Name: MAYORGAS, MHAE M.
Section: I-17
Topic: Panahon ng mga Kastila (Simula ng Pananakop): Politikal|
Paano nagsimula ang pananakop ng mga Espanyol sa Pilipinas? Ano anong pamamaraan ng pamamahala ang kanilang
ipinatupad?
Document Title Source
Ang dokumentong ito ay mula
sa Documentos de Ultramar,
kung saan ang mga kautusan
DOKUMENTO A kay Miguel Lopez de Legazpi ay
naisama. Ang utos na iyon ay
nagmula kay Luis de Velasco,
ang Viceroy ng New Spain, ang
siyang nag-utos kay Miguel de
Legazpi na bumuo ng kolonya ng
Espanya sa Pilipinas, na ipinag-
utos ng Hari ng Espanya na si
King Philip II. Ngunit ang
Viceroy ay namatay at ang
siyang nagbigay ng detalyadong
kautusan kay Legazpi ay ang
royal Audencia of Mexico, ang
high court ng Espanya, taong
1564.
Naniniwala ako na ang
dokumentong ito ay ang siyang
Corroboration Sheet
Context
• Sa panahong ito, ang
dalawang bansang Espanya
at Portugal ay mayroong
kasunduan sa teritoryong
sakop sa Asya ng dalawang
ito na nakalimbag sa Treaty
of Zaragoza at isa ang
Mollucas sa nakadikta na
para sa Portugal. Kaya
naman ang hari ng Espanya
ay nagdesisyon na
puntiryahin ang mga karatig
na Isla ng Mollucas gaya ng
Pilipinas.
• Ang dalawang bansang ito
ay ang namamayani ng
pagsakop sa mga bansa sa
Asya. Masasabi na ang mga
bansa noon ay
nagpapalakas sa
Close Reading
"...hindi kayo, sa anumang paraan, pupunta sa
mga pulo ng Mollucas upang hindi masuway ang
kasunduan ng Kanyang Kamahalan, at ng hindi
Pinakamutyang Hari ng Portugal..."
• Ang kasunduang tinutukoy dito ay ang
Treaty of Zaragoza na siyang kasunduan ng
Portugal at Spain na ang mga teritoryong
nasa kanluran ng Moluccas ay pag-aari ng
Portugal. Mahihinuha din na ang layuning
talaga ng mga Espanyol ay hindi ang spice
Islands kundi ang mga bansang malapit rito
gaya ng Pilipinas.
"...islang malapit doon tulad ng Pilipinas..."
• Sa pahayag na ito, ginamit na ang salitang
"Pilipinas", nangangahulugan na ang
bansang Pilipinas ay napangalanan na bago
pa man ang ekspedisyon ni Miguel de
Legazpi. Ang pangalan na ito ay inialay kay
magsasabi kung paano at bakit
ginawang kolonya ng Espanya
ang Pilipinas ni Miguel de
Legazpi base sa iniutos sa kaniya
ng Espanya.
Ang dokumentong ito ay katiwa-
tiwala sapagkat ito ay kasama sa
koleksyon ng mga dokumento
na inilimbag sa kasaysayan.
pamamagitan ng
pananakop, at pagtatayo ng
kolonya sa iba't-ibang
bansa bilang patunay ng
kanilang impluwensya at
lakas.
• Ang ginamit ng Espanya ay
ang "pakikipagkaibigan" at
"pagbibigay" ng relihiyong
Kristiyano sa mga Pilipino
upang ito ay masakop at
mailathala at ipakilala ang
kanilang pamahalaan na
pinamumunuan ng kanilang
Hari at nang bansang ito ay
maialay sa kaniya.
King Philip II noong siya ay prinsipe pa
lamang. Ang unang pinangalanan ni Ruy
Lopez de Villalobos ay ang Leyte ng "Las
Islas Felipinas". Isang karangalan para sa
Espanya na pangalanan ang islang
pinaninirahan ng iba at hindi nila pag-aari
ng pangalan ng kanilang hari, 'pagkat ito ay
sinasabi nilang kanilang "achievement".
"....matupad ang pangunahing layunin ng Kanyang
Kamahalan, namaipabatid sa mga katutubo doon
ang ating banal na pananampalatayang Katoliko
at malaman ang daang pabalik muka doon
patungo sa Bagong Espanya, upang sa
pamamagitan ng kalakalan...maparingal ang mana
at kahariang Kastila, at madala ninyo dito ang mga
pampalasa't iba pang yamang makukuha doon..."

Sa kasalukuyan ay hindi namana ng • Sa tatlong pangunahing layunin ng

mga Pilipino at hindi pinatili ang
pagkakaroon ng Hari ngunit
pinalitan ito ng Pangulo na silang
parehong nangangasiwa sa buong
bansa.
ekpedisyon ni Miguel de Legazpi mabubuo
natin ang kaisipan na ang ekspedisyong ito
ay ang opisyal na pananakop ng Espanya sa
pamamagitan ng Kritiyanismo,
pagpapakilala ng kadakilaan ng kaharian ng
Espanya, pakikipagkalakalan, at pag-alam sa
ruta mula Pilipinas patungo sa Bagong
Espanya.

"...gagawin ninyo ang lahat para makilag-ugnay ng

mabuti at mapayapa sa mga katutubo..."
"...ipabatid ninyo sa kanila ang kagandahang loob
at pagsuyo ng Kanyang Kamahalan para sa kanila,
at bibigyan ninyo sila ng angkop na regalo at
haharapin nuyo sila ng mabuti..."

• Ang mga pahayag na ito ang nagpapatunay

o nagsasabi na ang mga Espanyol ay ginamit
ang pakikipagkaibigan o panunuyo sa mga
katutubong Pilipino gamit ang
magagandang salita na mabuting ugnayan,
pagbibigay ng hando, at pagpapadala na
mabuti ang nais ng hari ng Espanya para sa
mga Pilipino. Sa madaling salita, idiinaan
nila sa panliligaw sa mga katutubo ang
kanilang pananakop.

"...ipagpalit ninyo ang ninyong kalakal sa

pampalasa, gamut, ginto, at anumang
mahahalagang bagay na mayroon sila..."

• Dito ay makikita na ang tunay na pakay ng

mga Espanyol sa Pilipinas: ang gamitin ang
mga produkto n asa Asya lamang mayroon
upang dalhin sa kanila ang mga ito, at
maituturing rin na pagkontrol ito ng mga
produkto ng mga Pilipino. Higit sa lahat,
pinatunayan ng pahayag na ito na talagang
alam na nga ng mga Espanyol na hindi
lamang sa mga pampalasa at ibang
materyales mayaman ang mga Pilipino
ngunit lalo na ang yaman nitong ginto. Ito
 rin ay ang hinihinalang dahilan kung bakit
itinatag ng mga Espanyol ang Treaty of
Zaragoza upang isahan ang mga Portuguese
(sa panghihingi ng kapalit sa Islang sa
Portuguese naman na talaga) at hindi sila
maunahan sa Pilipinas. Sapagkat taong
1527, sa unang ekspedisyon ng Amerika na
pinangunahan ni Alonso de Saavedra,
natuklasan niya na mayaman ang isla ng
Pilipinas sa ginto, manok, coconuts, at iba
pa.

