان آن دو مانع و حاجزی به وجسسود آورده اسسست کسسه‬
‫یکند«‪.‬‬ ‫هرکدام از آنها را از تباه کردن دیگری حفظ م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪164‬‬

‫یخواسسست هماننسسد آب دریاهسسا آن را شسسور‬‫یعنسسی اگسسر خداونسسد م ‌‬

‫یکسسرد ‪ ...‬پسسس چسسرا خسسدا را بسسه خسساطر ایسسن نعمسست شسسکرگذاری‬
‫م ‌‬
‫یکنید؟‬‫نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫آیه سوم ‪ :‬خداوند م ‌‬
‫ت‬ ‫ب ُ‬
‫فننرا ٌ‬ ‫ع نذْ ٌ‬
‫ن هننذا َ‬‫حننرا ِ‬ ‫وی ال ْب َ ْ‬
‫سنت َ ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫مننا ی َ ْ‬
‫ج‪) ‬فاطر‬ ‫ُ‬
‫‪:‬‬ ‫جا ٌ‬
‫حأ َ‬ ‫مل ْ ٌ‬
‫شَراُبه و هذا ِ‬ ‫سائغ َ‬
‫‪(12‬‬
‫»دو دریا یکسان نیستند‪ .‬ایسن یکسی شسیرین و گسوارا و بسرای‬
‫نوشیدن خوشگوار است و آن دیگر شور و تلخ«‪.‬‬
‫نهای‬‫دربارة مرگ هزاران نفر در دریاها بسر اثسر تشسنگی داسستا ‌‬
‫یشسسوند و بعضسسی از‬‫یها غسسرق م ‌‬ ‫فراوانی وجود دارد‪ .‬گسساهی کشسست ‌‬
‫یشسسوند‪.‬‬‫قهسای نجسسات م ‌‬‫ییابند و سوار قای ‌‬‫سرنشینان آنها نجات م ‌‬
‫یدهند در حالی که آنسسان‬‫اما بر اثر تشنگی جان خود را از دست م ‌‬
‫بر روی آب دریا درحرکتند‪ .‬بنابراین ‪:‬‬
‫‪‬و ما یستوی البحران هننذا عننذب فننرات‬
‫ل‬‫سائغ شرابه و هذا ملننح أجنناج و مننن ک ن ّ‬
‫ه‬ ‫تننأکلون لحم نا ً طری ّنا ً و تسننتخرجون ِ‬
‫حلی ن ً‬
‫تلبسونها و تری الفلک فیه مواخر لتبتغوا‬
‫من فضله و لعلکم تشکرون‪‬‬
‫)فاطر ‪(12 :‬‬
‫»دو دریا یکسان نیستند‪ .‬ایسن یکسی گسوارا و شسیرین و بسرای‬
‫نوشیدن خوشگوار است و آن دیگسر شسور و تلسخ‪] .‬بسا وجسود‬
‫یها و جانوران‬ ‫این تفاوت[ از هر دوی آنها گوشت تازه ]ماه ‌‬
‫یخوریسسد و از هسسر دوی آنهسسا وسسسایل زینسست‬‫دیگسسر دریسسا را[ م ‌‬
‫]مروارید‪ ،‬صسسدف‪ ،‬دّر‪ ،‬مرجسسان و غیسسره[ بسسرای زینسست بیسسرون‬
‫یتوانید برای نقل و انتقالت‬ ‫یآورید‪] .‬به علوه از هر دو م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یها ]در پرتسسو‬
‫یبینیسسد کشسست ‌‬
‫استفاده کنید‪ .‬لذا شما انسانها[ م ‌‬
‫قسسانون وزن مخصسسوص اشسسیاء از هسسر طسسرف دل[ دریاهسسا را‬
‫یروند تسسا از فضسسل خسسدا بهسسره گیریسسد و‬
‫یشکافند و پیش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫شکرگذار ]این همه نعمت و لطف خداوند[ باشید«‪.‬‬
‫ههای خداوند‪ ،‬دریاها هستند که اگر خداونسسد –‬‫یکی دیگر از نشان ‌‬
‫یخواسسست بسسرای آن‬‫سبحانه و تعالی – در هنگام آفرینش زمین نم ‌‬
‫ضهای بزرگی به وجود آورد‪ ،‬آنها نیز وجود نداشتند‪ .‬بعضسسی از‬ ‫حو ‌‬
‫‪165‬‬ ‫آبها‬

‫ضهسسا را‬
‫دریاها بیش از ‪ 10‬کیلومتر عمق دارند‪ .‬چه کسی ایسسن حو ‌‬
‫آفریده است؟‬
‫تهسسای دریسسا‬
‫فها و زین ‌‬‫یهسسا‪ ،‬صسسد ‌‬
‫ی‪ ،‬ماه ‌‬
‫ضهسسا‪ ،‬آبهسسا‪ ،‬شسسور ‌‬‫حو ‌‬
‫ههای وجود خداوند هستند کسسه خداونسسد بسسر‬ ‫های از نشان ‌‬ ‫همگی نشان ‌‬
‫ههای فراوانسی را منتشسسر سسساخته اسسست‪ .‬خداونسد‬ ‫روی زمین نشسسان ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ت للموقنین‪) ‬الذاریات‬
‫‪‬و فی الرض آیا ٌ‬
‫‪(20 :‬‬
‫ههای فراوانی است بسسرای کسسسانی‬ ‫»و در زمین دلیل و نشان ‌‬
‫یخواهنسسد بسسه یقیسسن برسسسند ]و از روی دلیسسل خداونسسد را‬
‫که م ‌‬
‫بشناسند و آثار قدرت او را ببینند[«‪.‬‬
‫هشده‬ ‫دیواری میان دریا و سنگ پوشید ‌‬
‫در قسرآن کریسم دو آیسه وجسود دارنسد‪ .‬اولسی در سسوره رحمسن و‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یباشد‪ .‬در آیه اول خداوند م ‌‬
‫دومی در سوره فرقان م ‌‬
‫‪‬مرجع البحریننن یلتقیننان* بینهمننا بننرزخ‬
‫ذبان‪) ‬رحمن‬ ‫ی آلء رّبکما تک ّ‬
‫لیبغیان* فبأ ّ‬
‫‪(21-19 :‬‬
‫»]خداوند[ دو دریای ]مختلف شیرین و شور‪ ،‬گسسرم و سسسرد[‬
‫را در کنار هم روان کرده و مجاور یکدیگر قرار داده اسسست*‬
‫امسسا در میسسان آن دو حسساجز و مسسانعی و جسسود دارد کسسه مسسانع‬
‫یشود* پس کدامیک از‬ ‫اختلط و سرکشی یکی بر دیگری م ‌‬
‫یکنید؟«‪.‬‬‫تهای پروردگارتان تکذیب و انکار م ‌‬ ‫نعم ‌‬
‫هاند کسسه‬
‫دانشمندان در تفسیر این مانع و حایل دچار حیرت شسسد ‌‬
‫در کجا قرار دارد؟ آیا بین دریای سرخ و اقیسسانوس هنسسد اسسست؟ یسسا‬
‫در میسان دریسسای سسیاه و دریسای مسسدیترانه اسسست؟ در بسسفر یسا در‬
‫لالطارق میان دریای مدیترانه و اقیسسانوس اطلسسس وجسسود دارد؟‬ ‫جب ‌‬
‫این برزخ کجاست؟‬
‫ن یلتقیننان* بینهمننا بننرزخ‬‫حَری ْ ن ِ‬
‫ج الب َ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م نَر َ‬
‫ی آلء رّبکمننا تکننّذبان‪‬‬‫لیبغیننان* فبننأ ّ‬
‫)الرحمن ‪(21-19 :‬‬
‫»]خداوند[ دو دریای ]مختلف شیرین و شور‪ ،‬گسسرم و سسسرد[‬
‫را در کنار هم روان کرده و مجاور یکدیگر قرار داده اسسست*‬
‫اما در میان آن دو حاجز و مانعی وجود دارد که مانع اختلط‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪166‬‬

‫یشسسود* پسسس کسسدامیک از‬‫و سرکشسسی یکسسی بسسر دیگسسری م ‌‬

‫یکنید؟«‪.‬‬
‫تهای پروردگارتان را تکذیب و انکار م ‌‬ ‫نعم ‌‬
‫یکنسسد ایسسن اسسست کسسه هسسر دریسسایی‬ ‫بتسسوجه م ‌‬ ‫چیزی که بسیار جل ‌‬
‫درجه شوری‪ ،‬غلظت‪ ،‬دما و رنگ ثابتی دارد کسه علیرغسم اینکسه دو‬
‫یشسسود‪ .‬اگسسر انسسسان‬ ‫دریا به همدیگر متصل هستند کسسم یسسا زیسساد نم ‌‬
‫بالمندب یا بسفر یسسا‬ ‫سوار هواپیمایی شود و در آسمان بر فراز با ‌‬
‫ییابسسد کسسه ایسسن دریسسا بسسا آن دریسسا‬
‫لالطارق پسسرواز کنسسد‪ ،‬درم ‌‬‫تنگه جب ‌‬
‫تفاوت فراوانی دارد‪.‬‬
‫هانسسد کسسه اگسسر ذرات آب دریسسای‬ ‫دانشمندان علسسوم دریسسایی دریافت ‌‬
‫سرخ در اثنای حرکت به خط فرضسسی در بساب المنسسدب برسسسند بسسه‬
‫یگردند و آب اقیانوس هند هنگام حرکت به‬ ‫سوی دریای سرخ برم ‌‬
‫سوی دریای سرخ در محل این خط فرضی و مانع به سوی پسسایین‬
‫یگسسردد‪ .‬بنسسابراین آب اقیسسانوس هنسسد بسسا آب‬ ‫یعنی اقیانوس هند برم ‌‬
‫یشود و دریای سسرخ نیسز بسا اقیسانوس هنسد‬ ‫دریای سرخ ترکیب نم ‌‬
‫یشود‪ .‬زیرا ‪:‬‬‫مخلوط نم ‌‬
‫خ لیبغیان‪‬‬
‫‪‬بینهما برز ٌ‬
‫یگسسذارد یکسسی بسسا‬
‫»میان آن دو حسساجز و مسسانعی اسسست کسسه نم ‌‬
‫دیگری بیامیزد و سرکشی کند«‪.‬‬
‫هرکدام از آنها غلظت‪ ،‬دما و شوری خاص خود را دارند که کسسم‬
‫یشود‪ .‬دریای مدیترانه با دریای سیاه و اقیانوس اطلسسس‬
‫و زیاد نم ‌‬
‫نیز چنین است‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪‬مننرج البحریننن یلتقیننان* بینهمننا بننرزخ‬
‫لیبغیان‪‬‬
‫»اما این برزخ‪ ،‬حائل و مانع‪ ،‬دیوار نیست بلکه شیء نسسرم و‬
‫لطیفی است«‪.‬‬
‫و این برخوردی که در آیه ‪ 19‬سورة الرحمن ذکر شسسده اسسست‪،‬‬
‫به صورت شناور بودن است‪.‬‬
‫های که در این باره در قرآن آمده است آیه ‪ 53‬سسسورة‬ ‫دومین آی ‌‬
‫یکند‪ .‬در ایسسن‬
‫یباشد که در آن به مسأله دیگری اشاره م ‌‬ ‫فرقان م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫آیه خداوند م ‌‬
‫ت‬‫فَرا ٌ‬‫‪‬و هوالذی مرج البحرین هذا عذب ُ‬
‫ل بینهمننا برزخ نا ً و‬
‫عن َ‬ ‫ُ‬
‫ج َ‬
‫ح أجنناج و َ‬
‫و هذا مل ٌ‬
‫)فرقان ‪(53 :‬‬ ‫جرا ً محجوا ً‪‬‬
‫ح ْ‬
‫َ‬
‫‪167‬‬ ‫آبها‬

‫»خداونسسد کسسسی اسسست کسسه دو دریسسا را در کنسسار هسسم روان‬

‫یسسسازد ]و بسسر اثسسر وزن مخصسسوص‪ ،‬یعنسسی تفسساوت درجسسه‬ ‫م ‌‬
‫غلظسست آب شسسور و شسسیرین‪ ،‬بسسا یکسسدیگر ترکیسسب و مخلسسوط‬
‫یشوند و[ این یکی کامل ً شیرین اسسست و آن دیگسسر کسسامل ً‬ ‫نم ‌‬
‫شسسور اسسست‪ .‬خداونسسد در میسسان آن دو حسساجز و مسسانعی ایجسساد‬
‫کرده است که آنها را کامل ً از هم جدا ساخته است«‪.‬‬
‫در میسسان دریسسای شسسیرین و شسسور مسسانع و حسسایلی وجسسود دارد بسسه‬
‫ههسسای آمریکسسا بیسسش از ‪ 300‬هسسزار‬ ‫طسسوری کسسه یکسسی از رودخان ‌‬
‫یریسسزد و‬‫مسسترمکعب آب شسسیرین در ثسسانیه بسسه اقیسسانوس اطلسسس م ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬ایسسن آب‬‫هشسستاد کیلومسستر بسسه مسسسیر خسسود در دریسسا ادامسسه م ‌‬
‫یکنسسد امسسا بسسا یکسسدیگر مخلسسوط‬ ‫شیرین در میان آب شور حرکسست م ‌‬
‫ن« »میسسان آن دو حسساجز و‬ ‫غی َ ِ‬
‫نا‬
‫ن‬ ‫یشوند‪ .‬زیرا »بینهما برزخ لی َب ْ ِ‬ ‫نم ‌‬
‫مسسانعی وجسسود دارد کسسه مسسانع اختلط و سرکشسسی یکسسی بسسر دیگسسری‬
‫یشسسود« و میسسان آب شسسیرین و آب شسسور حساجز و مسسانعی وجسسود‬ ‫م ‌‬
‫یهسای آبهسای شسسیرین وارد آبهسای شسسور‬ ‫دارد‪ .‬همچنیسسن بیشستر ماه ‌‬
‫یهای آبهای شور نیسسز وارد آبهسسای شسسیرین‬ ‫یشوند‪ .‬همچنین ماه ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یشوند‪ .‬پس این حاجز مانع ورود آنهسسا بسسه آب شسسیرین یسسا شسسور‬ ‫نم ‌‬
‫یشود ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫ب فرات‬ ‫‪‬و هوالذی مرج البحرین هذا َ‬
‫عذْ ٌ‬
‫ح ُأجنناج و جعننل بینهمننا برزخ نا و‬
‫ً‬ ‫مل ْ ٌ‬
‫و هذا ِ‬
‫)فرقان ‪(53 :‬‬ ‫حجرا ً محجورا ً‪‬‬ ‫ِ‬
‫»خداونسسد کسسسی اسسست کسسه دو دریسسا را در کنسسار هسسم روان‬
‫یسسسازد ]و بسسر اثسسر وزن مخصسسوص‪ ،‬یعنسسی تفسساوت درجسسه‬‫م ‌‬
‫غلظسست آب شسسور و شسسیرین‪ ،‬بسسا یکسسدیگر ترکیسسب و مخلسسوط‬
‫یشوند و[ این یکی کامل ً شیرین اسسست و آن دیگسسر کسسامل ً‬‫نم ‌‬
‫شور است خداوند در میان آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده‬
‫است که آنها را کامل ً از هم جدا ساخته است«‪.‬‬
‫ههای خداونسسد اسسست کسسه عظمسست و‬ ‫ایسسن یکسسی از آیسسات و نشسسان ‌‬
‫یدهد‪ .‬یعنی آب دریاها علیرغم اتصال آنها به‬ ‫بزرگی او را نشان م ‌‬
‫های آب شسسور و‬ ‫یتسسوانی کاس س ‌‬
‫یشود‪ .‬آیا م ‌‬ ‫یکدیگر‪ ،‬باهم ترکیب نم ‌‬
‫های آب شسسیرین را در یسسک ظسسرف بریسسزی‪ ،‬بسسدون اینکسسه بسساهم‬ ‫کاس ‌‬
‫یتوانی آنها را از یکدیگر جدا کنسسی؟ آیسسا‬ ‫ترکیب شوند؟ آیا سپس م ‌‬
‫یتوانی از آن ظرف آب شیرین را بنوشی؟ ایسسن امسسور خسسارج از‬ ‫م ‌‬
‫توانایی انسان است ‪:‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪168‬‬

‫همننا ب َ نْرَز ٌ‬
‫خ‬ ‫ن* ب َی ْن َ ُ‬ ‫قی َننا ِ‬‫ن ی َل ْت ِ َ‬‫حَری ْ ن َ ِ‬‫ج ال ْب َ ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫م نَر َ‬
‫ن‪‬‬ ‫کننذَّبا ِ‬‫مننا ت ُ َ‬ ‫ء َرب ّک ُ َ‬‫ءال ِ‬ ‫ی َ‬ ‫فِبننأ ّ‬ ‫ن* َ‬ ‫ل ّی َْبغیننا ِ‬
‫)الرحمن ‪(21-19 :‬‬
‫»]خداوند[ دو دریای ]مختلف شیرین و شور‪ ،‬گسسرم و سسسرد[‬
‫را در کنار هم روان کرده و مجاور یکدیگر قرار داده اسسست*‬
‫اما در میان آن دو حاجز و مانعی وجود دارد که مانع اختلط‬
‫یشسسود* پسسس کسسدامیک از‬ ‫و سرکشسسی یکسسی بسسر دیگسسری م ‌‬
‫یکنید؟«‪.‬‬‫تهای پروردگارتان را تکذیب و انکار م ‌‬ ‫نعم ‌‬
‫هنگسسامی کسسه بعضسسی از دانشسسمندانی کسسه از کشسسف ایسسن امسسر‬
‫خوشحال و شادمان بودند دریافتند که قرآن کریسسم در آیسسه ‪21-19‬‬
‫سوره الرحمن به این امر اشاره کرده است‪ ،‬دچار شگفتی شسسدند‬
‫و همچنین کشف کردند که میان دریای شور تلخ و دریسسای شسسیرین‬
‫گوارا چیزی مانند مانع و حایلی وجود دارد کسسه آبهسسای هسسر کسسدام از‬
‫یدارد‪ .‬ایسسن مسسانع میسسان دو‬‫آنها را از ترکیب شدن با دیگسسری بسساز م ‌‬
‫یهسسای آب شسسور‬ ‫دریای شور نیز وجود دارد‪ .‬این مسسانع از ورود ماه ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬پسسس هیسسچ دریسسایی بسسر دیگسسری‬ ‫بسسه آب شسسیرین جلسسوگیری م ‌‬
‫یکند‪ .‬بلکه هسسر دریسسا غلظسست‪ ،‬میسسزان شسسوری و مسسواد‬ ‫سرکشی نم ‌‬
‫یکند‪ .‬این دیوار میسسان دو دریسسا ثسسابت‬ ‫لدهندة خود را حفظ م ‌‬ ‫تشکی ‌‬
‫نیست‪ .‬بلکسسه وسسسیلة فعسسالیت بادهسسا و حرکسست جسسزر و مسسد حرکسست‬
‫یکند‪ .‬قرآن کریم به این کشف علمی دوم اشاره کرده است‪ .‬و‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫مسسانع ودیسسوار اول را بسسرزخ و دیسسوار دوم را حجسسرا نامیسسده اسسست‪.‬‬
‫خداوند تعالی – فرموده است ‪:‬‬
‫ت‬‫فَرا ٌ‬‫ب ُ‬ ‫عذْ ٌ‬ ‫ن هذا َ‬ ‫حَری ْ ِ‬‫ج الب َ ْ‬
‫مَر َ‬‫هوالذی َ‬ ‫‪‬و‬
‫ً‬
‫خ نا و‬‫مننا ب َْرَز َ‬ ‫عن َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ه َ‬
‫ل ب َی ْن َ ُ‬ ‫ج َ‬‫جو َ‬ ‫جننا ٌ‬
‫حأ َ‬‫مل ٌ‬‫و هذا ِ‬
‫)فرقان ‪(53 :‬‬ ‫‪1‬‬
‫جرا ً محجوا ً‪‬‬ ‫ح ْ‬
‫ِ‬
‫یسسسازد‬ ‫»خداوند کسی است که دو دریا در کنار هسسم روان م ‌‬
‫]و بسسر اثسسر وزن مخصسسوص‪ ،‬یعنسسی تفسساوت درجسسه غلظسست آب‬
‫یشوند و[ این‬ ‫شور و شیرین‪ ،‬با یکدیگر ترکیب و مخلوط نم ‌‬
‫یکی کامل ً شیرین و آن دیگر کامل ً شور است‪ .‬خداوند میسسان‬
‫آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده اسسست کسسه آنهسسا را کسسامل ً از‬
‫یکنند«‪.‬‬‫هم جدا م ‌‬
‫تحقیقات دربارة این دو مانع همچنان ادامه دارد‪.‬‬
‫‪ -‬در جلد ‪ 19‬صفحه ‪ 25‬تفسیر طسبری بسه روایست از مجاهسد آمسده اسست ‪) :‬و‬ ‫‪1‬‬

‫جعل بینهمسا برزخسًا( بسرزخ یعنسی آنهسا بسا یکسدیگر برخسورد م ‌‬

‫یکننسد امسا ترکیسب‬
‫یشوند‪) .‬حجرا ً محجورًا( یعنی شسسوری ایسسن آب بسسا شسسیرینی ایسسن آب ترکیسسب‬ ‫نم ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫یشود و هیچکدام از آنها بر دیگری سرکشی نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫‪169‬‬ ‫آبها‬

‫یگوید ‪ :‬ما قدرت خداوند را به وسیلة منع تباه و نسسابود‬ ‫طبری م ‌‬

‫شدن ایسسن آب شسسور بسسا ایسسن آب شسسیرین علیرغسسم اختلط آنهسسا‪ ،‬بسسا‬
‫ییابیم‪.‬‬
‫یکدیگر درم ‌‬
‫یبود جای تعجب نداشت و‬ ‫اگر هرکدام از آن دو شبیه دیگری م ‌‬
‫یتوانستیم بوسیلة آن افراد جاهل و نادان را آگاه سسسازیم و بسسه‬ ‫نم ‌‬
‫وسیلة آن خدا را به آنها یادآوری کنیم‪ .‬اما با این وجود همسسة آنچسسه‬
‫خداونسسد آفریسسده اسسست عجیسسب اسسست و در آن بزرگسسترین پنسسدها‪،‬‬
‫مواعظ و دلیل قاطع وجود دارد‪.‬‬
‫تناسب تعداد دفعات تکننرار کلمننات )الننبّر( و )البحننر( بننا‬
‫یها و دریاها بر روی زمین‬ ‫نسبت خشک ‌‬
‫در قسسرآن کریسسم انسسواع مختلفسسی از اعجسساز وجسسود دارد‪ .‬از جملسسه‬
‫بتوجه‬ ‫اعجاز بلغی‪ ،‬ریاضی‪ ،‬تشریعی و اخباری‪ .‬در اینجا آنچه جل ‌‬
‫یکند‪ ،‬مطابقت عددی است‪ .‬از جملسسه ‪ :‬در قسسرآن ‪ 13‬بسسار کلمسسه‬ ‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫)الب َسّر( ‪ :‬خشسسکی تکسسرار شسسده اسسست و کلمسسه )البحسسر( ‪ :‬دریسسا بسسه‬
‫صورت مفرد ‪ 33‬بار در قرآن تکرار شده است‪ 2.‬با علم بسسه اینکسسه‬
‫پیامبر – صلی الله علیه و سلم – دریا را ندیده بود و با آن ارتبسساط‬
‫خاصی نداشت‪ ،‬اگر آیاتی که کلمه )الب َّر( و )البحر( در آنها آمده با‬
‫هم جمع کنیم عدد به دست آمده ‪ 46‬خواهد بود‪ .‬اگر تعسسداد آیسساتی‬
‫که کلمه )البّر( در آنها ذکر شسسده بسسر ایسسن مجمسسوع یعنسسی عسسدد ‪46‬‬
‫یها به مجمسسوع سسسطح زمیسسن بسسه دسسست‬ ‫تقسیم شود نسبت خشک ‌‬
‫یآید‪.‬‬
‫م ‌‬
‫این نسبت ‪ 71‬درصد دریا و ‪ 29‬درصد خشکی اسسست اگسسر عسسدد‬
‫سیزده را بر ‪ 46‬تقسیم کنید‪ ،‬عددی معسسادل ‪ 29‬درصسسد بسسه دسسست‬
‫یآید‪ .‬آیا این کلم بشسر اسست؟ چگسونه تعسداد آیساتی کسه در آنهسسا‬ ‫م ‌‬
‫خشکی آمده بسسا تعسسداد آیسساتی کسسه کلمسسه دریسسا در آنهسسا آمسسده اسسست‬
‫متناسب با مجموع آیات دریا و خشکی به طوری ذکر شده اسسست‬
‫بها به مجمسسوع سسسطح کسسرة‬ ‫یها و آ ‌‬
‫که این نسبت به نسبت خشک ‌‬
‫زمین تناسب دارد؟ این یکی از انواع دقیق و حکیمانه بودن قسسرآن‬
‫کریم است که به احکام حسابی معروف است‪.‬‬

‫‪ -‬این آیات عبارتند از ‪ :‬مائده ‪96‬؛ انعام ‪97 ،63 ،59‬؛ یونس ‪22‬؛ اسراء ‪،67‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪70 ،68‬؛ نمل ‪ ،63‬عنکبوت ‪65‬؛ روم ‪41‬؛ لقمان ‪32‬؛ طور ‪.28‬‬
‫‪ -‬این آیات به ترتیب عبارتند از ‪ :‬بقره ‪،50‬س ‪164‬؛ مسسائده ‪96‬؛ انعسسام ‪،59‬س ‪،63‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪97‬؛ اعراف ‪،138‬س ‪163‬؛ یونس ‪،22‬س ‪90‬؛ ابراهیم ‪32‬؛ نحل ‪14‬؛ اسسسراء ‪،66‬‬
‫‪70 ،67‬؛ کهف ‪ 109 ،79 ،63 ،61‬دوبار؛ طه ‪77‬؛ حج ‪65‬؛ نور ‪49‬؛ شعراء‬
‫‪63‬؛ نمل ‪63‬؛ روم ‪41‬؛ لقمسان ‪،27‬س ‪31‬؛ شسوری ‪32‬؛ دخسان ‪24‬؛ جساثیه ‪12‬؛‬
‫طور ‪6‬؛ رحمن ‪.24‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪170‬‬

‫در قرآن دقیقا ً دوازده بار لفظ )شهر( به معنای ماه تکرار شده‬
‫است‪ .‬آیا این امر اتفاقی بوده است؟ آیسسا ایسسن قسسرآن کلم انسسسان‬
‫است؟ هرچه زمان بگذرد و علم بیشتر پیشرفت کنسسد و تحقیقسسات‬
‫یشسسود‬ ‫ههایی از اعجاز قسسرآن کشسسف م ‌‬ ‫هتر شود‪ ،‬جنب ‌‬ ‫علمی گسترد ‌‬
‫که قبل ً شناخته شده نبوده است‪.‬‬
‫این قرآن کلم خداوند است‪ .‬برتری کلم خداوند نسبت به کلم‬
‫مردم همانند برتری خداوند بسسر آفریسسدگان و بنسسدگانش اسسست‪ .‬ایسسن‬
‫های است که همة ما باید دربارة آن امتحسسان‬ ‫قرآن کتاب تعیین شد ‌‬
‫بدهیم‪ .‬پس خوش به حال کسی که آن را یاد گرفته است‪ .‬خسسوش‬
‫به حال کسی که آن را خوانده است و خوش به حال کسی که آن‬
‫یکنسسد و آن را برنسسامه‬
‫یدهد و بسسه آن عمسسل م ‌‬ ‫را ]به دیگران[ یاد م ‌‬
‫یدهد‪ .‬خوش بسسه سسسعادت کسسسی کسسه‬ ‫اصلی زندگی خودش قرار م ‌‬
‫ینمایسسد‪ .‬پسسس قسسرآن غنسسا و‬
‫یکنسسد و آن را تصسسدیق م ‌‬‫بسسدان عمسسل م ‌‬
‫ثروتی است که پس از آن فقری وجود ندارد و بسسه جسسز آن ثروتسسی‬
‫تکننده و مسسوجب شسسفاعت ]کسسسی کسسه بسسدان‬ ‫نیست‪ .‬قرآن شسسفاع ‌‬
‫عمل کند[ و ریسمان محکم الهی است‪.‬‬
‫پس بیایید به این قرآن بازگردیم که منبسسع اصسسلی اسسلم اسسست‪.‬‬
‫خداوند فرموده است ‪:‬‬
‫‪‬إن هذا القرآن یهدی للتی هی أقوم‪‬‬
‫)اسراء ‪(9 :‬‬
‫یکنسسد کسسه‬
‫»ایسسن قسسرآن ]مردمسسان را[ بسسه راهسسی رهنمسسود م ‌‬
‫مترین راههسسا ]بسسرای رسسسیدن بسسه سسسعادت دنیسسوی و‬‫مسسستقی ‌‬
‫اخروی[ است«‪.‬‬
‫همچنین فرموده است ‪:‬‬
‫)طه ‪:‬‬ ‫شَقی‪‬‬
‫و ل َ یَ ْ‬ ‫فل َ ی َ ِ‬
‫ض ّ‬
‫ل َ‬ ‫ی َ‬
‫هدا َ‬
‫ع ُ‬
‫ن ت َب ِ َ‬
‫م ْ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ف َ‬
‫‪(123‬‬
‫»کسی کسه از هسدایت و رهنمسسود مسن پیسروی کنسسد‪ ،‬گمسراه و‬
‫بدبخت نخواهد شد«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫همچنین م ‌‬
‫و لَ‬
‫م َ‬
‫هن ْ‬ ‫ف َ َ‬ ‫فل َ َ‬
‫ی َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫علی ْ ِ‬ ‫و ٌ‬
‫خن ْ‬ ‫هنندا َ‬
‫ع ُ‬
‫ن ت َب ِن َ‬
‫م ْ‬‫ف َ‬
‫)بقره ‪(38 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫حَزُنو َ‬ ‫م یَ ْ‬‫ه ْ‬
‫ُ‬
‫»کسانی که از هدایت من پیروی کننسسد‪ ،‬نسسه ترسسسی بسسر آنسسان‬
‫خواهد بود و نه غمگین خواهند شد«‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫آبها‬

‫یشمار است آنچه ذکر شد فقسسط‬ ‫اعجاز قرآن بسیار فراوان و ب ‌‬

‫ههایی از اعجاز ]علمی[ قرآن کریم بود‪.‬‬‫گوش ‌‬
‫جریان خلیج دریایی‬
‫اگر انسان وارد دریسسا شسسود قطسسرات آبسسی کسسه بسسدن او را خیسسس‬
‫یکننسسد ممکسسن اسسست بعسسد از سسسفری چندسسساله بسسه آنجسسا رسسسیده‬ ‫م ‌‬
‫باشند‪ .‬زیسسرا آب در جریسسان حرکسست از قطسسب بسسه خسسط اسسستوا و از‬
‫استوا به قطب جریسسان دارد و گسساهی مسسسافتی بیسسش از ‪ 15‬هسسزار‬
‫یشسسود آب‬ ‫یکند‪ .‬ایسسن آبسسی کسسه در دریسسا یسسافت م ‌‬ ‫کیلومتر را طی م ‌‬
‫تهای طولنی را به طسرف شسمال‪،‬‬ ‫جایگزین شده است که مساف ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬حرکسست آب در دریاهسسا و‬ ‫جنسسوب‪ ،‬شسسرق و غسسرب طسسی م ‌‬
‫های است‪ .‬اما آنچسسه بسسرای‬ ‫سها براساس قوانین کامل ً پیچید ‌‬ ‫اقیانو ‌‬
‫ما اهمیت دارد این است که علت ایسن حرکست گسرم شسدن آب در‬
‫خط استوا به وسیله نور خورشید است که منجر به بسسال آمسسدن آن‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن بسسال آمسسدن کسسم بسسه‬ ‫یمتر م ‌‬‫به ارتفاع تقریبسا ً ‪ 20‬سسسانت ‌‬
‫یکند‪ .‬آب دو قطسسب‬ ‫لگیری جریان آب به سوی شمال کمک م ‌‬ ‫شک ‌‬
‫سرد است و به علت سرد بودن سنگین است به همیسسن دلیسسل بسسه‬
‫یکنسسد‪.‬‬ ‫یرود و به سسسوی خسسط اسسستوا حرکسست م ‌‬ ‫اعماق دریا پایین م ‌‬
‫یآینسد‪ .‬بسا ایسن‬ ‫نهسای سسطحی و عمقسی بسه وجسود م ‌‬ ‫بنابراین جریا ‌‬
‫ههای‬ ‫یخواهیم به ایسسن نسستیجه برسسسیم کسسه از جملسسه نشسسان ‌‬ ‫مقدمه م ‌‬
‫یدهد‪ ،‬جریسسان خلیسسج اسسست‪ .‬ایسسن‬ ‫خداوند که عظمت او را نشان م ‌‬
‫جریان در ساعت ‪ 8‬کیلومتر سرعت دارد‪ .‬اگر یک کشسستی وارد آن‬
‫شود و موتورهایش خاموش شوند‪ ،‬در ساعت ‪ 8‬کیلومسستر حرکسست‬
‫یکند بدون اینکه موتور آن روشن باشد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫عرض این جریان بیش از ‪ 80‬کیلومتر و عمق آن بیسسش از ‪450‬‬
‫متر است‪ .‬حجم آب این جریان در هر دقیقه ‪ 4‬میلیون تسسن اسسست‪.‬‬
‫کار این جریان چیست؟ این جریسسان در مسسدت ‪ 10‬روز‪ 130 ،‬هسسزار‬
‫یکنسد‪ .‬ایسن جریسان فوایسد‬ ‫ههای یخی دو قطب را ذوب م ‌‬ ‫تن از تود ‌‬
‫یشسسماری دارد و بسساعث شسسده اسسست منطقسسه سسسرد اروپسسا بسسه‬ ‫ب ‌‬
‫های معتسسدل تبسسدیل شسسود‪ .‬علسست آب و هسسوای زیبسسا و معتسسدل‬ ‫منطق ‌‬
‫کشسسورهای اسسسکاندیناوی جریسسان خلیسسج اسسست‪ .‬جریانسسات دیگسسری‬
‫یهسسا‬
‫هستند که در عمق ‪ 30‬متری دریا جریان دارند و اگر زیردریای ‌‬
‫هنگام رسیدن به ایسسن جریسسان موتورهایشسسان را خسساموش کننسسد بسسه‬
‫یکنند‪ .‬ایسسن امسسر‬ ‫وسیله این جریان از جایی به جای دیگر حرکت م ‌‬
‫های کسسه عظمسست آفریسسدگار‬ ‫بسیار جسسالب اسسست‪ .‬امسسا دومیسسن نشسسان ‌‬
‫یدهد این است که یسسک جریسسان سسسرد بسسه سسسوی‬ ‫هستی را نشان م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪172‬‬

‫یکنسسد تسسا بسسه کشسسورهای پسسرو و‬ ‫سواحل امریکای جنسسوبی حرکسست م ‌‬

‫شیلی برسد‪ .‬این جریان مقسسدار فراوانسسی از گیاهسسان دریسسایی را بسسا‬
‫یهسسای‬ ‫یکند‪ .‬این گیاهان تعداد بسسسیار فراوانسسی از ماه ‌‬ ‫خود حمل م ‌‬
‫های اسسست‬ ‫نها پرند ‌‬‫یکند که غذای میلیو ‌‬ ‫ساردین را با خود حمل م ‌‬
‫یکنند و کلغ دریایی نسسام دارنسسد‪.‬‬ ‫که در ساحل این دریاها زندگی م ‌‬
‫یگذارنسسد کسسه منبسسع اصسسلی‬ ‫این پرندگان از خود فضولتی بر جای م ‌‬
‫درآمد مردم آن مناطق است‪ .‬زیرا بهترین نوع کودها از فضسسولت‬
‫یآیسسد‪ .‬فضسسولت ‪ 50‬میلیسسون پرنسسده بسسا‬ ‫ایسسن پرنسسدگان بسسه دسسست م ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫عآوری و بسسه نقسساط مختلسسف جهسسان صسسادر م ‌‬ ‫شها جم ‌‬ ‫نک ‌‬ ‫ش ‌‬
‫درآمد اصلی مردم سسسواحل امریکسسای جنسسوبی فضسسولت پرنسسدگانی‬
‫یکنند‪ .‬دانشسسمندان تخمیسسن‬ ‫یهای ساردین تغذیه م ‌‬ ‫است که از ماه ‌‬
‫یزنند که این پرندگان سالیانه بیش از ‪ 3‬میلیون تن از ایسسن نسسوع‬ ‫م ‌‬
‫یها نیز بسسه وسسسیلة گیاهسسانی کسسه ایسسن‬ ‫یبلعند‪ .‬این ماه ‌‬ ‫یها را م ‌‬ ‫ماه ‌‬
‫یشسوند و‬ ‫یآورد بسه ایسن مکسان منتقسل م ‌‬ ‫جریان آنهسا را بسا خسود م ‌‬
‫خداوند با حکمت خود اراده کرده است کسسه مسسسیر ایسسن جریسسان را‬
‫یدهد‪ .‬هرگاه خداوند این مسسسیر را تغییسسر دهسسد‪ ،‬ایسسن‬ ‫گاهی تغییر م ‌‬
‫یمیرنسسد و تلسسف‬ ‫یهسسا م ‌‬
‫یشسسود و ماه ‌‬ ‫یهسسا فراهسسم نم ‌‬ ‫غذا برای ماه ‌‬
‫یشوند با مرگ آنها پرنسسدگان نیسسز منبسسع تغسسذیه خسسود را از دسسست‬ ‫م ‌‬
‫نترتیب مردم به علت تولید کم گسساهی از‬ ‫یمیرند‪ .‬بدی ‌‬ ‫یدهند و م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یبرند‪ .‬آیسسا ایسسن امسسر ثسسابت‬ ‫یهای کشنده رنج م ‌‬ ‫یها و قحط ‌‬ ‫گرسنگ ‌‬
‫یرسسسان‪ ،‬نیرومنسسد و قسسوی اسسست و ایسسن‬ ‫یکنسسد کسسه خداونسسد روز ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یآورد و ایسسن‬ ‫جریان را به همراه گیاهسسان خسسوراکی بسسه حرکسست درم ‌‬
‫یآینسسد و از آن‬ ‫یشسماری ]بسه سسوی گیاهسسان[ م ‌‬ ‫یها به تعسداد ب ‌‬ ‫ماه ‌‬
‫یهسسا طعمسسه‬ ‫یشسسود‪ .‬ایسسن ماه ‌‬ ‫سالیانه سسسه میلیسسون تسسن مصسسرف م ‌‬
‫یگذارنسسد‬ ‫یشوند و پرندگان از خود فضولتی بر جسسای م ‌‬ ‫پرندگان م ‌‬
‫یآید و به کشسسورهای مختلسسف‬ ‫که جز بهترین نوع کودها به شمار م ‌‬
‫یشود‪ ،‬درآمد ایسن مسردم تقریبسا ً فقسط بسه ایسن امسر‬ ‫جهان صادر م ‌‬
‫تهای این جریان سسسرد اسسست کسسه بسسه‬ ‫یشود‪ .‬این از برک ‌‬ ‫منحصر م ‌‬
‫یکند‪ .‬گروهی از محققسسان‬ ‫سوی سواحل امریکای جنوبی حرکت م ‌‬
‫یزننسسد کسسه بیسسش از ‪ 50‬میلیسسون پرنسسده در ایسسن سسسواحل‬ ‫تخمیسسن م ‌‬
‫یکنند تا این مقدار فراوان از ماهی سسساردین را ببلعنسسد و‬ ‫زندگی م ‌‬
‫این فضولت را از خود بر جسسای ‌بگذارنسسد تسسا بسسه بیشسستر کشسسورهای‬
‫جهان صادر شود‪ .‬این جریان گرم خلیج و آن جریان سرد بود‪ .‬این‬
‫جریان سطح آب و دیگری جریان اعمسساق آب بسسود‪ .‬حرکسست آب در‬
‫های از‬ ‫های اسسست کسسه گوش س ‌‬ ‫دریاها موضوع دقیق‪ ،‬طولنی و پیچیسسد ‌‬
‫آن را ذکر کردیم ‪:‬‬
‫‪173‬‬ ‫آبها‬

‫ل علنننی أن ّنننه‬ ‫ت َننندُ ّ‬ ‫ء‬

‫ل شننی ٍ‬ ‫و فی کنن ّ‬ ‫َ‬
‫حنننننننننننننننندُ‬‫وا ِ‬
‫ال َ‬ ‫ه‬‫ٌ‬ ‫نننننننن‬
‫ن‬ ‫آی‬ ‫ننننننننه‬
‫ن‬ ‫ل‬
‫یدهسسد کسسه او‬
‫های از او وجسسود دارد کسسه نشسسان م ‌‬
‫»در هر چیسسزی نشسسان ‌‬
‫یگانه است«‪.‬‬
‫یتردیسسد‬
‫یدهسسد؟ ب ‌‬‫یهسسا و پرنسسدگان را روزی م ‌‬ ‫چه کسی ایسسن ماه ‌‬
‫پروردگار جهانیان‪ .‬چسه کسسی ایسن مسردم را از فضسولت پرنسدگان‬
‫یدهنسسدة بسسزرگ‬ ‫یتردید این امر ارادة روز ‌‬ ‫یدهد؟ ب ‌‬ ‫روزی فراوان م ‌‬
‫]خداوند[ است‪.‬‬
‫ل – بیندیشسسی‪ ،‬ایسسن‬ ‫هرگاه بخواهی به عظمت خداوند – عز و ج ّ‬
‫یها‪ ،‬آب و هوا‪ ،‬پرنسسدگان‪،‬‬ ‫جهان اعم از آسمان‪ ،‬زمین‪ ،‬دریاها‪ ،‬ماه ‌‬
‫نها در برابسسرت هسسستند و‬ ‫هها‪ ،‬گیاهان‪ ،‬حیوانسسات و انسسسا ‌‬ ‫کوهها‪ ،‬در ‌‬
‫هترین راه بسسرای رسسسیدن بسسه خداونسسد و‬ ‫کتریسسن و گسسسترد ‌‬‫آنهسسا نزدی ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫ل–م ‌‬ ‫شناخت او هستند‪ .‬خداوند – عز و ج ّ‬
‫ی‬
‫ی الفننناق و فننن ِ‬ ‫ریهم آیاتننننا فننن ِ‬ ‫‪‬سنننن ُ ِ‬
‫ولننم‬‫ن لهم أن ّننه الحننق أ َ‬ ‫أنفسهم حّتی ی َت َب َی ّ َ‬
‫ل شننیٍء شننهید‪‬‬ ‫ه علی کنن ّ‬ ‫یکف برب َ َ‬
‫ک أن ّ ُ‬ ‫ِ ِ َ ّ‬
‫)فصلت ‪(53 :‬‬
‫»ما به آنان ]که منکسسر اسسسلم و قسسرآن هسسستند[ هسسر چسسه‬
‫ههای خسسود را در اقطسسار و نسسواحی‬ ‫زودتسسر دلیسسل و نشسسان ‌‬
‫نها و زمیسن‪ ،‬کسه جهسان کسبیر اسست[ و در درون‬ ‫]آسسما ‌‬
‫خودشان ]کسسه عسسالم صسسغیر اسسست[ بسسه آنسسان ]کسسه منکسسر‬
‫اسسسلم و قرآننسسد[ نشسسان خسسواهیم داد تسسا بسسرای ایشسسان‬
‫روشن و آشکار گردد که اسلم و قرآن حق است ‪ ...‬آیا‬
‫]برای برگشت کافران از کفر و مشرکان از شرک[ تنها‬
‫این بسنده نیست که پروردگارت بر هر چیسسزی حاضسسر و‬
‫گواه است؟ ]چه حضور و شهادتی از این برتسسر و بسسالتر‬
‫که با خط تکوین‪ ،‬دلیل قدرت و حکمت خود را بر روی‬
‫همة ذرات کائنات و وجود موجودات نگاشته است[؟«‬
‫آب زمزم‪ ،‬غذا و شفای بیماری‬
‫پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – آب چسساه زمسسزم را چنیسسن‬
‫م‬
‫یفرمایسسد‪» :‬إنها مبننارکه إّنهنا طعننا ُ‬ ‫یکنسسد و م ‌‬
‫توصیف م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪174‬‬

‫م«‪» 1‬این آب دارای برکت و غذاست«‪ .‬در روایتی که بّزاز با‬ ‫طع ٍ‬
‫سند صحیح از ابوذر روایت کرده است پیامبر – صلی الله علیسسه و‬
‫م«‪» 2‬و‬ ‫سلم – در ادامه این حسسدیث فرمسسود ‪» :‬و شفاءُ سننق ٍ‬
‫شفای بیماری است«‪.‬‬
‫یگویسسد ‪ :‬شسسنیدم کسسه گفتسسه شسسد ‪:‬‬
‫ابسسن جریسسح – رحمسسه اللسسه – م ‌‬
‫‪3‬‬
‫بهترین آب بر روی زمین آب زمزم است‪.‬‬
‫از جابربن عبدالله روایسست شسسده اسسست کسسه گفسست ‪ :‬شسسنیدم کسسه‬
‫یفرماید ‪» :‬ماء زمزم‬ ‫رسول خدا – صلی الله علیه و سلم – م ‌‬
‫ینوشسسد‪،‬‬ ‫ب له«‪» 4‬آب زمزم بسسرای کسسسی کسسه از آن م ‌‬ ‫ر َ‬ ‫ما ُ‬
‫ش ِ‬ ‫لِ َ‬
‫مفید است«‪.‬‬
‫دار قطنی در سسسنن خسسود در ادامسسه ایسن حسسدیث کسسه بسسه صسسورت‬
‫مرفوع از ابن عباس – رضی الله عنه – روایت شده است‪ ،‬چنیسسن‬
‫ه تستشفی به شفاک اللننه‬ ‫ن شربت َ‬ ‫آورده است ‪» :‬فأ ْ‬
‫ه‬
‫ه‪ ،‬و ‪5‬إن شننربت ُ‬ ‫ک أشننبعک اللن ُ‬ ‫ع َ‬
‫و إن شننربَته ِلشننب ِ‬
‫ه جبریننل –‬ ‫م ُ‬‫ه نْز َ‬
‫ه و هننو َ‬‫ع ظمأک قطعه الل ُ‬ ‫لیقط َ‬
‫أی ‪ :‬حفره – وسقیا الله إسننماعیل« »هرگسساه آن را‬
‫‪6‬‬

‫بنوشی و از خداوند به وسیلة آن طلب شسفا نمسایی خداونسد تسو را‬

‫یدهد‪ .‬اگر آن را بنوشی تا تسسو را سسسیر کنسسد‪ ،‬خداونسسدا تسسو را‬‫شفا م ‌‬
‫یات قطع شسسود‪ ،‬خداونسسد‬ ‫ینماید‪ .‬اگر آن را بنوشی تا تشنگ ‌‬
‫سیر م ‌‬
‫ینمایسسد‪ .‬ایسسن چسساه جسسای پسسای جبرییسسل و‬‫یات را برطسسرف م ‌‬ ‫تشسسنگ ‌‬
‫چشمه خداوند برای حضرت اسماعیل – علیه السلم – است«‪.‬‬
‫ابن ماجه در المناسک به روایت از محمدبن عبدالرحمن بن أبی‬
‫هبن عباس نشسته بودم‪ ،‬مسسردی‬ ‫یکند که پیش عبدالل ‌‬
‫بکر روایت م ‌‬
‫های؟ گفسست ‪ :‬از‬ ‫به پیش او آمد ]ابن عباس[ پرسسسید ‪ :‬از کجسسا آمسسد ‌‬
‫چاه زمزم‪ .‬پرسید ‪ :‬آیا آنگونه که شایسسسته اسسست از آن نوشسسیدی؟‬
‫گفت‪ :‬چگونه؟ گفت ‪ :‬در هنگام نوشیدن آن رو بسسه قبلسسه کسسن‪ ،‬نسسام‬
‫خداوند را یاد کن و سه بسسار نفسسس بکسسش و از آن بنسسوش تسسا کسامل ً‬
‫‪ -‬مسلم آن را به روایت از ابوذر به شماره ) ‪ (2473‬آورده است‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬مسند بزاز حدیث شماره ) ‪ (3929‬و مصّنف ابن ابی شیبه ) ‪.(14132‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬طبرانی در الوسط ) ‪ (4/179‬و الکبیر ) ‪ (11/98‬آن را روایت کرده است‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬ابسن مساجه بسه شسماره ) ‪ (3062‬و احمسد بسه شسماره ) ‪ (14892‬آن را تخریسج‬ ‫‪4‬‬

‫هاند‪.‬‬
‫کرد ‌‬
‫‪] -‬یعنی جبرئیل – علیه السلم – با پایش آن را کوبید در نتیجه آب فوران کسسرد‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫الهزقه به معنای گودی در سسینه و گسودی در سسیب هرگساه آن را بسا انگشستانت‬

‫یباشسد[‪ .‬النهسایه )‬
‫فشار دهی و گود نمایی‪ ،‬چاه هنگامی که آن را حفر کنسی‪ ،‬م ‌‬
‫‪.(5/262‬‬
‫‪ -‬سنن دار قطنی ) ‪.(238‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪175‬‬ ‫آبها‬

‫یشوی‪ .‬هرگاه از این کار فارغ شدی خداوند را شسسکر کسسن‪.‬‬ ‫سیر م ‌‬
‫ن آیننه‬‫یفرمود ‪» :‬أ ّ‬‫زیرا پیامبر خدا – صلی الله علیه و سلم – م ‌‬
‫ما بیننا و بیننن المنننافقین إّنهننم لیتضنّلعون مننن‬
‫زمزم«‪» 1‬تفاوت ما با منافقان این است کسسه آنهسسا از آب زمسسزم‬
‫ینوشند«‪.‬‬ ‫یشوند و از آن زیاد نم ‌‬ ‫کامل ً سیراب نم ‌‬
‫یسساران پیسسامبر و تسسابعین و بسسسیاری از علمسسای مسسسلمان و عامسسة‬
‫مسلمانان بر سیراب شدن از آب زمزم تأکید فراوان داشسستند‪ .‬بسسه‬
‫ویژه زمانی کسسه از نوشسسیدن آن هسسدف خاصسسی داشسستند‪ .‬زیسسرا دعسسا‬
‫کردن در هنگام نوشسسیدن آب زمسسزم مسسستحب اسسست‪ .‬پسسس زمسسزم‬
‫ینوشسسد مفیسسد و سسسودمند‬ ‫برای کسی کسسه ]بسسا هسسر هسسدفی[ از آن م ‌‬
‫است‪ .‬از جابر روایسست شسسده اسسست کسسه او در هنگسسام نوشسسیدن آب‬
‫وم‬ ‫ظمننأ َینن ْ‬ ‫یگفسسست ‪» :‬اللهننم أنننی إشننربه ل َ‬ ‫زمسسسزم م ‌‬
‫ه« »پروردگارا من آن را بسسرای ]رهسسایی از[ تشسسنگی روز‬ ‫م ِ‬‫القیا َ‬
‫‪2‬‬
‫ینوشم«‪.‬‬ ‫قیامت م ‌‬
‫همچنین از ابن عباس روایت شده است که هرگاه آب زمزم را‬
‫یگفت ‪» :‬اللهم أّنی أسألک علمنا ً نافعنا ً و‬ ‫ینوشید م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ء« »پروردگسسارا از تسسو‬ ‫‪3‬‬
‫ل دا ٍ‬ ‫ً‬
‫رزقا واسعا و شفاءً من ک ن ّ‬ ‫ً‬
‫یخواهم علم سودمند‪ ،‬رزق فراوان و شفای هر دردی را به من‬ ‫م ‌‬
‫عنایت فرمایی«‪.‬‬
‫یگوید ‪» :‬آب زمسسزم سسسرور آبهاسسست و بهسسترین‪،‬‬ ‫یکی از علما م ‌‬
‫یترین‪ ،‬گرانبهاترین آبها در نظر مردم‬ ‫تداشتن ‌‬
‫ارزشمندترین‪ ،‬دوس ‌‬
‫‪4‬‬
‫است«‪.‬‬
‫آنچه در بال ذکر شسسد مطسسالبی از سسسنت صسسحیح و آثسسار بسسود کسسه‬
‫یخواهیم بدانیم که‬ ‫دربارة آب زمزم روایت شده است‪ .‬در اینجا م ‌‬
‫در زمینه علم و تحقیقات دقیق علمی درباره آب زمزم چه چیسسزی‬
‫تهای جهسسانی‬ ‫وجسسود دارد؟ در سسسال ‪ 1973‬م‪ .‬و ‪ 1980‬م‪ .‬شسسرک ‌‬
‫لهسسای‬ ‫بزرگ و متخصص در زمینه شیمی تحقیقات و تجزیه و تحلی ‌‬
‫شیمیایی فراوانی درباره آب زمزم انجام دادند و به نتایسسج عجیسسبی‬
‫دست یافتند‪ .‬به طوری که ثابت شسسد آب زمسسزم از وجسسود هرگسسونه‬
‫یباشد‪.‬‬
‫یشود خالی م ‌‬ ‫میکروب که باعث آلودگی آن م ‌‬

‫‪ -‬ابن ماجه‪ ،‬شماره ) ‪.(3061‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/393‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬شرح العمده ) ‪.(3/554‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/392‬‬ ‫‪4‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪176‬‬

‫آبهای معدنی – که مردم به خرید آنها گرایش و علقه فراوانسسی‬

‫یگرم در لیتر املح معسسدنی‬ ‫دارند – در هر لیتر از ‪ 150‬تا ‪ 350‬میل ‌‬
‫یگسسرم در لیسستر‬
‫دارند‪ .‬اما ایسسن نسسسبت در آب زمسسزم بسسه ‪ 2000‬میل ‌‬
‫یتسسوان بسسه کلسسسیم‪ ،‬سسسدیم‪،‬‬‫یرسسسد‪ .‬از مهمسسترین ایسسن عناصسسر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫منیزیم‪ ،‬پتاسیم و غیره اشاره کرد‪.‬‬
‫آب زمزم از جمله معدود آبهایی است که عنصسسر کلسسسیم در آن‬
‫بسیار فراوان است به طسوری کسه نسسبت کلسسیم در آن بسه ‪200‬‬
‫یرسد‪ ،‬بنابراین پیامبر گرامسسی اسسسلم – صسسلی‬ ‫یگرم در لیتر م ‌‬ ‫میل ‌‬
‫الله علیه و سلم – درست فرمود‌هاند که ‪» :‬إنها مبارکه إنها‬
‫م«‪» 1‬در این آب دارای برکت و غذاست«‪.‬‬ ‫م طع ٍ‬ ‫طعا ُ‬
‫یکند کسانی که این گونه آبهسسا را‬ ‫تحقیقات علمی صحیح ثابت م ‌‬
‫یشسسوند‪.‬‬ ‫نهای تاجی قلب کمتر دچسسار م ‌‬ ‫ینوشند به بیماری شریا ‌‬ ‫م ‌‬
‫به همین دلیل باید گفت پیامبر خدا – صلی الله علیه و سسسلم – بسسه‬
‫درسسستی فرمسسوده اسسست ‪» :‬شسسفاء سسسقم« »آب زمسسزم شسسفای‬
‫‪2‬‬
‫بیماری است«‬
‫یگسسرم در لیسستر بیکربنسسات داشسسته‬‫چنانکه آبسسی بیسسش از ‪ 250‬میل ‌‬
‫ککننسسده بسسه هضسسم غسسذا محسسسوب‬ ‫باشد‪ ،‬به عنوان آب گازدار و کم ‌‬
‫بهسسای‬‫بهسسای گسسازدار در جهسسان آ ‌‬
‫یشود‪ .‬از جمله مشسسهورترین آ ‌‬ ‫م ‌‬
‫چشمه افیان در فرانسه است‪ .‬به طوری که نسسسبت بیکربنسسات در‬
‫یرسد‪ .‬اما نسبت بیکربنات در آب‬ ‫یگرم در لیتر م ‌‬ ‫آن به ‪ 357‬میل ‌‬
‫یگرم در لیتر است‪ .‬در حقیقت پیامبر خدا – صلی‬ ‫زمزم ‪ 366‬میل ‌‬
‫الله علیه و سلم – به درستی فرموده است که ‪» :‬منناء زمننزم‬
‫ه« »آب زمزم برای کسی کسسه از آن بنوشسسد مفیسسد‬ ‫ب لَ ُ‬
‫ر َ‬ ‫ما ُ‬
‫ش‪ِ 3‬‬ ‫لِ َ‬
‫است«‪.‬‬
‫یکی از دانشمندان علوم پزشکی در کتابی کسسه در سسسال ‪1995‬‬
‫ینویسد آبهای معدنی برای درمسسان بسسسیاری‬ ‫م‪ .‬چاپ شده است م ‌‬
‫یهای روماتیسم و افزایش اسید معسسده‪ ،‬اسسسهال مزمسسن و‬ ‫از بیمار ‌‬
‫سوءهاضمه مفید است‪ ،‬باعث افزایش و تسهیل عمسسل دفسسع ادرار‬
‫یشود‪ .‬رسسسول خسسدا – صسسلی‬ ‫و ترمیم کمبود موادمعدنی در بدن م ‌‬
‫ه‬
‫ن شننربت ُ‬ ‫الله علیه و سلم – به درستی فرمود‌هانسسد کسسه ‪» :‬فإ ْ‬
‫تستشفی به شننفاک اللننه‪ ،‬و إن شننربته لشننبعک‬
‫ع ظمنأ َ‬
‫ک قطعنه‬ ‫ه لیقطن َ‬ ‫أشبع َ‬
‫ک الله‪ ،‬و إن شنربت ُ‬
‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪177‬‬ ‫آبها‬

‫الله«‪» 1‬هرگسساه آن را بنوشسسی و از خداونسسد بسسه وسسسیلة آن طلسسب‬

‫یدهد‪ .‬اگسر آن را بنوشسی تسا تسو را‬ ‫شفا نمایی خداوند تو را شفا م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬اگسسر آن را‬‫سیر نماید‪ ،‬خداونسسد بسسه وسسسیلة آن تسسو را سسسیر م ‌‬
‫یات را برطسسرف‬ ‫یات قطسسع شسسود‪ ،‬خداونسسد تشسسنگ ‌‬ ‫بنوشی تا تشنگ ‌‬
‫ینماید«‪.‬‬‫م ‌‬
‫آب زمزم شیرین و گوارا نیست‪ .‬بلکه کمی شور اسسست انسسسان‬
‫ینوشسسد‪ .‬سسسیر‬ ‫فقط با اعتقاد به برکت موجود در آن ایسسن آب را م ‌‬
‫شدن از آن دلیل بر ایمان فرد است‪.‬‬
‫ل – آن را شسسیرین نیافریسسده اسسست تسسا‬ ‫شسساید خداونسسد – عسسز و جس ّ‬
‫شسسیرینی و گسسوارایی آن بسساعث فرامسسوش شسسدن معنسسی بنسسدگی در‬
‫هنگسسام نوشسسیدن آن نشسسود‪ .‬امسسا در مجمسسوع طعسسم آن قابسسل قبسسول‬
‫است‪ .‬رسول خدا – صلی الله علیه و سلم – به درسسستی فرمسسوده‬
‫ن المنافقین إّنهم ل‬ ‫ن آیه ما بیننا و بی َ‬ ‫است که ‪» :‬إ ّ‬
‫‪2‬‬
‫م«‬
‫ن زمز َ‬ ‫ضّلعو َ‬
‫نم ْ‬ ‫ی َت َ َ‬
‫یکنیم ‪ :‬در زمسان پیسامبر – صسلی اللسه علیسه و‬ ‫در اینجا سؤال م ‌‬
‫سلم – چه مؤسسات علمی تحقیقاتی وجود داشتند که این حقایق‬
‫هاند؟ هیسسأت علمسسی‬ ‫عجیب را دربارة آب زمزم در اختیار او گذاشسست ‌‬
‫های که این نتایج دقیق را دربسسارة ایسسن آب بسسه دسسست‬ ‫تحقیقات ویژ ‌‬
‫ههای‬ ‫هاند؟ دربارة این آب چسسه آزمایشسسگا ‌‬ ‫هاند‪ ،‬چه کسانی بود ‌‬ ‫آورد ‌‬
‫هگیری نسسسبت املح‬ ‫بزرگسسی بسسه تجزیسسه و تحلیسسل شسسیمیایی و نسستیج ‌‬
‫هاند که پیامبر – صلی الله علیسسه و سسسلم – در‬ ‫معدنی در آن پرداخت ‌‬
‫احادیثش درباره این آب متسسبرک اسسستناد کسسرده اسسست؟ سسسخنان او‬
‫یگویسسد‪.‬‬‫وحسسی اسسست‪ .‬وی هرگسسز از روی هسسوی و هسسوس سسسخن نم ‌‬
‫گفتار او چیزی جز وحی نیست‪.‬‬
‫یفرمایسد ‪» :‬مسن و دیگسران در‬ ‫امام ابن القیم – رحمه اللسه – م ‌‬
‫شفا یافتن به وسیلة آب زمزم امور عجیبی را تجربه کردیسسم‪ .‬مسسن‬
‫به وسیلة آن از چندین بیماری شفا یافتم‪ .‬بسسه اذن و ارادة خداونسسد‬
‫های از وسسسیلة آن مسسدت‬ ‫هام کسسه عسسد ‌‬
‫یام را بازیسسافتم‪ .‬دیسسد ‌‬
‫سسسلمت ‌‬
‫یکننسسد و احسسساس‬ ‫فراوانسسی تقریبسسا ً نیسسم مسساه و بیشسستر تغسسذیه م ‌‬
‫یپردازنسسد‪ .‬اطلع‬ ‫یکنند و همراه با مردم به طسسواف م ‌‬ ‫گرسنگی نم ‌‬
‫یافتم که شسساید بعضسسی از آنهسا تسا چهسل روز بسسه وسسسیلة آب زمسزم‬

‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین گذشت‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪178‬‬

‫یگیرنسسسسد و بارهسسسسا بسسسسه طسسسسواف‬

‫هانسسسسد ‪ ...‬و روزه م ‌‬
‫تغسسسسذیه کرد ‌‬
‫‪1‬‬
‫یپردازند«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یخواهیم که در روز قیامت که روز تشسسنگی بسسزرگ‬ ‫از خداوند م ‌‬
‫یاش – صلی الله علیه و سسسلم –‬ ‫است ما را از حوض پیامبر گرام ‌‬
‫سیراب سازد تا بعد از آن هرگز احساس تشنگی نکنیم‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪ (4/393‬با اندکی تصرف‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫گیاهان‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪180‬‬

‫تأثیر قرآن در رشد و سلوک گیاهان‬

‫در یکی از کشورهای عربی مجاور محققی زندگی می‌کند کسسه بسسه‬
‫یاش در جهان عرب و همسسة دنیسسا شسسهرت‬ ‫علت تحقیق علمی و عمل ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬او اسسستاد دانشسسگاه و‬
‫دارد‪ .‬تخصسسص او در زمینسسه ژنتیسسک م ‌‬
‫دارای جایگسساه علمسسی بسسالیی اسسست‪ .‬وی بسسه علسست تجربیسسات علمسسی‬
‫یخواهیم بدان بپردازیم‪،‬‬ ‫های را که م ‌‬‫فراوانش شهرت دارد‪ .‬اما تجرب ‌‬
‫ممکن است تصدیق نکنید امسسا واقعیسست آن را اثبسسات کسسرده اسسست و‬
‫ینماید ‪:‬‬
‫ههای زیر از قرآن کریم آن را تأیید م ‌‬
‫آی ‌‬
‫ع والرض و‬ ‫‪‬تسننّبح لننه السننموات السننب ٌ‬
‫ه‬
‫د ِ‬
‫م ِ‬
‫ح ْ‬
‫ح بِ َ‬ ‫ء إل ّ ی ُ َ‬
‫سب ّ ُ‬ ‫ن من شی ٍ‬
‫من فیهن و إ ْ‬
‫و لکننن ل ّ تفقهننون تسننبیحهم إّنننه کننان‬
‫حلیما ً غفورا ً‪‬‬
‫)اسراء ‪(44 :‬‬
‫تگانه و زمین کسانی که در آنها هستند همگی‬ ‫نهای هف ‌‬ ‫»آسما ‌‬
‫یگویند و ]با تنزیسه و تقسدیس او‪ ،‬رضسایت او را‬ ‫تسبیح خداوند م ‌‬
‫نهای هفتگسسانه و زمیسسن[ بلکسسه هیسسچ‬ ‫یکنند‪ .‬نه تنها آسما ‌‬
‫طلب م ‌‬
‫موجودی نیست مگر اینکه ]با زبان حال یا قال[ حمد و ثنسسای او‬
‫یفهمیسسد ]زیسسرا زبانشسسان را‬‫یگوید‪ .‬ولی شما تسبیح آنهسسا را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یدانید و از ساختار اسرارآمیز عالم هسسستی و نظسسام پیچیسسده‬ ‫نم ‌‬
‫جهان آفرینسش چنسدان مطلسع نیسستید‪ ،‬پسس هماهنسگ بسا سسایر‬
‫جهانیان به یکتاپرسسستی بپردازیسسد و از راسسستای جملگسسی کائنسسات‬
‫کنسار نرویسد و دور نشسوید‪ .‬درهسای تسوبه و بازگشست بسه سسوی‬
‫یتردیسد خداونسسد‬‫پروردگار جهسسان بسسر روی همگسان بساز اسست[ ب ‌‬
‫بسسسیار شسسکیبا و بخشسسنده اسسست ]و در کیفسسر رسسساندن شسستاب‬
‫یورزد و فرصت آشنایی با توحید و رهسا کسردن شسرک را بسه‬ ‫نم ‌‬
‫یدهسسد و در برابسسر بیسسداری از خسسواب غفلسست آنهسسا را‬‫مردمسسان م ‌‬
‫یآمرزد[«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ن فننی‬ ‫منن ْ‬ ‫ح َلنن ُ‬
‫ه َ‬ ‫سننب ّ ُ‬ ‫‪‬ألننم تننر أ ّ‬
‫ن اللننه ی ُ َ‬
‫ت کن ّ‬
‫ل‬ ‫السموات و الرض و الطی نُر صننافا ٍ‬
‫حه والله علیننم بمننا‬ ‫م صلته و تسبی َ‬ ‫عل ِ َ‬ ‫َ‬
‫قدْ َ‬
‫)نور ‪(41 :‬‬ ‫یفعلون‪‬‬
‫»]ای پیامبر[ مگر نمی‌دانی همه کسانی و همسسه چیزهسسایی کسسه در‬
‫یبرند و همة پرندگان در حالی کسسه ]در‬ ‫نها و زمین به سر م ‌‬ ‫آسما ‌‬
‫هاند‪ ،‬سرگرم تسبیح ]خداوند و فرمانبردار اوامسر[‬ ‫هوا[ بال گسترد ‌‬
‫او هستند؟ همگی به نماز و تسبیح خود آشسسنایند ]و برابسسر فرمسسان‬
‫‪181‬‬ ‫گیاهان‬

‫تکوینی یا تشریعی و یا الهام الهی‪ ،‬به وظیفسسة خسسویش در زنسسدگی‬

‫آگاهند و بیانگر عظمت و جسبروت پروردگسار و نمایسانگر قسسدرت و‬
‫حکمت آفریدگارند[ خدا دقیقا ً از کارهایی که انجام م ‌‬
‫یدهنسسد آگسساه‬
‫است«‪.‬‬
‫‪‬هننوالله الخننالق البنناریء المصننور لننه‬
‫ح لننه مننا فننی‬
‫السننماء الحسنننی ُیسننب ّ ُ‬
‫السموات و الرض و هو العزیزالحکیم ‪‬‬
‫)حشر ‪(24 :‬‬
‫»او خداوندی است که طراح هستی و آفریسسدگار آن از عسسدم‬
‫و صسسورتگر جهسسان اسسست‪ .‬دارای نامهسسای نیسسک و زیباسسست‪.‬‬
‫چیزهایی که در آسمان‌ها و زمین هستند تسبیح و تقدیس او‬
‫یگویند و او چیرة کار به جاست«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫)ما( در این آیسه بسرای غیرعاقسل بسه کسار رفتسه اسست‪ .‬همچنیسن‬
‫خداوند می‌فرماید ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪‬والنجم و الشجر یسجدان‪) ‬الرحمن‬
‫‪(6‬‬
‫یکنند«‪.‬‬
‫»گیاهان و درختان ]برای خداوند[ سجده م ‌‬
‫ایسسن پژوهشسسگر می‌گویسسد ‪ :‬گیاهسسان هماننسسد اجسسرام آسسسمانی و‬
‫یشنوند و بسسه امسسور و‬ ‫یکنند‪ ،‬م ‌‬‫مخلوقات دیگر خداوند‪ ،‬احساس م ‌‬
‫یدهسسد‪.‬‬ ‫عامل تأثیرگذار پیرامونی به صورت مثبت یا منفی پاسخ م ‌‬
‫این خلصه تحقیق بود‪.‬‬
‫به صورت تفصیلی باید گفت ‪ :‬ایسسن پژوهشسسگر در سسسال ‪ 1997‬م‪.‬‬
‫در بسساغچه دانشسسکده علسسوم دسسست بسسه آزمایشسسی زد‪ .‬وی چهسسار اتسساق‬
‫ماندازه ساخت و آنها را به یک اندازه از خاک پر کرد و در‬ ‫پلستیکی ه ‌‬
‫ههای گندم را در عمق واحسسدی در آنهسسا‬ ‫آنها یک نوع گندم کاشت و دان ‌‬
‫کاشت و همة آنها را به اندازة مساوی از یسک کسود معینسی کودپاشسی‬
‫کرد و همة آنها را به اندازه مساوی و در تعداد دفعسسات معیسسن آبیسساری‬
‫کرد‪ .‬سپس از یکی از دانشجویان دختر خواسسست کسه در هفتسه دوبسار‬
‫هالکرسی( را بر روی قطعسسه اول‬ ‫ههای )یس‪ ،‬فاتحه‪ ،‬اخلص و آی ‌‬ ‫سور ‌‬
‫بخواند‪ .‬از دانشجوی دختر دیگری خواست که گیساهی را بیساورد آن را‬
‫هتکسه کنسد و اجسزای آن را‬ ‫هپساره و تک ‌‬ ‫در برابر گیاهان کاشته شسده پار ‌‬
‫های را در برابسر ایسن‬‫یرحمسان ‌‬‫هقطعه نمایسد و سسخنان زشست و ب ‌‬ ‫قطع ‌‬
‫گیاه بگوید و این کار را دوبار در هفته تکرار کند‪ .‬دانشجوی دیگری را‬
‫مسأمور کسرد گیاهسان قسسمت سسوم را بزنسد و داغ نمایسد و بسا قیچسی‬
‫هپساره نمایسسد‪ .‬نسستیجه ایسن شسد‪ ،‬گیسساه اول در برابسر آن‬ ‫برگهایش را پار ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪182‬‬

‫یشد و گیساه سسوم‬ ‫یشد‪ ،‬در برابر دومی گیاهی پرپر م ‌‬ ‫قرآن تلوت م ‌‬
‫یشد‪ .‬اما گیاه چهارم را به حال خود رها کرد تا به‬ ‫شکنجه و تعذیب م ‌‬
‫های بسه‬‫صورت طبیعی رشد نمایسد‪ .‬و آن را )نمسونه( نامیسد‪ .‬چسه نستیج ‌‬
‫دست آمد؟‬
‫نتیجه تحقیق که آن را در یک کنفرانس علمی عرضه کرد چنیسن‬
‫بود گیاهی که بر روی آن قرآن تلوت شده بود ‪ 44‬درصد بیش از‬
‫ههای آن ‪ 140‬درصد بیش از گیسساه‬ ‫گیاه نمونه رشد کرده بود و دان ‌‬
‫نمونه بود‪ .‬گیاه دوم و سسسوم کسسه شسسکنجه و پرپسسر شسسدند یسسا شسساهد‬
‫هتکسسه شسسدن گیسساه دیگسسری بسسود‪ .‬طسسول آنهسسا ‪ 35‬درصسسد‬ ‫تعذیب و تک ‌‬
‫هتر از گیاه نمونه بود و محصول آنها نیز به ‪ 80‬درصد کسساهش‬ ‫کوتا ‌‬
‫یافته بود‪ .‬این امر تفسسسیر علمسسی برکسست اسسست پسسس هرگسساه فسسرد‬
‫یکنسسد و قسسرآن را بسسا روح و نیسست پسساک تلوت‬ ‫مسسؤمنی کشسساورزی م ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬ایسسن ذکسسر در برابسسر گیاهسسان‬ ‫یکند و همواره خسسدا را یسساد م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫باعث افزایش محصول آنها م ‌‬
‫یگوید ‪ :‬اگر مساحت مشخصی از زمیسسن ‪1500‬‬ ‫این دانشمند م ‌‬
‫یتوانسسد ‪ 14‬تسسن‬ ‫یدهسسد بسسا اسسستناد بسسه آیسسه زیسسر م ‌‬‫کیلسسو محصسسول م ‌‬
‫محصول بدهد ‪:‬‬
‫‪‬مثل الذین ینفقون أموالهم فی سننبیل‬
‫ه أنبتت سبع سنابل فی ک ّ‬
‫ل‬ ‫الله کمثل حب ٍ‬
‫ه مائه حبه و الله یضاعف لمن یشاء‬
‫سنبل ٍ‬
‫)بقره ‪(261 :‬‬ ‫والله واسع علیم‪‬‬
‫یکننسسد‬
‫»مثل کسانی که دارایی خود را در راه خدا صسسرف م ‌‬
‫های است که هفت خوشه بر آرد و در هسسر خوشسسه‬ ‫همانند دان ‌‬
‫صد دانه باشد و خداوند برای هسسر کسسه بخواهسسد آن را چنسسدین‬
‫یکند و خدا ]قدرت و نعمتش[ فراخ ]و از همه چیز[‬ ‫برابر م ‌‬
‫آگاه است«‪.‬‬
‫ممکن است از این امر تعجب کنیم که گیاهان بسسه قسسرآن گسسوش‬
‫یکنید؟ مگسسر نسسه‬
‫یدهند‪ ،‬چرا تعجب م ‌‬‫یدهند و به آن پاسخ م ‌‬
‫فرا م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫این است که قرآن م ‌‬
‫‪‬لو أنزلنا هذا القرآن علننی جبننل لرأیتننه‬
‫ه و تلننک‬ ‫دعا ً مننن خشننی ِ‬
‫ه الل ن ِ‬ ‫خاشننعا ً متص ن ّ‬
‫‪183‬‬ ‫گیاهان‬

‫المثنننننال نضنننننربها للنننننناس لعلهنننننم‬

‫)حشر ‪(21 :‬‬ ‫‪1‬‬
‫یتفکرون‪‬‬
‫یفرستادیم‪ ،‬کسسوه را‬ ‫»اگر ما این قرآن را برای کوهی فرو م ‌‬
‫لها‬
‫یدیدی! ما این مثا ‌‬ ‫شکنان و شکافته م ‌‬ ‫از ترس خدا‪ ،‬کرن ‌‬
‫یداریم‪ .‬شاید که ایشان بیندیشند ]و‬ ‫را برای مردمان بیان م ‌‬
‫با دید بینسسا و بینسسش آگسساه بسسه آیسسات قرآنسسی بنگرنسسد و قلبهسسای‬
‫هشسسان را بسسا نسسور قسسرآن بیسسدار نمسسوده و بسسه حرکسست‬ ‫خفت ‌‬
‫درآورند[«‪.‬‬
‫از میان کوه و گیاهان کدامیک به زندگی نزدیکترند؟‬
‫قرآن کریم بر پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – نسسازل شسسده‬
‫است تا برنامه زندگی ما باشد‪ .‬انسان که قسسرآن بسسرای ]سسسعادت[‬
‫او نازل شده است از آن غفلت نموده است اما گیاه بسسدان پاسسسخ‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫می‌دهد‪ .‬خداوند م ‌‬
‫‪ُ‬تسنّبح لننه السننموات السننبع و الرض و‬
‫ء إل ّ یسّبح بحمده‬‫من فیهن و إن من شی ٍ‬
‫ولکن لتفقهون تسبیحهم إّنه کان حلیمننا‬
‫غفورا ً ‪‬‬
‫) اسراء ‪(44 :‬‬
‫»آسمان‌های هفتگانه و زمین و کسسانی کسه در آنهسا هسسستند‪،‬‬
‫یگوینسسد و ]بسسا تنزیسسه و تقدسسسی او‬ ‫همگسسی تسسسبیح خداونسسد م ‌‬
‫نهای‬ ‫یجوینسسد‪ .‬اص سل ً نسسه تنهسسا آسسسما ‌‬‫رضسسایت پروردگسسار را م ‌‬
‫هفتگانه و زمین[ بلکه هیچ موجودی نیسسست مگسسر اینکسسه ]بسسه‬
‫یگویسد‪ ،‬ولسی شسما‬ ‫زبان حال یا قال[ حمد و ثنسای خداونسد م ‌‬
‫یفهمیسسد و از‬ ‫یفهمید ]زیرا زبسسان آنهسسا را نم ‌‬ ‫تسبیح آنها را نم ‌‬
‫سسساختار اسسسرارآمیز عسسالم هسسستی و نظسسام پیچیسسده جهسسان‬
‫آفرینش چندان مطلع نیستید‪ .‬پس هماهنگ با سراسر جهان‬
‫هستی به یکتاپرستی بپردازید و از راسسستای جملگسسی کائنسسات‬
‫کنار نروید و دور نشوید‪ .‬درهای تسسوبه و بازگشسست بسسه سسسوی‬
‫یگمان[ یزدان بس‬ ‫یزدان جهان بر روی همگان باز است‪] .‬ب ‌‬
‫یورزد‬ ‫شکیبا و بخشنده است ]و در کیفر رساندن شسستاب نم ‌‬

‫ینویسد ‪» :‬لو أنزلنا هسذا القسرآن علسی‬ ‫‪ -‬ابن کثیر در تفسیر این آیه ) ‪ (4/344‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫دعا ً مسن خشسیه اللسه«‪ .‬یعنسی ‪ :‬اگسر کسوه بسا ایسن همسه‬‫جبل لرأیته خاشسعا ً متصس ّ‬
‫یفهمیسد و بسه آنچسه در آن اسست‬ ‫استحکام و قوتش معنی و مفهوم قسرآن را م ‌‬
‫یشسسد‪ .‬ای‬‫یتردیسسد از بیسسم و تسسرس خداونسسد فروتسسن و شسسکافته م ‌‬‫یاندیشسسید‪ ،‬ب ‌‬
‫م ‌‬
‫هاید آیا قلبهایتان‬
‫هاید و در کتاب او اندیشید ‌‬
‫انسانها شما که امر خداوند را فهمید ‌‬
‫یفرمایسسد ‪:‬‬
‫یشود؟ به همین دلیل خداوند م ‌‬ ‫از بیم خدا نرم‪ ،‬فروتن و شکافته نم ‌‬
‫»و تلک المثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون«‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪184‬‬

‫و فرصت آشنایی با توحید و رها کردن شرک را به مردمسسان‬

‫یدهسسسد و در برابسسسر بیسسسداری از خسسسواب غفلسسست آنهسسسا را‬
‫م ‌‬
‫یآمرزد[«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫خداوند همچنین می‌فرماید ‪:‬‬
‫‪‬لو أنزلنا هذا القرآن علننی جبن ٍ‬
‫ل لرأیتننه‬
‫دعا ً مننن خشننیه اللننه و تلننک‬
‫خاشننعا ً متص ن ّ‬
‫المثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون ‪‬‬
‫)حشر ‪(21 :‬‬
‫»اگسسر مسسا ایسسن قسسرآن را بسسر کسسوهی – و نسسه گیسساهی فسسرو‬
‫شکنسسان و شسسکافته‬ ‫می‌فرستادیم‪ ،‬کوه را از ترس خسسدا‪ ،‬کرن ‌‬
‫یداریسسم‪،‬‬
‫لهسسا را بسسرای مردمسسان بیسسان م ‌‬ ‫یدیدی! ما این مثا ‌‬
‫م ‌‬
‫شاید که ایشان بیندیشند ]و با دید بینا و بینش آگاه بسه آیسات‬
‫هشسسان را بسسا نسسور قسسرآن بیسسدار‬
‫بهسسای خفت ‌‬‫قرآنی بنگرند و قل ‌‬
‫سازند و به حرکت درآورند[«‪.‬‬
‫خداوند همچنین می‌فرماید ‪:‬‬
‫‪‬والنجننم و الشننجر یسننجدان* فبننأی آلء‬
‫ربکما تکذبان‪‬‬
‫)الرحمن ‪ 6 :‬و ‪(13‬‬
‫»در گیاهان و درختسسان بسسرای خسسدا سسسجده می‌کننسسد و کرنسسش‬
‫تهسسای‬
‫نها[ کدامیک از نعم ‌‬‫یها و انسا ‌‬‫یبرند* ]ای گروه پر ‌‬‫م ‌‬
‫یکنید«‪.‬‬‫پروردگارتان را تکذیب و انکار م ‌‬
‫اگر این تعامل گیاهان با قرآن کریم باشد‪ ،‬آیا معقول است کسسه‬
‫انسان‪ ،‬این مخلوق گرامی داشته شده‪ ،‬و مخاطب اصلی قسسرآن –‬
‫یکنسسد –‬
‫که مردم را به اسسستوارترین و مسسستقیم‌ترین راه هسسدایت م ‌‬
‫نسبت به قرآن غفلت ورزد تا مسلمانان مصسسداق ایسن آیسسه از کلم‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار شوند؟ که م ‌‬
‫ن قومی اتخذوا‬ ‫‪‬و قال الرسول یا ر ّ‬
‫بإ ّ‬
‫هذا القرآن مهجورا ً‪‬‬
‫)فرقان ‪(30 :‬‬
‫»و پیامبر ]شکوه‌کنان از کیفیت برخورد مردمسسان بسسا قسسرآن[‬
‫یکند‪ .‬پروردگارا قوم من این قسسرآن را ]کسسه وسسسیلة‬ ‫عرض م ‌‬
‫هانسسد ]و از‬
‫سسسعادت دو جهسسان بسسود رهسسا و از آن دوری کرد ‌‬
‫خواندن‪ ،‬تدبر و عمل بدان غفلت ورزید‌هاند[«‪.‬‬
‫‪185‬‬ ‫گیاهان‬

‫وظیفه گیاهان ذخیره کردن آب است‬

‫وظیفسسه اصسسلی بعضسسی از گیاهسسان در بیابسسان ذخیسسره کسسردن آب‬
‫است‪ .‬مسافر در بیابان‌ها قبسسل و بیسسش از هسسر چیسسزی بسسه آب نیسساز‬
‫نهای خشسسک و‬ ‫دارد‪ .‬به همین دلیسسل بعضسسی از گیاهسسان در سسسرزمی ‌‬
‫یتواننسسد در داخسسل تنسسة خسسود بیسسش از ‪ 3‬هسسزار لیسستر آب را‬ ‫یآب م ‌‬‫ب ‌‬
‫یتواند نیاز خود به آب را به وسسسیلة‬ ‫ذخیره کنند‪ .‬انسان یا حیوان م ‌‬
‫ههای این گیاه و جساری شسسدن آب شسسیرین و زلل از‬ ‫شکستن شاخ ‌‬
‫این گیاه برطرف سازد‪ .‬گویی این گیاه عمدا ً و فقسسط بسسرای ]رفسسع‬
‫تشنگی[ انسان در راه آفریسسده شسسده اسسست‪ .‬ایسسن گیاهسسان مقسسادیر‬
‫هکننسسدة آب‬ ‫های کسسه بسسه ذخیر ‌‬ ‫تهسسای ویسسژ ‌‬ ‫فراوانسسی از آب را در باف ‌‬
‫ینمایند‪ .‬این بافت کسسه شسسبیه اسسسفنج اسسست در‬ ‫مشهورند‪ ،‬ذخیره م ‌‬
‫وسط اجزای گیاه قرار دارد‪ .‬این ذخیره در فصسسل خشسسک گسساهی بسسه‬
‫ههای خداونسد هسستند مخلوقساتی‬ ‫یرسد‪ .‬اینها از آفریسد ‌‬ ‫‪ 3000‬لیتر م ‌‬
‫یعیب‪ .‬همة نیازهای انسان برآورده شده است‪ .‬اما فسسساد‬ ‫کامل و ب ‌‬
‫نهسا را ویسران‬ ‫لها را قطع بیابا ‌‬ ‫یدهد که ما جنگ ‌‬ ‫و تباهی زمانی رخ م ‌‬
‫یهسسا بسسه وجسسود‬‫یکنیسسم‪ .‬بسسا آلسسوده کسسردن هسسوا‪ ،‬بیمار ‌‬‫و آبها را کثیف م ‌‬
‫یآیند‪ .‬مسأله آلودگی بسیار مهم اسسست‪ .‬در آیسسه زیسسر بسسه ایسسن امسسر‬ ‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫اشاره شده است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫‪‬و إذا تننوّلی سننعی فننی الرض لیفسنند‬
‫ث و النسننل و اللننه ل‬
‫فیها و یهلننک الحننر َ‬
‫)بقره ‪(205 :‬‬ ‫یحب الفساد‪‬‬
‫یکند‬ ‫»هنگامی که به ریاست و حکومت می‌رسد ]یا پشت م ‌‬
‫یافتد تا در آن فساد و تباهی‬ ‫یرود[ در زمین به تلش م ‌‬‫وم ‌‬
‫نها و حیوانات[ را نابود کند‪] .‬و بسسا‬
‫ورزد و زرع و نسل ]انسا ‌‬
‫فساد و تباهی خود‪ ،‬قوت‪ ،‬اموال و ارواح را از بیسسن بسسبرد[ و‬
‫یدارد«‪.‬‬
‫خداوند فساد و تباهی را دوست نم ‌‬

‫جذب شدن گیاهان‬

‫گیاهان به سوی نور جسسذب می‌شسسوند‪ .‬اگسسر گیسساهی را در اتسساقی‬
‫هها و برگهسسای‬ ‫قرار دهیم و این اتاق یک پنجره داشته باشسسد‪ .‬شسساخ ‌‬
‫یشسسود‪ ،‬مایسسل‬ ‫های کسسه نسسور از آن وارد م ‌‬ ‫گیسساه بسسه سسسوی پنجسسر ‌‬
‫بتر از ایسسن‪ ،‬اینکسسه برگهسسای درخسست بسسه صسسورت‬ ‫یشوند‪ .‬اما جسسال ‌‬
‫م ‌‬
‫یشسسوند بسسه صسسورتی کسسه همسسة آنهسسا اشسسعه و نسسور‬ ‫جسسالبی تنظیسسم م ‌‬
‫گهسسای‬‫یافتد کسسه بر ‌‬ ‫یکنند‪ .‬به ندرت اتفاق م ‌‬ ‫خورشید را دریافت م ‌‬
‫گهسسای درختسسان کسسامل ً در‬ ‫گیاهان با یکسسدیگر برخسسورد کننسسد‪ .‬اگسسر بر ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪186‬‬

‫همدیگر فرو بروند‪ ،‬باید همگی به سوی نور خورشید قرار بگیرند‪.‬‬
‫چه کسی در گیاه این ویژگی را قرار داده است؟‬
‫)نمل ‪(63 :‬‬ ‫ع اللِه‪‬‬‫م َ‬‫ه َ‬ ‫ءل ٌ‬
‫‪‬أ ِ‬
‫»آیا معبودی با خداست؟«‪.‬‬
‫یک مسأله دیگر ‪ :‬گیاهی را آوردند و آن را به صسسورت افقسسی در‬
‫لوله‌ای قرار دادند‪ .‬ناگهان دریافتنسسد کسسه ریشسسه بسسه طسسرف پسسایین و‬
‫سسساقه بسسه سسسوی بسال قسسرار گرفتسه اسست‪ .‬یعنسی ریشسسه بسسه سسسوی‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫رطوبت و آب و سابقه به سوی خورشید و هوا کشسسیده م ‌‬
‫چه کسی این گیاه را طوری خلق کرده است که قسمتی از آن به‬
‫سوی خورشید و قسمت دیگرش به طسسرف زمیسسن کشسسیده شسسود؟‬
‫»أءله مع الله« »آیا معبودی با خداست؟«‬
‫مسأله دیگر ‪ :‬طول ریشة بعضی از درختان برای جستجوی آب‬
‫به سی متر می‌رسد‪ .‬چسسه کسسسی در گیاهسسان ایسسن ویژگسسی را قسسرار‬
‫داده است که ساقه به طرف بال و ریشه به طرف پسسایین کشسسیده‬
‫هها به خودی خسسود بسسه‬ ‫شود؟ اگر آب در یک طرف خاک باشد ریش ‌‬
‫هها در عمسسق زمیسسن‬ ‫یشوند در حالی کسسه ریشس ‌‬ ‫طرف آب کشیده م ‌‬
‫یشسسود‪،‬‬ ‫هستند‪ .‬اگر به ساقه که همواره بسسه طسسرف بسسال کشسسیده م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬در اینجسسا‬ ‫نور از جهت دیگری بتابد گیاه بدان سو متمایل م ‌‬
‫یشود و آن اینکه آیا ماده عقسسل‬ ‫یک سؤال به ذهن انسان متبادر م ‌‬
‫دارد؟‬
‫یکنسسد‪.‬‬‫مسأله گیاهان به تنهایی نظر انسان را بسسه خسسود جلسسب م ‌‬
‫مایل شدن گیاهان به طسسرف نسسور و آب‪ ،‬کشسسیده شسسدن ریشسسه بسسه‬
‫ههای خداونسسد‬ ‫هها به طرف آسمان یکی از نشان ‌‬ ‫سوی زمین و ساق ‌‬
‫است‪.‬‬
‫پدیسسده دیگسسری در گیاهسسان عظمسست خداونسسد را بیشسستر نشسسان‬
‫یدهد‪ .‬چنانکه گیاه تشنه باشد‪ ،‬باید در ابتدا آب ریشه را مصرف‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود سسسپس آب‬ ‫نماید‪ .‬حال آنکسسه در ابتسسدا آب برگهسسا مصسسرف م ‌‬
‫هها مصسسرف‬ ‫ههای فرعی سپس تنه اصلی و در آخسسر آب ریش س ‌‬ ‫ساق ‌‬
‫یشود‪ .‬هنگامی که به گیاهی آب نرسد‪ ،‬آخرین قسسسمتی کسسه آب‬ ‫م ‌‬
‫یدهد‪ ،‬ریشه اسسست‪ .‬گسساهی کشسساورز فرامسسوش‬ ‫خود را از دست م ‌‬
‫یکند که درخت را به مدت طولنی آبیاری کند و از آسسسمان هسسم‬ ‫م ‌‬
‫یکند که بسسا از‬ ‫یبارد‪ .‬اما این گیاه فقط آبی را مصرف م ‌‬ ‫بارانی نم ‌‬
‫یبینسسد‪ .‬آخریسسن آبسسی کسسه آن را مصسسرف‬ ‫دسسست دادن آن آسسسیبی نم ‌‬
‫هها‬‫هها مصسسرف و ریشسس ‌‬ ‫ههاسسست‪ .‬اگسسر آب ریشسس ‌‬ ‫یکنسسد‪ ،‬آب ریش ‌‬ ‫م ‌‬
‫یمیرد‪.‬‬ ‫یشود و م ‌‬‫خشک شوند‪ ،‬گیاه خشک م ‌‬
‫‪187‬‬ ‫گیاهان‬

‫در ورای این اصل چه حکمتی نهفته است ‪:‬‬

‫‪‬قل انظروا ماذا فی السموات و الرض‬
‫ت و الُنننذُُر عننن قننوم ٍ‬
‫و مننا تغنننی الیننا ُ‬
‫) یونس ‪(101 :‬‬ ‫لیْؤمنون‪‬‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید ]و چشم سیرت و ظاهر را باز کنیسسد و ببینیسسد[‬
‫در آسسسمانها و زمیسسن چسسه چیزهسسایی اسسست؟! آیسسا ]خوانسسدنی‬
‫بهای آسمانی‪ ،‬از جمله قرآن‪ ،‬و دیدنی جهان هسسستی[ و‬ ‫کتا ‌‬
‫مدهنسسدگان ]پیسسامبر‪ ،‬انسسدرزها و انسسذارها هیچکسسدام[ بسسرای‬
‫بی ‌‬
‫یرسانند«‪.‬‬ ‫یخواهند ایمان بیاورند سودی نم ‌‬ ‫کسانی که نم ‌‬
‫بی‌تردیسسد هسسر چیسسزی کسسه روی زمیسسن وجسسود دارد بسسر عظمسست‪،‬‬
‫حکمت‪ ،‬علم‪ ،‬رحمت و فضل خداوند دللت دارد‪.‬‬
‫کارخانه برگ سبز‬
‫هایسسم کسسه زیبسسا‬‫بی‌گمان همة ما طبیعت را در بهار مشسساهده کرد ‌‬
‫یکند به طوری که درختسسان‬ ‫های را به تن م ‌‬ ‫یشود و لباس برازند ‌‬‫م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬زمیسسن بسسه‬ ‫یدهند و برگهای بعضی از آنان رشد م ‌‬ ‫شکوفه م ‌‬
‫ههای‬ ‫فرشی سبز تبسسدیل شسسده اسسست‪ .‬آیسسا در ایسسن نشسسانه از نشسسان ‌‬
‫هایم ‪:‬‬‫خداوند که در آیه زیر بدان اشاره کرده است اندیشید ‌‬
‫ج‬ ‫خَر َ‬‫فأ َ ْ‬ ‫سماء ماء َ‬ ‫ن ال ّ‬ ‫م َ‬
‫ل ِ‬ ‫‪‬و هو الذی أن َْز َ‬
‫ضننرا ً‬ ‫خ ِ‬ ‫ء فأخرجنننا منننه َ‬ ‫ل شننی ٍ‬ ‫ت کن ّ‬ ‫به نبا َ‬
‫ل مننن‬ ‫ن النخ ن ِ‬ ‫من َ‬ ‫ً‬
‫مَتراکب نا و ِ‬ ‫ً‬
‫مْنه حب ّا ُ‬ ‫ج ِ‬ ‫ر ُ‬‫ُنخ ِ‬
‫بو‬ ‫ت مننن أعنننا ٍ‬ ‫ن دانیه و جنا ٌ‬ ‫قنوا ٌ‬ ‫ها ِ‬ ‫ع َ‬‫طَل ْ ِ‬
‫ه‬‫مان متشابها ً و غیُر متشنناب ٍ‬ ‫ن و الّر ّ‬ ‫الزیتو َ‬
‫ن فننی‬ ‫هإ ّ‬ ‫عن ِ‬
‫انظروا إلی ثمره إذا أثمر و ی َن ْ ِ‬
‫ت لقوم یؤمنون‪‬‬ ‫ذلکم لیا ٍ‬
‫)انعام ‪(99 :‬‬
‫»او کسسسی اسسست کسسه از ]ابسسر[ آسسسمان‪ ،‬آب ]بسساران[ فسسرو‬
‫می‌فرستد‪ ،‬و ما ]که خداوند جهان هستیم‪ ،‬با قدرت فسسراوان‬
‫یرویسسانیم و از‬ ‫یها را م ‌‬‫خود[ به وسیلة آن آب‪ ،‬همسسة روییسسدن ‌‬
‫ههای‬ ‫یآوریم و از آن سبزینه‪ ،‬دان ‌‬ ‫یها سبزینه بیرون م ‌‬ ‫روییدن ‌‬
‫ههای‬ ‫ههای درخسست خرمسسا خوش س ‌‬ ‫گ یکدیگر‪ ،‬و از شسسکوف ‌‬‫تنگاتن ِ‬
‫غهای انگور و زیتون‬ ‫آویزان نزدیک به هم و در دسترس‪ ،‬و با ‌‬
‫یسسسازیم کسسه ]در شسسکل‪ ،‬مسسزه‪ ،‬بسسو و سسسود[‬ ‫و انسسار پدیسسد م ‌‬
‫همگسون یسا غیرهمگوننسد‪ .‬بنگریسد بسه میسوة نسارس و رسسیدة‬
‫یکایک آنها‪ ،‬آنگاه که میوه دادند‪ .‬بیگمسسان در ایسسن ]گونسساگونی‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪188‬‬

‫هها[ بسسرای کسسسانی‬ ‫درونی و بیرونی و تغییر آغاز و انجام میو ‌‬

‫هها و‬‫یآورنسسد‪ ،‬نشسان ‌‬
‫یپذیرنسسد و بسسدان[ ایمسسان م ‌‬
‫که ]حق را م ‌‬
‫دلیل ]خداشناسی[ وجود دارد«‪.‬‬
‫سبز شدن گیاهان و درختان‪ ،‬تبدیل این گیاه به درخت‪ ،‬پوشیدن‬
‫ههایی‬‫هها همگی نشان ‌‬ ‫این لباس زیبا و روییدن انواع گل‌ها و شکوف ‌‬
‫از قدرت و عظمت پروردگار جهان هستند‪ .‬خداوند – عسسز و ج س ّ‬
‫ل–‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫همچنین م ‌‬
‫صننب َب َْنا‬
‫ه* أّنا َ‬‫َ‬
‫م ِ‬‫ن إلی طعا ِ‬ ‫ر النسا ُ‬ ‫فل ْی َن ْظُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫قًا*‬ ‫شنن ّ‬ ‫ض َ‬ ‫قَنا الْر َ‬ ‫ق ْ‬‫شنن َ‬‫م َ‬ ‫المنناء صننب ًّا* ُثنن ّ‬
‫ضبًا* و َزی ُْتونا ً‬ ‫ق ْ‬ ‫و َ‬‫عَنبا ً َ‬
‫و ِ‬ ‫حب ًّا* َ‬ ‫فأن ْب َت َْنا فِیها َ‬ ‫َ‬
‫و أّبننا*ً‬ ‫ه َ‬
‫ه ً‬
‫فنناک َ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫غلبننا* َ‬ ‫ق ُ‬ ‫و حنندائ َ‬ ‫ل* َ‬ ‫خ ً‬ ‫و نَ ْ‬ ‫َ‬
‫م و ِلن َْعاِمکم‪‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫مَتاعا لک ْ‬ ‫َ‬
‫)عبس ‪(32-24 :‬‬
‫»انسان باید به غذای خویش بنگرد و دربارة آن بیندیشد ]که‬
‫چگونه ما آن را برای او فراهم کرده‌ایم و در ساختمان مواد‬
‫تبخش آن‪ ،‬چسسسه دقسسست و مهسسسارت و‬ ‫غسسسذایی و اجسسسزاء حیسسسا ‌‬
‫هایم[* ما آب را از آسمان به گونه شگفتی‬ ‫ظرافتی بکار برد ‌‬
‫یشسسسکافیم و از هسسسم بسسساز‬‫یبسسسارانیم* سسسسپس زمیسسسن را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرویانیم ]که مایه اصلی خوراک‬ ‫هها را م ‌‬‫یکنیم* در آن دان ‌‬ ‫م ‌‬
‫انسسسان اسسست[* و رزهسسا ]انگسسور[ و گیاهسسان خسسوردنی را* و‬
‫غهسسای پسسر درخسست انبسسوه را* و‬ ‫درختان زیتون و خرما را* و با ‌‬
‫همنسسدی شسسما و‬ ‫میسسوه و چراگسساه را* بسسرای اسسستفاده و بهر ‌‬
‫چهارپایان شما«‪.‬‬
‫همنسسد‬‫یرود و از منسساظر زیبسسا بهر ‌‬
‫کسی که به گردش و تفریسسح م ‌‬
‫یکند و این فصسسل‬ ‫یشود اما خداوند بزرگ را شکر و ستایش نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یدانسسد‪،‬‬‫یهسسای آن را نشسسانة بزرگسسی از عظمسست خداونسسد نم ‌‬‫و زیبای ‌‬
‫انسانی است که از قرآن کریم غافل است‪ .‬این آیه کریمسسه تسسوجه‬
‫یکند ‪:‬‬
‫انسان را به خود جلب م ‌‬
‫‪‬الذی جعل لکم من الشننجر الخضننرنارا ً‬
‫فإذا أنتم منه توِقدون‪‬‬
‫)یس ‪(80 :‬‬
‫»آن کسی که برای شما از درخت سبز آتش آفریده اسسست‪.‬‬
‫یکنید‪] .‬او که قسادر بسسر رسسستاخیز‬
‫و شما با آن آتش روشن م ‌‬
‫یتواند مردگان را نیز برانگیزد و دوبسساره بسسه‬
‫یهاست‪ ،‬م ‌‬ ‫انرژ ‌‬
‫زندگی بازگرداند[«‪.‬‬
‫‪189‬‬ ‫گیاهان‬

‫ممکن است شخصی سسسؤال کنسسد کسه ایسن درخست سسسبز زمسانی‬
‫یسوزد که خشک باشسسد پسسس چگسسونه اسسست کسسه‬‫آتش می‌گیرد و م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪‬الذی جعل لکم من الشننجر الخضننرنارا ً‬
‫فإذا أنتم منه توقدون‪‬؟‬
‫دانشمندان کشف کرده‌اند که یک سلول سسسبز هرگسساه در برابسسر‬
‫یسسسازد‪.‬‬ ‫نور خورشید قرار گیرد در هر دقیقه ‪ 20‬سلول ترکیبی م ‌‬
‫گیاه بسسه وسسسیله آب و بعضسسی از مسسواد معسسدنی و ارگانیسسسم تغسسذیه‬
‫یگیرد‪ ،‬گاز کربنیک است که به‬ ‫یکند بیشترین گازی که از هوا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫وجود آمدن سسساختمان گیسساه نقسسش دارد‪ .‬سسساختمان و پیکسسره گیسساه‬
‫برخلف تصور انسسسان از خساک نیسسست‪ .‬بلکسسه از کارخسسانه عظیمسسی‬
‫است که خداوند آن را برگهای سبز آفریده اسسست‪ .‬گسسویی خداونسسد‬
‫در آیه فوق به ایسسن امسسر اشسساره کسسرده اسسست کسسه اگسسر گیسساه دارای‬
‫گهای سبز نبود‪ ،‬دیگر وجودی نداشت‪ .‬این امر بسسا هسسستی گیسساه‬ ‫بر ‌‬
‫ارتباط اساسی دارد و چنانچه این عمل تولید که در بسسرگ سسسبز بسا‬
‫یشسسود‪ ،‬نبسسود‪،‬‬ ‫قرار گرفتن آن در برابر نور خورشید و هوا انجام م ‌‬
‫یرویسسد‪.‬‬‫گیاهی وجود نداشت‪ .‬اگر گیاهی را در تساریکی بکسساریم‪ ،‬نم ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬ایسسن‬‫اگر گیاه در معرض نور خورشید قسسرار نگیسسرد رشسسد نم ‌‬
‫ههای کلفت آنها که چندین تسسن وزن دارنسسد‪ ،‬نسستیجه‬ ‫درختان بلند و تن ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫عملیات دقیقی است که در برگ سبز انجام م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یشود؛ چگونه خداوند م ‌‬ ‫در اینجا این سؤال مطرح م ‌‬
‫ن الشجر الخضر نننارا ً‬ ‫‪‬الذی جعل لکم ِ‬
‫م َ‬
‫فإذا أنتم منه توقدون‪‬‬
‫»درخت سبز نمی‌سوزد! این درخت خشک اسسست کسسه آتسسش‬
‫یسوزد«‪.‬‬
‫یگیرد و م ‌‬
‫م ‌‬
‫اما این آیه به این امر اشاره دارد که اگر خداوند در درخت این‬
‫یداد‪ ،‬این درخسست وجسسود‬ ‫یشمار و فراوان را قرار نم ‌‬
‫ههای ب ‌‬‫کارخان ‌‬
‫های است که مسسوارد‬ ‫خارجی نداشت‪ .‬هر سلول در هر برگ کارخان ‌‬
‫ارگانیک را که در رشد گیاه و افزایش حجم آن تأثیر دارد‪ ،‬این امر‬
‫ههای الهی است‪ .‬از پیامبر گرامی اسلم – صلی الله‬ ‫یکی از نشان ‌‬
‫علیه و سلم – روایت شده است که فرمودند ‪:‬‬
‫»إن الله أمرنی أن یکون نطقی ذکرا ً و صننمتی‬
‫ه«‬ ‫فکرًا‪ ،‬و نظری ِ‬
‫عب َْر ً‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪190‬‬

‫»خداوند به من دستور داده است کسسه سسسخن گفتنسسم یسساد ]او[ و‬

‫‪1‬‬
‫ذکر‪ ،‬سکوتم‪ ،‬اندیشه و نگاه کردنم عبرت گرفتن باشد«‪.‬‬
‫پس هنگامی که انسان به گردش می‌رود نباید از آیسسات خداونسسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫غفلت بورزد‪ .‬خداوند م ‌‬
‫‪‬و کأّین من آیه فی السننموات و الرض‬
‫یم نّرون علیهننا و هننم عنهننا معرضننون‪‬‬
‫) یوسف ‪(105 :‬‬
‫»و چه بسیار دلیل و نشانه‌های ]دال بسسر وجسسود خداونسسد[ در‬
‫آسمانها و زمین وجود دارد که آنان ]کورکورانه[ از کنارشان‬
‫یگردانند«‪.‬‬‫یگذرند و از پذیرش آنها روی م ‌‬
‫م ‌‬
‫همچنین خداوند می‌فرماید ‪:‬‬
‫) عبس ‪:‬‬ ‫‪‬فلینظرالنسان إلی طعامه‪‬‬
‫‪(24‬‬
‫»انسان باید به غذای خویش بنگرد و دربارة آن بیندیشد«‪.‬‬
‫انسسسان در تابسسستان درخسست را بسسه صسسورت چسسوب خشسسکیده‌ای‬
‫ههسسا از‬
‫یزند پس ایسسن جوان ‌‬‫یبیند‪ .‬اما در بهار این درخت جوانه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬پسسس از‬ ‫هاند؟ پس از جوانه زدن درخت شسسکوفه م ‌‬ ‫کجا آمد ‌‬
‫یدهد؟ و بسسه‬ ‫یرویند‪ .‬این کارها را چه کسی انجام م ‌‬ ‫مدتی برگها م ‌‬
‫یشود؟‬ ‫دست چه کسی انجام م ‌‬
‫هرگاه در بیابسان گیساهی را دیسدی کسه بسه تنهسایی در حسال رشسد‬
‫یتردیسسد او‬‫است‪ ،‬از او بپرسید چه کسسسی تسسو را رویانسسده اسسست؟ ب ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خالق و آفریننده هر چیزی است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ن‬
‫ه إِ ّ‬ ‫‪‬انظنروا إلنی ثمنره إذا أثمنر و ی َن ْ ِ‬
‫عن ِ‬
‫ت لقوم ٍ یؤمنون‪) 2‬انعام ‪:‬‬ ‫فی ذلکم لیا ٍ‬
‫‪(99‬‬
‫»به میوة نارس و رسیدة یکایک آنها‪ ،‬آنگاه کسسه میسسوه دارنسسد‪،‬‬
‫بنگرید‪ .‬بی‌گمان در این ]گوناگونی درونی و بیرونسسی و تغییسسر‬
‫هها و دلیسسل ]خداشناسسسی[ بسسرای‬ ‫آغاز و انجام میوه‌ها[ نشسسان ‌‬

‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین گذشت‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫ینویسد ‪» :‬خداوند به وسیله تغییسسر‬ ‫‪ -‬قرطبی در جلد ‪ 7‬صفحه ‪ 50‬تفسیرش م ‌‬ ‫‪2‬‬

‫حالت گیاه و به وجود آمدن آن از نیستی انسان را بسسه یکتسایی و توانسسایی کامسل‬
‫یفهماند که این گیاه خالق توانا و دانایی دارد‪ .‬ایسسن‬ ‫یسازد و به او م ‌‬
‫خود آگاه م ‌‬
‫امر بر امکان زنده شدن پس از مرگ به علت روییدن گیاه بعد از خشک شدن‬
‫یگویسسد ‪ :‬ینسسع الثمسسر ینیسسع ینعسا ً ینیعسسا و ینوعسا ً أی ‪ :‬نضسسج ‪:‬‬
‫دللت دارد‪ .‬جوهری م ‌‬
‫رسید«‪.‬‬
‫‪191‬‬ ‫گیاهان‬

‫یپذیرنسسد و بسسدان[ ایمسسان‬

‫کسسسانی وجسسود دارد کسسه ]حسسق را م ‌‬
‫یآورند«‪.‬‬‫م ‌‬

‫سبزینه گیاهان‬
‫یشود بزرگترین کارگاه و کارخانه ساخته دست بشر بسسه‬ ‫گفته م ‌‬
‫یگذرد پیشرفته نیسسست‪ .‬پسسس در‬ ‫اندازة آنچه در داخل برگ سبز م ‌‬
‫یگذرد‪.‬‬‫داخل برگ سبز چه م ‌‬
‫های به نام سبزینه یا کلروفیل وجود دارد که‬ ‫در برگ گیاهان ماد ‌‬
‫لهسسای‬ ‫هرگاه این ماده در مقابل نور خورشسسید قسسرار گیسسرد‪ ،‬مولکو ‌‬
‫یشوند که آبسسی را کسسه‬ ‫کلروفیل به واحدهای حرارتی قوی تبدیل م ‌‬
‫یکند‪ .‬بسسا تجزیسسه آب موجسسود در برگهسسا‬ ‫در برگ وجود دارد تجزیه م ‌‬
‫یآید‪.‬‬
‫عناصر هیدروژن و اکسیژن به دست م ‌‬
‫به جاست کسسه در اینجسسا بسسه ایسسن نکتسسه اشسساره کنیسسم کسسه اگسسر مسسا‬
‫بخواهیم بسسا وسسسایلی کسسه در اختیسسار داریسسم یسسک مولکسسول آب را بسسه‬
‫اکسیژن و هیدروژن تجزیه کنیم بسسه نیرویسسی معسسادل حسسرارت دادن‬
‫نها‪ ،‬گیاهسسان و حیوانسسات‬ ‫آب تا دمای ‪ 2500‬درجه نیازمندیم‪ .‬انسسسا ‌‬
‫یکنند؟ پس چگونه ایسسن نسسسبت ثسسابت‬ ‫همواره اکسیژن را تنفس م ‌‬
‫یماند؟ در بعضی از آمارهای علمی ذکر شده است که مجمسسوع‬ ‫م ‌‬
‫گیاهان روی زمین برای اینکه نسسبت اکسسیژن‪ ،‬ازت و گازکربنیسک‬
‫هسسوا ثسسابت بمانسسد‪ 100 ،‬میلیسساردتن گسساز کربنیسسک و ‪ 25‬میلیسسارد‬
‫هیدروژن را بسسه مسسواد غسسذایی و ‪ 100‬میلیسسارد تسسن اکسسسیژن تبسسدیل‬
‫یکند‪ .‬همچنین مجموع انرژی مصسسرف شسسده در عمسسل فتوسسسنتز‬ ‫م ‌‬
‫یهایی است که انسان در هسسر سسسال‬ ‫گیاهان ‪ 10‬برابر مجموع انرژ ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬برگهسسای یسسک درخسست‬ ‫در سراسسسر جهسسان آن را مصسسرف م ‌‬
‫یکند‪ .‬ایسسن‬ ‫متوسط در هر ساعت یک کیلوگرم مواد غذایی تولید م ‌‬
‫یشود تسسا درخسست از آن‬ ‫محصول غذایی شب هنگام به قند تبدیل م ‌‬
‫یشسود‪.‬‬ ‫تغذیه کند یسا بسسه صسورت نشسای ذخیسسره در گیسساه ذخیسسره م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫خداوند م ‌‬
‫‪‬الذین جعل لکم من الشجر الخضننرنارا ً‬
‫فإذا أنتم منه توقدون‪‬‬
‫) یس ‪(80 :‬‬
‫»درخت سبز‪ ،‬برای شسما آتسش بیافریسده اسست و شسما بسا آن‪،‬‬
‫یهسسا‪ ،‬برانگیختسسن‬
‫یکنید ]او قادر بر رستاخیز انرژ ‌‬
‫آتش روشن م ‌‬
‫مردگان‪ ،‬باز گرداندن ایشان به زندگی دوباره است[«‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪192‬‬

‫کلمة »الخضر« به سبزینه اشاره دارد‪ .‬زیسسرا بسسرگ هسسر درخسستی‬

‫کارخانه عظیم و بزرگی است که عمل بسسسیار مهسسم و مشسسکلی را‬
‫یدهد که آدمی قادر به انجام آن نیست‪.‬‬ ‫انجام م ‌‬
‫انواع بذر گیاهان‬
‫خداوند – سبحانه و تعالی – اساس زندگی گیاه را برپسایه بسذر و‬
‫دانه بنا نهاده است و راه اصسسلی تکسسثیر گیاهسسان را بسسه وسسسیلة بسسذر‬
‫هها دنیای بزرگی وجود دارد که اگر از آن‬ ‫تعیین کرده است‪ .‬در دان ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫بهایمان فروتن م ‌‬ ‫اطلع یابیم قل ‌‬
‫حجم و اندازه بسسذرها بسسسیار مختلسسف اسسست‪ .‬بسسذر جوزهنسسدی بسسه‬
‫حدی کوچک است که در هر گرم بیش از ‪ 000/70‬بسسذر را شسسامل‬
‫یشود‪ .‬این بذرها همانند غبار هسسستند امسسا ویژگسسی مشسسترک بیسسن‬ ‫م ‌‬
‫همة بذرها این است که هر بذری موجود زنده است‪ .‬ایسسن موجسسود‬
‫یخسسواهی در‬ ‫زنده غذای مشخص محدود و همسساهنگی دارد‪ .‬اگسسر م ‌‬
‫های‬ ‫این باره چیزی بدانی‪ ،‬چنسسد دانسسه لوبیسسا یسسا نخسسود را بسسر روی پنب ‌‬
‫یکننسسد و بسسه‬ ‫خیس بگذارید و ببینید چگونه این جوانه زنسسده رشسسد م ‌‬
‫یشود‪ .‬حجم نخود بسسرای تغسسذیه‬ ‫ههای کوچک تبدیل م ‌‬ ‫ساقک و ریش ‌‬
‫این جوانه کافی است تا زمانی که ریشه قادر بسسه دریسسافت غسسذا از‬
‫زمین باشد‪.‬‬
‫اما مسأله جالب توجه این است که این بذرها مختلفند‪ .‬بعضسسی‬
‫لهای کوچکی هستند کسسه بسسه وسسسیلة‬ ‫از آنها بالدارند یعنی دارای با ‌‬
‫یکنند و سرسبزی را از کشوری‬ ‫آن در هوا صدها کیلومتر پرواز م ‌‬
‫یبرند‪ .‬باد آنها را با خسسود‬ ‫یا سرزمینی به کشور یا سرزمین دیگر م ‌‬
‫یبرد تا به صورت طسسبیعی‬ ‫یبرد و صدها کیلومتر آنها را با خود م ‌‬ ‫م ‌‬
‫نهسسای مرطسسوب بروینسسد‪ .‬در نسستیجه درختسسان زیبسسا و شسساداب‬ ‫در زمی ‌‬
‫ههای‬ ‫ههسسا کسسرک دارنسسد و فاصسسل ‌‬ ‫یروینسسد‪ .‬بعضسسی از بسسذرها و دان ‌‬ ‫م ‌‬
‫هها و‬ ‫های که برای پیمودن قار ‌‬ ‫یکنند‪ .‬دان ‌‬ ‫کوتاهی را در هوا پرواز م ‌‬
‫نها و صدها کیلومتر آفریده شده است بالسسدار اسسست‪ .‬امسسا‬ ‫سرزمی ‌‬
‫تهای کوتاه و انتقال از جایی به‬ ‫های که برای طی کردن مساف ‌‬ ‫دان ‌‬
‫کهایی همانند کرک پشم دارد‪.‬‬ ‫جای دیگر آفریده شده است‪ ،‬کر ‌‬
‫های عایق مانند دارند که آب در آن نفوذ‬ ‫ههای پوست ‌‬ ‫بعضی از دان ‌‬
‫بها از جسسایی بسسه جسسای دیگسسر‬ ‫هها و سیل ‌‬ ‫یکند و به وسیلة روخان ‌‬ ‫نم ‌‬
‫قکسساری‬ ‫های محکسسم کسسامل ً عای ‌‬ ‫یشوند‪ .‬آنها به وسیلة پوست ‌‬ ‫منتقل م ‌‬
‫هاند‪ .‬به طوری که خیسی آب در رشد جوانه تأثیری ندارد‪.‬‬ ‫شد ‌‬
‫هها خارهای کوچکی دارند که با اسسستفاده از آن بسسه‬ ‫بعضی از دان ‌‬
‫یچسسبند و از سسسرزمینی بسسه سسسرزمین‬ ‫بسسدن بعضسسی از حیوانسات م ‌‬
‫‪193‬‬ ‫گیاهان‬

‫ههسسا دارای مسساده‬ ‫یشسسوند‪ .‬بعضسسی از انسسواع دان ‌‬ ‫دیگسسر منتقسسل م ‌‬

‫یچسبند تسسا در‬ ‫های هستند که به پاهای بعضی از پرندگان م ‌‬ ‫چسبند ‌‬
‫طی مهاجرت آنها از سسسرزمینی بسسه سسسرزمین دیگسسر همسسراه آنسسان‪،‬‬
‫منتقل شوند‪.‬‬
‫گروهی از بذرها در غلفی قرار دارند که در بعضسسی از شسسرایط‬
‫یشسسود‪ .‬بسسا شکسسسته شسسدن ایسسن غلف و پوسسسته‬ ‫طبیعی شکسته م ‌‬
‫یشوند‪.‬‬ ‫هها پخش م ‌‬ ‫دان ‌‬
‫های قسسرار‬ ‫هها به ویسسژه بسسذر گیاهسسان مرتعسسی در محفظ ‌‬ ‫بعضی از دان ‌‬
‫دارند که محفظه نیز در بالی یک قسمت حلزونی شسکل واقسع شسده‬
‫یافتنسسد بسساد بسسه‬
‫است‪ .‬زمانی کسسه قسسسمت حلزونسسی بسسر روی زمیسسن م ‌‬
‫یکند‪ .‬سپس بذرها از طریق همیسسن‬ ‫کاشته شدن آن در زمین کمک م ‌‬
‫یشود‪ .‬این امر خود بخود و بسسدون‬ ‫قسمت حلزونی به زمین منتقل م ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫دخالت انسان انجام م ‌‬
‫تها یسسا‬
‫عجیسسب ایسسن کسسه ریشسسه بعضسسی از گیاهسسانی کسسه در دش س ‌‬
‫یرود تسسا‬ ‫یرویند بیش از ‪ 17‬متر در اعماق زمین فسسرو م ‌‬ ‫نها م ‌‬ ‫بیابا ‌‬
‫از آن رطوبت را جذب کند‪.‬‬
‫این گیاهان مخلوقات خداوند هسسستند کسسه آنهسسا را بسسرای منسساطق‬
‫مباران آفریده است جایی که به گیاهانی نیاز هست کسسه‬ ‫خشک و ک ‌‬
‫بتوانند خشکی را تحمل کنند‪ .‬بنابراین ریشه آنهسسا شسسرایط خاصسسی‬
‫یکنسد تسا‬ ‫دارد‪ .‬این ریشه بیش از ‪ 17‬متر در اعمساق خساک نفسوذ م ‌‬
‫کهایی دارند که رطوبت‬ ‫رطوبت را از زمین بگیرد‪ .‬این گیاهان کر ‌‬
‫یگیرند‪.‬‬ ‫هوا را م ‌‬
‫‪‬هذا خلق الله فأرونی ماذا خلننق الننذین‬
‫)لقمان ‪(11 :‬‬ ‫من دونه‪‬‬
‫ههای خداینسسد شسسما بسسه‬
‫یبینید[ آفرید ‌‬
‫ینگرید و م ‌‬
‫»اینها ]که م ‌‬
‫من نشان دهید‪ ،‬غیر خداوند چه چیزهایی را آفرید‌هاند؟«‪.‬‬
‫کدارند‪ .‬بعضی از آنها‬ ‫گروهی از بذرها بالدار و گروهی دیگر کر ‌‬
‫های‬ ‫پوستی ضسسدآب دارنسسد‪ .‬بعضسسی خسساردار یسسا دارای مسساده چسسسبند ‌‬
‫های قرار دارند که در‬ ‫هستند بذرهایی نیز وجود دارند که در محفظ ‌‬
‫یشود‪ .‬ریشه بعضی از بذرها به اعماق‬ ‫زمان مشخصی شکسته م ‌‬
‫یشود تا بتواند آب را جذب کند‪.‬‬ ‫زمین و در ابعاد بزرگ پراکنده م ‌‬
‫بذرها به تنهایی آیه و نشانه بزرگی مبنی بسسر عظمسست پروردگسسار‬
‫است‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪194‬‬

‫هها و تحمل شرایط دشوار‬ ‫دان ‌‬

‫ههایی که بسر عظمست پروردگسار دللست دارد‪ ،‬ایسن‬ ‫از جمله نشان ‌‬
‫یآب و علفی ممکن است چنسسدین سسسال‬ ‫است که زمین خشک و ب ‌‬
‫بر آن بگذرد اما در آن فقط شن و خاک دیده ‌شود‪ .‬ناگهسسان بسساران‬
‫یرویند به طوری‬ ‫فها م ‌‬ ‫یبارد‪ .‬گیاهان‪ ،‬گلها و عل ‌‬ ‫فراوانی بر آن م ‌‬
‫یشود‪ .‬آیا این سسسؤال بسسه ذهسسن‬ ‫که باعث تعجب و حیرت فراوان م ‌‬
‫شما خطور نکرده است‪ :‬در مدت این هفت یا ده سالی که بسساران‬
‫هانسسد‬
‫نباریده است و زمین خشک بوده است‪ ،‬این بذرها از کجا آمد ‌‬
‫تا این گیاهان برویند؟ این سؤال کامل ً به جاست‪ .‬کسی این بذرها‬
‫یآب و‬ ‫را در آنجا نپاشیده است‪ .‬این منطقسسه از بیابسسان خشسسک و ب ‌‬
‫علف به بهشت سرسبزی تبدیل شده است‪ .‬چه کسی ایسسن بسسذرها‬
‫را در آنجا پراکنده است؟ سؤال و نشانه اینجاست‪.‬‬
‫تتسسأثیر‬ ‫ههای سسخت و محکسسم نیسز تح ‌‬ ‫یدانیسم کسه حسستی صسخر ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگیرند‪ .‬عوامل و‬ ‫شرایط دشوار و عوامل زیست محیطی قرار م ‌‬
‫شرایط دشوار عبارتند از باد‪ ،‬باران‪ ،‬گرما و سرما ‪ ...‬این عوامسسل‬
‫یکنند‪ .‬همچنیسسن‬ ‫گها را تحت تأثیر قرار داده و به خاک تبدیل م ‌‬ ‫سن ‌‬
‫یدهند‪ .‬آیا‬ ‫تتأثیر قرار م ‌‬ ‫هها را نیز تح ‌‬ ‫یها و رودخان ‌‬ ‫این عوامل جو ‌‬
‫یکنسسد‪،‬‬ ‫این عوامل در بسسذرها کسسه خداونسسد آنهسسا را در خسساک پنهسسان م ‌‬
‫یگذارد؟‬ ‫تأثیری نم ‌‬
‫هاند که‬ ‫هها طوری آفریده شد ‌‬ ‫یگویند ‪ :‬بذرها و دان ‌‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫یکند‪ .‬زمانی که‬ ‫عوامل دشوار و فرساینده در آنها تأثیری ایجاد نم ‌‬
‫یبینیسسم‪ ،‬سسسالهای پیسساپی‬ ‫یشسسود و مسسا آن را نم ‌‬ ‫در دل خاک پنهان م ‌‬
‫سرما و گرما‪ ،‬بادهای شدید‪ ،‬هوای بسیار گرم و یخبندان شدید بر‬
‫هها سالیان طسسولنی جسسوانه و پوسسسته‬ ‫یگذارد‪ .‬اما این دان ‌‬ ‫آنها اثر م ‌‬
‫ههای کوچسسک‪،‬‬ ‫نازکی که اطراف جسسوانه را فراگرفتسسه اسسست‪ ،‬ریش س ‌‬
‫یکنسد‪ .‬بعسد از چنسدین‬ ‫ساقک‪ ،‬و ذخیره غذایی را همچنسسان حفسظ م ‌‬
‫یبسسارد‪ .‬ناگهسسان زمیسسن بسسه بهشسست سرسسسبزی تبسسدیل‬ ‫سال بسساران م ‌‬
‫یپیچسسد‪ .‬رنگهسسا و تناسسسب آنهسسا‬ ‫هها در فضسسا م ‌‬ ‫یشود‪ .‬عطر شکوف ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪ .‬پس این همه زیبایی در این مسسدت کجسسا بسسوده‬ ‫منوازی م ‌‬ ‫چش ‌‬
‫است؟ خداوند آن را از عوامل و شرایط دشوار و فرسایشسسی کسسه‬
‫یتواند همه چیز را نابود کند‪ ،‬حفظ کرده است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یتری بزنیم‪ .‬خداوند در معدة انسسسان‬ ‫مثال بسیار ملموس و عین ‌‬
‫یترین و تأثیرگسسسذارترین اسیدهاسسسست کسسسه نسسسام آن‬ ‫یکسسسی از قسسسو ‌‬
‫یخورید حتی اگسسر‬ ‫اسیدکلریدریک است‪ .‬هرگاه گوشت سفتی را م ‌‬
‫آن گوشست بسسیار سسفت باشسد کسافی اسست کسه در اسسید معسده‬
‫شهسسای‬ ‫شسسناور شسود تسا تجزیسسه و هضسسم گسردد‪ .‬در ایسن بساره آزمای ‌‬
‫‪195‬‬ ‫گیاهان‬

‫فراوانی انجام شده است به طوری کسسه دانشسسمندان تکسسه گوشسست‬

‫خدار گذاشتند‪ .‬آنگسساه بعسسد از اینکسسه‬ ‫سفت در یک توپ کوچک سورا ‌‬
‫حیوان آن را خورد‪ ،‬پس از مدتی حیوان را ذبح کردند و توپ را از‬
‫معدة آن خارج کردند اما تکه گوشسست را در آن نیافتنسسد‪ .‬اسسسیدهای‬
‫هاضمه به داخل تسوپ آهنسی نفسوذ کسرده و گوشست را ذوب کسرده‬
‫بودنسسد‪ .‬آیسسا عمسسل هضسسم یسسک عمسسل مکسسانیکی اسسست یسسا یسسک عمسسل‬
‫شیمیایی؟ در حقیقت عمل هضم هر دوی آنهاست‪ .‬هرگساه غسذایی‬
‫هها و مسسواد شسسیمیایی‬ ‫به وسیلة عمل مکانیکی هضم نشود‪ ،‬عصسسار ‌‬
‫یخسسورد هسسر‬‫یکند‪ .‬هسسر غسسذایی کسسه انسسسان م ‌‬ ‫آن را به مایع تبدیل م ‌‬
‫مرهسا تبسدیل بسسه‬ ‫ّ‬ ‫مخ‬ ‫و‬ ‫سیدها‬ ‫س‬ ‫اس‬ ‫این‬ ‫وسیلة‬ ‫به‬ ‫اندازه که سفت باشد‬
‫ههسسایی کسسه‬
‫یشسسود‪ .‬بسسا ایسسن وجسسود بعضسسی از دان ‌‬ ‫مایع قابل جذبی م ‌‬
‫یخسسورد‪ ،‬سسسالم از بسسدن انسسسان خسسارج‬ ‫ههسسا م ‌‬‫انسان به همسسراه میو ‌‬
‫یتواند در آن تسسأثیر‬ ‫یشوند‪ .‬عوامل مکانیکی و شیمیایی معده نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫ههای خداوند است‪ .‬پس خداوند –‬ ‫بگذارد‪ .‬این امر فیزیکی از نشان ‌‬
‫هها پوسته و محافظی قرار داده است کسسه آن را‬ ‫عز وجل – در دان ‌‬
‫یکند‪ .‬این امر یکی از‬ ‫از هر نوع تأثیر مکانیکی و شیمیایی حفظ م ‌‬
‫هها و آیات خداوند است‪ .‬فرامسسوش نکنیسسد کسسه دانشسسمندان از‬ ‫نشان ‌‬
‫هاند که ‪ 6‬هزار سال قبسسل‬ ‫مهایی را استخراج کرد ‌‬ ‫اهرام مصر‪ ،‬گند ‌‬
‫ب دیدنسسد‬
‫مها را کاشتند با کمسسال تعج ‌‬ ‫ذخیره شده بود‪ .‬آنان این گند ‌‬
‫ههسسا روییدنسسد! پسسس ایسسن جسسوانه کوچسسک و حساسسسی کسسه‬ ‫که این دان ‌‬
‫خداوند در آن زندگی را به امانت گذاشسسته اسسست و پوسسسته نسسازکی‬
‫آن را احاطه کرده است و در این پوسسسته غسسذای آن ذخیسسره شسسده‬
‫ههای کوچک را در آن به وجود آورده اسسست‪،‬‬ ‫است و ساقک و ریش ‌‬
‫این موجود زندة لطیف و کوچکی که خداوند آن را در جوانه خلسسق‬
‫کرده است ‪ 6‬هزار سسسال بسسدون اینکسسه آسسسیبی ببینسسد‪ ،‬سسسالم بسساقی‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫مانده است‪ .‬به همین دلیل خداوند م ‌‬
‫‪‬هذا خلق الله فأرونی ماذا خلننق الننذین‬
‫من دونه بل الظالمون فی ضلل مبین‪‬‬
‫ههای خدایند‪ ،‬شسسما بسسه‬
‫یبینید[ آفرید ‌‬
‫ینگرید و م ‌‬
‫»اینها ]که م ‌‬
‫هانسسد؟‬
‫من نشان دهید آنانی که جز خدایند چه چیزی را آفرید ‌‬
‫]تا شایسته پرستش و شراکت در الوهیت را داشته باشسسند[‬
‫بلکه ستمگران ]کفرپیشه[ در گمراهی آشکاری هستند«‪.‬‬
‫پوسته گندم )سبوس( و فواید آن برای سلمتی انسان‬
‫خداوند گندم را به عنوان غذای کاملی برای انسانها خلق کسسرده‬
‫های‬
‫است‪ .‬این امر عنایت و لطف اوست‪ .‬اما او گنسسدم را بسسه گسسون ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪196‬‬

‫ههسسا‪،‬‬
‫تها‪ ،‬کو ‌‬ ‫آفریده است که در همسسه کشسسورهای جهسسان‪ ،‬در دش س ‌‬
‫یرویسسد‪.‬‬ ‫هها‪ ،‬آب و هوای سرد و آب و هسسوای گسسرم یسسا معتسسدل م ‌‬ ‫در ‌‬
‫مهایی وجود دارنسسد کسسه در‬ ‫یگمان در هر لحظه بر روی زمین گند ‌‬ ‫ب ‌‬
‫حال روییدن هستند‪ .‬اما خلقسست خداونسسد ایسسن گنسسدم را بسسه صسسورت‬
‫غذای کاملی آفریده است‪ .‬پوسته خارجی آن ‪ 9‬درصسسد وزن آن را‬
‫ینامند‪ .‬همچنیسسن پوسسسته‬ ‫یدهد که مردم آن را سبوس م ‌‬ ‫تشکیل م ‌‬
‫نازکی دارد که به اطراف مسساده ازتسسی کشسسیده شسسده اسسست کسسه ‪3‬‬
‫های کسه‬ ‫یدهد‪ .‬همچنین جسوانه زنسد ‌‬ ‫درصد از وزن دانه را تشکیل م ‌‬
‫یکنسسد در آن وجسسود‬ ‫در صورت فراهم شدن شرایط روییدن رشد م ‌‬
‫یدهسسد‪.‬‬ ‫دارد‪ .‬ایسسن جسسوانه ‪ 4‬درصسسد وزن دانسسه گنسسدم را تشسسکیل م ‌‬
‫یدهد‪ .‬مسسا‬ ‫همچنین ‪ 84‬درصد وزن آن را نشاسته خالص تشکیل م ‌‬
‫پوسته و غشای آن را جسسدا نمسسوده و از آن فقسسط نشاسسسته خسسالص‬
‫ینامنسسد‪،‬‬ ‫های که مردم آن را سبوس م ‌‬ ‫یماند‪ .‬اما این پوست ‌‬‫باقی م ‌‬
‫دارای ‪ 6‬ویتسسسسامین اسسسسست ‪ :‬ویتسسسسامین ب ‪ ،1‬ب ‪ ... ،2‬و ب ‪ 6‬و‬
‫نهای دیگسسر‪ .‬ایسسن پوسسسته همچنیسسن دارای فسسسفر اسسست کسسه‬ ‫ویتامی ‌‬
‫غذای مغز و اعصاب است‪ .‬همچنین دارای آهن است کسسه مسسوجب‬
‫یشسسود و بسسه گرفتسسن اکسسسیژن از‬ ‫دمیدن نشاط و نیسسرو در خسسون م ‌‬
‫یکند‪ .‬همچنین در این پوسته کلسیم وجسسود دارد کسسه‬ ‫هها کمک م ‌‬ ‫ری ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسه علوه ایسسن‬ ‫نها را تقسسویت م ‌‬ ‫نساز اسسست و دنسسدا ‌‬ ‫استخوا ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬‫سبوس دارای سلیکن است که موها را قوی و درخشسسان م ‌‬
‫همچنین در این پوسسسته ی ُسسد‪ ،‬وجسود دارد کسه غسسده تیروئیسسد را فعسال‬
‫یدهد‪ .‬همچنین مسسواد پتاسسسیم‪،‬‬ ‫یکند و به فرد آرامش و راحتی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫سدیم و منیزیم در پوستة گندم وجود دارد کسسه در همسسه ایسسن مسسواد‬
‫مکننده نقسسش اساسسسی دارد‪ .‬مسسا‬ ‫تها‪ ،‬اسیدها و مواد هض ‌‬ ‫تولید باف ‌‬
‫یخوریم که به گفته یک پزشک که‬ ‫فقط نشاستة خالص گندم را م ‌‬
‫یکرد همانند سریشم چسبناک است‪ .‬اما عظمت‬ ‫آن را نکوهش م ‌‬
‫الهی در آفرینش این پوسته متبلور است که فواید فراوانی در آن‬
‫وجود دارد‪ .‬تا ما گنسسدم را بسسه همسسراه پوسسستة آن بخسسوریم و از ایسسن‬
‫موادی که خداوند در آن آفریده است استفاده کنیم‪.‬‬
‫هرگاه این پوسته یا سسسبوس در آب داغ جوشسسانده شسسود بسساعث‬
‫یشسسود‪ .‬همچنیسسن اگسسر فسسرد ایسسن‬ ‫کاهش سرفه و سسسرماخوردگی م ‌‬
‫یشسسود و‬ ‫ههسسا م ‌‬‫جوشانده را بخورد باعث جمع شدن و انقباض رود ‌‬
‫همچنین برای درمان زخم و عفونت معسسده و اسسسهال خسسونی مفیسسد‬
‫است‪ .‬همچنین باعث تغذیه پوست و حفظ آن از بیماریها به ویسسژه‬
‫یشود‪.‬‬‫اگزما م ‌‬
‫‪197‬‬ ‫گیاهان‬

‫به همین دلیل باید همانگونه که خداوند تعیین فرمسسوده و پیسسامبر‬

‫تها استفاده کنیم تا سسسلمت خسسود را حفسسظ‬ ‫هاند از نعم ‌‬‫دستور داد ‌‬
‫یها در امان باشیم‪.‬‬ ‫نموده و از بیمار ‌‬
‫از ابن حازم روایت شده است که گفسست ‪» :‬از سسسهل بسسن سسسعد‬
‫پرسیدم ‪ :‬آیا پیسامبر خسدا – صسلی اللسسه علیسه و سسلم – نسان گنسسدم‬
‫یخورد؟ سهل گفت ‪ :‬پیامبر خدا – صلی الله علیسسه و سسسلم – از‬ ‫م ‌‬
‫زمانی که مبعوث شد تا زمان وفاتش نان گندم را ندید‪ .‬گفتسسم آیسسا‬
‫در دوران رسول خدا – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – السسک داشسستید؟‬
‫گفت ‪ :‬پیامبر – صلی الله علیه و سلم – از زمان مبعوث شدن به‬
‫پیامبری تا وفاتش الک و غربالی را ندید‪ ،‬گفتسم ‪ :‬چگسونه جسسو السک‬
‫یکردیسسم و در آن فسسوت‬ ‫یخوردیسسد؟ گفسست آن را آرد م ‌‬‫نکسسرده را م ‌‬
‫یماند‬ ‫تهای آن جدا شود و بر روی آنچه باقی م ‌‬ ‫یکردیم تا پوس ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یخوردیم«‪.‬‬ ‫یپاشیدیم و آن را م ‌‬ ‫آب م ‌‬
‫در روایت آمده است که اولین بدعت مسلمانان پسسس از وفسسات‬
‫پیامبر – صلی الله علیه و سلم – غربال کردن آرد بود‪.‬‬
‫هدانه‬ ‫سیا ‌‬
‫از جمله دلیل نبوت در حدیث شریف امری است که پیشگویی‬
‫یشود‪ .‬در صسسحیح بخسساری بسسه روایسست از ابسسوهریره‬ ‫علمی نامیده م ‌‬
‫آمده است کسسه پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – فرمسسود ‪» :‬از‬
‫هدانه اسسستفاده کنیسسد و آن را بخوریسسد زیسسرا در آن شسسفای همسسه‬ ‫سیا ‌‬
‫‪2‬‬
‫یها به جز مرگ وجود دارد«‪.‬‬ ‫بیمار ‌‬
‫این یک حدیث صحیح است‪ .‬پیامبر – صلی اللسسه علیسسه و سسسلم –‬
‫یگوید‪ .‬کلم او وحی است کسسه بسسر‬ ‫از روی هوی و بیهوده سخن نم ‌‬
‫هاند؟‬
‫یشود‪ .‬علمای پیشین چگونه آن را تفسیر کرد ‌‬ ‫او خوانده م ‌‬
‫حالباری در شرح این حدیث آمده اسسست ‪» :‬سسسخن ایشسسان‬ ‫در فت ‌‬
‫»من کل داِء« به معنای امسسر عسسامی اسسست کسسه قصسسد از آن خساص‬
‫نها‬‫است‪ .‬زیرا در هیچکدام از گیاهان آنچسسه بسسا سسسلیقه همسسه انسسسا ‌‬
‫یها مؤثر باشد‪ ،‬وجود نسسدارد‪.‬‬ ‫سازگار باشد و در معالجة همة بیمار ‌‬
‫یهسسایی اسسست کسسه از رطسسوبت‬ ‫بلکه قصد از آن‪ ،‬شسسفای همسسة بیمار ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬خاصسسیت شسسفابخش‬ ‫یشود‪ .‬ابسسوبکربن العربسسی م ‌‬ ‫ناشی م ‌‬
‫هدانه اسسست‪ .‬بسسا ایسسن وجسسود در بعضسسی از‬ ‫عسسسل بیشسستر از سسسیا ‌‬
‫یشسسود‪ .‬اگسسر قصسسد و‬ ‫یها چنانچه فرد عسل بخسسورد‪ ،‬اذیسست م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫‪ -‬بخاری ) ‪ (5097‬و ابن ماجه ) ‪.(3335‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬البخساری ) ‪ ،(5364‬مسسلم ) ‪ ،(2215‬ترمسذی ) ‪ (2041‬لفسظ حسدیث از کتساب‬ ‫‪2‬‬

‫سنن ترمذی روایت شده است‪.‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪198‬‬

‫مراد از سخن پروردگار دربارة عسل‪ ،‬این باشد که بسسرای اکسسثریت‬

‫قریب به اتفاق مردم خاصیت شفابخش دارد‪ ،‬ایسسن سسسخن دربسسارة‬
‫کتر است«‪ 1.‬پس عسسل کسه خداونسسد‬ ‫هدانه نیز به حقیقت نزدی ‌‬
‫سیا ‌‬
‫دربارة آن فرموده است ‪:‬‬
‫‪‬فیه شفاء للناس‪‬‬
‫‪2‬‬
‫»در آن شفایی برای مردم وجود دارد«‪.‬‬
‫تا این حسسد خاصسسیت شسسفابخش نسسدارد‪ .‬زیسسرا خداونسسد دربسسارة آن‬
‫نفرموده است ‪ :‬شفا فقط در آن است‪.‬‬
‫هترین‬ ‫دو دانشسسسمند بسسسزرگ علسسسم پزشسسسکی کسسسه در پیشسسسرفت ‌‬
‫یکردنسسد بسسه ایسسن نسستیجه رسسسیدند کسسه‬ ‫دانشگاههای جهسسان تحقیسسق م ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫هدانه بسساعث تقسسویت دسسستگاه ایمنسسی و دفسساعی بسسدن م ‌‬ ‫سیا ‌‬
‫یهسسای‬ ‫دسسستگاه ایمنسسی بسسدن را از همسسة امسسراض بسسه ویسسژه بیمار ‌‬
‫یکند‪ .‬هر اندازه کسسه دسسستگاه ایمنسسی‬ ‫میکروبی و سرطانی حفظ م ‌‬
‫یهسسای‬ ‫انسسسان تقسسویت شسسود‪ ،‬توانسسایی فسسرد بسسرای مقسسابله بسسا بیمار ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن دو پزشسسک بسسه وسسسیلة‬ ‫میکروبی و سرطانی بیشسستر م ‌‬
‫شهای فراوان به این نتیجه رسیدند که استفاده از یسسک گسسرم‬ ‫آزمای ‌‬
‫هدانه هسسر روز دو بسسار بسسه مسسدت چهسسار هفتسسه عملکسسرد و تسسأثیر‬ ‫سسسیا ‌‬
‫یدهد‪ .‬غدد لنفسساوی‬ ‫لهای غذد لنفاوی را ‪ 25‬درصد افزایش م ‌‬ ‫سلو ‌‬
‫یکنند کسسه‬ ‫لهایی هستند که مواد سمی سلولی تولید م ‌‬ ‫دارای سلو ‌‬
‫ینماید‪ .‬هرگاه انسان به مدت ‪ 4‬هفتسسه هسسر‬ ‫به دفاع از بدن کمک م ‌‬
‫هدانه مصسسرف کنسسد‪ ،‬غسسدد و‬ ‫روز دوبسسار و هسسر بسسار یسسک گسسرم سسسیا ‌‬
‫لهای لنفسساوی کسسه وظیفسسه آنهسسا سسساختن پسسادزهر و کشسستن‬ ‫سسسلو ‌‬
‫یکنند‪.‬‬‫میکروبهاست ‪ 25‬درصد بیشتر فعالیت م ‌‬
‫تحقیقات فراوانی درباره این دانه انجام شسسده اسسست‪ .‬از جملسسه‬
‫ه دارای فسسسفات‪ ،‬آهسسن‪ ،‬فسسسفر و ‪ 28‬درصسسد انسسواع‬ ‫هدان ‌‬‫اینکه سسسیا ‌‬
‫هدانه بسسه برکسست وجسسود ایسسن‬ ‫یهاسسست‪ .‬اسسسرارآمیز بسسودن سسسیا ‌‬ ‫چرب ‌‬
‫سهسسا‪ ،‬مسسواد‬ ‫یویرو ‌‬ ‫کهسسا‪ ،‬آنت ‌‬
‫یبیوتی ‌‬ ‫یهسسا آنت ‌‬
‫روغنهاست‪ .‬در این چرب ‌‬
‫تکننسسده‪،‬‬ ‫نهسسای تقوی ‌‬ ‫بها‪ ،‬مواد ضدسرطان‪ ،‬هورمو ‌‬ ‫کشنده میکرو ‌‬
‫یاسسسیدها و‬ ‫مکننده‪ ،‬آنت ‌‬ ‫مهای هض ‌‬ ‫شدهندة ادرار و صفرا‪ ،‬آنزی ‌‬ ‫افزای ‌‬
‫مبخسسش وجسسود دارد‪ .‬در ایسسن شسسکی‬ ‫لکننسسده و آرا ‌‬
‫همچنین مواد فعا ‌‬
‫نیسسست کسسه پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – بیهسسوده سسسخن‬
‫یگوید و خداوند – سبحانه و تعسسالی – بسسه وسسسیلة وحسسی او را از‬ ‫نم ‌‬
‫این امر مطلع نموده اسسست بسسه همیسسن دلیسسل فرمسسوده اسسست ‪» :‬از‬

‫‪ -‬فتح الباری ) ‪.(10/145‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬سورة نحل آیه ‪.69‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪199‬‬ ‫گیاهان‬

‫هدانه اسسستفاده کنیسسد کسسه در آن بسسرای هسسر دردی بسسه جسسز مسسرگ‬ ‫سیا ‌‬
‫شفایی وجود دارد«‪.‬‬
‫هدانه استفاده کسسرده و خسسواص درمسسانی‬ ‫بسیاری از مردم از سیا ‌‬
‫هدانه ر درمسسان بیسسش از ‪ 50‬بیمسساری‬ ‫هاند‪ .‬سسسیا ‌‬‫فراوان آن را دریافت ‌‬
‫های‪ ،‬عصسسبی‪،‬‬ ‫یهسسای پوسسستی‪ ،‬رود ‌‬ ‫تأثیر دارد‪ .‬از جملسسه آنهسسا ‪ :‬بیمار ‌‬
‫هدانه دارو هسسم نباشسسد حسسداقل‬ ‫تسسب‪ ،‬عسسروق و شسسریانها‪ .‬اگسسر سسسیا ‌‬
‫یتوان گفت واکسن است‪ .‬به همیسسن دلیسسل کسسه پیسسامبر – علیسسه ا‬ ‫م ‌‬
‫لصسسله و السسسلم – فرمسسوده اسسست ‪» :‬علیکم بهننذه الحبننه‬
‫ء إل ّ السام«‪.‬‬ ‫ل دا ٍ‬ ‫ن فیها شفاءً من ک ّ‬ ‫السودآء فإ ّ‬
‫در بسیت و سومین کنفرانس داروسسسازان جهسان تحقیقسسی ارائه‬
‫هدانه در کسساهش‬ ‫شسسده کسسه در آن آمسسده بسسود کسسه شسسونیز یسسا سسسیا ‌‬
‫یدانیم افزایش فشارخون بیمسساری‬ ‫فشارخون تأثیر دارد‪ .‬چنانکه م ‌‬
‫خطرناکی است و تا امروز پزشکان علت این بیماری را بسسه طسسور‬
‫یداننسسد‪ .‬امسسا در بیسسست و سسسومین کنفرانسسس داروسسسازان‬ ‫دقیق نم ‌‬
‫جهسسان تحقیسسق دقیقسسی ارائه شسسد کسسه خلصسسه آن ایسسن اسسست کسسه‬
‫هدانه در کسسساهش فشسسسارخون مسسسؤثر اسسسست‪ .‬در یکسسسی از‬ ‫سسسسیا ‌‬
‫ههای مصر پس از تحقیقسسات دقیقسسی کسسه از طریسسق کشسست‬ ‫دانشگا ‌‬
‫هدانه بسسه صسسورت محلسسول‪ ،‬پسسودر‬ ‫فهایی که سیا ‌‬ ‫بها در ظر ‌‬ ‫میکرو ‌‬
‫هدانه رشد‬ ‫و ‪ ...‬وجود دارد‪ ،‬انجام شد به این نتیجه رسیدند که سیا ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫میکروبها را در محیط پیرامون خود متوقف م ‌‬
‫هدانه انجسسام شسسد‪ .‬خلصسسه آن‬ ‫همچنین تحقیق سومی دربارة سیا ‌‬
‫هدانه برای درمان تنگی نفس شدید بسیار مفیسسد‬ ‫این است که سیا ‌‬
‫اسسست‪ .‬دانشسسمندان تسسا امسسروز علسست دقیسسق و علج آن راکشسسف‬
‫هاند‪.‬‬ ‫نکرد ‌‬
‫دانشسسمندانی کسسه در زمینسسه پزشسسکی بسسه زبسسان عربسسی تألیفسساتی‬
‫نسینا در القسسانون کسسه از جملسسه مشسسهورترین‬ ‫هاند‪ ،‬از جمله اب ‌‬ ‫داشت ‌‬
‫هدانه بسسرای درمسسان‬ ‫کتابهای پزشکی است‪ ،‬معتقسسد اسسست کسسه سسسیا ‌‬
‫سرماخوردگی‪ ،‬افزایش ادرار‪ ،‬شکستن سنگ مثانه و سسسنگ کلیسسه‪،‬‬
‫افزایش شیر مادر‪ ،‬تسسسکین سسسردرد‪ ،‬و از بیسسن بسسردن زگیسسل مفیسسد‬
‫است‪ .‬وی در القانون به این امور اشاره کرده است‪.‬‬
‫هدانه‬‫یرسد که مردم امور دیگسسری را دربسسارة سسسیا ‌‬ ‫زمانی فرا م ‌‬
‫یهسسای پیسسامبر –‬ ‫کشف خواهند کرد‪ .‬به همین دلیسسل بایسسد از راهنمای ‌‬
‫صلی الله علیه و سلم – که فرمودند ‪» :‬علیکم بهذه الحبننه‬
‫السوداء« استفاده کنیم‪) .‬علیکم( در اینجا اسم فعل اسسست بسسه‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪200‬‬

‫ن فیهننا شننفاء‬
‫معنای انجام بدهید یعنسسی آن را بخوریسسد‪» .‬فإ ّ‬
‫سام«‬‫ل داء إل ّ ال ّ‬‫من ک ّ‬
‫فواید زنجبیل‬
‫ههسسا‬
‫یکی از پزشکان آیاتی را که در آنها نام گیاهی از گروه ادوی ‌‬
‫عآوری کرده اسسست و مشسساهده کسسرد کسسه در‬ ‫در آنها آمده است‪ ،‬جم ‌‬
‫قرآن نام سه گیاه از این دسسسته گیاهسسان ذکسسر شسسده اسسست‪ ،‬اولیسسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫گیاه زنجبیل است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫جهننا‬ ‫‪‬ویسننقون فیهننا کأسننا ً کننان ِ‬
‫مزا ُ‬
‫)نساء ‪(17 :‬‬ ‫زنجبیل ً‪‬‬
‫یدهنسسد کسسه آمیسسزة آن‬
‫مهای شرابی بدیشان م ‌‬
‫»در آنجا از جا ‌‬
‫زنجبیل است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫دومین عنصر مسک است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫)مطففین ‪(26 :‬‬ ‫ک‪‬‬
‫س ٌ‬
‫م ْ‬
‫ه ِ‬
‫م ُ‬ ‫‪ِ ‬‬
‫خَتا ُ‬
‫مهر و دربند آن از مشسک اسست« ]و بسا دسسست زدن بسسدان‪،‬‬
‫» ُ‬
‫یشود[«‪.‬‬ ‫بوی عطر مشک‪ ،‬در فضا پراکنده م ‌‬
‫یباشسسد‪.‬‬
‫عنصر سومی که در قسسرن ذکسسر شسسده اسسست‪ ،‬کسسافور م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫س کننان‬‫ن البننرار یشننربون مننن کننأ ٍ‬‫‪‬إ ّ‬
‫)مطففین ‪(5 :‬‬ ‫جها کافورا ً‪‬‬‫مزا ُ‬
‫ِ‬
‫ینوشسسند‬‫یکشسسند و م ‌‬‫مهای شسسرابی را سسسر م ‌‬‫»نیکان جا ‌‬
‫که آمیخته به کافور است«‪.‬‬
‫یخواهیم دربارة زنجبیسسل صسسحبت کنیسسم‪ .‬ایسسن پزشسسک‬ ‫در اینجا م ‌‬
‫همة آنچه در کتب طبی قدیمی دربسسارة زنجبیسسل نوشسسته شسسده بسسود‬
‫مطالعه نمود‪ ،‬همچنین هفسست تحقیسسق علمسسی کسسه از سسسوی مراکسسز‬
‫علمی معتسسبر انجسسام شسسده بسسود‪ ،‬بررسسسی و مطسسالعه نمسسود‪ .‬وی در‬
‫هاش به نام تحقیقاتی که دربارة این ماده انجسسام شسسده اسسست‬ ‫مقال ‌‬
‫یکسرد ایسن بسود‬ ‫بتوجه م ‌‬‫اشاره کرده است‪ .‬آنچه در این زمینه جل ‌‬
‫که ‪ :‬چنانکه در کتب طبی قدیمی آمده است‪ ،‬زنجبیل بسساعث گسسرم‬
‫شدن بدن‪ ،‬کمک بسه هضسم غسذا‪ ،‬نسرم کننسده شسکم‪ ،‬پساک کننسده و‬
‫یباشسسد‪ .‬زنجبیسسل بسسرای درمسسان التهسساب حنجسسره‪،‬‬‫تکننسسده م ‌‬
‫تقوی ‌‬
‫سرماخوردگی مفید است‪ .‬همچنین برای کاهش درد ورم مفاصسسل‬
‫لپیچسسه بسسسیار مفیسسد اسسست‪ .‬همچنیسسن دارای خاصسسیت ضسسدتهوع‬ ‫ود ‌‬
‫یهسسای چشسسم مفیسسد اسسست‪ .‬ایسن‬ ‫یباشد‪ .‬جوشاندة آن برای بیمار ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪201‬‬ ‫گیاهان‬

‫امسسور در کتسسب قسسدیمی پزشسسکی ذکسسر شسسده اسسست‪ .‬حسسال بسسبینیم‬

‫هاند؟‬
‫بهای پزشکی جدید درباره آن چه گفت ‌‬ ‫کتا ‌‬
‫هاند که از ذکسسر‬
‫در تحقیقات جدیدی که دانشمندانی آن را انجام داد ‌‬
‫نام آن در قرآن کریم اطلع نداشتند‪ ،‬آمده اسسست کسسه زنجبیسسل بسساعث‬
‫تقویت و شادابی قلب و دستگاه تنفس و تقویت جمسسع شسسدن عضسسله‬
‫یکنسد‪ .‬زنجبیسل‬‫یشود‪ .‬یعنی هماننسد ماننسد دکوکسسین عمسل م ‌‬ ‫قلب م ‌‬
‫ههسسای‬‫نها را گشاد و از جمع شدن و به وجود آمدن لخت ‌‬ ‫گها و شریا ‌‬ ‫ر ‌‬
‫یکند‪ .‬بنابراین بسه روان و سسیال شسدن خسون کمسک‬ ‫خون جلوگیری م ‌‬
‫ههسسای مغسسزی‪،‬‬ ‫یهسسایی از جملسسه لخت ‌‬ ‫یکنسسد و بسسرای درمسسان بیمار ‌‬ ‫م ‌‬
‫مها مفید اسسست‪ .‬همچنیسسن‬ ‫یهای قلبی و لخته شدن خون در اندا ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫بسسه کسساهش فشسسارخون و کسساهش میسسزان کلسسسترول در خسسون کمسسک‬
‫یها‬‫یکند‪ .‬چرا این ماده در قرآن ذکر شده است؟ آیا همة این ویژگ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنم قسمتی از مطلبی‬ ‫را باهم دارد؟ آنچه در اینجا برای شما ذکر م ‌‬
‫قالذکر دربارة فوایسسد زنجبیسسل ذکسسر‬ ‫است که آن دانشمند در مقاله فو ‌‬
‫کرده بود‪.‬‬
‫نها‪،‬‬‫اینکسسسه زنجبیسسسل همزمسسسان‪ ،‬گشسسسادکننده رگهسسسا و شسسسریا ‌‬
‫شدهنسسده کلسسسترول و فشسسارخون‪،‬‬ ‫تکننده عضلت قلب‪ ،‬کاه ‌‬ ‫تقوی ‌‬
‫قکننده خون و برای درمان التهاب مفاصل مفیسسد اسسست‪ ،‬یکسسی‬ ‫رقی ‌‬
‫ّ‬
‫ههای عجیب آفرینش خداوند – عز و جل – است‪.‬‬ ‫از نشان ‌‬
‫مکننده اسسست بسسه هضسسم غسسذا‬ ‫یفرماید ‪» :‬زنجبیل گر ‌‬ ‫ابن القیم م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسرای درمسسان‬ ‫یکند‪ .‬شکم را تا حد متوسطی نرم م ‌‬ ‫کمک م ‌‬
‫یهای کبد ناشی از سرما و رطسسوبت مفیسسد اسسست‪ .‬همچنیسسن‬ ‫ناراحت ‌‬
‫خوردن و سرمه کشیدن آن برای درمسسان ضسسعف بینسسایی ناشسسی از‬
‫یکنسسد‪ .‬از‬
‫رطوبت مفید است‪ .‬به جماع و همبسسستر شسسدن کمسسک م ‌‬
‫یکنسسد و در مجمسسوع بسسرای‬ ‫هها و معده جلوگیری م ‌‬ ‫بروز نفخ در درو ‌‬
‫‪1‬‬
‫کبد و معدة افراد سردمزاج بسیار مفید است«‪.‬‬
‫در این جهان همه چیسسز وجسسود دارد و بهسسترین داروهسسا‪ ،‬داروهسسای‬
‫گیاهی هستند که تأثیرات جانبی ندارند‪ .‬حال آنکه بیشتر داروهایی‬
‫یکنیم داروهای شیمیایی است که از یک سو‬ ‫که از آنها استفاده م ‌‬
‫برای بسسدن مفیسسد و از سسسوی دیگسسر مضسسر و دارای عسسوارض جسسانبی‬
‫است‪ .‬چنانچه به طسسور کامسسل بسسه بررسسسی و تحقیسسق علمسسی دقیسسق‬
‫ییابیم که گیاهان دارای منافع فسسراوان‬ ‫درباره گیاهان بپردازیم درم ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫و فاقد عوارض جانبی م ‌‬

‫‪ -‬الطب النبوی‪ ،‬ص ‪ ،246‬نگا ‪ :‬زادالمعاد‪.(4/319 ) ،‬‬ ‫‪1‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪202‬‬

‫خرما‪ ،‬اهمیت و ترکیب آن‬

‫هبن عمر روایت شده اسسست کسسه رسسسول خسسدا – صسسلی‬ ‫از عبدالل ‌‬
‫ه‬
‫شننجر ً‬‫ر َ‬‫ن الشننج ِ‬ ‫من َ‬‫ن ِ‬
‫اللسسه علیسسه و سسسلم – فرمسسود ‪» :‬إ ِ ّ‬
‫دثونی مننا‬ ‫فح ّ‬ ‫سل ِم ِ َ‬
‫م ْ‬ ‫مث َ ُ‬
‫ل ال ُ‬ ‫لیسقط ورقها و إنها َ‬
‫ی؟« »در میان درختسسان‪ ،‬درختسسانی وجسسود دارد کسسه برگهسسای آن‬
‫ه َ‬
‫ِ‬
‫یریزد و این درخت مثل فرد مسلمان است‪ .‬به مسسن بگوییسسد آن‬ ‫نم ‌‬
‫یکردنسسد‪.‬‬ ‫درخت کدام است؟« مردم نام درختان بیابسسان را ذکسسر م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬بسسه ذهنسسم خطسسور کسسرد کسسه آن درخسست‪ ،‬نخسسل‬ ‫عبسسدالله م ‌‬
‫خرماست‪ .‬اما خجسالت کشسیدم آن را بگسویم‪ .‬اصسحاب گفتنسد ‪ :‬یسا‬
‫لالله به ما بگسسو آن کسسدامین درخسست اسسست؟ پیسسامبر فرمسسود ‪:‬‬ ‫رسو ‌‬
‫‪1‬‬
‫ی النخله« »آن درخت نخل است«‪.‬‬ ‫ه َ‬ ‫» ِ‬
‫در یکی از کشورهای صادرکنندة خرما کنفرانسی برپا شد و در‬
‫آن تحقیقی دربارة مشابهت درخت خرما بسسا انسسسان ارائه شسسد‪ .‬در‬
‫آن تحقیق آمسده بسود کسه ‪ :‬تنسه آن هماننسد انسسان‪ ،‬راسست اسست‪.‬‬
‫ینشسسیند کسسه‬ ‫یباشد‪ .‬فقط در صورتی بسسه بسسار م ‌‬ ‫دارای نر و ماده م ‌‬
‫عمل لقاح بر روی آن صورت گرفته باشسسد‪ .‬چنسسانچه سسسر آن قطسسع‬
‫شود از بین خواهد رفت‪ .‬چنانچه به قلب آن صدمه یا آسسسیبی وارد‬
‫های از‬ ‫یرود‪ .‬دقیقا ً مانند انسان است‪ .‬چنانکه شسساخ ‌‬ ‫شود از بین م ‌‬
‫آن بشکند دیگر قابل تعویض یا ترمیسسم نیسسست‪ .‬تنسسه آن پوشسسیده از‬
‫لیف است که به موهای بدن انسان شبیه است‪ .‬در جهان بیش از‬
‫‪ 90‬میلیون اصسسله درخسست خرمسسا وجسسود دارد کسسه انسسسانها بسسه ویسسژه‬
‫یکنند‪.‬‬‫هداران در ماه رمضان از آن تغذیه م ‌‬ ‫روز ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬روزه گرفتسسن بسسار مسسسؤولیت و‬ ‫یکسسی از دانشسسمندان م ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬بسسه‬ ‫وظیفه دستگاه گردش خون‪ ،‬قلب و رگهسسا را کسساهش م ‌‬
‫نترین حسسد خسسود‬ ‫طوری که نسبت چربی و اسیدها در خون به پسسایی ‌‬
‫یرسد‪ .‬این امر باعث حفظ فرد از تصسّلب شسسرایین )گرفتگسسی و‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫تشدن رگها( و دردهای مفاصل م ‌‬ ‫سخ ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫ه دفسسع ادرار م ‌‬ ‫هها و دستگا ‌‬ ‫همچنین باعث استراحت کلی ‌‬
‫یدهسسد‪.‬‬‫های که تولید مواد حاصل از هضسسم غسسذا را کسساهش م ‌‬ ‫به گون ‌‬
‫یهای ذخیسسره شسسده‬ ‫یآورد‪ .‬در نتیجه چرب ‌‬ ‫قند کبد را به حرکت درم ‌‬
‫یشسسوند‪ .‬بسسه همسسراه آن پروتئیسسن‬ ‫در زیسسر پوسسست نیسسز تحریسسک م ‌‬
‫یآیسسد‪ .‬بنسسابراین روزه یسسک دوره‬ ‫ههسسا نیسسز بسسه حرکسست درم ‌‬ ‫ماهیچ ‌‬
‫یهسسا حفسسظ‬ ‫پیشگیری سالیانه است که فرد را از بسسسیاری از بیمار ‌‬
‫یها دورة درمانی بسسه شسسمار‬ ‫یکند‪ .‬همچنین برای بعضی از بیمار ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪ -‬بخاری ) ‪ ،(61‬مسلم ) ‪ ،(2811‬ترمذی ) ‪.(2867‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪203‬‬ ‫گیاهان‬

‫یشود‬ ‫یهای پیری م ‌‬ ‫یآید‪ .‬علوه بر این باعث حفظ فرد از بیمار ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬از پیسسامبر خسسدا –‬ ‫که از خستگی مفرط در اعضسسا ناشسسی م ‌‬
‫علیسسه الصسسله و السسسلم – روایسست شسسده اسسست کسسه فرمودنسسد ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫حوا« »روزه بگیرید تا سالم باشید«‪.‬‬ ‫»صوموا تص ّ‬
‫به همین دلیل پیامبر – علیه الصله و السلم – در مسساه رمضسسان‬
‫سبسسن مالسسک روایسست شسسده‬ ‫یکردنسسد‪ .‬از ان ‌‬
‫به وسیلة خرما افطار م ‌‬
‫است که گفت ‪» :‬پیامبر – صلی الله علیه و سلم – قبسسل از اینکسسه‬
‫نمسساز )مغسسرب( را بخوانسسد‪ ،‬بسسه وسسسیلة چنسسد دانسسه خرمسسا افطسسار‬
‫یکردند‪ .‬اگر خرمای خوب نداشتند به وسسیلة چنسسد دانسه خرمسای‬ ‫م ‌‬
‫یکردند‪ .‬در غیر ایسسن صسسورت چنسسانچه‬ ‫هشان را افطار م ‌‬ ‫خشک روز ‌‬
‫یشد‪ ،‬بسه وسسیلة چنسد جرعسه آب‬ ‫ً‬
‫هشان اصل خرما یافت نم ‌‬ ‫در خان ‌‬
‫‪2‬‬
‫یکردند«‪.‬‬‫هشان را افطار م ‌‬ ‫روز ‌‬
‫نبن عامر ضبی روایت شده اسسست کسسه پیسسامبر – صسسلی‬ ‫از سلما ‌‬
‫فل ْی ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫فطِ نْر‬ ‫م َ‬ ‫حدُک ُ ْ‬‫ذا أفطََر أ َ‬ ‫الله علیه و سسسلم – فرمسسود‪» :‬إ َ‬
‫م یجنند تمننرا ً فالمننا ُ‬
‫ء‪،‬‬ ‫ن لن ْ‬
‫ه فننإ ْ‬ ‫ر َ‬
‫فإ ِّنه برکن ٌ‬ ‫عَلی ت َ ْ‬
‫م ٍ‬ ‫َ‬
‫هاش را‬ ‫ه طهننوٌر« »هرگسساه یکسسی از شسسما ]خواسسست روز ‌‬ ‫فننإن ّ ُ‬
‫افطار کند[ این کار را با خوردن خرما انجام دهد‪ .‬چنانچه خرمایی‬
‫ککننسسده‬
‫نیسسافت پسسس بسسا آب ایسسن کسسار را انجسسام دهسسد‪ .‬زیسسرا آب پا ‌‬
‫‪3‬‬
‫است«‪.‬‬
‫یخسسورد‪ ،‬دارای ‪75‬‬ ‫هدار بسسه همسسراه آب م ‌‬ ‫خرمسسایی کسسه فسسرد روز ‌‬
‫درصد مواد قندی مونوسساکاردی بسا قسابلیت هضسم آسسان و جسذب‬
‫سریع است‪ .‬بسسه طسسوری کسسه قنسسد خرمسسا در کمسستر از ‪ 10‬دقیقسسه از‬
‫یشود و به سرعت مرکز احسسساس سسسیری‬ ‫دهان به خون منتقل م ‌‬
‫یکنسسد و‬‫هدار احسسساس سسسیری م ‌‬ ‫یکنسسد و روز ‌‬ ‫در مغسسز را فعسسال م ‌‬
‫چنانچه پس از آن غذایی بخسسورد‪ ،‬بسسه صسسورت عسسادی آن را خواهسسد‬
‫خورد و پرخوری نخواهد کرد‪ .‬گویی در ایام عادی ]غیر ماه مبارک‬
‫یهسسا بیسسش از ‪3‬‬
‫یبسسرد‪ .‬امسسا هضسسم و جسسذب چرب ‌‬ ‫رمضان[ به سسسر م ‌‬
‫یکشد‪.‬‬ ‫ساعت طول م ‌‬
‫یکند‬‫هدار هر اندازه که بیشتر غذای پرچرب میل م ‌‬ ‫بنابراین روز ‌‬
‫احساس سیری نخواهد کرد اما احساس پسسر شسسدن شسسکم خسسود را‬
‫خواهد کسسرد‪ .‬میسسان سسسیری و پسسر شسسدن شسسکم تفسساوت وجسسود دارد‪.‬‬
‫سسسیری مرکسسز احسسساس گرسسسنگی و سسسیری در مغسسز را تحریسسک‬

‫ضالقدیر ) ‪.(4/212‬‬
‫فالخفاء ) ‪ (1455‬و فی ‌‬
‫‪ -‬کش ‌‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬الترمذی ) ‪ ،(696‬ابوداود ) ‪ ،(2356‬احمد ) ‪.(12698‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬ترمذی ) ‪ (658‬و ابن ماجه ) ‪.(1699‬‬ ‫‪3‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪204‬‬

‫یکند حتی اگسسر‬ ‫یکند‪ .‬با تحریک این مرکز فرد احساس سیری م ‌‬ ‫م ‌‬
‫به معدة او غذای فراوانی وارد نشده باشد‪ .‬اما احساس پر شسسدن‬
‫معده چیز دیگری است‪.‬‬
‫پیسسامبر – علیسسه الصسسله و السسسلم – بسسه وسسسیلة چنسسد دانسسه خرمسسا‬
‫یخواندنسسد‬‫یکردنسسد‪ .‬آنگسساه نمسساز مغسسرب را م ‌‬‫هشان را افطار م ‌‬ ‫روز ‌‬
‫یپرداختند‪ .‬کسی کسسه سسسنت پیسسامبر – صسسلی‬ ‫سپس به تناول غذا م ‌‬
‫الله علیه و سلم – را عملسی نسسازد‪ ،‬خیسسر و ثسواب فراوانسی را در‬
‫هاش از دست داده است‪.‬‬ ‫روزه‪ ،‬دین‪ ،‬سلمت و روحی ‌‬
‫این امر یکی از دلیل نبسسوت پیسسامبر – علیسسه الصسسله و السسسلم –‬
‫یگوید ‪ :‬حتی در غیسسر ایسسام مسساه رمضسسان‬ ‫است‪ .‬یکی از پزشکان م ‌‬
‫ههایی را که دارای مواد قندی مونوساکاردی هستند‪ ،‬قبسسل‬ ‫باید میو ‌‬
‫لدهنده آن را چربسسی تشسسکیل‬ ‫از غسسذاهایی کسسه بیشسستر مسسواد تشسسکی ‌‬
‫یدهد‪ ،‬مصرف کرد‪ .‬این امر یک استنباط ظنی از آیه زیر اسسست‬ ‫م ‌‬
‫یگوید ‪:‬‬‫یکند و م ‌‬ ‫که خداوند اهل بهشت را توصیف م ‌‬
‫ما‬
‫م ّ‬
‫ر ِ‬ ‫ما یتخیرون* و ل َ ْ‬
‫حم ِ طی ٍ‬ ‫‪‬و فاکه ٍ‬
‫هم ّ‬
‫یشتهون‪‬‬
‫) واقعه ‪(21-20 :‬‬
‫های را کسسه‬
‫»]نوجوانان بهشتی برای آنان[ هسسر نسسوع میسسو ‌‬
‫های را کسسسه‬‫یگرداننسسسد[* و گوشسسست پرنسسسد ‌‬ ‫برگزیننسسسد ]م ‌‬
‫بخواهند و آرزو کنند«‪.‬‬
‫یگویند ‪» :‬افطار پیامبر – صلی الله علیه و سسسلم –‬ ‫ابن القیم م ‌‬
‫به وسیلة خرما یا آب دارای حکمت و تدبیر بسیار لطیفسسی اسسست‪.‬‬
‫یشود‪ .‬کبد در خسسود چیسسزی‬ ‫روزه باعث خالی شدن معده از غذا م ‌‬
‫ییابسد تسا آن را بسرای عضسلت و بقیسه اعضسای بسدن‬ ‫برای جذب نم ‌‬
‫عتر از هر مسساده دیگسسری‬ ‫بفرستد‪ .‬این در حالی است که قندها سری ‌‬
‫یرسسسند و بسسرای آن خوشسسایندترند‪ .‬بسسه ویسسژه اگسسر آن قنسسد‬ ‫به کبد م ‌‬
‫یشسسود و بسسه وسسسیلة آن‬ ‫نتر م ‌‬ ‫خرما باشد‪ .‬در نتیجه جسسذب آن آسسسا ‌‬
‫یشسسوند‪.‬‬‫همنسسد م ‌‬ ‫ییابند و از آن بهر ‌‬ ‫کبد و اعضاء توان خود را باز م ‌‬
‫چنانچه خرما یافت نشد‪ ،‬نوشیدن چند جرعه آب سسسوزش معسسده و‬
‫یکنسسد و آن را از وجسسود غسسذای پسسس از آن‬ ‫حسسرارت روزه را آرام م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یگیرد«‪.‬‬ ‫یکند و جلوی شهوت فرد را م ‌‬ ‫آگاه م ‌‬
‫تها و درصد‬ ‫مکنندة باف ‌‬ ‫خرما همچنین دارای مواد پروتئینی ترمی ‌‬
‫کمی چربی است‪ .‬همچنین دارای پنج نوع ویتامین اصلی موردنیاز‬
‫بدن است‪ .‬علوه بر این دارای ‪ 8‬نوع ماده معدنی اساسی است‪.‬‬
‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/312‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪205‬‬ ‫گیاهان‬

‫‪ 100‬گرم خرما در روز ‪ 20‬درصد تسسا نیمسسی از نیسساز بسسدن بسسه مسسواد‬
‫یکند‪ .‬همچنین خرما حاوی ‪ 12‬نوع اسسسید آمینسسه‬ ‫معدنی را تأمین م ‌‬
‫مکننده است‪ .‬یبوست بسساعث بسسه وجسسود آمسسدن‬ ‫مبخش و نر ‌‬ ‫مواد آرا ‌‬
‫یشود که خرمسسا مسسانع بسسه وجسسود آمسسدن یبوسسست‬ ‫‪ 50‬نوع بیماری م ‌‬
‫مخسسسونی و‬ ‫یشسسسود و دارای تسسسأثیرات مثبسسستی در پیشسسسگیری از ک ‌‬ ‫م ‌‬
‫یها کمسسک‬ ‫افزایش فشارخون اسسست‪ .‬همچنیسسن بسسه بهبسسود شکسسستگ ‌‬
‫مبخسسش اسسست‪ .‬تحقیقسسات علمسسی‬ ‫لکننده و آرا ‌‬
‫یکند‪ .‬خرما تسسسهی ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود‬ ‫بهسسا آلسسوده نم ‌‬
‫ثابت کرده است که خرما به وسسسیله میکرو ‌‬
‫یمکسسد و بساعث‬ ‫بهسا را م ‌‬ ‫زیرا نسسسبت بسالی قنسسد در آن آب میکرو ‌‬
‫یشود‪ .‬همة این منافع و نتایسسج مثبسست در خرمسسا‬ ‫خشک شدن آنها م ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫جمع شده است که بعضی از علما آن را ‪ 47‬عنصر برشسسمرد ‌‬
‫یخوریم اما از تسسأثیرات مثبسست آن بسسر‬ ‫همان خرمایی که ما آن را م ‌‬
‫روی جسم اطلعی نداریم‪.‬‬
‫از عایشه روایت شده است که گفت ‪ :‬پیامبر خدا – صسسلی اللسسه‬
‫ت ل تمر فیه جیاع‬ ‫علیه و سلم – فرمود ‪» :‬یا عائشه بی ٌ‬
‫ع أهله أو جنناع‬ ‫ت ل َتمَر فیه جیا ٌ‬ ‫أهله‪ ،‬یا عائشه بی ُ‬
‫أهله« و آن را دو یا سه بار تکرار کرد‪» .‬ای عایشه خان ‌‬
‫های کسسه‬ ‫‪1‬‬

‫های‬‫در آن خرما نباشد اهل آن ]خانه[ گرسسسنگانند‪ .‬ای عایشسسه خسسان ‌‬

‫کسسه خرمسسا در آن نباشسسد اهسسل آن ]خسسانه[ گرسسسنگانند یسسا گرسسسنه‬
‫یشوند«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫بهترین دارو آن است که خوراکی باشد و بهترین غذاها‪ ،‬آنهسسایی‬
‫هستند که دارو باشند‪.‬‬
‫ینویسسد ‪» :‬خرمسا بسسه علسست داشستن‬ ‫ابن القیسم دربسارة خرمسسا م ‌‬
‫ههایی است کسسه بیشسستر از بقیسسه بسسدن را‬ ‫کالری فراوان یکی از میو ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫یکنسسد‪ .‬خسسوردن آن بسساعث کشسستن کسسرم ]روده[ م ‌‬ ‫تغسسذیه م ‌‬
‫مبخشی اسسست‪ .‬چنسسانچه‬ ‫علوه بر کالری فراوان دارای خاصیت آرا ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬آنهسسا را ضسسعیف‬‫مهسسا را کسساهش م ‌‬‫همواره مصرف شود‪ ،‬کر ‌‬
‫یکشد‪ .‬در واقع خرما‪ ،‬غذا‪ ،‬میوه‪ ،‬دارو‪ ،‬نوشسسیدنی و‬ ‫یکند و یا م ‌‬‫م ‌‬
‫‪2‬‬
‫شیرینی است«‪.‬‬
‫فواید لیف خرما و مواد معدنی آن‬
‫پزشکان از افزایش نسبت به ابتل به بیماریهای سخت‪ ،‬شدید و‬
‫هاند‪ .‬گمسسان‬
‫لعلج در سالهای اخیر دچار حیرت و تعجب شدید شد ‌‬

‫‪ -‬صحیح مسلم ) ‪.(2046‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪ ،(4/291‬نگا ‪ :‬الطب النبوی )ص ‪.(225‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪206‬‬

‫یرود که علت اصسسلی ایسسن امسسر تغییسسر در خلقسست خداونسسد باشسسد‪.‬‬ ‫م ‌‬

‫هنگامی که به زندگی طبیعی که خداونسسد مسسا را بسسه آن امسسر وآن را‬
‫برای ما تعیین نموده است و برای اینکه ما در صحت و سعادت به‬
‫یتردید ما به خوبی زندگی خسسواهیم کسسرد‪ .‬بسسه‬ ‫سر ببریم برگردیم‪ ،‬ب ‌‬
‫همین دلیل باید به اصول گذشته باز گردیم‪.‬‬
‫یهای سسخت و غیرقابسل علجسی وجسود دارنسد کسه جوامسع‬ ‫بیمار ‌‬
‫یبرند که غذای اصلی آنها تصفیه شسسده اسسست‪.‬‬ ‫غربی از آنها رنج م ‌‬
‫اگر غذای انسان خالی از الیاف باشد‪ ،‬مفید نخواهد بود‪ .‬پس بایسسد‬
‫انسان در روز ‪ 30‬گرم یا بیشتر از ایسسن الیسساف مصسسرف کنسسد‪ .‬ایسسن‬
‫یشود کسسه علسست بسسه وجسسود آمسسدن ‪ 150‬نسسوع‬ ‫الیاف مانع یبوست م ‌‬
‫یهسسا در رگهسسای‬ ‫بیمسساری اسسست‪ .‬ایسسن الیسساف مسسانع تشسسکیل چرب ‌‬
‫یهسسا‬
‫یشود که این بیماری امروزه از همة بیمار ‌‬ ‫هکننده قلب م ‌‬ ‫تغذی ‌‬
‫عتر است‪ .‬خرما دارای این فایده بزرگ است‪.‬‬ ‫شای ‌‬
‫یگسسرم‬ ‫خرما دارای مقدار بسیار کمی سدیم اسسست یعنسسی ‪ 5‬میل ‌‬
‫سدیم در صد گرم خرما‪ .‬اما سرشار از پتاسیم و منزیم است‪ .‬در‬
‫‪1‬‬
‫هر صد گرم نیمی از مقدار نیاز بدن به پتاسیم و ‪ 5‬نیسساز بسسدن بسسه‬
‫منیزیسسم وجسسود دارد‪ .‬بنسسابراین در خرمسسا عنصسسر سسسدیم کسسه علسست‬
‫افزایش فشارخون‪ ،‬بسه وجسسود آمسدن لختسه خسسون در مغسز و سسسایر‬
‫یشود کسسم اسسست‪ .‬بسسا کسساهش فشسسارخون فسسرد احسسساس‬ ‫مها م ‌‬ ‫اندا ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫آرامش عجیبی م ‌‬
‫یگرم آهن وجسسود دارد و انسسسان بسسه‬ ‫در هر صد گرم خرما ‪ 6‬میل ‌‬
‫تهسسای‬ ‫این عنصر بسسسیار نیازمنسسد اسسست‪ .‬آهسسن بسسرای خسسون و فعالی ‌‬
‫حیاتی در جسم تأثیر بسیار فراوانی دارد‪ .‬در هسسر صسسد گسسرم خرمسسا‬
‫‪1‬‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن ویتسسامین‬ ‫‪ 3‬نیاز بدن انسان به ویتامین ب ‪ 3‬تأمین م ‌‬
‫تهسسای جسسسم انسسسان تسسأثیر حیسساتی دارد‪ .‬آنچسسه‬ ‫در بعضسسی از فعالی ‌‬
‫یشود‪ .‬زیسسرا‬ ‫یکند این است که خرما آلوده نم ‌‬ ‫بسیار جلب توجه م ‌‬
‫یکنند‪ .‬در حدیث شسسریف آمسسده اسسست‬ ‫بها در آن زندگی نم ‌‬ ‫میکرو ‌‬
‫یبسسرد و در آن هیسسچ نسسوع‬ ‫یهسا را از بیسسن م ‌‬
‫که خرمسسا دردهسسا و بیمار ‌‬
‫بیماری وجود ندارد‪.‬‬
‫یخسسواهم تسسا مسسا بسسه خسسوردن‬‫از خداونسسد – سسسبحانه و تعسسالی ‪ -‬م ‌‬
‫هاند بسسازگردیم تسسا از نعمسست‬‫غذاهای طبیعی که برای ما افریده شد ‌‬
‫همنسسد شسسویم‪ .‬امسسا‬ ‫سسسلمتی کسسه سسسرمایه مسسا در زنسسدگی اسسست بهر ‌‬
‫غذاهایی کسسه دارای رنگهسسای شسسیمیایی وجسسود دارد‪ ،‬بعضسسی از آنهسسا‬
‫یهای دیگرند‪ ،‬باید از آنهسسا دوری کسسرد‪.‬‬ ‫نزا و یا مسبب بیمار ‌‬ ‫سرطا ‌‬
‫‪207‬‬ ‫گیاهان‬