"...magsimula kayo ng pamayanan...doon sa

pinakapalakaibigan ang mga katutubo, at
lilinangin at matapat ninyong pananatilihin ang
pagkakaibigang ito..."

• Mula sa pagbuo ng mabuting ugnayan,

patungo sa pagbuo ng kolonisasyon, at ang
pagkalat at pagpapalaki ng pamayanang
sakop ng Espanya at manatili hangga't ang
nga pamayanan ay hindi tuluyang
napapasaatin, iyan ay ang mahihinuha ko
na nais na mangyari ng Espanya na gawin ni
Legazpi sa Pilipinas. Sino ba namang
malalakas na bansa ang papayag na
makipagkaibigan lamang sa isang bansang
pagtapos tawirin ang ilang dagat upang
marating ito sa kabila ng dami ng yamang
makukuha rito? Kaya maipapalagay ko na
ang pakikipagkaibigan at pananatili ay ang

Ang dokumentong ito ay sulat
ng mga kilalang tao sa Espanya
na nasa Pilipinas para sa Hari ng
Espanya, taong 1581. Ang
DOKUMENTO B nabigyang pangalan lamang sa
mga sumulat ay si Diego de
Aguilar, isang tanyag na pintor
ng Espanya na nasa Toledo,
Cebu sa Pilipinas. Masasabi na
ito ay hindi masyadong angkop
sapagkat pintor ang may sulat
gayong politika ang ating
usapan, ngunit ito ay naisama sa
akda nila Padre Colin at Pastells
jaya naman masasabi na ito ay
isa pa ring katiwa-tiwalang batis.
Mahihinuha ko rin na ito ay
magbibigay ng impormasyon
ukol sa sistema ng Politika na
ipinatupad ng Espanya sa mga
katutubo.
Ipinagpapalagay na sa panahong
ito ay ipinakilala na ng mga
Espanyol ang kanilang kolonyal na
pamahalaan kung saan:
• Ang Hari ay ang siyang
pumipili ng gobernador na
siyang mamumuno at
mamamahala sa buong
Pilipinas. Kumbaga, ang
gobernador ay
maikukumpara sa Pangulo,
sapagkat siya ang
mangangasiwa sa kolonya
ng Espanya sa Pilipinas,
subalit siya ay
representative lamang ng
Hari sa Pilipinas.
• Ang gobernador naman ay
ang siyang mamamahala at
mamimili ng mga alklade
mayor sa bayan, pati na rin
ang pagturo o pagtatalaga
ng katutubong mahistrado
na inihalal ng mga
katutubo.
mga salitang ginamit upang sabihin kay
Legazpi ang tunay na misyon ng kanilang
ekspedisyon.
“, kundi maging ang pagtatalaga sa mga baying
higit na malaki at higit na
matatag, ng mga katutubong mahistrado na ihalal
ng mga katutubo at siyang
mangangalaga sa katahimikan at kaayusan sa
bayan”
• Masasabi na tuluyan nan gang ibinagsak
ang unang politika ng mga katutubong
Pilipino at naipakilala na rin ang pagpili ng
kanilang lider sa pamamagitan ng paghalal.
pamamagitan ng paghalal. pamamagitan ng
paghalal. pamamagitan ng paghalal.
pamamagitan ng paghalal.
"Unang-una, upang ang mga alklade mayor, na
siyang dumidinig sa mas malalaking kaso, ay hindi
magmula sa mga katutubo dahil hindi kanais-nais
ito."
• Ipinapahayag na kaya lamang nagbigay sila
ng karapatan sa politika sa mga katutubo ay
upang hindi makuwestyon ang kanilang
pamamahala na bakit walang katutubo ang
nasa posisyon. Ipinagkakait din nila sa mga
katutubo ang pangangasiwa sa mas
malalaking problema or kaso sa kanilang

• Ang pinagkaiba ng
tungkulin ng alklade mayor
at ng naihalal na
mahistrado, ang alklade
mayor ay ang siyang
mangangasiwa sa mas
malalaking kaso habang ang langgam, at tupa..."
mahistrado ay ang siyang
bahala sa mga
pangkaraniwang kaso na
mayroon sa kanilang bayan.
Makikita na sa panahong ito na
nawala na ang politika na mayroon
ang mga katutubong Pilipino.
Maikukumpara naman natin ang
sistema ngayon sa pinakilalang
sistema ng Espanya kung saan ang
malalaking sistema ay bumubuo ng
mas maliit na bahagi ng politika
upang ito ay maging kaagapay.
Maliban na lang sa katotohanan na
hindi kaagapay ang nais ng Espanya
noon ngunit ang mas makatipid sa
mga tagasalin na hindi na kailangan
para lamang sa maliit na mga kaso.
pamayanan. Kaya naman kaysa ibigay nila
ang malaking gampanin sa mga ito ay
naunan na silang magbigay ng karapatang
maihalal bilang mahistrado sa mga
katutubo.
"...kaya nga nakikita natin ang mga tagak,
• Sa palagay ko ay sadya ang paggamit ng
mga hayop na ito bilang halimbawa sa
pagbibigay linaw sa likas na karapatan ng
pamumuno sa kaparehong lahi ng tao pati
na rin sa hayop. Mahihinuha ko na sa tagak,
ito ay deskripsyon sa mga tagalog, habang
sa langgam naman ay ang Pilipinas bilang
kolonya Espanya, at ang tupa namanay
bilang isang grupo na kahit may namumuno
ay sakop pa rin ng mga tao na tinatawag na
pastol na maaari nating iangkla sa mga
Espanyol na siya nang namamahala sa
Pilipinas.
"...na ang ulo'y nararapat na kauri ng katawan..."
• Ipinapalagay sa pahayag na ito na ang dapat
na namumuno sa isang lahi ay ang kapwa
nito o kalahi at ginamit ang pahayag na ito
na dahilan kung bakit binigyan ng posisyon
ng mga Esplanyol ang mga katutubo sa
kanilang politika.
"...sapagkat dapat na alam ng mahistrado ang
mga batas, kaugalian, kabutihan, at kasamaan ng
kaniyang pamayanan..."

• Ipinararating na ang mahistrado lamang ang

kailangan na kilala ang buo ang kaniyang
nasasakupan, ngunit kung ang maliit na
sistema lamang ng politika ang nakakakilala
sa kaniyang sakop, paano ang mga mas
malalaking sistema na mayroon ang
Espanya sa Pilipinas.

“Kaya kahit mabuti ang kanyang

layunin, maari siyang magkamali nang husto, at
maiiskandalo ang mga katutubo n
ang nakikita lamang ay kung ano ang ginawa at
hindi ang kung ano ang layunin”

• Pawang ipinaparating na judgmental ang

mga Pilipino at onting pagkakamali pa
lamang ay sila ay napipintasan na sila
subalit sino ang makasisisi sa mga Pilipino
kung ganoon nga ang kanilang ginagawa?
Tinanggal ang kanilang politika at sinuyo na
mabuti ang kanilang hangarin para sa
Pilipinas. At kung tunay na Mabuti ang
hangarin nila para rito ay hindi nila
tatakasan ang kanilang responsibilidad dahil
lamang sa takot silang mapintasan ang
kanilang pamamaraan.