‫در این عصر همه چیز تغییر کرده اسست و خطرنساک شسده اسست‪.‬‬
‫پس انسان باید آنها را کنار بگذارد و به اصل فطرت باز گردد‪.‬‬
‫خرما دارویی برای زایمان آسان‬
‫یگویسسد‬
‫در قرآن کریم در آیاتی که دربارة حضرت مریم سخن م ‌‬
‫سه کلمه وجود دارد که علم پزشکی جدید کشف کرده اسسست کسسه‬
‫یدهد‪ .‬خداونسسد خطسساب‬
‫این امور اساس زایمان آسان را تشکیل م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫به حضرت مریم)ع( م ‌‬
‫ن‬ ‫عینا ً فإ ّ‬
‫ما ت ََرِینن ّ‬ ‫قّری َ‬ ‫فک ُِلی و اشَربی و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ت‬‫قننولی إ ِّنننی َنننذَْر ُ‬ ‫حنندا ً ف ُ‬ ‫رأ َ‬ ‫ن الب َ َ‬
‫شنن ِ‬ ‫منن َ‬ ‫ِ‬
‫م الیننوم ِإنس نی ّا ً‪‬‬ ‫ُ‬
‫ن أک َل ّ َ‬‫فل َ ْ‬
‫وما ً َ‬‫ص ْ‬
‫ن َ‬ ‫م ِ‬
‫ح َ‬‫ِللّر ْ‬
‫)مریم ‪(46 :‬‬
‫»پسسس ]از ایسسن خرمسسای شسسیرین[ بخسسور و ]از آن آب گسسوارا[‬
‫بنوش و ]این فرزند دلبند و معجزه خداوند[ چشم را روشن‬
‫دار‪ ،‬و هرگسساه کسسسی را دیسسدی ]در ایسسن زمینسسه از تسسو توضسسیح‬
‫خواست با اشاره به او بفهمان و[ بگو کسه مسن بسرای خسسدای‬
‫هام و‬‫مهربان روزة ]سکوت و خودداری از گفتسسار[ نسسذر کسسرد ‌‬
‫یگویم«‪.‬‬ ‫به همین دلیل امروز با انسانی سخن نم ‌‬
‫ا« استنباط کرد ‌‬
‫هانسسد کسسه‬ ‫قّری عین ً‬ ‫دانشمندان از عبارت »و َ‬
‫وضعیت روحی مادر قبل از وضع حمل با سهولت و راحتی زایمان‬
‫ارتباط تنگاتنگی دارد‪ .‬چنانکه زن دارای آرامش روحی‪ ،‬اطمینان و‬
‫فراغت فکر باشد در خانه مشکلی نداشته باشد‪ ،‬همسسسرش بسسه او‬
‫احسسترام بگسسذارد‪ ،‬آرامسسش روح و روان او در زایمسسان آسسسان و یسسک‬
‫یآید‪ .‬هرگسسونه اضسسطراب روحسسی‪ ،‬مشسسکل‬ ‫عامل اصلی به شمار م ‌‬
‫عساطفی و اختلف زن و شسوهر کمسی قبسل از تولسد فرزنسد بساعث‬
‫یشسسود و ممکسسن اسسست زن بسسا زایمسسان‬ ‫مشکل شدن تولد نسسوزاد م ‌‬
‫مشکل و سختی کسسودک را بسسه دنیسسا بیسساورد‪ .‬ایسسن امسسری اسسست کسسه‬
‫هاند‪.‬‬‫دانشمندان از آیه ‪ 26‬سورة مریم دریافت ‌‬
‫خداوند به علت حکمت فراوانش در این آیه فرموده است ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫عینا ً‪‬‬ ‫فک ُِلی و اشَربی و َ‬
‫قّری َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫یگویسسد ‪ :‬بنسسابراین‬
‫یگوید ‪» :‬ربیع بن خثیم م ‌‬ ‫‪ -‬قرطبی در تفسیرش ) ‪ (11/96‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫آیه هیچ چیز در نظر من برای زن زائو بهتر از خرما نیسسست‪ .‬چنسسانچه خداونسسد از‬
‫یدانسسست آن را بسسه حضسسرت مریسسم‬ ‫میان غذاها چیز دیگری را برای زائو مفید م ‌‬
‫هانسسد خرمسسا بسسرای زن زائو مفیسسد اسسست‪.‬‬
‫یکسسرد‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل گفت ‌‬‫معرفسسی م ‌‬
‫هاند ‪ :‬چنانچه زایمان زن سخت و مشکل شد‪ ،‬برای او چیسزی بهستر‬ ‫همچنین گفت ‌‬
‫از خرما وجود ندارد همچنین بهترین غذا برای فرد بیمار عسل است«‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪208‬‬

‫فهای علمی این است که خرما دارای‬ ‫بترین کش ‌‬ ‫از جمله عجی ‌‬
‫یکنسسد و حجسسم آن در‬ ‫های اسسست کسسه بسسه انقبسساض رحسم کمسسک م ‌‬ ‫ماد ‌‬
‫یمترمکعب‬ ‫یمتر مکعسسب بسسه ‪ 750‬سسسانت ‌‬ ‫هنگام تولسسد از ‪ 5/2‬سسسانت ‌‬
‫ییابسد‪ .‬و در زیسر آن غشسسا وجسود دارد‪ .‬غشسا بسه رگهسای‬ ‫افزایش م ‌‬
‫خونی مادر متصل است‪ .‬چنانچه جنین به طرف پایین حرکت کنسسد‬
‫یریزد و‬ ‫غشا نیز به همراه آن حرکت خواهد کرد و به پایین فرو م ‌‬
‫یشسسوند چنسسانچه ایسن رگهسا در چنیسسن حسسالتی‬ ‫این رگها پاره و بسساز م ‌‬
‫باقی بمانند مادر خونریزی ]شدیدی[ خواهد کرد و جان خسسود را از‬
‫دست خواهد داد‪ .‬به همین دلیل خداونسسد – سسسبحانه و تعسسالی – بسسه‬
‫علت داشتن حکمت فراوانی رحم را طوری خلق کرده اسسست کسسه‬
‫یشود‪ .‬به طوری که دیوارة رحم‬ ‫]پس از زایمان[ به شدت جمع م ‌‬
‫یشود‪ .‬چنانچه مامسا بسه رحسم مسادر‬ ‫همانند سنگ سفت و محکم م ‌‬
‫دست بزنسد و آن را سسسفت بیابسد از صسسحت زایمسان اطمینسان پیسسدا‬
‫نها و‬ ‫یکنسسد‪ .‬رحسسم بسسا انقبسساض و جمسسع شسسدن شسسدید همسسة شسسریا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫یبندد و بدین ترتیب خسسونریزی متوقسسف م ‌‬ ‫گهای باز را م ‌‬ ‫ر ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسه‬‫های است که به انقبسساض رحسسم کمسسک م ‌‬ ‫خرما دارای ماد ‌‬
‫همین دلیل در آیه ‪ 26‬سورة مریم خداوند خطاب بسسه او در هنگسسام‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬فکلننی« »پسسس ]از ایسسن خرمسسای‬ ‫درد زایمسسان م ‌‬
‫شیرین[ بخور«‪.‬‬
‫های وجود دارد که به حرکت‬ ‫مکنند ‌‬‫در خرما ماده تمیزکننده و نر ‌‬
‫یکند‪ .‬پزشسسک‬ ‫ههای خشن و زبر کمک م ‌‬ ‫و جریان یافتن غذا در رود ‌‬
‫یخواهد که معده‬ ‫یا ماما از هر زنی که در حال وضع حمل باشد م ‌‬
‫ههایش از غذا خالی باشد‪ .‬تا پسسر بسسودن آنهسسا خسسروج جنیسسن از‬ ‫و رود ‌‬
‫های‬ ‫مکننده و پاک کننسسد ‌‬ ‫رحم را مشکل نسازد‪ .‬خرما دارای مادة نر ‌‬
‫ههای خشن و زبر مفید است‪.‬‬ ‫است که به ویژه برای رود ‌‬
‫مسأله دیگر اینکه درد زایمان بسیار جانفرساست‪ .‬گاهی ممکن‬
‫است تعداد ضربان قلب به بیش از ‪ 100‬بار در دقیقه برسد‪ .‬یا از‬
‫‪ 80‬بار به ‪ 180‬بار افزایش پیدا کند‪ .‬قلب برای مقاومت در برابسسر‬
‫این افزایش شدید ضربان به غذا نیسساز دارد‪ ،‬تحرکسسات عضسسلت بسسه‬
‫غذا نیاز دارد‪ .‬به همین دلیل جذب خرما از دهان تا خسسون بیسسش از‬
‫یکشد‪ .‬پس خرما به علسست تبسسدیل سسسریع آن از‬ ‫‪ 10‬دقیقه طول نم ‌‬
‫هترین غسسذا بسسرای هضسسم شسسدن‬ ‫مترین و ساد ‌‬ ‫غذا به انرژی‪ ،‬زودهض ‌‬
‫است‪.‬‬
‫های در آن آفریسسده‬ ‫مواد موجود در خرما به صورت بسیار فشرد ‌‬
‫هاند‪ .‬به همین دلیل نیاز به مایعی دارد تا در آن حل و جذب آن‬ ‫شد ‌‬
‫‪209‬‬ ‫گیاهان‬

‫و أَ ْ‬
‫شنَرِبی«‬ ‫ف ُ‬
‫کلننی َ‬ ‫یفرماید ‪َ » :‬‬
‫آسان شود‪ .‬به همین دلیل م ‌‬
‫»پس ]از این خرمای شیرین[ بخور و ]از آن آب گوارا[ بنوش«‪.‬‬
‫چرا انسان بعد از خسوردن شسیرینی بسه نوشسیدن آب نیساز دارد؟‬
‫اساس ساختار او چنین است‪ .‬زیسرا مسواد شسیرین بسه مسایعی نیساز‬
‫دارند تا در آن حل و هضم آن آسان شود‪ .‬به همین دلیل نوشسسیدن‬
‫آب برای زنی که در آستانه وضع حمل قرار دارد‪ ،‬ضروری اسسست‪.‬‬
‫وضعیت سلمت روحی او یک عامل اساسی در تولد نوزاد اسسست‪.‬‬
‫همچنین باید غذای مادر قبل از زایمان چهسسار چیسسز باشسسد ‪ :‬مسسوادی‬
‫که به انقباض رحم کمسسک کنسسد‪ ،‬مسسوادی کسسه مسسانع خسسونریزی شسسود‪،‬‬
‫هها را تمیز و نرم نماید و موادی که فسسرد بتوانسسد در‬ ‫موادی که رود ‌‬
‫‪1‬‬
‫هترین زمان ممکن از آن تغذیه کند‪.‬‬ ‫نترین راه و کوتا ‌‬‫آسا ‌‬
‫این قرآن کریم که سخن پروردگار جهانیان است‪ ،‬کلماتی را در‬
‫یکند‪ ،‬اما چنانچه در آن تأمسسل کنیسسم‪ ،‬امسسور‬‫هلی یک قصه ذکر م ‌‬ ‫لب ‌‬
‫ً‬
‫ییابیم ‪» :‬فکلی و اشربی و قری عینننا«‬ ‫عجیبی را درم ‌‬
‫پس بایسسد غسسذا و نوشسسیدنی مخصسسوص میسسل کنسسد و آرامسسش خسساطر‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫اینها قسمتی از آیات قرآن بودند‪ .‬هر اندازه کسسه علسسم پیشسسرفت‬
‫یکننسسد کسسه ایسسن کلم از جسسانب پروردگسسار‬
‫کند‪ ،‬یقین بیشتری پیدا م ‌‬
‫جهانیان و آفرینندة هستی است نه سخن آدمیان‪.‬‬
‫روغن زیتون‬
‫در سال ‪ 1986‬م‪ .‬اولین تحقیق دربسسارة تسسأثیر روغسسن زیتسسون بسسر‬
‫کسساهش میسسزان کلسسسترول خسسون ارائه شسسد‪ .‬بسسه دنبسسال آن تحقیسسق‬
‫دیگری منتشسسر گردیسسد کسسه در آن آمسسده بسسود کسسه در جزیسسره کریسست‬
‫یهای رگهای قلب و گرفتگی عضسسلت آن نسسادر هسسستند بلکسسه‬ ‫بیمار ‌‬
‫تقریب سا ً وجسسود ندارنسسد‪ .‬زیسسرا مسسردم بسسه ایسسن جزیسسره مقسسادیر بسسسیار‬
‫یکننسسد‪ .‬پیسسامبر – علیسسه الصسسله و‬‫فراوانی روغن زیتسسون مصسسرف م ‌‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬کلوا الزیت فننإنه‬ ‫السلم – در حدیث صسسحیح م ‌‬
‫دهنوا به‪ ،‬فننإنه یخننرج مننن‬ ‫مبار ٌ‬
‫ک و ائتدموا به و ا ّ‬
‫ه« »زیتون بخورید زیرا مبارک و خجسسسته اسسست‬
‫ه مبارک ٍ‬‫شجر ٍ‬

‫ینویسسسد ‪» :‬طسسبیعت خرمسسا هماننسسد آب‬ ‫‪ -‬ابسسن القیسسم در زادالمعسساد ) ‪ (4/312‬م ‌‬ ‫‪1‬‬

‫یکنسسد و بسا آن سسازگار اسست‪.‬‬ ‫است‪ .‬گرمای خرما معدة سردمزاج را تقویت م ‌‬
‫یشسسود‬‫یکند و با طبع افراد سردمزاج سازگار اسسست و بسساعث م ‌‬ ‫بدن را بارور م ‌‬
‫ههسایی اسست کسه بسا‬ ‫غذای فراوانی میل کنند‪ .‬از جمله بهسترین و بزرگسترین میو ‌‬
‫یشسسود سسسازگار‬ ‫طبع و سلیقه مردم مدینه و مناطق دیگری که در آنجا یسسافت م ‌‬
‫است‪ .‬همچنین سودمندترین میوه برای بدن است«‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪210‬‬

‫و به وسیلة آن خود را چرب کنید‪ .‬زیرا از درخت مبارکی به وجسسود‬

‫‪1‬‬
‫یآید«‪.‬‬‫م ‌‬
‫ده سال قبسسل همسسة پزشسسکان کسسسی را کسسه از وجسسود کلسسسترول‬
‫یبسسرد‪ ،‬از مصسسرف روغسسن زیتسسون برحسسذر‬ ‫اضسسافی در خسسون رنسسج م ‌‬
‫یداشتند‪ .‬اما امروزه خلف آن ثابت شده است‪ .‬بسسه طسسوری کسسه‬ ‫م ‌‬
‫]ثابت شده است که[ روغن زیتون نسسسبت کلسسسترول خطرنسساک و‬
‫مضر در بدن انسان کاهش و میسسزان کلسسسترول مفیسسد را افزایسسش‬
‫یهسسا آسسسانتر‬
‫نهسسا و چرب ‌‬
‫یدهد‪ .‬روغسسن زیتسسون از همسسه انسسواع روغ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪ .‬همچنین دارای خاصیت پیشگیری‪ ،‬درمان و غسسذایی‬ ‫هضم م ‌‬
‫است‪ .‬پزشکان اتفسساق دارنسسد کسسه ایسسن روغسسن دارای تسسأثیر درمسسانی‬
‫یتسسوان آن را بسسرای کسساهش‬ ‫بسیار عجیبی است‪ .‬از جملسسه اینکسسه م ‌‬
‫نها از تصسسلب‬ ‫فشارخون‪ ،‬بیماری قنسسد خسسون‪ ،‬حفسسظ رگهسسا و شسسریا ‌‬
‫یها در دیواره آنها به کار برد‪.‬‬ ‫شرایین و رسوب مواد چرب ‌‬
‫یدهسد هسر صسد گسرم روغسن زیتسون‬ ‫یهای دقیسق نشسان م ‌‬ ‫بررس ‌‬
‫نهاسسست‪ .‬همچنیسسن ‪ 14‬گسسرم چربسسی‬ ‫دارای یک گرم از انواع پروتئی ‌‬
‫دارد‪ .‬به علوه دارای پتاسیم‪ ،‬کلسیم‪ ،‬منیزیم‪ ،‬فسفر‪ ،‬آهن‪ ،‬گوگرد‬
‫نهسسایی اسسست کسسه بسسرای‬ ‫و الیاف است‪ .‬همچنین سرشسسار از ویتامی ‌‬
‫نها‪ ،‬تغسسذیه‬‫لها‪ ،‬تولیدمثل‪ ،‬سلمتی اسسستخوا ‌‬ ‫ترکیب و فعالیت سلو ‌‬
‫مغز و تغذیه کودکان‪ ،‬مفید و ضروری است‪ .‬همچنین در شکسسستن‬
‫سسسنگ کیسسسه صسسفرا و مثسسانه تسسأثیر دارد‪ .‬همسسة ایسسن تحقیقسسات و‬
‫یکند‬‫سهای علمی ارائه شده است و ثابت م ‌‬ ‫شها در کنفران ‌‬ ‫پژوه ‌‬
‫کسسه پیسسامبر – علیسسه الصسسله و السسسلم – از روی هسسوی و هسسوس و‬
‫یگوید‪ .‬بلکه کلم او همان وحسسی اسسست کسسه بسسر او‬ ‫بیهوده سخن نم ‌‬
‫نازل شده است‪.‬‬
‫های وجسسود دارد کسسه از لختسسه شسسدن خسسون‬ ‫در روغسسن زیتسسون مسساد ‌‬
‫یکند‪ .‬روغن زیتون دارای تأثیرات ظریفی بر التهاب و‬ ‫جلوگیری م ‌‬
‫یباشد‪ .‬همچنیسسن‬ ‫یهای پوستی م ‌‬ ‫سوزش پوست و بعضی از بیمار ‌‬
‫استفاده از آن حتی به صورت اسسستعمال خسسارجی بسسر روی پوسسست‬
‫مفید است‪ .‬پیامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – بیهسسوده و از روی‬
‫یدانسسد چسسه چیسسزی را‬‫یکنسسد‪ .‬فسسرد مسسؤمن م ‌‬ ‫هوی و هوس سسسخن نم ‌‬
‫یخورد و باید بخورد‪ .‬پس باید مسسواد چسسرب را مصسسرف کسسرد چسسه‬ ‫م ‌‬
‫مواد مفید یا مضر‪.‬‬
‫این موضوع را بدین علت ذکر کردم که بیشتر مردم – پیسسش از‬
‫آنکه دلیل و برهانی سوی پروردگارشان برایشان بیایسسد و پیسسش از‬
‫‪ -‬سنن دارمی ) ‪ (2052‬به روایت از ابی اسید انصاری‪ ،‬سنن ابن ماجه ) ‪3319‬‬ ‫‪1‬‬

‫( به روایت از ابن عمر‪.‬‬

‫‪211‬‬ ‫گیاهان‬

‫آنکه دریابند که این دین کمال مطلق و حق مطلق اسسست – گمسسان‬

‫یکنند که سخنان پزشکانی که مردم را از تناول و مصسسرف ایسسن‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد‪ ،‬علیرغسسم‬ ‫یآید نهسسی م ‌‬ ‫روغن که از درخت مبارکی بدست م ‌‬
‫تضاد آن با حدیث پیامبر – علیه الصله و السلم – صحیح است‪.‬‬
‫در یک تحقیق علمی دقیق ثابت شسسده اسسست کسسه یکسسی از مسسواد‬
‫موردنیاز و ضروری برای بسسدن انسسسان روغسسن زیتسسون اسسست‪ ،‬زیسسرا‬
‫تها‪ ،‬کلسیم‪ ،‬فسسسفر‪ ،‬آهسسن‪،‬‬ ‫حاوی آب‪ ،‬پروتئین‪ ،‬روغن‪ ،‬کربوهیدرا ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬فسسسفر‪ ،‬مغسسز را تغسسذیه و‬ ‫سسسدیم‪ ،‬پتاسسسیم و ویتسسامین ب م ‌‬
‫ینماید و به ذخیره شسسدن و‬ ‫حافظه را تقویت و اعصاب را فعال م ‌‬
‫تها‬‫یکنسسد‪ .‬کربوهیسسدرا ‌‬ ‫نها کمسسک م ‌‬ ‫رسسسوب کلسسسیم در اسسستخوا ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬ویتسسامین ب بسسا بسساروری‪،‬‬ ‫انسسرژی‪ ،‬گرمسسا و شسسادابی تولیسسد م ‌‬
‫ههسسا و اختلل تسسوازن‬ ‫یهسسای چشسسم‪ ،‬مفاصسسل‪ ،‬التهسساب ماهیچ ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫عصبی ارتبسساط دارد‪ .‬همچنیسسن مسسانع لختسسه شسسدن خسسون در انسسدامها‬
‫یشسود‪ .‬همچنیسن از چسروک‬ ‫ریزش مو و بزرگ شسدن پروسستات م ‌‬
‫یکند‪ .‬سدیم در پلسمای خسسون تسسأثیر‬ ‫شدن صورت نیز جلوگیری م ‌‬
‫ههسسا‬‫نها و ماهیچ ‌‬ ‫فراوانی دارد‪ .‬پتاسیم برای اعصاب‪ ،‬قلسسب‪ ،‬شسسریا ‌‬
‫بسیار ضروری است‪ .‬هر اندازه که بر عمر انسان افسسزوده گسسردد‪،‬‬
‫مخسسونی‬ ‫یشسسود‪ .‬کمبسسود آهسسن بسساعث ک ‌‬ ‫نیاز او بسسه پتاسسسیم بیشسستر م ‌‬
‫نسسساز اسسست‪ .‬ایسسن مسساده بسسه ویسسژه بسسرای‬ ‫یشود‪ .‬کلسیم استخوا ‌‬ ‫م ‌‬
‫کودکان حیاتی است‪ .‬علوه بر چربی همه این مسسواد معسسدنی را در‬
‫ییسسابیم‪ .‬امسسا کسساهش آب و پروتئیسسن در بسسدن چسسه‬ ‫روغسسن زیتسسون م ‌‬
‫عوارضسسی دارد؟ بسساعث کسساهش فعسسالیت فکسسری‪ ،‬ضسسعف حسسافظه‪،‬‬
‫ضعف اندامها‪ ،‬خستگی زودهنگام‪ ،‬احسساس سسسرما در انگشسستان و‬
‫مهسسا‪ ،‬خسسارش‬ ‫ماشسستهایی‪ ،‬بهبسسود دیرهنگسسام زخ ‌‬ ‫پهلوهسسا‪ ،‬یبوسسست‪ ،‬ک ‌‬
‫کهسسا و گوشسسه‬ ‫نها‪ ،‬ارتعسساش پل ‌‬ ‫پوست‪ ،‬پوسیدگی و خسسوردگی دنسسدا ‌‬
‫بهنگام‪ ،‬ناآرامی و پریشانی در خسسواب‬ ‫دهان‪ ،‬تشنج در عضلت ش ‌‬
‫یشود‪ .‬کمبود مواد موجود در روغن زیتون بسساعث‬ ‫و درد مفاصل م ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫همة مشاکل فوق م ‌‬
‫لکننده اسسست و‬ ‫مکننسسده و تسسسهی ‌‬ ‫ایسسن روغسسن دارای خاصسسیت نر ‌‬
‫یشسود‪ .‬پوسسست و‬ ‫همانند دارویسسی بسسرای یبوسست از آن اسسستفاده م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسرای‬
‫تهای ملتهب و تحریک شده را نرم و لطیسسف م ‌‬ ‫قسم ‌‬
‫یرود‪ .‬پیسسری را بسسه تسسأخیر‬ ‫نسسرم کسسردن سسسطح پوسسست بسسه کسسار م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫یاندازد و مانع انتشار آن م ‌‬ ‫م ‌‬
‫در سال ‪ 1990‬م‪ .‬تحقیق مفصسسلی صسسورت گرفسست و براسسساس‬
‫یآورد‪ .‬همچنین‬ ‫آن ثابت شد که روغن زیتون فشارخون را پایین م ‌‬
‫یدهد‪ .‬میزان فشسسارخون‪ ،‬قنسسد و‬ ‫قند و کلسترول خون را کاهش م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪212‬‬

‫یکنند بسیار کمتر از‬ ‫کلسترول کسانی که از روغن زیتون تغذیه م ‌‬

‫یکنند‪ .‬ایسسن تحقیسسق بسسر روی ‪100‬‬ ‫افرادی بود که آن را مصرف نم ‌‬
‫نفر انجام شد‪.‬‬
‫دانشمندان در یک مرکسز تحقیقساتی بسه یسک حقیقست بسسیار دقیسق‬
‫دست یافتند‪ .‬آن اینکه دانشمندان انگلیسی دلیل جدیدی را به دست‬
‫ههسا‬‫آوردند که خواص پیشگیرانة روغن زیتون در درمان سسرطان رود ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬سسسرطان روده سسسالیانه فقسسط در انگلیسسس ‪ 20‬هسسزار‬ ‫ثسسابت م ‌‬
‫یگیرد‪ .‬همچنین در جهان تعداد فراوانسی از مسردم بسه تسورم‬ ‫قربانی م ‌‬
‫هها مبتل هستند‪.‬‬‫خطرناک رود ‌‬
‫هاند که روغن زیتسسون بسسا اسسسید معسسده‬ ‫پژوهشگران دیگری دریافت ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ابتل بسسه بیمسساری‬ ‫تعامسسل دارد و مسسانع ابتل بسسه سسسرطان م ‌‬
‫سرطان معده در ‪ 28‬کشور جهان وجود دارد کسسه بیشسستر مبتلیسسان‬
‫به آن در کشورهای اروپایی‪ ،‬آمریکا‪ ،‬برزیل‪ ،‬کلمبیا‪ ،‬کانسسادا و چیسسن‬
‫هاند کسسه عوامسسل‬ ‫هستند‪ .‬همچنین پژوهشگران به این نسستیجه رسسسید ‌‬
‫یشسسود و نسسسبت ابتل بسسه ایسسن‬ ‫غذایی باعث ابتل بسسه ایسسن بیمسساری م ‌‬
‫یکننسسد‬‫یها و حبوبسسات مصسسرف م ‌‬ ‫بیماری در میان کسانی که سسسبز ‌‬
‫بسیار پایین است‪.‬‬
‫شهای بسیار فراوان دریافتند که غسسذای‬ ‫بعد از تحقیقات و پژوه ‌‬
‫مردم خاورمیانه بهترین نوع غذا در جهسسان اسسست زیسسرا مسسردم ایسسن‬
‫منطقه فقیر هسستند و بیشستر غسذای آنهسا را مسواد گیساهی تشسکیل‬
‫یدهسسد‪ .‬غسسذاهای کنسسسرو شسسده در میسسان آنهسسا کسسم اسسست‪ .‬مسسواد‬ ‫م ‌‬
‫یدهسسد‪ ،‬عمسسل‬ ‫هها را تشکیل م ‌‬ ‫سلولزی که اساس سبزیجات و میو ‌‬
‫یکنسسد‬‫یکند و مقدار فراوان کلسترول را جسسذب م ‌‬ ‫هضم را آسان م ‌‬
‫یدهد‪ .‬علوه بسسر ایسسن در‬ ‫هها را کاهش م ‌‬ ‫و مدت ماندن غذا در رود ‌‬
‫این کشورها روغن زیتون بسسه عنسسوان یسسک غسسذای اصسسلی بسسه شسسمار‬
‫یآید‪ .‬پروتئین گیاهی موردعلقه آنهسسا ماننسسد نخسسود و لوبیسسا نیسسز از‬ ‫م ‌‬
‫یهسسای خطرنسساک در کشسسورهای‬ ‫بهترین انواع پروتئین اسسست‪ .‬بیمار ‌‬
‫ثروتمند بسیار فسسراوان و تقریبسا ً ‪ 8‬برابسسر کشسسورهای فقیسسر اسسست‪.‬‬
‫زیسسرا آنهسسا ثروتمندنسسد و مقسسادیر بسسسیار فراوانسسی گوشسست مصسسرف‬
‫یکنند‪.‬‬‫م ‌‬
‫همچنین در این تحقیق ثابت شد که با مصرف غذاهای سرشسسار‬
‫ییابسد‪.‬‬ ‫های کساهش م ‌‬ ‫یهسای رود ‌‬ ‫از روغن زیتون خطر ابتل به بیمار ‌‬
‫یهسسای قلسسبی محسسدود‬ ‫بلکه فواید روغن زیتون به پیشگیری از بیمار ‌‬
‫یهسسا‬‫یشود‪ .‬بلکه فرد را از ابتل به تعداد بسسسیار زیسسادی از بیمار ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یهسا ذکسر‬ ‫یکند که در این تحقیق نسام بعضسی از ایسن بیمار ‌‬ ‫حفظ م ‌‬
‫یگویند عمر انسان به سلمت‬ ‫شده است‪ .‬بلکه چنانکه پزشکان م ‌‬
‫‪213‬‬ ‫گیاهان‬

‫رگها و شسسریانهایش بسسستگی دارد‪ .‬روغسسن زیتسسون یکسسی از غسسذاهای‬

‫یرود‪.‬‬‫اصلی برای حفظ سلمت و نرمی رگها به شمار م ‌‬
‫خداوند در قرآن کریم‪ ،‬درخت زیتون را مبارک و میمون نامیسسده‬
‫است‪ .‬پس روغن زیتون را بخورید‪ ،‬و به وسسسیلة آن خسسود را چسسرب‬
‫کنید »زیرا خجسته و مبسسارک اسسست‪ .‬بسسه وسسسیلة آن خسسود را چسسرب‬
‫‪1‬‬
‫یآید«‪.‬‬
‫کنید زیرا از درخت مبارکی به وجود م ‌‬
‫یشسسد و مسسردم را از مصسسرف‬ ‫مقالتی کسسه در گذشسسته منتشسسر م ‌‬
‫یداشت‪ ،‬دارای اساس علمسسی نبودنسسد‪ .‬بلکسسه‬ ‫روغن زیتون برحذر م ‌‬
‫ههسسایی بودنسسد کسسه در کشسسورهای‬ ‫تحت تأثیر نظرات صاحبان کارخان ‌‬
‫یپرداختند‪ .‬آن با هدف تبلیسسغ کالهایشسسان‬ ‫ثروتمند به تولید روغن م ‌‬
‫نهای اصسسلی بسسه انتشسسار ایسسن مقسسالت‬ ‫و منع مردم از مصرف روغ ‌‬
‫یپرداختند‪ .‬پس بیایید در مقالت علمی از ترویج این گمان غلط‬ ‫م ‌‬
‫و نیرنگ پرهیز کنیم‪.‬‬
‫این حقایق را بیان نمودم تا مفهوم آیسسه زیسسر را برایتسسان روشسسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫ل–م ‌‬ ‫سازم که خداوند – عز و ج ّ‬
‫مث َ ن ُ‬ ‫ْ َ‬
‫ه‬‫ل ن ُننور ِ‬ ‫ض َ‬ ‫والْر ِ‬ ‫ت َ‬ ‫موا ِ‬ ‫سنن َ‬‫ه ُنوُر ال ّ‬ ‫‪‬الل ُ‬
‫فننی‬ ‫ح ِ‬‫صننَبا ُ‬ ‫م ْ‬ ‫ْ‬
‫ح ال ِ‬ ‫صننَبا ٌ‬
‫مَ ْ‬
‫فیهننا ِ‬ ‫ه ِ‬ ‫َ‬
‫شننکو ٍ‬ ‫م ْ‬‫کَ ِ‬
‫د‬
‫قن ُ‬‫و َ‬
‫ی یُ ْ‬
‫ب دُّر ّ‬ ‫وک َ ٌ‬‫ه ک َأّنهننا ک َن ْ‬‫ج ُ‬
‫جننا َ‬
‫ه الّز َ‬ ‫ج ٍ‬‫ُزجا َ‬
‫)نور ‪(35 :‬‬ ‫جَرٍه ُمَباَرک ٍَه‪‬‬ ‫ش َ‬ ‫ن َ‬ ‫م ْ‬ ‫ِ‬
‫»خداوند روشنگر آسمانها و زمین است ]و اوست که جهسسان‬
‫را با نور فیزیکسسی سسستارگان تابسسان‪ ،‬و بسسا نسسور معنسسوی وحسسی‪،‬‬
‫هدایت و معرفست‪ ،‬درخشسان و بسا شسواهد و آثسار موجسود در‬
‫مخلوقسسات فسسروزان کسسرده اسسست[‪ .‬نسسور خسسدا بسسه چلچراغسسی‬
‫یماند که در آن چراغی باشسد و آن چسراغ در حبسابی قسرار‬ ‫م ‌‬
‫گیرد‪ ،‬حباب درخشانی که گویی ستاره فروزانی اسسست‪ .‬ایسسن‬
‫چرا ]با روغنی[ افروخته شود ]که[ از درخسست پربرکسستی ]بسسه‬
‫دست آید[«‪.‬‬
‫از عمربن خطاب – رضی اللسسه عنسسه – روایسست شسسده اسسست کسسه‬
‫کلوا‬‫گفت ‪ :‬پیامبر خدا – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – فرمسسود ‪ُ » :‬‬
‫ه« »زیتون‬ ‫ه مبارک ٍ‬ ‫ن شجر ٍ‬ ‫م ْ‬‫ه ِ‬
‫ه فإن ّ ُ‬ ‫هُنوا ب ِ ِ‬
‫ت و ادّ ِ‬
‫الّزی َ‬
‫را بخوریسسد و بسسه وسسسیلة آن خسسود را چسسرب کنیسسد‪ .‬زیسسرا از درخسست‬
‫‪2‬‬
‫یآید«‪.‬‬ ‫مبارکی به دست م ‌‬

‫‪ -‬تخریج این حدیث در صفحات پیشین ذکر گردید‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ترمذی ) ‪ ،(1851‬ابن ماجه ) ‪ ،(3319‬نسایی ) ‪.(6701‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪214‬‬

‫لدهندة زیتون‪ ،‬فوایسسد مسسواد‬‫آیا این تحقیق که دربارة مواد تشکی ‌‬

‫موجود در آن برای جسم انسان انجام شد‪ ،‬دلیلی بر نبوت پیسسامبر‬
‫یباشد‪.‬‬‫– علیه الصله و السلم ‪ -‬نم ‌‬
‫نبایسسد بسسه سسسخنان افسسراد آشسسفته و پریشسسان تسسوجهی کسسرد‪ .‬آنهسسا‬
‫قسسسسمتی از حقسسسایق را دریسسسافته و از درک بعضسسسی دیگسسسر عسسساجز‬
‫هاند‪ .‬همچنین بایسد اطمینسان پیسدا کنیسم کسه ایسن مقساله کسامل ً‬ ‫ماند ‌‬
‫علمسی اسست یسا هسدف آن کسسب سسود اقتصسادی بسرای مراکسز و‬
‫ههای اقتصادی است‪ .‬میان این دو تفاوت بسیار زیسسادی وجسسود‬ ‫بنگا ‌‬
‫دارد‪.‬‬
‫روغن زیتون‪ ،‬سوخت بدن انسان‬
‫خداونسد – سسبحانه و تعسالی – روغسن زیتسسون را سسوخت نامیسسده‬
‫است‪ .‬خداوند – سبحانه – فرموده است ‪:‬‬
‫که‪‬‬
‫مَباَر َ‬
‫ه ُ‬
‫جَر ٍ‬ ‫ن َ‬
‫ش َ‬ ‫م ْ‬ ‫‪ُ‬یو َ‬
‫قدُ ِ‬
‫»از درخت پربرکتی برافروخته می‌شود«‪.‬‬
‫مقصود آیه این است کسسه ایسسن مسساده بسسرای بسسدن انسسسان هماننسسد‬
‫سوخت است‪.‬‬
‫دانشمندان دریافته‌اند که هر گرم روغن زیتسسون دارای ‪ 8‬کسسالری‬
‫انرژی است چنسانچه فسسرد ‪ 100‬گسسرم روغسن زیتسسون مصسرف کنسد‪،‬‬
‫بیش از ‪ 800‬کسالری یعنسی نصسف نیساز روزانسه خسود بسه انسرژی را‬
‫تأمین کرده است‪.‬‬
‫یکند این است که خداوند – سسسبحانه‬ ‫های که جلب توجه م ‌‬ ‫مسأل ‌‬
‫و تعالی – در این روغن یک ویژگی مهم قرار داده است و آن ایسسن‬
‫قکننسسده‬
‫است که روغن زیتون یک نوع چربسسی خسساص اسسست کسسه چا ‌‬
‫یبرد‪.‬‬
‫نیست یعنی ذرات چربی معلق در خون را از بین م ‌‬
‫یگوید ‪» :‬عمر انسسسان بسسه ]سسسلمت و[ عمسسر‬ ‫یکی از پزشکان م ‌‬
‫یهسسای خطرنسساک‪،‬‬ ‫نهای او بسسستگی دارد«‪ .‬از جملسسه بیمار ‌‬ ‫شسسریا ‌‬
‫یها در دیواره رگهاسسست‪ .‬بسسه‬ ‫بیماری تصلب شرایین و رسوب چرب ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫طوری که باعث تنگی رگها و خستگی قلب م ‌‬
‫مسأله عجیب اینکه خداوند – سبحانه و تعسسالی – در ایسسن روغسسن‬
‫نها و از بیسن برنسدة چربسسی رسسسوب کسسرده در‬ ‫مکنندة شریا ‌‬‫مادة نر ‌‬
‫دیواره رگها را آفریده اسسست‪ .‬همچنیسسن ایسسن روغسسن را بسسه صسسورت‬
‫قکننسسده‬‫نهای حیسسوانی چا ‌‬‫قکننده نیافریده است‪ .‬اما روغ ‌‬ ‫چربی چا ‌‬
‫یمانسسد و ممکسسن اسسست در طسسول‬ ‫به صورت معلق در خون باقی م ‌‬
‫خواب طولنی در دیوارة رگها رسوب و باعث تنگ و سخت شسسدن‬
‫‪215‬‬ ‫گیاهان‬

‫آنها و مشسسکلت خطرنسساک قلسسبی دیگسسر شسسوند‪ .‬خداونسسد – تعسسالی –‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫ت‬‫سنی َْناءَ ت َن ْب ُن ُ‬ ‫ن طُننو ِ‬
‫ر َ‬ ‫من ْ‬
‫ج ِ‬ ‫‪‬و شننجرهً ت َ ْ‬
‫خنُر ُ‬
‫صب ٍْغ للکلین‪‬‬ ‫نو ِ‬ ‫ه ِ‬
‫ِبالدّ ْ‬
‫)مؤمنون ‪(20 :‬‬
‫»همچنین درخسستی ]بسسا آن[ آفریسسدیم کسسه در کسسوه طسسور سسسینا‬
‫یکند و پیوسسسته سسسبز و خ سّرم‬ ‫می‌روید و ]صدها سال عمر م ‌‬
‫اسسست و بسسدون زحمسست زیسساد‪ ،‬برکسسات فراوانسسی بهسسر شسسما‬
‫یکنسسد ]کسسه دارای‬ ‫یسازد[ و تولید روغنی و نان خورشی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یهسسسای آ و ب بسسسوده و‬ ‫املح کلسسسسیم‪ ،‬آهسسسن‪ ،‬فسسسسفر‪ ،‬ویتام ‌‬
‫ههای صسسنعتی دارد‪.‬‬ ‫سرشسسار از پروتئیسسن اسسست و اسسستفاد ‌‬
‫یباشسسد و نیسسز مسسواد‬
‫همچنین در طسسب نیسسز مسسورد اسسستفاده م ‌‬
‫غذایی[ برای خورندگان ]است[«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند در آیه دیگری م ‌‬
‫ل ننوره‬ ‫مَثن ُ‬
‫ض َ‬ ‫‪‬اللنه نورالسنماوات و الر ِ‬
‫ه‬‫ج ٍ‬ ‫جننا َ‬ ‫کمشکوه فیها مصباح المصباح فی ُز َ‬
‫ه‬ ‫جَر ٍ‬ ‫شنن َ‬ ‫ن َ‬ ‫م ْ‬‫قدُ ِ‬‫ی ُیو َ‬ ‫ب دُّر ّ‬ ‫کوک َ ٌ‬ ‫ه کأ َّنها َ‬ ‫ج ُ‬ ‫جا َ‬ ‫الّز َ‬
‫د‬ ‫َ‬
‫ه ی َکنا ُ‬ ‫غْربّین ٍ‬ ‫هول َ‬ ‫قی ّ ٍ‬‫شنْر ِ‬ ‫هل َ‬ ‫ه َزی ُْتنون َ ٍ‬ ‫َ‬
‫مَبناَرک ٍ‬ ‫ُ‬
‫علننی‬ ‫َ‬ ‫ه ناٌر ُنوٌر َ‬ ‫س‬
‫ْ َ ْ ُ‬ ‫س‬ ‫م‬‫َ‬ ‫ت‬ ‫لم‬ ‫و‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ُ‬ ‫ء‬ ‫ضی‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ی‬ ‫تها‬ ‫ُ‬ ‫ی‬‫ز‬
‫َ ْ‬
‫ب‬ ‫ر ُ‬ ‫ضن ِ‬ ‫شنناءُ و ی َ ْ‬ ‫ن یَ َ‬ ‫من ْ‬ ‫ه َ‬ ‫ر ِ‬‫ه ل ِن ُننو ِ‬ ‫دی اللن ُ‬ ‫ه ِ‬ ‫ر یَ ْ‬‫ُنو ٍ‬
‫م‬ ‫ل َ‬ ‫کن ّ‬‫ه بِ ُ‬ ‫مُثا َ‬ ‫َ‬
‫علین ٌ‬ ‫ء َ‬ ‫ی ٍ‬‫شن ْ‬ ‫والل ُ‬ ‫س َ‬ ‫ل ِللّنا ِ‬ ‫ه ال ْ‬ ‫الل ُ‬
‫) نور ‪(35 :‬‬ ‫‪‬‬
‫»خدا روشنگر آسمانها و زمین است ]و اوست که جهسسان را‬
‫با نور فیزیکی ستارگان تابان‪ ،‬و با نور معنوی وحی‪ ،‬هسسدایت‬
‫و معرفت درخشان و با شواهد و آثسسار موجسسود در مخلوقسسات‬
‫فروزان کرده است[‪ .‬نور خدا به چلچراغسسی می‌مانسسد کسسه در‬
‫آن چراغسسی باشسسد و آن چسسراغ در حبسسابی قسسرار گیسسرد‪ ،‬حبسساب‬
‫درخشانی که گویی سستارة فسروزان اسست و ایسسن چسسراغ ]بسا‬
‫روغنی[ افروخته شود ]که[ از درخسست پربرکسست زیتسسونی ]بسسه‬
‫دست آید[ که نه شرقی و نه غربی است ]بلکه تسسک درخسستی‬
‫یتابسسد‪.‬‬
‫است در دشت مرتفعی که از هر سو بسسدان آفتسساب م ‌‬
‫روغن آن بسسه حسسدی خسسالص و تمیسسز اسسست[ گسسویی روغسسن آن‬
‫یشود‪ .‬نسسوری اسسست بسسر‬ ‫هور م ‌‬‫بدون تماس با آتش دارد شعل ‌‬
‫فراز نوری ]دیگسسر‪ ،‬نسسور چلچسسراغ و نسسور حبسساب و نسسور روغسسن‬
‫هانسد‪ .‬بسسه همیسن ترتیسب نسور‬ ‫زیتون همه جسسا را نوربساران کرد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪216‬‬

‫تشریعی وحی و نور تکوینی هدایت و نسسور عقلنسسی معرفسست‬

‫ههای شک و شبهه را از جلو دیدگان همگان به کنسسار زده‬ ‫پرد ‌‬
‫هانسسد‪ .‬امسسا‬
‫و جمال ایزد را بر در و دیسسوار هسسستی متجلسسی کرد ‌‬
‫یتوانسسد ببینسسد و دریابسسد[‬
‫این چشم بینا و دل آگاه است کسسه م ‌‬
‫یکنسسد ]و شسسمعک‬ ‫خدا هر که را بخواهد به نور خود هدایت م ‌‬
‫یرساند و سراپا فروزانش‬ ‫نور خرد را به چلچراغ نور احد م ‌‬
‫یزند ]تا معقسسول را در‬ ‫لها م ‌‬‫یکند[‪ .‬خداوند برای مردم مث ‌‬ ‫م ‌‬
‫قالب محسوس بنمایاند و امور دور از دایرة دریافت خرد را‬
‫– تا آنجا که ممکن است با تلسکوپ وحی و در پرتسسو دانسسش‬
‫– به خرد نزدیک نماید[‪ .‬خداوند از هر چیسسزی آگسساه اسسست ]و‬
‫یداند چگونه مخلوق خود را با معبود آشنا کند[«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫دانشمندان هنگام بررسی و تفسیر این دو آیه بسسه تأمسسل دربسسارة‬
‫درخت مبارک زیتون و روغن آن که ماده روغنی و چربی‌هسا درجسه‬
‫یآید‪.‬‬
‫اول در زندگی انسان به شمار م ‌‬
‫یاطلعسسی یسسا عسسدم اطمینسسان از‬ ‫بعضی از دانشمندان به علسست ب ‌‬
‫هانسسد کسسه محصسسولت آن‬ ‫فواید و سودمندی این درخسست گمسسان کرد ‌‬
‫برای سلمتی فرد مضر است‪ .‬امسا قسرآن کریسم و سسنت پیسامبر –‬
‫هاند‪.‬‬
‫علیه الصله و السلم – خلف آن را ثابت کرد ‌‬
‫تحقیقات صحیح علمی که در چند سال اخیر انجام شده اسسست‪،‬‬
‫یکند که روغن زیتون سوخت بدن انسان و بهترین انسسرژی‬ ‫ثابت م ‌‬
‫برای اوست‪.‬‬
‫همچنین دانشمندان علوم تغذیه تفسساوت میسسان اسسسیدهای چسسرب‬
‫هانسسد‪.‬‬
‫اشباع شونده و اسیدهای چرب غیرقابل اشباع را ثسسابت کرد ‌‬
‫هاند و در‬ ‫عشسسوند ‌‬‫از میان اسیدهای چرب گروهسسی هسسستند کسسه اشبا ‌‬
‫یماننسسد و گسساهی در دیسسوارة رگهسسا‬ ‫خون بسسه صسسورت معلسسق بسساقی م ‌‬
‫یکنند و باعث تنگی و سخت شدن دیوارة آنها و ضسسعیف‬ ‫رسوب م ‌‬
‫عشونده بسسرای بسسدن انسسسان‬ ‫یشوند‪ .‬مواد چربی اشبا ‌‬ ‫شدن قلب م ‌‬
‫مضر است‪ .‬اما مواد چربی غیرقابل اشباع با جذب و از بین بردن‬
‫یشوند‪ .‬دانشمندان روغن‬ ‫یها باعث ایجاد توازن م ‌‬ ‫انواع دیگر چرب ‌‬
‫یداننسسد کسسه بسسرای‬ ‫زیتون را جزو اسیدهای چرب غیرقابل اشسسباع م ‌‬
‫یها در دیوارة رگهسسای خسسونی‬ ‫جسم مفید است و مانع رسوب چرب ‌‬
‫عشسسونده کسسه در بیشسستر‬ ‫یشسسود‪ .‬بسسرخلف اسسسیدهای چسسرب اشبا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یهای حیسوانی وجسود دارد و بساعث تصسلب شسرایین و ضسعیف‬ ‫چرب ‌‬
‫یکننسسد کسسه‬‫یشود‪ .‬به همین دلیسسل پزشسسکان توصسسیه م ‌‬ ‫شدن قلب م ‌‬
‫انسان هر روز یک قاشق روغن زیتون مصسسرف کنسسد تسسا از ابتل بسسه‬
‫تصلب شرایین مصون بماند‪ .‬این روغن باعث روان شدن حرکسسات‬
‫‪217‬‬ ‫گیاهان‬

‫یشود‪ .‬بیشتر‬ ‫مها م ‌‬ ‫شکم‪ ،‬تسکین دردها‪ ،‬از بین بردن و راندن کر ‌‬
‫یشوند‪ .‬اما روغن زیتون‬ ‫نهای حیوانی باعث ناراحتی معده م ‌‬ ‫روغ ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن‬‫نها و نسسرم شسسدن پوسسست م ‌‬ ‫باعث تقویت لثسسه و دنسسدا ‌‬
‫ههسسا و‬‫روغن یک اسید چرب غیرقابل اشباع است و در دیوارة رود ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫نها نم ‌‬‫یکند و باعث تنگی و سسسختی شسسریا ‌‬ ‫رگها رسوب نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫این است معنای سخن خداوند که م ‌‬
‫ت‬‫س نی َْناءَ ت َن ْب ُن ُ‬ ‫ن طُننو ِ‬
‫ر َ‬ ‫من ْ‬
‫ج ِ‬
‫خ نُر ُ‬
‫جرهً ت َ ْ‬
‫شن َ‬‫و َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫صب ٍْغ للکلین‪‬‬ ‫نو ِ‬ ‫ه ِ‬
‫ِبالدّ ْ‬
‫)مؤمنون ‪(20 :‬‬
‫»همچنین درخسستی ]بسسا آن[ آفریسسدیم کسسه در کسسوه طسسور سسسینا‬
‫یکند و پیوسسسته سسسبز و خ سّرم‬‫می‌روید و ]صدها سال عمر م ‌‬
‫اسسست و بسسدون زحمسست زیسساد‪ ،‬برکسسات فراوانسسی بهسسره شسسما‬
‫یکنسسد ]کسسه دارای‬
‫یسازد[ و تولید روغنی و نان خورشی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یهسسسای آ و ب بسسسوده و‬
‫املح کلسسسسیم‪ ،‬آهسسسن‪ ،‬فسسسسفر‪ ،‬ویتام ‌‬
‫سرشار از پروتئین است و در طب و صنعت مورد اسسستفاده‬
‫یگیرد و نیز مواد غذایی[ برای خورندگان ]است[«‪.‬‬ ‫قرار م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند همچنین م ‌‬
‫ه‬
‫قی ّ ٍ‬ ‫هل َ‬
‫شْر ِ‬ ‫مَباَرک َ ٍ‬
‫ه َزی ُْتون َ ٍ‬ ‫ه ُ‬
‫جَر ٍ‬ ‫ن َ‬
‫ش َ‬ ‫م ْ‬
‫قدُ ِ‬ ‫‪ُ‬یو َ‬
‫)نور ‪(35 :‬‬ ‫غْربی ٍّه‪‬‬
‫ول َ‬
‫»]ایسسن چسسراغ بسسا روغنسسی[ برافروختسسه شسسود ]کسسه[ از درخسست‬
‫پربرکت زیتونی ]به دسسست آیسسد[ کسسه نسسه شسسرقی اسسست و نسسه‬
‫کدرختی است در دشتی مرتفع که از هسسر سسسو‬ ‫غربی ]بلکه ت ‌‬
‫یتابد[«‪.‬‬
‫بدان آفتاب م ‌‬
‫خداوند در آیه دیگری فرموده است ‪:‬‬
‫) تین ‪(1 :‬‬ ‫‪‬والّتین و الّزیتون‪‬‬
‫»سوگند به انجیر و زیتون«‪.‬‬
‫همچنین در حدیث صحیح به روایت از پیامبر – صلی الله علیه و‬
‫کو‬ ‫مب َننار ٌ‬
‫ت فننإّنه ُ‬
‫سسسلم – آمسسده اسسست کسسه »کلننوا الّزی ْن َ‬
‫ه‬
‫جَر ٍ‬ ‫ه یخننرج مننن َ‬
‫شنن َ‬ ‫دهنننوا بننه‪ ،‬فننإن ّ ُ‬ ‫دموا و ا ّ‬ ‫ائتنن ِ‬
‫ه« »زیتسسون بخوریسسد‪ .‬زیسسرا مبسسارک و خجسسسته اسسست و بسسه‬ ‫َ‬
‫مباَرک ٍ‬ ‫ُ‬
‫وسیلة آن خود را چسسرب کنیسسد‪ .‬زیسسرا از درخسست مبسسارکی بسسه وجسسود‬
‫‪1‬‬
‫یآید‪.‬‬
‫م ‌‬

‫‪ -‬سنن دارمی ) ‪ .(2052‬بسه روایست از ابسی اسسید انصساری‪ ،‬سسنن ابسن مساجه )‬ ‫‪1‬‬

‫‪ (3319‬به روایت از ابن عمر‪.‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪218‬‬

‫هرچه علم پیشرفت کند‪ ،‬آنچه در قرآن و حدیث آمده است بسسه‬
‫یشود و هر اندازه که علم از قرآن و سنت دور‬ ‫حقیقت نزدیکتر م ‌‬
‫بافتسسادگی‪ ،‬نقسسص و انحسسراف آن از حقسسایقی‬ ‫ندهندة عق ‌‬ ‫شود‪ ،‬نشا ‌‬
‫است که قرآن و سنت آنها را آورده است‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬عصسسارة زیتسسون‬‫ابن القیسسم دربسسارة روغسسن زیتسسون م ‌‬
‫رسیده و آبدار بهترین نوع آن است‪ .‬زیتون سیاه باعث گرم شدن‬
‫بدن‪ ،‬تولید رطوبت‪ ،‬دفع سموم‪ ،‬روان شدن شکم و بیرون رانسسدن‬
‫یشود‪ .‬نوع رسیده آن دارای خاصیت گرمابخشی‬ ‫مها از بدن م ‌‬ ‫کر ‌‬
‫بیشتری است‪ .‬زیتونی که آبیاری شده است دارای حرارت کمسستر‪،‬‬
‫یکنسسد‪،‬‬
‫فتر و مفیدتر اسسست‪ .‬همسسة انسسواع آن پوسسست را نسسرم م ‌‬ ‫لطی ‌‬
‫یاندازد‪ .‬آب زیتون شسسور مسسانع تسساول زدن محسسل‬ ‫پیری را به تأثیر م ‌‬
‫یکند‪ .‬برگهای آن برای درمان‬ ‫یشود و لثه را محکم م ‌‬ ‫سوختگی م ‌‬
‫مهای چرکین مفید اسسست‬ ‫یحسی‪ ،‬خارش بدن و زخ ‌‬ ‫قرمز شدن‪ ،‬ب ‌‬
‫یشود‪ .‬فواید آن چندین برابر آن چیزی است‬ ‫و مانع عرق کردن م ‌‬
‫‪1‬‬
‫که ذکر کردیم«‪.‬‬
‫کدو‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند در سورة صافات م ‌‬
‫ن‪‬‬
‫طینن ٍ‬ ‫ن یَ ْ‬
‫ق ِ‬ ‫منن ْ‬
‫جَرهً ِ‬
‫شنن َ‬ ‫‪‬و أ َن ْب َت َْنننا َ‬
‫عل َْینن ِ‬
‫ه َ‬
‫) صافات ‪(146 :‬‬
‫»ما بر او ]حضرت یونس – علیه السلم –[ گیاه کدویی‬
‫گهسسای پهسن و مرطسسوب آن‬ ‫را رویانسسدیم ]تسسا در سسسایه بر ‌‬
‫بیارامد[«‪.‬‬
‫از انس بن مالک روایت شسسده اسسست ‪» :‬مسسرد خیسساطی پیسسامبر –‬
‫یگوید‬ ‫صلی الله علیه و سلم – را برای غذایی دعوت کرد‪ .‬انس م ‌‬
‫‪ :‬من هم همراه رسسسول خسسدا – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – بسسه آن‬
‫دعوت رفتم‪ .‬آن مرد برای پیامبر – صلی الله علیه و سسسلم – نسسان‬
‫یگوید ‪:‬‬ ‫جوین و خورشی از کدو و گوشت خرد شده آورد‪ .‬انس م ‌‬
‫دیدم که پیامبر – صلی الله علیه و سلم – از کنارة ظرف‪ ،‬کسسدو را‬
‫‪2‬‬
‫یداشتم«‪.‬‬ ‫یخورد‪ .‬از آن روز همواره غذای کدو را دوست م ‌‬ ‫م ‌‬
‫از انس – رضی الله عنه – روایت شده است که گفت ‪» :‬دیدم‬
‫روزی برای پیامبر – صلی الله علیه و سلم – خورشی آوردنسسد کسسه‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪ (4/317‬و الطب النبوی‪ ،‬ص ‪.244‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬بخاری ) ‪ ،(5123‬مسلم ) ‪ ،(2041‬ابوداود ) ‪ ،(3782‬و غیره‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪219‬‬ ‫گیاهان‬

‫در آن کسسدو و گوشسست خسسرد شسسده بسسود‪ .‬دیسسدم کسسه ایشسسان کسسدو را‬
‫‪1‬‬
‫یخورد«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫از ابن طالوت روایت شده است که گفت ‪» :‬بر انس بن مالسسک‬
‫یگویسسد ‪ :‬چسسه‬ ‫وارد شدم‪ ،‬دیدم که او در حال خوردن کدوسسست و م ‌‬
‫درخت خوبی! چقدر برایم دوست داشسستنی هسسستی زیسسرا پیسسامبر –‬
‫‪2‬‬
‫یداشت«‪.‬‬ ‫صلی الله علیه و سلم – تو را دوست م ‌‬
‫ابسسن کسسثیر در تفسسسیر آیسسه‪‬و أنبتنا علیه شننجرهً مننن‬
‫یفرمایسسد ‪» :‬بعضسسی از علمسسا فوایسسد کسسدو را ذکسسر‬ ‫یقطین‪ ‬م ‌‬
‫هدار بودن برگهسسای بسسزرگ‬ ‫هاند از جملة آنها روییدن سریع‪ ،‬سای ‌‬ ‫کرد ‌‬
‫یشسسود‪ .‬همچنیسسن از فوایسسد‬ ‫آن و نرمی آن‪ .‬مگس به آن نزدیسسک نم ‌‬
‫یتوان به کیفیت غذایی خوب میوه آن‪ ،‬قابل خسسوردن بسسودن‬ ‫کدو م ‌‬
‫میوه آن به صورت کال و پخته همراه با پوست و محتویسسات درون‬
‫هاند که پیامبر – صسسلی‬ ‫هنویسان نوشت ‌‬ ‫آن اشاره کرد‪ .‬همچنین سیر ‌‬
‫ههسسای‬ ‫الله علیسسه و سسسلم – کسسدو را دوسسست داشسست و آن را از کنار ‌‬
‫‪3‬‬
‫یخورد«‪.‬‬ ‫هاش م ‌‬ ‫پوست ‌‬
‫یگوید ‪» :‬کدو سرد و مرطوب است و غذای‬ ‫ابن القیم جوزی م ‌‬
‫یشود چنسسانچه قبسسل از هضسسم‬ ‫یآید‪ .‬زود هضم م ‌‬ ‫آسانی به شمار م ‌‬
‫یآید ‪ ...‬این غذا‬ ‫فاسد نشده باشد‪ ،‬از آن ترکیب خوبی به دست م ‌‬
‫های نرم و آبدار است و غذایی مرطوب و مخاطی بسسه حسسساب‬ ‫ماد ‌‬
‫ممزاج مناسب اسست و افسراد سسسرمزاج را‬ ‫یآید و برای افراد گر ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪ .‬چنانچه فردی‬ ‫یکند‪ .‬آب آن باعث رفع تشنگی م ‌‬ ‫متر نم ‌‬ ‫ملی ‌‬
‫که به سردرد شدید مبتلست آب آن را بنوشد یا به وسیلة آن سر‬
‫مکننسسده‬ ‫ییابسسد‪ .‬کسسدو نر ‌‬
‫خود را بشورد‪ ،‬سردرد شسسدید او تسسسکین م ‌‬
‫مترین‬ ‫شکم اسسست‪ .‬در مجمسسوع کسسدو جسسزو بهسسترین غسسذا و زودهض س ‌‬
‫‪4‬‬
‫آنهاست«‪.‬‬
‫نهسای آ و ب‪ ،‬آهسن و کلسسسیم اسست‪.‬‬ ‫کدو سرشار از قند‪ ،‬ویتامی ‌‬
‫در آن عناصر فعالی مانند قرعین‪ ،‬اسیدهای آمینه از جمله لوسین‬
‫ککننسسسده نیسسسست‪ .‬همچنیسسسن زودهضسسسم‪،‬‬ ‫وجسسسود دارد‪ .‬کسسسدو تحری ‌‬
‫شدهندة ادرار اسسست‪.‬‬ ‫مکننده و افزای ‌‬ ‫بکننده‪ ،‬نر ‌‬ ‫مبخش‪ ،‬مرطو ‌‬ ‫آرا ‌‬
‫ینمایسسد‪ ،‬تمیزکننسسده سسسینه‪ ،‬مجسساری‬ ‫مایعسسات قابسسل دفسسع را دفسسع م ‌‬
‫تنفسی و مجرای ادرار است‪ .‬برای درمسسان التهسساب مجسساری ادرار‪،‬‬

‫‪ -‬بخاری ) ‪ ،(5121‬مسلم ) ‪ ،(2041‬و غیره‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ترمذی ) ‪.(1849‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬تفسیر ابن کثیر ) ‪.(23 -4/22‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪ (405 -4/404‬با اندکی تصرف‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪220‬‬

‫مها‪،‬‬‫بواسسسیر‪ ،‬مشسسکلت گوارشسسی‪ ،‬التهابسسات روده‪ ،‬ضسسعف انسسدا ‌‬

‫یبوست و گرفتگی مجاری ادراری مفیسسد اسسست‪ .‬همچنیسسن مصسسرف‬
‫یخسسوابی‪ ،‬قنسسد خسسون‬‫یهسسای قلسسبی‪ ،‬ب ‌‬
‫کدو برای افرادی که به بیمار ‌‬
‫مبتل هستند‪ ،‬بسیار مفید است‪.‬‬
‫یگوید ‪» :‬بهترین دارو آن است کسسه خسسوراکی‬ ‫یک اصل طلیی م ‌‬
‫باشد‪ ،‬و بهترین خوراکی آن است که دارو باشد«‪.‬‬
‫ینویسد ‪» :‬کدو شامل کسسدوی حلسسوایی‬ ‫ابن القیم در زادالمعاد م ‌‬
‫و کدوتنبل است اگرچه لفظ کدو عام است‪ .‬اما در لغت آن را بسسر‬
‫یکننسسد‪ .‬ماننسسد‬
‫هر درختی که دارای ساقه عمسسودی نباشسسد اطلق م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خربزه‪ ،‬هندوانه‪ ،‬خیار‪ ،‬و خیارچنبر‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ن‪‬‬ ‫ن یَ ْ‬
‫قطِْینن ٍ‬ ‫منن ْ‬
‫جَرهً ِ‬ ‫ه َ‬
‫شنن َ‬ ‫و أ َن ْب َت َْنننا َ‬
‫عل َْینن ِ‬ ‫‪َ ‬‬
‫) صافات ‪(146 :‬‬
‫هالسسسلم – درخسست ]گیسساه[‬
‫»ما بسسر او ]حضسسرت یسسونس – علی ‌‬
‫کدویی را رویاندیم ]تا در سایه برگهسسای پهسسن و مرطسسوب آن‬
‫بیارامد[«‪.‬‬
‫اگر کسی بگوید به آن گیسساهی کسسه دارای سسساقه عمسسودی نباشسسد‬
‫یگویند نه »شجر«‪ .‬شجر آن است که سسساقة ]عمسسودی[‬ ‫»نجم« م ‌‬
‫ن‬
‫من ْ‬ ‫داشته باشد‪ .‬پس چرا خداوند فرمسسوده اسسست ‪ :‬شجرهً ِ‬
‫ن‪‬؟ در جواب باید گفت ‪ :‬چنانچه بسسه صسسورت مطلسسق و‬ ‫یقطی ٍ‬
‫یقید لفظ شجر آورده شود‪ ،‬منظور از آن همسسان درخسست ]دارای‬ ‫ب ‌‬
‫ساقه عمودی است[‪ .‬امسسا اگسسر همچنسسانکه در آیسسه آمسسده اسسست بسسه‬
‫صورت مطلق ذکر شود‪ ،‬بدان وابسته اسسست‪ .‬یعنسسی ]اصسسل بسسر آن‬
‫قید است[ پس تفاوت بین مطلق و مقید در اسماء مبحث مهمسسی‬
‫‪1‬‬
‫است که برای فهم و مراتب زبان بسیار مفید است«‪.‬‬
‫شلغم غذا و دواست‬
‫یخوریم افتاد که بیشتر از آنکسسه غسسذا‬ ‫چشمم به این غذایی که ما م ‌‬
‫کتر است‪ .‬خداونسد در ایسن داروهسا مسواد فعسالی را‬ ‫باشد به دارو نزدی ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬شسسلغم بسسه‬
‫یها را شسسفا م ‌‬ ‫قرار داده است که بسیاری از بیمار ‌‬
‫ههای خون به شمار‬ ‫مکنند ‌‬
‫علت داشتن املح معدنی جزو بهترین ترمی ‌‬
‫یآید‪ .‬خون همواره به ترمیم نیاز دارد و شلغم یکی از بهترین مسسواد‬ ‫م ‌‬
‫مکننده خون است و یکی از گیاهانی اسسست کسسه مقسسدار فراوانسسی‬ ‫ترمی ‌‬
‫نها در خسسود دارد‪ .‬شسسلغم بسسه‬ ‫نها و دنسسدا ‌‬
‫کلسیم برای ساختن استخوا ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسه‬
‫یهسسا جلسسوگیری م ‌‬
‫علت داشتن منیزیسسم از بسسسیاری از بیمار ‌‬
‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/403‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪221‬‬ ‫گیاهان‬

‫گفته پزشکان به علست دارا بسودن منیزیسسم و ازت از بسسه وجسود آمسدن‬
‫هکننده‬ ‫یکنسد‪ .‬بنسابراین شسغلم تصسفی ‌‬‫تومورهای سرطانی جلسوگیری م ‌‬
‫خون و محافظ بسسدن در برابسسر بیماری‌هاسسست‪ .‬پتاسسسیم موجسسود در آن‬
‫باعث شسده اسست کسه بهسترین گیساهی باشسد کسه بسدن را از انباشست‬
‫یهای خسسون‬ ‫بکنندة چرب ‌‬ ‫یکند‪ .‬بنابراین شغلم ذو ‌‬‫یها محافظت م ‌‬ ‫چرب ‌‬
‫لهای‬ ‫است‪ .‬همچنین در آن ماده ارسنیک وجود دارد که در تولید گلبو ‌‬
‫قرمز و سفید نقش دارد‪ .‬علوه بر این در آن مقسادیر فراوانسی اسسید‬
‫فسفریک وجود دارد‪ .‬اسیدفسسسفریک بسساعث تغسسذیه سسسلولهای عصسسب‬
‫یشود‪ .‬شلغم برای کسی که دارای فعالیت فکسری فراوانسی اسست‬ ‫م ‌‬
‫گهای شسسغلم‬ ‫یشود‪ .‬بر ‌‬‫مفید است و باعث تغذیه مغز و اعصاب او م ‌‬
‫مملو از آهن و مسسس اسسست‪ .‬ایسسن مسسواد بسسرای تقسسویت و تغسسذیه خسسون‬
‫ضروری هستند‪ .‬همچنین دارای مقادیر متنابعی عنصسسر یسسد اسسست کسسه‬
‫بسسرای غسسده تیروئیسسد ضسسروری اسسست ‪ :‬بسسه علوه ایسسن گیسساه دارای‬
‫گهای‬ ‫یشسسود سسسن ‌‬ ‫یباشد‪ .‬آب شلغم باعث م ‌‬ ‫نهای آ‪ ،‬ب و ث م ‌‬ ‫ویتامی ‌‬
‫کلیه متلشی شوند‪ ،‬بنابراین به کسانی که به سنگ کلیه مبتل هسسستند‬
‫یشود آب شلغم مصرف کننسد‪ .‬جوشساندة شسلغم مجساری‬ ‫سفارش م ‌‬
‫یکند‪ .‬همچنین باعث پیشگیری از تاول‪،‬‬ ‫تنفسی‪ ،‬حلق و نای را تمیز م ‌‬
‫یشود‪ .‬از شلغم برای مالیسسدن بسسه پوسسست‬ ‫ههای پوستی م ‌‬ ‫جوش و لک ‌‬
‫نالله؟ آیسا شسلغم غذاسست یسا دارو؟ بسدین‬ ‫یشسود‪ .‬سسبحا ‌‬‫اسستفاده م ‌‬
‫ترتیب خداوند – سبحانه و تعالی – در این گیاهان بعضی از داروهسسا را‬
‫یگوید ‪ :‬از داروها به سوی‬ ‫قرار داده است‪ .‬به همین دلیل پزشکان م ‌‬
‫]کاربرد دارویی[ غذاها توجه کنید و همة انسسواع ]خسسوراکی[ گیاهسسان را‬
‫همند شوید‪.‬‬ ‫بخورید تا ناخواسته از خواص دارویی همة آنها بهر ‌‬
‫تربچه‬
‫ما تقریبا هر روز گیاه تربچه را در بازار مشاهده می‌کنیم گاهی‬ ‫ً‬
‫یکنیسسم‪ .‬بسسه‬
‫تها از خرید آن خودداری م ‌‬ ‫یخریم‪ .‬بعضی وق ‌‬ ‫آن را م ‌‬
‫بالمثلی رایسسج‬ ‫مارزش بودن این گیسساه در نظسسر مسسردم ضسسر ‌‬ ‫علت ک ‌‬
‫شتر‬‫مارز ‌‬ ‫یگیرد ‪ :‬ک ‌‬‫شده است که به ندرت مورد استفاده قرار م ‌‬
‫از تربچه‪.‬‬
‫یگوینسسد ‪ :‬ایسسن گیسساه حسساوی مسسواد ازتسسی‪ ،‬مقسسادیری‬
‫دانشمندان م ‌‬
‫نشاسته و مواد معدنی است‪ .‬همچنین مقدار قابل توجهی ویتامین‬
‫نها دارای مقادیری کلسیم و آهن نیز‬ ‫ث دارد‪ .‬علوه بر این ویتامی ‌‬
‫تکننسسده‬
‫نهسسا تربچسسه تقوی ‌‬
‫یباشد‪ .‬باتوجه به دارا بودن ایسسن ویتامی ‌‬ ‫م ‌‬
‫نکنندة ادرار اسسست‪ .‬عصسساره آن‬ ‫شدهنده و روا ‌‬ ‫نها و افزای ‌‬‫استخوا ‌‬
‫گهای‬ ‫برای شکستن سنگ کلیه و صفرا مفید است‪ .‬همچنیسسن سسسن ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪222‬‬

‫یکنسسد‪ .‬بسساعث شسسفای بیمسساری کبسسد‬‫ریسسز همسسراه بسسا ادرار را ذوب م ‌‬

‫یکنسسد‪ .‬در بعضسسی از کشسسورهای‬ ‫یشود و بسسه هضسسم غسسذا کمسسک م ‌‬ ‫م ‌‬
‫اروپسسایی – بسسه تناسسسب عصسسر حاضسسر – از آن بسسرای مبسسارزه بسسا‬
‫یکنند‪.‬‬
‫همرغان استفاده م ‌‬ ‫آبل ‌‬
‫نها و مسسواد معسسدنی‬ ‫پروردگارا تو پاک و منزهی! همة این ویتامی ‌‬
‫یدهنسسد‪ .‬خداونسسد –‬
‫در گیسساهی اسسست کسسه مسسردم بسسه آن اهمیسستی نم ‌‬
‫یعیب و بدیعی آفریسسده‬ ‫سبحانه و تعالی – همه چیز را به صورت ب ‌‬
‫است و این گیاه را به چیز موزونی تبدیل کرده است ‪:‬‬
‫ن‪‬‬
‫وُزو ٍ‬
‫من ْ‬
‫ء ّ‬
‫ی ٍ‬
‫شن ْ‬ ‫ن ک ُن ّ‬
‫ل َ‬ ‫م ْ‬ ‫‪‬و أ َن ْب َت َْنا ِ‬
‫فیها ِ‬
‫) حجر ‪(19 :‬‬
‫»و همسسه چیسسز را بسسه گسسونه سسسنجیده‪ ،‬هنماهنسسگ و در‬
‫انسسسدازه‌های متناسسسسب و مشخصسسسی در آن رویانسسسدیم ]و‬
‫آفریدیم[«‪.‬‬
‫درصد ترکیبات تربچه عبارتند از ‪ 85 :‬درصسسد آب و مسسواد ازتسسی‪،‬‬
‫های‪ ،‬معدنی‪ ،‬ویتامین آ‪ ،‬ویتامین ث‪ ،‬کلسسیم‪،‬‬ ‫مقادیری مواد نشاست ‌‬
‫آهن و اسیدهای مخصوص‪ .‬همة این مواد برای آن اسسست کسسه فسسرد‬
‫یها حفظ شود و در ترمیم بعضی از اعضا به او‬ ‫از بعضی از بیمار ‌‬
‫کمک کند‪ .‬خداوند – سبحانه و تعالی – این گیاهسسان را بسسه نشسسانه و‬
‫دلیلی برای عظمتش تبدیل کرده است ‪:‬‬
‫صننب َب َْنا‬
‫ه* أّنا َ‬‫َ‬
‫م ِ‬‫ن إلی طعا ِ‬ ‫ر النسا ُ‬ ‫فل ْی َن ْظُ ِ‬‫‪َ ‬‬
‫قًا*‬ ‫شنن ّ‬ ‫ض َ‬ ‫قَنا الْر َ‬ ‫ق ْ‬‫شنن َ‬‫م َ‬ ‫المنناء صننب ًّا* ُثنن ّ‬
‫ضبًا* و َزی ُْتونا ً‬ ‫ق ْ‬ ‫و َ‬‫عَنبا ً َ‬
‫و ِ‬ ‫حب ًّا* َ‬ ‫فأن ْب َت َْنا فِیها َ‬‫َ‬
‫و أّبننا*ً‬ ‫ه َ‬
‫ه ً‬
‫فنناک َ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫غلبننا* َ‬ ‫ق ُ‬ ‫و حنندائ َ‬ ‫ل* َ‬ ‫خ ً‬ ‫و نَ ْ‬ ‫َ‬
‫کم‪‬‬ ‫م ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫عا ِ‬ ‫م و ِلن ْ َ‬ ‫مَتاعا لک ُ ْ‬ ‫َ‬
‫) عبس ‪(32-24 :‬‬
‫»انسان باید بسسه غسسذای خسسویش بنگسسرد ]و در آن بیندیشسسد ]کسسه‬
‫هایسسم و در سسساختمان مسسواد‬
‫چگونه ما آن را برای او فراهم کرد ‌‬
‫تبخش آن‪ ،‬چه دقت‪ ،‬مهارت و ظرافتی به‬ ‫غذایی و اجزاء حیا ‌‬
‫هایم[* ما آب را از آسمان به گونه شسسگفتی از آسسسمان‬ ‫کار برد ‌‬
‫یکنیسم*‬‫یشکافیم و از هم بساز م ‌‬ ‫یبارانیم* سپس زمین را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرویسانیم ]کسه مسایه اصسلی خسوراک انسسان‬ ‫ههسا را م ‌‬‫در آن دان ‌‬
‫است[* و زرها و گیاهان خوردنی را* و درختان زیتون و خرمسا‬
‫ه را* بسرای‬‫را* و باغهای پردرخت و انبوه را* و میسوه و چراگسا ‌‬
‫استفاده و بهر‌همندی شما و چهارپایانتان«‪.‬‬
‫‪223‬‬ ‫گیاهان‬

‫کلم‬
‫های افتاد‪ ،‬آن را مطالعه نمسسودم‪ .‬از آن اسسستنباط‬ ‫چشمم به مقال ‌‬
‫ً‬
‫کردم که ‪ :‬انسان غالبا از توافق بین ساختار بدنش و ترکیب مسواد‬
‫یکند غافل اسسست و اینکسسه آفریننسسده او همسسان‬ ‫غذایی که مصرف م ‌‬
‫کسی است که این گیاه را آفریده است‪ .‬این گیساه نیسسز مخصوصسا ً‬
‫برای او آفریده شده است‪.‬‬
‫در آیات فراوانی از قسسرآن کریسسم بسسه ایسن حقیقسست اشساره شسده‬
‫یخوانیم ولسسی از بیسسان حقیقسست آن‬ ‫است‪ .‬ولی ما گاهی قرآن را م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫غافل هستیم‪ .‬خداوند م ‌‬
‫)نحل ‪(5 :‬‬ ‫قَها لکم‪‬‬
‫خل َ َ‬
‫‪‬والنعام َ‬
‫در یک تحقیق جالب که دربارة کلم – که مردم بیشستر در فصسل‬
‫یکنند – ثابت شده است که این گیسساه از‬ ‫زمستان آن را مصرف م ‌‬
‫یباشسسد‪.‬‬ ‫میان همة سبزیجات دارای بیشترین مقسسدار ویتسامین ث م ‌‬
‫میزان این ویتامین در کلم حتی بیشسستر از لیموسسست‪ .‬ایسسن گیسساه در‬
‫یهسسای فصسسل سسسرد‬ ‫یدانیسسد بیمار ‌‬
‫یرویسسد و چنسسانکه م ‌‬ ‫زمسسستان م ‌‬
‫فراوانند‪ .‬میان روییدن ایسسن گیسساه در زمسسستان و داشسستن بیشسسترین‬
‫یکند‬ ‫یهایی ناشی از سرما مقابله م ‌‬ ‫مقدار ویتامین ث که با بیمار ‌‬
‫چه ارتباط عجیبی وجود دارد‪ .‬ویتامین ث در کلم‪ ،‬لیمو و مرکبسسات‬
‫وجسسود دارد‪ .‬از میسسان آنهسسا کلسسم بیشسسترین میسسزان ویتسسامین ث را‬
‫داراست‪.‬‬
‫نهای دیگر از قبیل ویتسسامین‬ ‫مسأله دیگر اینکه کلم دارای ویتامی ‌‬
‫یباشسسسد‪.‬‬ ‫ب‪ ،‬ک و مسسسواد معسسسدنی کلسسسسیم‪ ،‬گسسسوگرد و فسسسسفر م ‌‬
‫دانشمندان معتقدند‪ ،‬این گیسساه بسساعث رفسسع خسسستگی‪ ،‬مقسساومت در‬
‫شهای پوستی‪ ،‬تقویت مو‪ ،‬نسساخن و رشسسد‬ ‫برابر سرماخوردگی‪ ،‬جو ‌‬
‫یشود‪ .‬اینها خواص پیشگیرانه کلم هستند‪.‬‬ ‫نها م ‌‬‫استخوا ‌‬
‫مهسسای‬ ‫اما خواص درمانی آن عبارتند از ‪ :‬مقسساومت در برابسسر کر ‌‬
‫ههسسا‪ ،‬مصسسرف ایسسن گیسساه بسسرای کودکسسان و‬ ‫شکم‪ ،‬التهاب نای و نایژ ‌‬
‫نوجوانان مفید است‪ .‬زیرا دارای مقادیر فراوانی کلسیم است که‬
‫یکنسد‪ .‬همچنیسن دارویسی بسرای‬ ‫نهایشسان کمسک م ‌‬ ‫به رشسد استخوا ‌‬
‫یباشد‪ .‬زیرا در آن پتاسیم وجسسود دارد کسسه آب‬ ‫یهای کلیه م ‌‬ ‫نارسای ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بنسسابراین درمسسان مفیسسدی بسسرای‬ ‫تهسسا را دفسسع م ‌‬ ‫اضسسافی باف ‌‬
‫یتسسوان از آن بسسه عنسسوان‬ ‫یباشسسد‪ .‬همچنیسسن م ‌‬ ‫یهسسای کلیسسه م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫های‬ ‫یهای قلبی استفاده کسسرد‪ .‬زیسسرا دارای مسساد ‌‬ ‫دارویی برای بیمار ‌‬
‫است که کامل ً مشابه انسولین است‪ .‬بنابراین کلم داروی بیمسساری‬
‫هبراین کلم برای درمسسان بیمسساری قنسسد خسسون‪،‬‬ ‫قند خون است‪ .‬علو ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪224‬‬

‫لهای پوستی مفید است‪ .‬کلم به مقسسادیر‬ ‫مسمومیت دارویی و تاو ‌‬

‫یشود‪.‬‬‫فراوان در بازار یافت م ‌‬
‫یکنیم بسسه‬
‫گویی این گیاهی که ما آن را به عنوان غذا مصرف م ‌‬
‫ل – این گیاهان را‬‫دارو بیشتر شبیه است‪ .‬گویی خداوند – عز و ج ّ‬
‫برای تحقیق طب پیشگیری آفریده است‪ .‬تسا اگسر بسدن انسسان بسه‬
‫مشکلی دچار شد‪ ،‬خاصیت علجی آن نیز عمل نماید‪.‬‬
‫باید اطمینان داشسسته باشسسیم کسسه آفریننسسده انسسسان همسسان کسسسی‬
‫است که گیاهان را خلق کرده است‪ .‬پس ایسسن توافسسق و مطسسابقت‬
‫عجیب چیسسست؟ راز ارتبسساط تنگاتنسسگ بیسسن سسساختار بسسدن انسسسان و‬
‫ههای خداوند –‬ ‫نسبت ترکیبات این گیاه چیست؟ این گیاه از آفرید ‌‬
‫سبحانه تعالی است‪.‬‬
‫خداوند – تعالی – فرموده است ‪:‬‬
‫صننب َب َْنا‬
‫ه* أّنا َ‬ ‫م ِ‬‫ن إلی طعا ِ‬ ‫ر النسا ُ‬ ‫ِ‬ ‫فل ْی َن ْظُ‬‫‪َ ‬‬
‫قا*ً‬ ‫شنن ّ‬ ‫َ‬ ‫ق ْ‬ ‫شنن َ‬ ‫ً‬
‫ض َ‬ ‫قَنا الْر َ‬ ‫م َ‬ ‫المنناء صننب ّا* ُثنن ّ‬
‫ضبًا* و َزی ُْتونا ً‬ ‫ق ْ‬ ‫و َ‬ ‫ً‬
‫عَنبا َ‬ ‫و ِ‬ ‫حب ًّا* َ‬ ‫فأن ْب َت َْنا فِیها َ‬ ‫َ‬
‫و أّبننًا*‬ ‫ه َ‬
‫ه ً‬
‫فنناک َ‬ ‫و َ‬‫غلبننًا* َ‬ ‫ق ُ‬ ‫و حنندائ َ‬ ‫ل* َ‬ ‫خ ً‬ ‫و نَ ْ‬ ‫َ‬
‫کم‪‬‬ ‫َ‬
‫م ُ‬‫عا ِ‬ ‫م و ِلن ْ َ‬ ‫مَتاعا ً ل َک ُ ْ‬ ‫َ‬
‫)عبس ‪(32-24 :‬‬
‫»انسسان بایسد بسه غسذای خسویش بنگسرد ]و در آن بیندیشسد کسه‬
‫هایسسم و در سسساختمان مسسواد‬‫چگونه ما آن را برای او فراهم کرد ‌‬
‫تبخش آن‪ ،‬چه دقت‪ ،‬مهارت و ظرافتی به‬ ‫غذایی و اجزاء حیا ‌‬
‫یبارانیم*‬‫هایم[* ما آب را به طور شگفتی از آسمان م ‌‬ ‫کار برد ‌‬
‫هها‬
‫یکنیم* در آن دان ‌‬‫یشکافیم و از هم باز م ‌‬ ‫سپس زمین را م ‌‬
‫یرویانیم ]که مایه اصلی خوراک انسان است[* و زرهسسا و‬ ‫را م ‌‬
‫گیاهسسان خسسوردنی را* و درختسسان زیتسسون و خرمسسا را* و باغهسسای‬
‫ه را* بسسرای اسسستفاده و‬
‫پردرخست و انبسوه را* و میسوه و چراگسا ‌‬
‫بهر‌همندی شما و چهارپایانتان«‪.‬‬
‫ب‬ ‫َ‬
‫مَرن ِننی ر ّ‬ ‫پیسسامبر – علیسسه الصسسله و السسسلم – فرمسسود ‪» :‬أ َ‬
‫ل‬‫عندْ ِ‬ ‫ه‪ ،‬وال َ‬ ‫عل َن ِی َن ِ‬‫سنّر و ال َ‬ ‫ع؛ خشیه الله فننی ال ّ‬ ‫ِبتس ٍ‬
‫رو‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫نی الفقنن ِ‬ ‫َ‬
‫رضننا‪ ،‬و القصنند فن‬ ‫ب َو ال ِ‬‫ضنن ِ‬‫غ َ‬ ‫فننی ال َ‬
‫ن‬ ‫ع ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ن َ‬ ‫صن َ‬
‫من ْ‬ ‫ع ّ‬ ‫و َ‬ ‫فن َ‬ ‫عن ِننی‪ ،‬و أ ْ‬ ‫قط َ‬ ‫من ْ‬‫ل َ‬ ‫نأ ِ‬ ‫غن ِننی‪ ،‬و أ ْ‬
‫ُ‬
‫ال َ‬
‫مِتی‬ ‫ص ْ‬ ‫مِنی‪ ،‬و أن یکون َ‬ ‫حَر َ‬
‫ن َ‬ ‫م ْ‬‫ی َ‬ ‫منی‪ ،‬و أعطِ َ‬ ‫ظَل َ‬
‫َ‬
‫ه« »خداوند مرا به‬ ‫عب َْر ً‬
‫ری ِ‬ ‫کرًا‪ ،‬و ن َظَ ِ‬ ‫قی ِذ ْ‬ ‫کرًا‪ ،‬و ن ُطْ ِ‬ ‫ف ْ‬‫ِ‬
‫‪ 9‬چیسسز دسسستور داده اسسست‪ .‬تسسرس از خداونسسد در نهسسان و آشسسکارا‪،‬‬
‫‪225‬‬ ‫گیاهان‬

‫هروی در خشم گرفتسسن و رضسسایت داشسستن‪ ،‬فقسسر و ثروتمنسسدی‪،‬‬‫میان ‌‬

‫صلة رحم با کسی که با من قطع رابطه نموده است‪ ،‬عفو کسسسی‬
‫ینصسسیب کسسرده اسسست‪،‬‬ ‫که به من ظلم کرده است‪ ،‬کسی که مرا ب ‌‬
‫بخشش کنم و سکوتم اندیشه‪ ،‬سخن گفتنم ذکر ]خداوند[ و نگسساه‬
‫کردنم عبرت باشد«‪.‬‬
‫هرگاه ]این مطالب را[ خواندی‪ ،‬در آن نظر کردی و اندیشیدی‪،‬‬
‫فراموش نکن که از آن پند بگیری‪ .‬زیرا خداوند – سبحانه و تعالی‬
‫– در زمین نشانه‌هایی برای مؤمنان دارای یقین قرار داده است و‬
‫ههای فراوانی قرار‬ ‫نها و زمین آیات و نشان ‌‬
‫در نفس انسان‪ ،‬آسما ‌‬
‫داده است‪.‬‬
‫چای سبز و ارتباط آن با تومورهای بدخیم‬
‫از یکی از اندیشمندان پرسیده شد ‪ :‬ما چه چیزی را از غربی‌ها‬
‫بگیریسسم و چسسه چیسسزی را بسسرای آنهسسا بسساقی بگسسذاریم و تسسرک کنیسسم؟‬
‫یگیریسسم و آنچسسه‬ ‫گفت ‪ :‬آنچه را که در ذهن و مغزهایشان است‪ ،‬م ‌‬
‫یکنیسسسم‪ .‬احساسسسسات و‬ ‫نهسسسا و نفسسسوس آنهاسسسست‪ ،‬رهسسسا م ‌‬ ‫در نها ‌‬
‫شهسسای آنهسسا از‬
‫شهای ما را از آن خودمان و احساسسسات و ارز ‌‬ ‫ارز ‌‬
‫آن خودشسسان اسسست‪ .‬امسسا ایسسن علسسوم مسسرز مشسسترک میسسان همسسة‬
‫تهاسسست‪ .‬وی همچنیسسن افسسزود ‪ :‬فرهنسسگ هسسر ملسستی از آن همسسة‬ ‫مل ‌‬
‫نهاست و همانند عسلی است که در طسسول زمسسان از گلهسسای‬ ‫انسا ‌‬
‫تهای مختلف به دست آمده باشد‪ .‬این عسل متعلسسق بسسه همسسة‬ ‫مل ‌‬
‫نهاست‪ .‬آیا اگر چند زنبور عسسسل مسسا را نیسسش بزننسسد معقسسول‬ ‫انسا ‌‬
‫است که از عسل آنها استفاده نکنیم؟‬
‫میزان ابتل به تومورهسسای بسسدخیم همسسواره بسسه طسسرز وحشسستناکی‬
‫یدانیسسد‬
‫همانند تصاعد هندسی در حسسال افزایسسش اسسست‪ .‬چنسسانکه م ‌‬
‫علت آن تغییر دادن مخلوقات خداوند در عصر حاضسسر اسسست‪ .‬ایسسن‬
‫تغییسسر در بیشسستر کشسسورها عامسسل اصسسلی افزایسسش میسسزان ابتل بسسه‬
‫یدانیسسم کسسه در بسسدن‬ ‫یرود‪ .‬همة مسسا م ‌‬ ‫تومورهای بدخیم به شمار م ‌‬
‫انسان دسسستگاه دفسساعی وجسسود دارد کسسه از یسسک لشسسکر تمسسام عیسسار‬
‫هسازی‪ ،‬رزمنسده و‬ ‫تشکیل شده است‪ .‬در آن گروه تجسس‪ ،‬اسلح ‌‬
‫ههسسا‪ ،‬دسسستة کماندوهاسسست‬ ‫مهندسی وجود دارد‪ .‬از جملسسة ایسن گرو ‌‬
‫یتواند انحراف سلول را فسسورا ً تشسسخیص دهسسد و آن را‬ ‫این دسته م ‌‬
‫ترمیم نماید‪ .‬بلکه جدیدترین علومی که به بررسی علسسم مهندسسسی‬
‫یپردازد‪ ،‬کشف کرده اسسست کسسه در انسسسان ژنسی‬ ‫ژنتیک و وراثت م ‌‬
‫وجود دارد که عامل به وجود آمدن تومور بدخیم است و همچنیسسن‬
‫یبسسرد‪ .‬امسسا چسسه‬
‫های وجود دارد که این ژن و تومور را از بین م ‌‬ ‫ماد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪226‬‬