Ang dokumentong ito ay isinulat
ng isang Italyanong manlalakbay
na nilakbay ang buong mundo
at naglimbag ng librong
DOKUMENTO C pinamagatang “Around the
World in Eighty Days” na si
Giovanani Francesco Gemelli
Careli. Ang magiging konteksto
ng dokumentong ito ay
pinakamalamang ang
nasaksihan ng manlalakbay na
ito sa knaiyang pagdaong sa isla
ng Pilipinas, taong 1696. Siay ay
naglakbay mula 1693 hanggang
1698.
Sa dokumentong ito, tinalakay ang
mga kainggit-inggit na karapatan at
tungkulin na mayroon ang isang
gobernador- ang representative ng
Hari ng Espanya sa bansang
Pilipinas.
• Ang gobernador ay ang
nagsisilbing Hari sa Pilipinas
pagkat siya ang
nangangalaga at
nangangasiwa sa
lehislatibo, militar, at
judicial na sangay ng
gobyerno.
“Hayaang
ipaubaya nila ang mga ganitong usapin sa mga
katutubong mahistrado, na hindi na
kailangang kumuha at magbayad ng mga tagasalin
at tagasulat…”
• Dito na natin mahihinuha na kaya lamang
ayaw angkinin ng alklade mayor ang
pangangasiwa sa mga maliit o karaniwang
kaso sa pamayanan ay dahil ayaw nilang
pagkagustuhan ang mga ito para sa mga
katutubo. Kaya mabuti na lamang na isang
katutubo ang mangasiwa bilang
mahistrado.
"...mas marangal pa kaysa pamumuno ng Indies..."
"...siya ang humihirang ng 22 alkalde sa sinraming
lalawigan..."
"...nagkakaloob ng lahat ng enkomyenda..."
"...bumabalik ang lupa sa hari..."
"...ang gobernador din ng Maynila ang
nagmumungkahi kung sino ang magiging puno ng
galyong taun-tao'y naglalayag patungong
Espanya; posisyon itong nagkakahalaga ng higit pa
sa 50,000 korona bawat tayon..."

Masasabi na ang batis na ito ay
katiwa-tiwala sapagkat ito ay
mula sa isang manlalakbay na
talagang nakadanas at
nakoagobserba ng kung ano
man ang kaganapan noong
panahong siya ay napadako rito.
• Maikukumpara ito sa • Ipinagkumpara ang pamamahala ng
tungkulin ng kasulukuyang Espanya sa Pilipinas sa mga bansang Indies,
pangulo ng mga Pilipino- kung saan ay nabibilang rin ang Pilipinas at
ang pagiging pinuno sa Indio rin ang tawag mismo nila sa mga
lehislatibo, judicial, at Pilipino. Ipinapahiwatig na sa pagdating
executive- kung saan ang daw ng mga Espanya ay pinaganda nito ang
military ay nabibilang. sistema ng politika sa Pilipinas, kumpara sa
• Ang kaibahan ay ang katutubong politika na mayroon ito. Ngunit
pangulo ng Pilipinas ay ito ay isang panghahamak para sakin,
hindi isang kinatawan sapagkat ang tanging ibinigay ng politika ng
lamang ng Hari ngunit ito Espanyol (batay sa mga nabanggit sa itaas)
na ay isang independent ay ang bias na sistema na oabor sa
pagkat ang bansang Gobernador at Espanya, at maganda
Pilipinas ngayon ay lamang para sa kana.
“malaya” na mula sa kamay
Espanya. "...siya ang nagkakaloob sa mga Indio ng ranggo
• Ang Pangulo rin ay kolonel, komandante, at kapitan nang walang
naihahalalal, samantalang gaanong problema, dahil nagbabayad ang mga ito
ang gobernadora ay sa hari ng kalahati ng isang taong suweldo ng
iniaantas ng Hari ng bawat posisyon... "
Espanya.
• Mahihinuha na ang sistemang ito ay ang
naging ugat ng korapsyon ng sistema sa
Pilipinas, dahil tinuruan sila na kapalit ng
pwesto ay isang malaking kaltas sa kanilang
sahod na hindi naman dapat. Pawang ang
naging sistema ng pagkakaroon ng posisyon
ay ang pagiging willing na makaltasan ang
sahod at hindi na sa kakayahan ng mga
Pilipino.
 And direktang salin ng
DOKUMENTO D dokumentong ito ay “Letters
edifying and curious writers of
foreign missions by some
missionaries of the
Company of Jesus” kung saan
kasama ang sulat ni Gilles
Wilbault, S.J. sa Manila noong
ika-20 ng Disyembre, taong
1721.
Mahihinuha na ang
dokumentong ito ay magbibigay
sa atin ng impormasyon kung
anon ga ba ang sistema ng
politika noong panahon ng
simula ng pananakop ng
Espanya namula sa sulat ng mga
misyonaryo ng Company of
Jesus. Kaya naman ay
mahihinuha rin natin na ang ang
batis at ang may akda ay katiwa-
tiwala sapagkat ang mga
misyonaryo noon ay aktibo sa
Pilipinas.
• Sa dokumentong ito
ipinakita kung gaano
pwedeng abusuhin ng mga
Gobernador ang kaniyang
posisyon at hindi agad ito
nareresolba sapagkat ang
tanging may kapangyarihan
lamang sa itaas ng
Gobernador ay ang korte ng
Espanya.
• Ipinakita rito na
nagkakaroon ng hidwaan
ang simbahan at ang
gobyerno, at kayang
lumaban ng mga tagasunod
ng simbahan gamit ang
dahas upang pabagsakin
ito, ngunit ito ay maaari
lamang gayong suporta rin
ang simbahan rito.
• Ipinakita rin sa tekstong ito
ang kakayahan ng mga tao
na lumaban laban sa
mapaniil na pamahalaan.
Maihahalintulad nating sa
kaganapan rin noong EDSA
People Power, ngunit sa
panahon na ito ay mas
“Inabuso ng gobernador ang kanyang posisyon at
tinamasa niya ang
lahat ng kalabisang itinulak ng kanyang walang-
sawang kasakiman”
• Sa taas nga naman ng kapangyarihan ng
isang Gobernador, hindi malabong ito ay
maabuso. At mahihinuha natin sa mga salita
na pawang hindi lamang siya ang umabuso
sa kapangyarihan ng pagiging Gobernador
ngunit siya ang pinakanakasagad lamang ng
kaniyang kasakiman.
“Binihag na sa
kung anu-anong paratang o nagkanlong sa mga
simbahan ang mga opisyal ng
estado, matataas na tao at negosyante”
• Ang tinalakay lamang na biktima ng
kaniyang kasakiman ay ang mga opisyales o
ang mga taong mayroong kaganapan o
katayuan sa gobyerno. Maiisip natin na
kung ang mga matataas na tao ay hindi
naapektuhan, malamang hindi ito
matatawag na ubod ng kasakiman ngunit
isang normal na kasakiman lamang na hindi
nangangailangan ng atensyon. Maangkop
rin natin na kaya nagkaroon ng pag- aalsa
dahil simbahan ang kalaban ng gobernador
at dahil lamang dito kaya rin ito ay nagibng
matagumpay.
 ginamitan ng dahas upang
labanan ang dahas.
• Sa ngayon naman ay hindi
na ganoon katindi ang
hidwaan ng simbahan at
gobyerno ngunit
mahihinuha na ang opinion
ng simbahan ay nirerespeto
pa rin sa gobyerno,
halimbawa nito ay ang mga
batas na naayon rin sa
bibliya.
(Ang gobernador na ito ay ang ika-
37 gobernador-heneral sa Pilipinas
na si Fernando Manuel De Bustillo
Bustamante Y Rueda habang ang
Archibispo naman ay ang ika- 12
na sa Manila na si Francisco de la
Cuesta)
“…dahil malinaw na matatagalan pa ang
pagdating ng katiwasayan, na sa Korte ng
Espanya lamang maaring magmula.”
• Mahihinuha na walang ibang nagagawa ang
mga nasa Pilipinas kapag ang Gobernador
na nila ang naniniil sapagkat ang Espanya
lamang ang may kapangyarihan na
patalsikin ito sapagkat sila lang rin ang may
karapatang mamili ng magiging gobernador.
Isang di kaaya-ayang sistema sapagkat ang
mga Espanya na namimili ng Gobernador ay
hindi ang makakaranas ng pamamahala ng
mga ito- kung mapang-abuso man o hindi
ay wala silang agarang nagagawa upang
aksyunan ito.
“…At sa katirikan ng araw, ipinatawag niya ang
lahat ng superior ng mga relihiyoso at ipinakulong
ang mga ito. Ganito rin ang ginawa niya sa dekano
ng sangay ng katedral, sa mga punong
mambabatas ng simbahan, at sa marami pang
ibang pari. Sa wakas, ikinulong niya ang arsobispo
sa moog, na pinuno niya ang lahat ng uri ng bala at
pagkain…”
• Ipinararating na kahit gaano kabanal ang
tingin ng mga Espanya sa kanilang
Kristyanismo ay sila rin ang kayang-kayang
sumaway sa ito, at mas mataas at nananaig
 pa rin ang kapangyarihan ng mga opisyal
kaysa rellihiyon. Ito rin ay masasabing
pinkadahilan kung bakit tsaka lamang
nagsilabasan ang mga matataas na tao
upang patalsikin ang matagal nang mapaniil
na pinuno.