‫یشسسود؟‬ ‫چیسسزی بسساعث فعسسال شسسدن ایسسن عامسسل کشسسندة تومسسور م ‌‬

‫یکند‪ .‬چنانچه پلسسستیک را بسسه‬ ‫یگویند ‪ :‬اتم پلستیک این کار را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫صورت فشرده به همراه مواد داغ و مواد اسیدی به کسسار بسسبریم و‬
‫آنها را به شیوه مکانیکی استعمال کنیم یعنی به وسیلة چاقو مادة‬
‫غذایی موجود در پلستیک را خراش دهیم‪ ،‬ممکن است بعضسسی از‬
‫ذرات پلستیک وارد جسم ما شود‪ .‬این ذرات ممکن اسسست بسساعث‬
‫جدا و فعال شدن عامسسل کشسسنده تومسسور بسسدخیم شسسود و در نسستیجه‬
‫تومور از فعالیت باز بماند‪.‬‬
‫های نفت را استشسسمام کنیسسم یسسا آن‬ ‫مسأله دیگر اینکه چنانچه ذر ‌‬
‫را به هر طریقی صحیح یا غلط بخوریم‪ ،‬باعث فعال شسسدن عامسسل‬
‫یشود‪.‬‬‫کشنده ژن تومور م ‌‬
‫مواد رادیواکتیو در به وجود آمدن ایسسن تومورهسسا نقسسش اساسسسی‬
‫دارند‪ .‬عامل دیگر آن ناراحتی روحی و افسردگی است که بیشسستر‬
‫هاند بسسه آن مبتل‬‫مردم و کسانی کسسه بسسه شسسرک خفسسی گرفتسسار شسسد ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬در واقسسع‬‫یشوند‪ .‬آنها فشار بسسسیار فراوانسسی را تحمسسل م ‌‬ ‫م ‌‬
‫مشکلت روحی یکی از عوامل به وجود آمدن ایسسن تومورهاسسست‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫ن‬
‫من َ‬ ‫فت َک ُننو َ‬
‫ن ِ‬ ‫ه إ َِله نا ً آ َ‬
‫خ نَر َ‬ ‫ع الل ن ِ‬
‫م َ‬ ‫‪‬فل ت َدْ ُ‬
‫ع َ‬
‫) شعراء ‪(213 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫عذِّبی َ‬ ‫ال ْ ُ‬
‫م َ‬
‫»به جز خدا معبوی را به فریاد مخوان و پرسسستش مکسسن کسسه‬
‫]اگر چنین کنی[ از زمرة عذاب‌شوندگان خواهی بود«‪.‬‬
‫دانشمندان دربارة دستگاه دفاعی بدن می‌گویند ‪ :‬هدایت آن در‬
‫ل – است‪ .‬امنیت‬ ‫خارج از جسم انسان به دست خداوند – عّز و ج ّ‬
‫یکنسسد‪ ،‬تسسرس‪ ،‬نگرانسسی و‬‫و دوست داشتن این دستگاه را تقویت م ‌‬
‫یشود‪ .‬پیامبر – صلی الله علیه و سسسلم –‬ ‫کینه باعث تضعیف آن م ‌‬
‫یدهد‪ .‬برای‬ ‫هدانه هر درد و بیماری را شفا م ‌‬ ‫فرموده است که سیا ‌‬
‫هدانه در قاهره کنفرانسی تشکیل شد و ثسسابت‬ ‫بررسی خواص سیا ‌‬
‫یشسسود کسسه‬
‫هدانه باعث تقویت دسسستگاه دفسساعی بسسدن م ‌‬ ‫شد که سیا ‌‬
‫یهسسای میکروبسسی و بسسدخیم را برعهسسده‬‫وظیفه حفسسظ بسسدن از بیمار ‌‬
‫دارد‪.‬‬
‫های است برای اینکه به موضوع دقیقسسی‬ ‫اما مطالب فوق مقدم ‌‬
‫یتواند باور کند که سالنه در جهان ‪ 5‬میلیسسون‬ ‫برسیم‪ .‬چه کسی م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یشسسود و ‪ 5‬ایسسن مقسسدار را چسسای سسسبز تشسسکیل‬ ‫تن چای مصرف م ‌‬
‫یدهد‪ .‬به وسیلة تحقیقات علمی ثابت شده است که چسای سسسبز‬ ‫م ‌‬
‫‪227‬‬ ‫گیاهان‬

‫دارای خاصیت ضدسرطانی است‪ .‬همچنین به عنوان دامسسی بسسرای‬

‫یآید و غالبا ً از بروز تورم‬
‫مواد شیمیایی عامل سرطان به شمار م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫هها جلوگیری م ‌‬ ‫بدخیم رود ‌‬
‫در ژاپن نوشیدن چای سبز بسسه همسسراه غسسذا یسسک عسسادت و سسسنت‬
‫ملی است‪ .‬به همین دلیل در این کشور میزان ابتل به این بیماری‬
‫بسسسیار کسسم اسسست‪ .‬مطسسالب فسسوق را در یسسک مجلسسه مسسستند علمسسی‬
‫مطالعه کردم که خواستم آن را در اختیار شما قرار دهم‪.‬‬
‫ههرحسسال‪ ،‬سسسلمتی انسسسان فقسسط از آن او نیسسست‪ .‬بلکسسه بسسه‬ ‫ب ‌‬
‫خسسانواده او و همسسه مسسسلمانان تعلسسق دارد‪ .‬سسسلمتی فسسرد سسسرمایه‬
‫اوست‪ .‬اجسسل انسسسان زودتسسر یسسا دیرتسسر از موعسسد تعییسسن شسسده فسسرا‬
‫یرسد‪ .‬انسان گاهی بسسه صسسورت سسسالم بسسه زنسسدگی خسسود ادامسسه‬ ‫نم ‌‬
‫یدهد و گاهی به صورت بیمار‪ .‬این امسسر بسسه میسسزان پیسسروی او از‬ ‫م ‌‬
‫هالصله و السلم – بستگی دارد‪ .‬توحید بهسسترین‬ ‫سنت پیامبر – علی ‌‬
‫راه پیشسسگیری از ایسسن بیماریهاسسست‪ .‬زیسسرا بسساعث دوری انسسسان از‬
‫یشود‪ .‬ما بایسسد براسسساس‬ ‫یها م ‌‬‫ناراحتی روحی ناشی از این بیمار ‌‬
‫این حقایق عمل و به سلمتی خودمان توجه کنیسسم‪ .‬زیسسرا سسسلمتی‬
‫سرمایه‪ ،‬ابزار کار و راه ما به سوی جلب رضایت خداوند – عسسز و‬
‫ل – است‪.‬‬ ‫ج ّ‬
‫مرکبات و ارتباط آنها با فصل زمستان‬
‫ههسسایی کسسه خداونسسد آنهسسا را آفریسسده اسسست حکمسست‬ ‫در ایسسن میو ‌‬
‫فراوانی وجود دارد که فقط دانشمندانی که بسسه بررسسسی عمیسسق و‬
‫یداننسسد‪ .‬راسسستی چسسرا فصسسل‬ ‫هاند‪ ،‬آنها را م ‌‬
‫دقیق اسرار آنها پرداخت ‌‬
‫رسیدن مرکبات زمستان است؟‬
‫این یک موضوع دقیق علمی است که از فواید مرکبات و چگسسونگی‬
‫یگوید‪ .‬یکسسی از‬ ‫لهای دیگر – سخن م ‌‬ ‫رسیدن آن در زمستان – نه فص ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬علست ایسن امسسر ایسن اسسست کسه پرتقسال دارای‬ ‫دانشسسمندان م ‌‬
‫نها‪،‬‬
‫یباشد‪ .‬مهمترین این ویتامی ‌‬ ‫نهای متعدد م ‌‬ ‫ترکیبات غذایی و ویتامی ‌‬
‫یبرد‪.‬‬‫یباشد‪ .‬این ویتامین ضعف عمومی بدن را از بین م ‌‬ ‫ویتامین ج م ‌‬
‫نها‪ ،‬مشسکلت‬ ‫از چروک شدن پوست‪ ،‬کسم شسدن کلسسیم در اسستخوا ‌‬
‫یکند‪ .‬یک دانه پرتقال‬ ‫یاشتهایی و انواع التهاب جلوگیری م ‌‬ ‫گوارشی‪ ،‬ب ‌‬
‫یکند‪ .‬کمبود ایسسن ویتسسامین‬
‫نیاز روزانه انسان به این ویتامین را تأمین م ‌‬
‫در شیر مادر یا شیر خشک را بسسه وسسسیلة دادن آب پرتقسسال بسسه کسسودک‬
‫یکنند‪ .‬چنسانچه شیرخشسک مسورد مصسرف کودکسان‬ ‫شیرخوار جبران م ‌‬
‫شیرخوار دارای مقسادیر کسم آهسن باشسد‪ ،‬ایسن ویتسامین موجسود در آب‬
‫یکند‪ .‬ایسسن‬
‫پرتقال کمبود مواد معدنی و آهن در شیرخشک را جبران م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪228‬‬

‫یکنسسد‪ .‬در درجسسه اول بایسد گفست‬ ‫ویتامین با بسیاری از سموم مقابله م ‌‬
‫ً‬
‫یهای باورنکردنی است‪ .‬مثل چنانچه ‪ 10‬گرم لیمو در‬ ‫لیمو دارای ویزگ ‌‬
‫یکشسد‪ .‬چنسانچه در‬ ‫یک لیتر آب بریزیم‪ .‬این محلول همه میکروبها را م ‌‬
‫های که آب آن آلوده اسست بخسواهی آب را ضسدعفونی کنسی بسه‬ ‫منطق ‌‬
‫ناچار باید در آب شرب چند قطره آب لیمسو بریسزی‪ .‬ایسن چنسد قطسره‬
‫برای از بین بردن میکروب وبسا و حصسبه ]تیفوئیسد[ کسافی اسست‪ .‬ایسن‬
‫یهسسای معسسده‬ ‫میوه که خداوند آن را آفریده است‪ ،‬با روماتیسم و بیمار ‌‬
‫یشود و با سمومی که انسان بسسه‬ ‫یکند‪ .‬باعث تقویت قلب م ‌‬ ‫مبارزه م ‌‬
‫یکند یا آنها را از بیسسن‬
‫یخورد‪ ،‬مقاومت م ‌‬ ‫اشتباه آنها را به همراه غذا م ‌‬
‫ببرد‪ .‬لیمو پیش از آنکه غذا باشد به عنوان یک دارو خلق شده است‪.‬‬
‫ههای خداوند در میان مخلوقسساتش اسسست‪ .‬ایسسن‬ ‫اینها آیات و نشان ‌‬
‫یکنیسسم‪ ،‬میسسوه اسسست‪ ،‬سرشسسار از داروسسست‪.‬‬ ‫میوه که مسسا گمسسان م ‌‬
‫یشود‪ .‬چنانچه انسان در‬ ‫باعث حفظ‪ ،‬تقویت و فعال کردن بدن م ‌‬
‫یکند و چشمانش به‬ ‫غذای خویش تأمل کند‪ ،‬قلب او خشوع پیدا م ‌‬
‫یافتد‪.‬‬
‫یآیند و برای خداوند به سجده م ‌‬ ‫گریه درم ‌‬
‫‪229‬‬ ‫گیاهان‬

‫موز‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫ههای بهشتیان م ‌‬
‫خداوند دربارة میو ‌‬
‫)واقعه ‪(29 :‬‬ ‫ضوٍد‪‬‬
‫من ْ ُ‬
‫ح َ‬ ‫‪ْ َ َ ‬‬
‫و طل ٍ‬
‫ههسسایش‬
‫یبرنسسد کسسه میو ‌‬
‫»و در سایه درختان موزی به سسسر م ‌‬
‫نچین افتاده است«‪.‬‬ ‫روی هم ردیف ردیف و چی ‌‬
‫عجیب اینکه مقسسدار کسالری بسسه دسسست آمسسده از ‪ 100‬گسسرم مسسوز‬
‫مطابق با کالری ‪ 100‬گرم گوشت اسسست‪ .‬مسسوز از جملسسه غسسذاهای‬
‫یزاسسست‪ .‬در ایسسن میسسوه مقسسادیری از کلسسسیم‪ ،‬فسسسفر‪ ،‬آهسسن‪،‬‬ ‫انرژ ‌‬
‫پتاسیم‪ ،‬مس و فلوراین وجود دارد‪ .‬همة این مواد معدنی اساسی‬
‫هستند و انسان بدانها نیازمند است‪ .‬بلکه سه عدد موز در هر روز‬
‫یکند‪ .‬همچنین در ایسسن میسسوه‬ ‫نیاز روزانه او به این مواد را تأمین م ‌‬
‫ههای بدن انسان‬ ‫‪ 8‬ویتامین اساسی وجود دارد که در عمل دستگا ‌‬
‫تأثیر فراوانی دارند‪ .‬به علوه شیر و نان که خداوند آنهسسا را بسسه مسسا‬
‫یکننسسد‪ .‬پسسس کسسسی کسسه‬ ‫ارزانی داشته است‪ ،‬این میوه را کامسسل م ‌‬
‫یکند‪ ،‬باید به طور یقین بداند که ایسسن میسسوه‬ ‫این میوه را مصرف م ‌‬
‫مخصوصا ً برای او آفریده شده است و انسان مسسؤمن م ‌‬
‫یبینسسد کسسه‬
‫خداونسسد همسسه آنچسسه را کسسه در زمیسسن اسسست بسسه عنسسوان تکریسسم و‬
‫شناساندن خود به جهانیان برای او تسسسخیر نمسسوده اسسست‪ .‬ارتبسساط‬
‫لدهنده ایسن‬ ‫بین نیاز بدن انسسسان بسسه ویسسژه کودکسان و مسسواد تشسسکی ‌‬
‫ماده بسیار دقیق است‪ .‬کلسیم‪ ،‬فسفر‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬مس و فلسسور کسسه‬
‫یکند‪ ،‬همگی در این میسوه وجسود‬ ‫نها جلوگیری م ‌‬ ‫از پوسیدگی دندا ‌‬
‫یهای ب ‪ ،1‬ب ‪ ،2‬ب ‪ ،6‬ب ‪ ،12‬د‪ ،‬و ویتامین و و ‪...‬‬ ‫دارند‪ .‬ویتامن ‌‬
‫هشت نوع ویتامین موجسسود در ایسسن میسسوه هسسستند‪ .‬همچنیسسن در آن‬
‫یهسسا‪ ،‬مسسواد پروتئینسسی و آب وجسسود دارد‪.‬‬ ‫مواد قندی‪ ،‬بعضی از چرب ‌‬
‫تهایی است که خداوند آن را بر مسسا ارزانسسی‬ ‫پس این میوه از نعم ‌‬
‫داشته است!‬
‫جعفری و فواید سلمتی آن‬
‫ههای خداوند بیشتر شود‪ ،‬معرفت‬ ‫هرچه شناخت نسبت به نشان ‌‬
‫ییابسسد‪ .‬ممکسسن اسسست‬ ‫و شناخت انسسسان از خداونسسد نیسسز افزایسسش م ‌‬
‫هرگز به ذهن ما خطور نکرده باشد که دربارة گیاه جعفری که هر‬
‫یخسسوریم‪ ،‬بیندیشسسیم کسسه در آن بسسسیاری از عناصسسر‬ ‫روز آن را م ‌‬
‫نهای فّرار وجود دارد‪ .‬دو تا قاشسسق از ایسسن گیسساه بسسه‬ ‫کمیاب و روغ ‌‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫صورت خرد شسسده ‪ 3‬نیسساز بسسدن انسسسان بسسه ویتسسامین ‪ A‬و ‪ 3‬نیسساز‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪230‬‬

‫انسسان بسه ویتسسامین ث و تمسسام آهسسن موردنیساز انسسان در یسک روز‬

‫یکند‪.‬‬‫تأمین م ‌‬
‫مواد کمیسساب موجسسود در جعفسسری‪ ،‬ارسسسنیک‪ ،... ،‬مسسس و تیتسسانیم‬
‫هستند‪ .‬این مواد نادر و کمیاب در جعفری وجود دارنسسد‪ .‬بسسه همیسسن‬
‫یگفت ‪ :‬هر چیزی را به اندازه بخورید‪ .‬زیرا در هر‬ ‫دلیل پزشکی م ‌‬
‫هکنندة بدن وجسسود دارد‪ .‬پزشسسکان‬ ‫مکننده و معالج ‌‬ ‫غذایی مواد ترمی ‌‬
‫یکنند این گیاه پنج دقیقه قبل از تناول غذا بر سر سفره‬ ‫توصیه م ‌‬
‫گذاشته شود‪ .‬زیرا دارای روغن فّرار اسسست و فایسسدة اصسسلی آن در‬
‫این روغن فّرار است‪.‬‬
‫شدهنسسدة ادرار اسسست و در مسسوارد‬ ‫نکننسسده و افزای ‌‬ ‫این گیسساه روا ‌‬
‫ابتل به بیماری استسقا‪ ،‬موارد رژیم غسسذایی بسسرای بیمسساران قلسسبی‪،‬‬
‫یهسسای کبسسد و‬‫یهسسای دیگسسر کلیسسه و مثسسانه‪ ،‬بیمار ‌‬ ‫سنگ کلیسسه و بیمار ‌‬
‫هصفرا کاربرد دارد‪ .‬این گیاه نفس کشسسیدن را تنظیسسم و قلسسب‬ ‫کیس ‌‬
‫یکند‪ .‬باعث زیبا شسسدن‬ ‫را فعال و به خروج گازها از جسم کمک م ‌‬
‫هها و زنبورهسا و از بیسن‬ ‫هها‪ ،‬درمان محل نیسش پشس ‌‬ ‫چهره‪ ،‬حفظ لث ‌‬
‫یشود‪ .‬اینها تأثیرات گیاهی است کسسه مسسا بسسرای آن‬ ‫لها م ‌‬ ‫بردن انگ ‌‬
‫وجودی قائل نیستیم‪ .‬اما در حقیقت داروست‪ .‬این گیاه باعث رفع‬
‫یشسسود کسسه وظیفسسه حفسسظ‬ ‫بوی بد بدن و تقویت غدد فوق کلیوی م ‌‬
‫تهای ابتل به ناراحتی و بیماری را برعهسسده دارد‪ .‬غسسدد‬ ‫بدن در حال ‌‬
‫یبسسرد‪ ،‬رگهسسای خسسونی محیطسسی را‬ ‫قکلیوی ضربان قلب را بال م ‌‬ ‫فو ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫شها را بیشتر م ‌‬ ‫تنگ و فعالیت ش ‌‬
‫این گیاه برای غده تیروئید که وظیفه کنترل متابولیسسسم بسسدن را‬
‫یکنسسد و مسسانع‬‫برعهده دارد‪ ،‬مفید است‪ .‬رگهای خونی را تقسسویت م ‌‬
‫یشسود‪ .‬همچنیسن‬ ‫پاره شدن آنهسا در هنگسام افزایسش فشسارخون م ‌‬
‫یهای دستگاه تناسلی و دفع ادرار مفیسسد اسسست‪.‬‬ ‫برای درمان بیمار ‌‬
‫یشسسود‪ .‬همچنیسسن‬ ‫هها و مثسسانه م ‌‬ ‫مانع از به وجود آمدن سنگ در کلی ‌‬
‫یهسای چشسم مفیسد اسست‪.‬‬ ‫برای معالجه بیماری استسسقاء و بیمار ‌‬
‫هبراین به عنوان یکی از مسسواد‬ ‫یکند‪ .‬علو ‌‬ ‫عادت ماهانه را تنظیم م ‌‬
‫یآیسسد‪ .‬چنسسانچه انسسسان در ایسسن گیسساهی کسسه در‬ ‫آرایشی بسسه شسسمار م ‌‬
‫یکنیسسم بیندیشسسد‪،‬‬ ‫دسترس ماست و به عنوان غذا آن را مصرف م ‌‬
‫بزرگی و عظمت آفریدگارش را درک خواهد کرد‪ .‬چسسه کسسسی ایسسن‬
‫نهای کمیاب را در آن آفریسسده اسسست؟‬ ‫مقدار مواد معدنی و ویتامی ‌‬
‫هانسسد ‪ :‬بهسسترین دارو آن اسسست کسسه‬ ‫بسسه همیسسن دلیسسل پیشسسینیان گفت ‌‬
‫خوراکی باشد و بهترین غذا آن است که دارو و شسسفابخش باشسسد‪.‬‬
‫یعوارضی اسسست‪ .‬امسسا داروهسسای‬ ‫جعفری داروی گیاهی متعادل و ب ‌‬
‫‪231‬‬ ‫گیاهان‬

‫یکنیسسم‪ ،‬از یسسک سسسو فسسرد را شسسفا‬

‫شیمایی که ما آنها را مصسسرف م ‌‬
‫یرسانند‪.‬‬‫یدهند و از طرف دیگر به او زیان م ‌‬ ‫م ‌‬
‫سرکه‬
‫از جابربن عبدالله – رضی اللسسه عنسسه – روایسست شسسده اسسست کسسه‬
‫روزی پیامبر خدا – صلی الله علیه و سلم – دست مرا گرفت و با‬
‫های نان آوردند‪ .‬پس پیامبر – صسسلی‬ ‫خود به منزل برد و برای او تک ‌‬
‫الله علیه و سلم – فرمود ‪» :‬آیسسا هیسسچ غسسذا یسسا خورشسسی نسسداریم؟«‬
‫گفتند ‪ :‬نه به جز سرکه چیزی نداریم‪ .‬پیامبر فرمود ‪» :‬سرکه غسسذا‬
‫یگوید ‪ :‬از زمانی که این سخن را‬ ‫یا خورش خوبی است«‪ .‬جابر م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یداشتم«‪.‬‬‫از رسول خدا شنیدم‪ ،‬سرکه را دوست م ‌‬
‫در حدیث دیگری به روایت از عایشه آمسسده اسسست کسسه پیسسامبر –‬
‫صلی الله علیه و سلم – فرمود ‪» :‬خورش غذا یسسا خسسورش خسسوبی‬
‫‪2‬‬
‫است«‪.‬‬
‫هانسسد کسسه سسسرکه فوایسسد فراوانسسی دارد‪ .‬آنهسسا‬ ‫دانشسسمندان دریافت ‌‬
‫بهای داخل معسسده را‬ ‫یگویند ‪ :‬سرکه در خلل چند دقیقه میکرو ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکشسسد‪ .‬چنسسانچه نتسسوان مسسواد موردنیسساز سسسالد را بسسه خسسوبی‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد و در‬ ‫ضدعفونی کرد‪ ،‬سرکه داخل آن‪ ،‬آنهسسا را ضسسدعفونی م ‌‬
‫یکشسد‪ .‬حستی‬ ‫بهای داخل و خارج از معسسده را م ‌‬ ‫چند دقیقه میکرو ‌‬
‫یدارد‪ .‬همچنیسسن در‬ ‫معده را از اسهال و مسمومیت مصون نگسسه م ‌‬
‫آن مواد معدنی‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬فسفر‪ ،‬کلرین‪ ،‬سدیم‪ ،‬منیزیم‪ ،‬کلسسسیم و‬
‫گوگرد وجود دارد‪ .‬مقدار کالری آن صفر است‪ .‬سرکه بسسه درمسسان‬
‫یبرد‪ .‬درد‬ ‫یها را از بین م ‌‬ ‫یکند‪ .‬چرب ‌‬ ‫التهابات دهان و حلق کمک م ‌‬
‫یدهد‪ .‬باعث بهبود التهاب مفاصسسل و از بیسسن‬ ‫هها را کاهش م ‌‬ ‫شقیق ‌‬
‫یشسسود‪ .‬سسسخن‬ ‫نهای بسسدن م ‌‬ ‫رفتسسن رسسسوبات داخسسل رگهسسا و شسسریا ‌‬
‫پیامبر – صلی الله علیه و سلم – از روی هسسوی و هسسوس و بیهسسوده‬
‫نبوده است‪ .‬بلکسسه سسسخنان او وحسسی اسسست کسسه بسسرای او فرسسستاده‬
‫نهاست‪.‬‬ ‫یشود‪ .‬او طبیب روح و جسم انسا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگوید ‪ :‬سرکه ترکیسسبی از گرمسسی و سسسردی اسسست‪.‬‬ ‫ابن القیم م ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬‫سردی آن بیشتر است‪ .‬از سرازیر شدن مسسواد جلسسوگیری م ‌‬
‫یکند‪ .‬سسرکه بسرای معسسدة دارای‬ ‫طبع و سرشت آدمی را لطیف م ‌‬
‫التهاب مفید است‪ .‬باعث از بین رفتن بیمسساری تسسب زرد یسسا یرقسسان‬
‫یبرد‪ .‬خون و شسسیر‬ ‫نهای داروهای کشنده را از بین م ‌‬ ‫یشود‪ ،‬زیا ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬برای طحال مفید است‪ .‬باعث‬ ‫منعقد شده در بدن را حل م ‌‬
‫‪ -‬مسلم ) ‪ (2052‬و احمد ) ‪.(15328‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬مسلم ) ‪.(2051‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪232‬‬

‫یشود‪ .‬تشسسنگی را از‬ ‫تازه شدن پوسته و دیوارة معده و یبوست م ‌‬

‫مهسسا جلسسوگیری و بسسه هضسسم غسسذا‬ ‫یبرد‪ .‬از به وجسسود آمسسدن ور ‌‬ ‫بین م ‌‬
‫یشود‪ .‬غسسذاهای غلیسسظ و‬ ‫یکند‪ .‬مانع به وجود آمدن بلغم م ‌‬ ‫کمک م ‌‬
‫ینمایسسد‪ .‬چنسسانچه بسسه همسسراه‬ ‫یکند‪ .‬خون را رقیق م ‌‬ ‫سفت را نرم م ‌‬
‫نمک مصرف شود برای کسی کسسه قسسارچ سسسمی و کشسسنده خسسورده‬
‫هجرعه نوشیده شود‪ ،‬بسسرای درمسسان‬ ‫است مفید است‪ .‬چنانچه جرع ‌‬
‫ههای به وجود آمده در فک مفیسسد اسسست‪ .‬چنسسانچه‬ ‫لخته خون و گرو ‌‬
‫سرکه گرم مضمضه شود برای درمسسان درد دنسسدان مفیسسد اسسست و‬
‫مهسسای داغ و‬ ‫یکنسسد‪ .‬همچنیسسن بسسرای درمسسان ور ‌‬ ‫ههسسا را تقسسویت م ‌‬ ‫لث ‌‬
‫‪1‬‬
‫سوختگی مفید است اشتهاآور و خوشبوکننده معده است ‪.«...‬‬
‫هاند‬ ‫در واقع پیامبر – صلی الله علیه و سلم – به درستی فرمود ‌‬
‫‪2‬‬
‫‪» :‬سرکه غذا یا خورش خوبی است«‪.‬‬
‫بها‬‫سواک‪ 3‬و تأثیر آن بر روی میکرو ‌‬
‫از عایشه – رضی الله عنها – روایسست شسسده اسسست کسسه پیسسامبر –‬
‫فم ِ‬ ‫هَرهٌ ل ِل ْ َ‬‫مطْ َ‬
‫ک َ‬‫سوا ُ‬ ‫صلی الله علیه و سلم – فرمود ‪» :‬ال ّ‬
‫رب« »مسواک پاکی دهان و رضای پروردگسسار را بسسا‬ ‫ضاهٌ لل ّ‬‫مْر َ‬‫َ‬
‫‪4‬‬
‫یآورد«‪.‬‬‫خود به همراه م ‌‬
‫در یک مجله مشسسهور کسسه در یکسسی از کشسسورهای عربسسی منتشسسر‬
‫های از یسسک متخصسسص علسسوم میکروبسسی در آلمسسان بسسه‬ ‫یشود مقال ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگویسسد ‪ :‬دربسسارة چسسوبی کسسه‬ ‫چاپ رسیده بود‪ .‬وی در این مقسساله م ‌‬
‫یکننسسد در خسساطرات و‬ ‫عربها به عنسسوان مسسسواک از آن اسسستفاده م ‌‬
‫نهای عربسسی پرداختسسه‬ ‫سفرنامه جهانگردی که به دیسسدار از سسسرزمی ‌‬
‫بسسود‪ ،‬مطسسالبی را خوانسسده بسسودم‪ .‬نویسسسنده بسسا لحنسسی گزنسسده و‬
‫‪ -‬الطب النبوی‪ ،‬ص ‪ ،235‬زادالمعاد ) ‪ (4/306‬با اندکی تصرف‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬در صفحات پیشین تخریج آن ذکر گردید‪ .‬نووی در شرح صحیح مسلم ) ‪14/6‬‬ ‫‪2‬‬

‫یگوید ‪» :‬دربسارة حسدیث فوایسد سسرکه بایسد گفست کسه‬ ‫‪ (7 -‬دربارة این حدیث م ُ ‌‬
‫یگویند الدام بسه کسسسر‬ ‫یشود‪ .‬اهل لغت م ‌‬ ‫دم نامیده م ‌‬ ‫سرکه ]در زبان عربی[ أ ُ‬
‫یخورنسسد‪.‬‬
‫همزه آن است که به معنای آن چیزی است که نان را به همراه آن م ‌‬
‫دم اسست بسه‬ ‫ه به کسر دال و ُ جمع أدام‪ ،‬أ ُ‬ ‫م ُ‬‫خب َُز یأد ِ ُ‬
‫یگویند أدم ال ُ‬ ‫مانند خورش‪ .‬م ‌‬
‫دم بسا سسکون دال مفسرد‬ ‫ب و کتساب و ک ُُتسب‪ .‬أ ْ‬ ‫ضم همزه و دال مانند إهاب و أهُ ْ‬
‫یگوینسسد ‪ :‬مفهسسوم کلسسی‬ ‫إدام است‪ .‬خطابی و قاضی عیاض دربارة این حدیث م ‌‬
‫مخوری و خودداری نفس از لذت غذاهاسسست‪ .‬تقسسدیر آن‬ ‫حدیث به معنای مدح ک ‌‬
‫یارزش بسودن وجسود‬ ‫مهزینسه و ب ‌‬ ‫ل‪ ،‬و در معنسای آن ک ‌‬ ‫چنین است ‪ :‬ائتدموا بالخس ّ‬
‫دارد‪ .‬یعنی خود را به شهوات مشسغول نکنیسد‪ .‬زیسرا بساعث فسساد دیسن و بیمسار‬
‫یشود‪ .‬این کلم خطابی و کسانی اسسست کسسه از او پیسسروی‬ ‫شدن جسم و بدن م ‌‬
‫یتوان بر آن تأکید کرد‪ ،‬این است کسسه حسسدیث بسسه‬ ‫هاند‪ .‬حقیقت قطعی که م ‌‬ ‫کرد ‌‬
‫یباشد«‪.‬‬ ‫معنای مدح خود سرکه م ‌‬
‫یکننسسد و از درخسست‬ ‫‪ -‬نوعی چوب که عربها از آن به عنوان مسواک اسسستفاده م ‌‬ ‫‪3‬‬

‫یآید‪.‬‬‫جوچ یا اراک به دست م ‌‬

‫‪ -‬البخاری‪ ،‬باب السواک الرطب و الیابس للصائم‪ ،‬و النسائی ) ‪.(79‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪233‬‬ ‫گیاهان‬

‫ههای‬ ‫تمسخرآمیز موضوع را مطرح کرده بود و آن را یکی از نشان ‌‬

‫بافتسسسادگی عربهسسسا دانسسسسته بسسسود کسسسه آنهسسسا در عصسسسر حاضسسسر‬ ‫عق ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫دندانهایشان را با چوب تمیز م ‌‬
‫یگوید ‪» :‬امسسا مسسن از دیسسدگاه دیگسسری بسسه‬ ‫این دانشمند آلمانی م ‌‬
‫هچوب‬ ‫یکردم و با خود اندیشیدم‪ .‬چرا ورای این تک ‌‬ ‫مسأله نگاه م ‌‬
‫بها نامیده بودم‪ ،‬هیچ حقیقت علمسسی وجسسود‬ ‫که آن را مسواک عر ‌‬
‫نسسسدارد‪ .‬بسسسا خسسسود آرزو کسسسردم کسسساش روزی بتسسسوانم بسسسر روی آن‬
‫شهای علمی انجام دهم‪ .‬سپس یکی از دوستانم به سسسودان‬ ‫آزمای ‌‬
‫های از ایسسن‬ ‫مسسسافرت کسسرد و در بازگشسست بسسه همسسراه خسسود بسسست ‌‬
‫یدرنسسگ بسسه بررسسسی آنهسسا و اجسسرای‬ ‫کها را آورده بسسود‪ .‬ب ‌‬ ‫مسسسوا ‌‬
‫آزمایشات پرداختم‪ .‬آنها را کوبیدم و خسسرد کسسردم و خیسسس نمسسودم‪.‬‬
‫کشسست شسسده گذاشسستم‪.‬‬ ‫بهسسای ِ‬
‫پودر خیس شده را بسسر روی میکرو ‌‬
‫های را کسسه انتظسسارش را نداشسستم مشسساهده کسسردم‪.‬‬ ‫ناگهسسان نسستیج ‌‬
‫های قسسوی در‬ ‫یسسسیلین اسسست کسسه مسساد ‌‬ ‫دریافتم که اثر آن هماننسسد پن ‌‬
‫یرود«‪ .‬این امری است که دانشمند‬ ‫بها به شمار م ‌‬ ‫کشتن میکرو ‌‬
‫یهسا در‬ ‫بشناسسی و بیمار ‌‬ ‫آلمانی متخصسص در زمینسسه علسم میکرو ‌‬
‫یگوید‪.‬‬ ‫این باره م ‌‬
‫یگوید ‪» :‬سواک دارای چندین فایده اسسست ‪ :‬دهسسان‬ ‫ابن القیم م ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬ ‫را خوشبو‪ ،‬لثه را محکم‪ ،‬بلغم را قطع و چشم را روشسسن م ‌‬
‫یبسسرد‪ ،‬معسسده را‬ ‫نها را از بیسسن م ‌‬‫هپوسته شسسدن دنسسدا ‌‬ ‫زردی و پوست ‌‬
‫یکند‪ .‬به هضم غذا کمک و مجاری تکلم را‬ ‫سالم و صدا را صاف م ‌‬
‫یکند‪ .‬فرد را بسسرای خوانسسدن‪ ،‬ذکسسر و نمسساز فعسسال و‬ ‫آسان و آرام م ‌‬
‫یپراند‪ .‬خداوند را از فرد خشسسنود‬ ‫یکند‪ .‬خواب را از سر م ‌‬ ‫آماده م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫یها م ‌‬ ‫یکند‪ .‬موجب رضایت فرشتگان و افزایش نیک ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگوید ‪» :‬بهتر آن است که مسواک از چسسوب درخسست‬ ‫همچنین م ‌‬
‫چوج و مانند آن تهیسسه شسسود‪ .‬نبایسسد از چسسوب درختسسان ناشسسناخته بسسه‬
‫عنوان مسواک استفاده کرد زیرا امکان دارد که سمی باشند‪ .‬باید‬
‫هروی در پیسسش گرفسست‪ .‬چنسسانچه در مسسسواک‬ ‫در استفاده از آن میان ‌‬
‫هروی شود ممکن اسسست زیبسسایی‪ ،‬درخشسسندگی و صسسیقلی‬ ‫زدن زیاد ‌‬
‫یهسسا‬
‫نها از بین برود و باعث شود که بخارهای معسسده و آلودگ ‌‬ ‫دندا ‌‬
‫‪2‬‬
‫بر آن اثر بگذارد«‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/322‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬زادالمعاد ) ‪.(4/322‬‬ ‫‪2‬‬

‫جانوران‬
‫‪235‬‬ ‫جانوران‬

‫قلب مادر در میان موجودات زنده‬

‫ههای خداوند – سسسبحانه و تعسسالی – کسسه عظمسست و‬ ‫از جمله نشان ‌‬
‫یدهسسد‪ ،‬قلسسب مسسادر اسسست‪ .‬منظسسور مسسا قلسسب‬ ‫بزرگی او را نشان م ‌‬
‫فیزیکی که از دو دهلیز‪ ،‬دو بطن‪ ،‬سسسرخرگها و سسسیاهرگها تشسسکیل‬
‫شده است‪ ،‬نیست‪ .‬بلکه منظور قلب نفسس یسسا دل انسسسان اسست‪.‬‬
‫یترین انگیزه در وجود انسان‪ ،‬انگیسسزه و‬ ‫یگویند ‪ :‬قو ‌‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫رابطسسه مسسادری اسسست‪ .‬بلکسسه انگیسسزه مسسادری حسستی در میسسان همسسه‬
‫یتر اسسست‪ .‬شسسواهد و دلیسسل‬ ‫ههسسا قسسو ‌‬‫موجودات زنده از دیگر انگیز ‌‬
‫مهربانی‪ ،‬رحسسم و شسسفقت مسسادر نسسه تنهسسا در انسسسان بلکسسه در همسسه‬
‫یشمار است‪.‬‬ ‫موجودات زنده ب ‌‬
‫از عبدالله بن مسعود روایت شده است که پیامبر – صلی اللسسه‬
‫علیه و سلم – در توقفگاهی توقف کردند‪ .‬یکی از افراد بسسه سسسوی‬
‫های را با خود آورد‪ .‬آن پرنسسده بسسر‬ ‫های رفت و از آنجا تخم پرند ‌‬ ‫بیش ‌‬
‫بالی سر پیامبر خدا – صلی الله علیه و سسسلم – و یسسارانش پسسرواز‬
‫یزد‪ .‬پیامبر پرسید ‪» :‬کدامیک از شما ایسسن پرنسسده‬ ‫یکرد و دور م ‌‬ ‫م ‌‬
‫را آزرده است« در روایت دیگری آمده است ‪» :‬به خاطر رحم به‬
‫‪1‬‬
‫او آن را برگردان«‪.‬‬
‫یمکسد و در یسسک چسوب‬ ‫زنبسور سسسرخ شسیره گلهسا و گیاهسان را م ‌‬
‫یکند و‬ ‫عآوری م ‌‬ ‫ههای قند را جم ‌‬ ‫هها و تک ‌‬ ‫مستطیل شکل‪ ،‬این شیر ‌‬
‫یگذارد‪ .‬آنگاه بسسا‬ ‫یکند‪ .‬سپس تخم م ‌‬ ‫آن حفره را بوسیلة آنها پر م ‌‬
‫یآورد و بسسه وسسسیلة آن بسسرای ایسسن کنسسدو سسسقفی‬ ‫خسسود خسساک اره م ‌‬
‫یمیسسرد‪ .‬پسسس از مسسرگ آن زنبسسور‪ ،‬آن تخسسم‬ ‫یکند آنگسساه م ‌‬ ‫درست م ‌‬
‫یشسسود و در آنجسسا بسسرای خسسود غسسذای مناسسسبی‬ ‫تبسسدیل بسسه زنبسسور م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫ییابد‪ .‬زیرا خداوند م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ه ثُ ّ‬
‫م‬ ‫خل ْ َ‬
‫ق ُ‬ ‫ء َ‬ ‫طا ک ُ ّ‬
‫ل َ‬
‫شی ٍ‬ ‫ل رّبنا الذی أ َ ْ‬
‫ع َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫قا َ‬
‫) طه ‪(50 :‬‬ ‫هَدی‪‬‬ ‫َ‬
‫»]موسی[ گفت ‪ :‬پروردگار ما آن کسی است که هر چیسسزی‬
‫را وجود بخشیده است و سسسپس ]در راسسستای آن چیسسزی کسسه‬
‫برای آن آفریده شده است[ رهنمودش کرده است«‪.‬‬
‫فار یا گورکن وجود دارد که مادة آن در زمین‬ ‫های به نام ح ّ‬
‫حشر ‌‬
‫یزند‬‫ییابد و آن را نیش م ‌‬
‫یکند‪ .‬آنگاه کرمی را م ‌‬ ‫تونلی را حفر م ‌‬
‫یکشد‪ .‬سپس آن را به داخسسل تونسسل‬ ‫یکند اما آن را نم ‌‬‫و بیهوش م ‌‬
‫یکنسسد‬‫یکند و در تونل را مسدود م ‌‬
‫مگذاری م ‌‬ ‫یکشاند‪ .‬سپس تخ ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪ -‬ابوداود ) ‪ ،(2675‬احمسد ) ‪ (3835‬و لفسظ روایست از مسسند احمسد نقسل شسده‬ ‫‪1‬‬

‫است‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪236‬‬

‫های از خود بر جای گذاشسسته اسسست‬ ‫ههایش غذای تاز ‌‬ ‫وی برای جوج ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬آنگسساه خسسودش‬‫که برای مدت طسسولنی آنهسسا از آن تغسسذیه م ‌‬
‫یمیرد‪.‬‬‫م ‌‬
‫بعضی از پرندگان ماده در هر روز بیش از ‪ 1300‬بار در روز به‬
‫ههسسای آنهسسا از صسسبح تسسا شسسب بسسه‬
‫یدهند و جوج ‌‬ ‫ههایشان غذا م ‌‬ ‫جوج ‌‬
‫یپردازند‪.‬‬‫خوردن غذا م ‌‬
‫یکند‪ .‬سگ ماده‬ ‫شتر ماده در از دست دادن فرزندانش گریه م ‌‬
‫هاش را از‬ ‫یگیرنسسد‪ .‬چنسسانچه اسسسب کسسر ‌‬ ‫ههسسایش م ‌‬‫نیز در فقدان تول ‌‬
‫یدهد به طوری که صدای آن شنیده‬ ‫دست بدهد‪ ،‬شیهه بلند سر م ‌‬
‫یدهسسد کسسسی بسسه‬ ‫یکنسسد و اجسسازه نم ‌‬‫یشود و احساس وحشسست م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هاش را بردارند و دفن کنند‪،‬‬ ‫هاش نزدیک شود‪ .‬چنانچه کره مرد ‌‬ ‫کر ‌‬
‫یافتسسد‪.‬‬
‫آن اسسسب نیسسز بسسه همسسراه مسسردم‪ ،‬پشسست سسسر آن بسسه راه م ‌‬
‫یماند و از خسسوردن آب‬ ‫هاش دفن شد‪ ،‬در کنار قبرش م ‌‬ ‫چنانچه کر ‌‬
‫ههای خداوند کسه عظمست او‬ ‫یکند‪ .‬از جمله نشان ‌‬ ‫و غذا خودداری م ‌‬
‫یدهد قلب مادر اسسست کسه نسه تنهسا در انسسان بلکسسه در‬ ‫را نشان م ‌‬
‫همة موجودات زنده دارای رحم‪ ،‬مهربانی و شفقت فراوان است‪.‬‬
‫ممرغ‬ ‫فواید تخ ‌‬
‫ممرغ ‪ 16‬نوع مادة معدنی‬ ‫یتواند باور کند که در تخ ‌‬ ‫چه کسی م ‌‬
‫کمیسساب و ‪ 8‬نسسوع مسسادة معسسدنی مشسسهور وجسسود دارد؟ دو درصسسد‬
‫یدهد‪.‬‬‫ممرغ و ‪ 10‬درصد پوسته آن را مواد معدنی تشکیل م ‌‬ ‫تخ ‌‬
‫ممرغ دارای مقسسداری معسسادل ‪200‬‬ ‫یکند که تخ ‌‬‫چه کسی باور م ‌‬
‫نوع پروتئین است؟ همچنین در آن ‪ 14‬نوع ویتسسامین‪ ،‬موادقنسسدی و‬
‫کها وجود دارند که مانع فاسد شدن و از بین رفتسسن آنهسسا‬ ‫یبیوتی ‌‬
‫آنت ‌‬
‫نهای سبک و سنگین است‪.‬‬ ‫یشود‪ .‬همچنین دارای روغ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یهای هندسی آن این‬ ‫یشکل است‪ .‬از جمله ویژگ ‌‬ ‫ممرغ بیض ‌‬ ‫تخ ‌‬
‫یغلتسد چنسانکه شسکل‬ ‫تهای طولنی نم ‌‬ ‫ممرغ تا مساف ‌‬ ‫است که تخ ‌‬
‫یغلتید‪.‬‬
‫یبود‪ ،‬تا مسافات دور م ‌‬ ‫آن کروی م ‌‬
‫یترین اشسسکال هندسسسی اسسست کسسه مقسساومت‬ ‫این شکل جزو قسسو ‌‬
‫یشسکل در همسة‬ ‫یکنسد‪ .‬مقساومت اشسیاء بیض ‌‬ ‫فراوانسی را تحمسل م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬شکسسستن و اسسستفاده از سسساختار‬ ‫نقاط سطح آن منتشر م ‌‬
‫ممرغ و نگهداری آن بر روی یکدیگر آسان است‪.‬‬ ‫تخ ‌‬
‫بیماری جنون گاوی‬
‫هنگامی که انسان نسبت به وحی از آسمان کفر ورزید و فقسسط‬
‫به عقل خویش اعتماد کسسرد‪ ،‬گمسسراه شسسد و عقسسل او را بسسدان سسسو‬
‫‪237‬‬ ‫جانوران‬

‫عآوری کرده و آنها را‬ ‫نها جم ‌‬ ‫سوق داد که جنین گاو را از بیمارستا ‌‬
‫خشسسک نمسسوده سسسپس پسسودر نمایسسد‪ .‬همچنیسسن اسسستخوان خسسوک و‬
‫یجوشسسانند‬ ‫هانسسد‪ ،‬م ‌‬ ‫نها پوسیده و گندید ‌‬ ‫هدا ‌‬
‫ههایی را که در زبال ‌‬ ‫لش ‌‬
‫یکنند و به عنوان خوراک بسسه‬ ‫سپس خشک شده و تبدیل به پودر م ‌‬
‫یدهند‪ .‬ناگهان گاو به بیماری بسیار خطرناکی‬ ‫مها به ویژه گاو م ‌‬ ‫دا ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫یشود که دانشمندان آن را جنون گاوی نامید ‌‬ ‫مبتل م ‌‬
‫این بیماری خطرناک دامسسداران را مجبسسور کسسرده اسسست کسسه ‪11‬‬
‫میلیون رأس گاو را بسسسوزانند کسسه ارزش آنهسسا معسسادل ‪ 33‬میلیسسارد‬
‫پوند انگلیسی است‪ .‬زیرا آنها در تغذیه این حیوان با روش و منهج‬
‫هانسسد‪ .‬عامسسل بسسه‬‫خداونسسد – سسسبحانه و تعسسالی – مخسسالفت ورزید ‌‬
‫وجودآورنده این بیماری موجودات بسیار ریزی هستند که تا امروز‬
‫هاند و این ذرات ریسسز دارای دورة فعسسالیت بسسسیار طسسولنی‬ ‫ناشناخت ‌‬
‫هستند که تا هشت سال ادامسسه دارد‪ .‬ایسسن دوره در انسسسان بسسه ‪20‬‬
‫یرسد‪ .‬این بیماری خطرناک نشانه التهاب و نشانه تدافعی‬ ‫سال م ‌‬
‫ندارد‪ .‬اخیرا کشف شده است که ایسسن بیمسساری گاوهسسا و در نسستیجه‬ ‫ً‬
‫نها از گوشسست گاوهسسای‬ ‫یکند‪ .‬بلکه چنسسانچه انسسسا ‌‬ ‫انسان را مبتل م ‌‬
‫مبتل به جنون گاوی بخورند به یک نوع بیماری شسسبیه جنسسون گسساوی‬
‫ههای این بیمساری عبارتنسد از ‪ :‬کنسسد و مشسکل‬ ‫یشوند‪ .‬نشان ‌‬ ‫مبتل م ‌‬
‫شسسدن راه رفتسسن‪ ،‬بلنسسد کسسردن پاهسسا بسسه سسسوی بسسال‪ ،‬افزایسسش درک‬
‫یاشسستهایی‪ ،‬لیسسسیدن بسسسیار‪ ،‬نداشسستن کنسسترل‬ ‫حسسسی‪ ،‬خسسارش‪ ،‬ب ‌‬
‫عصبی‪ ،‬سپس مرگ و به همراه همسسه مسسوارد فسسوق داشسستن رفتسسار‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫خصمانه از جمله ویژگیهای گاو مبتل به جنون م ‌‬
‫یکی از آیات قرآن رفتار انسان رانده شده‪ ،‬کسی که بسسه روش‬
‫پروردگار آفریننده کفر ورزیده است و تنها براساس عقسسل نسساقص‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یکند‪ .‬خداوند م ‌‬ ‫خود عمل کرده است‪ ،‬اشاره م ‌‬
‫)نساء ‪(119 :‬‬ ‫ق الله‪‬‬
‫خل ْ َ‬ ‫‪‬فلیغیر ّ‬
‫ن َ‬
‫تها و‬
‫یدهنسسد«‪ .‬یعنسسی سسسن ‌‬
‫»آنسسان آفرینسسش خسسدا را تغییسسر م ‌‬
‫یسازند‪.‬‬ ‫قوانین او را دگرگون م ‌‬
‫این گاو به علت جنون بشر به مسسرض جنسسون مبتل شسسده اسسست‪.‬‬
‫براسسساس تعریسسف پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – مجنسسون‬
‫کیست؟ پیامبر – علیه الصله و السلم – بر گروهی از مردم عبور‬
‫های اسسست‪.‬‬‫کرد و پرسید ‪» :‬چه شده است؟« گفتنسسد ‪ :‬مسسرد دیسسوان ‌‬
‫رسسسول خسسدا – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – فرمسسود ‪» :‬لیننس‬
‫ب‪ ،‬اّنمننا المجنننون المقیننم‬ ‫بالمجنون و لکّنه مصننا ٌ‬
‫علی معصیه الله تعالی« »این فرد مجنسسون نیسسست‪ .‬بلکسسه‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪238‬‬

‫بیمار است‪ .‬در حقیقت مجنون کسسسی اسسست کسسه بسسر نافرمسسانی از‬
‫‪1‬‬
‫خداوند بزرگ اصرار ورزد«‪.‬‬
‫بسسه گفتسسه دانشسسمندان شسسکل ابتلی انسسسان بسسه ایسسن بیمسساری‬
‫نترتیب است که فرد به از دست دادن حافظه‪ ،‬هماهنگی بیسسن‬ ‫بدی ‌‬
‫یشود و در فاصسسله ‪3‬‬ ‫عضلت‪ ،‬توازن‪ ،‬قدرت تکلم و کوری دچار م ‌‬
‫ماه تا یسسک سسسال پسسس از ظهسسور و علیسسم بیمسساری جسسان خسسود را از‬
‫یدهد‪ .‬علوه بر این فرد به استرس‪ ،‬افسردگی‪ ،‬تغییسسرات‬ ‫دست م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬ایسسن‬ ‫ینظمی در فعالیت الکتریکی مغز دچار م ‌‬ ‫رفتاری و ب ‌‬
‫یکنسسد‬ ‫یکند‪ .‬بلکه افسسرادی را مبتل م ‌‬ ‫بیماری گاو و انسان را مبتل م ‌‬
‫که گوشت این گاوها را مصرف کنند‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل کشسسورهای‬
‫یکنند تا از مناطق آلوده بسسه ایسسن بیمسساری گوشسست‬ ‫مختلف تلش م ‌‬
‫وارد نکنند‪.‬‬
‫به همین دلیسسل خسسوردن و اسسستفاده از گوشسست‪ ،‬روغسسن‪ ،‬اعضسساء‪،‬‬
‫تهای‬ ‫مخّلفسسات و محصسسولت آن‪ ،‬علفهسسا‪ ،‬لسسوازم آرایشسسی و گوش س ‌‬
‫کنسسسرو شسسده بدسسست آمسسده از آنهسسا‪ ،‬شسسیر و مشسستقات آن‪ ،‬انسسواع‬
‫یهایی که در آنها از روغن‪ ،‬کره یا خامه این گاوها اسسستفاده‬ ‫شیرین ‌‬
‫یباشد‪ .‬همه این مواد امکسسان ابتلی فسسرد بسسه‬ ‫شده است‪ ،‬ممنوع م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫بیماری جنون گاوی را فراهم م ‌‬
‫ممکن است این سؤال بسسه ذهسسن شسسما خطسسور کنسسد کسه آیسسا ایسسن‬
‫یشود؟‬ ‫مسأله با پختن گوشت حل نم ‌‬
‫یپسسزد‪.‬‬ ‫در جواب باید گفت ‪ :‬خیر‪ .‬گوشت در دمای ‪ 100‬درجسسه م ‌‬
‫اما گوشت آلسوده اگسر بسا دمسای ‪ 120‬درجسه هسم پختسه شسود‪ ،‬هیسچ‬
‫یآیسسد‪ .‬زیسسرا بیمسساری و میکسسروب در آن بسساقی‬ ‫های بسسه دسسست نم ‌‬ ‫فاید ‌‬
‫یماند‪ .‬زیرا میکروب عامل ایسسن بیمسساری درجسسات حسسرارت بسسال را‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫تحمل م ‌‬
‫این حقایقی بسسود کسسه آن را بسسه صسسورت خلصسسه در اختیسسار شسسما‬
‫عرسانی سازمان جهسسانی بهداشسست آنهسسا‬ ‫گذاشتم که از نشریه اطل ‌‬
‫هام‪.‬‬‫را بدون مبالغه گرفت ‌‬
‫شیطان قسسم یساد کسرده اسسست کسه مسردم را گمسراه کنسسد‪ .‬ایسن‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یهای اوست‪ .‬خداوند م ‌‬ ‫بیماری نیز یکی از نتایج گمراه ‌‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫م‬ ‫هننن ْ‬
‫مَرن ّ ُ‬‫م و َل ُ‬‫هننن ْ‬ ‫‪‬و لضنننل ّّنهم و ل َ‬
‫من ّی َن ّ ُ‬
‫م‬‫هننننن ْ‬‫مَرن ّ ُ‬‫ن النعنننننام و ل ُ‬ ‫ن ءاذا َ‬ ‫فل َی ُب َت ّک ُننننن ّ‬
‫َ‬
‫خ نذُ الشننیطا َ‬
‫ن‬ ‫ن ی َت ّ ِ‬
‫من ْ‬ ‫ق الله و َ‬ ‫خل ْ َ‬‫ن َ‬
‫غی ُِر ّ‬ ‫فل َی ُ َ‬ ‫َ‬

‫‪ -‬الفردوس بمأثور الخطاب ) ‪ (6644‬به روایت از انس‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪239‬‬ ‫جانوران‬

‫خسننرانا ً‬
‫س نَر ُ‬
‫خ ِ‬ ‫ف َ‬
‫ق ندْ َ‬ ‫ن اللننه َ‬
‫دو ِ‬
‫ن ُ‬
‫من ْ‬
‫ول ِی ّننا ِ‬
‫َ‬
‫) نساء ‪(119 :‬‬ ‫ُمبینا ‪‬‬
‫ً‬
‫یکنم و به دنبسسال‬ ‫یگوید ‪ [:‬حتما ً آنها را گمراه م ‌‬‫»]شیطان م ‌‬
‫نوسسسیله‬ ‫یکنم و ]آنگاه کسسه بدی ‌‬‫هشان م ‌‬ ‫آرزوها و خیالت روان ‌‬
‫ایشان را فرمانبر خسسود کسسردم‪ ،‬هرچسسه را خواسسستم[ بدیشسسان‬
‫یدهنسد از‬ ‫یدهسم و آنسان ]اعمسال خرافسی انجسام م ‌‬ ‫دسسستور م ‌‬
‫یکننسسد و بدیشسسان‬ ‫شهسسای چهارپایسسان را قطسسع م ‌‬ ‫جملسسه[ گو ‌‬
‫یکننسسد‪] .‬و‬‫یدهم و آنها آفرینش خسسدا را دگرگسسون م ‌‬ ‫دستور م ‌‬
‫یدهند و فطرت توحید را بسسه شسسرک‬ ‫حتی دین خدا را تغییر م ‌‬
‫یآلیند![ و هر که اهریمن را به جای خدا سرپرست و یاور‬ ‫م ‌‬
‫خود کند به راستی زیان آشکاری کرده است«‪.‬‬
‫میان راه خداوند و روش شیطان چه بسیار فاصسسله وجسسود دارد‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫فنننأ َّنی‬ ‫ضنننَل ُ‬
‫ل َ‬ ‫ق إ ِل ّ ال ّ‬
‫حننن ّ‬
‫عننندَ ال َ‬
‫ذا ب َ ْ‬‫منننا َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ف َ‬
‫)یونس ‪(32 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫فو َ‬ ‫صَر ُ‬ ‫تُ ْ‬
‫»آیا به جز حق‪ ،‬جز گمراهی چیسسز دیگسسری وجسسود دارد؟ پسسس‬
‫چگونه از راه به در برده شوید«‪.‬‬
‫شیر گاو‬
‫لهای مختلسسف بسسه صسسورت شسسیر‪،‬‬ ‫شسسیری کسسه مسسا آن را بسسه شسسک ‌‬
‫یکنیم غسسذای کسساملی بسسه شسسمار‬ ‫ماست‪ ،‬کره و پنیر و ‪ ...‬مصرف م ‌‬
‫یدهسسد‪.‬‬
‫یآید‪ .‬به طوری که ‪ 87‬تا ‪ 91‬درصسسد آن را آب تشسسکیل م ‌‬ ‫م ‌‬
‫نهسسا‪ ،‬مسسواد معسسدنی‪،‬‬‫همچنیسسن شسسیر دارای چربسسی‪ ،‬قنسسدها‪ ،‬پروتئی ‌‬
‫یباشد‪ .‬بنابراین غذای کاملی است‪.‬‬ ‫نها و گازهای محلول م ‌‬ ‫ویتامی ‌‬
‫و دارای گازهای اکسیژن‪ ،‬گازکربنیک و آمونیاک به صورت محلول‬
‫نهای آ‪ ،‬ب‪ ،‬ث و د‪ ،‬مواد معدنی کلسسسیم و‬ ‫در آن و همچنین ویتامی ‌‬
‫نهای کاترین و ألبومین و ماننسسد آن و قنسسد‪ ،‬چربسسی و‬ ‫فسفر‪ ،‬پروتئی ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫آب م ‌‬
‫اما معجره آن است که این شیر از میسسان خسسون و گیسساه جویسسده‬
‫یشسسود‪ .‬جدیسدترین‬ ‫شده به صسورت خسالص از شسکم گساو خسارج م ‌‬
‫هاند کسسه گسساو دارای غسسدة تولیدکننسسدة‬
‫تحقیقات به این نسستیجه رسسسید ‌‬
‫یباشد‪ .‬این غسده بسه چنسدین قسسمت تقسسیم شسده اسست‪.‬‬ ‫شیر م ‌‬
‫ههسسای کسسوچکی کسسه ریشسسه‬ ‫تها نیسسز بسسه محفظ ‌‬
‫هرکدام از این قسم ‌‬
‫هها بسسه وسسسیله غشسسایی‬ ‫هاند‪ .‬این ریش س ‌‬
‫یشوند تقسیم شد ‌‬ ‫نامیده م ‌‬
‫گهسسسایی وجسسسود دارد‪.‬‬
‫هاند کسسسه در اطسسسراف آن مویر ‌‬ ‫احسسساطه شسسسد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪240‬‬

‫لهای این غشا مواد موردنیاز برای تولید شسسیر را از مویرگهسسا‬ ‫سلو ‌‬
‫یریزند شسسیر از طریسسق مجرایسسی‬ ‫هها م ‌‬
‫یگیرند و به درون محفظ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬امسسا تسساکنون‬ ‫به مرکز غده و سپس به پستان گاو منتقسسل م ‌‬
‫یگیرند و بسسه‬‫لها که خون را از بیرون م ‌‬ ‫چگونگی عملکرد این سلو ‌‬
‫یکنند‪ ،‬مشخص نشده است‪.‬‬ ‫شیر تبدیل م ‌‬
‫هها ‪ 300‬تسا ‪ 400‬لیستر‬ ‫یگویند در اطراف این ریش ‌‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫ییابد تا یک لیتر شیر به دسسست آیسسد‪ .‬یعنسسی هسسر لیسستر‬
‫خون جریان م ‌‬
‫یآید که در اطراف این‬ ‫خون از ‪ 300‬تا ‪ 400‬لیتر خون به دست م ‌‬
‫یکند‪ .‬پس گاو کارخانه بزرگسسی اسسست‪ .‬خداونسسد‬ ‫گها حرکت م ‌‬ ‫مویر ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫خاِلصا ً‪) ‬نحل ‪:‬‬
‫ث و دَم ٍ ل ََبنا ً َ‬ ‫ن َ‬
‫فْر ٍ‬ ‫ن ب َی ْ ِ‬ ‫‪ِ ‬‬
‫م ْ‬
‫‪(66‬‬
‫یتراود[«‪.‬‬‫»از میان تفاله و خون شیری خالص ]بیرون م ‌‬
‫بآور اینکسسه تسسا امسسروز چگسسونگی کسسار کسسردن ایسسن سسسلولها‬ ‫تعج ‌‬
‫نهسسا‪،‬‬
‫گهسسا‪ ،‬مسسواد‪ ،‬ویتامی ‌‬
‫مشخص نشده است که چگسسونه )از مویر ‌‬
‫یگیسسرد و از آن‬ ‫ی و آب را م ‌‬ ‫نهسسا‪ ،‬قنسسدها‪ ،‬چسسرب ‌‬‫مواد معدنی‪ ،‬پروتئی ‌‬
‫ً‬
‫یکند‪ .‬هر گاو روزانه تقریبا ‪ 30‬تسسا ‪ 40‬کیلسسوگرم شسسیر‬ ‫شیر تولید م ‌‬
‫یکند و هر کیلو نتیجه گردش ‪ 300‬لیتر خون است‪.‬‬ ‫تولید م ‌‬
‫گها ‪ 300‬تا ‪ 400‬لیتر خون را برای تهیسسه یسسک لیسستر‬ ‫در این مویر ‌‬
‫یآید‪ .‬خداوند – تعالی – در آیه زیر بسسه یکسسی از‬ ‫شیر به گردش درم ‌‬
‫ههای عظمت و بزرگی خودش اشاره کرده است‪ .‬در این آیه‬ ‫نشان ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫ثو‬‫فر ٍ‬‫من بین َ‬
‫‪‬نسقیکم مما فی بطونه ِ‬
‫دَم ٍ ل ََبنا ً خالصا ً سائغا ً للشاربین‪) ‬نحل ‪66 :‬‬
‫(‬
‫»از برخی از چیزهسسایی کسسه در شسسکم آنهسسا وجسسود دارد‪ ،‬شسسیر‬
‫ینوشانیم که از میان تفسساله و‬ ‫خالص و گوارایی را به شما م ‌‬
‫یآید«‪.‬‬
‫یتراود و نوشندگان را خوش م ‌‬ ‫خون بیرون م ‌‬
‫یدهسسد؟‬ ‫دانشمندان تحقیق کردند که چه کسی به گاو دسسستور م ‌‬
‫لها‬
‫یکنسد؟ چسه کسسی بسه ایسن سسلو ‌‬ ‫امسور را تنظیسم و هماهنسگ م ‌‬
‫نهسسا‪ ،‬مسسواد‬
‫یدهسسد کسسه پتاسسسیم‪ ،‬فسسسفر‪ ،‬کلسسسیم‪ ،‬ویتامی ‌‬
‫دسسستور م ‌‬
‫یها را از خون بگیرند؟ چگسسونه آنهسسا را‬‫معدنی‪ ،‬گازها‪ ،‬قندها و چرب ‌‬
‫یکننسسد؟ چگسسونه ایسسن مسسواد بسسه شسسیر خسسالص و‬ ‫بسساهم ترکیسسب م ‌‬
‫یشود که در آن اثسسری از خسسون و تفسساله وجسسود‬ ‫سفیدرنگی تبدیل م ‌‬
‫‪241‬‬ ‫جانوران‬

‫های دست نیافتند جز آنکه به اراده خداونسسد کسسه‬ ‫ندارد؟ آنان به نتیج ‌‬
‫یکند اعتراف کنند‪.‬‬ ‫در نهان عمل م ‌‬
‫نها و زمین یا حیوانسساتی کسسه در‬ ‫چنانچه انسان در آفرینش آسما ‌‬
‫یکنسد و‬ ‫اطراف او هستند یسا دربسارة گیاهسانی کسه از آنهسا تغسذیه م ‌‬
‫یتردید دچسسار شسسگفتی فسسراوان خواهسسد‬ ‫آفرینش خودش بیندیشد‪ ،‬ب ‌‬
‫ً‬
‫شد و برای خداوند به سجده خواهد افتاد و از او کسسامل اطسساعت و‬
‫او را پرستش خواهسسد نمسسود‪ .‬ایسسن خداونسسد بسسزرگ اسسست کسسه بسسرای‬
‫یآورد‪.‬‬‫یخورد‪ ،‬شیر بسسه وجسسود م ‌‬ ‫نها از علفی که گاو آن را م ‌‬ ‫انسا ‌‬
‫یتردید هرگز‪.‬‬ ‫یتوانید این علف را به شیر تبدیل کنید؟ ب ‌‬ ‫آیا شما م ‌‬
‫یآید؟ زیسسرا‬‫چرا شیر در زندگی انسان یک غذای اصلی به شمار م ‌‬
‫یکنیم‪ .‬همة این‬ ‫از خود شیر‪ ،‬ماست‪ ،‬پنیر‪ ،‬کره و غیره استفاده م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫تها بخشش و عنایت پروردگار است‪ .‬خداوند م ‌‬ ‫نعم ‌‬
‫ع‬
‫ف ُ‬
‫من َننا ِ‬
‫و َ‬
‫فء ٌ َ‬
‫ها ِد ْ‬
‫فی َ‬ ‫قها ل َک ُ ْ‬
‫م ِ‬ ‫خل َ َ‬
‫م َ‬ ‫عا َ‬‫واْل َن ْ َ‬ ‫‪َ ‬‬
‫ن‪‬‬ ‫ْ‬
‫)نحل ‪(5 :‬‬ ‫ها ت َأک ُُلو َ‬ ‫من ْ َ‬‫و ِ‬
‫َ‬
‫»و چهارپایان ]همانند گساو‪ ،‬بسز‪ ،‬شستر و گوسسفند[ را آفریسده‬
‫است که در آنها برای شما‪ ،‬وسیلة گرما ]در برابر سرما‪ ،‬از‬
‫قبیل پوشسسیدنی و گسسستردنی سسساخته از پشسسم و مویشسسان[ و‬
‫سودهایی ]حاصل از نسل و شیر و سسسواری و غیسسره[ وجسسود‬
‫یخوریسسد ]و در حفسسظ حیسسات خسسود‬
‫دارد و از ]گوشت[ آنهسسا م ‌‬
‫یکوشید[«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند همچنین م ‌‬
‫مْنهننا‬
‫و ِ‬ ‫‪‬و ذَل ّل َْنا َ‬
‫هننا لهننم فمنهننا ُرک ُننوُبهم َ‬
‫) یس ‪(72 :‬‬ ‫کلُون‪‬‬ ‫ی َأ ْ ُ‬
‫»و چهارپایان را برای آنها رام کردیسسم‪ .‬برخسسی از آنهسسا را‬
‫یکنند«‪.‬‬ ‫یسازند و از برخی دیگر تغذیه م ‌‬ ‫مرکب خود م ‌‬
‫هایم و رام کردیم حتی کودکان نیسسز‬ ‫آنها را در اختیار شما درآورد ‌‬
‫یبسسرد و آن‬ ‫یتوانند گاوها را بدوشند! یک کودک گاو را بسسا خسسود م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکشد!‬ ‫یچراند! چنانچه گاو وحشی شود‪ .‬دهها نفر را م ‌‬ ‫را م ‌‬
‫نها آفریسسده و رام شسسده اسسست؟ آیسسا‬ ‫گاو برای استفادة ما انسسسا ‌‬
‫یپرسسستیم؟ آیسسا‬‫شایسته نیست خداوند را شکر کنیم؟ چرا او را نم ‌‬
‫شایسته نیست از او اطاعت کنیم و او را دوست داشته باشیم؟‬
‫شتر‬
‫ییابسسد کسسه ایسسن‬
‫چنانچه انسان در شتر بیندیشد و دقسست کنسسد درم ‌‬
‫عترین حیوانات و از نظر ساختار بدن عجیب است‪.‬‬ ‫حیوان جزو بدی ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪242‬‬

‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫شسستر بسسرای حمسسل و نقسسل در منسساطق خشسسک و پهنسساوری کسسه‬
‫های بسیار ارزشسسمند بسسه شسسمار‬ ‫یدهد‪ ،‬وسیل ‌‬
‫یها را تشکیل م ‌‬ ‫خشک ‌‬
‫یترین وسسسایل حمسسل و نقسسل نیسسز در عبسسور از ایسسن‬ ‫یآید‪ .‬حتی قو ‌‬‫م ‌‬
‫یشوند‪.‬‬
‫مناطق با مشکل روبرو م ‌‬
‫در جهان بیش ‪ 15‬میلیون شتر وجود دارد که تعداد آنها همواره‬
‫در حال افزایش است‪ .‬همسه وجسسود شستر بسسه بهسسترین شسسیوه بسسرای‬
‫هماهنگی و سازگاری با شرایط دشوار آب و هوایی آفریده است‪.‬‬
‫نهای فسسراوان‬ ‫چشمان شتر دارای دو پلک است که مسسانع ورود شس ‌‬
‫بیابان به چشسسم شسستر و بسساعث بزرگنمسسایی اشسسیاء و نزدیسسک نشسسان‬
‫یشود که کودکی خردسسال یسا‬ ‫یشود‪ .‬این امر باعث م ‌‬ ‫دادن آنها م ‌‬
‫حیسسوانی ضسسعیف بتوانسسد آن را راهنمسسایی و هسسدایت کنسسد‪ .‬خداونسسد –‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫سبحانه – م ‌‬
‫هننا‬
‫من ْ َ‬
‫و ِ‬
‫م َ‬ ‫هننا َرک ُننوب ُ ُ‬
‫ه ْ‬ ‫من ْ َ‬
‫ف ِ‬ ‫هننا ل َ ُ‬
‫هننم َ‬ ‫‪‬و ذَل ّل َْنا َ‬
‫ْ‬
‫)یس ‪(72 :‬‬ ‫ن‪‬‬ ‫ی َأک ُُلو َ‬
‫»و چهارپایسسان را بسسرای آنهسسا رام کردیسسم‪ .‬برخسسی از آنهسسا را‬
‫یکنند«‪.‬‬‫یسازند و از برخی دیگر تغذیه م ‌‬ ‫مرکب خود م ‌‬
‫شهسسا و بینسسی خسسود را ببنسسدد‪ .‬پاهسسای بسسزرگ او‬
‫یتوانسسد گو ‌‬
‫شتر م ‌‬
‫یکند بسسدون اینکسسه‬
‫نها را برای او آسان م ‌‬ ‫حرکت کردن بر روی ش ‌‬
‫بهای شسستر دارای خاصسسیت کشسسندگی و محکسسم‬ ‫در آن فرو برود‪ .‬ل ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬آنهسسا در جمسسع کسسردن غسسذا و‬
‫هستند و خارهای تیز را خرد م ‌‬
‫خارها نقش فعالی دارند‪ .‬بسسه طسسوری کسسه شسستر بسسا بیسسرون کشسسیدن‬
‫زبانش هیچ رطوبی را از دست نخواهد داد‪.‬‬
‫ت‪‬‬ ‫خل ِ َ‬
‫قنن ْ‬ ‫ف ُ‬ ‫ن إ َِلی ال ِب ِ ِ‬
‫ل ک َی ْ َ‬ ‫فل َ ی َن ْظُُرو َ‬
‫‪‬أ َ‬
‫)غاشیه ‪(17 :‬‬
‫ینگرند که چگونه آفریده شد‌هاند؟«‪.‬‬‫»آیا به شتران نم ‌‬
‫یباشد‪ .‬با‬ ‫یها و مزایای شتر‪ ،‬نیاز کم آن به آب م ‌‬ ‫از جمله ویژگ ‌‬
‫وجود اینکه شتر قادر است به انسسدازة وان حمسسام آب بنوشسسد‪ .‬امسسا‬
‫یتواند دهها روز بلکه چنسسدماه بسسدون آب بسسه زنسسدگی خسسود ادامسسه‬
‫م ‌‬
‫یتوانسسد آب موردنیسساز‬
‫دهد‪ .‬به طوری کسسه در صسسورت نیسساز شسسدید م ‌‬
‫‪1‬‬
‫تهای بدنش تأمین کند‪ .‬در نسستیجه ‪ 4‬وزن خسسود را از‬ ‫خود رااز باف ‌‬
‫یدهد‪ ،‬بدون آنکه از نظر حرکسستی ضسسعیف شسسود‪ .‬شسستر در‬ ‫دست م ‌‬
‫‪1‬‬
‫یکنسسد‪ .‬چنسسانچه‬‫کوهان خود معادل ‌ ‪ 5‬وزن بدنش‪ ،‬چربی ذخیسسره م ‌‬
‫‪243‬‬ ‫جانوران‬

‫غسسذایی بسسه دسسست نیسساورد‪ ،‬غسسذای موردنیسساز خسسود را از آن تسسأمین‬

‫یکند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫ت‪‬‬ ‫خل ِ َ‬
‫ق ْ‬ ‫ف ُ‬ ‫ن إ َِلی ال ِب ِ ِ‬
‫ل ک َی ْ َ‬ ‫فل َ ی َن ْظُُرو َ‬
‫‪‬أ َ‬
‫ینگرند که چگونه آفریده شد‌هاند؟«‪.‬‬ ‫»آیا به شتران نم ‌‬
‫میانگین عمر شتر بیش از ‪ 40‬سال است‪ .‬شتر در صسسورتی بسسه‬
‫راحتی قابل کنترل و سوار شدن است که به مهربانی با آن رفتسسار‬
‫نها مایه عبرت است‪ .‬پس بیایید بسسه ایسسن‬ ‫شود‪ .‬این امر برای انسا ‌‬
‫ل ک َْینن َ‬
‫ف‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫فل َ ی َن ْظُرو َ‬
‫ن إ ِلی ال ِب ِ ِ‬ ‫آیه توجه بیشتری کنیم ‪» :‬أ َ‬
‫ت«‬ ‫خل ِ َ‬
‫ق ْ‬ ‫ُ‬
‫اسب‬
‫یدهسسد‪،‬‬
‫ههای خداونسسد کسسه عظمسست اورا نشسسان م ‌‬ ‫از جملسسه نشسسان ‌‬
‫اسسسب اسسست‪ .‬پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – دربسسارة اسسسب‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫‪‬الخیل معقودٌ ف ِ‬
‫ی نواصننیها الخیننُر إلننی‬
‫یوم القیامه‪‬‬
‫»در پیشانی اسب تا روز قیامت خیر و نیکسی ]نقسش[ بسسته‬
‫‪1‬‬
‫است«‪.‬‬
‫یهای این حیوان که خداوند آن را بسسرای تکریسسم و‬ ‫از جمله ویزگ ‌‬
‫خر کسسرده اسسست‪ ،‬نیسسروی شسسنوایی‬‫ّ‬ ‫س‬ ‫مس‬ ‫او‬ ‫برای‬ ‫انسان‬ ‫بزرگداشت‬
‫قوی است‪ .‬این حیوان صداهای پاهای اسب دیگر را قبسسل از آنکسسه‬
‫یشسنود‪ .‬همچنیسسن قبسل از اینکسه اسسب دیگسسری را در‬ ‫آن را ببیند م ‌‬
‫یشنود و به صساحب خسسود اطلع‬ ‫افق ببیند‪ ،‬صداهای پاهای آن را م ‌‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یدهد‬‫اسب با افزایش سن قدرت زاد و ولد خود را از دست نم ‌‬
‫‪:‬‬
‫صیها الخیر‪‬‬ ‫‪‬الخیل معقود فی ن َ َ‬
‫وا ِ‬
‫»در پیشانی است خیر ونیکی ]نقش[ بسته است«‪.‬‬
‫ییابسسد‪ .‬بسسدن‬
‫مهای اسب به سرعت التیام و شفا م ‌‬ ‫بیماری و زخ ‌‬
‫نهای‬‫ییابسسد‪ .‬اسسستخوا ‌‬
‫عتر از بدن انسان التیام و بهبود م ‌‬
‫اسب سری ‌‬
‫یشسسوند‪ .‬اسسسب بسسرای راه‬ ‫شکسته او با سسسرعت عجیسسبی ترمیسسم م ‌‬
‫رفتن مسیر طولنی به مقدار کمی علف نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ -‬بخاری ) ‪ (2694‬به روایت از ابن عمر‪ ،‬مسلم ) ‪ (1871‬بسسه روایسست از جریسسر و‬ ‫‪1‬‬

‫غیره‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪244‬‬

‫دستگاه تنفسی اسب قوی و دارای دوشش بزرگ و قفسسسه سسسینه‬

‫یکند مقدار فراوانی اکسسسیژن را‬ ‫یباشد که به او کمک م ‌‬ ‫بسیار پهن م ‌‬
‫تنفس کند تا به او در راه یافتن طولنی کمک نماید‪.‬‬
‫یها و مشسسقات فراوانسسی اسسست و‬ ‫اسسسب قسسادر بسسه تحمسسل سسسخت ‌‬
‫‪1‬‬
‫یتواند باری معادل ‪ 4‬وزن خسسود را حمسسل نمایسسد‪ .‬چنسسانچه وزن آن‬ ‫م ‌‬
‫یتواند ‪ 100‬کیلوگرم بار را حمل کند‪ .‬همچنیسن‬ ‫‪ 400‬کیلوگرم باشد‪ ،‬م ‌‬
‫تهای طسولنی‪ ،‬بسدون غسذا و آب بسدود‪.‬‬ ‫تها و مسد ‌‬ ‫یتوانسد در مسساف ‌‬ ‫م ‌‬
‫اسسب دارای حسافظه قسوی و تیسزی اسست‪ .‬ایسن حسافظه بسه دقست در‬
‫یشسسود‪ .‬چنسسانچه‬‫یکنسسد‪ ،‬معطسسوف م ‌‬‫اماکنی که اسسسب در آن زنسسدگی م ‌‬
‫صاحب اسب دچار مشسکلی شسود‪ ،‬اسسب قسادر اسست بسا اسستفاده از‬
‫هاش بازگردانسسد‪ .‬بلکسسه حسستی اسسسب‬ ‫هاش او را بسسه خسسان ‌‬ ‫قسسدرت حسسافظ ‌‬
‫قتریسن امساکن و جزئیسات را بسه خساطر بسسپارد‪ .‬همچنیسن‬ ‫یتواند دقی ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتواند بدون اینکه صاحبش را ببیند صدای او را تشخیص دهسسد‪ .‬بلکسسه‬ ‫م ‌‬
‫یشناسسد‪.‬‬ ‫حتی صاحبش را از چگسونگی سسوار شسدن و سسوارکاری م ‌‬
‫یشناسسد‪ .‬اسسب‬ ‫بسسواری م ‌‬ ‫پس او را به وسیله صدا‪ ،‬بو یا شیوه اس ‌‬
‫یدهد‪.‬‬
‫به حرکات سوار کارش به سرعت پاسخ م ‌‬
‫یکننسد کسه فسردی دخسترش بیمسار شسد‪ .‬اسسب آن فسرد‬ ‫روایت م ‌‬
‫شروع به سردادن ناله کرد و او را بر پشسست خسسود سسسوار کسسرد بسسه‬
‫خاطر وفاداری به صاحبش شروع به دویدن کرد تا مبادا بسسه دخسستر‬
‫او گزندی برسد‪.‬‬
‫شترین و وفادارترین حیوانات است‪ .‬چنسانچه در‬ ‫اسب یکی از باهو ‌‬
‫تحقیقات علمسی ثسابت شسده اسست‪ ،‬سسوارکاری بساعث پیشسگیری از‬
‫یشسسود‪ .‬بسسرخلف‬ ‫هها و دستگاه گوارشسسی م ‌‬ ‫یهای قلب‪ ،‬کبد‪ ،‬کلی ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫یهای قلب‪ ،‬کلیه و کبد م ‌‬ ‫رانندگی که باعث ابتل به بیمار ‌‬
‫داد‪ ،‬یکی از شاعران دورة جاهلی اسسسبش را چنیسسن‬ ‫عَن ْت ََره بن ش ّ‬
‫یکند ‪:‬‬‫وصف م ‌‬
‫هو‬
‫ی بعننبر ٍ‬
‫و شکا ‪1‬إلن ّ‬ ‫ع‬
‫ن وقننن ِ‬‫فنننازوّر مننن ْ‬
‫تحمحم‬ ‫القننننننننا بلبنننننننانه‬
‫هاش از جایش منحسسرف شسسد و‬ ‫اسبم در اثر ضربات نیزه بر سین ‌‬
‫با اشک و صدای منقطع پیش من شکایت کرد‪] .‬تا به او رحم کنسسم‬
‫و از این وضع نجاتش دهم[‪.‬‬
‫م‬
‫و علننن َ‬
‫و لکنننان لننن ْ‬ ‫لوکنننان یننندری منننا‬
‫هل‬ ‫أم‬ ‫دم‬
‫‪ -‬بیت اول معلقه چنین است ‪ :‬هل غادر الشعراء من متر ّ‬ ‫‪1‬‬

‫هم‬
‫داَر بعد َ تو ّ‬
‫ت ال ّ‬
‫ع ََرف َ‬
‫‪245‬‬ ‫جانوران‬

‫م مکّلمننننننننننی‬
‫الکل َ‬ ‫المحننناورهُ اشنننتکی‬
‫یکسسرد‬ ‫شهایش[ شسسکایت م ‌‬ ‫اگر اسب من گفتگو بلد بود ]از رنج ‌‬
‫یهایش[ سخن‬ ‫یدانست با من ]دربارة ناراحت ‌‬ ‫و اگر سخن گفتن م ‌‬
‫یگفت‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬پیسامبر –‬‫این دو بیت به هوش و وفاداری اسب اشاره م ‌‬
‫خی ْ ُ‬
‫ل‬ ‫یفرمایسسد ‪» :‬ال َ‬‫صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – بسسه درسسستی م ‌‬
‫معقود فی نواصیها الخیر إلی یننوم القیننامه« »در‬
‫‪1‬‬
‫پیشانی اسب تا روز قیامت خیر و نیکی ]نقش[ بسته است«‪.‬‬
‫زرافه‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند – تعالی – م ‌‬
‫ء‪) ‬نحل ‪:‬‬ ‫نک ّ‬
‫ل شی ٍ‬ ‫صنع الله الذی أت ْ َ‬
‫ق َ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫‪(88‬‬
‫هچیسسز را محکسسم و‬
‫ههای خسسدایی اسسست کسسه هم ‌‬
‫»ایسسن آفریسسد ‌‬
‫استوار ]و مرتب و منظم[ آفریده است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫همچنین م ‌‬
‫ت‪‬‬
‫من تفاو ٍ‬
‫ن ِ‬ ‫‪‬ما تری فی خلق الّرح َ‬
‫م ِ‬
‫)ملک ‪(3 :‬‬
‫»اصل ً در آفرینش و آفرید ‌‬
‫ههای خداوند مهربان‪ ،‬خلل‪ ،‬تضسساد‬
‫یبینی«‪.‬‬
‫و عدم تناسبی نم ‌‬
‫یآید‪ .‬طول زرافه بیش از ‪6‬‬ ‫زرافه‪ ،‬بلندقدترین حیوان به شمار م ‌‬
‫کترین حیوانسسات‬ ‫شترین و چسساب ‌‬ ‫یباشد‪ .‬این حیسسوان جسسزو بسساهو ‌‬
‫متر م ‌‬
‫است‪ .‬خداوند برای او دو چشسسم آفریسسده اسسست کسسه هماننسسد بسسرج در‬
‫هانسد و بسا اسستفاده از‬ ‫بالی سر او قرار گرفته و از حسدقه بیسرون زد ‌‬
‫یتواند ‪ 360‬درجه اطراف خود را ببیند‪ .‬چشمان زرافسسه‪ ،‬همسسه‬ ‫آنها م ‌‬
‫یبینسسد‪ .‬وزن زرافسسه یسک تسن اسسست‪ .‬در هنگسسام‬ ‫افق را در چهارسسسو م ‌‬
‫یرسد‪.‬‬ ‫دویدن سرعت آن به ‪ 60‬کیلومتر در ساعت م ‌‬
‫گردن زرافه از گردن همه جانوران دیگر بلندتر اسسست طسول آن‬
‫بیش از یسسک و نیسسم مسستر اسسست‪ .‬سسسر زرافسسه بسسزرگ اسسست‪ .‬از ایسسن‬
‫های برسم‪ .‬این سر بسسزرگ و گسسردن‬ ‫یخواهم به نتیج ‌‬ ‫موضوع هم م ‌‬
‫بلند که طول مجموعه آنها بیسسش از ‪ 2‬مسستر اسسست‪ ،‬چنسسانچه زرافسسه‬
‫بخواهد سرش را پایین بیاورد تا چیزی بخورد همة خون بسسه سسسوی‬
‫‪ -‬تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪246‬‬

‫گهسسای مغسسزش قرمسسز‬ ‫یشسسود‪ .‬در ایسسن صسسورت ر ‌‬ ‫سسسرش جسساری م ‌‬

‫ً‬
‫یشسود‪ .‬چنسانچه بخواهسسد سسسرش را بلنسد کنسد طبیعتسا بایسسد دچسار‬ ‫م ‌‬
‫سرگیجه و بیهوشسسی شسسود‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل خداونسسد بسسه او نیسسروی‬
‫عجیبی داده است که دانشسمندان را بسسه شسسگفتی واداشسسته اسسست‪.‬‬
‫نهای سر این حیوان دارای خاصیت عجیبی است‪ .‬این رگهسسا‬ ‫شریا ‌‬
‫یشسسود‬ ‫دارای عضلتی است که چنانچه خون به سوی آنها جاری م ‌‬
‫یشوند تا همة خونی را که‬ ‫به وسیلة خاصیت انبساط آنها گشاد م ‌‬
‫یکنسسد در خسسود‬ ‫به وسیلة نیروی جاذبه بسسه سسسوی آن جریسسان پیسسدا م ‌‬
‫جای دهد‪.‬‬
‫ههایی است هنگامی که زرافه سرش‬ ‫همة این رگها دارای دریچ ‌‬
‫یشوند و ایسسن مقسسدار‬ ‫هها بسته م ‌‬ ‫یکند‪ ،‬ناگهان همة دریچ ‌‬ ‫را بلند م ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫مکم دریچه باز م ‌‬ ‫یماند‪ .‬آنگاه ک ‌‬‫خود در سر حیوان باقی م ‌‬
‫یگسسردد‪.‬‬ ‫نهای دیگسسر بسسدن بسساز م ‌‬ ‫مکسسم بسسه شسسریا ‌‬
‫نترتیب خون ک ‌‬ ‫بدی ‌‬
‫عملکرد این رگ قابل تأمسسل اسسست‪ .‬زیسسرا چنسسانچه مقسسدار فراوانسسی‬
‫خون به سوی آن سرازیر شود گشاد شسسده و آن را در خسسود جسسای‬
‫یدهد‪ .‬چنانچه زرافه سرش را ناگهان بلند کند دریچه رگها بسته‬ ‫م ‌‬
‫یهوشی‬ ‫یدارد تا به سرگیجه و ب ‌‬ ‫یشود و خون را در خود نگه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫دچسسار نشسسود‪ .‬چسسه کسسسی ایسسن دسسستگاه را بسسرای زرافسسه قسسرار داده‬
‫ههسسای مخصسسوص‬ ‫است؟ چه کسی این رگها را به عضلت و ماهیچ ‌‬
‫مجهز کرده است؟‬
‫هها را خلسق کسرده اسسست؟ آیسا او‬ ‫چه کسی برای این رگها‪ ،‬دریچ ‌‬
‫همان خداوند بسیار دانا‪ ،‬باحکمت و آگساه نیسست؟ آیسا او آفریننسدة‬
‫ینیاز ستایش شده نیست؟‬ ‫توانا و ب ‌‬
‫خداوند همة مخلوقاتی را که روی زمین‪ ،‬در زیر زمین یسسا بسسالی‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫زمین هستند به بهترین شیوه آفریده است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫‪‬ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت‪‬‬
‫)ملک ‪(3 :‬‬
‫ههای خداوند مهربان خلسسل‪ ،‬تضسساد‬ ‫»اصل ً در آفرینش و آفرید ‌‬
‫یبینسسی ]بلکسه هسسستی بسا تمسسام عظمتسش‬ ‫و عسسدم تناسسسبی نم ‌‬
‫دارای اسسستحکام و انسسسجام شسسگفتی اسسست و نظسسم و نظسسام‬
‫هذرة کائنسسسات‬
‫عجیسسسب و قسسسوانین و روابسسسط دقیسسسق بسسسر ذر ‌‬
‫حکمفرماست[«‪.‬‬
‫قلب زرافه در هر دقیقه ‪ 55‬لیتر خون را به قسسسمتهای مختلسسف‬
‫یفرستد‪.‬‬‫بدن م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند م ‌‬
‫‪247‬‬ ‫جانوران‬

‫‪‬قل انظروا ماذا فی السموات و الرض‬

‫ت و الُنننذُُر عننن قننوم ٍ‬
‫و مننا ُتغنننی الیننا ُ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫لیْؤمنون‪‬‬
‫»بگو ‪ :‬بنگرید ]و چشم سسیرت و ظساهر را بساز کنیسد و ببینیسد[ در‬
‫بهسای‬ ‫آسمانها و زمین چسسه چیزهسایی اسست؟! آیسسا ]خوانسسدنی کتا ‌‬
‫مدهنسدگان‬ ‫آسمانی‪ ،‬از جمله قسرآن‪ ،‬و دیسدنی جهسان هسستی[ و بی ‌‬
‫یخواهنسسد‬‫]پیامبر‪ ،‬اندرزها و انذارها هیچکدام[ برای کسانی کسسه نم ‌‬
‫یرسانند«‪.‬‬
‫ایمان بیاورند سودی نم ‌‬
‫یبینی نشانه عظمت اوست و‬ ‫پس هر چیزی که در این جهان م ‌‬
‫های از‬ ‫در هر چیزی که بیندیشی و در آن بنگری و دقت کنی‪ ،‬نشان ‌‬
‫یگانگی خداوند یکتا‪ ،‬پایدار و داور روز جزاست‪.‬‬
‫حکمت تحریم گوشت خوک‬
‫های از کتساب یسسک دانشسمند غربسسی‬ ‫های را خواندم که خلصس ‌‬ ‫مقال ‌‬
‫دربارة خوک بود‪ .‬در این مقاله آمده بود که هنگامی که خداونسسد –‬
‫سبحانه و تعالی – خسسوردن گوشسست خسسوک را تحریسسم کسسرده اسسست‪،‬‬
‫یشماری است‪.‬‬ ‫تهای ب ‌‬ ‫دارای حکم ‌‬
‫ینویسد ‪ :‬خوک جسانوری گوشستخوار و گیساهخوار‬ ‫نویسنده کتاب م ‌‬
‫است‪ .‬یعنی هسسم از گیاهسسان و هسسم از گوشسست جسسانوران دیگسسر تغسسذیه‬
‫هاند‪ .‬ایسن‬ ‫یکند و همسة ادیسان خسوردن گوشسست آن را حسسرام دانسست ‌‬ ‫م ‌‬
‫جسسسانور دارای عسسسادت و اخلق بسسسسیار ناپسسسسندی اسسسست‪ .‬از جملسسسه‬
‫تگیسری بسا‬ ‫یهای خسوک کسودنی‪ ،‬کسثیف بسودن‪ ،‬بسداخلقی و جف ‌‬ ‫ویژگ ‌‬
‫محارم حتی مادرش است‪.‬‬
‫شهسای صسحرایی‬ ‫مسأله دیگر اینکسه ایسن جسانور نجاسسات و مو ‌‬
‫یترین غسسذا‬ ‫تداشسستن ‌‬‫مرده را بیش از هر چیزی دوسسست دارد‪ .‬دوس ‌‬
‫برای خوک لشه مردار است‪ .‬چنسسانچه خسسوک را بسسه مکسسان تمیسسزی‬
‫های از آن مکان نجاسسسات و آشسسغال وجسسود داشسسته‬ ‫ببرید و در گوش ‌‬
‫یکنسسد تسسا در آنهسسا‬ ‫یتردید خوک خود را به نجاسات نزدیک م ‌‬ ‫باشد‪ ،‬ب ‌‬
‫یهسسای عجیسسب ایسسن جسسانور‬ ‫به جولن بپردازد‪ .‬این امر یکی از ویژگ ‌‬
‫است‪.‬‬
‫انسان از تخم کرم روده که ممکن است در گوشت خوک وجود‬
‫داشته باشد‪ ،‬در امان نیست‪ .‬حسستی اگسسر ایسسن گوشسست یسسک سسساعت‬
‫کامل در آب بجوشد باز هم خطر رفع نشده است‪ .‬پختسسن گوشسست‬
‫به صورت عادی و کباب کردن آن باعث از بین رفتن خطر ابتل به‬
‫یشود‪.‬‬ ‫کرم روده نم ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪248‬‬

‫هلی گوشسست ایسسن‬ ‫لها و لب ‌‬ ‫نالله در سسسلو ‌‬ ‫با خسسود گفتسسم ‪ :‬سسسبحا ‌‬
‫مهسسای خطرنسساکی زنسسدگی‬ ‫یهسسای فسسراوان و کر ‌‬ ‫جانور عوامسسل بیمار ‌‬
‫مها بسیار مقاوم هستند‪ .‬چنسسانچه گوشسست خسسوک‬ ‫یکنند و این کر ‌‬ ‫م ‌‬
‫یرونسسد‪.‬‬ ‫مهسسا از بیسسن نم ‌‬
‫به صورت عادی پخته یا کباب شود‪ ،‬این کر ‌‬
‫یگراد‬ ‫به ناچار باید گوشسست را در دمسسای کمسستر از ‪ 30‬درجسسه سسسانت ‌‬
‫زیرصفر قرار داد یا بیش از یسسک سسساعت آن را در آب جوشسساند تسسا‬
‫مها در گوشت آن از بین بروند‪.‬‬ ‫این کر ‌‬
‫هنگامی کسه خداونسد – سسبحانه و تعسالی – ایسن گوشست را حسرام‬
‫دانسته است‪ ،‬حکمت بزرگی ورای این حکم وجود داشته اسسست‪ .‬در‬
‫یکنیم‪.‬‬ ‫تها اشاره م ‌‬ ‫زیر به بعضی از این حکم ‌‬
‫یگوید ‪» :‬وظیفه این حیوان تمیز کسسردن زمیسسن‬ ‫نویسنده کتاب م ‌‬
‫هها‪ ،‬کثافسسات و نجاسسسات اسسست«‪ .‬ایسسن وظیفسسه ایسسن حیسسوان‬ ‫از لش ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫است‪ .‬اما بعضی از مردم گوشت آن را غذای خود قرار داد ‌‬
‫یکند‪،‬‬ ‫هنگامی که خداوند – سبحانه و تعالی – چیزی را تحریم م ‌‬
‫یتردید بین نتایج آن و علت تحریک یک علسست علمسسی وجسسود دارد‪.‬‬ ‫ب ‌‬
‫چنانچه گوشت مملو از کرم و میکروب را به صورت عادی بپزیسسم‬
‫یشوند‪ .‬به همین‬ ‫مهای آن کشته نم ‌‬ ‫بها و کر ‌‬ ‫یا کباب کنیم‪ ،‬میکرو ‌‬
‫یخورنسسد‪،‬‬ ‫دلیسسل در بعضسسی از کشسسورهایی کسسه گوشسست خسسوک م ‌‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫یشود‪ .‬این امر کامل ً طبیعی اسسست‪ .‬بلکسسه‬ ‫یهایی شایع م ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫علت مرگ و میر ]در این کشورها[ کرمی است که در بدن خسسوک‬
‫یکند‪.‬‬
‫زندگی م ‌‬
‫مسأله دیگر اینکه چربسسی خسسوک دارای درصسسد بسسالیی کلسسسترول‬
‫یکننسسد‪ ،‬سسسکته‬ ‫است و در کشورهایی که از گوشت خوک تغسسذیه م ‌‬
‫قلبی و تصلب شرایین ‪ 8‬برابر کشورهایی است که آن را مصرف‬
‫یکنند‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫هدف از ذکر مطالب آن مقاله این بود که فسسرد مسسسلمان بدانسسد‬
‫که چرا خداوند خوردن گوشت خوک را بر او حسسرام کسسرده اسسست؟‬
‫مقاله طولنی و دارای تفاصیل فراوانی بود‪ .‬اما من فقط به چنسسد‬
‫پاراگراف از آن اشاره کردم‪.‬‬
‫یها را حلل دانسته‬ ‫یها را حرام و پاک ‌‬ ‫ل ‪ -‬پلید ‌‬ ‫خداوند – عز و ج ّ‬
‫است‪ .‬چیزی که نفس به وسیلة آن احسسساس راحسستی و پسساکی کنسسد‬
‫حلل است و چیزی که جسم یا عقل انسان را از بین ببرد‪ ،‬حسسرام‬
‫است‪.‬‬
‫به هر حال باید بدانیم که علت هر فرمان و امر الهی این است‬
‫که این امر از جانب خداوند تحریم شده است و این دلیل برای ما‬
‫‪249‬‬ ‫جانوران‬

‫کسسافی اسسست‪ .‬پسسس از گفتگسسو و منسساظره طسسولنی دو دانشسسمند‬

‫مسلمان دربسسارة حکمسست و علسست تحریسسم گوشسست خسسوک دانشسسمند‬
‫هتر گفسست ‪ :‬پسسس از ایسن مناقشسسه طسسولنی بسسرای مسسن‬ ‫هتر و آگا ‌‬
‫فقی ‌‬
‫کافی است که بگویی خداوند آن را تحریم کرده است‪.‬‬
‫یکند‬ ‫جانوری شبیه کانگرو که در بیابان زندگی م ‌‬
‫از جمله عجایب آفرینسسش جسسانوری اسسست کسسه در بیابسسان زنسسدگی‬
‫یکند و دارای دو پای بلند است که هماننسسد کسسانگرو و بسسه وسسسیله‬ ‫م ‌‬
‫یکند‪ .‬دم آن دارای دسسسته مسسویی اسسست کسسه ماننسسد دم‬ ‫آنها پرش م ‌‬
‫یتواند به وسیلة آن جهت خود را‬ ‫هواپیما در هنگام پرش در هوا م ‌‬
‫تغییر دهد‪ .‬این جانور یک ویژگی بسیار عجیب دارد مانند جسسانوران‬
‫دیگر دارای دستگاه گوارش و دستگاه گردش خون است و در آن‬
‫مایعسسات فراوانسسی وجسسود دارد‪ .‬امسسا ایسسن جسسانور در تمسسام دوران‬
‫ینوشد‪ .‬خداوند – سسسبحانه و‬ ‫یاش حتی یک قطره آب هم نم ‌‬ ‫زندگ ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫تعالی – م ‌‬
‫ی أَ َ‬
‫فل‬ ‫ء حن ّ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ء ک ُن ّ‬
‫ل َ‬ ‫ن ال ْ َ‬
‫مننا ِ‬ ‫عل َْنا ِ‬
‫م َ‬ ‫‪‬و َ‬
‫ج َ‬
‫ن ‪ ) ‬انبیاء ‪(30 :‬‬ ‫مُنو َ‬
‫ُیؤ ِ‬
‫های ]اعم از انسان‪ ،‬حیوان و گیسساه[ را از آب‬
‫»و هر چیز زند ‌‬
‫یاندیشند و[ ایمان‬ ‫هایم‪ .‬آیا ]دربارة آفرینش کائنات نم ‌‬
‫آفرید ‌‬
‫یآورند«‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫های اسسست‪ .‬مثل ً ‪70‬‬ ‫آب یک عنصر اساسی برای هر موجود زنسسد ‌‬
‫درصسسد وزن بسسدن انسسسان آب اسسست‪ .‬در حسسالی کسسه ایسسن جسسانور در‬
‫ینوشسسد‪ .‬بعضسسی از جانورشناسسسان ایسسن‬ ‫دوران حیاتش اصل ً آب نم ‌‬
‫جانور را اهلی کردنسسد و آن را در مزارعسسی پسسرورش دادنسسد و آن را‬
‫وادار به نوشیدن آب کردند‪ .‬اما موفق نشدند‪ .‬پسسس آب بسسدن ایسسن‬
‫یشود؟ سسرال بسسیار مهمسی اسسست‪ ،‬جسالب‬ ‫جانور از کجا تأمین م ‌‬
‫تهای بدن آن مایعات وجود دارند‪ .‬سسسپس اخیسسرا ً‬ ‫اینکه در همة باف ‌‬
‫به این نتیجه رسیدند کسسه ایسسن جسسانور در دسسستگاه گسسوارش خسسود از‬
‫یکنسسد کسسه ایسسن کسسار نیسساز بسسه‬ ‫اکسسسیژن و هیسسدروژن آب تولیسسد م ‌‬
‫نهسسا‬‫های دارد‪ .‬پسسس جسانوری کسسه در بیابا ‌‬ ‫ههای بسسسیار پیچیسسد ‌‬
‫دستگا ‌‬
‫یگیرد و هیدروژن موردنیاز را‬ ‫یکند‪ .‬اکسیژن را از هوا م ‌‬ ‫زندگی م ‌‬
‫یکنسسد آنگسساه‬ ‫یخورد تأمین م ‌‬ ‫ههای خشکی که م ‌‬ ‫نیز از بعضی از دان ‌‬
‫یکنسسد تسسا بسسه‬‫به وسیلة دستگاه گوارش از ترکیب آنهسسا آب تولیسسد م ‌‬
‫ادامه حیات او کمک کند‪.‬‬
‫در جهسسان اشسسیاء و امسسور بسسسیار عجیسسبی وجسسود دارنسسد‪ .‬چنسسانچه‬
‫مهای در جستجوی حقیقت آنهسسا را مشساهده کننسسد‪ ،‬نسسسبت بسه‬ ‫چش ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪250‬‬

‫یکنند‪ .‬خداوند قادر به انجام هر کسساری‬ ‫عظمت خداوند یقین پیدا م ‌‬

‫است‪ .‬هر جانور به شکلی برتر از انسان است‪ .‬اما خداوند انسان‬
‫را گرامی داشته است و بار و امانت مکل ّسسف بسسودن را بسسر دوش او‬
‫نهاده است‪ .‬چنانچه انسان نسبت به این وظیفسسه و تکلیسسف غفلسست‬
‫ورزد‪ ،‬در حقیقت همة حیوانات از او برترند‪ .‬زیرا حیوانسسات مکل ّسسف‬
‫یشسسوند‪ .‬در مخلوقسسات و‬ ‫و دارای اختیار نیسسستند و دچسار عسسذاب نم ‌‬
‫ههای‬ ‫آفرینش خداوند بنگرید و در آن اندیشه کنید کسسه در آن نشسسان ‌‬
‫ههایی که‬ ‫فراوانی وجود دارد‪ .‬در زمین‪ ،‬غذا‪ ،‬نوشیدنی و همه پدید ‌‬
‫ههایی‬ ‫یبینیسد‪ ،‬نشسان ‌‬
‫پیرامون شما و در همه جا هسستند و آنهسا را م ‌‬
‫مبنی بر عظمت و بزرگی خداوند وجود دارد‪.‬‬
‫یهای ناشی از آن‬ ‫سگ و بیمار ‌‬
‫یک تحقیق علمی دربسارة سسگها خوانسدم کسه در ابتسدای آن سسه‬
‫حدیث آورده شده بود که در صسسحیحین ]و کتابهسسای دیگسسر[ روایسست‬
‫هاند ‪:‬‬
‫شد ‌‬
‫حدیث اول ‪ :‬ابن عمر به روایت از پیسسامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و‬
‫ب‬‫یگوید؛ پیامبر فرمسسود ‪» :‬من اّتخذ ک َْلبننا إل ّ کل ن َ‬‫سلم – م ‌‬
‫ه کن ّ‬
‫ل یننوم ٍ‬ ‫ن أجننر ٍ‬
‫من ْ‬
‫د ینقننص ِ‬ ‫ص نی ْ ٍ‬ ‫ع أو َ‬
‫غن َ نم ٍ أو َ‬ ‫زر ٍ‬
‫قیراط« »کسی که به جسز سسگ مزرعسه یسا سسگ گلسه یسا سسگ‬
‫‪ 1‬‬
‫از‬ ‫‪ ‬‬ ‫شکار‪ ،‬سگ دیگری را نگهداری کند‪ ،‬هسسر روز یسسک قیسسراط‬
‫‪ 24‬‬
‫‪1‬‬
‫یشود«‪.‬‬‫ثواب اعمالش کاسته م ‌‬
‫حدیث دوم ‪ :‬پیامبر – صلی الله علیه و سلم – فرمسسسود ‪» :‬من‬
‫صک ّ‬
‫ل‬ ‫اقتنی کلبا ً لیغنی عنه زرعا ً و ل ضرعا ً نق َ‬
‫ه قیراط« »کسی که سگی را نگه دارد کسسه از‬
‫ن عمل ِ‬‫وم ٍ م ْ‬
‫ی ْ‬
‫یکند‪ ،‬هر روز یک قیراط از ]ثسسواب[‬ ‫کشتزار یا گلة او پاسداری نم ‌‬
‫‪2‬‬
‫یشود«‪.‬‬
‫اعمالش کاسته م ‌‬
‫فل آمده است که من‬ ‫مغ َ ّ‬‫حدیث سوم ‪ :‬به روایت از عبدالله بن ُ‬
‫ههای درختسسان را از جلسسوی صسسورت‬ ‫جسسزو کسسسانی بسسودم کسسه شسساخ ‌‬
‫یزدم‪ ،‬در حسسالی کسسه‬
‫رسول خدا – صلی الله علیه و سلم – کنار م ‌‬
‫ه مننن‬ ‫م ٌ‬‫ن الکلب أ ّ‬ ‫یخواند‪ .‬وی فرمود ‪» :‬لول أ ّ‬ ‫او خطبه م ‌‬
‫المم لمرت بقتلها فافتلوا منها ک ّ َ‬
‫ل أسودَ بهینم ٍ‬ ‫ُ‬
‫ن‬‫ْ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ص‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫َ‬
‫ق‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ّ‬ ‫ل‬‫إ‬ ‫ً‬ ‫ا‬‫ن‬ ‫َ‬
‫کلب‬ ‫نون‬
‫ن‬ ‫یرتبط‬ ‫ت‬
‫ٍ‬ ‫ن‬ ‫بی‬ ‫ل‬
‫ن أه ِ‬
‫و ما م ْ‬
‫‪ -‬بخاری ) ‪ ،(3146‬مسلم ) ‪ (1574‬و غیره‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬بخاری ) ‪ ،(2198‬مسلم ) ‪ (1576‬و غیرهما به روایت از سفیان بن أبی زهیر‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪251‬‬ ‫جانوران‬

‫ث‬‫ب حر ٍ‬ ‫د أوکل َ‬ ‫ب صی ٍ‬ ‫ط إل ّ کل ْ َ‬
‫وم قیرا ٌ‬ ‫هم ِ ک ّ‬
‫لی ْ ٍ‬ ‫عمل ِ‬
‫نم«‪» .‬چنانچه سگها نیز یکی از امتها نبودنسد‪ ،‬دسسستور‬ ‫َ‬
‫بغ َ‬ ‫أوکل ْ َ‬
‫یدادم آنها را بکشید‪ .‬پس هر سگ کامل ً سسسیاهی را بکشسسید‪ .‬هسسر‬ ‫م ‌‬
‫گها ارتباط داشته باشد‪ ،‬هر روز یک قیسسراط از‬ ‫های که با س ‌‬‫خانواد ‌‬
‫یشود‪ .‬مگر آنکه آن سگ برای شسسکار‪،‬‬ ‫]ثواب[ اعمالشان کاسته م ‌‬
‫‪1‬‬
‫پاسداری از کشتزار یا ]گله[ گوسفند باشد«‪.‬‬
‫نگارنده این تحقیق علمی ‪ 36‬بیماری را ذکر کرده بود که سسسگ‬
‫یهسسا‬‫یشسسود‪ .‬بسسرای رهسسایی از ایسسن بیمار ‌‬ ‫باعث ابتلی فرد به آنها م ‌‬
‫گها رهایی یابیم‪ .‬لزم بسسه ذکسسر‬ ‫های نیست جز اینکه از خود س ‌‬ ‫چار ‌‬
‫است که بیماری خطرناکی وجود دارد که نام آن بیمسساری سسسگ یسسا‬
‫هاری است که یک بیماری کشنده است و پنسسج روز پسسس از ابتلی‬
‫یشود‪ .‬شاید بپرسید ‪ :‬آیسسا حیوانسسات‬ ‫فرد به آن باعث مرگ بیمار م ‌‬
‫یشود‪ .‬در جسسواب بایسسد گفسست مقایسسسه‬ ‫دیگر باعث ابتل به هاری نم ‌‬
‫امکان انتقال بیماری از سگ با گربه صسسحیح نیسسست‪ .‬زیسسرا نسسسبت‬
‫انتقال هاری از گربه به انسان ‪ 7‬درصسسد و از سسسگ بسسه انسسسان ‪92‬‬
‫درصد است‪.‬‬
‫فقط در فرانسه در سال ‪ 1976‬م‪ .‬هفسست میلیسسون سسسگ وجسسود‬
‫داشته است‪ .‬در حالی که جمعیت آن کشور ‪ 52‬میلیون نفر بسسوده‬
‫اسسست‪ .‬کشسسورهای غربسسی تسسا حسسد غیرمعقسسولی بسسه سسسگها اهمیسست‬
‫ینیاز کرده است‪.‬‬ ‫یدهند‪ .‬گویی سگها آنها را از فرزندانشان ب ‌‬ ‫م ‌‬
‫عجیب اینکه این تعداد فراوان سگها در خلء روحسسی موجسسود در‬
‫یهای جنسی دارد‪.‬‬ ‫اروپا و امریکا نقش فراوانی در نابهنجار ‌‬
‫گهای‬ ‫اما در دین پاک و حنیف اسلم‪ ،‬برای وجود و نگهداری س ‌‬
‫شکار و پاسبان اشکالی وجود ندارد‪ .‬اما نگهداری سسسگ جسسز بسسرای‬
‫اهداف فوق جایز نیست‪ .‬زیرا پیامبر – صلی اللسسه علیسسه و سسسلم –‬
‫غن َنم ٍ‬‫ع أو َ‬ ‫فرموده است ‪» :‬من اّتخننذ ک َْلبننا إل ّ کلن َ‬
‫ب زر ‪ٍ 2‬‬
‫ل یوم ٍ قیراط«‪.‬‬ ‫هک ّ‬ ‫ن أجر ٍ‬ ‫م ْ‬‫د ینقص ِ‬ ‫صی ْ ٍ‬
‫أو َ‬
‫حس بویایی سگ‬
‫هها و آیسسات عجیسسبی را آفریسسده‬
‫خداونسسد در میسسان حیوانسسات نشسسان ‌‬
‫است و در میان هر کدام از آنها ویژگسسی منحصسسر بسسه فسسردی قسسرار‬
‫داده است‪ .‬سگ دارای نیروی بویایی عجیبی است که یک میلیسسون‬
‫یتسسوان چنسسد گسسرم مسسواد‬
‫یتر از حس بویایی انسان است‪ .‬م ‌‬ ‫بار قو ‌‬

‫‪ -‬ترمذی ) ‪ (1486‬و الدارمی ) ‪.(2008‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬ترجمه و تخریج آن در صفحات پیشین ذکر شد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪252‬‬

‫مخسسدر را در یسسک قسسوطی محکمسسی قسسرار داده و بسسه طسسور کامسسل‬

‫هبندی کنیم‪ .‬این ماده را به وسیلة ورقسسی از کسساتیم بپوشسسانیم‪،‬‬ ‫بست ‌‬
‫آنگاه این قوطی را در داخل قسسوطی دیگسسری قسسرار دهیسسم‪ .‬ایسسن دو‬
‫های بگسسذاریم‪ ،‬سسپس تعسداد یکصسسد جعبسه‬ ‫قسسوطی را در داخسل جعب ‌‬
‫مشابه بیاوریم‪ .‬سپس سگی را بیاوریم‪ ،‬ناگهسسان آن سسسگ از میسسان‬
‫یکند‪ .‬خداونسسد بسسه او‬ ‫‪ 100‬جعبه به سوی این ماده مخدر حرکت م ‌‬
‫این توانایی را داده است‪ .‬ممکن است بپرسید ‪ :‬چگونه بسسوی ایسسن‬
‫یشسسود و چگسسونه ایسسن جسسانور ایسسن بسسو را تشسسخیص‬ ‫مسساده منتشسسر م ‌‬
‫یدهد؟؟! واقعا ً معجزه است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫علم جدید ثابت کرده است که هسسر انسسسانی کسسه بسسر روی زمیسسن‬
‫یکند دارای بوی مخصوصی است‪ .‬هیچگسساه بسسوی دو نفسسر‬ ‫زندگی م ‌‬
‫شبیه یکدیگر نیست‪ .‬بلکه حتی هرکدام از دوقلوها نیسسز کسسه از یسسک‬
‫هانسسد‪ ،‬دارای بسسوی مخصوصسسی هسسستند‪ .‬کسسافی‬ ‫تخمک بسسه وجسسود آمد ‌‬
‫است که مقدار کمی از بوی عرق انسان بسسه مشسسام سسسگ برسسسد‪،‬‬
‫یتوانسسد‬
‫چنانچه این فرد در میان صدها هزار نفر باشسسد‪ ،‬آن سسسگ م ‌‬
‫بوی فرد موردنظر را تشخیص دهد‪ .‬واقعا ً امر عجیبی است‪.‬‬
‫یمتر‬ ‫لهای بویایی در انسان دارای فضایی کمتر از ‪ 5‬سانت ‌‬ ‫سلو ‌‬
‫لهای بویسسایی در ایسسن حیسسوان بیسسش از ‪50‬‬ ‫مربع هسسستند‪ .‬امسسا سسسلو ‌‬
‫یمترمربع مساحت دارند‪ .‬در بینی انسان بیسسش از ‪ 5‬میلیسسون‬ ‫سانت ‌‬
‫یدهنسسد‪ .‬امسسا تعسسداد‬
‫سلول بویایی وجود دارد که بوها را تشخیص م ‌‬
‫یباشد که به‬ ‫لهای بویایی سگ بیش از ‪ 150‬میلیون سلول م ‌‬ ‫سلو ‌‬
‫یپردازد‪.‬‬‫وسیله آنها به تشخیص بوی اشیاء م ‌‬
‫یتر از حسسس بویسسایی‬ ‫قدرت بویایی این حیوان یک میلیون بار قو ‌‬
‫در‬
‫انسان است‪ .‬به همین دلیل هر اندازه که قاچاقچیان مسسواد مخسس ّ‬
‫نهای بسیار مخفسسی و ناپیسسدا جاسسسازی‬ ‫زرنگی کنند و آن را در مکا ‌‬
‫نبرانداز را کشف کنند‪.‬‬ ‫یتوانند این مواد خانما ‌‬ ‫گها م ‌‬
‫کنند‪ ،‬س ‌‬
‫یتواننسسد بسسوی فسسردی را در میسسان ‪100‬‬ ‫گهای تربیسست شسسده م ‌‬ ‫س ‌‬
‫ً‬
‫هزار نفر تشخیص دهند‪ ،‬به شرطی که بوی آن فرد قبل به مشسسام‬
‫سگ خورده باشد‪.‬‬
‫یتوانسسد‬‫یتوانسسد بسساور کنسسد کسسه حسسافظه ایسسن جسسانور م ‌‬ ‫چه کسی م ‌‬
‫نها بو را در خود نگه دارد‪ .‬هرگاه سگ بسسرای کشسسف بوهسسای‬ ‫میلیو ‌‬
‫مشخصی تربیت شود‪ ،‬قادر به تشخیص همة بوهایی است کسسه در‬
‫هاند‪.‬‬
‫حافظه او ذخیره شد ‌‬
‫مسأله دیگر اینکه اگر دو ظرف داشسته باشسیم و در هسر ظسرف‬
‫نیز ‪ 50‬لیتر آب بریزیم و در یکی از این دو ظرف قاشق کسسوچکی‬
‫‪253‬‬ ‫جانوران‬

‫یتواند به وسیله حس بویایی آب شیرین را از‬ ‫نمک بریزیم‪ ،‬سگ م ‌‬

‫آب شور تشخیص دهد‪.‬‬
‫مسأله دیگر اینکه چنانچه یک قاشق سسسرکه را در ‪ 5‬هسسزار لیسستر‬
‫یعنی ‪ 5‬تن آب بریزیم‪ ،‬در محل دیگسسری ‪ 5‬هسسزار لیسستر آب شسسیرین‬
‫بریزیم‪ ،‬این حیوان ظسسرف آبسسی را کسسه دارای سسسرکه اسسست‪ ،‬از آب‬
‫یدهد‪ .‬چه رازی در ورای این حس بویایی قوی‬ ‫شیرین تشخیص م ‌‬
‫و عجیب وجود دارد؟‬
‫جالب است به این نکته اشسساره کنیسسم کسسه بعضسسی از کشسسورهای‬
‫ههسسای زیرزمینسسی از سسسگ اسستفاده‬ ‫برای کشسسف نشست گساز در لول ‌‬
‫یپسسردازد و در محلسسی کسسه‬‫یکنند‪ .‬سگ به بو کردن مسیر لسسوله م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد تسسا محسسل آن را بسسه مسسأموران‬
‫نشت گاز وجسسود دارد پسسارس م ‌‬
‫نشان دهد‪.‬‬
‫خداوند – سبحانه و تعالی – این حیوان را در اختیار مسسا گذاشسسته‬
‫تهای فراوانسسش‬ ‫هایم؟ آیا او را به خاطر نعم ‌‬ ‫است‪ .‬ما چه کار کرد ‌‬
‫یکنیم؟ آیا او را به سبب مخلوقسساتی‬ ‫در این جهان بزرگ ستایش م ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬ ‫یکنیم؟ خداوند م ‌‬ ‫که در اختیار ما گذاشته است‪ ،‬شکر م ‌‬
‫کم ما فی الرض جمیعا ً‬ ‫خل َ َ‬
‫قل ُ‬ ‫و اّلذی َ‬ ‫‪ُ ‬‬
‫ه َ‬
‫)بقره ‪(29 :‬‬ ‫‪‬‬
‫ههای روی‬
‫»خداوند کسی است کسسه همسسة موجسسودات و پدیسسد ‌‬
‫زمین را برای شما آفرید«‪.‬‬
‫های‬ ‫عقرب و انفجار هست ‌‬
‫یهای منحصر به فردی است‪ .‬علوه بسسر ایسسن‬ ‫انسان دارای ویژگ ‌‬
‫یها و خصوصیاتی دارد که در آن با مخلوقات دیگسسر مشسسترک‬ ‫ویژگ ‌‬
‫اسسست‪ .‬انسسسان بسسه داشسستن هسسر صسسفتی کسسه افتخسسار کنسسد‪ ،‬در میسسان‬
‫مخلوقات دیگر خداوند موجوداتی هستند که این صفت را به طرز‬
‫لتری دارا هستند‪ .‬اما خداوند به وسیلة علم‪ ،‬حکمت و نیسسروی‬ ‫کام ‌‬
‫ادراک انسان را از دیگر موجودات متمسسایز کسسرده اسسست‪ .‬همچنیسسن‬
‫این مخلوق را گرامی داشته و به آباد کردن زمیسسن و تزکیسسه نفسسس‬
‫دستور داده است‪ .‬اما اگر انسسسان بسسه آن امسسوری بپسسردازد و تسسوجه‬
‫کند که فقسسط از آن اوسسست بهسستر اسسست از اینکسسه بسسرای برتسسری در‬
‫اموری تلش کند که خداوند آن را به موجودات دیگر عطسسا نمسسوده‬
‫است‪.‬‬
‫های بسسه دسسستم رسسسید‪ .‬در آن آمسسده بسسود کسسه ‪ 35‬سسسال پیسسش‬‫مقسسال ‌‬
‫های کرد‪ .‬این انفجار‬ ‫فرانسه در صحرای الجزایر اقدام به انفجار هست ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪254‬‬

‫های آتش سوزان و فشار شدیدی است که هیچ گیسساه‪ ،‬جسسانور یسسا‬ ‫هست ‌‬
‫انسانی را زنده نخواهد گذاشت‪ .‬این انفجار حفره بسسسیار بزرگسسی بسسر‬
‫جای گذاشت و توپی از آتش را بسه وجسود آورد کسه بسر فسراز منساطق‬
‫یکرد‪ .‬بعسسد از پایسسان انفجسسار و آرامسسش‬‫وسیعی به سوی بال حرکت م ‌‬
‫ً‬
‫زمین‪ ،‬در محل انفجار عقربی را یافتند‪ .‬واقعا غافلگیری عجیبی بود‪.‬‬
‫تشناسان ‪ 25‬سال به تحقیق بر روی این عقرب پرداختند‬ ‫زیس ‌‬
‫یتواند سه سسسال متسسوالی بسسدون آب و غسسذا‬ ‫و دریافتند که عقرب م ‌‬
‫یتواند به مدت دو روز نفس خود را در زیر‬ ‫زندگی کند‪ .‬همچنین م ‌‬
‫آب حبس کند‪ .‬آنها دریافتند چنانچه عقرب را در یخچالی بسسا دمسسای‬
‫نهای سسسوزان بیابسسان‬ ‫‪ 10‬درجه زیرصفر نگه دارند‪ ،‬سسسپس بسسه ش س ‌‬
‫یگراد اسست‪،‬‬ ‫منتقسسل کننسد کسسه درجسه حسرارت آن ‪ 60‬درجسه سسانت ‌‬
‫یتواند خود را با این تغییر ناگهانی سازگاری دهد‪ .‬علوه بسسر ایسسن‬ ‫م ‌‬
‫بهای کشنده قرار بگیسسرد هیسسچ‬ ‫چنانچه عقرب در ظرفی از میکرو ‌‬
‫یشسسود‪ .‬گسسویی در آب سسسردی قسسرار دارد‪.‬‬ ‫آسسسیبی بسسه آن وارد نم ‌‬
‫سپس عقسسرب را در مقابسسل اشسسعه رادیواکسستیوی کسسه سیصسسد برابسسر‬
‫مسسل کنسسد‪.‬‬ ‫آستانه تحمل انسان بود قسسرار دادنسسد‪ ،‬توانسسست آن را تح ّ‬
‫بدن آن را کالبدشکافی کردند ناگهان دریافتند که خون ندارد بلکسسه‬
‫به جای آن مایع زردرنگی وجود دارد‪ .‬این امر چه چیسسزی را بسسه مسا‬
‫یدهد؟‬ ‫یاد م ‌‬
‫یدهسسد کسسه انسسسان بسسسیار زود از بیسسن‬ ‫ایسسن تحقیسسق بسسه مسسا یسساد م ‌‬
‫یکند و قادر به تحمل ‪40‬‬ ‫یرود‪ .‬انسان ‪ 37‬درجه دما را تحمل م ‌‬ ‫م ‌‬
‫درجه یا صفر درجه نیست‪.‬‬
‫خداوند – سبحانه و تعالی – چنین اراده کرده اسسست کسسه انسسسان‬
‫یتوانست همانند این مخلوق باشد که هیچ‬ ‫حساس باشد‪ .‬انسان م ‌‬
‫های بسسه‬‫چیزی در او تأثیری نکند و بیمسسار نشسسود‪ .‬امسسا بیمسساری پنجسسر ‌‬
‫یشسود‪ .‬عقربسی کسه‬ ‫سوی آسمان است که بسر روی انسسان بساز م ‌‬
‫یکند و بلکه اگر آن‬ ‫موجود کوچکی است و کسی به آن توجهی نم ‌‬
‫یکشیم‪ ،‬این مقاومت را دارد که در محل انفجار‬ ‫را ببینیم‪ ،‬آن را م ‌‬
‫های هیسسچ آسسسیبی ندیسسده اسسست و سسسالم مانسسده اسسست و راه‬ ‫هسسست ‌‬
‫یرود‪ .‬این امر بدان معنی است که بیماری دارای حکمتی اسسست‬ ‫م ‌‬
‫که گاهی ناپیداست‪ .‬خداونسسد قسسادر بسسه انجسسام هسسر کسساری اسسست‪ .‬او‬
‫یتوان بسسه مسسا ایسسن مقسساومت را بدهسسد کسسه بسسه هیسسچ مرضسسی مبتل‬ ‫م ‌‬
‫نشویم نیازی به بیمارستان نداشته باشیم‪ ،‬از بالرفتن فشسسارخون‪،‬‬
‫شها و تومورها و ‪ ...‬هیچ اثری نباشد‪.‬‬ ‫یهای قلب و ش ‌‬ ‫بیمار ‌‬
‫اما خداوند چنین اراده کرده اسسست کسسه بسسه علسست اینکسسه بیمسساری‬
‫تهای فراوانی است‪ ،‬انسان در معرض بلها و امراض‬ ‫دارای حکم ‌‬
‫‪255‬‬ ‫جانوران‬

‫قرار گیرد‪ .‬این حکمت گاهی آشکار و گسساهی نهسسان اسسست‪ .‬بسسا ایسسن‬
‫یها در امسسان و‬ ‫وجود خداوند قادر است که انسان را از همه بیمار ‌‬
‫مهسسا در امسسان نگسسه ارد‪ .‬امسسا‬
‫از بیمارستان و دردها و تومورهسسا و ور ‌‬
‫های به سوی آسمان است‪.‬‬ ‫بیماری پنجر ‌‬
‫حرام بودن خون‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند – سبحانه و تعالی – م ‌‬
‫حّرم نا ً علننی‬ ‫م َ‬‫ی ُ‬ ‫ی إل ن ّ‬ ‫حن َ‬ ‫جدُ ما ُأو ِ‬ ‫للأ ِ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫دمنا ً‬ ‫ه أو َ‬ ‫می ْت َن ً‬‫ن َ‬ ‫مننه إل ّ أن َیکننو َ‬ ‫ع ُ‬‫عم ٍ ی ُطْ ِ‬ ‫طَننا ِ‬
‫س أو‬ ‫ر َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫جنن ٌ‬ ‫ر ْ‬ ‫ه ِ‬ ‫فننإن ّ ُ‬ ‫م خنزینن ٍ‬ ‫حنن َ‬‫نفوحا أول ْ‬ ‫ُ‬
‫مسن‬
‫غی ْنَر‬ ‫ُ‬
‫ض نطّر َ‬ ‫نا ْ‬ ‫ه َ‬ ‫ه ّ‬ ‫ً‬
‫م ِ‬ ‫ف َ‬ ‫ه بِ ِ‬‫ر الل ِ‬ ‫غی ْ ِ‬
‫لل َ‬ ‫سقا أ ِ‬ ‫ف ْ‬‫ِ‬
‫م‪‬‬ ‫فوٌر َرحی ٌ‬ ‫غ ُ‬‫ک َ‬ ‫ن َرب ّ َ‬ ‫فإ ّ‬ ‫غ و لعاٍد َ‬ ‫با ٍ‬
‫)انعام ‪(145 :‬‬
‫»]ای پیامبر[ بگو ‪ :‬در آنچه به من وحی شده اسسست‪ ،‬چیسسزی‬
‫ییسسابم‪ ،‬مگسسر ]چهسسار چیسسز و آنهسسا‬‫های حسسرام نم ‌‬‫را بسسر خورنسسد ‌‬
‫عبارتند از ‪ [:‬مردار‪] ،‬همچون حیوان خفه شده‪ ،‬پرت شسسده‪،‬‬
‫شاخ زده‪ ،‬درنده خورده‪ ،‬ذبح شرعی نشده ‪ ،[...‬خسسون روان‬
‫]نه بسته همانند جگر خون مانده در میان عسسروق‪ ،‬کسسه مبسساح‬
‫است[ و گوشست خسوک کسه همسة اینهسا ناپساک ]و بسرای بسدن‬
‫مضر[ هستندو گوشت حیوانی که ]در هنگام ذبح به نام خسسدا‬
‫سسسربریده نشسسده باشسسد و بلکسسه[ بسسه نسسام ]بسستی یسسا معبسسودی[‬
‫غیرخدا ذبح شسسده باشسسد ]کسسه مسسایه خسسروج از عقیسسده صسسحیح‬
‫است[ ولی اگر کسی ]به سبب قحطی و نیافتن چیزی برای‬
‫خوردن[ مجبور ]به اسسستفاده از ایسسن محّرمسسات[ شسسود بسسدون‬
‫همند ]به آنها[ باشد و از ]میسسزان رفسسع گرسسسنگی و‬ ‫آنکه علق ‌‬
‫ضرورت[ تجاوز کند ]گناهی بر او نیسسست[ چسسه پروردگسار تسسو‬
‫بس آمرزگار و مهربان است«‪.‬‬
‫یگویند؟‬ ‫دانشمندان دربارة خون چه م ‌‬
‫نآور فراوانسسی را‬
‫خون با خود سموم و مواد زائد و ترکیبات زیسسا ‌‬
‫یکند‪ .‬زیرا یکی از وظایف خون نقسل مسواد زائد و سسموم‬ ‫تحمل م ‌‬
‫خون اسسست‪ .‬تسسا بسسه محسسل دفسسع آنهسا جریسان یابنسسد‪ .‬مهمسسترین مسسواد‬
‫لدهندة خسسون اوره و اسسسید اوره هسسستند کسسه از تخریسسب‬ ‫تشسسکی ‌‬
‫یآیند‪ .‬خون بعضسسی از سسسمومی را کسسه بسسرای‬ ‫نها به دست م ‌‬ ‫پروتئی ‌‬
‫یکنسد‪.‬‬ ‫یکنسد بسا خسود حمسل م ‌‬ ‫هها به کبد منتقسل م ‌‬‫تعدیل آنها از رود ‌‬
‫چنانچه انسان خونی را بنوشد مقدار این ترکیبات در بدن افزایسسش‬
‫یآیسسد‪،‬‬
‫هبراین ترکیباتی که از هضسسم خسسون بسسه دسسست م ‌‬ ‫ییابد‪ .‬علو ‌‬ ‫م ‌‬
‫یدهسسد‪ .‬در‬‫یشسسود و میسسزان اوره خسسون را افزایسسش م ‌‬ ‫وارد خسسون م ‌‬
‫یانجامد‪.‬‬‫نتیجه به بیماری مغزی و بیهوشی م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪256‬‬

‫مطسسالب فسسوق نظسسر دانشسسمندان دربسساره خسسون بسسود ‪ ...‬بنسسابراین‬

‫تهای فراوان و مهمسسی حسسرام دانسسسته‬ ‫خداوند آن را به علت حکم ‌‬
‫است‪.‬‬
‫خسسسون محیسسسط بسسسسیار مناسسسسبی بسسسرای انسسسواع مختلفسسسی از‬
‫بها از خسسون‬ ‫بهاست‪ .‬از این ویژگی خون در کشت میکرو ‌‬ ‫میکرو ‌‬
‫یتوان از خون به عنوان غسسذا اسسستفاده کسسرد‪.‬‬ ‫یشود‪ .‬نم ‌‬‫استفاده م ‌‬
‫به همین دلیل خوردن گوشت حیوانی که خون آن جسساری نشسسده و‬
‫کامل ً از بدن خارج نشده است‪ ،‬جایز نیست‪ .‬زیرا خون آن حیسسوان‬
‫های را کسسه‬ ‫همچنسسان در بسسدن وجسسود دارد‪ .‬نبایسسد حیسسوان ذبسسح شسسد ‌‬
‫براساس شریعت اسلم ذبح نشده است‪ ،‬بسسه هیسسچ عنسسوان خسسورد‪.‬‬
‫همسسه خسسونی کسسه در آن اسسست دارای سسسموم و مسسواد زائد و مضسسر‬
‫است‪.‬‬
‫مسأله دیگر اینکه باید این حکم شرعی که از این آیه اسسستخراج‬
‫شسسده اسسست در ذهسسن مسسسلمانان کسسامل ً واضسسح باشسسد‪ .‬چنسسانچه بسسه‬
‫کشورهای غربسسی مسسسافرت کردنسسد‪ ،‬نبایسسد گوشسست حیسسوانی را کسسه‬
‫هاند بخورند‪ .‬اما بعضسسی از فقهسسا‬ ‫براساس شریعت اسلم ذبح نشد ‌‬
‫معتقدند اگر در هنگام ذبح حیوانی نام خداونسسد ذکسسر نشسسده باشسسد‪،‬‬
‫خوردن گوشت آن حیوان جایز است‪ ،‬به شرطی که فسسردی کسسه از‬
‫مالله( بگوید‪ .‬امسسا اگسر حیسوان بسه شسیوة شسسرعی‬ ‫یخورد )بس ‌‬ ‫آن م ‌‬
‫یعنسی خسارج شسدن همسسة خسسون از بسسدن ذبسسح شسسده باشسد‪ ،‬خسوردن‬
‫گوشت آن برای انسان بسیار خطرناک اسسست او بسساعث نافرمسسانی‬
‫یشود‪.‬‬ ‫ل–م ‌‬ ‫او از خداوند – عّز و ج ّ‬
‫بها‬‫خون جاری و ارتباط آن با میکرو ‌‬
‫خداوند – سبحانه و تعالی – خوردن خون جاری را بر مسسا حسسرام‬
‫یآیسسد‪.‬‬
‫کرده است‪ .‬این امر جزو اعجاز علمی آیه زیسسر بسسه شسسمار م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫ل–م ‌‬‫خداوند عز و ج ّ‬
‫حّرم نا ً علننی‬ ‫م َ‬
‫ی ُ‬‫ی إل ن ّ‬ ‫جدُ ما ُأو ِ‬
‫حن َ‬ ‫للأ ِ‬ ‫ق ْ‬‫‪ُ ‬‬
‫دمنا ً‬
‫ه أو َ‬ ‫مننه إل ّ أن َیکننو َ‬
‫ن مننتی َ ً‬ ‫عم ٍ ی ُطْ ِ‬
‫ع ُ‬ ‫طَننا ِ‬
‫)انعام ‪(145 :‬‬ ‫مسفوحا ً‪‬‬
‫»]ای پیامبر[ بگو ‪ :‬در آنچه به من وحی شده اسسست‪ ،‬چیسسزی‬
‫ییابم‪ ،‬مگر مردار‪] ،‬همچون حیوان‬ ‫های حرام نم ‌‬
‫را بر خورند ‌‬
‫خفه شده‪ ،‬پرت شده‪ ،‬شاخ زده‪ ،‬درنده خورده‪ ،‬ذبح شسسرعی‬
‫نشده و ‪ [...‬و خون روان ]نه بسته همانند جگر خسسون مانسسده‬
‫در میان عروق‪ ،‬که مباح است[و ‪.«...‬‬
‫‪257‬‬ ‫جانوران‬

‫یکنسسد کسسه خسسون جسساری‬ ‫کلمة »مسفوحًا« به ایسسن امسسر اشسساره م ‌‬

‫ههایی‬ ‫بهاسسست‪ .‬امسسا در بسسدن انسسسان دسسستگا ‌‬ ‫محسسل زنسسدگی میکرو ‌‬
‫شها‬‫ههسسا و ش س ‌‬‫یکنسسد‪ .‬کلی ‌‬‫وجود دارد که خون را به دقت تصسسفیه م ‌‬
‫ههسسا مسسواد سسسمی‬ ‫یکننسسد‪ .‬کلی ‌‬
‫خون را از وجسسود موادسسسمی حفسسظ م ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫خون را دفع م ‌‬
‫بها تبدیل‬ ‫چنانچه جانوری بمیرد خون آن به محل زندگی میکرو ‌‬
‫یشود‪ .‬به همین دلیل جالب این است که در جهان غرب پس از‬ ‫م ‌‬
‫نهسسای آن قسسوانینی صسسادر شسسد کسسه‬ ‫کشف این امسسر‪ ،‬و دریسسافتن زیا ‌‬
‫یکسسرد‪ .‬امسسا خداونسسد –‬‫خوردن خسسون و گوشسست مسسردار را ممنسسوع م ‌‬
‫سبحانه و تعالی – بیش از ‪ 1400‬سال پیش در قرآن کریسسم خسسون‬
‫جاری و گوشت حیوان مرده را بر ما حرام کرده است‪.‬‬
‫ینماید این حقیقت است که هر‬ ‫امری که این حقیقت را تأکید م ‌‬
‫یدارد‪ .‬هنگسسامی‬ ‫چاقوی قصابی هزاران میکروب را در خون نگه م ‌‬
‫یکنند‬‫یکنند‪ ،‬تولید نسل م ‌‬ ‫بها با خون تماس پیدا م ‌‬ ‫که این میکرو ‌‬
‫یشوند‪ .‬یعنی ‪ 1000‬میکسسروب در‬ ‫مساعت دو برابر م ‌‬ ‫و در مدت نی ‌‬
‫یشسسود‪ .‬بسسه همیسسن‬ ‫نها میکسسروب تبسسدیل م ‌‬ ‫مدت ‪ 3‬ساعت به میلیو ‌‬
‫دلیل هنگامی که خداوند در قرآن کریم خون وگوشت مردار را بر‬
‫مسسا حسسرام سسساخته اسسست‪ ،‬آن را مطسسابق بسسا جدیسسدترین نظریسسات‬
‫بها یسافتیم‪ .‬بنسسابراین هنگسامی‬ ‫امروزی دربارة رشد و تکثیر میکرو ‌‬
‫یخوانیسسد بایسسد بدانیسسد کسسه ایسسن کتسساب کلم پروردگسسار‬ ‫کسسه قسسرآن م ‌‬
‫آفریننده جهان است ‪:‬‬
‫) فاطر ‪(14 :‬‬ ‫ل خبیٍر ‪‬‬ ‫‪‬و ل ینبئ َ‬
‫ک مث َ‬
‫»هیچ کس همانند ]خداوند[ آگاه‪] ،‬به طسسور یقیسسن[ تسسو را ]از‬
‫یسازد«‪.‬‬ ‫چنین مطالبی[ با خبر نم ‌‬
‫قتر از خداوند نیست‪.‬‬ ‫هتر و راستگوتر و دقی ‌‬ ‫هیچ کس آگا ‌‬
‫یکند خونی که در رگها جریان‬ ‫ً‬
‫دما مسفوحا« ثابت م ‌‬ ‫ً‬ ‫این کلمة » َ‬
‫بهسسا آن را‬
‫یشسسود‪ ،‬میکر‌و ‌‬ ‫دارد پاک است‪ .‬به مجرد اینکه جسساری م ‌‬
‫تسخیر خواهند کرد‪.‬‬
‫یریختند و آن را کباب‬ ‫هها م ‌‬‫اعراب دوران جاهلی خون را در رو ‌‬
‫یخوردند‪ .‬امروزه در همة کشورهایی کسسه براسسساس‬ ‫یکردند و م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد‪ ،‬دوسسست دارنسسد کسسه گوشسست را بسسه‬ ‫فرمان خداونسسد عمسسل نم ‌‬
‫همراه خون آن بخورند به همین دلیل به جای اینکه حیسسوان را ذبسسح‬
‫یکنند‪ .‬در نتیجه خون حیسسوان کسسه‬ ‫هتکه م ‌‬
‫یکشند و تک ‌‬ ‫کنند‪ ،‬آن را م ‌‬
‫یماند‪ .‬اگر خوشبختی خودت را‬ ‫‪ 5‬لیتر است در گوشت آن باقی م ‌‬
‫یخواهی و دوست داری از شر مشسسکلت زنسسدگی رهسسایی یسسابی‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪258‬‬

‫تعالیم آفریدگار را عملی کن‪ .‬این قرآن تعالیم اوست که باید فسسرد‬
‫مؤمن آن را بفهمد‪ .‬دستورات و تعسسالیم دینسسی آزادی او را محسسدود‬
‫ینماید‪.‬‬
‫یکند‪ ،‬بلکه سلمت او را تضمین م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫غبرقسسی مشسساهده کردیسسد کسسه بسسر روی آن‬ ‫اگسسر بسسر روی تیسسر چرا ‌‬
‫یکنی مسؤولن‬ ‫نوشته شده است ‪» :‬خطر مرگ!« آیا احساس م ‌‬
‫و مسسأموران ایسسن تسسابلو را بسسرای محسسدود کسسردن آزادی شسسما نصسسب‬
‫یتردید هرگز! بلکه آن را فقط با هدف تضمین سلمت‬ ‫هاند؟ ب ‌‬
‫کرد ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫شما نصب کرد ‌‬
‫باید دین را به صورت عمیق و اساسسسی فهمیسسد‪ .‬هرگسساه پلسسی را‬
‫مشاهده کردید که در کنار آن بر روی تسسابلوی نوشسسته شسسده بسسود ‪:‬‬
‫»حداکثر بار ‪ 5‬تن« و شما رانندة کامیونی بودید که بسسار آن ‪ 7‬تسسن‬
‫یگوییسسد ‪ :‬آیسسا‬
‫است‪ ،‬آیا اگر بخواهید از این پل عبور کنید با خسسود م ‌‬
‫کسی مرا مؤاخذه خواهد کرد؟ آیا کسی هسسست کسسه مسسرا زیرنظسسر‬
‫متر از ایسسن اسسست کسسه‬ ‫بگیرد و کنترل کند؟ هرگز‪ .‬مسأله بسیار مه ‌‬
‫کسی با شما مخالفت نخواهد کرد‪ .‬چنانچه با ایسسن بسسار از روی پسسل‬
‫یکنید‪ .‬ایسسن تسسابلو کسسه‬
‫یتردید به داخل رودخانه سقوط م ‌‬ ‫بگذرید‪ ،‬ب ‌‬
‫در اول پل نصب شده است محدودکنندة آزادی شما نیست‪ ،‬بلکسسه‬
‫ضامن سلمتی شماست‪ .‬فرد مؤمن باید چنیسسن بفهمسسد‪ .‬بسسه همیسسن‬
‫ل – مرزهایی را تعیین فرموده است ‪:‬‬ ‫دلیل خداوند – عز و ج ّ‬
‫)بقره ‪:‬‬ ‫حدودُ الله َفل َ ت َْعت َُدوها‪‬‬ ‫‪‬تل َ‬
‫ک ُ‬
‫‪(229‬‬
‫»اینها حدود و مرزهای ]احکام شرعی[ الهی است و از آنهسسا‬
‫تجاوز نکنید«‪.‬‬
‫نطوری کسسه در اطسسراف جریسسان فشسسارقوی بسسرق میسسدان‬ ‫همسسا ‌‬
‫یکند‪ ،‬معاصسی‬ ‫یآید که اشیا را به خود جذب م ‌‬
‫مغناطیسی به وجود م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و گناهان نیز چنین هستند‪ .‬به همین دلیل خداوند م ‌‬
‫)بقره ‪:‬‬ ‫قَرُبوها‪‬‬
‫فل َ ت َ ْ‬
‫حدودُ الله َ‬ ‫‪ِ‬تل َ‬
‫ک ُ‬
‫‪(187‬‬
‫»ایسسن حسسدود و مرزهسسای الهسسی اسسست‪ .‬پسسس بسسدانها نزدیسسک‬
‫نشوید«‪.‬‬
‫فاصله بین »لتعتسسدوها« و »لتقربوهسسا« بسسسیار اسسست‪ .‬پسسس بسسه‬
‫یکشسساند و جسسذب‬ ‫حدود و مرزهایی که انسان را بسسه سسسوی خسسود م ‌‬
‫یکند‪ ،‬نزدیک نشوید‪.‬‬
‫م ‌‬
‫زَنننی‪» ‬بسسه‬ ‫قَرُبوا ال ّ‬‫و ل َ تَ ْ‬
‫یفرماید ‪َ  :‬‬
‫خداوند بزرگ م ‌‬
‫زنا نزدیک نشوید« زنا چند مرحله است‪.‬‬
‫‪259‬‬ ‫جانوران‬

‫فل َ ت َ ْ‬
‫قَرُبوها‬ ‫حدودُ الله َ‬ ‫خداوند فرموده است ‪ِ :‬تل َ‬
‫ک ُ‬
‫‪» ‬این حدود و مرزهای الهی است‪ .‬پس بدانها نزدیک نشوید«‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪ :‬فل تعتدوها‪‬‬ ‫اما درباره خسسودن مسسال حسسرام م ‌‬
‫»از آنها تجاوز نکنید«‪ .‬اما به هر حال این مرزهسسا‪ ،‬ضسسامن سسسلمت‬
‫توست‪ .‬منظور از حدود اللسسه‪ ،‬مرزهسایی اسست کسسه بسسرای سسلمت‬
‫انسان‪ ،‬جلب رضایت پروردگار و استحقاق عنایت و حفظ خداونسسد‬
‫تعیین شده است‪ .‬همه این امور جز نتایج احترام به حدود خداونسسد‬
‫است‪ .‬چنانچه از خداوند اطاعت کنید شما در پناه حفسسظ و توفیسسق‬
‫تهسسا‬
‫او خواهید بود‪ .‬اگر ما به جسسستجو و بحسسث دربسسارة همسسة طاع ‌‬
‫یشماری دارنسسد‪ .‬همچنیسسن‬ ‫ییابیم که خیر و محاسن ب ‌‬ ‫بپردازیم درم ‌‬
‫یحسسد و حصسسری اسسست‪ .‬امسسا‬‫معصسسیت خداونسسد دارای شسسر و بسسدی ب ‌‬
‫یداند پیروی نکند‪.‬‬
‫انسان باید بفهمد و از آنچه که نم ‌‬
‫حکمت پاک کردن گوشت حیوان ذبح شده‬
‫یکی از دلیل نبوت پیامبر – صسسلی اللسسه علیسسه و سسسلم – مسسسأله‬
‫علمی پاک شدن حیوان ذبح شده از خون است‪ .‬براساس دسسستور‬
‫پیامبر – علیه الصله و السلم – ذبح کردن روش مخصوصسسی دارد‬
‫این کار با قطع گردن سسسیاهرگ اصسسلی بسسدن ]کسسه در گسسردن قسسرار‬
‫یشود و فرد ذبح کننده باید از قطع کردن کامل سر‬ ‫دارد[ انجام م ‌‬
‫خودداری کند‪ .‬در شبه جزیره عربستان نه تنها در دوران پیسسامبر –‬
‫نهسسای بعسسد از او و حسستی در‬ ‫علیه الصله و السسسلم – بلکسسه در دورا ‌‬
‫ههسسای علمسسی کسسه علسست‬ ‫مراکز تمدنی شرق و غرب نیز نتایج و داد ‌‬
‫این دستور را بیان کند وجود نداشت‪ .‬تا اینکه در ایسن اواخسر‪ ،‬چنسد‬
‫دهه قبل کشف شسسد کسسه قلسسب بسسه وسسسیلة تحریسسک خودکسسار مرکسسز‬
‫یتپد‪ .‬همچنین دو مرکز اضطرای دیگر در کنار آن‬ ‫الکتریکی مغز م ‌‬
‫یافتسسد‪.‬‬
‫قرار دارند‪ .‬با از کار افتادن اولین مرکز‪ ،‬دومسسی بسسه کسسار م ‌‬
‫سومین مرکز نیسز در صسورت از کسار افتسسادن دومیسسن مرکسسز عمسل‬
‫یآید‪ .‬باعث به وجود‬ ‫ینماید‪ .‬اما این تنظیم خودکار که از قلب م ‌‬ ‫م ‌‬
‫آمسسدن حسسالت عسسادی یعنسسی ‪ 80‬ضسسربان ]و نسسه بیشسستر[ در دقیقسسه‬
‫یشسسود و‬ ‫هرو م ‌‬‫یشود‪ .‬اما هنگامی که موجود زنده بسسا خطسسر روب ‌‬ ‫م ‌‬
‫نها‬‫نیاز به ‪ 180‬بار تپیدن برای جریان یافتن سریع خون در شسسریا ‌‬
‫های به وسیلة خون بیشتر بال برود‪ ،‬بایسسد‬ ‫تهای ماهیچ ‌‬ ‫دارد تا فعالی ‌‬
‫یک دستور اضطراری الکتریکی هورمونی از غدة هیپوفیز بسسه غسسدد‬
‫قکلیوی سپس به قلب برود‪ .‬برای این کار باید سسسر حیسسوان بسسه‬ ‫فو ‌‬
‫بدنش متصل باشسسد تسسا فرمسسان اضسسطراری افزایسسش ضسسربان قلسسب‬
‫صادر شود‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪260‬‬

‫نهای اضطراری قلب بعد از ذبح حیوان – از طریق وجسسود‬ ‫ضربا ‌‬

‫یرانسسد و‬‫ارتباط مغسسز و قلسسب – همسسه خسسون را بسسه خسسارج از بسسدن م ‌‬
‫حیوان ذبح شده پاک و گلگون خواهد شد‪ .‬چنانکه فهمیدیم وظیفة‬
‫خون در هنگام ذبح حیوان بیرون راندن همة خون حیوان از بدنش‬
‫نهای طبیعی قلب برای خارج شدن همة خون حیوان‬ ‫است‪ .‬ضربا ‌‬
‫از بدنش کافی نیست‪ .‬چنسانچه سسسر حیسسوان بسسه طسسور کامسسل قطسع‬
‫شسسود‪ ،‬قلسسب از دریسسافت فرمسسان اضسسطراری الکسستریکی هورمسسونی‬
‫افزایش ضربان قلب برای خارج شدن همة خون از بسسدن محسسروم‬
‫یمانسسد و‬ ‫یشسسود‪ .‬در ایسسن هنگسسام خسسون در بسسدن حیسسوان بسساقی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد‬‫خطری که جان افرادی را که از گوشت این حیوان تغذیه م ‌‬
‫بر هیچ کس پوشیده نیست‪ .‬زیرا چنانچه خون در بدن حیوان باقی‬
‫بماند‪ ،‬خوردن گوشت آن برای سلمت انسسسان مضسسر اسسست‪ .‬زیسسرا‬
‫هها و عرق کسسردن‬ ‫هها‪ ،‬ری ‌‬
‫خون در زمان حیات حیوان به وسیلة کلی ‌‬
‫یشود‪ .‬اما بعسسد از ذبسسح کسسردن خسسون بسسه محیسسط مناسسسبی‬ ‫تصفیه م ‌‬
‫یشود‪ .‬به طوری کسسه اسسسیدهای‬ ‫بهای کشنده تبدیل م ‌‬ ‫برای میکرو ‌‬
‫سمی که در بدن حیوان وجود ارنسسد و بسسرای انسسسان مضسسر هسسستند‬
‫یگیرند‪ .‬به وسیلة وجود اسیداوریک در خون‬ ‫همة گوشت را فرا م ‌‬
‫و خون در بدن حیوان همسسة ایسسن مسسواد بسسه بسسدن افسسرادی کسسه از آن‬
‫یشسسود‪ .‬چنسسانچه انسسسان از چنیسسن گوشسستی‬ ‫یکنند‪ ،‬منتقل م ‌‬ ‫تغذیه م ‌‬
‫یشسود‪ .‬زیسرا اسسید‬ ‫تغسذیه کنسد بساعث ابتل بسه دردهسای مفاصسل م ‌‬
‫یکند‪ .‬به همین دلیل پاک شدن حیوان‬ ‫اوریک در مفاصل رسوب م ‌‬
‫ذبح شده به معنای خروج خون از بدن آن بسسه طسسور کامسسل اسسست‪.‬‬
‫یشسسود مگسسر آنکسسه سسسر‬ ‫خون از بدن حیوان به طور کامل خارج نم ‌‬
‫حیوان به بدنش متصل باشد‪.‬‬
‫چه کسی به پیامبر – صلی الله علیه و سلم – این حقایق را که‬
‫هاند یاد داده است؟ به طوری که ایشان بسسه‬ ‫مدتی پیش کشف شد ‌‬
‫یدادنسسد‪ ،‬رگهسسای گسسردن حیسسوان را بسسدون قطسسع‬ ‫یسسارانش دسسستور م ‌‬
‫ههای خسسارج از جهسسان‬ ‫سسسرش‪ ،‬ببرنسسد‪ ،‬همچنسسانکه بیشسستر کشسستارگا ‌‬
‫یکنند؟‬ ‫اسلم نیز چنین م ‌‬
‫هها و‬‫این حدیث پیامبر – صلی اللسسه علیسسه و سسسلم – جسسزو نشسسان ‌‬
‫دلیل نبوت اوست‪.‬‬
‫زیرا خداوند هر چیزی را به دلیلسسی حسسرام کسسرده اسسست‪ .‬زیسسرا او‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫بسیار دانا و بسیار آگاه است‪ .‬خداوند م ‌‬
‫)فاطر ‪(14 :‬‬ ‫ل خبیر‪‬‬ ‫‪‬ول ی ُن َّبئ َ‬
‫ک مث َ‬
‫‪261‬‬ ‫جانوران‬

‫»هیچ کسی مانند ]خداوند[ آگاه ]به طور یقینی[ تو را ]از چنین‬
‫یسازد«‪.‬‬ ‫مطالبی[ باخبر نم ‌‬
‫زیرا او ما را آفریده است و او نسبت بسه آنچسه بسرای مسا سسودمند‬
‫هترین است‪ .‬کسسی کسه بسا فرمسان خداونسد – عسز و جسل –‬ ‫است‪ ،‬آگا ‌‬
‫تهای پیسسامبر – علیسسه‬
‫مخالفت کند‪ ،‬باید تاوان پس بدهد‪ .‬از جمله سن ‌‬
‫الصله و السلم – جاری شدن خسون و بریسدن رگهسای گسردن حیسوان‬
‫است‪ .‬به طوی که حتما ً باید خون به طور کامسل از بسدن حیسوان ذبسح‬
‫شده خارج شود‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫ماهیها‬
‫‪35‬‬ ‫ماهیها‬

‫یهای بزرگ‬ ‫ماه ‌‬

‫یکننسسد ایسسن‬ ‫ههای خداوند که دللت بر عظمسست او م ‌‬ ‫یکی از نشان ‌‬
‫یپیمایند چیزی که در اینجا‬ ‫ماهیهای بزرگ هستندکه اقیانوسها را م ‌‬
‫قابل توجه است این است که یک نوع از این ماهیهسسا کسسه ماهیهسای‬
‫یباشسسند طبسسق بسسرآورد علمسسا تعدادشسسان بسسالغ بسسر ‪150‬‬ ‫کبود رنگ م ‌‬
‫یباشد و این ماهی کبود رنسسگ ‪ 130‬تسسن وزن دارد و طسسول‬ ‫هزار م ‌‬
‫یباشد! اگسسر وزن ایسسن مسساهی را در ماهیهسسای‬ ‫آن بالغ بر ‪ 35‬متر م ‌‬
‫یآید و اگسسر وزن آنسسرا بسسر‬ ‫دیگر ضرب کنی‪ ،‬رقم بزرگی به دست م ‌‬
‫انسسسهانهای روی زمیسسن تقسسسیم کنسسی بسسه هسسر انسسسانی از ‪ 6‬هسسزار‬
‫یرسد‪.‬‬ ‫میلیون‪ 4 ،‬کیلوگرم م ‌‬
‫یآورد و وقتی که در شکم‬ ‫این ماهی فقط یک بار بچه به دنیا م ‌‬
‫یمتر تجاوز‬ ‫یباشد طول آن از یک سانت ‌‬ ‫مادرش به صورت جنین م ‌‬
‫یرسسسد‪ .‬و‬ ‫یکند در حالی که بعد از ولدت طول آن به ‪ 7‬مسستر م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫یباشد‪ .‬و این ماهی قادر اسسست کسسه بیشسستر از ‪30‬‬ ‫وزن آن ‪ 2‬تن م ‌‬
‫ما انسان قادر نیست که بدون تنفس بیشتر‬ ‫دقیقه در آب بماند و ا ّ‬
‫از ‪ 3‬دقیقه در آب بماند‪ .‬و این به خاطر شیوه آفرینش این مسساهی‬
‫یکنسسد در عضسسلت و در‬ ‫یباشد که اکسسسیژنی را کسسه استنشسساق م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد و ده درصسسد از‬ ‫خونش یا در برجستگیهای گردنسسش ذخیسسره م ‌‬
‫لپیکر کره زمین را‬ ‫یکند واین ماهی غو ‌‬ ‫ههایش ذخیره م ‌‬ ‫آنرا در ری ‌‬
‫یکند وبه سوی قطسسبین )قطسسب شسسما و‬ ‫از شمال به جنوب طی م ‌‬
‫یگسسردد و چنسسانکه‬ ‫یرود و بسسه خسسط اسسستواء بسساز م ‌‬ ‫قطب جنسسوب( م ‌‬
‫معلوم است در دریاها تغییرات دمسسایی بسسسیاری وجسسود دارد و یسسک‬
‫یکند که بلندی آن بسه یسسک‬ ‫لیه از چربی ماهیها را از سرما حفظ م ‌‬
‫یرسسسد و هنگسسامی کسسه بسسه خسسط اسسستوا‪ ،‬محسسل آبهسسای گسسرم‬ ‫مسستر م ‌‬
‫یرسد مقدار این چربیها بر حسب میزان آبهسسای گسسرم بسسه نصسسف‬ ‫م ‌‬
‫ییابد‪.‬‬‫کاهش م ‌‬
‫این ماهی بزرگ در یکبسسار غسسذا خسسوردن بسسا کمسستر از ‪ 4‬تسسن سسسیر‬
‫یباشسسد‬‫یشود پس معده این حیوان نسبت به خود وی بسسزرگ م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ینگریم این دستگاهها را‬ ‫وقتی که به مشخصات ماهیهای کوچک م ‌‬
‫یباشد نیز دارند اما به نسبتی کوچکتر‪ ،‬پاک‬ ‫که ماهی بزرگ دارا م ‌‬
‫یخواهد‪ ،‬این‬ ‫و منزه است خداوند متعال و خالق‪ ،‬برای آنچه که م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬بنسسابراین دریسسا و‬ ‫ههای خداونسسد متعسسال م ‌‬ ‫های از نشسسان ‌‬ ‫نشان ‌‬
‫یباشسسد‬ ‫آنچه کسسه در آن اسسست کسسه بیسسش از میلیونهسسا نسسوع مسساهی م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫هاند‪ .‬خداوند متعال م ‌‬ ‫همگی برای ما خلق شد ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪36‬‬

‫ما فی‬‫تو ّ‬ ‫سموا ِ‬

‫فی ال ّ‬
‫ما ِ‬‫کم ّ‬ ‫خَر ل َ ُ‬
‫س ّ‬
‫و َ‬‫‚ َ‬
‫ض جمیعا ً ِمن ُّهƒ‬ ‫الر ِ‬
‫)جاثیه ‪(13 :‬‬
‫»و آنچسسه در آسسسمانها و زمیسسن اسسست تمسسام را مسسسخر شسسما‬
‫گردانید«‪.‬‬
‫هها را بسسرای دو وظیفسسه آفریسسده‬
‫خداوند متعال این آیسسات و نشسسان ‌‬
‫است؛ وظیفه اول‪ ،‬وظیفه آرامش و دوم وظیفه دنیوی‪.‬‬
‫متاعا ً ل ِّلمقوی ِ َ‬
‫نƒ‬ ‫جعلناها َتذک َِرهً و َ‬
‫ن َ‬
‫‚نح ُ‬
‫)واقعه ‪(73 :‬‬
‫»ما آنرا مایة پند و عبرت مسافران گردانیدیم«‪.‬‬
‫در هر چیزی که خداوند متعال خلسسق کسسرده اسسست پنسسد و عسسبرت‬
‫یباشد‪.‬‬
‫م ‌‬
‫‪:‬‬ ‫عظیمƒ )واقعه‬ ‫سّبح بإسم ِ َرب ّ َ‬
‫ک ال َ‬ ‫‚ َ‬
‫ف َ‬
‫‪(74‬‬
‫»پس نام پروردگار بزرگت را به نیکی یاد کن«‪.‬‬
‫هگیری فشار آب‬
‫ماهی‪ ،‬بالهای آن و انداز ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫ه‬
‫من ن ُ‬
‫خَر الَبح نَر ِلتننأکلوا ِ‬ ‫و هننو ال ّننذی َ‬
‫سن َ‬ ‫‚ َ‬
‫)نحل ‪(14 :‬‬ ‫لحما ً طَِری ّا ًƒ‬
‫»و هم او خدائیست که دریا را برای شما مسخر گردانیسسد تسسا‬
‫از گوشت ماهیان حلل آن تغذیه کنید«‪.‬‬
‫یرود و‬ ‫جهان برحسب بعضی از آمارگیریهسسای قسسدیمی از بیسسن م ‌‬
‫در آن بیش از صد میلیون تن انواع ماهی دریایی وجود دارد‪ .‬پسسس‬
‫یگویند کسسه در دریاهسسا بسسالغ‬
‫این غذای بشری است و دانشمندان م ‌‬
‫بر میلیونها نوع ماهی وجود دارد که بعضی از آنها بزرگ هسسستند و‬
‫یباشد مثل )حوت( و بعضیها کوچک هسسستند و‬ ‫وزنشان ‪ 140‬تن م ‌‬
‫بعضسسیها صسسدف دارنسسد و بعضسسیها خشسسن و لجسسوج و بعضسسیها زیبسسا و‬
‫بعضسسی کهربسسائی هسسستند‪ .‬بنسسابراین دریسسا سرشسسار از انسسواع ماهیهسسا‬
‫یباشد که غیر قابل شمارش است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫هاند و بعضسسیها‬ ‫ولی دانشمندان در مورد بالهای ماهیان شک کرد ‌‬
‫های بسسرای دفسساع‪ ،‬تعسسادل و زیبسسایی و‬
‫هاند که بسسال ماهیهسسا وسسسیل ‌‬
‫گفت ‌‬
‫یباشد‪ .‬یعنی ماهیها بسه وسسیله بالهایشسان‬ ‫کنترل سرعت ماهیها م ‌‬
‫‪37‬‬ ‫ماهیها‬

‫یکنند و به وسسسیله بالهایشسسان بسسه‬ ‫یایستند یا سرعتشان را کم م ‌‬ ‫م ‌‬

‫یکنند و به وسیله آن تعسسادل و تسسوازن خسسود را حفسسظ‬ ‫جلو حرکت م ‌‬
‫یکنند و جهت خود را به طرف چپ و راسسست یسسا بسسال و پسسائین از‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪.‬‬‫طریق بالهایشان تعدیل م ‌‬
‫تیسسابی‬‫یدهنسسد و جه ‌‬ ‫یها توسسسط بالهایشسسان تغییسسر مسسسیر م ‌‬ ‫ماه ‌‬
‫یدهنسسد و بسسه وسسسیله آن‬ ‫یکننسسد مسسسیر درسسست را تشسسخیص م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یایستند‪ .‬خداوند متعال دسسستگاهی را در بسدن ماهیهسسا قسسرار داده‬ ‫م ‌‬
‫یدانسسد کسسه در‬‫یگیرند‪ .‬پس یک مسساهی م ‌‬ ‫هم ‌‬ ‫که با آن فشار را انداز ‌‬
‫ن واحد در چه عمقی از آب قرار دارد‪ .‬اگر شما بسسا دسسستان خسسود‬ ‫آ ِ‬
‫یبینیسسد‬‫یک ماهی را بگیرید در قسمت فوقانی آن یسسک خطسسی را م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬ایسسن همسسان‬ ‫کسسه از سسسر و گسسردن آن بسسه دمسسش متصسسل م ‌‬
‫یباشد که هر گاه فشار آب بسسر آن بیشسستر‬ ‫ههای خالی از هوا م ‌‬ ‫لول ‌‬
‫یدانسسد کسسه در چسسه عمقسسی از آب‬ ‫شد‪ ،‬ماهی از طریق این فشار م ‌‬
‫قرار دارد‪ .‬آیا در سطح آب است یا در پایین آب؟‬
‫یباشسسند‪ .‬یسسک مسساهی‬ ‫ههای خداوند متعال م ‌‬ ‫یها یکی از نشان ‌‬ ‫ماه ‌‬
‫یایسسستد و‬ ‫یتواند که غذا را به هوا تبسسدیل کنسسد‪ ،‬یعنسسی روی آب م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یپرد وقتی که هوای اضافی را رها کرد دوباره بسسه عمسسق آب‬ ‫بال م ‌‬
‫یرود و این همان هوایی است که آنرا از غذای شکمش درسسست‬ ‫م ‌‬
‫یشود و به داخل‬ ‫یپرد و آنرا رها کرده و سبک م ‌‬ ‫کرده‪ ،‬پس بال م ‌‬
‫ههای خلقسست خداونسسد‬ ‫یرود و همچنین این هسسم یکسسی از نشسسان ‌‬ ‫آب م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫پاک و منزه است خداوند متعالی که همه چیز را برای مسسا خلسسق‬
‫خر ما گردانیده است پس بر انسان واجب‬ ‫کرده و همه آنها را مس ّ‬
‫ههای خداونسسد فکسسر کنسسد‬ ‫است که بگردد و جسسولن بزنسسد و در نشسسان ‌‬
‫هلی مخلوقسساتش بشناسسسد و آنگسساه کسسه او را‬ ‫شاید که خدا را از لب ‌‬
‫شناخت بر دستورات خداونسسد پایسسداری کنسسد و از او بترسسسد و تقسسوا‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫پیشه کند‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫ض‬
‫ره و الر ِ‬ ‫ق َ‬
‫قنند ِ‬ ‫ه حن َ‬ ‫وا الل ن َ‬ ‫در ُ‬ ‫و مننا َ‬
‫قن َ‬ ‫‚ َ‬
‫ت‬‫سننموا ُ‬
‫ه و ال ّ‬‫م ِ‬‫م القیننا َ‬ ‫ه ی َننو َ‬
‫ضنت ُ ُ‬‫قب َ‬‫جمیعنا ً َ‬
‫عمننا‬
‫ه و َتعننالی ّ‬ ‫سننبحان َ ُ‬‫ه ُ‬ ‫ت ِبیمیننن ِ‬ ‫وّیننا ُ‬‫مط ِ‬ ‫َ‬
‫کونƒ‬ ‫ر ُ‬‫ُیش ِ‬
‫)زمر ‪(67 :‬‬
‫»خدا را چنانکه شایسته است به عظمت نشناختند و اوست‬
‫که روز قیامت زمین در قبضة قدرت او و آسمانها در پیچیده‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪38‬‬

‫به دست سلطنت اوست آن ذات پاک یکتا منزه و متعالی از‬
‫شرک مشرکان است«‪.‬‬
‫یتوان وی را‬
‫ههای خدا نم ‌‬
‫تفکر عبادت است و جز از خلل نشان ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫شناخت‪ .‬خداوند م ‌‬
‫ق‪‬‬
‫ح ّ‬
‫ک ب ِننال َ‬ ‫ه َنتُلوهننا َ‬
‫علین َ‬ ‫ت اللن ِ‬ ‫‪ِ‬تل َ‬
‫ک آیا ُ‬
‫)جاثیه ‪(6 :‬‬
‫یکنیسسم همگسسی ادلسه خسسدا‬
‫»این آیسسات کسسه مسا بسسر تسسو تلوت م ‌‬
‫هستند«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین م ‌‬
‫ضو‬ ‫الر ِ‬ ‫تو‬ ‫سنننموا ِ‬ ‫ق ال ّ‬ ‫خلننن ِ‬‫ن فنننی َ‬ ‫‚إ ّ‬
‫ُ‬
‫ت لوِلنننی‬ ‫ر لینننا ٍ‬ ‫ّ‬
‫ل و الّنهنننا ِ‬ ‫ف اللیننن ِ‬‫ِإختل ِ‬
‫ً‬
‫ه قیاما و‬ ‫ن الل َ‬ ‫کرو َ‬ ‫ن َیذ ُ‬ ‫ّ‬
‫اللباب )‪ (190‬الذی َ‬
‫جن ُننوِبهم و ی َّتفکننرون فننی‬ ‫قعننودا ً و علننی ُ‬ ‫ُ‬
‫ت‬ ‫َ‬
‫خلقنن َ‬ ‫ض َرّبنننا مننا َ‬ ‫سماوات و الر ِ‬ ‫ق ال ّ‬‫خل ِ‬
‫ب الّناِرƒ‬ ‫عذا َ‬ ‫قنا َ‬ ‫ف ِ‬ ‫سبحاَنک َ‬ ‫هذا باطِل ً ُ‬
‫)آل عمران ‪ 191 :‬و ‪(190‬‬
‫»محققا ً در خلقت آسمان و زمین و رفت و آمد شسسب و روز‬
‫دلئلی روشن برای خردمندان عسالم وجسسود دارد‪ .‬آنهسائی کسه‬
‫در هر حالت ایستاده و نشسته و خفتسسن‪ ،‬خسسدا را یسساد کننسسد و‬
‫دائم فکر در خلقت آسمان و زمین کننسسد و گوینسسد پروردگسسارا‬
‫های‪ ،‬پسساک و‬ ‫تو این دستگاه با عظمت را بیهسسوده خلسسق نکسسرد ‌‬
‫منزهی‪ ،‬ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار«‪.‬‬
‫ماهی »سلمون«‬
‫یباشند‬ ‫ههای دیگری که دال بر عظمت خداوند متعال م ‌‬ ‫از نشان ‌‬
‫یباشد‪ .‬کسسه‬‫یک نوع ماهی به نام ماهی سلمون یا ماهی سلیمان م ‌‬
‫این ماهی با رفتار خود دانشمندان را متعجسب کسرده اسست و ایسن‬
‫یشسسود‪.‬‬ ‫یکی از معجزات است که جسسز در سسسایة قسسرآن تفسسسیر نم ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫خداوند م ‌‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ذی َاع َ‬
‫طی ک ُ َ‬
‫ل َ‬ ‫ل َرّبنا ال ّ ِ‬
‫‚قا َ‬
‫)طه ‪ 50 :‬و ‪(49‬‬ ‫هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫»گفت خدای ما همان کسی است که همة موجسسودات عسسالم‬
‫را نعمت وجود بخشیده و سپس به راه کمال هدایتش کرده‬
‫است«‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫ماهیها‬

‫یشسسوند‬ ‫ههسسای آمریکسسا متولسسد م ‌‬ ‫ایسسن ماهیهسسا در سسسر رودخان ‌‬

‫یکنند و‬ ‫هها به مجاری آن مهاجرت م ‌‬ ‫هها( و از این چشم ‌‬ ‫)سرچشم ‌‬
‫از آنجسسا بسسه انتهسسای اقیسسانوس اطلسسس و سسسپس سسسواحل فرانسسسه‬
‫هها‬‫یکنند و سپس از سواحل فرانسه و مجاری رودخان ‌‬ ‫مهاجرت م ‌‬
‫یگردند‪ .‬و این فقط یک گمان و حدس نیسسست‬ ‫و زادگاهشان باز م ‌‬
‫بلکسسه بسسر روی آن دههسسا سسسال تحقیسسق شسسده اسسست‪ .‬و آنجسسا مرکسسز‬
‫ههسسا قسسرار داده شسسده اسسست‪ .‬کسسه‬ ‫تحقیقسساتی در بعضسسی از رودخان ‌‬
‫یگردنسسد‬ ‫میلیونها ماهی سلمون را که هر روز به زادگاهشان بسساز م ‌‬
‫یکنند و این کسار ‪ 2‬مساه ادامسه دارد و گساهی بعضسی از‬ ‫شمارش م ‌‬
‫دانشمندان یک قطعه معدنی را که تاریسسخ هجسسرت ماهیهسسا بسسر روی‬
‫یکنند تا وقتی کسسه بازگشسستند مسسدت‬ ‫آن نوشته روی ماهیها نصب م ‌‬
‫ما سؤال بزرگی کسسه تحی ّسسر برانگیسسز اسسست‬ ‫سفر آنها معلوم باشد‪ .‬ا ّ‬
‫این است که این ماهیها چگونه از اقیانوس اطلس به زادگاه خسسود‬
‫یگردند؟ اگر یکی از دانشمندان دریسسایی را بیسساوریم و او را‬ ‫باز ‪ -‬م ‌‬
‫بسسر قسسایقی سسسوار کنیسسم و او دارای دو چشسسم بصسسیر باشسسد و بسسه او‬
‫بگوییم که از سواحل فرانسه به رودخانه آمازون برو‪ ،‬این انسسسان‬
‫دانشمند متفکر هر چند که در دریسسا شناسسسی دانشسسمند باشسسد اگسسر‬
‫یتواند به آنجا برسد‪ .‬امسسا‬ ‫مجهز به نقشه و چیزهای دیگر نباشد نم ‌‬
‫یک ماهی که در اعماق دریاست اگسر تنهسا یسک درجسه از مسسیرش‬
‫یرسد و اگر تنها ‪ 3‬درجه تغییسسر‬ ‫کناره بگیرد به یک رودخانه دیگر م ‌‬
‫یرسسسد‪ .‬پسسس‬ ‫جهت بدهد از آمریکای شمالی به آمریکای جنسسوبی م ‌‬
‫یتوانند اینگونه باز گردند در حالی که آنچه که‬ ‫این ماهیها چگونه م ‌‬
‫های که از آن‬ ‫به انسان داده شده که از سواحل فرانسه به رودخان ‌‬
‫خارج شده بازگردد به ماهی داده نشده‪ ،‬در حالی که این ماهی از‬
‫یگردنسسد و گسساهی از آبشسسارها بسسال‬ ‫هاند بسساز م ‌‬ ‫همان مسیری که رفت ‌‬
‫یرود و آنجا عکسهای دقیقی از ماهی سسسلمون گرفتسسه شسسده در‬ ‫م ‌‬
‫یرود تا به زادگاه خود بازگردد جایی که‬ ‫حالی که از آبشارها بال م ‌‬
‫یمیرد‪ .‬راسسستی چسسه کسسسی ایسسن‬ ‫یشود و همانجا م ‌‬ ‫همانجا متولد م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫ماهی را اینگونه خلق کرده است؟ خداوند م ‌‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ل شننیء َ‬‫‚قال رّبنا اّلذی أعطی ک ُ ّ‬
‫دیƒ )طه ‪ 50 /‬و ‪» (49‬خدای ما همان کسی‬ ‫ه َ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫است که همسسة موجسسودات عسسالم را نعمسست وجسسود بخشسسیده و‬
‫سپس به راه کمالش هدایت کرد«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین خداوند متعال م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪40‬‬

‫خَلنن َ‬
‫ق‬ ‫م َرّبنن َ‬
‫ک العلننی الننذی َ‬ ‫سننّبح إسنن َ‬
‫‚ َ‬
‫سّوی و اّلذی َقدَّر َفَهدیƒ‬ ‫َ‬
‫ف َ‬
‫)اعلی ‪(1-3 :‬‬
‫»به نام خدای خود که برتر و بالتر از همة موجسودات اسست‬
‫به تسبیح و ستایش مشسسغول بسساش‪ ،‬آن خسسدائی کسسه عسسالم را‬
‫خلق کرد و همه را به حد کمال خود رسانید‪ ،‬آن خسسدائی کسسه‬
‫های داد و بسسه راه کمسسالش هسسدایت‬‫هر چیزی را قسسدر و انسسداز ‌‬
‫نمود«‪.‬‬
‫یبینیسسم‪،‬‬
‫اگر در رفتار حیوانات تفکر کنیم عجیبترین عجایب را م ‌‬
‫علوه بر مسساهی سسسلمون‪ ،‬اژدهسسای دریسسایی و پرنسسدگان آسسسمانی را‬
‫یبینم‪ .‬چه کسی آنهسا را ایجساد کسرده؟ و چسه کسسی ایسن قسسدرت‬ ‫م ‌‬
‫شناخت اهدافشسسان را در شسسب و روز بسسه آنهسسا داده‪ ،‬هسسر چنسسد کسسه‬
‫ییابند و به هدفشان‬ ‫انسانها آنها را گمراه کنند باز مسیرشان را م ‌‬
‫یرسند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫ماهی »هلمی«‬
‫ینامنسسد و ایسسن‬
‫نوعی از ماهیهسسا وجسسود دارنسسد کسسه آنسسرا هلمسسی م ‌‬
‫ماهیها بسسا مردمسسان سسسواحل فرانسسسه و ایتالیسسا بسسرای مسسدت زیسسادی‬
‫یجنگند و آنجا را به سرزمینی وحشتناک مثل بیابانهسسای مملسسو از‬ ‫م ‌‬
‫های‬ ‫هاند‪ .‬شناگری کسسه آنجسسا دور از سسسواحل صسسخر ‌‬ ‫اژدها مبدل کرد ‌‬
‫یکرد و نزدیک بود بمیسسرد گفسست ‪ :‬در سسساق پسسایم‬ ‫نزدیک آتن شنا م ‌‬
‫ناگاه احساس درد شدیدی کردم مثل دردی که یک آهن داغ ایجسساد‬
‫یکند و بعد از یک ربع سساعت احسساس کسردم کسه چیسسزی شسسبیه‬ ‫م ‌‬
‫سنجاق در سرم فرو رفت‪ .‬سسسپس بیهسسوش شسسدم و وقسستی کمکسسم‬
‫هام کرد فشار خسسونم نزدیسسک بسسه صسسفر بسسود و‬ ‫کردند و پزشک معاین ‌‬
‫هاند که عدد ماهیهسسای هلمسسی در امسساکنی‬ ‫بعضی از دانشمندان گفت ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬و یسسک‬ ‫یجنگند بالغ بر ‪ 25‬ماهی در هر متر مکعب م ‌‬ ‫که م ‌‬
‫مسیری بسه طسول ‪ 2‬مستر ماهیهسای بزرگسی را از ایسن نسسوع شسسامل‬
‫یشود و دانشمندان زیسسست شسسناس بسسر ایسسن باورنسسد کسسه منطسسق‬ ‫م ‌‬
‫واضسسحی بسسرای حرکسسات ایسسن ماهیهسسا وجسسود نسسدارد و چسسرا در ایسسن‬
‫های وجسود دارد؟‬ ‫یدانیسم کسه آیسا آنجسا قاعسد ‌‬‫یجنگند؟ نم ‌‬ ‫سواحل م ‌‬
‫یدانیسسم‪،‬‬
‫یدانیسسم‪ ،‬و آیسسا آنجسسا حرکتهسسای ثسسابتی وجسسود دارد؟ نم ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ماهیهای هلمی انواع بیش از هسسزار نسسوع دارد کسسه قطسسر بعضسسی از‬
‫یرسد و نیش ماهیهای هلمسسی اسسسترالیای در چنسسد‬ ‫آنها به ‪ 2‬متر م ‌‬
‫یشود‪ .‬این ماهیهای هلمی چشسسم و گسسوش‬ ‫دقیقه منجر به مرگ م ‌‬
‫‪41‬‬ ‫ماهیها‬