“Nang kumalat ang balita ng kalupitang ito,

lumabas ang matataas na tao
sa kanilang pinagtataguan at nanandata sila”

• Minumungkahi na kung hindi pa

makakarating sa kanila ang kalupitang
ginawa sa mga miyembro at opisyales ng
kanilang simbahan ay mananatiling
nakabaluktot ang mga buntot ng mga nasa
matataas na posisyon.

“’Mabuhay ang
Pananampalataya! Patayin ang nang-aapi!”

• Ipinaparating na sa pamamagitan ng
kanilang pananampalataya ay nagkaroon
sila ng pagkakaisa para tapusin ang
kasakiman at pang-aapi na nararanasan.
Ngunit kabaligtaran naman ng kanilang
paniniwala sapagkat sila ay mga Kristiyano.

“…Ilang relihiyoso ang sumuong sa madla

para pigilin ang tila-di-maiiwasang pagpatay…”
 • Ipinagpapalagay na hindi maiiwasan ang
pagkasawi ng buhay sa pag-aalsang ito
sapagkat wala ring nais na sumuko ang
Gobernador at katunaya’y nais pang
paslangin ang lahat ng nag-aalsa roon sa
pamamagitan ng mga garrison at
komandante. Hindi lamang ang gobernador
ang siyang gumagamit ng karahasan kundi
pati ang pamilya nito. Ngunit masasabi rin
natin ito sa panig ng mga nag-aalsa
sapagkat sila ay mga armado.

“Ngunit naniwala ang mga

sundalo na ang nais lamang ng mga taong iyon ay
palayain ang arsobispo at ang
maraming pari at relihiyosong nakabilanggo nang
walang dahilan, at hindi sila
kumilos. Pagkaraa’y iniutos ng komandante na
magpaputok ng dalwang kanyon,
pero iniumang ang mga ito sa lugar na walang
mapipinsala.”

“…Inutusan ng gobernador na
magpaputok ang kanyang mga guwardiya, ngunit
dahil naisip rin ng mga ito ang
inisip ng garrison, ibinaba lamang ng mga ito ang
kanilang armas…”

• Ipinapahiwatig na ang Gobernador at ang

pamilya niya lamang ang talagang mapang-
abuso sapagkat sinasabi rito na may sarili
 pa ring pag-iisip ang mga tauhan ng
Gobernador at pinili na wala nang masawi
sa mga nag- aalsa sapagkat naiintindihan
nila ang nais ng mga ito.

• Ngunit sa tekstong ito ay maaari nga bang

mapatay ng mga nag-aalsang mamamayan,
kasama na ang Indyo ng walang suporta
mula sa mataas ring posisyon? Mahihinuha
sa dokumentong ito na ang pagbangga ng
gobernador sa simbahan ay ang siyang
nagtulak sa kaniyang kapahamakan
sapagkat ito rin ay taliwas sa kanilang
ipinapakalat na Kristyanismo.

Synthesis: Ang pananakop ng mga Espanyol ay hindi nagsimula noong 1564 kundi ito ay nagsimula noong 1521 sa pagdating pa lamang
ni Ferdinand Magellan sa Pilipinas. Ngunit ang opisyal na pagiging kolonya ng Espanya ang Pilipinas ay sa ekspedisyon pa ni
Legazpi.

Noon pa lamang ay nakipagsanduguan sa bilang na barangay si Magellan at ipinakilala niya na rin ang relihiyong
Kristiyanismo ng pahapyaw sa mga ito. Pagtapos naman ng ekspedisyon ni Magellan ay sunod-sunod na rin ang mga
ekspedisyong ipinadala ng kaharian ng Espanya at dito nagsimula ang pagdiskubre at pagkalat ng balita ukok sa yaman na
mayroon ang Pilipinas. Kaya nga sa Dokumento A ay mayroon nang pangalang ibinigay sa Leyte (Las Islas Filipinas) na
kalauna'y naging pangalan ng buong isla nito- ang Pilipinas.

• Dala ng nga ekspedisyong nauna bago ang kay Legazpi ay mas napadali ang kaniyang pagsakop at pag-alo sa mga
katutubong Pilipino at kaniyang agad nagawa ang kaniyang mga layunin.
 • Nakuha ni Legazpi ang mga loob ng nga Pilipino dahil sa Kristiyanismo, alam natin na ang mga Pilipino noon ay
walang relihiyon ngunit may pinaniniwalaang mga diyos. Kaya naman nang sinabi na ang Kristiyanismo ay kaligtasan,
hindi nakalagtataka na ang nga ito ay naniwala at nabihag ng relihiyong ito.

• Ang pamahalaang ipinakilala ng Espanya sa mga Pilipino ay ang Pamahalaang Sentral. Sa pagdating nito ay nawala na
rin ang sistema ng politika na mayroon ang nga katutubong Pilipino.

• Sa sentral na pamahalaan ay pinakamataas ay ang Hari ng Espanya, habang sumunod naman ang Viceroy mula sa
Mexico, at sa Pilipinas naman ang kinatawan ng Hari na siyang pinakamataas na posisyon dito- ang Gobernador o
Gobernador-Heneral. Habang sa mga bayan, mayroong alklade-mayor na siyang namamahala sa malalaking kaso at
mahistrado naman sa maliliit na kaso.

• Kapantay ng posisyon ng Arsobispo ang Gobernador-Heneral kaya naman paglumisan ang huli ay pansamantalang
papalitan ito ng Arsobispo. Gaya ng nangyari sa Dokumento D, kung saan namatay si Gobernador Bustamante at siya
ay pinalitan ng Arsobispo Francisco de la Cuesta sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay mahihinuba rin natin na
hindi maiiwasan ang oagtatalo sa kapangyarihan ng simabahan at gobyerno.

• Sa mga naunang dekada ng pamamahala ng Espanya ay kinakailangan pa nila ng mga tagasalin ngunit unti-unti ring
tinuro ang wikang Kastila sa mga Pilipino lalo na sa mga bata noon.

• Mayroon ring pamahalaang sibil, at sandatahan na siyang nasa oangangasiwa ng Gobernador. Mayroong 22
lalawigan at 22 alkalde na namumuno rito, mayroon ring mga enkomyenda na oinalarangalan ng bayang kanialbg
pangangalagaan.

• Mayroon ding sistema ng militar sa Pilipinas na nasa ilalim rin ng pangangalaga ng Gobernador, at ang nga katutubo
ay nagkakaroon lamang ng posisyon sa pagbibigay ng kanikalahati ng kanilang sweldo sa hari.

Samakatuwid, sa sinasabing "pagkakaibigan" lamang ng mga Espanya ay ang naging daan sa tuluyang pananakop ng
Espanya sa Pilipinas at ipinakilala agad sa kanila ang karangalan ng pagsisilbi sa Hari at ang kaligtasan na binigay ng
Kristiyanismo na siyang pinanghawakan ng nga katutubong Pilipino noon.
Ang pamahalaang ipinakilala ng mga Espanyol ay ang pamahalaang nakasentro lamang sa kanila at sa kanilang layunin. Sila
ang namimili ng mga opisyales at walang kapangyarihan ang mga katutubo sa pagpili ng mga ito
Panahon ng mga Kastil (Simula ng Pananakop): Ekonomiko
Ano ang mga pangyayaring may malaking ambag sa pagbabago ng ekonomiya sa panahon ng Espanyol?
Document Title Source
Ang dokumentong ito ay
pinamagatang “The Philippine
Islands” na mula sa mga tala ng
DOKUMENTO A mga naunang nabigador na
nagbigay deskripsyon sa
Pilipinas at sa maagang relasyon
nito sa Europa mga taong 1493
hanggang 1803 na inilimbag
nina Emma Helen Blair at James
Alexander Robertson taong
1903. Palagay ko, ito ay
magbibigay impormasyon kung
ano nga ba ang kalakalan at ang
pangyayaring nagbago ng
sistema ng ekonomiya sa
Pilipinas pagdating ng mga
Espanyol.
Sa tingin ko ito’y katiwa-tiwala
sapagkat kahit nasa 1900s na ito
nailimbag ay masasabi natin na
ang mga kaniyang inipon ay mga
primaryang batis ng mga
namuhay noong mga panahong
iyon.
Context
• Ang dokumentong ito ay
mula sa mga
nakikipagkalakalan sa
Pilipinas at kanilang
inilarawan ang
pakikipagkalakalan ng mga
Pilipino sa panahon na
nasakop ng mga Espanya
ang Pilipinas.
• Ang mga Pilipino ay
sinasabing mga hubo’t-
hubad, at mga nanduruga
pagdating sa
pakikipagkalakalan.
• Ang pangunahing
kinakalakal ng mga Pilipino
sa panahong ito ay mga
pagkain gaya ng gulay,
prutas, at bigas hindi gaya
noon na puro hilaw na
produkto at materyales o di
kaya’y gawa nila mismo.
• Nagbago ang kalakalang ito
sapagkat natutong
Close Reading
“Hindi pa nagsimula ang araw nang lumitaw ang
isang malaking
bilang ng mga praus sa amin…”
“…higit sa apat o limang daan sa kanila sa palibot
ng mga barko…”
• Ang praus o prau ay ang pagsulat ng Europa
sa palao o parao na sasakyang pandagat ng
nga Pilipino. Tinatawag naman itong basnig
ng mga taga-Visaya. Ang mga parao ay
dambuhalang sasakyan na kayang magbitbit
ng 100 katao at ito ay napakaepektibo sa
pangsalakay, pananakop, o di kaya nama'y
pagdambong dahil sa angking bilis ng
sasakyang ito. Sa dokumentong ito, ang
praus ay ginamit ng mga Indyo para sa
kanilang lansihin. Ito rin au ang tanyag na
ginagamit ng mga piratang Malay dahil sa
tulin ng takbo nito, at ang ginamit naman
ng mga Espnayol upang masakop ang isla ng
Luzon.
“Nagtawanan sila nang malakas, at bawat isa sa
kanila ay gumawa ng mga palatandaan na nag-
aanyaya sa amin sa kanyang sariling bayan (ang
dumaong sa karagatan ang mga ito ay mula sa iba't ibang mga nayon) at
mga Pilipino at doon nangako na bigyan kami ng pagkain doon.”
nakikipagkalakal sa mga
misyonaryo o dayuhan na “Ang lahat ng kailangan nilang ibenta sa amin ay
napapadaan. mga artikulo ng pagkain, lalo, patatas, bigas,
yams, cocoa-nuts, sugar-cane, magandang klase ng
saging, at ilang iba pang mga
uri ng prutas…”

“Nagdala din sila ng luya, na lumalaki sa isla na ito

sa napakalaking dami na
ito ay isang bagay na nakapagtataka; at hindi nila
ginugugol o ginagamot ito,
ngunit ito ay lumalago at lumalago sa sarili sa
bukas na mga bukid, tulad ng
anumang iba pang damo.”

• Dito ay makikita na ang pagbabago sa

kalakalan ng mga Pilipino sa pagdating ng
mga Espanyol sapagkat pagkain na ang
kanilang ikinakalakal sa mga misyonaryo.
Makikita na dahil sa pagdating ng nga
Espanyol ay dumami rin ang mga
dumadating na dayuhan. Mapapansin rin
ang katalinuhan ng mga Pilipino sa
paggamit ng kanilang yaman- mga produkto
na hindi sagana sa mga bansa sa Eurola at
nang uto ay maikalakal. Pagkain rin ang
kalakal sapagkat nawari nila na ang mga
misyonaryo at mangangalakal ay talagang
kakailanganin ang mga supplies ng pagkain
 at ito rin ang isa sa mga pakay ng Espanya
sa Pilipinas.

“Pagkatapos ay nagsimulang bigyan kaming mga

ito ng mga pako, na
gustong-gusto ng mga Indiyan na hindi na nila
nagustuhan pa ang ibang bagay dahil
ito lang ang gusto nila…”

“Para sa bawat kuko nagbigay sila ng mga sukat

ng bigas na naglalaman ng halos kalahating
fanega, higit pa o mas kaunti.”