‫ندارند‪ .‬همچنین دارای مغز نیسسستند‪ .‬بسسدنهای آنهسسا شسسفاف اسسست و‬

‫یدهد‪.‬‬ ‫یشود و ‪ 98‬درصد بدن آنها را آب تشکیل م ‌‬ ‫سپس رقیق م ‌‬
‫یباشد مثسسل نخهسایی کسه دیسدن‬ ‫این ماهی دارای ویژگیهای خاص م ‌‬
‫یکند و این نخها قابل کشیدن هستند به نحوی که تا‬ ‫آنرا مشکل م ‌‬
‫یرسند‪ .‬چونکه آن در تنگی به شکل کمان ذخیره‬ ‫یمتر م ‌‬‫‪ 80‬سانت ‌‬
‫یکنسد‬‫شسده اسست‪ .‬وقستی ایسن مساهی هلمسی جسسدی را لمسس م ‌‬
‫نخهای خود را رها کرده تا سم را در بدن قربانی خود فرودمد‪.‬‬
‫یکننسسد کسسه سسسواحل بایسسد مجهسسز بسسه امسسداد و‬
‫پزشسسکان توصسسیه م ‌‬
‫یکننسسد کسسه‬
‫کمکهای اولیه باشند و همچنیسسن بسسه شسسناگرها توصسسیه م ‌‬
‫مجهز به ماده کرتیزون باشند چونکه آنجا گزشهای کشسسنده وجسسود‬
‫دارد‪.‬‬
‫دانشمندان زیست شناس‪ ،‬دریا شناس بسسر ایسسن باورنسسد کسسه ایسسن‬
‫مسساهی هلمسسی منطسسق آشسسکاری بسسرای حرکسسات خسسود نسسدارد‪ .‬پسسس‬
‫دانشمندان متفقند که ایسسن مسساهی هلمسسی براسسساس خسسط و هسسدف‬
‫یکنند که خداوندی که وی را خلق کرده برای او‬ ‫آشکاری حرکت م ‌‬
‫یکند که فساد‬ ‫رسم کرده است‪ .‬این ماهیها در سواحلی حرکت م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫در آن سرزمین بیشتر باشد و خداوند متعال م ‌‬
‫ر ِبمننا‬
‫فسننادُ فننی الب َ نّر و الَبح ن ِ‬ ‫ه نَر ال َ‬ ‫‚ظ َ َ‬
‫ض ال ّننذی‬‫هم بع ن َ‬ ‫ق ُ‬ ‫س ل ِی ُننذی َ‬
‫سَبت أیدی الّنا ِ‬ ‫کَ َ‬
‫)روم ‪(41 :‬‬ ‫جُعونƒ‬ ‫هم َیر ِ‬‫عل ّ ُ‬
‫ملوا ل َ َ‬ ‫ع ِ‬
‫َ‬
‫»فساد و پریشانی به کردة بد خود مردم در همة بسسر و بحسسر‬
‫زمین پدید آمد تا ما هم کیفسسر بعضسسی اعمالشسسان را بسسه آنهسسا‬
‫بچشانیم باشد که بازگردند«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین م ‌‬
‫و عل َننی ک ُن ّ‬
‫ل‬ ‫هن َ‬
‫ءو ُ‬ ‫ل َ‬
‫شنی ٍ‬ ‫ق ُ‬
‫کن ّ‬ ‫ه خنال ِ ُ‬
‫‚الل ُ‬
‫)زمر ‪(62 :‬‬ ‫لƒ‬ ‫ء وکی ٌ‬ ‫َ‬
‫شی ٍ‬
‫»خداونسسسد آفریننسسسده هسسسر چیسسسز اسسسست و بسسسر هسسسر چیسسسز او‬
‫نگهبانست«‪.‬‬
‫نپذیر نیسسست و‬‫اجازه حرکت این ماهی جز با اراده خداوند امکا ‌‬
‫خط دقیقی که پروردگار و خالق وی برای او رسم کرده اسسست‪ .‬و‬
‫یدهسسد پسسس‬
‫هیچ انسسسان عسساقلی چیسسزی را بسسدون هسسدف حرکسست نم ‌‬
‫یتوان گفت که خداوند بسسدون هسسدف ایسسن مسساهی را خلسسق‬‫چطور م ‌‬
‫کسسرده اسسست؟ آیسسا حرکسست ایسسن مسساهی در سسسواحل بسسدون هسسدف‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫یباشد؟ خداوند متعال م ‌‬‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪42‬‬

‫صیِتهاƒ )هود ‪:‬‬ ‫ه إّل هو آ ِ‬

‫خذُ ِبنا َِ‬ ‫من داب ّ ٍ‬
‫‚ما ِ‬
‫‪(56‬‬
‫یباشد«‪.‬‬
‫»زمام اختیار هر جنبده به دست مشیت خداوند م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و نیز م ‌‬
‫ضول‬ ‫ه فننی الر ِ‬ ‫مصننیب َ ٍ‬
‫ب مننن ُ‬
‫ما أصننا َ‬‫‚ َ‬
‫ل أن‬‫مننن قبن ِ‬
‫ب ِ‬
‫کتننا ٍ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫سنکم إل فننی ِ‬ ‫ف ِ‬‫فی أن ُ‬
‫)حدید ‪:‬‬ ‫ک علی الله َیسیٌرƒ‬ ‫ن َب َّرأها إن ذل َ‬
‫‪(22‬‬
‫»هر رنج و زحمتی که در زمین یا از نفس خویش بسسه شسسمار‬
‫رسد همگی در کتاب پیش از آنکه همه را در دنیا ایجاد کنیم‬
‫ثبت است و این کار بر خدا آسانست«‪.‬‬
‫یباشسسند‪ .‬چسسون‬
‫و ایسسن ماهیهسسا لشسسکری از لشسسکرهای خداونسسد م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫)مدثر ‪/‬‬ ‫ک إّل ُ‬
‫هَوƒ‬ ‫جُنودُ َرب ّ َ‬
‫م ُ‬
‫و ما َیعل ُ‬
‫‚ َ‬
‫‪(31‬‬
‫»هیچکس از عدة بی حد لشسسکرهای پروردگسسار غیسسر او آگسساه‬
‫نیست«‪.‬‬
‫ایسسن مسساهی هلمسسی کسسه در سسسواحل فرانسسسه و ایتالیسسا و یونسسان‬
‫یجنگد و سواحل را مثل بیابان پر اژدهایی کرده توسط خداونسسد‬ ‫م ‌‬
‫متعال برای حکمتی خلق شده که بر مؤمنان پوشیده نیست‪.‬‬
‫ماهی پزشک‬
‫یکی از دانشمندان دریاشناس سوار بر زیر دریایی تحقیق خسسود‬
‫بر سطح آب بود که ناگاه یک ماهی بزرگ از قایقش خسسارج شسسد و‬
‫توجه او را به خود جلب کرد‪ .‬و این ماهی بزرگ بسسه طسسرف مسساهی‬
‫یکسسرد کسسه طبیعت سا ً بایسسستی‬
‫کوچکتری رفت‪ ،‬که دانشسسمند تصسسور م ‌‬
‫برای خوردن آن ماهی کوچک رفته باشد ولی دید که آن مسساهی در‬
‫یسسک طسسرف مسساهی کوچسسک قسسرار گرفسست و شسسروع بسسه خسسوردن‬
‫قسمتهایی از بدن ماهی بزرگ کرد و ظاهرا ً این چیسسزی اسست کسه‬
‫توسط آن دانشمند ثبت شده است‪.‬‬
‫بعد از دهها سال یک حقیقت شگفت انگیز کشف شد‪ ،‬و آن بود‬
‫کسسه ایسسن مسساهی کوچسسک متخصسسص درمسسان بیماریهسسای همسسه ماهیهسسا‬
‫یباشد‪ .‬و مثل اینکه عهد و پیمانی غیر مکتوب میان ماهیان دریا‬ ‫م ‌‬
‫گذاشته شده بسسه ایسسن معنسسا کسسه ایسسن مسساهی کوچسسک کسسه متخصسسص‬
‫‪43‬‬ ‫ماهیها‬

‫یباشسسد‪ ،‬نبایسسد خسسورده شسسود‪ .‬در ایسسن رابطسسه‬ ‫بیماریهسسای ماهیسسان م ‌‬

‫تحقیقات فراوانی صورت گرفته و دانشمندان زادگاه ایسسن ماهیسسان‬
‫یکردند و سرانجام اسم خاصسسی را بسسرای ایسن مساهی‬ ‫را بررسی م ‌‬
‫تعیین کردند )ماهی پزشک(‪.‬‬
‫خداونسسد متعسسال غسسذای ایسسن مسساهی کوچسسک را دمسسل و چرکهسسا و‬
‫چیزهسسای گندیسسده و قارچهسسای روی بسسدن ماهیسسان بسسزرگ قسسرار داده‬
‫است پسس ماهیهسای بسزرگ جهست برطسرف شسدن بیماریشسان بسه‬
‫یروند‪ .‬گویی که به صورت یسسک عسسرف در آمسسده باشسسد‪.‬‬ ‫سوی او م ‌‬
‫بعضی از حالتهای عجیبتری کسسه ثبسست شسسده و بسسه تصسسویر در آمسسده‬
‫است این است که یک ماهی بزرگ وقتی از چرک و دملهای داخل‬
‫یآیسسد و دهسسانش را‬ ‫دهانش عاجز شسسده‪ ،‬نسسزد ایسسن مسساهی کوچسسک م ‌‬
‫گشوده تا ماهی کوچک وارد دهان او شده و این چسسرک و دملهسسای‬
‫یکند و در همیسن لحظسسه یسسک مسساهی‬ ‫یخورد و او را مداوا م ‌‬ ‫او را م ‌‬
‫یکند تا او را بخورد‪.‬‬ ‫بزرگتر به این ماهی در حال مداوا حمله م ‌‬
‫و مسساهی مهسساجم‪ ،‬مسساهی کوچسسک را از دهسسان مریسسض بیسسرون‬
‫یگریسسزد‪ .‬ایسسن چسسه عسسرف و‬ ‫یکنسسد و م ‌‬‫یاندازند و بسسه او پشسست م ‌‬ ‫م ‌‬
‫قسسرارداد و پیمسسانی اسسست؟ و ایسن چسه قسسانونی اسسست کسسه در تمسسام‬
‫یشود؟‬ ‫ههای دریاها از آن پیروی م ‌‬ ‫گوش ‌‬
‫این ماهی که خداوند متعال آنسسرا آفریسسده اسسست‪ ،‬مجهسسز بسسه یسسک‬
‫یباشسسد کسسه بسسه دنسسدانهای پیشسسین وی وصسسل‬ ‫منقسسار خیلسسی دقیسسق م ‌‬
‫یباشسسند و دسسستگاه هاضسسمه ایسسن مسساهی‬ ‫قتر م ‌‬ ‫هستند که خیلی دقی ‌‬
‫یپسسذیرد و اینهسسا‬
‫انواع چرک و دملها و چیزهای بسسدبو و گندیسسده را م ‌‬
‫غذای وی هستند‪ .‬و ماهیهای بسسزرگ وقسستی از دسسست ایسسن چسسرک و‬
‫دملهسسا کسسه ناشسسی از مسسالش و اصسسطکاک ماهیهسسا بسسه همسسدیگر یسسا‬
‫یافتد اسسست‪ ،‬عسساجز شسسده بسسه‬ ‫جنگهایی که احیانا ً میان آنها اتفاق م ‌‬
‫یروند تا آنها را معالجه کند‪.‬‬ ‫سوی او م ‌‬
‫چیزی که جالب توجه است این است که وقسستی ایسسن ماهیهسسا در‬
‫یگیرنسسد‬ ‫یشسسوند بسسه دنبسسال هسسم صسسف م ‌‬ ‫مقابل ماهی کوچک زیاد م ‌‬
‫یایستند و شلوغی یسسا مزاحمسستی‬ ‫مثل یک جامعه متمدن به صف م ‌‬
‫یاندازنسسد و‬ ‫یکنند و جنگ و جدال بسسه راه نم ‌‬ ‫برای همدیگر ایجاد نم ‌‬
‫یایسسستند و ایسسن منظسسره در دههسسا‬ ‫این ماهیهسسای بسسزرگ بسسه صسسف م ‌‬
‫یماننسسد تسسا‬
‫هاند و منتظر م ‌‬ ‫عکس ثبت شده که به دنبال هم ایستاد ‌‬
‫نوبت معالجه آنها فرا برسد و گاهی معالجه یسسک دقیقسسه یسسا بیشسستر‬
‫یدهند‪.‬‬‫یکشد و بعد ماهیها به راه خود ادامه م ‌‬ ‫طول م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪44‬‬

‫خلق الله َ َ‬
‫ن‬ ‫ق اّلنن ِ‬
‫ذی َ‬ ‫خل َ َ‬
‫ماذا َ‬
‫ونی َ‬
‫فأر ُ‬ ‫ِ‬ ‫هذا َ ُ‬ ‫‚ َ‬
‫)لقمان ‪(11 :‬‬ ‫من ُدون ِِهƒ‬
‫»این همسسه آفریسسدة خداسسست حسسال بسسه مسسن نشسسان دهیسسد کسسه‬
‫کسانی که به جز خدا هستند در جهان چه آفرید‌هاند؟«‪.‬‬
‫میلیونها نوع از این ماهی وجود دارد و چه کسی به آنها یاد داده‬
‫که همة این ماهیها نباید خورده شوند و نباید به آنها تجاوز و حملسسه‬
‫بشود؟ اینها به یک چیز مهم و ارزشمندی زنده هستند‪ .‬چسسه کسسسی‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫به این ماهیها یاد داده؟ آیا آنها عاقل هستند؟ خداوند م ‌‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ل َرّبنا اّلذی َأعطی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪(49 :‬‬ ‫م هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫زخمهای ماهیان و سرعت بهبود یافتن آنها‬
‫یکنسسد فنسسون‬‫ههایی که دللت بر عظمسست خداونسسد م ‌‬ ‫یکی از نشان ‌‬
‫یدهنسسد‪ .‬و جنسسگ‬ ‫جنگسسی ماهیسسان اسسست کسسه آنسسرا بسسا دقسست انجسسام م ‌‬
‫یدانید تاخت و تاز است و هیچ جنگی نیست که در آن‬ ‫همچنانکه م ‌‬
‫کشته یا زخمی وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫یباشد کسسه چسسه تعسسداد‬ ‫و این هنگام برخورد با کشتیهای دریایی م ‌‬
‫هاند و چسسه تعسسداد از دشسسمن خودگسساز خسسورده یسسا نیسسش‬ ‫ماهی گریخت ‌‬
‫هاند‪ .‬ولی چیزی کسسه عجیسسب اسسست ایسسن اسسست کسسه زخمهسسای‬ ‫خورد ‌‬
‫ییابد یعنی در یک وقسستی کسسه غیسسر قابسسل‬ ‫ماهیان خیلی زود التیام م ‌‬
‫باور است و این امسسر دانشسسمندان جسسانور شسسناس و دریاشسسناس را‬
‫متحیر کرده است‪.‬‬
‫بعضی از دانشمندان سسسرعت بهبسسود زخمهسسای ماهیسسان را – کسسه‬
‫یباشسسد – بسسه‬ ‫واقعا ً خیلی کوتاهتر از زمان التیام زخمهای انسان م ‌‬
‫هاند‪ .‬ولی این تفسیر در مقابسسل شسسواهد‬ ‫شوری آب دریا نسبت داد ‌‬
‫هانسسد تفسسسیر‬‫زیادی که دانشسسمندان دریاشسسناس بسسا چشسسم خسسود دید ‌‬
‫خوبی نیست دانشمندان ماهی شناس در خلل بعضی از تحقیقات‬
‫یشسسوند بسسه‬‫خسسود دریافتنسسد کسسه بعضسسی از ماهیهسسا وقسستی زخمسسی م ‌‬
‫یبرنسسد و ایسسن ماهیهسسا پشسست‬‫ماهیهای دیگر از نوع خودشان پنسساه م ‌‬
‫یگیرند تا به نوبت به ماهی زخمی بچسبند‪ ،‬ماهیها‬ ‫سر هم قرار م ‌‬
‫یآید‪ ،‬بعد دومی‪ ،‬بعسسد سسسومی‪،‬‬ ‫یچسبند‪ ،‬اولی م ‌‬ ‫به ماهی زخمی م ‌‬
‫تا اینکه زخمها التیسسام یابنسسد‪ .‬دانشسسمندان معتقدنسسد کسسه ایسسن ماهیهسسا‬
‫موادی را که برای شفای زخمها و بهبودی آنها مشخص شده‪ ،‬جدا‬
‫یکنند و دانشمندان بعد از بردن این ماهیها بسسه آزمایشسسگاهها بسسه‬ ‫م ‌‬
‫‪45‬‬ ‫ماهیها‬

‫این نتیجه رسیدند‪ .‬بعضی از این ماهیهسا را بسه آزمایشسسگاه بسسرده و‬

‫در آب شور با همان ویژگیهای دریا قرار دادند و سسسپس زخمهسسایی‬
‫در بدن این ماهیها ایجاد کردند‪ .‬چیزی که در اینجا جالب توجه بسسود‬
‫یکردنسد!‬ ‫این بود که این ماهیها از مداوای دوستانشان خودداری م ‌‬
‫و این امر در پیش چشم دانشمندان اتفاق افتاد‪ .‬و این راز سسسالها‬
‫مدفون ماند تا اینکه یک دانشمند پس از سالها تحقیق بر روی این‬
‫موادی که ماهیها هنگام چسبیدن به دوستان زخمیشان از آنها جدا‬
‫یکنند توانست بفهمسسد کسسه ایسسن مسسواد ظسساهرا ً سسسمی و خطرنسساک‬ ‫م ‌‬
‫هستند ولی بعضی از این مواد مختص لخته کردن خسسون و بعضسسی‬
‫از آن برای انقباض پوست و عضسسلت تعییسسن شسسده و در بعضسسی از‬
‫یشسسود بعسسد‬ ‫آنهسسا مسساده چسسسبناکی وجسسود دارد‪ .‬اول خسسون بسسسته م ‌‬
‫یشوند و بعد ایسسن مسساده چسسسبناک روی‬ ‫عضلت و پوست محکم م ‌‬
‫ییابسسد‪ .‬ایسسن دانشسسمند‬‫یشسسود و نهایت سا ً زخسسم التیسسام م ‌‬‫زخم ریخته م ‌‬
‫مقداری از این مواد را آورد و آنرا بر روی زخم انسان قسسرار داد و‬
‫ییافت‪ ،‬التیسسام پیسسدا کسسرد‬ ‫این زخم در ‪ 3/1‬زمانی که عادتا ً التیام م ‌‬
‫مثل ً از ده روز به سه روز کاهش پیدا کرد‪ .‬بدون اینکسسه ایسسن مسسواد‬
‫یگویند ‪ :‬گویی که ایسسن‬ ‫عوارض جانبی داشته باشند‪ .‬دانشمندان م ‌‬
‫مواد متنوع که بعضی از آن برای بسته شدن خون و بعضی بسسرای‬
‫تقویت پوست و عضلت و بعضسسی بسسرای چسسسبیدن هسسستند بسسا هسسم‬
‫همکاری و تقسیم وظائف دارند گوئی که آگاهانه و هدفمنسسد بسسرای‬
‫یکننسسد و آن هسسم سسسرعت بهبسسودی‬ ‫رسسسیدن بسسه یسسک نسستیجه تلش م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬‫زخمیها م ‌‬
‫یباشند ‪:‬‬ ‫این آیات وجودی مصداق کلم خداوند م ‌‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ل َرّبنا الذی َأعطی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪ 50 :‬و ‪(49‬‬ ‫هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫»گفت پروردگار ما همان کسی که به همه چیز نعمت وجود‬
‫بخشیده و سپس هدایتش کرده است«‪.‬‬
‫علمی که بعد از آن علمی وجود نسسدارد و قسسدرتی کسه بعسسد از آن‬
‫هانسسد ‪ :‬هسسر‬
‫قدرتی نیست‪ .‬به همین خاطر بعضی از دانشمندان گفت ‌‬
‫انسانی کسسه در ایسسن هسسستی قویسسترین قسسوه و عسسالمترین عالمسسان و‬
‫حکیمترین حکیمان و رحیمترین رحیمان را نبیند انسانی اسسست بسسه‬
‫لحاظ جسمی زنده ولی از لحاظ قلب و عقسسل مسسرده اسسست‪ .‬پسسس‬
‫های دال بر وحدانیت خدا وجود دارد‪.‬‬
‫در هر چیزی نشان ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪46‬‬

‫ماهیان کهربائی دریا‬

‫یگویند کسسه هیسسچ موجسسودی نیسسست کسسه در اعضسسای‬ ‫دانشمندان م ‌‬
‫ً‬
‫زنده خودش نیسسروی الکتریسسسیته تولیسسد نکنسسد‪ ،‬مثل قلسسب یسسک مسسوج‬
‫یکنسسد‪ ،‬و کسسار دسسستگاه‬ ‫الکتریکی معسسادل یسسک درصسسد ولسست تولیسسد م ‌‬
‫هگیری ضربان قلب جز از طریق این موج الکتریکی که قلب‬ ‫انداز ‌‬
‫یکند میسر نیست‪ .‬به همین دلیل این دسسستگاه را دسسستگاه‬ ‫تولید م ‌‬
‫هاند این چیسسز واضسسحی اسسست کسسه هسسر‬ ‫هگذاری الکتریکی نامید ‌‬ ‫نشان ‌‬
‫یکنسسد و ایسسن‬‫های با حرکت خود یک نیروی الکسستریکی تولیسسد م ‌‬ ‫عضل ‌‬
‫های است که انسان بتواند آنرا تحمل کند‪ .‬و اما چیسسزی‬ ‫نیرو به گون ‌‬
‫که بساور کردنسسی نیسسست ایسسن اسسست کسه بعضسسی از ماهیهسسا در دریسا‬
‫یکنند که شدت آن بیسسش از ‪ 220‬ولسست‬ ‫موجهای الکتریکی تولید م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬و ایسسن ماهیهسسا در اعمسساق دریسسا بسسه وسسسیله ارسسسال‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد و دشمنانشسسان را‬ ‫ههای الکسستریکی از خسسود دفسساع م ‌‬ ‫صسساعق ‌‬
‫یکشند‪ .‬و بعضی دیگسسر از ایسسن ماهیسسان شسسدت مسسوجی کسسه از دو‬ ‫م ‌‬
‫یرسسسد‪ .‬بعضسسی از ایسسن‬ ‫یکنند بسسه ‪ 600‬ولسست م ‌‬ ‫طرف خود تولید م ‌‬
‫هانسسد و در ایسسن‬ ‫هانسسد و داخسسل حوضسسهایی قسسرار داد ‌‬ ‫ماهیهسسا را گرفت ‌‬
‫هاند سپس هر ماهی توانسسست‬ ‫حوضها چراغهای الکتریکی قرار داد ‌‬
‫که ‪ 6‬چراغ الکتریکی را روشن کند )در حالی که نیروی هسسر چسسراغ‬
‫‪ 100‬وات بود( و این نسسور افشسسانی بسسرای مسسدت چنسسد ثسسانیه ادامسسه‬
‫داشت‪ .‬یک ماهی را که در اعماق دریاست و دانشسسجویان آنسسرا در‬
‫یپرسند کسسه چگسسونه ایسسن‬ ‫یخوانند و علما از آن م ‌‬ ‫تشناسی م ‌‬ ‫زیس ‌‬
‫یکند؟ کالبد شکافی‬ ‫ماهی کوچک آن نیروی الکتریسیته را تولید م ‌‬
‫کردند و در طرفین آن یک چیزهای شش تائی دیدند که بسسه منزلسسه‬
‫خلهسسای الکسستریکی بسسود کسسه از طریسسق نیسسروی شسسیمیایی ایسسن‬
‫یشود‪ .‬و دریافتند کسسه تنهسسا در‬ ‫هها در بدن ماهیها تولید م ‌‬ ‫الکتریسیت ‌‬
‫یک ماهی بیش از ‪ 400‬خل الکتریکی وجود دارد‪ .‬که بعضی از این‬
‫های که وقتی یسسک‬ ‫خلها از طریق برق به هم مرتبط هستند به گون ‌‬
‫فرمان از مغز ماهی صادر شد‪ ،‬یکدفعه تمسسام برقهسسای خسسود را بسسه‬
‫یکند و چیزی که عجیب اسسست دقسست وصسسل‬ ‫طرف دشمن خالی م ‌‬
‫کردن این خلهسسا بسسه هسسم اسسست و رسسسیدن فرمسسان همسسان و خسسالی‬
‫کردن نیرو همسسان‪ 400 ،‬خل شسسیمیایی قسسادر هسسستند کسسه یسسک مسسوج‬
‫الکتریکی به شدت ‪ 600‬ولت بفرستند و انسان فورا ً با ایسسن مسسوج‬
‫یمیرد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫اگر یک ماهی این صاعقه و موج را به سوی شسسناگری بفرسسستد‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫یکشد‪ .‬خداوند م ‌‬ ‫فورا ً آنرا م ‌‬
‫‪47‬‬ ‫ماهیها‬

‫ق و فننی‬‫هم آیاُتنننا فننی الفننا ِ‬ ‫سننُنری ِ‬‫‚ َ‬

‫حقƒ‬ ‫هم ا َن ّ ُ‬
‫ه ال َ‬ ‫هم حّتی ی ََتبّین ل َ ُ‬ ‫س ِ‬
‫ف ِ‬‫َأن ُ‬
‫)فصلت ‪(35 :‬‬
‫»ما آیات قدرت و حکمت خسسود را در آفسساق جهسسان و نفسسوس‬
‫یگردانیسم تسا ظساهر شسود کسه‬‫بندگان کامل ً هویدا و روشن م ‌‬
‫خدا بر حق است«‪.‬‬
‫ایسسن مسساهی کوچسسک یسسک مسسوج الکسستریکی بسسالغ بسسر ‪ 220‬ولسست‬
‫یفرستد و یک مساهی دیگسسر مسسوج الکسستریکی بسالغ بسسر ‪ 600‬ولسست‬ ‫م ‌‬
‫یفرستد ایسسن مسساهی را قبسسل از آنکسسه بمیسسرد بسسر روی یسسک کسسالی‬ ‫م ‌‬
‫هاند و مردی این کال را لمس کرده و مرد دیگری‬ ‫خیسی قرار داد ‌‬
‫این مرد را لمس کرده تا اینکه عسسده مسسردان بسسه ‪ 12‬نفسسر رسسسیده‪،‬‬
‫بعد تمامی این ‪ 12‬نفر از شدت برق این ماهی تکانیده و لرزانسسده‬
‫هاند‪.‬‬
‫شد ‌‬
‫مخلوقات خداوند متعال بر عظمت و قدرت و علم و آگاهی وی‬
‫یکنند‪.‬‬
‫دللت م ‌‬
‫و الَلطیننن ُ‬
‫ف‬ ‫هننن َ‬
‫و َ‬ ‫خل َننن َ‬
‫ق َ‬ ‫منننن َ‬ ‫‚أل َ َیعل َننن ُ‬
‫م َ‬
‫)ملک ‪(14 :‬‬ ‫خبُیرƒ‬ ‫ال َ‬
‫»آیا آن خدائی که خلق را آفریده عالم به اسرار آنها نیسسست‬
‫و حال آنکه او بر باطن و ظاهر همة امور عالم آگاهست«‪.‬‬
‫اژدهای الکتریکی آبی‬
‫در مجاری آبهای شیرین در برزیل و در آبگیسسر رودخانسسة آمسسازون‬
‫یکنند کسسه اژدهسسای الکسستریکی آبسسی‬ ‫وحشیهای آبی عجیبی زندگی م ‌‬
‫نام دارنسسد‪ .‬کسسه ایسن حیوانسات سرشسسار از الکتریسسسیتة خیلسسی قسسوی‬
‫یباشند‪ .‬چون کافی است که انسانی فقط یکبار آنرا لمس کنسسد‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود کسسه در طسسول زنسسدگیش‬ ‫صسسدمة الکسستریکی بسسه او وارد م ‌‬
‫فراموش نکند‪.‬‬
‫ایسسن اژدهسسا بیسسش از ‪ 2‬مسستر طسسول دارد و ‪ 5/4‬بسسدنش شسسامل‬
‫یشسسود‪ .‬معسسده و اعضسسای‬ ‫دسسستگاههای تولیسسد بسسرق و ذخیسسره آن م ‌‬
‫حیاتی وی در قسمت پیشین بدنش قسسرار دارنسسد‪ .‬ایسسن حیسسوان سسسه‬
‫جفت مولد الکتریسیته دارد و همگی آنها مجهز به برقهایی هستند‬
‫یدهنسسد‪ .‬هسسر‬
‫یباشسسد‪ ،‬انجسسام م ‌‬‫که کار خود را که ذخیره کردن آن م ‌‬
‫مولدی از ‪ 30‬الی ‪ 36‬استخوان برای ذخیره کردن دارد‪.‬‬
‫یتوانسسد نیسسروی‬‫بجسسز شسسش نسسوع از مخلوقسسات هیسسچ جسسانوری نم ‌‬
‫یباشسسند ایسسن‬‫الکتریسیته تولید کند و تمامی این ‪ 6‬نوع از ماهیها م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪48‬‬

‫اژدهای الکسستریکی آبسی مسوجی الکستریکی حسدود ‪ 500‬ولسست تولیسد‬

‫یدانید کسسه بسسرق خسسانگی یسسا ‪ 110‬ولسستی یسسا ‪220‬‬ ‫یکند و همگی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشند ولسسی بسسا وجسسود ایسسن صسسدمه دهنسسده اسسست و گسساهی‬ ‫ولتی م ‌‬
‫یباشسسد ولسسی ایسسن اژدهسسا مسسوجی بسسه شسسدت ‪ 500‬ولسست‬ ‫کشسسنده م ‌‬
‫یفرستد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یکند تا جائی که به‬ ‫اژدهای الکتریکی قویترین موجها را تولید م ‌‬
‫یرسد‪ .‬اما چیزی که عجیب است این است که ایسسن‬ ‫صدها ولت م ‌‬
‫یخواهد حیسسوانی را‬ ‫یکند‪ .‬وقتی م ‌‬ ‫اژدها در نیروی موجها دخالت م ‌‬
‫با دور کردن از خود بترساند موج ضسسعیفی از ضسسعیفترین مولسسدات‬
‫یخواهسسد‬‫یفرستد‪ .‬و هنگامی کسسه م ‌‬ ‫الکتریکی خود را به سوی او م ‌‬
‫موقعیت دشمن را نسبت به خود بسنجد موج ضعیفی را به طرف‬
‫یفرستد و این موج مثل کار رادار به طرف خودش انعکسساس‬ ‫او م ‌‬
‫ییابد و در خلل این موج ضعیف مسسوقعیت دشسسمن را شناسسسایی‬ ‫م ‌‬
‫یدارد‪ .‬اما اگسسر خواسسست کسسه دشسسمن را‬ ‫یکند‪ .‬یا دشمن را باز م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرستد‪ .‬پس بنابراین اژدهای الکتریکی در‬ ‫بکشد یک موج قوی م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫شدت موج خود دخالت م ‌‬
‫یک صدمه تنها از موجی قوی برای قتل دشمنی به حجم انسان‬
‫های در بسسدن دشسسمنی بسسه حجسسم‬ ‫یکند‪ .‬و برای ایجاد صسسدم ‌‬ ‫کفایت م ‌‬
‫یرسد‪.‬‬ ‫اسب که چه بسا کشنده باشد‪ ،‬کافی به نظر م ‌‬
‫انواع دیگسسری از ایسسن ماهیهسسا هسسستند کسسه مسسوج الکسستریکی تولیسسد‬
‫یکنند بعضی از این ماهیها بدنشان بسسرق دارد وقسستی کسسه انسسسان‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود و ایسسن یسسک نسسوع از ماهیهسسا‬ ‫یکند دچار صدمه م ‌‬ ‫آنرا لمس م ‌‬
‫هور سسساختن آتسسش و‬ ‫یباشد‪ .‬و بعضی از این ماهیها قسسدرت شسسعل ‌‬ ‫م ‌‬
‫خاموش کردن آنرا دارند‪ .‬بر روی بدن آنها چراغهایی نصسسب شسسده‬
‫یشسسود و بعضسسی از ایسن‬ ‫یدرخشد و گاه خاموش م ‌‬ ‫است که گاه م ‌‬
‫یکنند و بار دیگسسر نسسور سسسفید و بسسار‬ ‫ماهیها یکبار نور قرمز ایجاد م ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫آخر نور کبود درست م ‌‬
‫یباشند بسسر‬‫بعضی از مارها که دارای اسمهای عجیب و غریب م ‌‬
‫روی بدنشان خطهای متصل نورانی وجود دارد مثل نورافشسسانی و‬
‫یبینیم‪.‬‬‫چراغهایی که در مسیر شبانه م ‌‬
‫های جهسست‬ ‫بعضی از این ماهیها خاموش کردن نور خود را وسیل ‌‬
‫یگیرند وقتی کسسه دشسسمن بسسه آنهسسا نزدیسسک شسسد‬ ‫دفاع از خود بکار م ‌‬
‫یمانند‪.‬‬ ‫هها پنهان م ‌‬ ‫یشود و از دید ‌‬ ‫نورها خاموش م ‌‬
‫جالبترین چیز در این موضوع علمی این است که هر گاه انسان‬
‫بخواهد تولیسسد نسسور کنسسد نیسسروی بسسسیاری از بیسسن می‌رود و قسسسمت‬
‫یکند که نیازمنسسد آن نیسسست‬ ‫بیشتر این نیرو صرف تولید گرمایی م ‌‬
‫‪49‬‬ ‫ماهیها‬

‫و ایسن نیسروی مهسدوری اسست‪ ،‬بسه ایسن خساطر هیسچ چراغسی پرتسو‬
‫یکند مگر اینکه حرارت زیادی تولید کند و این حسسرارت‬ ‫افشانی نم ‌‬
‫یکنند بدون اینکه‬ ‫ضایع شده است ولی ماهیها این انوار را تولید م ‌‬
‫بدنشان اصل ً گرم شود‪.‬‬
‫یگوینسسد کسسه در جایگسساه میلیونهسسا نسسوع مسساهی اسسست و تنسسوع‬
‫م ‌‬
‫تانگیز است و اینها همگسسی خلقسست خداونسسد‬ ‫موجودات دریایی حیر ‌‬
‫هاند و ایسسن انسسسانی کسسه‬
‫هستند و همگی برای انسسسان مسسسخر شسسد ‌‬
‫همگسسسی ایسسسن مخلوقسسسات رام و مسسسسخر وی هسسسستند غافسسسل از‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یباشد خداوند متعال م ‌‬‫پروردگارش م ‌‬
‫و‬
‫ض َ‬ ‫ع و الر ُ‬ ‫سننب ُ‬ ‫ت ال ّ‬‫سننماوا ُ‬
‫ه ال ّ‬ ‫ح لَ ُ‬‫سب ِ ُ‬
‫‚ت ُ َ‬
‫ه‬‫د ِ‬‫حم ِ‬‫سّبح ب ِ َ‬ ‫من شیء إل ّ ی ُ َ‬ ‫ن و إن ّ‬ ‫ه ّ‬ ‫فی ِ‬‫من ِ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫َ‬ ‫کننا‬ ‫نننه‬
‫ّ‬ ‫إ‬ ‫هم‬ ‫َ ُ‬‫ح‬ ‫تسننبی‬ ‫ن‬
‫َ َ‬ ‫قهننو‬‫َ‬ ‫تف‬
‫َ‬ ‫ل‬ ‫ن‬
‫ِ َ‬ ‫کنن‬ ‫ل‬ ‫و‬
‫ً‬
‫غفورا ƒ‬ ‫حلیما ً َ‬ ‫َ‬
‫)إسراء ‪(44 :‬‬
‫»در هفت آسسسمان و زمیسسن و هسر چسسه در آن اسست همسه بسه‬
‫ستایش و تنزیه خدا مشغولند و موجودی نیست در عالم جز‬
‫آنکه ذکرش تسبیح و سسستایش اوسسست ولکسسن شسسما تسسسبیح و‬
‫یکنیسسد همانسسا او بسسسیار بردبسسار و‬
‫سسستایش آنهسسا را فهسسم نم ‌‬
‫آمرزنده است«‪.‬‬
‫یکنند و اما‬
‫پس همگی این مخلوقات پروردگارشان را تسبیح م ‌‬
‫انسانی که همسسة ایسسن مخلوقسسات رام وی هسسستند از یسسک طسسرف از‬
‫یشود‪.‬‬‫خداون غافل است و از طرف دیگر مرتکب گناه م ‌‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫پرندگان‬
‫‪51‬‬ ‫پرندگان‬

‫پرندگان و امکانات آنها که برتر از هواپیماها و‬

‫یباشد‬‫انسانها م ‌‬
‫دایره المعارف علمی پرندگان آمده است کسسه »هیسسچ‬ ‫‌‬ ‫در مقدمة‬
‫هواپیمای ساخته شده انسانی وجود ندارد کسه بسه سسسطح پرنسدگان‬
‫برسد و یا جرات پیدا کند که به او نزدیک شود«‪.‬‬
‫پرندگان کسسه خداونسسد متعسسال آنهسسا را خلسسق کسسرده اسسست یکسسی از‬
‫یباشسسند و خداونسسد آنهسسا را اینگسسونه توصسسیف کسسرده‬‫ههای او م ‌‬
‫نشسسان ‌‬
‫است‪.‬‬
‫تو‬ ‫فا ٍ‬ ‫صا ّ‬ ‫هم َ‬ ‫فو َ‬
‫ق ُ‬ ‫ر َ‬ ‫وَلم ی ََروا إلی ال ّ‬
‫طی ِ‬ ‫‚أ َ‬
‫ُ‬
‫ه ب ِکنن ّ‬
‫ل‬ ‫ن إن ّ ُ‬ ‫ّ‬
‫ن إل الّرحما ُ‬ ‫ه ّ‬ ‫ُ‬
‫سک ُ‬‫ن ما ُیم ِ‬
‫َیقِبض َ‬
‫)ملک ‪(19 :‬‬ ‫شیٍء َبصٌیرƒ‬ ‫َ‬
‫ینگرند که بسسالی سرشسسان پسسر گشسسوده و‬ ‫»آیا مرغ هوا را نم ‌‬
‫یکنند؟ کسی جسسز‬ ‫یحرکت و گاه با حرکت بال پرواز م ‌‬ ‫گاه ب ‌‬
‫یدارد کسسه او بسسه احسسوال‬
‫خدای مهربان آنها را در فضا نگه نم ‌‬
‫همة موجودات کامل ً اگاه است«‪.‬‬
‫پرندگان نسبت به سایر مخلوقات زیباییهای بیشسستری دارنسسد کسسه‬
‫یباشد که خیلی اعجاب برانگیسسز اسسست‬ ‫زیباترین آنها نغمه‌خوانی م ‌‬
‫یشوند‪ ،‬در اطراف مناطق قطبی‪،‬‬ ‫و در هر نقطه از جهان یافت م ‌‬
‫ههای بلند کوهها‪ ،‬در بیشتر دریاهسسای مسسواج و اکسسثر جنگلهسسای‬ ‫در قل ‌‬
‫تاریک و بیابانهای خشک و اکثر شهرهای شلوغ وجود دارند‪.‬‬
‫هاند‬ ‫دانشمندان تا بحال بیش از ‪ 9‬هزار نوع پرنده شمارش کرد ‌‬
‫که خداوند متعال به آنها نعمتهای زیسسادی داده اسسست‪ .‬سسسبکی وزن‬
‫ههای هوایی که در هر جایی‬ ‫یکند و کیس ‌‬ ‫آنها را برای پرواز کمک م ‌‬
‫یکاهد و عضلت گرم بدنشان‬ ‫از بدنشان وجود دارد از وزن آنها م ‌‬
‫یکنسد و خداونسد متعسال‬ ‫را که براثر شدت پرواز گرم شده خنسک م ‌‬
‫استخوانهای آنها را تو خالی و موهایشسسان را سسسبکتر قسسرار داده تسسا‬
‫بتوانند پرواز کنند و با خصوصیات دیگسسری کسسه لزمسسه پسسرواز اسسست‬
‫آنها را یاری داده است‪ .‬خداونسسد قسسوة بینسسایی را در پرنسسدگان قسسرار‬
‫یگردند تا جایی که قسسوه بینسسایی بعضسسی از‬ ‫همند م ‌‬
‫داده و از آن بهر ‌‬
‫یباشد‪ .‬بعضی از پرندگان شکار‬ ‫پرندگان بیش از ‪ 8‬برابر انسان م ‌‬
‫یبینسسد و چشسسم پرنسسدگان حجسسم‬ ‫خسسود را از فاصسسله ‪ 2‬هزارمسستری م ‌‬
‫بیشتری از مخ آنها دارد‪ .‬و چشمان آنها قادر است کسسه دور تسسا دور‬
‫یبینسسد و‬‫سسسر خسسود را ببینسسد ولسسی چشسسم انسسسان ‪ 180‬درجسسه را م ‌‬
‫ههسسا وسسسعت‬ ‫هنگسسامی کسسه سسسر و صسسورتش را بچرخانسسد ایسسن درج ‌‬
‫ییابند‪ .‬ولی پرندگان از دو طرف سر مجهز به چشم هستند کسسه‬ ‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪52‬‬

‫یدهد دایره کامل را ببینسسد بسسدون آنکسسه سسسر و بسسدن‬‫به آنها اجازه م ‌‬
‫خود را بچرخاند‪.‬‬
‫بعضی از پرندگان غذای خود را از ارتفاع ‪ 2‬هزار متری به طور‬
‫یبیند‪ .‬بعضی از پرندگان در حالی که در فاصله بسسالی جسسو‬ ‫واضح م ‌‬
‫یبیند و یا مسساهی را در‬
‫قرار دارند تخمی را بر روی برگ درختان م ‌‬
‫یگیرد تسسا‬
‫یرود و ماهی را م ‌‬ ‫یکنند و در آب م ‌‬ ‫داخل آب مشاهده م ‌‬
‫بخورد‪.‬‬
‫یباشسسد و‬ ‫سرعت پرندگان بیسسش از ‪ 130‬کیلومسستر در سسساعت م ‌‬
‫یکننسسد و‬
‫بعضی از پرندگان ‪ 6‬هزار کیلومتر را بدون توقف پرواز م ‌‬
‫یزنند‪ .‬کدام هواپیماست کسسه ایسسن‬ ‫یا ‪ 86‬ساعت بدون توقف بال م ‌‬
‫مسافت را بپیماید؟ و ‪ 86‬ساعت بدون توقسسف و بسسدون سسسوخت و‬
‫بدون غذا و نوشیدنی پرواز کند؟‬
‫تو‬ ‫فا ٍ‬ ‫صا ّ‬
‫قهم َ‬ ‫فو َ‬
‫ر َ‬ ‫وَلم ی ََروا الی ال ّ‬
‫طی ِ‬ ‫‚ا َ َ‬
‫کنن ّ‬
‫ل‬ ‫ن إَنننه ب ِ ُ‬ ‫ن إل ّ الّرح َ‬
‫م ُ‬ ‫سک ُ ُ‬
‫ه ّ‬ ‫ن ما ُیم ِ‬
‫َیقِبض َ‬
‫)ملک ‪(19 :‬‬ ‫شیٍء َبصیٌرƒ‬ ‫َ‬
‫تولید قدرت زیاد و اسکلت محکم و سبک دو شرط اساسی یک‬
‫هواپیما هستند که باید با هم و به کمک هم هواپیمسسا را جلسسو ببرنسسد‪.‬‬
‫پس اگر خواستی که ویژگیهای هواپیما را در چند کلم خلصه کنی‬
‫تبندی محکسسم و‬ ‫باید بگوئی که تولید قدرت به اندازه زیاد و اسسسکل ‌‬
‫یگوینسد کسه ایسن دو شسرط بسه‬ ‫سسسبک‪ .‬دانشسمندان جانورشسسناس م ‌‬
‫صورت انفرادی در پرندگان وجود دارد ‪ :‬یعنی قسسدرت زیسساد و وزن‬
‫سبک‪ .‬و پرندگان این قسسدرت محرکسسه را از عضسسلت قسسوی سسسینه و‬
‫یباشسسد‬ ‫ههسسای سسسریع م ‌‬ ‫قلسسبی بسسزرگ و بسسا تپسسش‪ ،‬کسسه دارای تلمب ‌‬
‫ههای طسسولنی‬ ‫نپذیر است کسسه فاصسسل ‌‬ ‫یگیرند‪ .‬برای پرندگان امکا ‌‬ ‫م ‌‬
‫را پرواز کنند و حتی سریعترین حیوانات در ایسسن پیمسسایش هسسستند‪.‬‬
‫یباشسسد – بسسا‬
‫هداران م ‌‬ ‫دستگاه تنفس – کسسه بسسالترین دسسستگاه مهسسر ‌‬
‫یشسسود‪ .‬سسسازندگان‬ ‫یشود‪ ،‬محکم م ‌‬ ‫حرارتی که از عضلت تولید م ‌‬
‫محرکها با مشکل بزرگی مواجه هستند و آن مشسسکل خنسسک کسسردن‬
‫یباشد اگر در این عمل خنک کردن کوتاه بورزند محسسرک‬ ‫محرک م ‌‬
‫یگیرد‪.‬‬ ‫آتش م ‌‬
‫های کسه بیسش از ‪ 5‬هسزار کیلومستر بسدون توقسف پسرواز‬ ‫این پرند ‌‬
‫یکنسسد و عسسرق‬ ‫یکنسسد و در حسسالی کسسه تلش زیسسادی در پسسرواز م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکند و این تلش زیاد نیاز به خنسسک کسسردن دارد‪ .‬ایسن چسسه قلسسبی‬ ‫نم ‌‬
‫است؟! و کدام تلمبه و ضربان است؟! و کسسدام عضسسله اسسست کسسه‬
‫یشود؟!‬ ‫خسته نم ‌‬
‫‪53‬‬ ‫پرندگان‬

‫ههسسای آنسسان وجسسود دارد کسسه از‬

‫در بدن پرنسسدگان کانالهسسایی در ری ‌‬
‫طریق آن هوا به کلیسسه نقسساط بسسدن پرنسسده‪ ،‬حسستی اطسسراف پاهسسایش‬
‫یرسد‪ .‬تا اینکه عضلت پرنده را هنگام پرواز خنک نگه دارد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫چیزی که تحیر برانگیسسز اسسست ایسسن اسسست کسسه دسسستگاه تنفسسسی‬
‫پرنسسدگان در تمسسام بسسدن پرنسسده شسسعبه دارد و هسسوایی کسسه پرنسسده‬
‫یکنسسد تسا آنسرا خنسک‬
‫یکنسسد در تمسام عضسلتش رخنسه م ‌‬ ‫استنشاق م ‌‬
‫گرداند‪.‬‬
‫ههای به هسسم پیوسسسته زیسسر پوستشسسان بسه‬ ‫یتوانند از پی ‌‬
‫پرندگان م ‌‬
‫طور کافی به عنوان سوخت استفاده کنند‪.‬‬
‫های که »الکردان« طلئی نام دارد مسافت ‪ 5500‬کیلومتر‬ ‫پرند ‌‬
‫یکنسسد و جسسز مقسسدار خیلسسی کمسسی وزن کسسم‬ ‫بسسدون توقسسف پسسرواز م ‌‬
‫یکند که این در مقایسه با وزن کلی خودش چیزی نیست‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫ه‬
‫ل علنننننی أننننن ُ‬ ‫تننند ّ‬ ‫و فننی کنننننل شنننننی‬
‫واحنننننننننننننننننننننندُ‬ ‫ه‬
‫لننننننننننننه آیننننننننننن ٌ‬
‫های دال بر وحدانّیت خداوند وجود دارد«‪.‬‬
‫»در هر چیزی نشان ‌‬
‫پرنده شکاری دریایی )پرستوی دریایی(‬
‫نوعی پرنده به اسم پرسسستوی دریسسایی وجسسود دارد کسسه از سسسرما‬
‫یگریزد‪ .‬به همین علت از شمال آسیا و آمریکا به منسساطق گسسرم‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بنسسابراین پرسسستوی دریسایی‬ ‫در جنوب کره زمین مهسساجرت م ‌‬
‫یکنسسد‬‫چهای زمستانی و تابستانی پسسرواز م ‌‬ ‫‪ 19‬هزار کیلومتر در کو ‌‬
‫یدارد و اثسری از آب بسسر روی‬ ‫های با خود بر نم ‌‬ ‫ولی این پرنده توش ‌‬
‫یماند چونکه اگسسر اثسسری از آب بسسر روی بالهسسایش‬ ‫بالهایش باقی نم ‌‬
‫یرفسست آب در بالهسسایش رخنسسه‬ ‫یماند مثل ً اگر در آب فرو م ‌‬ ‫باقی م ‌‬
‫یتوانست دیگر پرواز کند‪.‬‬ ‫یکرد و نم ‌‬ ‫کرده‪ ،‬و آنرا سنگین م ‌‬
‫یگوینسسد کسسه ‪» :‬تمسسامی پرنسسدگان‬ ‫دانشسسمندان پرنسسده شسسناس م ‌‬
‫ً‬
‫یشود و مطلقا هیچ اثسسری از آب‬ ‫دریایی پرهایشان با آب خیس نم ‌‬
‫یمانسسد‪ ،‬چسسون اینهسا از ماهیهسسای دریسایی تغسسذیه‬ ‫بر روی آن باقی نم ‌‬
‫یکنند«‪.‬‬‫م ‌‬
‫یکنسسد‬
‫این پرستوی دریایی بعضی از پرندگان شکاری را دنبال م ‌‬
‫وقتی این پرندگان یک ماهی را از آب صید کردنسسد و خواسسستند کسسه‬
‫ههایشان ببرند‪ ،‬پرستوی دریسسایی در هسسوا بسسه آنهسسا حملسسه‬ ‫برای جوج ‌‬
‫یاندازنسسد و ایسسن پرنسسده قبسسل از‬‫یکند و آنها ترسیده و شکار را م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یگیسسرد آیسا ایسن بسسرای یسسک خلبسسان‬ ‫اینکه ماهی به آب برسسد آنسرا م ‌‬
‫نپذیر است که بعد از آنکه شکار از دهان پرنده شکاری افتاد‬ ‫امکا ‌‬
‫و قبل از آنکه به آب برسد آنرا بگیرد و در آسمان پرواز کند؟‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪54‬‬

‫نوع دیگسسری از پرنسسدگان از منطقسسه منجمسسد شسسمالی بسسه منطقسسه‬

‫یکننسسد و در ایسسن مهسساجرت ‪ 32‬هسسزار‬ ‫منجمسسد جنسسوبی مهسساجرت م ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬شسساید کسسسی بپرسسسد کسسه دانشسسمندان‬ ‫کیلومتر را سسسپری م ‌‬
‫یشسسود کسسه پرنسسدگانی را در منطقسسه‬‫یداننسسد؟ گفتسسه م ‌‬‫چگونه آنرا م ‌‬
‫ههسسای معسسدنی کسسه‬
‫یگیرنسسد و حلق ‌‬
‫ههایشسسان م ‌‬ ‫جنوب زمیسسن از جوج ‌‬
‫های قرار دارد بر پاهای این پرنسسدگان‬ ‫روی آنها رمزهای نوشته شد ‌‬
‫یبندند و به این ترتیب دانشمندان هجرت این پرنسسدگان و مقسسدار‬ ‫م ‌‬
‫یفهمند‪.‬‬
‫هاند م ‌‬ ‫مسافتی را که طی کرد ‌‬
‫یکنند‬‫نوع دیگری از پرندگان مسافت ‪ 4‬هزار کیلومتر را طی م ‌‬
‫بدون اینکه چیزی بخورند و بعضی دیگر ‪ 86‬ساعت مستمر پسسرواز‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یکنند‪ .‬خداوند م ‌‬‫م ‌‬
‫تو‬ ‫صا ّ‬
‫فا ٍ‬ ‫هم َ‬ ‫فو َ‬
‫ق ُ‬ ‫ر َ‬ ‫وَلم ی ََروا إلی ال ّ‬
‫طی ِ‬ ‫‚ا َ َ‬
‫ن إل ّ الّرحمنƒ‬ ‫سک ُ ُ‬
‫ه ّ‬ ‫ن ما ُیم ِ‬
‫َیقِبض َ‬
‫)ملک ‪(19 :‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین م ‌‬
‫َ‬
‫مننن فننی‬ ‫ه َ‬‫ح َلنن ُ‬
‫سننب ّ ُ‬
‫ه یُ َ‬ ‫‚ا ََلننم َتننَر أ ّ‬
‫ن اللنن َ‬
‫تƒ‬ ‫صننا ّ‬
‫فا ٍ‬ ‫طیننُر َ‬ ‫ت و الرض و ال ّ‬ ‫سننماوا ِ‬ ‫ال ّ‬
‫ِ‬
‫)نور ‪(41 :‬‬
‫»آیا ندیدی که هر کس در آسمانها و زمین است تا مرغ کسسه‬
‫در هوا پر گشاید همه به تسبیح و ثنای خدا مشغولند«‪.‬‬
‫و معنی »صسسافات« ایسسن اسسست کسسه هنگسسام پسسرواز بالهایشسسان را‬
‫یگشایند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و خداوند متعال م ‌‬
‫و‬‫جن ّ‬
‫ت فننی َ‬‫خرا ٍ‬‫مس ّ‬ ‫ر ُ‬ ‫‚أ ََلم َیروا الی ال ّ‬
‫طی ِ‬
‫ن فننی ذِلنن َ‬
‫ک‬ ‫هإ ّ‬‫ن إّل الل ُ‬‫ه ّ‬‫سک ُ ُ‬ ‫سماء ما ُیم ِ‬‫ال ّ‬
‫)نحل ‪(79 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫منو َ‬ ‫ت لقوم ٍ یؤ ِ‬‫َلیا ٌ‬
‫ینگرید که جوّ آسمان مسخر آنهاست‬ ‫»آیا در مرغان هوا نم ‌‬
‫و بجسسز خسسدا کسسسی نگهبسسان آنهسسا نیسسست‪ .‬در ایسسن امسسر بسسرای‬
‫مؤمنان نشانی از قدرت حق پدیدار است«‪.‬‬
‫این سه آیه محکم و واضسسح و روشسسن مسسا را بسسه تفکسسر در مسسورد‬
‫یانگیزد‪.‬‬‫پرندگان مثل سایر خلقتهای خداوند متعال بر م ‌‬
‫‪55‬‬ ‫پرندگان‬

‫اخلق پرنده شکاری )باز(‬

‫از جمله خصوصیات باز شکاری این است که به همسسدیگر کمسسک‬
‫ههسسای هسسم جنسسس‬ ‫یکنند چونکه این رمز پیروزی اسسست و از جوج ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد و وقسستی از کمسسک و‬ ‫یکند و از آنها دفسساع م ‌‬ ‫خودش حمایت م ‌‬
‫یکند‪ .‬به همین دلیل بعضی از دولتها‬ ‫ینیاز شد آنها را رها م ‌‬ ‫دفاع ب ‌‬
‫هاند‪ .‬و از ویژگیهای بسساز ایسسن اسسست کسسه‬ ‫شعار بازشکاری را برگزید ‌‬
‫یکنسسد مربیسسش از آن‬ ‫مپذیر است و شکاری را کسسه احسسساس م ‌‬ ‫تعلی ‌‬
‫یگیرد‪ .‬و ویژگی دیگر وی آن است که تن بسه ذل ّسست‬ ‫راضی است م ‌‬
‫یدهد و نیز راضی به ستم نیست‪ ،‬وقتی که محتاج بسسه‬ ‫و خواری نم ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬و رفتسسار‬
‫ینیاز باشد رهسسا م ‌‬‫یدارد و وقتی ب ‌‬ ‫چیزی باشد بر م ‌‬
‫های از محّبسست و دوسسستی و نیسسک رفتسساری‬ ‫وی بسسا جفتسسش نشسسان ‌‬
‫یکنسسد و در مسسورد‬‫ههسسایش محب ّسست م ‌‬ ‫یباشسسد‪ ،‬او نسسسبت بسسه جوج ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫محافظت از آنها غیور م ‌‬
‫یگویم »سبحان الله« آیا این باز گرامیتر از انسسسان اسسست؟ و‬ ‫م ‌‬
‫آیسسا شسسریفتر از انسسانی اسسست کسه خداونسسد او را گرامسسی داشسسته و‬
‫فضیلت داده است؟‬
‫َ‬ ‫و لَ َ‬
‫هم فننی‬ ‫ملنننا ُ‬
‫ح َ‬
‫مو َ‬ ‫قد ک َّرمنا بنننی آدَ َ‬ ‫‚ َ‬
‫تو‬ ‫ّ‬
‫مننن الطِیبننا ِ‬ ‫هم ِ‬ ‫وَرزقنننا ُ‬‫ر َ‬
‫الب َنّر و الَبحن ِ‬
‫خَلقنا تفضیل ًƒ‬ ‫من َ‬ ‫م ّ‬ ‫ر ِ‬
‫هم علی کثی ٍ‬ ‫ضلنا ُ‬ ‫َ‬
‫ف ّ‬
‫)اسراء ‪(70 /‬‬
‫»و ما فرزنسسدان آدم را بسسسیار گرامسسی داشسستیم و آنهسسا را بسسر‬
‫مرکب بر و بحر سوار کردیم و از هسسر غسسذای لذیسسذ و پسساکیزه‬
‫آنها را روزی دادیم و بر بسیاری از مخلوقات خسسود برتسسری و‬
‫فضیلت کامل بخشیدیم«‪.‬‬
‫فرشسستگان مرکسسب از عقسسل بسسدون شسسهوت هسسستند و حیوانسسات‬
‫مرکب از شهوت بدون عقل و انسانها از عقسسل و شسسهوت ترکیسسب‬
‫هاند اگر عقل انسان بر شهوت وی پیش گرفسست بسسه موجسسودی‬ ‫یافت ‌‬
‫یشود و اگر شهوت وی بسسر عقلسسش پیسسش‬ ‫بالتر از ملئکه مبدل م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬آیسسا انسسسان‬
‫تتر از حیسسوان مبسسدل م ‌‬‫گرفت به موجودی پس ‌‬
‫یباشسسد؟ آری‪ ،‬انسسسان کسسافر بسسدترین‬ ‫تتر از حیسسوان نم ‌‬‫کسسافر پسسس ‌‬
‫یباشد این باز شکاری که حیسسوانی زبسسان بسسسته اسسست‬ ‫مخلوقات م ‌‬
‫یدهد و از آنها‬ ‫اخلقی این چنینی دارد که همنوعان خود را یاری م ‌‬
‫یکند و به‬ ‫مپذیر است و از روی آگاهی شکار م ‌‬ ‫یکند و تعلی ‌‬
‫دفاع م ‌‬
‫مپذیر نیسسست وقسستی کسسه محتسساج بسسه‬‫یدهد و سسست ‌‬ ‫خواری رضایت نم ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬و‬‫ینیاز باشد رهسسایش م ‌‬‫یدارد وقتی ب ‌‬ ‫چیزی باشد آنرا بر م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪56‬‬

‫یکنسسد و بسسه‬
‫در رفتسسار بسسا زوج خسسود بسسه محب ّسست و خوشسسی رفتسسار م ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬وقسستی کسسه‬
‫یکند و از آنها محسسافظت م ‌‬ ‫ههایش محبت م ‌‬ ‫جوج ‌‬
‫یک باز شکاری اینگونه است نظرت در مسسورد کسسانی کسه ظلسسم و‬
‫یکنند و کسانی که خواری پذیرند و کسانی که چیزهایی را‬ ‫ستم م ‌‬
‫یکنند و کسانی که اموالی را کسسه بسسدان‬ ‫عآوری م ‌‬‫یخورند جم ‌‬ ‫که نم ‌‬
‫یکننسسد‪ ،‬چیسسست؟ و نظسسرت در مسسورد‬ ‫نیازمنسسد نیسسستند‪ ،‬جمسسع م ‌‬
‫یورزند‪ ،‬چیست؟!! و هنگامی که‬ ‫انسانهایی که بر یادگرفتن کبر م ‌‬
‫یکنسی‪ .‬غسسرور و خودپسسندی او را بسسه‬ ‫او را به راه راست هدایت م ‌‬
‫یدارد‪.‬‬‫گناه وا م ‌‬
‫ه‬
‫ع نّز ُ‬
‫ه ال ِ‬
‫ذت ُ‬ ‫ه اَ َ‬
‫خن َ‬ ‫ق الل ن َ‬ ‫ل لَن ُ‬
‫ه ا ِت ّ ن ِ‬ ‫قی ن َ‬
‫‚و ِإذا ِ‬
‫)بقره ‪(206 :‬‬ ‫ِبالثمƒ‬
‫»و چون او را به اندرز و نصیحت گویند از خدا بترس و ترک‬
‫فساد کن غرور و تکبر او را به بدکاری برانگیزد که نصسسحیت‬
‫نشنود«‪.‬‬
‫ه إل ّ اللنن ُ‬
‫ه‬ ‫ل لَ ُ‬
‫هم ل إلنن َ‬ ‫قی َ‬
‫هم کاُنوا إذا ِ‬ ‫‚إ ِن ّ ُ‬
‫)صافات ‪(35 /‬‬ ‫نƒ‬ ‫َیسَتکب ُِرو َ‬
‫»در آنها بودند که چون ل اله ال الله )کلمه توحید( برایشسسان‬
‫یکردند«‪.‬‬‫یشد )از قبول آن( سرکشی م ‌‬ ‫گفته م ‌‬
‫خر‬‫آیا این باز شکاری از انسانی که آسمانها و زمین همگی مس ّ‬
‫وی هسسستند و گرامسسی داشسسته شسسده‪ ،‬شسسریفتر نیسسست؟ زمسسانی‬
‫کشسساورزان از دسسست بازهسسای شسسکاری خسسسته شسسده بودنسسد و از‬
‫یکردند چونکه بازهسسا گسساهی‬ ‫فراوانی آنها در منطقه خود شکایت م ‌‬
‫یخسسورد پسسس‬ ‫یبرد و آنها را م ‌‬‫وقتها بر جوجه مرغهای آنان حمله م ‌‬
‫کشاورزان به مسئولین آنجسسا در آمریکسسا شسسکایت کردنسسد‪ .‬و دولسست‬
‫جایزه نفیسی را برای کسی کسسه دو مسساه پشسست سسسر هسسم بازهسسا را‬
‫بکشد تعیین کرد و بدین ترتیب تمسسام بازهسسای ایسسن منطقسسه از بیسسن‬
‫یرویسسه موشسسهای داخسسل‬ ‫رفتنسسد و کشسساورزان ناگسساه بسسا افزایسسش ب ‌‬
‫زمینهای زراعی مواجه شدند‪ .‬و این موشها اکثر محصولتی را که‬
‫کشاورزان به شدت به آن نیاز داشسستند‪ ،‬خوردنسسد‪ .‬سسسپس دریافتنسسد‬
‫که توازن میان همه جانوران طبیعت و همه گیاهسسان وجسسود دارد‪ .‬و‬
‫ههای طسسبیعی پنسساه آوردنسسد نسسه شسسیمیایی‪،‬‬ ‫الن به استفاده از کشند ‌‬
‫هها بسسا بیماریهسسای گیسساهی متسسوازن هسسستند ولسسی وقسستی‬ ‫چون کشسسند ‌‬
‫ههای شیمیایی را بکار بگیریم چه بسا که تسسوازن طسسبیعت را‬ ‫کشند ‌‬
‫مختل کند و دچار بیماریهایی بشویم که بایستی حتما ً آنسسرا از خسسود‬
‫دور کنیم‪.‬‬
‫‪57‬‬ ‫پرندگان‬

‫تغییر مخلوقات خداوند صفت انسانها و صفت کسانی است که‬

‫یکننسسد‪ .‬اینجسسا حکمتهسسای فراوانسسی وجسسود‬ ‫از فرمان خدا سرپیچی م ‌‬
‫دارد و توازن دقیق میان موجسسودات و حیوانسسات و گیاهسسان و میسسان‬
‫حیوانات با گیاهان و میان انسسسان بسسا گیاهسسان وجسسود دارد پسسس هسسر‬
‫نتر باید‬ ‫یکنیم تاوان آن را خیلی سنگی ‌‬ ‫خللی که در طبیعت وارد م ‌‬
‫بپردازیم‪.‬‬
‫دارکوب‬
‫های از پرنسسدگانی کسسه‬ ‫معلومسساتی کسسه بسساور کردنسسی نیسسست؛ پرنسسد ‌‬
‫خداوند متعال آنرا خلق کرده‪ ،‬و دارکوب نسسام دارد کسسه اکسسثر شسسما‬
‫هاید‪ ،‬ولی اگر در ساختمان این پرنده دقت کنیم در‬ ‫اسم آنرا شنید ‌‬
‫یباشسسند‪.‬‬ ‫یبینیم که خسسارج از تصسسور م ‌‬ ‫ساخت آن استحکاماتی را م ‌‬
‫یباشسسد کسسه در برابسسر‬ ‫ایسسن پرنسسده دارای منقسساری قسسوی و محکسسم م ‌‬
‫یکند و نوک ایسسن پرنسسده بسسه حسسدی قسسوی‬ ‫فشارهای زیاد مقاومت م ‌‬
‫است که مثل یک وسیله شکافنده درخت‪ ،‬یعنی مثل یک مته عمل‬
‫یکند‪.‬‬‫م ‌‬
‫این منقار در قسسدرت و اسسستحکام و سسسختی از ترکیبسسات عجیسسبی‬
‫سسساخته شسسده اسسست‪ .‬و عضسسلت گسسردن ایسسن پرنسسده خیلسسی قسسوی‬
‫یباشسسد چسسون قسسدرت ایسسن عضسسلت و شسسدت آنهسسا بسسرای تسسأمین‬ ‫م ‌‬
‫ههای محکمی کسسه توسسسط ایسسن منقسساری کسسه مثسسل قلسسم چسسوب‬ ‫ضرب ‌‬
‫یباشند اما این پرنده چگونه درختان را‬ ‫یکند لزم م ‌‬ ‫تراش عمل م ‌‬
‫یکنسسد تسسا بسسه‬ ‫یایستد و آنرا سوراخ م ‌‬ ‫یشکافد؟ بر روی درخت م ‌‬ ‫م ‌‬
‫های وجسود‬ ‫مغز درخت برسد و در مغز ایسن درخست کسرم بسا حشسر ‌‬
‫یخسسورد‪ .‬امسسا اینکسسه چطسسوری ایسسن‬ ‫یرسد و آنسسرا م ‌‬‫دارد که به آن م ‌‬
‫یفهمد که این حشره در آن مکان مشخص اسسست‪ ،‬چیسسزی‬ ‫پرنده م ‌‬
‫یداند‪.‬‬
‫است که کسی تا بحال آنرا نم ‌‬
‫یباشد که با رباطهسسای دقیسسق و‬ ‫های بلند م ‌‬ ‫دارکوب دارای جمجم ‌‬
‫یهایی‬ ‫هگیر ‌‬ ‫محکمی استوار شده اسسست و ایسسن پرنسسده دارای ضسسرب ‌‬
‫هگیر به‬ ‫یباشد همچنانکه در بعضی وسایل وجود دارد و این ضرب ‌‬ ‫م ‌‬
‫صورت بافت شده و خیلی محکم بیسن جمجمسه و منقسار وی قسرار‬
‫دارد‪ .‬و این پرنسسده بایسسستی کسسه یسسک زبسسان بلنسسد و درازی بسسه طسسول‬
‫یشود که ماده‬ ‫منقارش داشته باشد که به یک سطح زبر منتهی م ‌‬
‫چسسسبناکی روی آن قسسرار دارد و ایسسن زبسسان بخسساطر آن اسسست کسسه‬
‫حشره مورد نظر را شکار کنسسد‪ .‬ایسسن پرنسسده دارای پاهسسای کوتسساه و‬
‫یباشسسد‪ .‬کسسه شسسبیه پاهسسای لغسسر و نسسازک اکسسثر پرنسسدگان‬ ‫قسسوی م ‌‬
‫یکنسسد و بسسر حسسسب ایسسن‬ ‫یباشد‪ .‬چونکه بر روی این پاها تکیسسه م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫تکیه کردن بر روی این پاهسسا ضسسربات وی بسسر روی درختسسان محکسسم‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪58‬‬

‫خواهد بود‪ .‬و این پرنده دارای انگشتان گیره مانندی اسسست کسسه دو‬
‫انگشت در جلو و دو انگشسست در عقسسب دارد و ایسسن انگشسستان یسسک‬
‫تگیسسر‬‫انبردسسست کسساملی اسسست کسسه خیلسسی محکسسم بسسه پوسسست درخ ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یباشد که به وسسسیله‬ ‫دارکوب دارای یک دم پری دراز و محکم م ‌‬
‫یکنسسد تسسا‬
‫یدهسسد و در ضسسربه زدن کمکسسش م ‌‬‫هها تکیسسه م ‌‬‫آن بر شاخ ‌‬
‫اینکه منقارش به مغسسز درخسست برسسسد‪ .‬و ایسسن پرنسسده دارای پاهسسای‬
‫یباشد که مثسسل ‪ 4‬انبردسسستی پوسسستة درخسست را‬ ‫کوتاه و محکمی م ‌‬
‫یدارد‪.‬‬
‫محکم نگه م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫ءƒ )نمل ‪:‬‬
‫شی ٍ‬ ‫ن کُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫ه اّلذی َات َ‬
‫ق َ‬ ‫ع الل ِ‬
‫صن َ‬
‫‚ ُ‬
‫‪(88‬‬
‫ههای خداوندی است کسسه هسسر چیسسزی را در کمسسال‬
‫»این ساخت ‌‬
‫اتقان و استحکام ساخته است«‪.‬‬
‫یباشسسد و دقیق سا ً‬
‫این پرنده گویی که یک ابزار بسیار محکمسسی م ‌‬
‫ههسسای قسسوی‪ ،‬مقسساوم در مقابسسل‬
‫کلیسسه امکانسسات یسسک متسسه را دارد پای ‌‬
‫ضربات‪ ،‬دارای یک منقار قوی و محکم و زبانی به طول منقسسارش‬
‫که سطحی زبر دارد و روی آن ماده چسبناکی قرار دارد‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند متعال م ‌‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ل َرّبنا الذی َأعطی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪(50 :‬‬ ‫م هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫»گفت پروردگار ما همان کس است که نعمسست وجسسود را بسسه‬
‫تمام اشیاء بخشیده و سپس آنها را هدایت کرده است«‪.‬‬
‫یعنی کمال خلقت را بر آنها بخشیده است‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫و خداوند سبحان م ‌‬
‫خَلنن َ‬
‫ق‬ ‫م َرّبننک العلننی اّلنن َ‬
‫ذی َ‬ ‫سننّبح اسنن َ‬
‫‚ َ‬
‫)اعلی ‪ 2 :‬و ‪(1‬‬ ‫سّویƒ‬ ‫َ‬
‫ف َ‬
‫»به نام خدای خود که برتر و بالتر از همة موجسودات اسست‬
‫به تسبیح و ستایش مشسسغول بسساش‪ ،‬آن خسسدائی کسسه عسسالم را‬
‫خلق کرد و همه را به حد ّ کمال خود رسانید«‪.‬‬
‫این دستگاهها و اعضای محکم را برای پرندگان خلق کرد‪ ،‬پسسس‬
‫این وظیفه دارکوب است که به مغز درخت برسسسد و حشسسراتی را‬
‫یشوند‪ ،‬بخورند و به این امکانسسات مجهسسز‬
‫که موجب آزار درخت م ‌‬
‫نترین وسایل سوراخ کننده هیچ کم ندارد‪.‬‬ ‫شده که از سنگی ‌‬
‫‪59‬‬ ‫پرندگان‬

‫کبوتر نامه بر اولین خبرگزاری تاریخ‬

‫امیر نورالدین الشسسهید‪ ،‬هنگسسامی کسسه امیسسر سسسرزمینهای شسسام و‬
‫مصر بود‪ ،‬پست هوایی را به کار گرفت‪ .‬تعداد کبوترهای نسسامه بسسر‬
‫یباشد و این کبوتران خیلی هوشمند هستند و‬ ‫بیش از ‪ 500‬نوع م ‌‬
‫یباشسسند کسسه‬‫قدرت پرواز بسیاری دارند و دارای یک غریزه قوی م ‌‬
‫یکند‪ .‬کبوتر حیوانی است که‬ ‫آنها را به هدف و منزلشان هدایت م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫یگیرد و با الفت م ‌‬‫زود انس م ‌‬
‫)یس ‪(72 :‬‬ ‫‚و ذَّللناها ل َُهمƒ‬
‫»و آن حیوانات را مطیع و رام آنها ساختیم«‪.‬‬
‫چه کسی این پرنده را مطیسسع و رام سسساخته؟ و چسسه کسسسی ایسسن‬
‫های که او را‬ ‫قدرت هوش زیاد و دارای قدرت پرواز بسیار و غریز ‌‬
‫یرساند به او داده اسسست؟ چسسه کسسسی ایسسن حیسسوان را‬ ‫به هدفش م ‌‬
‫مونس و خدمتکار انسان و مسخر وی قرار داده است؟‬
‫هبر‪ ،‬مسسافت هسسزار کیلومسستری را بسسدون‬ ‫ایسسن پرنسسده‪ ،‬کبسسوتر نسسام ‌‬
‫یکنسسد و در هسسر یسسک دقیقسسه یسسک‬ ‫توقف و بسسه طسسور مسسستمر طسسی م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬ایسسن کبسسوتر‬ ‫کیلومتر و در هسسر سسساعت ‪ 60‬کیلومسستر پسسرواز م ‌‬
‫ههسسا‬
‫یآورد‪ .‬این کبوترها در بسسردن نام ‌‬ ‫هبر سالنه ‪ 9‬جفت بچه م ‌‬ ‫نام ‌‬
‫یکنسسد و آن را بسسا سسسرعتی غیسسر‬ ‫بر فراز افقهای بلند به ما کمسسک م ‌‬
‫یرسانند‪ .‬به هر حال سسسلطان‬ ‫قابل قیاس با آن زمان‪ ،‬به مقصد م ‌‬
‫ههسسای بیسسن دمشسسق و قسساهره از کبسسوتر‬ ‫نورالسسدین بسسرای انتقسسال نام ‌‬
‫یشسسد‬ ‫هها از طریسسق کبسسوتر فرسسستاده م ‌‬ ‫استفاده کرد‪ .‬وقتی که نام ‌‬
‫ههسا بسسر‬‫یشسسد و نام ‌‬ ‫اسم سلطان بر روی منقار ایسسن کبسسوتر حسک م ‌‬
‫روی برگهسسای خاصسسی کسسه دارای وزن نسسسبتا ً کمسسی بودنسسد نوشسسته‬
‫یشد‪ .‬و سلطان برای انتقال نامه بین خود و عاملنش در سسسایر‬ ‫م ‌‬
‫قسمتها دو هزار کبوتر به کار گرفت‪.‬‬
‫اینجا یسسک معمسسای بسسسیار بزرگسسی وجسسود دارد کسسه تسسا امسسروز نیسسز‬
‫محققان را حیسسرت زده کسسرده اسسست کسسه چگسسونه ایسسن کبسسوتری کسسه‬
‫یرود؟ و‬ ‫خداوند متعسسال آنسسرا خلسسق کسسرده بسسه سسسوی هسسدف خسسود م ‌‬
‫یپرسند‬ ‫یکند چیست؟ و دانشمندان م ‌‬ ‫روشی که از آن استفاده م ‌‬
‫یشسسود؟ و‬ ‫که چگونه این کبوتر در مسافتهای طولنی راهنمسسایی م ‌‬
‫یآیسد‬‫فراموش نکنید که کبوتر اولین خبرگزاری تاریخ به حسسساب م ‌‬
‫و نزد تمامی ملتها از آن استفاده شده است! مثل یونسسان و روم و‬
‫ههسسا و رسسساندن‬ ‫اعراب و ‪ ....‬و در تمامی زمانهسسا بسسرای انتقسسال نام ‌‬
‫یکردند‪ .‬بعضی از دولتهای غربی مثل هلنسسد‬ ‫اخبار از آن استفاده م ‌‬
‫بسسرای رسسساندن دسسستورات خسسود بسسه سسسوماترا از کبسسوتر اسسستفاده‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪60‬‬

‫یآمسسد مسسسافتی بسسالغ بسسر‬ ‫بشرقی آسیا م ‌‬ ‫یکردند و کبوتر به جنو ‌‬ ‫م ‌‬

‫تانگیسسز اسسست‬ ‫یپیمود‪ .‬ولی سؤالی کسه حیر ‌‬ ‫‪ 17‬هزار کیلومتر را م ‌‬
‫این است که این پرنسسده چگسسونه ایسسن مسسسافتهای طسسولنی را طسسی‬
‫یکند در حالی که باهوشسسترین خلبانسسان بسسدون نقشسسه و راهنمسسا و‬ ‫م ‌‬
‫یفرسسستند‬ ‫گزارشهای مداوم که از ایستگاههای زمینی بسسرای وی م ‌‬
‫یتواند ره به جایی بسسبرد‪ .‬ایسسن یسسک مسسسافرت طسسولنی از غسسرب‬ ‫نم ‌‬
‫اروپا به جنوب شرقی آسیا است پسسس چگسسونه ایسسن پرنسسده کوچسسک‬
‫یرساند؟ و این حسی کسسه پرنسسده را‬ ‫های را به دورترین مکان م ‌‬ ‫نام ‌‬
‫یکنسسد؟ دانشسسمندان‬ ‫یکند چگونه کار م ‌‬ ‫در جهت مسیرش هدایت م ‌‬
‫یدانیسسم و‬ ‫یرسسساند نم ‌‬ ‫یگوینسسد آنچسسه کسسه پرنسسده را بسسه هسسدفش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هانسسد کسسه‬ ‫یشناسسسیم کسسه چیسسست‪ ،‬و بعضسسی از دانشسسمندان گفت ‌‬ ‫نم ‌‬
‫ههایی که بسسر روی زمیسسن قسسرار دارد در حسسافظه پرنسسده نقسسش‬ ‫نشان ‌‬
‫یشناسسسد و بسسه وسسسیله آنهسسا هسسدایت‬ ‫یبنسسدد و بعسسد پرنسسده آنسسرا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود‪ .‬و این یک فرضسسیه اسسست و دانشسسمندی دیگسسر آمسسد و ایسسن‬ ‫م ‌‬
‫فرضیه را رد کرد به این ترتیب که کبوتری را آورد و چشمانش را‬
‫بست و آنرا به سسسوی هسسدف روانسسه کسسرد‪ ،‬پسسس نشسسانه کجاسسست و‬
‫حافظه کجا؟ با وجود اینکه چشمان کبوتر بسته شسسده و بسسه سسسوی‬
‫هدفش روانه شده بود‪.‬‬
‫یدهسسد کسسه‬ ‫های را تشسسکیل م ‌‬ ‫فرضیه دوم ‪ :‬کبوتر با خورشید زاوی ‌‬
‫یگردد و اگسسر گفتسسه شسسود کسسه در‬ ‫از طریق آن به زادگاه خود باز م ‌‬
‫یرسسسد ایسسن فرضسسیه نیسسز رد‬ ‫یکنسسد و بسسه هسسدفش م ‌‬ ‫شسسب پسسرواز م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫های از دانشسسمندان گفتنسسد کسسه یسسک دسسستگاه‬ ‫نظریسسه سسسوم ‪ :‬عسسد ‌‬
‫راداری در مغسسز ایسسن کبسسوتر وجسسود دارد کسسه وی را بسسه هسسدفش‬
‫یرساند پس بر روی سر کبسسوتر یسسک دسسستگاه کوچسسک الکسستریکی‬ ‫م ‌‬
‫قرار دادند که کار رادار را مغشوش بکند ولی با وجود این باز هم‬
‫های دیگر گفتنسسد کسسه از طریسسق میسسدان‬ ‫به هدفش رسید‪ .‬سپس عد ‌‬
‫یکنسسد بنسسابراین‬ ‫فیابی م ‌‬‫مغناطیسی که روی زمیسسن قسسرار دارد هسسد ‌‬
‫ههای آهنی در روی پاهای این کبوتر قرار دادند تسسا کسسار میسسدان‬ ‫حلق ‌‬
‫مغناطیسی را مشوش کند ولی با وجود ایسسن بسساز هسسم بسسه هسسدفش‬
‫رسید‪.‬‬
‫های نبود که رد نشده باشد‪ ،‬پس این پرنده چگونه دههسسا‬ ‫و نظری ‌‬
‫های‬ ‫یکند؟ و زاوی ‌‬ ‫هزار مایل بر روی دریا و کوهها و صحرا پرواز م ‌‬
‫یرسسساند چگسسونه اسسست؟ ایسسن رازی اسسست کسسه‬ ‫که او را به هدف م ‌‬
‫هاند‬ ‫تآور باقی مانده است‪ .‬و یکی از دانشمندان گفت ‌‬ ‫همچنان حیر ‌‬
‫‪61‬‬ ‫پرندگان‬

‫یرسسساند همسسان‬
‫‪» :‬چیزی که پرندگان را به هدفشان و منزلشان م ‌‬
‫چیزی است که خداوند متعال فرموده ‪:‬‬
‫ه‬ ‫خل َ‬
‫قن ُ‬ ‫ل َرّبنا الذی َأعطی ک ُ ّ‬
‫ل شننیء َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪(50 :‬‬ ‫هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫و صحیحترین تفسیر برای این موضوع این است که این کسسار را‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫متعلق به هدایت خداوند متعال بدانیم خداوند متعال م ‌‬
‫خَلنن َ‬
‫ق‬ ‫م َرّبننک العلننی اّلنن ِ‬
‫ذی َ‬ ‫سننّبح اسنن َ‬
‫‚ َ‬
‫سَوی و اّلذی َقدَّر َفهدیƒ‬ ‫َ‬
‫ف َ‬
‫)اعلی ‪(1-3 :‬‬
‫»به نام خدای خود که برتر و والتر از همه موجودات اسسست‬
‫به تسبیح و ستایش مشسسغول بسساش‪ ،‬آن خسسدائی کسسه عسسالم را‬
‫خلق کرد و همه را به حد کمال خود رسسسانید آن خسسدایی کسسه‬
‫های داد و بسسه راه کمسسالش هسسدایت‬‫هسسر چیسسز را قسسدر و انسسداز ‌‬
‫نمود«‪.‬‬
‫به همین دلیل دانشمندان موحد این چیز ظسساهرا ً حیر ‌‬
‫تانگیسسز را‬
‫تشسسناس آنسسرا‬‫هانسسد و دانشسسمندان زیس ‌‬
‫هدایت خداوند متعال نامید ‌‬
‫هاند‪ ،‬این ابزار بسسسیار پیچیسسده و عمسسل هوشسسمندانه در‬
‫غریزه نامید ‌‬
‫یشود‪.‬‬‫مراحل متعددی بدون آموزش توسط کبوتری انجام م ‌‬
‫مهاجرت پرندگان‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫و‬
‫جن ّ‬
‫ت فننی َ‬‫خرا ٍ‬‫س ّ‬‫م َ‬
‫ر ُ‬ ‫‚ا ََلم َیروا الی ال ّ‬
‫طی ِ‬
‫ن فننی ذلننک‬ ‫هإ ّ‬‫ن إل ّ الل ُ‬‫ه ّ‬‫سک ُ ُ‬
‫ء ما ُیم ِ‬
‫سما ِ‬‫ال ّ‬
‫)نحل ‪(79 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫ت ِلقوم ٍ ُیؤمنو َ‬ ‫لیا ٍ‬
‫ینگرید که جو آسمان مسخر آنهاست‬ ‫»آیا در مرغان هوا نم ‌‬
‫و بجز خدا کسی نگهبان نیست در این امر برای اهل ایمسسان‬
‫نشانی از قدرت حق پدیدار است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین م ‌‬
‫تو‬ ‫فا ٍ‬ ‫صا ّ‬
‫قهم َ‬ ‫فو َ‬
‫ر َ‬ ‫وَلم ی ََروا الی ال ّ‬
‫طی ِ‬ ‫‚ا َ َ‬
‫کنن ّ‬
‫ل‬ ‫ن إّنننه ب ِ ُ‬
‫ن إل ّ الّرحم ُ‬ ‫سک ُ ُ‬
‫ه ّ‬ ‫ن ما ُیم ِ‬
‫قبض َ‬ ‫یُ ِ‬
‫)ملک ‪(19 :‬‬ ‫شیء َبصیُرƒ‬
‫ینگرند که بسسالی سرشسسان پسسر گشسسوده و‬
‫»آیا مرغ هوا را نم ‌‬
‫یکنند و کسی جز‬ ‫یحرکت و گاه با حرکت بال پرواز م ‌‬ ‫گاه ب ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪62‬‬

‫یدارد که او بسسه احسسوال‬

‫خدای مهربان آنها را در فضا نگاه نم ‌‬
‫همة موجودات کامل ً آگاه است«‪.‬‬
‫های برای تفکر در آسسسمانها و زمیسسن وجسسود‬ ‫آیا در این آیات انگیز ‌‬
‫های برای تفکر در ظاهر پرندگان آسمانی نیسسست؟‬ ‫ندارد؟ آیا انگیز ‌‬
‫های که خداوند متعال انتخاب کسسرده دلیسسل بسسر عظمسست او‬ ‫آیا این آی ‌‬
‫نیست؟‬
‫یبینسسد کسه بسسه طسسور‬
‫از موقعی که انسان پرنسسدگان را شسسناخته م ‌‬
‫کلسسی ایسسن پرنسسدگان در زمسسستان مخفسسی شسسده و در بهسسار ظسساهر‬
‫هاند که »دهها هزار میلیون از پرندگان‬ ‫یشوند‪ .‬و دانشمندان گفت ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪ ،‬مخصوصا ً از نیم کسره شسمالی بسه نیسم‬ ‫هر ساله مهاجرت م ‌‬
‫کره جنوبی و از همانجا به جنوب آمریکا و جنوب آفریقا مهسساجرت‬
‫یکننسسد‪ ،‬آمریکسسای‬ ‫یکنند امسسا سسسرزمینهایی کسسه از آن مهسساجرت م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد این پرندگان از خط استوا به جنوب‬ ‫شمالی‪ ،‬اروپا و آسیا م ‌‬
‫هالمعارفهای علمسسی‬ ‫یروند«‪ .‬و دانشمندان در تمامی دایر ‌‬ ‫آفریقا م ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫یگویند که چگونه به این حقایق علمی رسید ‌‬ ‫از آن سخن م ‌‬
‫ههسسای‬‫بیش از ‪ 4‬میلیون پرنده وجود دارد کسسه در پاهایشسسان حلق ‌‬
‫یباشد‪ ،‬قسسرار داده شسسده‬ ‫معدنی که نشانگر هویت و حرکات آنها م ‌‬
‫یباشسسد و‬ ‫و مجمسسوعه دیگسسری وجسسود دارد کسسه ‪ 3‬میلیسسون پرنسسده م ‌‬
‫مجموعه سومی شامل ‪ 13‬میلیون پرنده وجسسود دارد کسسه هنگسسامی‬
‫ههای معدنی در‬ ‫ههایشان قرار داشتند حلق ‌‬ ‫که کوچک بودند و در لن ‌‬
‫پاهای آنها قرار داده شده تسسا حرکسست آنهسسا از شسسمال بسسه جنسسوب را‬
‫دنبال کنند‪ .‬و این پیگیری توسط مراکز تحقیقاتی که بین شسسمال و‬
‫یگرفت‪.‬‬ ‫جنوب کره زمین پراکنده بود انجام م ‌‬
‫نوعی از پرندگان وجود دارد کسسه ‪ 14‬هسسزار کیلومسستر را در سسسفر‬
‫یکنند و نسسوع دیگسسری هسسست کسسه ‪ 16‬هسسزار کیلومسستر را‬ ‫خود طی م ‌‬
‫های از پرنسسدگان طسسی‬ ‫یترین سفری که مجمسسوع ‌‬ ‫یپیماید و طولن ‌‬ ‫م ‌‬
‫هاند ‪ 22‬هزار کیلومسستر از منطقسسه منجمسسد شسسمالی بسسه منطقسسة‬ ‫کرد ‌‬
‫جنوب آفریقا بود‪ .‬سرعت این پرندگان بیسسن ‪ 40‬کیلومسستر‪ ،‬تسسا ‪100‬‬
‫کیلومتر در ساعت بود‪ .‬ولی سرعت باز شکاری در موقعی که بسسه‬
‫یرسسسد‪.‬‬ ‫یبسسرد بسسه ‪ 360‬کیلومسستر در سسساعت م ‌‬ ‫شسسکارش حملسسه م ‌‬
‫های بر روی بعضی از انواع پرنسسدگان کسسه بیسسش‬ ‫ملحظات ثبت شد ‌‬
‫یگرفتند‪ .‬و بعضیها به ارتفسساع ‪ 1500‬مسستر‬ ‫از ‪ 2700‬کیلومتر اوج م ‌‬
‫و بعضی دیگر به ارتفاع ‪ 4200‬مسستر و بعضسسیها بسسه ارتفسساع ‪ 6‬هسسزار‬
‫یگیرند و پرندگان جدیدی هستند کسسه بسسه‬ ‫متر – ‪ 6‬کیلومتر – اوج م ‌‬
‫یگیرند‪.‬‬
‫ارتفاع ‪ 12‬کیلومتری اوج م ‌‬
‫‪63‬‬ ‫پرندگان‬