“Matapos ang bigas ay nakuha sa bangka

sa pamamagitan ng isang lubid, dahil ang mga
Indiyan ay hindi magbebenta sa
labas ng kanilang mga bangka, at ng ang mga
pakete ay binuksan, natagpuan na
lamang ang tuktok na parte ay kanin at ang iba
pang parte ay dayami na at mga
bato…”

“Pagkatapos ay muli nilang kukunin ang mga pako,

at tumakas nang walang
anumang ibinalik.”

• Ipinaparating sa pahayag na ito kung paano

na naging marumi ang kalakalan noon-
hindi pantay ang palitan at nagkakaroon ng
pandaraya. Sa dami ng binigay ng mga
Pilipino na pagkain ay mga telang gawa sa
 lana, mga baraha, at pako lamang ang
kapalit. Ito ay palagay kong isang hindi
pantay na kalakalan.

• Samantala, mas malala lamang ang

pinakitang hindi magandang ginagawa ng
nga Pilipinong nangangalakal. Sapagkat
dinadaya nila ang mga bigas ay
sinasamahan ng hindi kanais-nais na dumi
at sinabing hindi pinapalitan ang ibang
kinukuhang kalakal ng mga ito.

“Ang Indian na nagpraktis ng panunungayaw na ito

ay pumalakpak ng
kanyang mga kamay sa kagalakan, at tumawa
nang matagal at malakas, at umalis
mula sa sisidlan patungo sa isa pa, upang isagawa
ang parehong lansihin”

• Ipinapahayag na ang mga Indian ay

nangungutya pa sa mga ito at tsaka aalis
upang mambiktima pa ng iba. Pawang
ipinaparating na gawain na talaga ito ng nga
Indian na iyon

Ang dokumentong ito ay parte • Sa dokumentong ito "Kinaumagahan bumalik ang morong si Mahomete
ng librong "The Philippine pinapakita na ang mga kasama ang naunang embasador."
Islands” na akda nina Blair at Espanyol ay unti-unting
Robertson. Ipinapahayag ng sinasakop at sinusuyo ang
DOKUMENTO B pamagat na ang pagdiskubre sa
kapuluang Luzon ay ang hudyat
na rin ng pagiging parte ng
buong Pilipinas ng Espanya,
ayon ang nahihinuha kkng
magiging laman ng tekstong ito,
gayon rin kung paano
nakaapekto ang pagdiskubre sa
Luzon sa ekonomiya ng Pilipinas.
Ito ay isa pa ring katiwa-
tiwalang batis, wala pang
espesipikong panahon kung
kailan ito nangyari ay
mahihinuha natin sa mga may
akda at sa layunin ng akdang ito
at yun ay ang magbigay buhay
sa kasaysayan ng Pilipinas.
nga pulo na kanilang • Mahihinuha natin na may mga Pilipino noon
nadidiskubre at ito ay na handang-handang irepresenta ang
pinagbabayad ng buwis sa kagustuhan ng Espanya at ng kinikilalang
lupang pag-aari ng mga katawan nito sa Pilipinas- ang gobernador-
Pilipino. dahil kapwa Moro rin ang nagrepresenta na
kumausap sa kilalang si Haring Soliman.
• Ipinapakita na ang
pagpapasakamay ng mga "...napag-alaman niyang hihingan siya ng buwis, at
kapuluan ng Pilipinas ay dahil dito'y hindi na niya papapasukin ang mga
nagdala rin ng buwis na Kastila sa ilog..."
siyang nagpabago sa
ekonomiya ng Pilipinas- "...huwag siyang maniwala sa ulat na uyon, dahil
negatibo para sa mga hindi pa naman siya humihingi ng buwis dito..."
Pilipino, at malamang ay
positibo para sa mga • Mahihinuha natin sa mga pahayag na ito na
Espanyol. ang Raja Soliman ay may hangarin na
sumailalim o sumunod pa rin sa gustk ng
• Hanggang sa kasalukuyan mga Kastila kung ito ay hindi
ay makikita pa rin ang magpapabayad ng buwis. Ngunit, sa
sistema ng pagbubuwis pangalawang pahayag ay ginamit ang
ngunit sa panahong ito ay salitang "pa" na siyang nangangahukugan
mayroong katuwiran ang na hindi pa sinisingil sa kasalukuyan, ngunit
ipinapataw na buwis at hindi wala nang kasiguraduhan sa
kung kanino at saan ito katagalan.
ipinapataw na nakasaad rin
sa mga batas, hindi gaya "...doo'y nagkasundo sila, ayon sa kaugalian ng
noon na sa kasunduan lulaing uyon, nang ganito: nagpatulo ng dugo ang
lamang nabubuo kung ikaw puno ng kapitan, kasabay ang pinunong
ay pagbabayarin o hindi. magtiyuhin, na kapwa tinatawag na raxa..."
"...ininom ng nga Moro ang dugo ng puno ng
kampo ang sa mga Moro..."

• Ang kaugalin na ito ay tinatawag na

"sanduguan" o "blood compact" sa Ingles.
Ito ay pagpapatibay ng pagkakaibigan ng
dalawa- ng Raja Soliman at ng Gobernador
na si Legazpi.

"...kaya naitatag ang pagkakaibigan sa kondisyong

itinaguyod ng nga Moro ang mga Kastilan
mananahan doon, at dahik dito'y indi na
magbabayad ng buwis ang nga Moro..."

• Mahihinuha na tunay na kailangan ng mga

Kastila ang Maynila o Menilla noon na
handa silang hindi magpabayad ng buwis
sapagkat alam nila na kahit sa pagdaong pa
lamang sa ilog ng Menilla ay marami na
silang benepisyong makukuha mula rito,
gaya ng mas magandang kalakalan at ruta
ng pangangalakal. Di kalauna'y naging
"Capital of the New Spanish Colony" ang
Manila, taong 1571.

"...hindi nawapi ng sanduguan ang hinala ni

Soliman na gusto talaga siyang sakuoin at
pagbayarin ng buwis ng mga Kastila., ji ang takot
ng nga Kastila na nagbabalak si Soliman na
pataksil silang lusubin."