‫یداشسست‪ ،‬چسسون هسسر‬ ‫بایستی در سر این پرندگان ساعتی قرار م ‌‬

‫یکنند‪ .‬چه کسی به‬ ‫ساله در همان وقت و در یک وقت مهاجرت م ‌‬
‫یدهد که وقت مهاجرت رسیده است؟ بایستی‬ ‫هها خبر م ‌‬ ‫این پرند ‌‬
‫یداشسست‪.‬‬ ‫یک ساعت زمان سنج در سر هر یک از پرندگان وجود م ‌‬
‫هاند کسسه ‪ :‬پرنسسدگان قسسدرت عجیسسبی بسسرای‬ ‫بعضی از دانشمندان گفت ‌‬
‫هانسسد‪ ،‬دارنسسد و هیسسچ مخلسسوقی بسسر‬ ‫پیمودن مسافتهائی که انجسسام داد ‌‬
‫روی زمین در طی کردن مسافتهای دور قویتر از پرندگان نیست‪.‬‬
‫بخسساطر حکمسستی کسسه خداونسسد متعسسال خواسسسته اسسست‪ .‬و عجیبسسترین‬
‫یتواننسسد مسسسافتهای طسسولنی‬ ‫عجایب این است که پرندگانی کسسه م ‌‬
‫بیش از ‪ 20‬هزار کیلومتر را بپیمایند‪ ،‬قبل از اینکه مهسساجرت کننسسد‬
‫یکنند تا جائی که وزن بعضی از‬ ‫چربیهایی را در بدن خود ذخیره م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬و از ایسسن چربیهسسا‬ ‫پرندگان به علت این چربیها چند برابر م ‌‬
‫بسسرای سسسوخت و انسسرژی در مسسسیرهای سسسخت و طسساقت فرسسسا‬
‫یکننسسد کسسه پرنسسدگان‬‫یکنند‪ .‬بعضی از دانشمندان فکر م ‌‬ ‫استفاده م ‌‬
‫هها و دریاها و کوهها‬ ‫توسط شکلهای ظاهر جغرافیایی مثل رودخان ‌‬
‫ییابند ولی این نظریسسه قبل ً باطسسل شسسد‪ ،‬چسسون‬ ‫و سواحل‪ ،‬هدایت م ‌‬
‫یکننسسد و در روزهسسای‬ ‫تمامی پرندگان ساعاتی از شسسب را پسسرواز م ‌‬
‫یکنند و از هدف خسسود دور‬ ‫یشود‪ ،‬پرواز م ‌‬ ‫تاریک که چیزی دیده نم ‌‬
‫یشوند‪.‬‬ ‫نم ‌‬
‫یشسسوند ولسسی‬ ‫هاند که توسط خورشید هسسدایت م ‌‬ ‫بعضی دیگر گفت ‌‬
‫یگیرنسسد‬‫تجربه ثابت کرده است که وقسستی پرنسسده را از خورشسسید م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫باز در مسیر صحیح خود حرکت م ‌‬
‫یشود و هنگامی‬ ‫هاند که توسط گنبد آسمانی یاری م ‌‬ ‫بعضی گفت ‌‬
‫یاش‬ ‫کسسه او را از گنبسسد آسسسمانی گرفتنسسد بسساز در مسسسیر همیشسسگ ‌‬
‫هاند که پرندگان پیسسچ و خمهسسای راه را‬ ‫یرفت‪ .‬و بعضی دیگر گفت ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬پسسس یسسک پرنسسده را بسسر روی‬ ‫در اعمسساق ذهسسن خسسود ثبسست م ‌‬
‫قرصی مدور قسسرار دادنسسد تسسا انعطسساف نداشسسته باشسسد ولسسی موفسسق‬
‫نشدند‪.‬‬
‫بعضی از دانشمندان تفسسسیری را در مسسورد ایسسن نظریسسه مطسسرح‬
‫هاند ولی دانشمندان جدید کشف کردنسسد کسسه در سسسر پرنسسدگان‬ ‫کرد ‌‬
‫یسسک بسسافت وجسسود دارد کسسه حجسسم آن کمسستر از نیسسم میلیمسستر مربسسع‬
‫یباشد‪ .‬که از موادی تشکیل شسسده کسسه مغنسساطیس زمیسسن بسسر آن‬ ‫م ‌‬
‫یگذارد وقتی که مقسسداری نسسخ و ریسسسمان بسسر پرنسسده سسسوار‬ ‫تأثیر م ‌‬
‫کردند و موج الکتریکی آنرا برعکس کردند‪ ،‬پرنده به طرف پشت‬
‫فرار کرد و مسیرش را تغییر داد‪ .‬این بافتی که بیسسن چشسسم و مسسخ‬
‫یدارد‬ ‫پرنده وجود دارد و از میسسدان مغناطیسسسی زمیسسن دریسسافت م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪64‬‬

‫هانسسد و آن اینکسسه‬
‫چیسسست؟ دانشسسمندان نظریسسه دیگسسری را ارائه داد ‌‬
‫ییابند و ای انسانی کسسه‬ ‫پرندگان توسط ستارگان آسمان هدایت م ‌‬
‫هوشیار هستی و درس خوانده‪ ،‬چسسه بسسسا کسسه خسسود نیسسز نتسسوانی از‬
‫طریق ستارگان آسمان راه را بیابی‪.‬‬
‫یماند ‪ :‬یکی اینکه هسسدایت و‬ ‫در این میدان فقط دو نظر باقی م ‌‬
‫یدانیم و کدام سسستاره؟‬ ‫راه یافتن توسط ستارگان ولی چگونه؟ نم ‌‬
‫یدانیسسم‪ ،‬و نظریسسه دوم اینکسسه پرنسسدگان یسسک بسسافتی دارنسسد کسسه از‬
‫نم ‌‬
‫یگیرد‪ .‬تا جسسائی کسسه ایسسن مسسسافت‬ ‫میدان مغناطیسی زمین تأثیر م ‌‬
‫یکند بدون اینکه از هدفش دور شود‪ .‬اگسسر حسستی‬ ‫طولنی را طی م ‌‬
‫یسسک درجسسه از هسسدفش دور شسسود‪ ،‬قطع سا ً هسسزار کیلومسستر از هسسدف‬
‫یشود‪.‬‬ ‫اصلیش دور م ‌‬
‫و ایسسن راز همچنسسان پیچیسسده مانسسده اسسست‪ .‬و ایسسن معنسسای کلم‬
‫یفرماید‪:‬‬‫خداوند است که م ‌‬
‫شننیء‬ ‫ه بک ُن ّ‬
‫ل َ‬ ‫ن إن ّ ُ‬ ‫نإ ّ‬
‫لالّرحم ُ‬ ‫سک ُ ُ‬
‫ه ّ‬ ‫‚ما ُیم ِ‬
‫)ملک ‪(19 :‬‬ ‫َبصیٌرƒ‬
‫یدارد کسسه‬
‫»کسی جز خدای مهربان آنها را در فضسسا نگسساه نم ‌‬
‫او به احوال همة موجودات کامل ً آگاه است«‪.‬‬
‫پس قطعا ً این هدایتی است که خداوند متعال بسسه عهسسده گرفتسسه‬
‫است‪ .‬چیزی که قابل توجه است این است کسسه پرنسسدگان کسسوچکی‬
‫ههایی در پاهسسای آنهسسا قسسرار داده شسسده‬ ‫هاند‪ ،‬حلق ‌‬ ‫که تازه متولد شد ‌‬
‫هاند‪ ،‬بعسسد بسسدون اینکسسه بزرگترهسسا آنهسسا را‬
‫ودر مسیر خسسود رهسسا شسسد ‌‬
‫آموزش بدهند در مسیر صحیح خود قرار گرفتنسسد‪ .‬چسسه کسسسی ایسسن‬
‫قدرت عجیب را در این پرنده کوچک امسسانت نهسساده‪ ،‬تسسا هسسدفش را‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫بیابد‪ ،‬خداوند م ‌‬
‫خل َ ُ‬
‫قننه‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ل َرّبنا اّلذی أعطی ک ّ‬
‫ل َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪(50 :‬‬ ‫هدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫»گفت خدای ما همسان کسسسی اسست کسه همسة موجسودات را‬
‫نعمت وجود بخشیده و سپس هدایتش کرده است«‪.‬‬
‫چیزی که عجیب اسسست ایسسن اسسست کسسه خطسسوط سسسفر مسسستقیم‬
‫نیستند‪ .‬چگسسونه اسسست کسسه یسسک هواپیمسسای عسسادی در مسسسافت چنسسد‬
‫یدهسسد در حسالی کسه‬ ‫های تغییسر م ‌‬‫کیلومسستری مسسیرش را بسسه گوشس ‌‬
‫هها و‬‫خطهسسای هسسوایی و خلبسسان و کمسسک خلبسسان و رادارهسسا و نقش س ‌‬
‫تماسهای مداوم با زمین وجود دارد تا اینکه یک هواپیمسسا در مسسسیر‬
‫خسسود بسساقی بمانسسد‪ .‬امسسا خطهسسای سسسفر پرنسسدگان مسسستقیم نیسسست‪،‬‬
‫‪65‬‬ ‫پرندگان‬

‫خطسوطی هسستند کسه کجسی و انحسسراف دارنسد و پیسسچ و خسم دارنسد‬

‫چونکه کسی )خداوند( این خطوط را برای آنهسا رسسم کسرده و بسه‬
‫آنها الهام کرده که در آن مسیر بروند‪.‬‬
‫یگویند که ‪ :‬اگر این پرنده یسسک درجسسه از‬‫بعضی از دانشمندان م ‌‬
‫یرسد کسسه خیلسسی دورتسسر از هسسدف‬‫هدفش منحرف شود به جایی م ‌‬
‫یباشسد‪ .‬چسه کسسی‬ ‫یباشد‪ .‬که کمتر از هزار کیلومستر نم ‌‬
‫خودش م ‌‬
‫نشناسسسی از ایسسن‬‫این هدف را راست و استوار کسسرد؟ علمسسای زمی ‌‬
‫نیرویی که پرندگان در پروازشان دارند‪ ،‬در حیرتند‪.‬‬
‫های در هواپیمایی گذاشته شد و از زادگاه خودش ‪ 50‬هزار‬ ‫پرند ‌‬
‫کیلومتر به طرف شرق یا غرب و یا شمال دور شسسد و در قفسسسی‬
‫که امکان دیدن نداشت گذاشته شد پس بعد از گذشت ده روز به‬
‫زادگاه خود بازگشت!!‪...‬‬
‫به همین خاطر خداوند متعال فرموده که ‪:‬‬
‫و‬
‫جن ّ‬
‫ت فننی َ‬
‫خرا ٍ‬‫س َ‬‫م َ‬
‫ر ُ‬ ‫‚ا ََلم َیروا إلی ال ّ‬
‫طی ِ‬
‫ن فننی ذلننک‬‫هإ ّ‬‫ن إل الل ُ‬‫ه ّ‬‫سک ُ ُ‬
‫سماء ما ُیم ِ‬‫ال ّ‬
‫)نحل ‪(79 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫ت ِلقوم ٍ ُیؤمنو َ‬‫لیا ٍ‬
‫ینگرید که مسسسخر آنهاسسست و بسسه جسسز‬ ‫»آیا در مرغان هوا نم ‌‬
‫خدای متعسسال کسسسی نگهبسسان آنهسسا نیسسست در ایسسن امسسر بسسرای‬
‫مؤمنان نشانی از قدرت حق هویداست«‪.‬‬
‫یآوری یعنسسی‬
‫معنای این آیه این است که از این طریق ایمان م ‌‬
‫ههای هستی که وجود دارد‪.‬‬ ‫از طریق نشان ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند م ‌‬
‫حقƒ‬
‫ک ب ُننال َ‬ ‫ه َنتُلوهننا َ‬
‫علین َ‬ ‫ت اللن ِ‬ ‫‚ِتل َ‬
‫ک آیا ُ‬
‫)جاثیه ‪(6 :‬‬
‫یکنیم همه ادله‬
‫»این آیات قرآن که ما به حق بر تو تلوت م ‌‬
‫قدرت خداست«‪.‬‬
‫*‬ ‫*‬ ‫*‬
‫حشرات‬
‫‪67‬‬ ‫حشرات‬

‫کرم ابریشم و ابریشم‬

‫یفرماید ‪:‬‬
‫پروردگار پاک و منّزه م ‌‬
‫نƒ‬
‫قنی َ‬
‫ت ِللمننننؤ ِ‬
‫ض آیننننا ً‬
‫فننننی الر ِ‬
‫و ِ‬
‫‚ َ‬
‫)ذاریات ‪(20 :‬‬
‫»در روی زمین برای اهل یقین ادله قدرت الهی پیداست«‪.‬‬
‫دانشسسمندان‪ ،‬کسسرم ابریشسسم را بسسدون تردیسسد پادشسساه بافنسسدگان‬
‫یگیسسرد‬‫هاند وقتی آب دهان این کرم در مجاورت هوا قسسرار م ‌‬ ‫نامید ‌‬
‫یآیسسد‪ ،‬آب‬ ‫یشسسود و بسسه صسسورت تارهسسای ابریشسسمی در م ‌‬ ‫منجمسسد م ‌‬
‫دهان این کرم با یک ماده پروتئینسسی پوشسسیده شسسده و درخشسسندگی‬
‫یدهد‪ .‬کرم ابریشم قادر است کسسه ‪ 6‬بوصسسه‬ ‫مرواریدواری به آن م ‌‬
‫را در یک دقیقه درست کند و ببافد که طول تارهسای آن ‪ 300‬مسستر‬
‫یباشد و هر ‪ 360‬پیلسسه مسسساوی یسسک پیرامسسون ابریشسسمی‬ ‫مداوم م ‌‬
‫یباشد‪ ،‬بنابراین وزن این پیراهن چقدر باید باشد؟‬ ‫م ‌‬
‫هیچ انسانی تا بحال نتوانسته که از نحوه دوختسسن کسسرم ابریشسسم‬
‫تقلیسسد کنسسد و مشسسابهه آنسسرا درسسست کنسسد‪ ،‬چسسرا؟ چسسونکه ویژگسسی‬
‫یباشسسد و‬ ‫ی زیسسادِ وزن م ‌‬
‫ههای دوخته شده کرم ابریشم سبک ِ‬ ‫ساخت ‌‬
‫اسسستحکام آن از اسسستحکام فسسولد بیشسستر اسسست‪ 25 .‬هسسزار پیلسسه‬
‫یباشسد‪ .‬و ‪ 10‬هسزار پیلسه‬ ‫مساوی ‪ 84‬مثقال )یک رطل( ابریشم م ‌‬
‫یباشد‪ .‬اگر بتوانیم که یک قطعه فسسولد‬ ‫مساوی یک کیلو ابریشم م ‌‬
‫را به قطر یک تار ابریشم بکشیم‪ ،‬تار ابریشمی خیلی محکمسستر از‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫فولد م ‌‬
‫یباشسسد و‬‫و با وجود اینکه زیبا و براق و محکم است سبک هم م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫جل م ‌‬‫این ساخته خداوند عََزوَ ّ‬
‫ه‬
‫ء إن ّن ُ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ن ک ُن ّ‬
‫ل َ‬ ‫ذی َات َ‬
‫قن َ‬ ‫ه ال ّن ِ‬‫ع الل ن ِ‬
‫صن َ‬
‫‚ ُ‬
‫)نمل ‪(88 :‬‬ ‫نƒ‬‫و َ‬ ‫عل ُ‬
‫خبیٌر ِبما َتف َ‬
‫َ‬
‫»ساختة خداست که هر چیزی را در کمال استحکام سسساخته‬
‫که علم کامل او به افعال همة شما خلیق محیط است«‪.‬‬
‫فرشسسهایی وجسسود دارد کسسه از جنسسس ابریشسسم طلئی اسسست و‬
‫های نیز در آورد و ابریشسسم طلئی رنسسگ‬ ‫یتوان آن را به رنگ نقر ‌‬ ‫م ‌‬
‫طبیعی خودش است و آفتاب تأثیری در آن ندارد و نیازی به تثبیت‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫ندارد چون رنگ ثابت مثل طل و لؤلؤ م ‌‬
‫ههایی اسسسست کسسسه خداونسسسد آنهسسسا را در روی زمیسسسن‬
‫ایسسسن نشسسسان ‌‬
‫گسترانیده تا اینکه عظمتش و رحمتش و آگاهی و قدرت و ثسسروت‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫وی را بشناسیم‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪68‬‬

‫ب و النعنننام ِ‬ ‫دوا ِ‬
‫س و الننن ّ‬‫منننن الّننننا ِ‬ ‫و ِ‬ ‫‚ َ‬
‫مننن‬ ‫ه ِ‬
‫ی الل َ‬
‫ک إّنما َیخش َ‬ ‫ه َ‬
‫کذل ِ َ‬ ‫ف ألوان ُ ُ‬
‫مخت َل ِ ٌ‬
‫ُ‬
‫)فاطر ‪(28 :‬‬ ‫َ‬
‫عباِدِه الُعلماؤاƒ‬
‫»و از أصناف مردم و اجنسساس جنبنسسدگان و حیوانسسات نیسسز بسسه‬
‫رنگهای مختلف آفرید همین گونه و از میان اصسسناف بنسسدگان‬
‫گمان مردمان عالم و دانا مطیع و خدا ترسند«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین خداوند م ‌‬
‫ضو‬ ‫ننماوات و الر ِ‬ ‫سن‬
‫ق ال ّ‬ ‫خلننن ِ‬ ‫ن فنننی َ‬ ‫‚إ ّ‬
‫ی‬ ‫ت لولننن ِ‬ ‫ر لینننا ٍ‬‫َ‬ ‫ل و الّنهنننا ِ‬ ‫ّ‬
‫ف اللیننن ِ‬ ‫إختل ِ‬
‫قعننودا ً‬ ‫ً‬
‫ه قیاما و ُ‬ ‫ن الل َ‬ ‫ُ‬
‫ن َیذکرو َ‬ ‫ّ‬
‫اللباب الذی َ‬
‫ق‬‫خلنن ِ‬‫ن فننی َ‬ ‫ّ‬
‫هم و ی ََتفکننرو َ‬ ‫جنننوب ِ ِ‬ ‫و علننی ُ‬
‫هننذا‬ ‫ت َ‬ ‫خلقن َ‬ ‫َ‬ ‫ض ّرَبنننا مننا َ‬‫ت و الر ِ‬ ‫سننماوا ِ‬ ‫ال ّ‬
‫)آل‬ ‫ب الّناِرƒ‬ ‫قنا عذا َ‬ ‫ف ِ‬ ‫سبحاَنک َ‬ ‫باطل ً ُ‬
‫عمران ‪(190-191 :‬‬
‫»محققا ً در خلقت آسمان و زمین و رفت و آمد شسسب و روز‬
‫دلئلی روشن برای خردمندان عسالم وجسسود دارد‪ .‬آنهسائی کسه‬
‫در هر حال ایستاده و نشسته و خوابیسسده خسسدا را یسساد کننسسد و‬
‫دائم فکر در خلقت آسمانها و زمین کرده و گویند پروردگارا‬
‫های‪ ،‬پسساک و‬ ‫تسسو ایسسن دسسستگاه بسسا عظمسست را بیهسسوده نیافریسسد ‌‬
‫منّزهی ما را به لطف خود از عذاب دوزخ نگاهدار«‪.‬‬
‫پس بر انسانها واجب است که در هر حال ایسسستاده و نشسسسته‪،‬‬
‫در خانه یا همراه دوستان در خلقت خود و فرزندانش و نیازهایش‬
‫و در مورد لباسش یا تارهای پشمش یسسا تسسار حریسسری کسسه قسسادر بسسه‬
‫تقلید آن نیست فکر کند‪.‬‬
‫زنبور عسل نشانة جلل و بزرگی خداوند‬
‫زنبسسور عسسسل نشسسانی فسساخر و دال بسسر عظمسست خداونسسد متعسسال‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یباشد‪ .‬خداوند متعال م ‌‬
‫م ‌‬
‫من‬ ‫ذی ِ‬ ‫خ ِ‬
‫ن ات ّ ِ‬
‫لأ ِ‬ ‫ک إلی الّنح ِ‬ ‫‚و أوحی َرب ّ َ‬
‫منننا‬
‫م ّ‬
‫رو ِ‬ ‫ج ِ‬ ‫ن ال ّ‬
‫شننن َ‬ ‫ل ب ُُیوتنننا ً و ِ‬
‫مننن َ‬ ‫جبنننا ِ‬‫ال ِ‬
‫)نحل ‪(68 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫شو َ‬ ‫ر ُ‬
‫َیع ِ‬
‫»و خدا به زنبور عسل وحی کرده که از کوههسسا و درختسسان و‬
‫سقفهای رفیع منزل گیرید«‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫حشرات‬

‫حرف »یا« در »إتخذی« یای مسسونث مخسساطب اسسست گسسویی کسسه‬

‫یشسسود نسسه مسسذکرها خداونسسد‬
‫ثهسسا م ‌‬
‫این آیه فقط در بر دارنده مؤن ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫م ‌‬
‫من‬ ‫ذی ِ‬ ‫خ ِ‬
‫ل أن إت ّ ِ‬ ‫ک الی الّنح ِ‬ ‫و اوحی َرب ّ َ‬ ‫‚ َ‬
‫ن‬‫شو َ‬ ‫ما َیعر ُ‬ ‫م ّ‬
‫رو َ‬ ‫ج ِ‬‫ش َ‬‫من ال ّ‬ ‫ل ب ُُیوتا و ِ‬ ‫جبا ِ‬ ‫ال ِ‬
‫ل‬ ‫س نب ُ َ‬ ‫س نِلکی ُ‬ ‫ت فأ ُ‬ ‫ل الّثمننرا ِ‬ ‫ُ‬
‫م کلی من ک ّ‬ ‫ُ‬ ‫ثُ ّ‬
‫ف‬ ‫مخت َل ِ ٌ‬ ‫ب ُ‬ ‫من ُبطوِنها شرا ٌ‬ ‫ج ِ‬ ‫َ‬
‫ک ذُلل ً َیخُر ُ‬ ‫َرب ّ َ‬
‫ک َلینن ً‬
‫ه‬ ‫ن فی ذل َ‬ ‫سإ ّ‬ ‫شفاءً لل ِّنا ِ‬ ‫ه ِ‬ ‫ه فی ِ‬ ‫ألوان ُ ُ‬
‫)نحل ‪(68-69 :‬‬ ‫ن«‬‫و َ‬ ‫ّ‬
‫ِلقوم ٍ َیتفکر ُ‬
‫»و خدا به زنبور عسل وحی کسرد کسسه از کوههسسا و درختسسان و‬
‫ههسسای‬‫سقفهای رفیع منزل گیریسسد‪ .‬و سسسپس از حلوت و میو ‌‬
‫شیرین و شهد گلهای خوشبو تغذیه کنیسسد و راه پروردگارتسسان‬
‫را به اطاعت بپوئید آنگسساه از درون آنهسسا شسسربت شسسیرین بسسه‬
‫رنگهای مخلتف بیرون آید که در آن شفای مردمان است در‬
‫این کار نیز نشانه قدرت خدا برای متفکران پیداست«‪.‬‬
‫ههای گلهسسا‬ ‫یتوانسسد شسسکوف ‌‬‫های است که م ‌‬ ‫زنبور عسل تنها حشر ‌‬
‫را به خاطر غذا انبار کند و علوه بر این از آن برای سسساخت کنسسدو‬
‫یکند‪ .‬پس زنبور عسسسل بسسا بسساروری‬ ‫شمع و عسل از آن استفاده م ‌‬
‫یدهد و بدون دخالت زنبور عسل تعداد‬ ‫گلها کار بزرگی را انجام م ‌‬
‫یثمر خواهند بود‪.‬‬‫زیادی از گیاهان ب ‌‬
‫زنبور عسل از جمله موجوداتی است که دارای نظام اجتمسساعی‬
‫ههسسای بشسری از‬ ‫هترین جامع ‌‬ ‫یباشد کسه پیشسسرفت ‌‬
‫دقیق و محکمی م ‌‬
‫تقلید آن عاجزند‪.‬‬
‫های‬ ‫یگسسردد تسسا قطسسر ‌‬ ‫ده روی بیش از هزار گسسل م ‌‬ ‫ل ما ّ‬‫زنبور عس ِ‬
‫شهد به دست بیاورد و یک قطره شهد نیاز به هزار بار پایین آمدن‬
‫ده صسسد‬ ‫ل مسسا ّ‬
‫زنبور عسل روی گلها دارد و برای اینکسسه زنبسسور عس س ِ‬
‫عآوری کنسد نیساز بسه یسک میلیسون گسل دارد‪ .‬سسرعت‬ ‫گرم شسهد جم ‌‬
‫ده در پروازهایش بیسسش از ‪ 65‬کیلومسستر در سسساعت‬ ‫ل ما ّ‬
‫زنبور عس ِ‬
‫یباشد‪ ،‬که نزدیک به سرعت یک ماشین است‪ .‬ولی هنگامی که‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد سسسرعتش بسسه ‪ 30‬کیلومسستر در سسساعت‬ ‫شهد گلها را حمسسل م ‌‬
‫یآید و فرامسسوش نکنیسسد کسه وزن شسسهدی کسسه زنبسسور عسسسل‬ ‫پایین م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬یسسک کیلسسو عسسسل‬ ‫یکند معادل ‪ 3/1‬وزن خسسودش م ‌‬ ‫حمل م ‌‬
‫نیاز به حدود ‪ 400‬هزار کیلومتر پرواز دارد‪ .‬و یک کیلو عسل نیسساز‬
‫به ده دور حول محور زمیسن و خسط اسستوا دارد‪ .‬یعنسسی چیسسزی کسه‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪70‬‬

‫معادل ده برابر محیسسط زمیسسن اسسست‪ .‬و در میانسسة پسسرواز روی ایسسن‬
‫یگیرد‪.‬‬
‫شهدها تغییرات شیمایی صورت م ‌‬
‫بعضی از دولتهای پیشرفته در صنعت‪ ،‬مسسواد اولی ّسسه و خسسام را از‬
‫ههسسا عملیسسات پیچیسسده و‬ ‫یگیرنسسد و در مسسسیر کارخان ‌‬ ‫یسسک قسساره م ‌‬
‫یدهند تا هسسم از‬ ‫فراوانی را در همان کشتی روی این مواد انجام م ‌‬
‫مت و تلش خود را‬ ‫اتلف وقت جلوگیری کرده باشند و هم تمام ه ّ‬
‫به کار گرفته باشند وقسستی اینهسسا ایسسن روش را ابسسداع کردنسسد زنبسسور‬
‫عسل در این مقاصسسد فسسراوان از آنهسسا پیشسسی گرفتسسه بسسود‪ ،‬چسسونکه‬
‫زنبور عسسسل در خلل پسسروازش تغییسسرات شسسیمیایی زیسسادی را روی‬
‫یدهد‪.‬‬‫شهد انجام م ‌‬
‫یباشسند زنبسسور عسسل شسهد خسسود را بسسه‬ ‫زمانی کسه گلهسا زیساد م ‌‬
‫یگردد تا اینکه اتلف وقت نکند‪ .‬و شهد‬ ‫یدهد و زود بر م ‌‬ ‫دیگری م ‌‬
‫گلها را بگیرد و هنگامی که گلها کم باشند این شهدها را وارد کندو‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫یکند و آن را در جای مناسبی قرار م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد در فصل بهار‬ ‫اما ملکه زنبورها که بزرگ حجمترین آنها م ‌‬
‫یگسسذارد‪ .‬و چیسسزی کسسه‬ ‫هسسر روز نزدیسسک هسسزار تسسا دو هسسزار تخسسم م ‌‬
‫هها را در یک جا و مسسذکرها را در‬ ‫تآور است این است که ملک ‌‬ ‫حیر ‌‬
‫یدهسسد تسسا برحسسسب‬ ‫یسسک جسسا و مؤنثهسسا را در جسسایی دیگسسر قسسرار م ‌‬
‫جنسشان غذای مخصوص و توجه مخصوص به آنهسسا بشسسود‪ .‬گسسویی‬
‫یدانسد و ایسسن بسسرای بشسر‬ ‫که قبل از زاده شدن جنسس مولسسود را م ‌‬
‫نپذیر نیست‪.‬‬ ‫امکا ‌‬
‫اگر زنی پزشسسکی بخوانسسد و متخصسسص بیماریهسسای زنسسان و زایمسسان‬
‫یدانسسد کسسه جنسسس‬ ‫باشد بعد ازدواج کند و حامله بشود‪ .‬آیا خسسودش م ‌‬
‫یباشسسد؟ همانسسا کسسه ملکسسه زنبسسور عسسسل‬ ‫جنین داخل شسسکمش چسسه م ‌‬
‫یداند که آنچه که در شسکمش اسست مسذکر اسست یسا مسؤنث و یسا‬ ‫م ‌‬
‫یباشد و این هنگامی است که هر کدام از آنهسسا را سسسر‬ ‫اینکه ملکه م ‌‬
‫یگذارد‪.‬‬ ‫جای خود در مکان مناسب م ‌‬
‫یآورنسسسد و‬‫زنبورهسسسای کسسسارگر غسسسذای مخصسسسوص ملکسسسه را م ‌‬
‫ینامنسسد‪.‬‬‫دانشمندان زنبور شناس این زنبورهای کوچک را کارگر م ‌‬
‫یافتسسد و انسسسان‬ ‫وقتی که ملکه بمیرد کندو به جسسوش و خسسروش م ‌‬
‫یکند و مدافعان ملکه در این هنگام انسان‬ ‫این تغییر را مشاهده م ‌‬
‫یزنند که در رسیدن‬ ‫یزنند بلکه ملکه دیگری را نیش م ‌‬ ‫را نیش نم ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬بسسه همیسسن دلیسسل وظیفسسه‬ ‫بسسه مقسسام ملکسسه بسسا وی رقسسابت م ‌‬
‫ههسسا و وظیفسسه مؤنثهسسا کسسار کسسردن و‬ ‫زنبورهسسای مسسذکر بسساروری ملک ‌‬
‫ههای عظمت‬ ‫وظیفه ملکه به دنیا آوردن است‪ .‬و این یکی از نشان ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫یباشد خداوند م ‌‬ ‫خداوند م ‌‬
‫‪71‬‬ ‫حشرات‬

‫ن‬
‫م َ‬ ‫ن اّتخذی ِ‬ ‫لأ ِ‬
‫ک إلی الّنح ِ‬ ‫حی َرب ّ َ‬ ‫و َاو َ‬ ‫‚ َ‬
‫ن‬‫و َ‬ ‫ما َیعرش ُ‬ ‫م ّ‬‫رو ِ‬‫شج ِ‬ ‫من ال ّ‬ ‫ل ب ُُیوتا ً و ِ‬ ‫جبا ِ‬ ‫ال ِ‬
‫ل‬ ‫س نب ُ َ‬ ‫ُ‬
‫ت فأس نلکی ُ‬ ‫ل الّثمننرا ِ‬ ‫ُ‬
‫من ک ّ‬ ‫م کلی ِ‬ ‫ُ‬ ‫ثُ ّ‬
‫ف‬ ‫ب مختل ٌ‬ ‫من ُبطوِنها شرا ٌ‬ ‫ج ِ‬ ‫ُ‬
‫ک ذُلل ً َیخر ُ‬ ‫َرب ّ ِ‬
‫سƒ‬ ‫الواُنه فیه شفاءٌ لل ِّنا ِ‬
‫)نحل ‪(68-69 :‬‬
‫های را براسساس‬ ‫خداوند بسا حکمست خسودش خواسسته کسه جسامع ‌‬
‫بالترین سطح تعسساون و تکامسسل خلسسق کنسسد و براسسساس کسسار نسستیجه‬
‫بخش و نظسم تمسام بسا یسک امسر تکسسوینی خلسق کسسرده نسه یسسک امسسر‬
‫تکلیفی‪.‬‬
‫بدین خاطر ممکن نیست که خلسسل و فسسسادی را در ایسسن جسسامعه‬
‫یباشسسد و امسسر در‬ ‫زنبوران یافت چونکه این کمال خلقت مطلسسق م ‌‬
‫اینجا تکوینی است نه تکلیفی و این چیزی است که مسسا در جسسامعه‬
‫زنبور عسل یافتیم‪.‬‬
‫یباشد و یسسک ملکسسه‬ ‫جامعه زنبورها یک جامعه مّتحد و متکامل م ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬و‬‫یکند و دیگری بسسا او نسسزاع و درگیسسری نم ‌‬ ‫بر آن حکومت م ‌‬
‫یریسسزد وجسسودی را در‬ ‫های که ملکسسه م ‌‬‫تمامی زنبورها از طریق ماد ‌‬
‫یکنند‪ .‬و زنبورهسسای کسسارگر ایسسن مسساده را بسسه تمسام‬ ‫کندو احساس م ‌‬
‫مرد نظسسام کنسسدو از هسسم‬ ‫یرسانند و هنگامی که ملکه ُ‬ ‫افراد کندو م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫ییابد و کارها فلج م ‌‬ ‫یپاشد و هرج و مرج گسترش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫زنبور عسلهای مؤنث کارهای متنوع زیادی را باید انجسسام بدهنسسد‬
‫ن و آمادگی جسمانی میان آنها تقسیم شده است‪.‬‬ ‫که برحسب س ّ‬
‫ولی در هنگام خطر و ضرورت و در زمانهای سخت هر کسساری کسسه‬
‫بر آنها فرض شده باید انجام بدهند‪ .‬زنبورهای کوچکی هسسستند کسسه‬
‫یآورند و زنبورهای‬ ‫یکنند و غذای ملکه را م ‌‬ ‫در خدمت ملکه کار م ‌‬
‫پرورش دهنده وجود دارند که بایسسستی بسسه بچسسه زنبورهسسا برسسسند و‬
‫غذای مناسب به آنها بدهند و کارگرهایی وجود دارند که آب را بسسه‬
‫یآورند و کارگرهای دیگسسری هسسستند کسسه خنسسک کسسردن‬ ‫داخل کندو م ‌‬
‫یدهنسسد‪.‬‬‫کندو را در تابستان و گرم کردن آنرا در زمستان انجسسام م ‌‬
‫یدارنسسد و بعضسسی دیگسسر از‬ ‫و در هنگام خشکی آنرا مرطوب نگاه م ‌‬
‫ههسسای آنسسرا‬ ‫یدهند و دیوار ‌‬ ‫زنبورهای کارگر نظافت کندو را انجام م ‌‬
‫یدارند‪.‬‬ ‫از طریق موادی مخصوص نرم و صاف و نورانی نگاه م ‌‬
‫زنبورهای نگهبسسانی وجسسود دارنسسد کسه کنسسدو را از حملسسة دشسسمنان‬
‫یکنند و به هیچ زنبوری که کلمه رمز را نگوید اجازه عبسسور‬ ‫حفظ م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪72‬‬

‫یشود و کلمه رمز در مواقع ضروری تغییسسر‬ ‫یدهند و إل کشته م ‌‬ ‫نم ‌‬

‫یکند‪.‬‬‫م ‌‬
‫و زنبورهایی هستند که قرصهای موم را به شکل شسسش ضسسلعی‬
‫یسازند کسسه حسستی‬ ‫یسازند که در آن جاهای خالی را به شکلی م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بزرگترین مهندسان از تقلید آن عاجزند‪.‬‬
‫یباشند و وظیفه آنهسسا کشسسف‬ ‫زنبورهایی هستند که پیشقراول م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬وقسستی کسسه آنهسسا را پیسسدا کردنسسد بسسه کنسسدو بسساز‬‫محل گلهسسا م ‌‬
‫یرقصند به نحوی که این رقصسسیدن‬ ‫های خاص م ‌‬ ‫یگردند و به گون ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسد یعنسی‬ ‫محل گلها را برای سایر زنبورهسسای کسارگر مشسسخص م ‌‬
‫یکنسسد و درجسسه نشسساط در ایسسن‬ ‫مسافت و جهت گلها را مشسسخص م ‌‬
‫رقص نشانگر فراوانی غذا یا کم بودن آن است‪.‬‬
‫یرونسد تسا‬ ‫تعداد زیادی از زنبورهای کارگر به طرف جای گلهسا م ‌‬
‫یباشسسد و‬ ‫شهد آنها را بگیرند چونکه این شهد ماده اولیسسه عسسسل م ‌‬
‫گاهی جسسای ایسسن گلهسسا بیسسش از ده کیلومسستر از کنسسدو دور اسسست‪ .‬و‬
‫یگردد که‬ ‫های به کندو باز م ‌‬ ‫زنبور عسل بعد از گرفتن شهد به گون ‌‬
‫همچنان تا امروز نیز مجهول مانده است‪.‬‬
‫عآوری و انتقسسال و ذخیسسره‬ ‫زنبور عسل لیقترین حشسسرات در جم ‌‬
‫مقدار زیادی شسهد در کمسترین زمسان و بسا کمسترین تلش اسست و‬
‫بهترین حشسسره بسسرای بسساروری گیاهسسان‪ ،‬اسسست چسسون گیاهسسان را در‬
‫یکنسسد زنبسسور عسسسل از کنسسدو بسسه‬ ‫ههایشسسان کمسسک م ‌‬ ‫نتیجه دادن ثمر ‌‬
‫طرف مکانی که قبل ً مشخص شده برای گرفتن شهد گلهسسایی کسسه‬
‫یشود و چیز قابل توچه ایسن اسست کسه‬ ‫قبل ً مشخص شده خارج م ‌‬
‫بیماریهای زنبور عسل هیچکدام از طریق عسل به انسان سرایت‬
‫یکند‪.‬‬
‫نم ‌‬
‫یباشسسد کسسه‬ ‫زنبسسور عسسسل دارای قسسدرت زمسسان سسسنجی بسسالیی م ‌‬
‫یدانسسد کسه چسه وقسست انسواع گلهسا‬ ‫تفسیر آن مشسسکل اسست پسسس م ‌‬
‫ههای گلها را بارور کنسسد‬ ‫یدهند و چه وقت دان ‌‬ ‫شهدشان را بیرون م ‌‬
‫یرود‪ .‬قیمسست‬ ‫و بعسسد از آن در زمسسان مناسسسب بسسه سسسراغ گلهسسا م ‌‬
‫یباشد‪ .‬فوائد‬ ‫عسلهای درمانی چند برابر قیمت عسلهای غذائی م ‌‬
‫عسل درمانی در تمامی دستگاههای بدن و اعضسسای آن و بافتهسسای‬
‫یباشسسد و چگسسونه‬ ‫ثابت آن اسسست‪ .‬بسسه حسسدی کسه فراتسسر از عقلهسسا م ‌‬
‫اینطور نباشد در حالی که خداوند متعال فرموده است ‪:‬‬
‫ه‬ ‫شراب مختل ٌ َ‬ ‫من ب ُ ُ‬
‫طوِنها َ‬
‫ف ألوان ُ ُ‬ ‫ٌ ُ‬ ‫ج ِ‬ ‫‚َیخُر ُ‬
‫َ‬ ‫فی ذل ِ َ‬
‫ه ِلقننوم ٍ‬ ‫ک لی ن ٌ‬ ‫ن ِ‬
‫سإ ّ‬
‫شفاءٌ ِللّنا ِ‬ ‫فیه ِ‬ ‫ِ‬
‫)نحل ‪(69 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫فک ُّرو َ‬‫ی َت َ َ‬
‫‪73‬‬ ‫حشرات‬

‫»از درون آنها شربت شیرینی به رنگهای مختلف بیرون آیسسد‬

‫کسسه در آن شسسفای مردمسسان اسسست و در ایسسن کسسار نیسسز نشسسانه‬
‫قدرت خدا برای متفکران پیداست«‪.‬‬
‫اعجاز نظم این آیه چیست؟ بگذارید که ایسسن کسسار را بسسه راوی و‬
‫عالم آن بسپاریم‪.‬‬
‫یکی از استادان دانشگاه ‪ 40‬سال تمام علم تربیت زنبور عسل‬
‫یکرد و هنگامی که این آیه را خواند ‪:‬‬
‫را تدریس م ‌‬
‫ن‬ ‫َ‬ ‫و أوحی َرب ّ َ‬
‫م َ‬‫ذی ِ‬ ‫خ ِ‬
‫ن ات ّ ِ‬
‫لأ ِ‬ ‫ک إلی الّنح ِ‬ ‫‚ َ‬
‫منننا‬
‫م ّ‬
‫رو ُ‬ ‫ج ِ‬‫شننن َ‬‫ن ال ّ‬
‫مننن َ‬ ‫ل ب ُُیوتنننا ً َ‬
‫و ِ‬ ‫جبنننا ِ‬ ‫ال ِ‬
‫)نحل ‪(68 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫شو َ‬ ‫ر ُ‬ ‫َیع ِ‬
‫»و خدا به زنبور عسل وحی کسرد کسسه از کوههسسا و درختسسان و‬
‫سقفهای بلند منزل گیرید«‪.‬‬
‫بهت وحیرت فراوانی وی را گرفسست! چسسونکه ترتیسسب ایسسن آیسسه و‬
‫نظم آن و مسسدلول کلمسات آن و زیبسسایی اشسسارات آن بسا جدیسسدترین‬
‫یکنسسد‪ .‬و حسسال آنکسسه نقشسسی کسسه‬
‫نظریات زنبورشناسی مسسوافقت م ‌‬
‫یکند در وقت نسسزول آیسسه شسسناخته شسسده‬ ‫عسل در این زمان ایفا م ‌‬
‫نبود و عسل فقط یک غذا بود در حالی که امروز عسل دواست و‬
‫عسل آن زمان ماده شیرینی بود حال امروز یسسک داروخسسانه کامسسل‬
‫ن‬
‫منن َ‬‫ذی ِ‬ ‫خنن ِ‬
‫ن ات ّ َ‬
‫لأ ِ‬
‫ک إلی الّنحنن ِ‬ ‫یباشد »و أوحی َرب ّ َ‬ ‫م ‌‬
‫ن«‬ ‫ر ُ‬
‫شننو َ‬ ‫مننا َیع ِ‬
‫م ّ‬
‫رو ِ‬‫ِ‬ ‫ج‬ ‫ن ال ّ‬
‫شنن َ‬ ‫منن َ‬ ‫ل ب ُُیوتننا ً َ‬
‫و ِ‬ ‫جِبننا ِ‬
‫ال ِ‬
‫ً‬
‫هانسسد کسسه »خداونسسد محققسا بسسه زمیسسن وحسسی کسسرده‬
‫دانشسسمندان گفت ‌‬
‫است ‪:‬‬
‫)زلزله ‪(5 :‬‬ ‫ک أوحی َلهاƒ‬
‫ن َرب ّ َ‬
‫‚ِبأ ّ‬
‫و وحی خداوند به زمین این است که به آن امسسر کسسرده کسسه کسسار‬
‫مشخصی را انجام بدهد‪ .‬ولی وقتی که به زنبور عسل وحی کرده‬
‫های است کسسه خداونسسد متعسسال آن را در وی قسسرار‬‫وحی همان غریز ‌‬
‫یکند که الهام نسسام‬ ‫داده است‪ .‬و گاهی به یک انسان عادی وحی م ‌‬
‫دارد همچنانکه به مادر حضرت موسی )ع( وی کرد ‪:‬‬
‫ضنِعِیهƒ‬ ‫حینا إلی ا ُم ِ ُ‬
‫موسننی أن أر ِ‬ ‫و َاو َ‬
‫‚ َ‬
‫)قصص ‪(7 :‬‬
‫یکند ایسن همسان رسسالت‬
‫»و هنگامی که به پیامبران وحی م ‌‬
‫انبیاء است«‪.‬‬
‫وقتی که خداوند متعال به زنبور عسل وحسسی کسسرده‪ ،‬بسسرای ایسسن‬
‫است که این حشره چیز پر بهاتری از انسان دارد‪ ،‬کلمة »شسسفاء«‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪74‬‬

‫دوبار در قرآن آمسسده اسسست؛ در مسسورد عسسسل‪‌ 1‬و در مسسورد قسسرآن‪،2‬‬

‫یباشسسد‪ .‬و امسسا‬ ‫گویی که عسل شفای بدن و قسسرآن شسسفای روح‪ 3‬م ‌‬
‫ل« و‬ ‫ک إلننی الّنحن ِ‬ ‫حی َرب ّ َ‬ ‫خداونسسد متعسسال فرمسسود ‪» :‬و أو َ‬
‫َ‬
‫ه« با وجود اینکه اسم »اللسسه« عَلسسم اسسست و‬ ‫نفرموده »اوحی الل ُ‬
‫یکنسسد و بسسا وجسسود اینکسسه تمسسامی‬
‫بسسر ذات واجسسب الوجسسود دللسست م ‌‬
‫اسامی نیک پروردگار در لفظ جللة »الله« جمع شده اسسست ولسسی‬
‫ب‬‫خداوند متعال خواسته اسست کسه بسه انسسان برسساند کسه ایسن َر ّ‬
‫یکنسسد و تسسو را‬‫کریم و پرورش دهنده توست کسسه از تسسو مراقبسست م ‌‬
‫‪ -‬آی‌های کسسه در مسسورد عسسسل آمسسده ‪‚ :‬یخنرج منن بطونهنا شنراب‬ ‫‪1‬‬

‫مختلف الوانه فیه شننفاء للننناس ان فننی ذلننک لیننه لقننوم‬

‫یتفکرونƒ )نحل ‪.(69 /‬‬
‫‪ -‬آیاتی که در مورد قرآن آمسسده اسسست ‪» :‬و ننزل مننن القننرآن مننا هننو‬ ‫‪2‬‬

‫شفاء و رحمه للمومنین و ل یزید الظالمین ال خسارا« )اسسسراء ‪/‬‬

‫‪» .(82‬ما هر آنچه از قرآن فرستادیم شفای دل و رحمت الهی بسسرای اهسسل‬
‫ایمان است و کسسافران را بجسسز زیسسان و شسسقاوت چیسسزی نخواهسسد افسسزود«‪ .‬و‬
‫یفرماید ‪‚ :‬و لو جعلنا قرانا ً اعجمیا لقننالوا‬ ‫همچنین آیه دیگری م ‌‬
‫لول فصلت آیاته اعجمی و عربی قل هو للذین آمنوا هنندی‬
‫و شننفاءƒ )فصسسلت ‪» .(44 /‬اگسسر مسسا ایسسن قسسرآن را بسسه زبسسان عجسسم‬
‫یگفتند چرا این کتسساب مفصسسل و روشسسن نیامسسد‪ ،‬ای‬ ‫یفرستادیم کافران م ‌‬
‫م ‌‬
‫یشسسود؟ بسسه آنهسسا بگسسو‬
‫عجب آیا کتاب عجمی بر رسول و امت عرب نازل م ‌‬
‫یفرماید ‪‚ :‬یا‬ ‫این قرآن برای اهل ایمان هدایت و شفاست«‪ .‬و خداوند م ‌‬
‫ایها الناس قد جاءتکم موعظه من ربکم و شننفاء لمننا فننی‬
‫الصدور و هدی و رحمننه للمننومنینƒ )یسسونس ‪» .(57 /‬ای مسسردم‬
‫های که همه پند و اندرز و شفای دلهای شما و هدایت و رحمت بر‬ ‫عالم نام ‌‬
‫مومنان است از جانب خدا برای سعادت و نجات شما آمد«‪.‬‬
‫یگوید که در حدیث دیگسسری آمسسده کسسه »علیکم‬ ‫‪ - 3‬ابن قیم در طب نبوی م ‌‬
‫بالشننفائین ‪ :‬العسننل و القننرآن« یعنسسی شسسما را بسسه دو چیسسز کسسه‬
‫یکنم ‪ :‬عسل وقرآن که جمع بین طسسب انسسسانی‬ ‫شفادهنده هستند توصیه م ‌‬
‫و طب الهی است و جمع بین طب جسمانی و طب روحانی و دوای زمینی‬
‫و دوای آسمانی است‪.‬‬
‫وقتی این را دانستیم پس عسل همان چیزی است که پیسسامبر توصسسیف کسسرده‬
‫یعنی شکم را از سنگینی و ترشی معده که در اثر انباشت غذا ایجاد شده‪،‬‬
‫ههای معسسده و‬ ‫یدهد‪ .‬پس برای دفسسع چیزهسسای اضسسافی کسسه در گوشس ‌‬ ‫نجات م ‌‬
‫روده جمع شده امر به نوشیدن عسل شده است چونکه عسل باعث جلی‬
‫یشود‪ .‬و گاهی خلطهای چسبناکی به معسسده‬ ‫معده و دفع چیزهای اضافی م ‌‬
‫یشسسود‪ .‬چسسونکه معسسده مثسسل‬ ‫یچسبد که مانع قرار گرفتن غذا در معسسده م ‌‬ ‫م ‌‬
‫کدار است وقتی خلطهای چسبناکی به آن بچسبد معسسده را‬ ‫پارچه مخل کر ‌‬
‫یشسسود‪ ،‬پسسس دوای‬ ‫یبرد و باعث از بین رفتن غذای داخل معسسده م ‌‬ ‫از بین م ‌‬
‫یدهسد‪ .‬و عسسل‬ ‫یباشسد کسه بسه معسده جل و روشسنی م ‌‬ ‫این اخلط عسسل م ‌‬
‫یباشد مخصوصا ً اگسسر عسسسل را بسسا آب گسسرم‬ ‫بهترین دارو برای این اخلط م ‌‬
‫قاطی کنیم‪.‬‬
‫و تکرار نوشیدن عسل منظور پزشکی بسسدیعی دارد‪ ،‬در هسسر دارویسسی بایسسستی‬
‫طبق حال بیمار مقدار و اندازه خاصی را مصرف کسسرد و اگسسر از آن مقسسدار‬
‫یشسسود و اگسسر از آن‬ ‫کمتر مصرف کرد بسسه طسسور کلسسی حسسال بیمسسار خسسوب نم ‌‬
‫یکنسسد و ضسسرر و مسسرض‬ ‫مقدار بیشتر مصرف کرد نیروی بدنش را ضعیف م ‌‬
‫یآورد‪ .‬وقتی که پیامبر شخص بیمار را به نوشیدن عسل‬ ‫دیگری به وجود م ‌‬
‫‪75‬‬ ‫حشرات‬

‫یدهد و خداوند همان کسی اسسست کسسه زنبسسور عسسسل را بسسه‬ ‫یاری م ‌‬
‫ب در اینجسسا جایگسساه تربیسستی و‬
‫خسساطر تسسو خلسسق کسسرده اسسست و َر ّ‬
‫آموزشی دارد‪.‬‬
‫پروردگار تو همان کسی است که تو را پرورش داده و جسسسدت‬
‫را پسسرورش داده و روحسست را پسسرورش داده اسسست و همسسان کسسسی‬
‫است که تو را به وجود آورده است و به وسیله هوا و آب و غذا و‬
‫نوشسسیدنی و معسسادن و شسسبه معسسادن و تمسسامی مخلوقسساتی کسسه روی‬
‫زمین است تو را یاری کرده است‪ .‬و این همان پروردگسسار توسسست‬
‫یکند‪.‬‬
‫که به زنبور عسل وحی م ‌‬
‫اما چیزی که جالب است این است که زنبور عسل در ایسسن آیسسه‬
‫به صورت مؤنث آمده است‪.‬‬
‫خنِذیƒ‬
‫ن ات ّ ِ‬
‫لأ ِ‬ ‫حی َرب ّ َ‬
‫ک إلی الّنحن ِ‬ ‫و أو َ‬
‫‚ َ‬
‫)نحل ‪(68 :‬‬
‫»در حالی که خطاب به مسسورچه را بسسه صسسورت مسسذکر آورده‬
‫است«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫وم ‌‬
‫قننال َ َ‬
‫ت‬ ‫ل َ‬
‫ی واِد الّنمنن ِ‬ ‫حننتی إذا أ ََتننوا َ‬
‫عَلنن َ‬ ‫‚ َ‬
‫کمƒ )نمل‬ ‫کن ُ‬
‫مسا ِ‬ ‫خُلوا َ‬
‫ل اد ُ‬‫ه یا أّیها الّنم ُ‬‫َنمل َ ٌ‬
‫‪(18 :‬‬

‫توصیه کرد و او به مقدار لزم ننوشید و بیمارش خوب نشد و هنگسسامی کسسه‬
‫به پیامبر خبر دادند که وی به اندازه کافی ننوشسسیده اسسست و بعسسد نوشسسیدن‬
‫عسل را دوباره تکرار کرد و پیامبر تأکید کرد که به انسسدازه برطسسرف شسسدن‬
‫بیماری بنوشد‪ .‬تا به اذن خداوند از آن بیماری نجات یابد و مقدار داروهسسا و‬
‫کیفیت آنها و مقدار نیروی مریض و مریضسسی از بزرگسسترین قواعسسد پزشسسکی‬
‫است که باید رعایت شود‪.‬‬
‫در این حدیث پیامبر که فرموده است »صدق الله و کذب بطننن اخیننک«‬
‫»خداوند صادق و راستگوست و ایسسن شسسکم شسسخص بیمسسار اسسست کسسه دروغ‬
‫یگوید «‪ .‬اشاره به محقق شدن منفعت این دارو )عسل( اسسست و بسساقی‬ ‫م ‌‬
‫ماندن بیماری نشانه ضعف دارو نیسسست بلکسسه نشسسان ایسسن اسسست کسسه شسسکم‬
‫بیمار مشکل دارد و مواد فاسد زیادی در آن وجود دارد‪ .‬پسسس پیسسامبر وی را‬
‫به تکرار مصرف دارو توصیه کرد‪ .‬و طب پیامبر مثل طب پزشکان نیسسست‬
‫طب پیامبر )ص( قطعی و یقینی اسسست کسسه از طسسرف وحسسی بسسه او رسسسیده‬
‫یباشد«‪.‬‬‫است و چراغ نبوت و کمال عقل م ‌‬
‫یکنسسد کسسه از ابوسسسعید در صسسحیحین روایسست شسسده‬
‫ابن قیم به حدیثی اشاره م ‌‬
‫است و آن اینکه مردی نزد پیامبر )ص( آمد و گفت که برادرم از درد شکم‬
‫ینالد پیامبر فرمود ‪ :‬بگو عسل بنوشد‪ ،‬سپس برای بار دوم آمد و پیسسامبر‬ ‫م ‌‬
‫فرمود عسل بنوشد و برای بار سوم نیز پیامبر فرمود عسل بنوشسسد و بعسسد‬
‫برای بار چهارم که آمد پیامبر فرمود ‪ :‬خداوند راسسست فرمسسود‪ ،‬ولسسی شسسکم‬
‫یگوید‪ ،‬باز عسل بنوشد پس عسل نوشید و نجات یافت‪.‬‬ ‫برادر تو دروغ م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪76‬‬

‫های گفسست ای‬

‫»تا آنجا کسسه بسسه وادی مورچگسسان رسسسید مسسورچ ‌‬
‫موران همه به خان‌ههای خود روید«‪.‬‬
‫چرا خداوند خطسساب بسسه مسسورچه را مسسذکر و بسسه زنبسسور عسسسل را‬
‫هها مذکر و مسسؤنث‬ ‫مؤنث آورده است؟ چونکه میان جماعت مورچ ‌‬
‫وجود دارد و در دستور زبان وقتی که مذکر و مؤنث با هسسم باشسسند‬
‫و بخسسواهی کسسه آنهسسا را مخسساطب قسسرار بسسدهی بایسسد از ضسسمیرمذکر‬
‫استفاده کنی‪ .‬اما وقتی که ضمیر متوجه مؤنث باشد باید فقسسط از‬
‫ضمیر مؤنث استفاده کنی و خطسساب بسسه زنبسسور عسسسل بسسه صسسورت‬
‫مؤنث آمده چونکه فقط زنبورهای کارگر مسساده هسسستند کسسه عسسسل‬
‫یسازند‪ .‬و آیسسا ایسسن در قبسسل از زمسسان پیسسامبر )ص( نیسسز معسسروف‬ ‫م ‌‬
‫ههای زیادی هستند که خداوند آنهسسا را در هسسستی‬ ‫نبوده ست؟ نشان ‌‬
‫هها دقت کند تا‬ ‫و زمین گسترانیده است و انسان باید در این نشان ‌‬
‫هها که عقل خردمنسسدان‬ ‫هها و نشان ‌‬
‫ایمانش به خداوند توسط این آی ‌‬
‫از تصور آنها عاجز است محقق بشود‪.‬‬
‫ههای آن‬ ‫عسل و فاید ‌‬
‫های خلسسق‬ ‫قالعسساد ‌‬‫زنبور عسل براساس یک نظسسام اجتمسساعی خار ‌‬
‫شده است که در آن بالترین درجه همکاری و نظسسم وجسسود دارد و‬
‫در آن بالترین درجه سختی و گرفتاری به خاطر مصلحت عمومی‬
‫یباشسسد نسسه بسسه امسسر‬ ‫وجود دارد‪ .‬ولی این به امر تکسسوینی خداونسسد م ‌‬
‫ههای عظمسست خداونسسد آنچسسه کسسه زنبسسور‬ ‫تکلیفی پس یکسسی از نشسسان ‌‬
‫یباشسد کسه همسان عسسل و محسور بحسث مسا‬ ‫یکنسد م ‌‬ ‫عسل جمع م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬
‫م ‌‬
‫یگیسسرد یسسا آنچسسه کسسه‬ ‫یکی از آیاتی که تحت اعجاز قسسرآن قسسرار م ‌‬
‫هاند‪ .‬همان چیزی است‬ ‫دانشمندان سبقت علمی قرآن کریم نامید ‌‬
‫که خداوند متعال ذکر کسرده کسه در عسسسل شسسفای مردمسسان وجسسود‬
‫دارد‪.‬‬
‫ه‬ ‫شراب مخت َل ِ ٌ َ‬
‫من ُبطوِنها َ‬
‫ف ألوان ُ ُ‬ ‫ٌ ُ‬ ‫ج ِ‬‫‚َیخُر ُ‬
‫سƒ‬ ‫شفاءً ِللّنا ِ‬ ‫فیه ِ‬‫ِ‬
‫)نحل ‪(69 :‬‬
‫و هنگامی که این آیه نازل شد‪ ،‬عسل جز ارزش غذائی‪ ،‬ارزش‬
‫دیگری نداشت‪ .‬و ارزش داروئی نداشت در حالی که قسسرآن بیسسش‬
‫از ‪ 1400‬سسسسال پیسسسش بسسسه آن اشسسساره کسسسرده اسسسست‪ .‬بعضسسسی از‬
‫هانسسد کسسه اسسساس ارزش درمسسانی عسسسل وجسسود‬ ‫دانشسسمندان گفت ‌‬
‫یگیرند‬
‫آنزیمهای نشاط ‌آور است که این آنزیمها خیلی زود تأثیر م ‌‬
‫یروند اگر عسل را به مدت یک ماه در گرمسسای‬ ‫و با گرما از بین م ‌‬
‫‪77‬‬ ‫حشرات‬

‫یرود و اگر آن را بسسه‬ ‫‪ 30‬درجه ذخیره کنیم اکثر فواید آن از بین م ‌‬

‫مدت یک سال و در گرمای ‪ 20‬درجه ذخیره کنیم بسساز اکسسثر فوایسسد‬
‫یرود‪ .‬بایستی که عسسسل را در وضسسعیت طسسبیعی خسسود‬ ‫آن از بین م ‌‬
‫نگاه داشت بدون اینکه آنرا گرم کرد و یا آنرا در جای گرم ذخیسسره‬
‫کرد‪.‬‬
‫یشسود‬ ‫و اگر کسی این کلم خداوند را بشنود دچسار ناامیسدی نم ‌‬
‫س« لزم اسسست کسسه میسسان‬ ‫شفاءٌ ِللّنا ِ‬ ‫ه ِ‬ ‫فی ِ‬ ‫یفرماید ‪ِ » :‬‬ ‫که م ‌‬
‫عسل حقیقی که پروردگار خواسته یعنی عسلی که از شسسهد گلهسسا‬
‫گرفته شده و عسلی که از آب و شکری که نزدیک کنسسدوی زنبسسور‬
‫یگذارند‪ ،‬ساخته شده تفسساوت قسسائل بشسسویم چسسونکه تسسأثیر‬ ‫عسل م ‌‬
‫عسل ساخته شده و تقلبی خیلی کم است و خداوند هستی است‬
‫س« تحقیقات و مطالعات و‬ ‫شفاءٌ ِللّنا ِ‬ ‫ه ِ‬ ‫فی ِ‬ ‫یفرماید ‪ِ » :‬‬ ‫که م ‌‬
‫تجارب دقیقی بر روی آثسسار عسسسل در دسسستگاه هاضسسمه و دسسستگاه‬
‫هها انجام گرفتسسه و در مسسورد رابطسسه‬ ‫اعصاب و پوست و کبد و رود ‌‬
‫عسل با مرض قنسسد تحقیسسق شسسده اسسست و همچنیسسن رابطسسه آن بسسا‬
‫یخوابی و بیماریهای حساسسسیتی و دسستگاه‬ ‫سفت شدن عصبها و ب ‌‬
‫تنفسی و دستگاه قلب و گردش خون مورد بررسسسی قسسرار گرفتسسه‬
‫است‪ .‬بلکه تمامی دستگاههای بسسدن بسسدون اسسستثناء تسأثیر فسوری و‬
‫مثبت را از عسسسل حقیقسسی کسسه از شسسهد گلهسسا گرفتسسه شسسده باشسسد‪،‬‬
‫یگیرند‪.‬‬‫م ‌‬
‫یگوییم خداوند‬ ‫و برای نزدیک کردن خواننده‪ ،‬به فواعد عسل م ‌‬
‫یدهسسد و‬ ‫متعال التهابسسات شسسدید روده را بسسه وسسسیله عسسسل شسسفا م ‌‬
‫عسل برای رشد بهتر استخوانها مفید است چون عسل خیلی زود‬
‫یکنسسد و بسساعث جلسسوگیری از بسسد بسسو شسسدن روده و معسسده‬ ‫جسسذب م ‌‬
‫یشود و عسل نقسسش مثبسستی در محکسسم کسسردن عضسسلت مثسسانه و‬ ‫م ‌‬
‫ادراری دارد و مهمترین درمسسان بسسرای چسسرک و عفونتهسسای معسسده و‬
‫یباشد‪.‬‬‫روده و اکثر بیماریهای دستگاه هاضمه م ‌‬
‫یشود چسسون شسسکر آن خیلسسی‬ ‫عسل باعث اذیت بیماران قندی نم ‌‬
‫کم و زود هضم اسسست و سسسفت شسسدن عضسسلت بسسا مصسسرف عسسسل‬
‫یخوابی نیز بسسا مصسسرف عسسسل از بیسسن‬ ‫یشود و ب ‌‬ ‫خیلی زود خوب م ‌‬
‫یرود‪ .‬و بیماریهای حساسیتی و بیماریهسسای پوسسست نیسسز بسسا عسسسل‬ ‫م ‌‬
‫یشود تا جائی که پزشکان امروزه بر روی زخمها عسل‬ ‫برطرف م ‌‬
‫یگذارند تا زود التیام بیابد چون سرعت بهبودی زخمها از طریسسق‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬‫عسل ‪ 3‬برابر سرعت بهبودی عادی آن م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪78‬‬

‫نقیمت را با این شراب صاف و گوارا که‬ ‫و انسان داروهای گرا ‌‬

‫یکنسسد‬
‫خداوند ویژگیهای فراوانی را در آن قرار داده است عوض م ‌‬
‫هانسسد ‪ :‬کسسه عسسسل هفتسساد مسساده‬ ‫و دانشسسمندان در مسسورد عسسسل گفت ‌‬
‫داروئی دارد و نزدیک است که شربت عسل یسسک داروخسسانه کامسسل‬
‫باشد‪ .‬آنزیمها‪ ،‬معدنیات و ویتامینها و ‪ 12‬نوع قند که هر یک فواید‬
‫خاصی دارند و این موضسسوع همچنسسان جسسای بحسسث و تحقیسسق دارد و‬
‫یکنند و چیزهایی همچنسان از دیسد‬ ‫دانشمندان چیزهایی را کشف م ‌‬
‫یماند‪.‬‬ ‫آنها مخفی م ‌‬
‫ههاست‬ ‫این جامعه مورچ ‌‬
‫های اجتماعی و پیشسسرفته اسسست کسسه در هسسر جسسایی‬ ‫مورچه حشر ‌‬
‫ههسسا ‪ 9‬هسسزار‬ ‫یشود و در هر زمانی وجود دارد انسسواع مورچ ‌‬ ‫یافت م ‌‬
‫ههسای محکمسسی زنسسدگی‬ ‫ههسسا در خان ‌‬‫یباشد و بعضسسی از مورچ ‌‬ ‫نوع م ‌‬
‫یها‬‫هها زندگی چادر نشینی دارند و بعض ‌‬ ‫یکنند و بعضی از مورچ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یها با‬‫یآورند و بعض ‌‬ ‫رزقشان را با سعی و کوشش تمام بدست م ‌‬
‫های است که دارای‬ ‫یآورند و مورچه حشر ‌‬ ‫ظلم و ستم به دست م ‌‬
‫یباشسسد وقسستی از هسسم نوعسسان خسسود جسسدا شسسود‬ ‫یک طبع اجتماعی م ‌‬
‫یمیرد هر چند که غذای خوب و مکسسان خسسوب و شسسرایط بهسستری‬ ‫م ‌‬
‫برای او فراهم کنند‪ .‬پس مورچه مثل انسان است وقسستی او را در‬
‫یسرو صدا و بدون ساعت و زمان سسنج و بسدون‬ ‫مکانی تاریک و ب ‌‬
‫شب و روز بسسه مسسدت ‪ 10‬روز تنهسسا بگسسذاریم تسسوازنش را از دسسست‬
‫یدهد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫مورچه در مسسورد همکسساری کسسردن درس زیسسادی بسسه انسسسان داده‬
‫یرسد‪ ،‬مورچه‬ ‫است‪ .‬وقتی یک مورچه گرسنه به مورچه سیری م ‌‬
‫یدهسد‬ ‫ههای غذائی خسود بسسه مسسورچه گرسسنه غسذا م ‌‬ ‫سیر از برگزید ‌‬
‫های قسسرار دارد کسسه‬ ‫هها دستگاه تلمب ‌‬ ‫چون در دستگاه هاضمه مورچ ‌‬
‫یتواند به وسیله آن به دیگری غذا بدهسسد‪ .‬در ایسسن حسسدیث پیسسامبر‬ ‫م ‌‬
‫)ص( دقت کنید ‪» :‬لیس المومن الذی یبیت شننعبان و‬
‫جاره جائع« یعنی »مسسؤمن نیسسست کسسسی کسسه سسسیر بخوابسسد در‬
‫هاش گرسنه باشد«‪.‬‬ ‫حالی که همسای ‌‬
‫هانسسد و کسسار و‬ ‫هها را بررسی کرد ‌‬ ‫دانشمندان شیوه زندگی مورچ ‌‬
‫فعالیت بسیار آنها برای به دست آوردن روزی خود‪ ،‬دانشمندان را‬
‫ههسسا بسسا همسسدیگر همکسساری‬ ‫مدهوش ساخته اسسست‪ .‬بعضسسی از مورچ ‌‬
‫یکننسسد و تقسسسیم وظسسایف بسسا دقسست و جسسدیت تمسسام وجسسود دارد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫مگسسذاری و تقسسسیم‬ ‫هها ملکه بزرگی دارنسسد کسسه وظیفسسه او تخ ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫هها م ‌‬‫وظائف است که دارای مکان مطمئن در خانه مورچ ‌‬
‫‪79‬‬ ‫حشرات‬

‫یباشسسد و‬ ‫ههسسا م ‌‬ ‫و در تماس همیشگی با همة افراد مملکسست مورچ ‌‬

‫یباشسسند وظسسایف متنسسوعی‬ ‫ههای مؤنث کسسه کارگرهسسای وی م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬و‬ ‫ههسسا کسسه شسسبیه مدرسسسه م ‌‬ ‫دارنسسد از جملسسه تربیسست بچ ‌‬
‫ههسسای سسسرباز حجسسم بزرگسستری دارنسسد و داری سسسری بسسزرگ‬ ‫مورچ ‌‬
‫هستند گویی که کله خود بسسر سسسر دارنسسد‪ .‬و اینجسسا در پاسسسداری از‬
‫یباشسسد‪ .‬و‬ ‫ملکه و حفظ امنیت و رد دشمنان مثل بخسسش ارتسسش م ‌‬
‫یباشسسد و‬ ‫هها و معابر وظیفسسه کارگرهسسا م ‌‬ ‫تمیز کردن و نظافت خان ‌‬
‫یباشد‪ .‬و همچنین بیرون کشیدن جنازه‬ ‫اینجا هم مثل شهرداریها م ‌‬
‫ههسسا و دفسسن کسسردن آنهسسا در زمیسسن وظیفسسه کارگرهسسا‬ ‫ههسسا از خان ‌‬ ‫مرد ‌‬
‫هها را به عهسسده‬ ‫یباشد و این هم مثل اماکنی است که دفن مرد ‌‬ ‫م ‌‬
‫دارند‪ .‬و از جمله وظایف کارگرها کشسسیدن غسسذا از خسسارج مملکسست‬
‫یباشسسد‪ .‬و از جملسسه‬ ‫خودشسسان اسسست کسسه شسسبیه دایسسره واردات م ‌‬
‫یباشسسد کسسه مثسسل دایسسره کشسساورزی‬ ‫وظایف آنها کاشسستن گیاهسسان م ‌‬
‫یباشد‪ .‬و همچنین وظیفه کارگران پرورش حشسسراتی اسسست کسسه‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد و ایسسن هسسم شسسبیه پسسرورش‬ ‫هها از شهد آنهسسا زنسسدگی م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫چهارپایان م ‌‬
‫یباشد و یک رهسسبر دارد‬ ‫مورچه دارای نظام دقیقی در زندگی م ‌‬
‫ههسسسایی دارنسسسد کسسسه دارای‬ ‫یکنسسسد و خان ‌‬ ‫کسسسه وی را امسسسر و نهسسسی م ‌‬
‫هانسسد کسسه‬ ‫راهروهسسای پیچیسسده اسسست کسسه نگهبانهسسایی بسسر آن گمارد ‌‬
‫ههسسا‬
‫یدهنسسد و از مجمسسوع ایسسن خان ‌‬ ‫براسسساس سسساعت نگهبسسانی م ‌‬
‫یگیرد که گسسویی آپارتمانهسسایی هسسستند کسسه راههسسا‬ ‫روستایی شکل م ‌‬
‫یکنسسد تسسا جسسایی کسسه بسسه روی زمیسسن‬ ‫هها آنها را به هم وصسسل م ‌‬ ‫وجاد ‌‬
‫یرسد‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫مآور و شسسجاعت‬ ‫مورچه در روستایش به موجب انضباط سرسا ‌‬
‫هها سرهایشان بزرگ‬ ‫یکند و به همین دلیل این مورچ ‌‬ ‫بسیار کار م ‌‬
‫و دماغشان بزرگتر است‪.‬‬
‫یکنسد‬ ‫یپیماید و تونلها را م ‌‬ ‫یسازد و راهها را م ‌‬ ‫مورچه شهرها م ‌‬
‫یکنسسد و بعضسسی از انسسواع‬ ‫هها ذخیسسره م ‌‬ ‫و غذا را در انبارها و صسسومع ‌‬
‫یکننسسد و بعضسسی‬ ‫یکنند و گیاهان کشسست م ‌‬ ‫هها باغها درست م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یاندازند خداوند متعسسال‬ ‫دیگر جنگهایی را علیه قبایل دیگر به راه م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫ر‬
‫طینن ٍ‬‫فننی الرض و ل َ‬ ‫ه ِ‬ ‫مننن داّبنن ٍ‬ ‫مننا ِ‬ ‫و َ‬
‫‚ َ‬
‫ِ‬
‫مننا َ‬
‫فّرطن َننا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫م أمث َننالکم َ‬ ‫م ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬
‫ه إل ا َ‬ ‫حی ِ‬‫َیطیُر ِبجنا َ‬
‫ی رّبهننم‬ ‫ء ُثنن ّ‬
‫م إلنن َ‬ ‫شننی ٍ‬ ‫مننن َ‬ ‫ب ِ‬ ‫کتننا ِ‬‫فننی ال ِ‬ ‫ِ‬
‫)انعام ‪(38 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫و َ‬‫شر ُ‬ ‫ُیح َ‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪80‬‬

‫های که‬ ‫های در زمین و هر پرند ‌‬ ‫»محققان بدانید که هر جنبند ‌‬

‫های ماننسسد شسسما‬‫یکند همگی طسسایف ‌‬‫به دو بال در هوا پرواز م ‌‬
‫نوع بشر هستند ما در کتاب آفرینش بیان هیسسچ چیسسز را فسسرو‬
‫گذار نکردیم آنگاه هر کس را خواهد همه به سوی پروردگار‬
‫یشوند«‪.‬‬‫خود محشور م ‌‬
‫ههایشسسان را روی‬ ‫ههسسا وجسسود دارد کسسه خان ‌‬ ‫نسسوع دیگسسری از مورچ ‌‬
‫ههای آن خسسانه‬ ‫یکنند یعنی از برگ درختسسان و شسساخ ‌‬ ‫زمین درست م ‌‬
‫ههایشسسان‬ ‫یسازند و اینها بیشتر زیر درختان صنوبر هستند یسسا خان ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتراشسسند همچنسسانکه انسسسانها از کسسوه خسسانه‬ ‫را از درختان قدیمی م ‌‬
‫ههسسا ابسسزار و وسسسایل لزم را ندارنسسد‬ ‫یسازند با وجود اینکه مورچ ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنند‪ .‬که در این کسسار از‬ ‫برجهایی در نهایت دقت و استحکام بنا م ‌‬
‫های که آنچسسه را کسسه بریسسده‬ ‫یگیرد به گون ‌‬ ‫قیچی تیز دهانش کمک م ‌‬
‫یجود تا به شکل خمیر در بیاید‪ .‬شاید آنچه که مصریان قدیم در‬ ‫م ‌‬
‫یکردنسسد تقلیسسدی از شسسیوه‬ ‫ههایشسسان و اهرامشسسان اسسستفاده م ‌‬ ‫خان ‌‬
‫یمانند و سسسنگها را‬ ‫هها م ‌‬ ‫ههای کوچک در خان ‌‬ ‫هها باشد‪ .‬مورچ ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یدهنسسد و در ایسسن زیسسر‬ ‫یکنند تا زیسسر زمینهسسایی را تشسسکیل م ‌‬ ‫حفر م ‌‬
‫یهسسایی هسسم دارنسسد‪،‬‬ ‫یکننسسد و علوه بسسر ایسسن مرب ‌‬ ‫زمینهسسا رشسسد م ‌‬
‫های کسسه مسسسئول نگهبسسانی و نظسسافت و حفسسظ و ترتیسسب‬ ‫مسسورچ ‌‬
‫یباشسسد و‬ ‫یکننسسد‪ ،‬اسسست‪ ،‬مسسورچه کسسارگر م ‌‬ ‫ههایی که حاضر م ‌‬ ‫ذخیر ‌‬
‫یکند از اینکه کسی از اسرارش مطلع بشسسود‪ .‬و‬ ‫کامل ً خودداری م ‌‬
‫بایستی در آن تدّبر و تأمل کرد تا به نظام زندگی عجیبش پی بسسرد‬
‫هاش را تسسرک‬ ‫هانسسد کسسه مسسورچه هسسر گسساه خسسان ‌‬ ‫و دانشسسمندان دریافت ‌‬
‫یکند در هر مسافت مشخصی یک ماده شیمیایی که دارای بوی‬ ‫م ‌‬
‫یریسسزد تسسا وقسستی کسسه برگشسست بتوانسسد راهسسش را‬ ‫خاصی است را م ‌‬
‫بشناسد‪ .‬هر گاه یکی از شما آثار این ماده شیمیایی را پسساک کنیسسد‬
‫هاش باز گردد‪.‬‬ ‫یتواند به راه خان ‌‬ ‫مورچه هرگز نم ‌‬
‫یتوانسسد آنسسرا حمسسل‬ ‫و وقتی که مورچه چیز مفیدی را ببیند که نم ‌‬
‫یکنسسد و مقسسدار کمسسی را از آن‬ ‫کند مقداری بو اطراف آن پخسسش م ‌‬
‫یرود و‬ ‫یدارد و به سرعت به طرف هسسم نوعسسان خسسود م ‌‬ ‫ماده بر م ‌‬
‫هر زمان یکسسی از آنهسسا وی را دیسسد چیسسزی را کسسه نشسسانگر آن مسساده‬
‫هها دور آن ماده جمع‬ ‫یگیرد تا اینکه گروهی از مورچ ‌‬ ‫است از او م ‌‬
‫یدارنسسد و بسسا سسسعی و کوشسسش فسسراوان آنسسرا‬ ‫یشوند و آنرا بسسر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکننسسد بایسسد بسسدانیم کسسه‬ ‫یکشند و در انتقال آن با هم همکسساری م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشسسند تسسا‬‫ههای قسسوی م ‌‬ ‫هها نسبت به حجمشان دارای عضل ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫جایی که نیروی بزرگسسترین کشسستی گیسسران و ورزشسسکاران را سسسبک‬
‫یتواند میان دو فک خود چیزی‬ ‫یشمارد تا جایی که یک مورچه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪81‬‬ ‫حشرات‬

‫یباشسد‪ ،‬حمسل کنسد‪ .‬بسدون‬ ‫را که ‪ 3‬هزار برابر خسودش سسنگینتر م ‌‬

‫اینکه احساس زور بکند‪.‬‬
‫یمیرنسسد بسسوی‬ ‫ههسسا هنگسسامی کسسه م ‌‬ ‫هانسسد مورچ ‌‬ ‫چنانکه علما دریافت ‌‬
‫یپراکنند تا اینکه بقیه اعضسسا متسسوجه مسسرگ‬ ‫مخصوصی را از خود م ‌‬
‫وی بشوند و قبل از اینکه حشسسرات ناآشسسنا وی را بسسه طسسرف خسسود‬
‫یکنند‪ .‬و هنگامی که دانشمندان مقداری از‬ ‫بکشند آنرا زود دفن م ‌‬
‫ههسسا سسسریع‬ ‫های ریختسسن‪ ،‬بقیسسه مورچ ‌‬ ‫این مسساده را روی مسسورچه زنسسد ‌‬
‫رسیدند و در حالی که آن مورچه زنده بود وی را دفن کردند‪.‬‬
‫مورچه جزء اندک حیوانات و حشراتی است که خداونسسد متعسسال‬
‫ه کردن غذای را در وی قسسرار داده اسسست‪ .‬مسسورچه بسسه‬ ‫نیروی ذخیر ‌‬
‫یکنسسد ‪ .‬بسسدون‬ ‫هاش خرمسسای گسسرم را حفسسظ م ‌‬ ‫هها در خسسان ‌‬‫وسیله دان ‌‬
‫ههسسا روش ذخیسسره‬ ‫هها برحسب انواع ذخیر ‌‬ ‫آنکه تلف شود‪ .‬و مورچ ‌‬
‫ههسسا‬
‫یکند و پوست دان ‌‬ ‫کردن دارند مورچه دانه گندم را دو نصف م ‌‬
‫یکند تا دوباره سبز نشوند‪ .‬یا اینکه به مسسدت ‪ 7‬هفتسسه آنسسرا در‬ ‫را م ‌‬
‫یدهد که رشسسد‬ ‫یگذارد و بعد از آن اجازه م ‌‬ ‫هوا و حرارت معینی م ‌‬
‫ههای کوچک آن هویدا‬ ‫کنند‪ ،‬پس گیاهان رشد کرده و ساقه و ریش ‌‬
‫یکنسسد تسسا بسسه صسسورت‬ ‫یکنسسد و خشسسک م ‌‬ ‫یشود‪ .‬بعسسد آنسسرا قطسسع م ‌‬ ‫م ‌‬
‫های آماده برای غذای زمستان در بیاید‪ .‬همچنانکه به کود دادن‬ ‫ماد ‌‬
‫بسسرگ درختسسان بریسسده شسسده از طریسسق کشسستن نسسوع معینسسی پروانسسه‬
‫یپردازنسسد‪ .‬و ایسسن هنگسسام نسسوع خاصسسی از گیاهسسان روی آن رشسسد‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬‫ینامند‪ ،‬و مسسورچه از آن تغسسذیه م ‌‬ ‫یکند که آنرا نان کلغ م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ههسسا تخمهسسای گیاهسسان تخمگسسذار را بسسه‬ ‫همچنسسانکه بعضسسی از مورچ ‌‬
‫یبرد و بعد از آنکسسه تخمهسسا ترکیسسد آنسسرا بسسه بیسسرون حمسسل‬ ‫هاش م ‌‬ ‫لن ‌‬
‫یکند و آنها را بسسر روی گیاهسسانی کسسه شسسیره عسسسلی دارنسسد قسسرار‬ ‫م ‌‬
‫یگردانسسد و شسسیره عسسسلی آنسسرا‬ ‫یدهد و در شب آنرا به لنه بر م ‌‬ ‫م ‌‬
‫های نزدیک ‪ 48‬نقطه از این شیره‬ ‫یگیرد‪ .‬از آنجایی که هر حشر ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد و بایسسد بسسدانیم کسسه ایسسن‬‫را در خلل ‪ 24‬سسساعت درسسست م ‌‬
‫یکننسسد‪.‬‬ ‫حشرات اطاقهای خاصی را بسسرای اسسسکان خسسود درسسست م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند متعال م ‌‬
‫قنناَلت‬
‫ل َ‬‫علننی واِد الّنمنن ِ‬ ‫حّتننی إذا أ ََتننوا َ‬ ‫‚ َ‬
‫ول‬‫مسنناکنکم َ‬ ‫خل ُننوا َ‬ ‫ه َیا أّیها الّنمن ُ‬
‫ل اد ُ‬ ‫َنمل َ ٌ‬
‫هنننم ل‬‫و ُ‬‫جننننودُهُ َ‬‫سنننَلیمان و ُ‬ ‫من ّک ُنننم ُ‬
‫َیحطِ َ‬
‫ن«‬‫عُرو َ‬ ‫َیش ُ‬
‫)نمل ‪(18 :‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪82‬‬

‫»تا آنجا که به وادی مورچگان رسید موری گفت ای مسسوران‬

‫ههسسای خسسود رویسسد مبسسادا سسسلیمان و سسسپاهیانش‬
‫همسسه بسسه خان ‌‬
‫ندانسته شما را پایمال کنند«‪.‬‬
‫ههسسا‬‫خداوند متعال در خلل این آیه زبان و سخن را بسسرای مورچ ‌‬
‫ثابت کرده است و اینها که در این آیه آمده چیزهایی بود که ملکسسه‬
‫یگفست‪ .‬پسس آیسا دانشسمندان زبسان‬ ‫ههسا بسه کسارگران آنهسا م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یگوینسسد کسسه در‬ ‫هانسسد؟ بلسسه‪ ،‬دانشسسمندان م ‌‬ ‫ههسسا را کشسسف کرد ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫ههای شیمیایی وجسسود دارد کسسه فرسسستادن‬ ‫هها غد ‌‬ ‫شکم و سر مورچ ‌‬
‫این ماده شیمیایی را به عهده دارد و این ارسال و فرستادن زبان‬
‫یدهند‪.‬‬ ‫هها را مخاطب قرار م ‌‬ ‫ههاست که با آن مورچ ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫های‪ ،‬یک زبسسان‬ ‫هها یک زبان صوتی‪ ،‬یک زبان اشار ‌‬ ‫در زبان مورچ ‌‬
‫شنیداری‪ ،‬یک زبان دیدنی و یک زبان بویایی وجود دارد‪ .‬زبانی کسسه‬
‫یباشسسد‪ .‬و مسسورچه بسسا‬ ‫هها شایع است زبان شسسیمیایی م ‌‬ ‫میان مورچ ‌‬
‫حس بویایی خود که بر روی شاخکهای زیریسسن وی قسسرار دارد ایسسن‬
‫ههسسا بخواهنسسد کسسه‬ ‫یکند‪ .‬هسسر گسساه مورچ ‌‬ ‫اشارات شیمایی را درک م ‌‬
‫ههسا بسسه دنبسسال غسسذا خسارج‬ ‫کوچ دسسسته جمعسی بکننسسد یکسسی از مورچ ‌‬
‫یریسسزد و ایسسن نیسسز‬ ‫یشود و یک ماده شسسیمیایی را در مسسسیرش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫هها م ‌‬ ‫یکی از زبانهای مورچ ‌‬
‫همچنان خداوند متعال در خلل ایسسن آیسسات یسسک نسسوع معرفسست را‬
‫ثابت کرده است‪ ،‬همین طسسور یسسک روحیسسة اجتمسساعی را بسسرای آنهسسا‬
‫ثابت کسرده اسست‪ .‬آن مسورچه بسا آه و نساله کسردن در فکسر نجسات‬
‫خسسسودش نبسسسود بلکسسسه دوسسسستانش و همراهسسسانش را از سسسسلیمان و‬
‫یترساند واین دللسست بسسر روحیسسه اجتمسساعی و همکسساری‬ ‫لشکرش م ‌‬
‫هها دارای مغز کوچک و خلهای عصسسبی و‬ ‫یکند‪ .‬مورچ ‌‬ ‫آنها با هم م ‌‬
‫ههایی‬ ‫هگیری معلومات هستند و همچنیسسن نقشس ‌‬ ‫اعصابی برای انداز ‌‬
‫یروند‪.‬‬ ‫دارند که به وسیله آنها به سمت غذا و منازلشان م ‌‬
‫های شسسکل دارنسسد و‬ ‫هها یک سر و یک بدن و یک دم استوان ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یتواننسسد سسسریع‬ ‫یباشسسند کسسه بسسه وسسسیله آن م ‌‬ ‫همچنین دارای ‪ 6‬پا م ‌‬
‫ههسسا‬ ‫حرکت کنند و بعضیها نیز اعضایی برای پسسرش دارنسسد‪ .‬و مورچ ‌‬
‫یباشند که دو چشم از آنها مرکب و در دو طرف‬ ‫دارای ‪ 5‬چشم م ‌‬
‫هاند و از‬ ‫های به وجود آمد ‌‬ ‫سرشان قرار دارد‪ .‬که از چشمهای ساد ‌‬
‫های‬ ‫هاند به گسسون ‌‬ ‫لحاظ قرار گرفتن و ترکیب و ترتیب به هم چسبید ‌‬
‫یکنند‪ .‬و سه چشسسم بسساقی مانسسده بسسه‬ ‫که مثل چشم واحدی عمل م ‌‬
‫هتر هسسستند و‬ ‫هاند‪ .‬چشمهای مرکب برجست ‌‬ ‫شکل مثلثی قرار گرفت ‌‬
‫ههسسای مسذکر‬ ‫چشمهای سساده ترکیسبی ندارنسد ولسی چشسمان مورچ ‌‬
‫‪83‬‬ ‫حشرات‬

‫یباشد و بعضسسی از اینهسسا بسسه سسسبب‬ ‫ثها م ‌‬ ‫بزرگتر از چشمهای مؤن ‌‬

‫یباشند‪.‬‬ ‫هاند به همدیگر نزدیک م ‌‬ ‫نیروی مهمی که به آن وابست ‌‬
‫های دو شاخک دراز مثل مو دارد که توسط آنها چیزها‬ ‫هر مورچ ‌‬
‫یکننسسد و ایسسن‬ ‫یکند و مثل دست و پا و انگشتان عمسسل م ‌‬ ‫را حس م ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫شاخکها را دو حس نامید ‌‬
‫‪1‬‬
‫یباشند ‪ .‬و از جمله‬ ‫ههای دارای یک نوع تصرف عاقلنه م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یباشسسند و مسسورچه یسسک موجهسسای نسسورانی را‬ ‫باهوشترین حشرات م ‌‬
‫یبینسسد‪ .‬و زبسسان مسسورچه یسسک زبسسان‬ ‫یبینسسد کسسه انسسسان آنهسسا را نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یباشد‪ .‬که دو وظیفه دارد یکی اینکه پیام را برسسساند و‬ ‫شیمیایی م ‌‬
‫یکننسسد بسسویی از‬ ‫های را له م ‌‬ ‫یباشد‪ .‬وقتی مورچ ‌‬ ‫دیگری ترساندن م ‌‬
‫یبرنسسد و یسسا از‬ ‫ههای دیگر به آن پنسساه م ‌‬ ‫یشود که مورچ ‌‬ ‫آن صادر م ‌‬
‫یکننسسد و هیسسچ‬ ‫نزدیسسک شسسدن بسسه مسسورچه کشسسته شسسده خسسودداری م ‌‬
‫هاش بشود مگر اینکه کلمسسه رمسسز را‬ ‫یتواند داخل خان ‌‬ ‫های نم ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫بیان نکند‪.‬‬
‫هها دارای دستگاه هاضمه عجیب و دهان و مسسری و معسسده‬ ‫مورچ ‌‬
‫یباشند‪.‬‬ ‫و روده و دستگاه مکنده و تلمبه م ‌‬
‫ههسای بزرگترهسسا‬ ‫ههای مسسؤنث تخمهسای خسسود را نزدیسک خان ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫هروزی از آنهسسا اختصسساص‬ ‫یگذارند و مرّبیانی را به مراقبت شسسبان ‌‬ ‫م ‌‬
‫یدهنسسد تسسا‬‫یدهند‪ .‬که حرارت مناسب را برای تخمهسسا افزایسسش م ‌‬ ‫م ‌‬
‫اینکه تخمها بیرون بیایند‪ .‬و به صورت کرم کوچسسک بسسدون دسسست و‬
‫یآیند‪ ،‬مربیان از آنهسسا مراقبسست کسسرده و بسسه آنهسسا غسسذا‬ ‫پایی بیرون م ‌‬
‫یخسسورد‪ .‬سسسپس بسسا دهسسانش‬ ‫یدهند‪ .‬تا اینکه ‪ 7‬هفته با میل غذا م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یخوابسسد‬ ‫یبافسسد و م ‌‬ ‫یریسد و یسسک تسسوپ ابریشسسمی بسسرای خسسود م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشسسود و‬ ‫یشسسد از خسسوابش بیسسدار م ‌‬ ‫وقسستی کسسه چنسسد روز سسسپری م ‌‬
‫یجود کسسه‬ ‫یبرد و ابریشم دور خود را م ‌‬ ‫نخهای توپ ابریشمی را م ‌‬
‫یکننسسد و نظسسافت آنسسرا بسسه عهسسده‬ ‫در این کار مربیها به وی کمسسک م ‌‬
‫یشود و مورچه بسسه‬ ‫یگیرند تا جایی که پاها و دستهایش پدیدار م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یورزد‪.‬‬ ‫نظافت کردن خیلی عشق م ‌‬

‫ه یننا‬
‫یشود ‪» :‬قالت نملن ٌ‬‫ههای ظریفی که از این آیه بر‌داشت م ‌‬
‫‪ -‬از نکت ‌‬ ‫‪1‬‬

‫ایها النمل ادخلوا مساکنکم ل یحطمنکم سلیمان و جنننوده‬

‫و هم ل یشعرون« این مورچه به مهربانی و جهت هشداری بسسه سسسایر‬
‫هها آنها را مخاطب قرار داده است »یا ایها النمل« و بسسا تشسسویق‬‫مورچ ‌‬
‫آنها را به خودداری از لشکر سلیمان امر کرده است »ادخلوا مساکنکم« و‬
‫بسسرای ایسسن کسسار دلیسسل ذکسسر کسسرده اسسست‪» .‬ل یحطمنکم سننلیمان و‬
‫جنوده« و از کار سلیمان و لشسسکرش بسسه شسسدت معتسسذر اسسست‪ .‬بسسبین کسسه‬
‫یخواهسسد‪ .‬و پسساک و منسسزه‬
‫چطور مورچه حکمت و قدرت را برای یسسارانش م ‌‬
‫هها را به سخن در آورده است از روی حکمت و‬ ‫است خدایی که این مورچ ‌‬
‫قدرت خود‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪84‬‬