Ang tekstong ito ay isang
peryodiko na isinulat ni Alonzo
de Barrera sa Seville, Spain
taong 1574 na nilimbag naman
DOKUMENTO C sa librong akda ni Antotnio de
Morga na pinamagatang The
Philippine Islands, na isinalin ni
EJ Stanley.
Kung ito ay peryodiko na
nagmula sa Espanya ay
masasabi kong ito ay katiwa-
tiwala lalo na’t ito ay nailimbag
sa librong pangkasaysayan. Ito
ay nahihinuha kong magbibigay
impormasyon sa mga
kaganapan na maaaring
makapagsabi kung paano binago
• Ipinapahiwatig naman sa
dokumentong ito na ang
ekonomiko sa panahon ng
Espanyol ay ipinagyayaman
ng mga Espanya ang
sistema ng kalakalan sa
dating mga payapang
nangangalakal sa mga,
Pilipino gaya ng bang Tsina.
• Masasabi na ang mga
Pilipino noon ay ang mga
nag-aalay sa Tsina, at
ginagawa rin silang
pangkalakal, upang
mabigyan ang mga
Espanyol ng magaganda at
mas mahahalagang mga
produkto.
• Ang sanduguan na ginawa ng dalawang
pinunong ito ay maituturing isa lamang
panandalian o mahinang kasunduan
sapagkat pawang nagkikibuan lamang ang
mga ito at tunay na maingat pa rin sa isa't-
isa dahil wala ang tiwala sa kanilang
sanduguan. Si Raja Soliman rin ay kilala na
pinakamagaling at pinakatusong Raja sa
kapuluan ng Pilipinas kaya naman ay hindi
rin kampante ang Gobernador ng kolonyang
ito.
“Upang mapangalagaan ang mga kasunduang ito,
ang Gobernador ay
nagbahagi ng ilang mga Indiyan sa mga baryo ng
distrito ng lunsod ng Maynila”
• Ang tinutukoy na aksunduan rito ay ang
pakikipagkasundo ng mga Espanyol sa Tsina
ukol sa kanilang kalakalan. Mababasa rito
na ang literal na ipinamahagi ay ang mga
Indiyan na nananahan sa mga baryo ng
distrito ng lungsod at sila ay hiniwa-hiwalay
upang mapaghandaan ang pakikipagkalakan
“…ang isang kasunduan ay ginawa ng kung ano
ang dapat ibigay ng bawat tributaryo
sa taon…”
• Ang kasunduan na siyang mas lalong nang-
ipit sa mga Pilipino sapagkat ang
 ng panahon ng Espanya ang maghihirap sa pagkamit at pag-alay ng mga
ekonomiya ng Pilipinas. tribute ay ang mga Pilipino habang ang
produktong manggagaling sa Tsina ay
malamang na sa mga Espnayol mapupunta.

“…mamaya, kapag nakuha nila ang

pamatok, sila ay magbibigay ng parangal na mas
mahalaga…”

• Maipapalagay na kapag natanggap ng Tsina

sa kalakalan ang mga inalay ng Espnayol
bilang maninilbi o alipin, ay mas malaki at
mas marangal pa ang ibibigay sa kanila ng
mga Tsino.
“Isang
• Ang dokumentong ito ay Ang dokumentong ito ay tinalakay: kapitan na may mga sundalo at interprete ang
mula sa pag-alala kay papunta sa isang bayan na kung saan
DOKUMENTO D Padre Fray Diego de • Ang paraan ng mga Kastila ay kilala lamang sa pamamagitan ng ulat kung
Herrera na siya’y isang sa pagpapakilala at saan ang iba pang mga Espanyol ay
tugma para sa Real pagpapatupad ng tributo. nagnakaw”
Consejo de Indias. • Kung paano sila manghingi
ng mga alay gayong wala - Palagay ko’y ang mga bayan na tinutukoy
• Ito ay sinasabing naman silang ibinibigay rito ay mga bayang wala pang pangalan
naganap noong taong pabalik rito at ito ay sa ngunit napagnakawan na rin ng mga
1573, bago ang pamamagitan lamang ng Espanyol- maaaring ng pagkakakilanlan, ng
kamatayan ni Padre pamimilit. pinuno, ng kabuhayan, at ng mga yaman.
Herrera. • Ang pagdating ng mga
encomendero na silang “…kung nais nilang maging kaibigan
• Batay sa layunin ng ginagawang panginoon ng ng mga Kastila, dapat silang magbayad ng tributo
dokumentong ito na mga bayan na ibinigay ng nang sabay-sabay…”
pawang pag-alala sa
 Padre, nahihinuha ko na Espanya sa kanila bilang - SInasabi dito na kung gugustuhin nilang sila
ang dokumentong ito ay papugay. ay hindi na “manakawan” at nais
magsasabi kung ano ang • Ang pagdagdag ng makipagkaibigan sa mga Kastila na siya
nangyari sa pagdating ng pagbibigay ng tribute sa nang “namumuno” sa kapuluan ng Pilipinas,
mga Espanyol na siyang pagbabawad ng buwis ay ay kakailangan nilang magbigay ng tributo
nagdala ng pagbabago sa ang siyang mas lalong sa mga ito bilang alay at simbolo ng
Ekonomiya ng Pilipinas. nagpababa ng ekonomiya pagpapasakop.
ng Pilipinas at nagpahirap
• Inaasahan rin na ang sa mga Pilipino. “Kung ang mga tao ay nagsabi ng oo, huminto sila
Padre ay nasa sentro ng upang magtrabaho kung ano ang dapat
usapin sa tekstong ito. Sa kasalukuyang panahon, makikita ibigay ng bawat tao, at hilingin na agad niyang
na wala na ring bahid ng ibigay…”
Masasabi na ito ay katiwa-tiwala pagbabayad ng tribute sapagkat ito
sa paraang ito ay mahalaga para ay napalitan na ng buwis. “Minsan tinatanggihan ng mga tao ang kung ano
sa mga Espanyol at kasaysayan ang hinihiling: pagkatapos ay
ng relihiyon sa Pilipinas, magtaas sila sa bayan.”
nagbigay rin ng hindi tiyak na
panahon ngunit maiisip nating - Makikita kung gaano kawalang pakialam
na tugma ang taon sa bago ang ang mga Espanyol sa mga Pilipino, kundi ay
kamatayan ng Padre. sa mga yaman at kabuhayan lamang na
mayroon ang mga ito. Pawang mga kalyo na
ang mukha ng mga ito sa lakas ng loob na
manghingi ng alay at magtaas ng buwis
gayong sila ang mga nandayo lamang,
ngunit huli na rin dahil naghahari na rin
talaga ang mga ito.

“…mayroon silang karapatang sumigaw

kung ang mga tao ay hindi naghihintay para sa
kanila ngunit abandunahin ang
kanilang mga bahay…”
 - Sa sobrang taas ng tingin ng mga Espnayol
sa kanilang sarili ay kailangan na salubungin
ng mga mamamayan ito at kung hindi ay
dapat hindi sila makikita nitong walng
pakialam sa kanilang pagdating- makikita
kung gaano kaimportante ang tingin nila sa
kanilang sarili.

“Ginagawa nila ang lahat ng ito nang walang

pagsasagawa ng
anumang serbisyo para sa kanila sa pagbabalik,
nang walang pagsasabi sa kanila
para sa kung anong layunin ang ipinadala nila sa
pamamagitan ng Kanyang
Kamahalan, at walang pagbibigay sa kanila ng
anumang pagtuturo sa relihiyon”

“…Na wala nang pasipikasyon kaysa sa

nabanggit…”

- Dito na direktang iminumungkahi ang tunay

na kabulukan ng sistema ng Espanya;
ibinibigay ng mga Pilipino ang lahat at
walang nakukuha ang mga Pilipino rito, at
ang tanging itinuturing nais ng mga Pilipino
(ang pasipikasyon at ng relihiyon) ay hindi
rin nabibiygay ng maayos ng mga ito.
Tanging ang kanilang layunin lamang ang
mahalga at yun ay ang mapasakamay gn
Pilipinas at lahat ng yaman nito.
 “…ang lupain ay hinati at patuloy na
nahahati sa mga encomiendas…”

“"Unawain mo na ako ang iyong panginoon,

sapagkat ibinigay ka ng Gobernador sa akin.
Sasabihin ko na ang ibang mga Kastila ay
hindi ka gagawan ng mali."”