‫یدهنسسد‬ ‫هها را بدون هیچ علمتی تشخیص م ‌‬ ‫هها‪ ،‬غیر مورچ ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫و محبت و دوستی فقط میان اهل یک روستا موجود است‪ .‬و غیسسر‬
‫آن روستا دشمنان آنها هستند‪ .‬تا جایی که ممکن است میان چنسسد‬
‫هها جنگ در گیرد‪ .‬پس در صفهای منظم و کشسسنده‬ ‫روستا از مورچ ‌‬
‫یشسسود و کشسسته و زخمیهسسای زیسسادی در‬ ‫یایستند و جنگ شروع م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ههسسای فاتسسح اسسسیران را بسسرای‬ ‫یشسسود‪ .‬و مورچ ‌‬ ‫ایسسن جنسسگ واقسسع م ‌‬
‫یگیرند و کشته شدگانشان را در قبرهای‬ ‫خدمت در روستایشان م ‌‬
‫یکننسسد و همچنیسسن سرزمینشسسان را از جسسسد‬ ‫مخصسسوص دفسسن م ‌‬
‫ههسسا در‬ ‫هانسسد ‪ :‬مورچ ‌‬‫یکننسسد‪ .‬تسسا جسسایی کسسه گفت ‌‬‫دشمنانشسسان پسساک م ‌‬
‫کارهایشسسان نزدیکسسترین حشسسرات بسسه انسسسان هسسستند‪ .‬و گسساهی‬
‫یآینسسد‪،‬‬ ‫هها به صورت یک نیروی آشوبگر و ویران کننده در م ‌‬ ‫مورچ ‌‬
‫یکننسسد‪ .‬تسسا‬‫و بیشتر از انسانها برای خسسود انسسسانها خطسسر درسسست م ‌‬
‫ههسسا رابشسسکافد تسسا‬ ‫جایی که احتمسسال دارد کسسه سسستونهای چسسوبی خان ‌‬
‫هها‬ ‫هها فروبریزد یا اینکه آپارتمانهایی را در کتابخان ‌‬ ‫اینکه سقف خان ‌‬
‫به وجود بیاورند و برگ کتابها را بخورند و آنها را پاره کنند‪.‬‬
‫این موضوع را با سخن حضرت علی )رضسسی اللسسه عنسسه( خسساتمه‬
‫ههسای کوچسک و‬ ‫ههسسا در ایسن جث ‌‬ ‫یفرماید ‪» :‬بسه مورچ ‌‬ ‫یدهم که م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشود و به اندیشسسه‬ ‫نازکی اندام بنگرید که با گوشه چشم دیده نم ‌‬
‫یپیمایسسد و بسسرای بدسسست‬ ‫یگردد‪ ،‬چگسسونه مسسسیر خسسود را م ‌‬ ‫درک نم ‌‬
‫یدهسسد و آنسسرا‬ ‫هاش انتقال م ‌‬ ‫یشتابد‪ .‬دانه را به لن ‌‬ ‫آوردن روزیش م ‌‬
‫یکنسسد‪ ،‬در تابسسستان بسسرای زمسسستان و در وقسست‬ ‫در انبارش آماده م ‌‬
‫یآورد‪ ،‬خداونسسد ضسسامن‬ ‫هها را گسسرد م ‌‬‫آمدن برای وقت بازگشتن دان ‌‬
‫روزیسسش بسسود‪ .‬و مناسسسب حسسال راه روزیسسش را گشسساده‪ ،‬پروردگسسار‬
‫بسیار نعمت دهنده از آن غافل نیست و خداونسسد جسسزا دهنسسده آنسسرا‬
‫یگرداند‪ ،‬و اگر چسه در سسنگ خشسک و سسنگ‬ ‫یبهره نم ‌‬ ‫محروم و ب ‌‬
‫سخت باشد‪ .‬و اگر در مواضع خوردن و در بال و پسسایین آن و آنچسسه‬
‫در درون مورچه است از اطراف اضلع شسسکمش و آنچسسه در سسسر‬
‫آن است از چشم و گوش؛ اندیشه کنی‪ ،‬از آفرینش آن به شگفت‬
‫یشوی‪ ،‬پس بلند و برتر از آن اسسست‬ ‫آمده و از وصف آن رنجور م ‌‬
‫خدائی که مورچه را بر روی دست و پایش برقسسرار داشسست و آنسسرا‬
‫بر روی ستونها و اعضایش بنا کرد‪ ،‬در حسسالی کسسه در آفرینسسش آن‪،‬‬
‫های شرکت نداشته و توانائی اورا یاری نکسسرده اسسست هیسسچ‬ ‫آفرینند ‌‬
‫خسسدائی غیسسر از خسسدای یگسسانه وجسسود نسسدارد و هیسسچ معبسسودی غیسسر او‬
‫نیست«‪.‬‬
‫‪85‬‬ ‫حشرات‬

‫هها‬
‫پش ‌‬
‫یباشسسد ایسسن آیسسه اسسست کسسه‬
‫از آیاتی که نشانه عظمت خداوند م ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫م ‌‬
‫مثل ً مننا‬ ‫ب َ‬ ‫ر َ‬ ‫ن َیض ن ِ‬ ‫حی أ ِ‬ ‫ه ل َیس نت َ ِ‬ ‫ن الل ن َ‬ ‫‚إ ّ‬
‫منننوا‬ ‫نآ َ‬ ‫ذی َ‬ ‫ّ‬
‫مننا النن ِ‬‫فأ ّ‬‫قهننا َ‬ ‫و َ‬
‫ف ِ‬ ‫فمننا َ‬ ‫ه َ‬ ‫ضنن ً‬‫و َ‬ ‫َبع ُ‬
‫َ‬
‫ن‬ ‫مننا ال ّن ِ‬
‫ذی َ‬ ‫من ّرّبهم و أ ّ‬ ‫ق ِ‬ ‫ح ّ‬ ‫ه ال َ‬ ‫ن أن َ ُ‬ ‫علمو َ‬ ‫فی َ َ‬‫َ‬
‫مثل ً‬ ‫ه ِبهننذا َ‬ ‫ذا أرادَ اللنن ُ‬ ‫ما َ‬ ‫ن َ‬ ‫وُلو َ‬ ‫فَیق ُ‬ ‫فُروا َ‬ ‫کَ َ‬
‫ل‬ ‫ضن ُ‬ ‫ما ی ُ ِ‬‫و َ‬ ‫کثیرا ً َ‬ ‫ه َ‬ ‫دی ب ِ ِ‬ ‫و َیه ِ‬ ‫کثیرا ً َ‬ ‫ه َ‬ ‫ل بَ ِ‬‫ض ُ‬ ‫یُ ِ‬
‫)بقره ‪(26 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫سقی َ‬ ‫فا ِ‬ ‫ه إّل ال َ‬ ‫بِ ِ‬
‫»و خدا را باک و ملحظه از آن نیست که بسسه پشسسه و چیسسزی‬
‫بزرگتر از آن مثل زند پس هر مثل که آرد آنهائی که به خسسدا‬
‫یدانند که مثسسل از جسسانب خداونسسد آنهاسسست‬ ‫هاند م ‌‬
‫ایمان آورد ‌‬
‫یگویند خدا را از این مثل چسسه‬ ‫هاند م ‌‬
‫اما کسانی که کافر شد ‌‬
‫یکنسسد بسسا آن مثسسل‪ ،‬بسسسیاری را و‬
‫مقصسسود اسسست؟ گمسسراه م ‌‬
‫یکنسسد بسسه آن مگسسر‬
‫یکنسسد بسسسیاری را و گمسسراه نم ‌‬‫هسسدایت م ‌‬
‫فاسقان را«‪.‬‬
‫یکشسسی و‬ ‫ینشیند‪ ،‬آنرا م ‌‬‫های روی دستهای تو م ‌‬ ‫هنگامی که پش ‌‬
‫یکنسسی و گسسویی کسسه چیسسزی هسسم اتفسساق‬ ‫اصل ً چیزی هم احسسساس نم ‌‬
‫نیفتاده است و این بخاطر ضعف پشه برای توسسست‪ .‬پیسسامبر )ص(‬
‫یفرماید ‪» :‬لو کانت النندنیا تعنندل عننند اللننه جننناح‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫بعوضه ما سقی کافرا منها شربه ماء« »اگسسر دنیسسا‬
‫‪1‬‬

‫در پیشگاه خداوند به اندازه یک بال پشه باشد هیچ کافری شسسربت‬
‫یخورد«‪.‬‬‫آبی را از آن نم ‌‬
‫مها وجود دارد و اگر سر یک پشسسه را بسسا‬ ‫هها صد چش ‌‬ ‫در سر پش ‌‬
‫میکروسکوپ بسسزرگ کنیسسم چشسمهای صسد گسانه پشسسه را مثسل یسک‬
‫یبینیم‪ .‬و در دهان پشه ‪ 48‬دندان وجسسود دارد و در‬ ‫کندوی عسل م ‌‬
‫های سه قلب وجود دارد که یک قلسسب مرکسسزی دارد و‬ ‫سینه هر پش ‌‬
‫در هر یک از بالهایش یک قلب وجود دارد‪ .‬و در هر قلبی دو گوش‬
‫و دو شکم گنده و دو پیه وجود دارد‪.‬‬
‫یباشسد کسه هواپیماهسای جدیسسد نیسسز آنسسرا‬ ‫پشه دارای دستگاهی م ‌‬
‫ههای‬ ‫یباشد‪ .‬یا دارای پیش رونسسد ‌‬ ‫دارا نیستند و آن دستگاه رادار م ‌‬
‫یباشد‪ .‬به این معنا که پشسسه اشسسیاء را بسسا شسسکل و رنسسگ‬ ‫حرارتی م ‌‬
‫های در‬ ‫یشناسسسد‪ .‬اگسسر پش س ‌‬‫یشناسد بلکه به حرارت آنهسسا م ‌‬ ‫آنها نم ‌‬

‫‪ -‬ترمذی )‪ ،(2320‬ابن ماجه )‪.(4110‬‬ ‫‪1‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪86‬‬

‫یک اتاق تاریک یافت شود چیزی جز انسان خوابیده را در آن اتسساق‬

‫یبینسسد چسسونکه حسسرارت انسسسان بیشسستر از حسسرارت وسسسایل اتسساق‬ ‫نم ‌‬
‫یباشد‪ .‬و حساسیت این دستگاه یک هزارم از درجه حرارت صد‬ ‫م ‌‬
‫هها دارای دسسستگاهی هسسستند کسسه خونهسسا را‬ ‫یباشد‪ .‬و پش س ‌‬ ‫در صد م ‌‬
‫یباشسسد چسسون گسساهی ‪2‬‬ ‫یکند‪ .‬پس هر خسسونی مناسسسب آن نم ‌‬ ‫حل م ‌‬
‫یبینند کسسه پیشسسانی یکسسی‬ ‫یخوابند و صبح م ‌‬ ‫بچه در یک رختخواب م ‌‬
‫از آنها پر از نیشها و گزشهای پشه است ولی پیشانی دیگری هیسسچ‬
‫یشود‪.‬‬‫اثری از گزش روی آن دیده نم ‌‬
‫یباشسسند‪ .‬وقسستی کسسه‬ ‫هها دارای یسسک دسسستگاه پنهسسان کننسسده م ‌‬ ‫پش س ‌‬
‫یکنسسد شسسخص وی را‬ ‫دماغش را در پوست شخص خوابیده فسسرو م ‌‬
‫یکنسسد و وقسستی کسسه‬ ‫یکشسسد ولسسی پشسسه محسسل گسسزش را پنهسسان م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد‪.‬‬
‫برخاست شخص خوابیده اثر گسسزش و درد آنسسرا احسسساس م ‌‬
‫یکند‪.‬‬ ‫که پشه در این هنگام در فضای اتاق پرواز م ‌‬
‫هها دارای دماغی شش طبقه هستند کسسه چهسسار طبقسسه آن در‬ ‫پش ‌‬
‫یکند و باید ایسسن زخمهسسا‬ ‫پوست گزیده شده زخمی مربعی ایجاد م ‌‬
‫های را‬ ‫به رگهای خونی برسد‪ .‬و طبقسه پنجسم و ششسم بسا هسم لسول ‌‬
‫یدهند تا خون گزیده شده را بمکند بالهسسای پشسسه در هسسر‬ ‫تشکیل م ‌‬
‫یزند تسسا اینکسسه از بسسال زدن آنهسسا صسسدای وزوز بسسر‬ ‫ثانیه چندین بار م ‌‬
‫هها چنگالهسسایی وجسسود دارد بسسرای اینکسسه بسسر‬ ‫یخیزد‪ .‬در پاهای پشس ‌‬ ‫م ‌‬
‫سطوح زبر بایستد و همچنیسسن پاهسسایی دارد کسه بتوانسسد بسسر سسسطوح‬
‫صاف بایستد‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خداوند متعال م ‌‬
‫مننا‬ ‫مثل ً َ‬ ‫ب َ‬ ‫ر َ‬ ‫حی أن َیضنن ِ‬ ‫ه لَیسننت َ ِ‬ ‫ن اللنن َ‬ ‫‚إ ّ‬
‫ن آمَنننوا‬ ‫ذی َ‬ ‫مننا النن ّ‬‫فأ ّ‬‫قهننا َ‬ ‫فو َ‬ ‫فمننا َ‬ ‫ه َ‬ ‫ضنن ً‬‫و َ‬ ‫َبع ُ‬
‫ن‬ ‫مننا ال ّننذی ِ َ‬
‫وأ ّ‬ ‫من َرّبهم َ‬ ‫ق ِ‬ ‫ح ّ‬ ‫ه ال َ‬ ‫ن أن ّ ُ‬ ‫و َ‬ ‫فَیعَلم ُ‬ ‫َ‬
‫مثل ً‬ ‫ه ِبهننذا َ‬ ‫ماذا أرادَ اللنن ُ‬ ‫ن َ‬ ‫قوُلو َ‬ ‫فی َ ُ‬ ‫فروا َ‬ ‫کَ َ‬
‫ل‬ ‫ضن ُ‬ ‫و ما ی ُ ِ‬ ‫کثیرا ً َ‬ ‫ه َ‬ ‫دی ب ِ ِ‬‫و َیه ِ‬ ‫کثیرا ً َ‬ ‫ه َ‬ ‫ل بِ ِ‬‫ض ُ‬ ‫یُ ِ‬
‫نƒ‬ ‫سقی َ‬ ‫ه إل الفا ِ‬ ‫ّ‬ ‫بِ ِ‬
‫یفرمایسسد کسسه »ایسسن آیسسه قسسرآن جسسواب‬‫ابن قیسسم )رحمسسه اللسسه( م ‌‬
‫یگفتند‬ ‫یکردند و م ‌‬‫اعتراض کافرانی است که به قرآن اعتراض م ‌‬
‫کسسه پروردگسسار بزرگسستر از آن اسسست کسسه در کتسسابش نسسام مگسسس و‬
‫یارزش را بیساورد‪ .‬پسس اگسر آنچسه‬ ‫عنکبوت و امثال این حیوانات ب ‌‬
‫مد )ص( آورده کلم خداوند باشد نبایسسد اسسسم ایسسن حیوانسسات‬ ‫که مح ّ‬
‫یدهد که خداوند را‬ ‫یارزش در آن باشد و خداوند متعال جواب م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫باکی از آن نیست کسسه بسسه پشسسه و چیسسزی بزرگسستر از آن مثسسل زنسسد‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫حشرات‬

‫چون اگر مثل زدن بسسه پشسسه و بزرگسستر از آن متضسسمن تحقسسق حسسق‬
‫تعالی باشد و توضیح آن و همچنین ابطال چیزهای باطل باشد این‬
‫خود بهترین چیز است و نباید از بهترین باکی داشت‪ .«1‬به راستی‬
‫که ارزش پشه کمتر از ماهیهای کبودی که بسسالغ بسسر ‪ 150‬تسسن وزن‬
‫هاش ‪300‬‬ ‫دارند نیست و این ماهیها در هسسر بسسار شسسیر دادن بسسه بچ ‌‬
‫یشود‪ .‬یعنی ‪ 3‬بار شیردادن در روز معسسادل‬ ‫کیلو از وزنشان کم م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬و هسسر گسساه کسسه بخواهسسد غسسذایی بخسسورد کسسه‬
‫یک تسسن وزن م ‌‬
‫هاش را پر کند نیاز به ‪ 4‬تن ماهی دارد‪ .‬و این فقط یک وعسسده‬ ‫معد ‌‬
‫یباشسسد و غسسذای پسسر چربسسی نیسسست‪ .‬و آفرینسسش پشسسه کمسستر از‬ ‫م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬بسسه خسساطر اینکسسه خداونسسد متعسسال‬‫آفرینسسش ایسسن مسساهی نم ‌‬
‫فرموده است ‪:‬‬
‫تƒ‬
‫و ٍ‬
‫من َتفننا ُ‬
‫ن ِ‬
‫ق الّرحم ِ‬
‫خل ِ‬
‫‚مات ََری فی َ‬
‫)ملک ‪(3 :‬‬
‫ینظمی و نقصان نخسسواهی‬
‫»و هیچ در خلقت خدای رحمان ب ‌‬
‫یافت«‪.‬‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫و همچنین خداوند سبحان م ‌‬
‫خل َ‬
‫قننه‬ ‫ء َ‬
‫شننی ٍ‬ ‫ل ّرُبنا اّلذی َأعطی ک ُ ّ‬
‫ل َ‬ ‫‚قا َ‬
‫)طه ‪(50 :‬‬ ‫هَدیƒ‬ ‫ثُ ّ‬
‫م َ‬
‫»گفت پروردگار ما همان کسسسی اسسست کسسه بسسه تمسسام اشسسیاء‬
‫نعمت وجود بخشید و سپس هدایتش کرده است«‪.‬‬
‫این یک خلقت کامل است که از ویروسهایی درسسست شسسده کسسه‬
‫یشود و مخلوقات خیلسسی دقیقسستری از‬ ‫جز با میکروسکوبها دیده نم ‌‬
‫اینها وجود دارند که منتهی بسسه کهکشسسانهایی هسسستند کسسه میلیاردهسسا‬
‫سال نوری از ما دور هستند‪ .‬این است پروردگار جهانیان شما کسسه‬
‫از یک ذره تا یک کهکشان نظام واحد و محکمسی را درسست کسرده‬
‫است‪ .‬و این ساخته دست خدائی است که همسسه چیسسز را بسسه طسسور‬
‫محکم درست کرده است«‪.‬‬

‫‪ -‬بدائع الفوائد جلد ‪ 4‬صص ‪.946-47‬‬ ‫‪1‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪88‬‬

‫سها‬‫مگ ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫ن‬‫هإ ّ‬ ‫معوا ل َن ُ‬ ‫ل فأس نت َ ِ‬ ‫مث َن ٌ‬‫ب َ‬ ‫ر َ‬
‫ضن ِ‬ ‫س ُ‬ ‫‚یا اّیها الّنا ُ‬
‫ذباب نا ً و ل َ ن ِ‬
‫و‬ ‫قوا ُ‬ ‫ه َلن َیخل ُ ُ‬ ‫ن الل ِ‬‫من دو ِ‬ ‫ن ِ‬ ‫عو َ‬ ‫ن َتد ُ‬ ‫اّلذی َ‬
‫ب شنننیئا ل‬ ‫ذبا ُ‬ ‫م الننن ُ‬ ‫ه ُ‬‫ه و إن َیسنننُلب ُ‬ ‫عنننوا َلننن ُ‬ ‫إجَتم ُ‬
‫بƒ )حج ‪:‬‬ ‫مطلو ُ‬ ‫ب و ال َ‬ ‫ف الطال ِ ُ‬ ‫ع َ‬‫ض ُ‬‫ه َ‬ ‫من ُ‬
‫قذوهُ َ‬ ‫َیسَتن ِ‬
‫‪(73‬‬
‫»ای مردم بدین مثل گوش فرا دارید‪ ،‬آن بتهای جماد که بسسدون خسسدا‬
‫یخوانید هرگز بر خلقسست مگسسسی هسسر چنسسد همسسه اجتمسساع کننسسد‪ ،‬قسسادر‬
‫م ‌‬
‫نیستند و اگر مگس چیزی از آنها بگیسسرد قسسدرت بسساز پسسس گرفتسسن آن را‬
‫تپرست( هر دو ناتوانند«‪.‬‬ ‫ندارند‪ ،‬طالب و مطلوب )بت و ب ‌‬
‫هاند که ‪ :‬آشوبهای مگسسس و اذیتهسسای او و بیماریهسسای کسسه بسسه‬ ‫گفت ‌‬
‫هها را از تأمل و تفکر این حشسسره‬ ‫یشوند‪ ،‬دید ‌‬ ‫علت مگس ایجاد م ‌‬
‫باز داشته است‪ .‬در حالی که مگس یکی از عجایب آفرینش الهسسی‬
‫یشود‪ .‬خداوند پاک و متعال برای مردم مگس را مثسسل‬ ‫محسوب م ‌‬
‫مآوری‬ ‫زده است‪ .‬این مخلوق ضعیف و کثیف که با سرعت سرسا ‌‬
‫ینمایانسد‪ ،‬ولسی اگسسر مکسسانی پسسر از‬ ‫یشود‪ .‬و آنکسسه ضسعیف م ‌‬ ‫زیاد م ‌‬
‫ماده مگس کش کنی و همگی آنها را بجز یک مگس ماده بکشی‪،‬‬
‫این مگس ماده یک نسل مگس برای مقاومت در برابر ایسسن مسساده‬
‫ههای طسسبیعی کسسه‬ ‫یکند‪ .‬بنابراین ساختن کشند ‌‬ ‫ریخته شده تولید م ‌‬
‫های است پس چسسه‬ ‫قالعاد ‌‬
‫یکنند چیز خار ‌‬ ‫سها از آن استفاده م ‌‬ ‫مگ ‌‬
‫یتوانسسد مگسسسها را بکشسسد؟! مگسسسها در هسسر یسسک دقیقسسه در‬ ‫چیسسز م ‌‬
‫یکنند که با این‬ ‫ههای طبیعی درست م ‌‬ ‫دستگاههای خودشان کشند ‌‬
‫یکنسسد حسستی اگسسر مگسسسها در برابسسر سسسرما‬ ‫مسسواد کشسسنده مبسسارزه م ‌‬
‫یآورد کسسه در مقابسسل سسسرما‬ ‫بمیرند نسلی از فرزندان را به دنیسسا م ‌‬
‫مقاومت کنند‪.‬‬
‫چشم یک مگس صد برابر بسسزرگ شسسده کسسه در ایسسن بزرگنمسسایی‬
‫یشود‪ ،‬هسسزاران عدسسسی کسسه بعضسسی از‬ ‫بترین عجایب دیده م ‌‬ ‫عجی ‌‬
‫آنها به بعضی دیگسر چسسبیده بودنسد‪ ،‬امکسان دیسدن کامسل را بسرای‬
‫یآورند‪ .‬این موجود ضعیف که مردم از آن بدشسسان‬ ‫مگس فراهم م ‌‬
‫یتواند مانوری بزند که حتی بزرگترین هواپیماهای جنگسسی‬ ‫یآید م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یتوانند کسسار مگسسس را ایجسساد کننسسد‪ .‬مگسسس‬ ‫قادر به آن نیستند و نم ‌‬
‫یکنسد و قسادر‬ ‫قالعساده حرکست م ‌‬ ‫نسبت به حجمش بسا سسرعتی فو ‌‬
‫است که ناگهان تا ‪ 90‬درجه تغییر مسیر بدهد و قادر است کسسه از‬
‫‪89‬‬ ‫حشرات‬

‫سقفی به سقف دیگر برود و ایسسن چیسسزی اسسست کسسه هواپیماهسسا در‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫یتوانند انجام بدهند و خداوند م ‌‬
‫روی زمین نم ‌‬
‫بƒ‬
‫مطلو ُ‬
‫ب و ال َ‬
‫ف الطال ِ ُ‬
‫ع َ‬
‫ض ُ‬
‫‚ َ‬
‫»طالب و مطلوب هر دو ناتوانند«‪.‬‬
‫یفرمایسسد ‪:‬‬
‫اما این حدیث پیامبر )ص( جالب تسسوجه اسسست کسسه م ‌‬
‫ً‬
‫»هر گاه مگسی در نوشیدنی شما افتاد پس آن مگس را کامل در‬
‫نوشیدنی فرو ببرید بعد آنرا دور بیاندازید چونکه در یکی بالهسسایش‬
‫‪1‬‬
‫بیماری وجود دارد و در دیگری شفاست«‪.‬‬
‫و علم حدیث صحت و درستی این حدیث را ثابت کرده اسسست ‪:‬‬
‫و کشف شده که در یکی از بالهای مگسها پادزهری وجود دارد که‬
‫یکند‪ .‬پس هر گاه که مگسی در نوشسسیدنی و‬ ‫با میکروبها مبارزه م ‌‬
‫آب جاری افتاد در حالی که روی پاهسسای آن میکروبهسسا و باکتریهسسای‬
‫خطرناک وجود دارد باید مگس را کامل ً در آب فرو ببریسسد‪ .‬چسسونکه‬
‫در یکی از بالهای آنهسسا پسسادزهر ایسسن میکروبهسسا وجسسود دارد‪ .‬خداونسسد‬
‫یفرماید ‪:‬‬‫متعال م ‌‬
‫معوا َلننه‬ ‫فاست َ ِ‬ ‫ل َ‬ ‫مث ٌ‬ ‫ب َ‬‫ر َ‬‫ض ِ‬ ‫س ُ‬ ‫‚یا أُیها الّنا ُ‬
‫قننوا‬ ‫ُ‬
‫ه لن َیخل ُ‬ ‫َ‬ ‫ن الل ِ‬ ‫من ِدو ِ‬ ‫ن ِ‬ ‫عو َ‬‫ن َتد ُ‬ ‫ن اّلذی َ‬ ‫إ ّ‬
‫م‬‫ه ُ‬ ‫ُ‬
‫ه و ان َیسننلب ُ‬ ‫َ‬
‫عننوا لنن ُ‬ ‫م ُ‬‫و لننو إجت َ َ‬‫َ‬ ‫ً‬
‫ذبابننا َ‬ ‫ُ‬
‫ف‬
‫ع َ‬ ‫ضنن ُ‬ ‫ه َ‬‫مننن ُ‬‫وهُ ِ‬‫قذ ُ‬ ‫شننئیا ً لَیسننَتن ِ‬ ‫ب َ‬ ‫ذبا ُ‬ ‫النن ُ‬
‫بƒ‬ ‫مطلو ُ‬ ‫ب و ال َ‬ ‫الطال ِ ُ‬
‫از وظایف ایسسن حشسسره ایسسن اسسست کسسه بسسا مسسردن خسسود بسسر روی‬
‫یکنسسد‪ .‬ولسی هسر‬ ‫گیاهان و اعضسسای تکسه تکسسه شسده‪ ،‬هسسوا را پساک م ‌‬
‫مگسی در رفسست و آمسسدهای خسسود بیسسش از ‪ 500‬میلیسسون میکسسروب‬
‫یکند‪ .‬و وجود مگس در مکانهایی که زیاد باشسسند دلیسسل بسسر‬ ‫حمل م ‌‬
‫های‬ ‫این است که آن مکان تمیز نیست گویی که مگسسس بسساز دارنسسد ‌‬
‫ههایمان را تمیز کنیسسم همچنسسانکه‬ ‫قوی است تا اینکه ما پیشگاه خان ‌‬
‫هاند‪.‬‬‫پیامبر )ص( توضیح داد ‌‬
‫یکنسسد‪ .‬در‬ ‫های است که زود جابجسسا و نقسسل مکسسان م ‌‬ ‫مگس حشر ‌‬
‫یباشد در روز دوم در مسسسافتی بیسسش‬ ‫حالی که بر سر سفره تو م ‌‬
‫یباشد‪ .‬و هر دو روز یکبار‪ ،‬نسلی جدیسسد بسسه‬ ‫از ده کیلومتر دورتر م ‌‬
‫یآورد و توالسسد مگسسس خیلسسی عجیسسب اسسست امسسا چیسسزی کسسه‬ ‫دنیسسا م ‌‬
‫ً‬
‫باورکردنی نیست این است که دستگاه عصبی مگس کسسامل شسسبیه‬
‫یباشد‪.‬‬
‫دستگاه عصبی انسان م ‌‬
‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪90‬‬

‫ینهسسایت نیرومنسسد اسسست و در دیسسدن‪ ،‬نیرویسسی‬ ‫و چشمان مگس ب ‌‬

‫یباشد‪ .‬و‬ ‫قالعاده دارد‪ .‬و مگس دارای ادراکی با سطح عالی م ‌‬ ‫فو ‌‬
‫یشسسود‪.‬‬‫هنگامی که خطری وی را تهدید کند به شسسدت عصسسبانی م ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫یگیرد و احساس درد م ‌‬ ‫یشود و یاد م ‌‬ ‫پس مگس عصبانی م ‌‬
‫یباشسسد‪ .‬و مگسسس بسسه انسسدازه‬ ‫و وزن مغز مگس یک میلیونم گرم م ‌‬
‫یباشسسد و‬ ‫هها م ‌‬
‫های از غد ّ ‌‬
‫یکند و مگس دارای مجموع ‌‬ ‫کافی کار م ‌‬
‫های دارد که تا ‪ 2‬دقیقه دوام دارد‪.‬‬ ‫حافظ ‌‬
‫مگسها انواعی بالغ بر صسد هسزار نسوع دارنسد بعضسی از مگسسها‬
‫یمکنسسد و‬ ‫درنده هستند و بعضی مانند زنبور عسل شیره گلها را م ‌‬
‫یکنند و بعضسسیها بسسا هواپیماهسسا در سسسرعت و‬ ‫یها انگور خمر م ‌‬ ‫بعض ‌‬
‫یکننسسد و قادرنسسد کسسه مهاجمانشسسان را گمسسراه‬ ‫مانور زدن رقسسابت م ‌‬
‫کرده و از آنها بیگاری بکشند‪.‬‬
‫هترین زمسسان علمسسی قسسادر بسسه‬ ‫بنابراین تمامی مسسردم در پیشسسرفت ‌‬
‫یفرماید ‪:‬‬ ‫خلق یک مگس نیستند چون خداوند متعال م ‌‬
‫شنننننیئا ً ل‬ ‫ب َ‬ ‫م الننننن ُ‬
‫ذبا ُ‬ ‫و ِإن َیسنننننُلب ُ‬
‫ه ُ‬ ‫‚ َ‬
‫بو‬ ‫ف الطننننال ِ ُ‬
‫ع َ‬‫ضنننن ُ‬
‫ه َ‬‫مننننن ُ‬‫ذوهُ ِ‬‫ق ُ‬‫َیسننننَتن ِ‬
‫بƒ‬ ‫مطلو ُ‬ ‫ال ُ‬
‫آن حدیث پیامبر )ص( چگونه ایسسن حقیقسست را بیسسان کسسرده؟ و از‬
‫کجا آنرا فهمیده است؟ آیا پیامبر تحلیلی داشت؟ آیا آنجا ابزارها و‬
‫آزمایشسسگاههای تجزیسسه و تحلیسسل وجسسود داشسست؟ آیسسا آن زمسسان‬
‫یفرمایسسد ‪:‬‬‫میکروسکوپ وجود داشت پسسس چطسسور پیسسامبر )ص( م ‌‬
‫»هر گاه مگسی در نوشیدنی شسسما افتسساد‪ ،‬آنسسرا در نوشسسیدنی فسسرو‬
‫ببرید و سپس آنرا بیرون بیاندازید چونکه در یکی از بالهای مگسسس‬
‫بیماری وجود دارد و در دیگری شسسفای آن« و علسسم حسسدیث چگسسونه‬
‫آنرا ثابت کرده است؟‬
‫و این چیزی جز وحی الهی و سنت پاک محمسسدی نیسسست‪ .‬و هسسر‬
‫آنچه که از سنت پسساک بسسه تسسواتر رسسسیده باشسسد‪ ،‬قطعسسی الثبسسوت و‬
‫یباشد و هر کس آنرا انکار کند کافر است‪.‬‬ ‫قطعی الدلله م ‌‬
‫در آیات خداوند که آنرا در هستی گسترانیده دّقت کنید ‪:‬‬
‫و‬ ‫ت َ‬
‫سننماوا ِ‬
‫فننی ال ّ‬ ‫منناذا ِ‬
‫ظننُروا َ‬ ‫ل ان َ ُ‬ ‫‚ ُ‬
‫قنن ِ‬
‫قوم ٍ‬‫عن َ‬‫ت و الن ّذُُر ُ‬‫غنی الیا ُ‬‫و ما ت ُ ِ‬ ‫ض َ‬‫الر ِ‬
‫)یونس ‪(101 :‬‬ ‫نƒ‬ ‫منو َ‬ ‫ل ُیؤ ِ‬
‫»بگو در آسسسمانها و زمیسسن بسسه چشسسم و عقسسل دیسسدة بصسسیرت‬
‫بنگریسسد تسسا بسسسیار آیسسات یکتسسائی حسسق و ادلسسه قسسدرت خسسدا را‬
‫‪91‬‬ ‫حشرات‬

‫مشاهده کنید گرچه هرگسسز مردمسسی را کسسه بسسه دیسسدة عقسسل و‬

‫ینیاز نخواهد کرد«‪.‬‬ ‫ایمان ننگرند دلیل و آیات الهی ب ‌‬
‫ابسسن قیسسم در کتسساب »الطسسب النبسسوی« در مسسورد ایسسن حسسدیث‬
‫یفرماید که ‪ :‬در این حدیث دو امر وجود دارد؛ )هر گاه مگسسسی‬ ‫م ‌‬
‫در نوشیدنی شما افتاد( یک امر فقهی و یک امر پزشکی و امسسا در‬
‫قلسسوه ‪ :‬یعنسسی فسسرو‬
‫مورد معنای پزشسکی‪ ،‬اینکسسه ابسو عبیسد گفتسسه أم ِ‬
‫بردن‪ ،‬تا شفای مگسسس را مثسسل درد آن خسسارج کنسسد‪ .‬و بسسدان کسسه در‬
‫مگسها نیروی سمی وجود دارد که ورم و خارش حاصل از گسسزش‬
‫نشانگر آن است‪ .‬و این به منزله یک اسلحه اسسست وقسستی توسسسط‬
‫یافتد بسسا ایسسن سسسلح خسسود از‬‫آنچه که وی را اذیت کرده بر زمین م ‌‬
‫یکند و پیسسامبر )ص( بسسه ایسسن خسساطر فرمسسوده کسسه‬ ‫خود محافظت م ‌‬
‫برای مقابله با ایسن سسم از آنچسسه کسسه خداونسد در بسال دیگسسرش بسه‬
‫عنوان شفا قرار داده است استفاده کنید‪ .‬پس تمام بدن مگس را‬
‫در آب و غذا فرو ببرید تا ماده نفع دهنسسده در مقابسسل مسساده سسسمی‬
‫بایستد و ضررآن از بیسسن بسسرود‪ . .‬ایسسن طسسبی اسسست کسسه بزرگسسترین‬
‫یباشسد‪.‬‬ ‫هاند و حتی خسارج از چسراغ نبسسوت م ‌‬ ‫پزشکان به آن نرسید ‌‬
‫پس با وجود این پزشک دانشمند و موفق کسی است کسسه نسسسبت‬
‫به این درمان متواضع باشد و به کسی که این حدیث را گفتسسه کسسه‬
‫کاملترین مخلوقات است اقرار بکند‪ ،‬که او نیز توسط وحی الهسسی‬
‫‪1‬‬
‫یباشد‪ .‬کمک شده است‪.‬‬ ‫که خارج از نیروی بشری م ‌‬
‫دستة ملخها‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫‪:‬‬ ‫وƒ )مدثر‬ ‫ک إّل ُ‬
‫ه َ‬ ‫جنودُ َرب ّ َ‬ ‫و ما َیعل َ ُ‬
‫م ُ‬ ‫‚ َ‬
‫‪(31‬‬
‫»و هیچ کس از عده بی حد لشکرهای پروردگار‪ ،‬غیر او آگاه‬
‫نیست«‪.‬‬
‫قطعا ً کسی جز خداوند متعال از لشکرهای وی آگسساه نیسسست‪ ،‬و‬
‫ههای‬ ‫هایم این است که دسسست ‌‬‫آنچه که ما یک زمانی از دیگری شنید ‌‬
‫یکننسسد و در ایسسن‬
‫های بسسه منطقسسه دیگسسری کسسوچ م ‌‬
‫ملخهسسا از منطق ‌‬
‫یجنگیدند‪ .‬و از دستان این مبارزان در شهر‬ ‫سرزمین با همدیگر م ‌‬
‫دیگری رهایی یافتیم‪ .‬این همان ملخهایی هستند کسسه بسسرای انسسسان‬
‫ینمایاند ولی واقعا ً چیز خطرناکی هستند‪.‬‬
‫ضعیف م ‌‬

‫‪ -‬الطب النبوی‪ ،‬ص ‪ 98‬وز ادالمعاد‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.112‬‬ ‫‪1‬‬

‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪92‬‬

‫یگویند که ‪ :‬مقدار غذائی کسسه ملخهسسا در‬ ‫بعضی از دانشمندان م ‌‬

‫های از‬‫یباشسسد‪ .‬وقسستی دسسست ‌‬ ‫یخورند‪ .‬معادل وزن خودشان م ‌‬ ‫روز م ‌‬
‫ملخها به وزن هشتاد هزار تن باشند‪ .‬پس در یک روز هشتاد هسسزار‬
‫یخورند‪ .‬و شاید اسم ملسسخ اشسساره بسسه ایسسن‬ ‫تن از مواد غذایی را م ‌‬
‫باشد )جرد یعنی جای بی گیاه و سبزه( که چیزی از برگ درختسسان‬
‫ههای آنها و پوست درختان باقی نگذارند‪.‬‬ ‫و میو ‌‬
‫در هر کیلومتر مربع بین صد میلیون تسسا دویسسست میلیسسون دسسسته‬
‫ملخ وجود دارد‪ .‬و طول بعضی از دسسسته ملخهسسا بسسه ‪ 400‬کیلومسستر‬
‫یرسد – یعنی از دمشق تا حلسسب و بیشسستر – و بعضسسی از دسسسته‬ ‫م ‌‬
‫یباشند‪.‬‬
‫ملخها بیش از چهل میلیون ملخ م ‌‬
‫خانة عنکبوت‬
‫یفرماید ‪:‬‬
‫خداوند متعال در کتاب کریمش م ‌‬
‫ه َاولینناءَ‬‫ن الل ِ‬‫دو ِ‬ ‫من ُ‬‫ذین ا َّتخذوا ِ‬ ‫ل ال ّ‬‫مث َ ُ‬
‫‚ َ‬
‫ن‬ ‫ن َاو َ‬
‫هن َ‬ ‫ذت َبیت نا ً و إ ّ‬‫خن َ‬
‫ت إت ّ َ‬
‫عنکب ُننو ِ‬ ‫ل ال َ‬ ‫کَ َ‬
‫مث َ ِ‬
‫نƒ‬ ‫و َ‬
‫ت لوکانوا َیعلم ُ‬ ‫عنکُبو ِ‬ ‫ت ال َ‬‫ت َلبی ُ‬ ‫الب ُُیو ِ‬
‫)عنکبوت ‪(41 :‬‬
‫هانسسد مثسسل‬
‫»مثسسل کسسسانی کسسه غیسسر خسسدا را بسسه دوسسستی گرفت ‌‬
‫تترین‬‫یکند و اگسسر بدانیسسد سسس ‌‬ ‫هایست که عنکبوت بنا م ‌‬ ‫خان ‌‬
‫بنا خانه عنکبوت است«‪.‬‬
‫ههسسا‬
‫تترین خان ‌‬
‫بسسا تسسوجه بسسه نسسص ایسسن آیسسه خسسانه عنکبسسوت سسس ‌‬
‫هانسسد کسسه ‪» :‬ان« حسسرف مشسسبه بالفعسسل‬ ‫یباشسسد‪ .‬دانشسسمندان گفت ‌‬ ‫م ‌‬
‫یکنسسد »ان اوهن الننبیوت« و لم‬ ‫است که بر تاکید دللت م ‌‬
‫در »لننبیت« لم مزحلقسسسه م ‌‬
‫یباشسسسد‪ ،‬کسسسه در اصسسسل لم تأکیسسسد‬
‫یباشد‪ ،‬که از اسم ان به خبر آن کناره گرفته است بنسسابراین دو‬ ‫م ‌‬
‫تاکید در این آیه وجود دارد‪.‬‬
‫تƒ‬
‫عنکُبو ِ‬ ‫ت ل ََبی ُ‬
‫ت ال َ‬ ‫ن الُبیو ِ‬ ‫ن َاو َ‬
‫ه ُ‬ ‫‚و إ ّ‬
‫یفرماید که ‪:‬‬
‫خداوند متعال م ‌‬
‫س و مننا‬
‫رُبها لِلنننا ِ‬
‫ل َنضنن ِ‬ ‫‚و ِتلنن َ‬
‫ک المثننا ُ‬
‫نƒ‬ ‫قُلها إّل العاِلمو َ‬‫َیع ِ‬
‫)عنکبوت ‪(43 :‬‬
‫یزنیسسم و بسسه جسسز مسسردم‬
‫»و ما این همه مثلها بسسرای مسسردم م ‌‬
‫دانشمند کسی در آن تعلق نخواهد کرد«‪.‬‬
‫‪93‬‬ ‫حشرات‬

‫یکنسد‪ .‬یعنسسی‬ ‫و این تعریف عام ِ )دانشسمندان( افسسادة تخصسیص م ‌‬

‫ییابند‪.‬‬‫دانشمندان حشره شناس به تنهایی راز این آیه را در م ‌‬
‫ً‬
‫در بعضی از تفاسیر آمده است که خانه عنکبوت واقعا ضسسعیف‬
‫یباشد چون در مقابل گرما و سرما و باران و بادها از عنکبسسوت‬ ‫م ‌‬
‫یباشد و در بعضی‬ ‫یکند چون خیلی ضعیف و ناجیز م ‌‬ ‫محافظت نم ‌‬
‫تفاسیر اینچنین آمده است ولی یکی از اسسستادان حشسسره شسسناس‪،‬‬
‫در دانشکده علوم دانشگاه قساهره در بعضسی از کتابهسای علمیسش‬
‫یگویسسد کسسه ‪ :‬در ایسسن کلم خداونسسد اعجسساز علمسسی وجسسود دارد؛‬ ‫م ‌‬
‫ً‬
‫ذت َبیت نا« یعنسسی عنکبوتهسسایی کسسه‬ ‫خن َ‬ ‫ت ا ِت ّ َ‬‫عنکُبو ِ‬ ‫ل ال َ‬ ‫مث َ ِ‬‫»ک َ َ‬
‫یکنند و به همین خساطر تسسای تسسأنیث آورده‬ ‫مؤنث هستند خانه بنا م ‌‬
‫ً‬
‫ذت َبیت نا« عنکبسسوت مسسؤنث‬ ‫خ َ‬‫ت ا ِت َ َ‬ ‫عنکُبو ِ‬ ‫ل ال َ‬‫مث َ ِ‬‫است ‪» :‬ک َ َ‬
‫یکنسسد و عنکبوتهسسا مسسذکر را‬ ‫همان عنکبوتی است که خانه سازی م ‌‬
‫های کسسه در جلسسو او‬ ‫یکنسسد بسسه گسسون ‌‬ ‫بسسه وارد شسسدن در آن تشسسویق م ‌‬
‫یدهسسد و بعضسسی آوازهسسای طنیسسن را بسسه‬ ‫حرکسسات مفتونسسانه انجسسام م ‌‬
‫یکند‪ .‬و بعد از تلقیح او‬ ‫هاش م ‌‬ ‫یرساند تا او را وارد خان ‌‬ ‫گوش او م ‌‬
‫یخورد و بعضسسی‬ ‫ههایش را م ‌‬ ‫یدرد و بعد از آن بچ ‌‬ ‫یخورد و م ‌‬ ‫را م ‌‬
‫یخورند‪ .‬پسسس خسسانه عنکبسسوت علوه بسسر‬ ‫هها بعضی دیگر را م ‌‬ ‫از بچ ‌‬
‫یباشد‪ .‬و در روابط داخلسسی بسسا هسسم‬ ‫ضعف بنا از بنیان نیز ضعیف م ‌‬
‫یباشسسند و گسساهی ایسسن دو ضسسعف در یسسک ضسسعف جمسسع‬ ‫ضسسعیف م ‌‬
‫یشود‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫و گفته شده که ‪ :‬هر کس به زنش اجازه دهد که بسسر او طغیسسان‬
‫ههای وی بشسسود و دسسستوراتش را بسسه ترتیسسب‬ ‫کنسسد و مطیسسع خواسسست ‌‬
‫عمل کند و در آنچه که رضایت خداوند نیست از او اطاعت کند در‬
‫یباشسسد‪ .‬و بلکسسه گمراهسستر از آنهسسا‪،‬‬ ‫ایسسن صسسورت مثسسل چهارپایسسان م ‌‬
‫چونکه تواضع مذکر برای مسسونث فقسط نسسزد حیوانسسات و چهارپایسسان‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫و مسلمانان امروزی در سختیهایی که با دشمنانشان یعنی یهود‬
‫و حامیان آنها دارند هسسر گسساه بسسه غیسسر خداونسسد اعتمسساد کردنسسد و بسسه‬
‫نیروهای زمینی متوسل شدند و تسلیم آنهسسا شسسدند مثسسل عنکبسسوت‬
‫یباشند‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫ن َاوه َ‬
‫ن‬ ‫ذت َبیتا ً و إ ّ‬
‫خ َ‬
‫ت ات ّ َ‬
‫عَنکبو ِ‬‫ل ال َ‬‫مث َ ِ‬‫‚ک َ َ‬
‫نƒ‬ ‫ت َلو کانوا َیعَلم ُ‬
‫و َ‬ ‫عنکُبو ِ‬ ‫ت ل ََبی ُ‬
‫ت ال َ‬ ‫البُیو ِ‬
‫)عنکبوت ‪(41 :‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪94‬‬

‫هانسسد‪ ،‬مثسسل‬
‫»مثل کسسسانی کسسه غیسسر خسسدا را بسسه دوسسستی گرفت ‌‬
‫تترین‬‫یکند‪ .‬و اگر بدانید‪ ،‬سسس ‌‬ ‫هایست که عنکبوت بنا م ‌‬ ‫خان ‌‬
‫یباشد«‪.‬‬ ‫بناها‪ ،‬خانه عنکبوت م ‌‬

‫شاخصهای حسی در حشرات‬

‫ههایی را برای رصد حرکات سسستارگان و اجسسسام‬ ‫انسان رصدخان ‌‬
‫یکنسسد‬
‫متحرک و هواشناسی اختراع کرده است‪ ،‬چه کسسسی بسساور م ‌‬
‫که در این کائنات زنده شاخکهای حسی وجسسود دارد کسسه انسسسان از‬
‫انجام دادن کار آنها ناتوان است؟‬
‫یکنیسسم و سسسبک‬ ‫در حشسسرات ایسسن دنیسسا کسسه مسسا آنهسسا را تحقیسسر م ‌‬
‫یشسسماریم‪ ،‬دسسستگاهی وجسسود دارد کسسه دقیقسسترین دسسستگاههای‬ ‫م ‌‬
‫یگویند که ‪ :‬در بعضی‬ ‫یرسد دانشمندان م ‌‬ ‫ساخت انسان به آن نم ‌‬
‫از حشرات شاخکهای حسسسی وجسسود دارد کسسه در آن پیشسسقراولهای‬
‫شسسیمیایی قسسرار دارد و بوهسسا و عطرهسسا و بسسوی مسسواد را از پیسسش‬
‫یدهسسد و حرکسست و جسسستجوی خسسود را بسسه دنبسسال روزی‬ ‫تشسسخیص م ‌‬
‫یکنند‪ .‬و در‬ ‫ههای این پیشقراولهای شیمیایی تعیین م ‌‬ ‫براساس داد ‌‬
‫بعضی از حشسسرات شسساخکهای حسسسی وجسسود دارد کسسه دارای پیسسش‬
‫یباشند که به وسسسیلة آنهسسا صسسداها و حرکسست‬ ‫ههای مکانیکی م ‌‬ ‫روند ‌‬
‫یکنند همچنانکه بعضی از انواع مگسها این کار‬ ‫بادها را احساس م ‌‬
‫ههای مکسسانیکی از حرکسست تسسأثیر‬ ‫یکننسسد‪ .‬و ایسسن پیسسش رونسسد ‌‬
‫را م ‌‬
‫ههای شسسیمیایی( از ترکیبسسات‬ ‫یگیرنسسد‪ .‬ولسسی اولسسی )پیسسش رونسسد ‌‬ ‫م ‌‬
‫یشوند‪.‬‬ ‫شیمیایی متأثر م ‌‬
‫و چیز دیگر این است که بعضی از حشرات به محسسض اینکسسه در‬
‫یرسند‪.‬‬ ‫یک جایی ماده شیرینی ریخته شود فورا ً سر م ‌‬
‫یآینسسد؟ اینهسسا از طریسسق همسسان پیسسش‬ ‫ایسسن حشسسرات چگسسونه م ‌‬
‫یآیند‪.‬‬‫یفهمند و م ‌‬ ‫ههای شیمیایی م ‌‬ ‫روند ‌‬
‫یآینسسد؟ اینهسسا بسسه خسساطر وجسسود‬ ‫این خرمگسها چگونه به اینجسسا م ‌‬
‫حیسسوان مسسرداری اسسست کسسه بسسوی آن در فضسسا پخسسش شسسده و ایسسن‬
‫ههای شسسیمیایی‬ ‫شرونسسد ‌‬‫یآیند‪ .‬ایسسن پی ‌‬ ‫خرمگسها از طریق این بو م ‌‬
‫ههایی‬ ‫است اما عجیبتر از ایسسن در بعضسسی از حشسسرات پیسسش رونسسد ‌‬
‫یکنند‪ .‬پس‬ ‫وجود دارد که از طریق اشعة مادون قرمز احساس م ‌‬
‫هر گاه که احساس وی نسبت به این چیز گرم ادامه داشته باشسسد‬
‫یماند ولسسی اگسسر آن‬ ‫به وسیله این اشعه آن احساس در او پایدار م ‌‬
‫احساس به صورت منقطسسع و بریسسده آمسسد‪ ،‬آنسسرا بسسه صسسورت کوتسساه‬
‫یکند و هنگامی که بسسه نزدیسسک آن شسسیء رسسسیده احسسساس‬ ‫قطع م ‌‬
‫یرود و این دستگاه در‬ ‫ییابد و به سوی آن شیء م ‌‬ ‫دوباره ادامه م ‌‬
‫‪95‬‬ ‫حشرات‬

‫یباشد‪ .‬پس اگسسر دو مسسرد در یسسک بسسستر‬ ‫هها موجود م ‌‬ ‫بعضی از پش ‌‬

‫خوابیده باشند‪ .‬و یکسسی از آنهسسا تسسب داشسسته باشسسد و حرارتسسش بسسال‬
‫یدهسسد چسسونکه‬
‫باشد‪ ،‬آن پشه از فاصله ‪ 3‬مسستری آن را تشسسخیص م ‌‬
‫یباشد که با اشسسعة مسسادون قرمسسز خیلسسی‬ ‫دارای شاخکهای حسی م ‌‬
‫یکنسسد و فقسسط بسسه طسسرف آن مسسردی کسسه تسسب دارد‬ ‫زود احسسساس م ‌‬
‫یرود‪.‬‬
‫م ‌‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪96‬‬

‫فهرست منابع و مراجع‬

‫القرآن الکریم‬ ‫‪-1‬‬
‫ه‪.‬‬
‫تفسیر الطبری‪ ،‬دارالفکر‪ ،‬بیروت‪‌ 1405 ،‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ه‪.‬‬
‫تفسیر ابن کثیر‪ ،‬دارالفکر‪ ،‬بیروت‪‌ 1405 ،‬‬ ‫‪-3‬‬
‫تفسیر القرطبی‪ ،‬دار الشسسعب‪ ،‬القسساهره‪ ،‬ط ‪،2‬‬ ‫‪-4‬‬
‫تحقیق أحمد عبدالحلیم البردونی‪.‬‬
‫ه‪،.‬‬ ‫‪-5‬صحیح البخسساری‪ ،‬دار ابسسن کسسثیر‪ ،‬الیمسسامه‪ ،‬بیسسروت‪‌ 1407 ،‬‬
‫‪ 1987‬م‪ ،‬ط ‪ ،3‬تحقیق د‪ .‬مصطفی دیب البغا‪.‬‬
‫‪-6‬صسسسحیح مسسسسلم‪ ،‬دار إحیسسسا السسستراث العربسسسی‪ ،‬تحقیسسسق فسسسؤاد‬
‫عبدالباقی‪.‬‬
‫‪-7‬سنن الترمذی‪ ،‬دار إحیا التراث العربی‪ ،‬بیروت‪ ،‬تحقیق أحمسسد‬
‫محمد شاکر‪ ،‬و آخرین‪.‬‬
‫‪-8‬سنن أبی داود‪ ،‬دار الفکر‪ ،‬بیروت‪ ،‬تحقیق محمد محیی الدین‬
‫عبد الحمید‪.‬‬
‫‪-9‬سنن ان ماجه‪ ،‬دار الفکر‪ ،‬بیروت‪ ،‬تحقیق فؤاد عبد الباقی‪.‬‬
‫‪ -10‬سنن النسائی الکبری‪ ،‬دار الکتب العلمیه‪ ،‬بیروت‪1411 ،‬‬
‫ه‪ 1991/‬م‪ ،‬تحقیسسق عبسسد الغفسسار سسسلیمان البنسسداری‪ ،‬سسسید‬ ‫‌‬
‫کسروی حسن‪.‬‬
‫‪ -11‬سند المام احمد‪ ،‬مؤسسه قرطبه‪ ،‬مصر‪.‬‬
‫‪ -12‬موطسسا المسسام مالسسک‪ ،‬دار احیسساء السستراث العربسسی‪ ،‬مصسسر‪،‬‬
‫تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی‪.‬‬
‫ه‪،‬‬
‫‪ -13‬سسسنن السسدارمی‪ ،‬دار الکتسساب العربسسی‪ ،‬بیسسروت‪‌ 1407 ،‬‬
‫تحقیق فواز أحمد زمرلی‪ ،‬خالد السبع العلمی‪.‬‬
‫ه‪،‬‬‫‪ -14‬مصنف عبدالرزاق‪ ،‬المکتب السلمی‪ ،‬بیسسروت‪‌ 1403 ،‬‬
‫ط ‪ ،2‬حبیب الرحمن العظمی‪.‬‬
‫ه‪،‬‬ ‫‪ -15‬مصنف ابن أبی شیبه‪ ،‬مکتبه الرشسسد‪ ،‬الریسساض‪‌ 1409 ،‬‬
‫ط ‪ ،1‬کمال یوسف الحوت‪.‬‬
‫‪ -16‬صحیح ابن حبان‪ ،‬مؤسسه الرساله‪ ،‬بیروت‪ ،‬ط ‪1414 ،2‬‬
‫ه ‪ 1993 /‬م‪ ،‬تحقیق شعیب الرناؤوط‪.‬‬ ‫‌‬
‫ه‪،‬‬ ‫‪ -17‬صحیح ابن خزیمه‪ ،‬المکتب السلمی‪ ،‬بیسسروت‪‌ 1390 ،‬‬
‫‪ 1970‬م‪ ،‬تحقیق ‪ :‬محمد مصطفی العظمی‪.‬‬
‫‪ -18‬المعجسسم الکسسبیر‪ ،‬الطسسبرانی‪ ،‬مکتبسسه العلسسوم والحکسسسم‪،‬‬
‫ه ‪ 1983 /‬م‪ ،‬ط ‪ ،2‬تحقیسسسسق ‪ :‬حمسسسسدی‬ ‫الموصسسسسل ‪‌ 1404‬‬
‫السلفی‪.‬‬
‫‪97‬‬ ‫منابع و مراجع‬

‫‪ -19‬المستدرک علی الصحیحین‪ ،‬الحاکم‪ ،‬دار الکتب العلمیسسه‪،‬‬

‫ه‪ 1990 ،‬م‪ ،‬تحقیق عبدالقادر عطا‪.‬‬ ‫بیروت‪‌ 1411 ،‬‬
‫‪ -20‬شسسعب الیمسسان‪ ،‬السسبیهقی‪ ،‬دارالکتسسب العلمیسسه‪ ،‬بیسسروت‪،‬‬
‫ه‪ ،‬ط ‪ ،1‬تحقیق ‪ :‬محمد السعید بسیونی زغلول‪.‬‬ ‫‪‌ 1410‬‬
‫‪ -21‬مسند الشسسهاب‪ ،‬القضسساعی‪ ،‬مؤسسسسه الرسسساله‪ ،‬بیسسروت‪،‬‬
‫ه ‪ 1986 /‬م‪ ،‬ط ‪ ،2‬تحقیق حمدی السلفی‪.‬‬ ‫‪‌ 1407‬‬
‫‪ -22‬الجامع الصغیر‪ ،‬السیوطی‪ ،‬دارطائر العلم‪ ،‬جده‪ ،‬تحقیق ‪:‬‬
‫عبد الرؤوف المناوی‪.‬‬
‫‪ -23‬کشسسف الخفسساء العحلسسونی‪ ،‬مؤسسسسه الرسسساله‪ ،‬بیسسروت‪،‬‬
‫ه‪ ،‬ط ‪ ،4‬تحقیق ‪ :‬أحمد القلش‪.‬‬ ‫‪‌ 1405‬‬
‫‪ -24‬الزهد‪ ،‬عبدالله بن المبارک‪ ،‬دار الکتسسب العلمیسسه‪ ،‬بیسسروت‪،‬‬
‫تحقیق ‪ :‬حبیب الرحمن العظمی‪.‬‬
‫‪ -25‬اسنی المطسسالب فسسی احسسادیث مختلفسسه المراتسسب‪ ،‬محمسسد‬
‫ه‪،‬‬
‫السید درویش الحوت‪ ،‬دارالکتاب العربی‪ ،‬بیروت‪‌ 1403 ،‬‬
‫تحقیق ‪ :‬خلیل المیس‪.‬‬
‫‪ -26‬الفردوس بمأثور الخطاب‪ ،‬الدیلمی المهسسذانی‪ ،‬دارالکتسسب‬
‫العلمیه‪ ،‬بیروت‪ ،1986 ،‬ط ‪ ،1‬تحقیق ‪ :‬السعید بن بسسسیونی‬
‫زغلول‪.‬‬
‫ه ‪1985 /‬‬ ‫‪ -27‬علل السسدارقطنی‪ ،‬دار طیبسسه‪ ،‬الریسساض‪‌ 1405 ،‬‬
‫م‪ ،‬ط ‪ ،1‬تحقیق محفوظ الرحمن زین الله‪.‬‬
‫ه‪/‬‬ ‫‪ -28‬تلخیص الحسسبیر‪ ،‬ابسسن حجسسر‪ ،‬المسسدینه المنسسوره‪‌ 1384 ،‬‬
‫‪ 1964‬م‪ ،‬تحقیق ‪ :‬السید عبدالله هاشم الیمانی المدنی‪.‬‬
‫‪ -29‬فتح الباری‪ ،‬شرح صحیح البخاری‪،‬ابن حجر‪ ،‬دار المعرفه‪،‬‬
‫بیروت‪ ،‬تحقیق فؤاد عدالباقی‪ ،‬محب ادین الخطیسسب‪1379 ،‬‬
‫ه‪.‬‬
‫‌‬
‫‪ -30‬شرح صحیح مسلم‪ ،‬النسسووی‪ ،‬دار إحیسساء السستراث العربسسی‪،‬‬
‫ه‪.‬‬‫بیروت‪‌ 1392 ،‬‬
‫ه‪،‬‬‫‪ -31‬اسیره النبویه‪ ،‬ابن هشسسام‪ ،‬دارالجیسسل‪ ،‬بیسسروت‪‌ 1411 ،‬‬
‫ط ‪ ،1‬تحقیق ‪ :‬محمد السعید بسیونی زغلول‪.‬‬
‫‪ -32‬الطسب النبسوی‪ ،‬ابسن القیسم‪ ،‬دارالفکسر‪ ،‬بیسروت‪ ،‬تحقیسق ‪:‬‬
‫عبدالغنی عبد الخالق‪.‬‬
‫‪ -33‬زاد المعسساد‪ ،‬ابسسن القیسسم‪ ،‬مؤسسسسه الرسسساله – مکتبسسه المنسسار‬
‫ه ‪ 1986 /‬م‪ ،‬ط ‪،14‬‬ ‫السسسلمیه‪ ،‬بیسسروت – الکسسویت‪‌ 1407 ،‬‬
‫تحقیق ‪ :‬شعیب الرناؤوط – عبد القادر الرناؤوط‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪98‬‬

‫‪ -34‬لسان العرب‪ ،‬ابن منظور‪ ،‬دار صادر‪ ،‬بیروت – لبنسسان‪ ،‬ط ‪،1‬‬
‫‪ 1997‬م‪.‬‬
‫‪ -35‬مجمع الزوائد‪ ،‬ابو بکر الهیثمسسی‪ ،‬دار الریسسان للسستراث‪ ،‬دار‬
‫ه‪.‬‬
‫الکتاب العربی‪ ،‬القاهره‪ ،‬بیروت ‪‌ 1407‬‬
‫‪ -36‬شرح العمده‪ ،‬ابن تیمیه‪ ،‬مکتبه العبیکان‪ ،‬الریاض‪1413 ،‬‬
‫ه‪ ،‬تحقیق ‪ :‬د‪ .‬سعود صالح العطیشان‪.‬‬ ‫‌‬
‫‪ -37‬الطسسب النبسسوی‪ ،‬ابسسن قیسسم الجسسوزیه‪ ،‬دار الفکسسر‪ ،‬بیسسروت‪،‬‬
‫تحقیق ‪ :‬عبد الغنی عبدالخالق‪.‬‬
‫‪ -38‬بدائع الفوائد‪ ،‬ابسسن قیسسم الجسسوزیه‪ ،‬مکتبسسه نسسزار مصسسطفی‬
‫ه ‪ 1996 /‬م‪ ،‬تحقیسسسسق ‪:‬‬ ‫البسسسساز‪ ،‬مکسسسسه المکرمسسسسه‪‌ 1416 ،‬‬
‫عبدالعزیز عطا‪ ،‬عادل عبد الحمید العدوی‪.‬‬
‫‪ -39‬المستطرف فی کل فن مستظرف‪ ،‬أبو الفتح البشسسیهی‪،‬‬
‫دار الکتب العلمیه‪ ،‬بیروت‪ 1986،‬م‪ ،‬ط ‪ ،2‬تحقیسسق د‪ .‬مفیسسد‬
‫محمد قمیحه‪.‬‬
‫‪ -40‬القاموس المحیط‪ ،‬افیروز آبادی‪.‬‬
‫مخسسار الصسسحاح‪ ،‬السسرازی‪ ،‬دارالعلسسوم‪ ،‬تحقیسسق ‪ :‬د‪ .‬مصسسطفی‬ ‫‪-‬‬
‫البغا‪.‬‬
‫‪ -41‬موسوعه النباتات المفیده‪ ،‬فرید بابا عیسی‪ ،‬دار عکرمسسه‪،‬‬
‫دمشق‪ 2002 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -42‬روائع الطسسب السسسلمی‪ ،‬القسسسم العلجسسی‪ ،‬الجسسزء الول‪،‬‬
‫ه ‪ 1994 /‬م‪.‬‬ ‫دارالمعاجم‪ ،‬ط ‪‌ 1415 ،1‬‬
‫‪ -43‬النوار فی شمائل النسسبی المختسسار‪ ،‬الحسسسین بسسن مسسسعود‬
‫البغسسوی‪ ،‬تحقیسسق ‪ :‬إبراهیسسم الیعقسسوبی‪ ،‬دارالمکتسسبی‪ ،‬الطبعسسه‬
‫الثانیه‪ 1999 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -44‬الطب الوقائی بین العلسسم والسسدین‪ ،‬د‪ .‬نضسسال عیسسسی‪ ،‬دار‬
‫المکتبی‪ ،‬الطبعه الولی‪ 1997 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -45‬أساسیات علم المفاصسسل‪ ،‬أنسسس القطیفسانی – دانسسه الفقیسر‪،‬‬
‫جامعه دمشق‪ 1999 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -46‬إعجسساز القسسرآن فسسی العلسسوم الجغرافیسسه‪ ،‬محمسسد مختسسار‬
‫عرفات‪ ،‬دار اقرأ‪ ،‬ط ‪ 2003 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -47‬اعرف جسدک‪ ،‬سلسسسله الثقسسافه العسسامه‪ ،‬ترجمسسه العقیسسد‬
‫ماجد العظمه‪ ،‬سلسله الثقامه العامه‪.‬‬
‫‪ -48‬اعرف نفسک‪ ،‬د‪ .‬فاخر عاقل‪ ،‬دار العلسسم للملییسسن‪ ،‬ط ‪،3‬‬
‫‪ 1974‬م‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫منابع و مراجع‬

‫‪ -49‬السودان التمر و الماء د‪ .‬حسان شمی باشا‪ ،‬دار المناره‬

‫)السعودیه( ط ‪ 1992 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -50‬المراض الشائعه‪ ،‬د‪ .‬محیی الدین طالو العلسسبی‪ ،‬دار ابسسن‬
‫کثیر‪ ،‬ط ‪ 1989 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -51‬المراض النفسیه و عوامل الشد الی الخلسسف‪ ،‬د‪ .‬مسسأمون‬
‫حموش‪ ،‬دار المأمون‪ ،‬ط ‪ 2003 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -52‬النسان ین العلم والدین‪ ،‬شسسوقی ابسسو خلیسسل‪ ،‬دار الفکسسر‪،‬‬
‫ط ‪1989 ،5‬م‪.‬‬
‫‪ -53‬النسان و معجزه احیسساه‪ ،‬د‪ .‬خلسسوق نسسور بسساقی‪ ،‬موسسسسه‬
‫الرساله‪ ،‬ط ‪ 1998 ،1‬م‪ ،‬ترجمه اورخان محمد علی‪.‬‬
‫‪ -54‬الیدز و المراض الجنسیه‪ ،‬د‪ .‬محیی الدین طالو العلسسبی‪،‬‬
‫دار ابن کثیر‪ ،‬ط ‪ 1998 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -55‬الیسسدز و بسسا العصسسر‪ ،‬د‪ .‬محمسسد عسسی البسسار – د‪ .‬محمسسد أیمسسن‬
‫صافی‪ ،‬دار المناره‪ ،‬ط ‪ 1987 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -56‬السرار الطبیه الحدیثه فی السمک و الحسسوت‪ ،‬د‪ .‬حسسسان‬
‫شمسی باشا‪ ،‬دار المناره )السعودیه(‪ ،‬ط ‪ 1991 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -57‬النفجار الکبیر أو مولسد الکسون‪ ،‬أمیسد شمشسک‪ ،‬مأسسسه‬
‫الرساله‪ ،‬ط ‪ 1998 ،1‬م‪ ،‬ترجمه اورخان محمد علی‪.‬‬
‫‪ -58‬البسدانه و السسمنه‪ ،‬د‪ .‬حلمسی ریساض جیسد‪ ،‬دار المعسارف‪،‬‬
‫‪ 1969‬م‪.‬‬
‫‪ -59‬التغذیه و النمو‪ ،‬د‪ .‬محمد غسان سسسلوم‪ ،‬جسسامعه دمشسسق‪،‬‬
‫ط ‪ 1994 ،4‬م‪.‬‬
‫‪ -60‬الجدیسسد فسسی أمسسراض التسسدخین‪ ،‬د‪ .‬نضسسال عیسسسی‪ ،‬دار‬
‫المکتبی‪ ،‬ط ‪ 1994 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -61‬الجنین المشوه و المراض الوراثیه‪ ،‬د‪ .‬محمد علی البار‪ ،‬دار‬
‫القلم – دار المنازه‪ ،‬ط ‪ 1991 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -62‬الحبسسه السسسوداء بیسسن السسدین و الطسسب‪ ،‬د‪ .‬عبسسد الرحمسسن‬
‫النجار‪ ،‬دار علوم القرآن‪ ،‬ط ‪ 1992 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -63‬الختان بین الطسسب و الشسسریعه‪ ،‬د‪ .‬عبسسدالرحمن القسسادری‪،‬‬
‫دار ابن النفیس‪ ،‬ط ‪ 1996 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -64‬الخنزیر بین میزان الشرع و مناظر العلم‪ ،‬د‪ .‬احمد جواد‪،‬‬
‫دار السلم )القاهره(‪ ،‬ط ‪ 1987 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -65‬الدخان أحکامه و اضراره‪ ،‬عبدالکریم محمد نصر‪1996 ،‬‬
‫م‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪100‬‬

‫‪ -66‬الدلیل الطبی و الفقهسسی للمریسسض فسسی شسسهر الصسسیام‪ ،‬د‪.‬‬

‫حسان شمس باشا‪ ،‬دار السوادی )جده(‪.‬‬
‫‪ -67‬الدماغ بنیته و وظائفه‪ ،‬عمران المقسسداد‪ ،‬جسسامعه دمشسسق‪،‬‬
‫‪ 1986‬م‪.‬‬
‫‪ -68‬الدین فی مواجه العلم‪ ،‬وحید السسدین خسسان‪ ،‬دار النفسسائس‪،‬‬
‫ص ‪ 1987 ،4‬م‪ ،‬ترجمه ظفر السلم خان‪.‬‬
‫‪ -69‬السسسجائر حلل أم حسسرام‪ ،‬د‪ .‬عبدالصسسبور شسساهین‪ ،‬السسدار‬
‫الذهبیه‪.‬‬
‫‪ -70‬السواک فی میزان الصیدله‪ ،‬علی الرغبان – فراس رزوق –‬
‫مجاهد کرمان‪ ،‬دار فصلت‪ ،‬ط ‪ 1997 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -71‬الشفاء بسسالحبه السسسوداء‪ ،‬فسسرح عبدالحمیسسد القسسداحی‪ ،‬دار‬
‫السراء )القاهره(‪ 1989 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -72‬الشسسمس و القمسسر بحسسسبان‪ ... ،‬احمسسد عبسسدالجواد‪ ،‬دار‬
‫هاشم الکتبی‪.‬‬
‫‪ -73‬الطب السلمی‪ ،‬محیی الدین طالو العلبی‪ ،‬ابن کسسثیر‪ ،‬ط‬
‫‪ 1992 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -74‬الطسسب المجسسرب‪ ،‬خالسسد سسسید علسسی‪ ،‬مکتبسسه دار السستراث‬
‫)الکویت(‪ ،‬ط ‪.1993 ،5‬‬
‫‪ -75‬الطب النبوی‪ ،‬ابن قیم الجوزیه‪ ،‬دار الحکمه‪.‬‬
‫‪ -76‬الطب النبوی فی ضسسوء العلسسم الحسسدیث‪ ،‬د‪ .‬غیسساث حسسسن‬
‫الحمد‪ ،‬دارالمعاجم‪ ،‬ط ‪ 1995 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -77‬الطب النبوی و العلم الحدیث‪ ،‬د‪ .‬محمد ناظم النسسسیمی‪،‬‬
‫الشرکه المتخده‪ ،‬ط ‪ 1984 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -78‬الطسسسب محسسسراب الیمسسان‪ ،‬د‪ .‬خسسسالص کنجسسسو‪ ،‬مؤسسسسسه‬
‫الرساله‪ 1971 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -79‬الطقسسسس‪ ،‬أ‪ .‬ج فسسسور سسسسدایک‪ ،‬معهسسسد النمسسساء العربسسسی‬
‫)بیروت(‪ 1981 ،‬م‪ ،‬ترجمه نبیله )هیلین( منسی‪.‬‬
‫‪ -80‬العلج بالنبات‪ ،‬ودیع جبر‪ ،‬دار الجیل‪ ،‬ط ‪ 1988 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -81‬العلسسم فسسی حیسساه النسسسان‪ ،‬د‪ .‬عبسسدالحلیم منتصسسر‪ ،‬کتسساب‬
‫العربی‪ 1984 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -82‬العلم فی منظوره الجدید‪ ،‬روبسسرت م‪ .‬أغسسروس‪ ،‬سلسسسله‬
‫عالم المعرفه‪ ،‬عدد ‪ ،134‬ترجمه د‪ .‬کمال خلیلی‪.‬‬
‫‪ -83‬العلم والدین مناهج و مفاهیم‪ ،‬د‪ .‬احمد عروه ‪ ،‬دارالفکر‪،‬‬
‫ط ‪ 1987 ،1‬م‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫منابع و مراجع‬

‫‪ -84‬العلم یدعو السسی الیمسسان‪ ،‬اکریسسسیس موریسسسون‪ ،‬مکتبسسه‬

‫النهضسسه المصسسریه‪ ،‬ط ‪،3‬سس ‪ 1958‬م‪ ،‬ترجمسسه محمسسود صسسالح‬
‫الفلکی‪.‬‬
‫‪-85‬العلسسوم فسسی القسسرآن‪ ،‬د‪ .‬محمسسد جمیسسل الحبسسال – د‪ .‬مقسسداد‬
‫مرعی الجواری‪ ،‬دار النفائس‪ ،‬ط ‪ 1998 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -86‬الغذاء ل الدواء‪ ،‬د‪ .‬صبری القبانی‪ ،‬دار العلم للملیین‪ ،‬ط‬
‫‪ 1966 ،3‬م‪.‬‬
‫‪ -87‬الفیزیاء المسلیه‪ ،‬یاکوف بیریلمان‪ ،‬دار میر )موسکو(‪ ،‬ط‬
‫‪ 1977 ،5‬م‪ ،‬ترجمه د‪ .‬سلیمان المنیر‪.‬‬
‫‪ -88‬القرآن و علم النفس‪ ،‬د‪ .‬عبسسدالعلی الجسسسمانی‪ ،‬العربیسسه‬
‫للعلوم‪ ،‬ط ‪ 1999 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -89‬القسسرار المکیسسن‪ ،‬د‪ .‬مسسأمون شسسقفه‪ ،‬دار حسسسان‪ ،‬ط ‪،2‬‬
‫‪ 1987‬م‪.‬‬
‫‪ -90‬الکوکب الوطن‪ ،‬کیفن دبلیوکیی‪ ،‬دار میر )موسکو(‪.‬‬
‫‪ -91‬الکون و أحجار الفضاء‪ ،‬محمد فتحی عوض‪ ،‬دار الوثبه‪.‬‬
‫‪ -92‬الکسسون و الرض و النسسسان فسسی القسسرآن العظیسسم‪ ،‬رجسسا‬
‫عبدالحمید عرابی‪ ،‬دار الخیر‪ ،‬ط ‪ 1994 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -93‬اللسسه و العلسسم الحسسدیث‪ ،‬عبسسدالرزاق نوفسسل‪ ،‬دار مصسسر‬
‫للطباعه‪ ،‬ط ‪.2‬‬
‫‪ -94‬الله یتجلی فی عصر العلم‪ ،‬نخبه من العلماء المریکییسسن‪،‬‬
‫دار إحیسساء الکتسسب العربیسسه‪ ،‬ترجمسسه د‪ .‬السسدمرداش عبدالمجیسسد‬
‫سرحان‪.‬‬
‫‪ -95‬المیلتونین ه هو الدواء السحری‪ ،‬د‪ .‬حسان شمس باشا‪،‬‬
‫دار المناره )السعودیه( ط ‪ 1996 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -96‬النحله تسبح الله‪ ،‬محمد حسسسن الحمصسسی‪ ،‬ط ‪ ،1‬س ‪1971‬‬
‫م‪.‬‬
‫‪ -97‬النفس بین العلم والدین‪ ،‬محیسسی السسدین میقسسری‪ ،‬مطبعسسه‬
‫عکرمه‪ ،‬ط ‪ 1996 ،1‬م‪.‬‬
‫‪-98‬السسسوافی فسسسی تخطیسسسط القلسسسب الکهربسسسائی‪ ،‬د‪ .‬ضسسسیاءالدین‬
‫الجمسساس – د‪ .‬عبسسد الملسسک الکزبسسری‪ ،‬مکتبسسه السسرازی ط ‪،1‬‬
‫‪ 1987‬م‪.‬‬
‫‪-99‬الوجیز فی أمراض الکبد‪ ،‬لیلی محمد أدیب المؤید العظسسم –‬
‫نهی أحمد کامل‪ ،‬جامعه دشمق‪ 1998 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -100‬بدائع السماء جیر الدهوکز‪ ،‬ترجمسسه ‪ :‬د‪ .‬عبسسدالرحیم بسسدر‪،‬‬
‫المکتبه العصریه )صیدا(‪ 1967 ،‬م‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪102‬‬

‫‪ -101‬تشسسریح و فیزیولوجیسسا النسسسان‪ ،‬فاسسسیلی تاتسسارینوف‪ ،‬دار‬

‫میر )موسکو(‪ 1983 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -102‬جهسساز التنفسسس‪ ،‬مجمسسوعه مسسن اأطبسساء‪ ،‬جسسامعه دمشسسق‪،‬‬
‫‪ 1980‬م‪.‬‬
‫‪ -103‬حرب النجوم‪ ،‬عاطف معتوق‪.‬‬
‫‪ -104‬حرکه الرض و دورانها‪ ،‬محمد عی الصابونی‪ ،‬دار القلسسم‪،‬‬
‫ط ‪ 1991 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -105‬خلق النسسان بیسن الطسب و القسرآن‪ ،‬محمسد علسی البسار‪،‬‬
‫الدار السعودیه للنشر‪ ،‬ط ‪ 1983 ،4‬م‪.‬‬
‫‪ -106‬دراسات حول الطب الوقائی‪ ،‬مجموعه من الطبا‪ ،‬مجله‬
‫الکتب العربی )‪ 1987 ،(17‬م‪.‬‬
‫‪ -107‬دلیل النفس بین القرآن الکریم و العلم الحدیث‪ ،‬توفیسسق‬
‫محمد عز الدین‪ ،‬دار السلم )القاهره( ط ‪ 1986 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -108‬دلیل العائله الطبی‪ ،‬جان غومیز‪ ،‬دارالحوار‪ ،‬ط ‪1988 ،2‬‬
‫م‪.‬‬
‫‪ -109‬دور الجراثیسسم فسسی حیاتسسک‪ ،‬لیوشسسیندر‪ ،‬منشسسورات وزاره‬
‫الثقافه‪ 1981 ،‬م‪ ،‬ترجمه غسان مصری زاده‪.‬‬
‫‪ -110‬رحله الیمان فی جسم النسان‪ ،‬حامسسد أحمسسد حامسسد‪ ،‬دار‬
‫القلم‪ ،‬ط ‪ 1991 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -111‬روائع الطب السلمی‪ ،‬د‪ .‬محمد نزار الدقر‪ ،‬دارالمعاجم‪،‬‬
‫ط ‪ 1995 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -112‬سسسبعون برهانسسا ً علیمسسًا‪ ،‬ابسسن خلیفسسه‪ ،‬دار الیمسسان‪ ،‬ط ‪،3‬‬
‫‪ 1988‬م‪.‬‬
‫‪ -113‬شسسسفاء التباریسسسح و الدواء فسسسی حکسسسم التشسسسریح و نقسسسل‬
‫العضاء‪ ،‬الشیخ إبراهیم الیعقوبی‪ ،‬مطبعه خالد بن الولیسسد‪،‬‬
‫ط ‪ 1986 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -114‬طبیبک معک‪ ،‬د‪ .‬صسسبری القبسسانی‪ ،‬دار العلسسم للملییسسن‪ ،‬ط‬
‫‪.7‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ -115‬طعامک سلیما و سقیما‪ ،‬د‪ .‬ضسسیاءالدین الجمسساس‪ ،‬مرکسسز‬
‫نور الشام للکتاب‪ 1999 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -116‬عظمه الرحمسن فسی خلسق النسسسان‪ ،‬علسی الشسسیخ علسی‪،‬‬
‫جامعه دمشق‪ 1977 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -117‬علسسسم النفسسسس السسسسلمی‪ ،‬محمسسسد رمضسسسان القسسسذافی‪،‬‬
‫منشورات صحیفه الدعوه السلمیه‪ ،‬ط ‪ 1990 ،1‬م‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫منابع و مراجع‬

‫‪ -118‬غرائب مخلوقات اللسسه‪ ،‬لطفسسی وحیسسد‪ ،‬المکتسسب الجسسامعی‬

‫الحدیث‪ 1990 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -119‬غریزه أم تقدیر إلهی‪ ،‬شوقی أبو خلیل‪ ،‬دارالفکسسر‪ ،‬ط ‪،2‬‬
‫‪ 1987‬م‪.‬‬
‫‪ -120‬فیه شفاء للناس العسل‪ ،‬د‪ .‬محمد نزار الدقر‪ ،‬دار الکتب‬
‫العربیه‪.‬‬
‫‪ -121‬قصه العناصر‪ ،‬ألبیر دوکروک‪ ،‬منشسسورات وزاره الثقسسافه‪،‬‬
‫‪ 1981‬م‪ ،‬ترجمه وجیه السمان‪.‬‬
‫‪ -122‬قصص و طرائف عن الفلزات‪ ،‬س‪ .‬فینیتسسسکی‪ ،‬دار میسسر‬
‫)موسکو(‪ 1984 ،‬م‪ ،‬ترجمه ‪ :‬عیسی مسوح‪.‬‬
‫‪ -123‬کتسساب المعرفسسه الحیسسوان‪ ،‬د‪ .‬عبسسدالمنعم عبیسسد‪ ،‬شسسرکه‬
‫ترادکسیم‪.‬‬
‫‪ -124‬کتاب المعرفه جسم النسان‪ ،‬د‪ .‬عبدالمنعم عبید‪ ،‬شسسرکه‬
‫ترادکسیم‪.‬‬
‫‪ -125‬کتسساب المعرفسسه النبسسات‪ ،‬د‪ .‬عبسسدالمنعم عبیسسد‪ ،‬شسسرکه‬
‫ترادکسیم‪.‬‬
‫‪ -126‬ما هی نظریه النسبیه‪ ،‬لنسسداو ورومسسر‪ ،‬دارمیسسر )موسسسکو(‬
‫ط ‪ 1978 ،4‬م‪.‬‬
‫‪ -127‬ماذا فی العلم و الطب من جدید‪ ،‬مجموعه مسسن الطبسساء‪،‬‬
‫کتاب العربی )‪.(21‬‬
‫‪ -128‬مبادیء البیولوجیا‪ ،‬إرینا کروزینسسا‪ ،‬دار میسسر )موسسسکو(‪ ،‬ط‬
‫‪ 1982 ،2‬م‪.‬‬
‫‪ -129‬مبسسادیء التشسسخیص فسسی الطسسب البسساطنی‪ ،‬مجمسسوعه مسسن‬
‫الطباء‪ ،‬جامعه دمشق‪ 1999 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -130‬مع الطب فی القسسرآن الکریسسم‪ ،‬د‪ .‬عبدالحمیسسد دیسساب – د‪.‬‬
‫أحمد قرقوز‪ ،‬مؤسسه علوم القرآن‪ ،‬ط ‪ 1980 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -131‬مع الله فی السماء‪ ،‬د‪ .‬أحمد زکی‪ ،‬دار الهلل )القاهره(‪.‬‬
‫‪ -132‬معالجه التدخین بین الطباء و المشرعین‪ ،‬د‪ .‬ضسسیاءالدین‬
‫الجماس‪ ،‬دار ابن حیان‪.‬‬
‫‪ -133‬معجزات الشسسفاء فسسی الجسسه السسسوداء و العسسسل و الثسسوم‬
‫البصل‪ ،‬أبو الفداء محمد عزت محمد عرف‪ ،‬دار تهامه‪.‬‬
‫‪ -134‬معجزات فی الطب للنبی العربی صلی الله علیه وسسسلم‪،‬‬
‫د‪ .‬محمد سعید السیوطی‪ ،‬مؤسسه الرساله‪ ،‬ط ‪1986 ،2‬‬
‫م‪.‬‬
‫شگفتیهای خداوند در جهان آفرینش‬ ‫‪104‬‬

‫‪ -135‬مقسسدمه فسسی علسسم الخلیسسه و اجنیسسن‪ ،‬هسسانی رزق‪ ،‬جسسامعه‬

‫دمشق‪ 1986 ،‬م‪.‬‬
‫‪ -136‬مسسن أسسسرار و إعجسساز القسسرآن الکریسسم‪ ،‬محمسسد أدیسسب‬
‫النابلسی‪ ،‬مکتبه دار الصفا‪ ،‬ط ‪ 1999 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -137‬مممن علم الطب القرآنسسی‪ ،‬عسسدنان الشسسریف‪ ،‬دار العلسسم‬
‫للملیین‪ ،‬ط ‪ 1990 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -138‬مسسن علسسم الفسسک القرآنسسی‪ ،‬عسسدنان الشسسریف‪ ،‬دار العلسسم‬
‫للملیین‪ ،‬ط ‪.1991 ،1‬‬
‫‪ -139‬مسسن علسسم النفسسس القرآنسسی‪ ،‬عسسدنان الشسسریف‪ ،‬دار العلسسم‬
‫للملیین‪ ،‬ط ‪ 1987 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -140‬موسسسوعه الشسسباب‪ ،‬مجمسسوعه مسسن المسسؤلفین‪ ،‬شسسرکه‬
‫میدلیفانت‪.‬‬
‫‪ -141‬موسوعه النباتات المفیده‪ ،‬فرید بابا عیسسسی‪ ،‬مکتبسسه ابسسن‬
‫النفیس‪ ،‬ط ‪ 2002 ،1‬م‪ ،‬ترجمه محمد خیر جمعه‪.‬‬
‫‪ -142‬موسوعه بهجه المعرفه‪ ،‬الشرکه العامه للنشر و التوزیسسع‬
‫و العلن‪.‬‬
‫‪ -143‬موسوعه لیف الرض‪ ،‬آرثربیسسزر‪ ،‬مؤسسسسه تسسایم‪ ،‬ترجمسسه‬
‫محمد جمال الدین الفندی‪.‬‬
‫‪ -144‬موسسسوعه لیسسف البحسسر‪ ،‬لیونسسارد إنجیسسل‪ ،‬مؤسسسسه تسسایم‪،‬‬
‫ترجمه د‪ .‬عزت خیری‪.‬‬
‫‪ -145‬موسوعه لیف الکون‪ ،‬دافیسسد برجسسامینی‪ ،‬مؤسسسسه تسسایم‪،‬‬
‫‪ 1971‬م‪ ،‬ترجمه نزیه الحکیم‪.‬‬
‫‪ -146‬موسوعه لیف جسم النسسسان‪ ،‬آلن أ‪ .‬نسسورس‪ ،‬مؤسسسسه‬
‫تایم‪.1968 ،‬‬
‫‪ -147‬مولد طفل‪ ،‬روبرت لفون‪ ،‬شسسرکه ترادکسسسیم‪ 1977 ،‬م‪،‬‬
‫ترجمه محمدنصر‪.‬‬
‫‪ -148‬نحل العسل فی القرآن و الطب‪ ،‬د‪ .‬محمسسد علسسی البنسسی‪،‬‬
‫مرکز الهرام‪ ،‬ط ‪ 1987 ،2‬م‪.‬‬
‫‪ -149‬و فسسی الصسسله صسسحه و وقسسایه‪ ،‬د‪ .‬فسسارس علسسوان‪ ،‬دارس‬
‫السلم )القاهره(‪ ،‬ط ‪ 1989 ،1‬م‪.‬‬
‫‪ -150‬معجسسسزه القسسسرآن محمسسسد متسسسولی الشسسسعراوی‪ ،‬المختسسسار‬
‫السلمی‪ ،‬مصر‪.‬‬
‫‪ -151‬التوحید عبدالمجید الزندانی‪ ،‬التراث السلمی‪ ،‬مصر‪.‬‬
‫‪ -152‬العجاز الطبی فی القرآن‪ ،‬السید الجمیلسسی‪ ،‬دار و مکتبسسه‬
‫الهلل‪ ،‬مصر‪.‬‬
‫‪105‬‬ ‫منابع و مراجع‬

‫‪ -153‬السسسلم ملذکسسل المجتماعسسات النسسسانیه‪ ،‬محمسسد سسسعید‬

‫رمضان البوطی‪ ،‬دارالفکر‪ ،‬دمشق‪.‬‬
‫‪ -154‬التمردواء لیس فیسسه داء‪ ،‬محمسسد عبسسدالرحیم‪ ،‬دار أسسسامه‪،‬‬
‫بیروت‪.‬‬
‫‪ -155‬تنبیه العقول السلمیه لما فی آیات القسسرآن مسسن العلسسوم‬
‫الکسسونیه‪ ،‬ترجمسسه ‪ :‬عبسسد الرحمسسن عیسسسی‪ ،‬محمسسد نجیسسب‬
‫المطیعی‪.‬‬
‫‪ -156‬الشارات العلمیه فی القرآن‪.‬‬
‫‪ -157‬السلم والحسسائق العلمیسسه‪ ،‬محمسسود القاسسسم‪ ،‬دارالهجسسره‪،‬‬
‫مصر‪.‬‬
‫‪ -158‬القرآن و علوم العصر الحدیثه‪ ،‬إبراهیم فواز عراجی‪ ،‬دار‬
‫النهضه‪.‬‬
‫‪ -159‬السلم یتحسدی‪ ،‬وحیسد السدین خسان‪ ،‬دار الجیسل المسسلم‪،‬‬
‫مصر‪.‬‬
‫‪ -160‬الطسسب محسسراب الیمسسان‪ ،‬خسسالص جلسسبی‪ ،‬دار النفسسائس‪،‬‬
‫بیروت‪.‬‬