- Ang mga encomendero ay maituturing

“panginoon” ng isang bayan, kung saan ang
bayan na iyon ay ang hinandog ng Hari ng
Espanya at gobernador para sa kanila nang
walang dalawang pag-iisip para sa mga
Pilipino.

“Sa katunayan sila ay nagpatuloy upang humingi

ng pagkilala, ang bawat isa hangga't siya ay
maaaring makapangyarihan, nang walang sukat…”

- Sa pangungusap na ito ay ipinararting ng

may akda na ang kapangyarihan ng mga
naghahari sa mga bayan ay walang sukat
sapagkat hindi ito naididikta at maaaring
hindi rin kinuwkwestyon ng mga Pilipino.

Synthesis: Ang dating masagana at tapat na ekonomiya ng mga Pilipino ay ang isa sa mga pinakanabago at nasira sa pagdating ng
Espanya. Ito ang mga pangyayaring nagdulot ng pagbabago sa sistema ng ekonomiya ng Pilipinas:

a) (Sa dokumento A) Ang pagkakaroon ng bagong mga sasakyang pandagat gaya ng prau ay nagtulak sa mga Pilipino na
dumaong sa dagat at doon makipagkalakalan.
 b) (Dokumento A) Ang pagkadiskubre ng ruta sa Pacific Ocean at sa mga bansa sa Asya ay ang nagdala ng maraming
misyonaryo, nabigador, at mga mangangalakal sa karagatang malapit sa Pilipinas. Ito ang nagbago ng mga
produktong ikinakalakal ng mga Pilipino at nagpokus ito sa mga pagkain.
c) Ang pagdiskubre ng kampo ni Legazpi sa kapuluan ng Luzon, partikular sa Maynila,ay ang nagbigay daan rin sa
pagbabago ng daloy ng kalakalan. Sa pagdating din nila Legazpi ay nagsimula ang pagbubuwis ng mga ito na hindi
alam kung para saan ito. (Ngunit ito raw ay maaaring para sa pagpapatayo ng mga simbahan at pagpapalakas ng
pwersa ng Espanya)
d) Nakipagkasundo ang mga Espanyol sa mangangalakal ng Tsina para sa kanila dadayo ang kalakalan ng Asya at
Europa. Kasabay nito ay ang sapilitang pagbibigay ng mga tributaryo ng mga Pilipino gayong wala silang nakukuha
pabalik mula sa pagbibigay niito.
e) Ang pagdtaing ng mga enconmendero, sila ang nnaghihingi ng mga tribute sa bayang kanilang “pinangangalagaan”
at sinasabing kapalit iyon ng pagiging panginoon nito sa kanila.
f) Sa pagpapalimita ng kalakalan sa Tsina ay nabawasan din ang kanilang pagkukunan ng matinong kalakalan. (Archivo
General de Indias)

Samakatuwid, sa pagpunta ng mga Espanyol sa Pilipinas, ang kalakalan ay hindi naging patas sa mga Pilipino sapagkat hindi
naging kalakalan ang sistema kundi puro pagbibigay ng tribute at buwis na hindi nila batid kung para saan dahil hindi
material ang binibigay na katuwiran rito ng mga Kastila.

Panahon ng mga Kastila (Simula ng Pananakop): Sosyo-kultural

Ano ang mga marahas na pagbabago sa buhay ng mga katutubo noong dumating ang mga mananakop na Espanyol sa Pilipinas?
 Document Title Source
Ito ay inilimbag sa Villa
Fernandina o mas kilala bilang
Vigan, City, Ilocos Sur:
DOKUMENTO A ipinangalan ito ay mula sa
Prinsipe Ferdinand ng Espanya
bilang pagpugay at pag-alala
rito.
Nailimbag ito taong 1591,
ilang dekada na rin ang
nakalipas mula ang pagdating
ng mga Espanyol sa Pilipinas.
Ang titulo ay
nangangahulugang "The fruits
of the Augustinians in Ilocos.
Ang batis na ito ay inaasahan
na magbibigay ito ng
impormasyon sa pagbabago sa
pamumuhay ng mga taga-
Vigan sa pagdating ng nga
Espanyol, lalo na ng nga
Augustino.
Mapagkakatiwalaan ang batis
na ito sapagkat ito ay naitala
rin bilang pyesa ng kasaysayan
ng Vigan City.
Context Close Reading
Sa kontekstong ito ay binigyang "...mula ng italaga sa mga probinsiyang ito ang
diin ang nga sumusunod: isang mahistrado, mga prayle at mga pari,
nanagana sila na hinding-hindi nila dati
• Ang mga mamamayan naranasan, dahil hindi na sila nagtatamong
noon ay mas nagustuhan ligalig at pananakit mula sa isa't-isa, ang nga
ang kanilang panumuhay maharlika sa pinuno, ang maliliit mula sa mga
sa pagdating ng mga dakila..."
prayle, mahistrado at nga
pari. "Tunay ngang mula sa mabuti ay lalo pa silang
binuti..."
• Mas naging ligtas ani nila
ang kanilang pamumuhay • Mahihinuha natin nais tayong
sa pagdating ng mga ito kumbinsihin ng may akda sa mga
dala ng kanilang regalong pahayag na ito na mas naging mabuti ang
Kristyanismo; nagkaroon pamumuhay ng mga Pilipino at ito ay
ng takot sa Diyos at batas laking pasalamat dahil sa mga espanya-
ang mga ito, at hindi na mahistrado, prayle at pari at salamat sa
laganap ang mga kanika na naranasan ito ng mga
digmaan. katutubong Pilipino. Pinaparating na
hindi na raw naaapi ng mga matataas ang
Maikukumpara natin ang mga maliliit, ngunit hindi kingid sa ating
kontekstong ito sa konteksto ng kaalaman na mas malala rin ang
kasalukuyan. Ang pagkakaroon nangyaring pang-aapi ang naranasan ng
ng takot sa Diyos at batas ay ang mga Pilipino sa kamay ng Espanya.
siya ring nagtataguyod at
nagpapanatili ng kapayapaan sa "...walang pagrereklamo na inaabuso siya, sa
Pilipinas. halip, halos ganap silang payala at nasisiyahan,
at marami sa matatanda, at lahat ng bata ay
Kristiyano..."
 • Ipinapahayag dito na ang mga Pilipino ay
sobrang natutuwa sa dalang kaligtasan
ng mga Espanya sa Pilipinas-ang
Kristiyanismo, kaya naman sinasbaing
ang pamumuhay ng panahong ito ay
payapa at masaya.

"Noon dahil walang paggalang sa batas at takot

sa Diyos, sinumang mandirigma o pinuno na
magnais ay naglalagalag sa mga bukirin ng
ibang katutubo upang patayin at pagnakasan
ang mga ito."

• Mahihinuha na ibinababa ng may akda

ang sistema ng pamumuhay ng mga
katutubong Pilipino bago ang kanilabg
pagdating dahik nga ito ay mga barbaro
para sa kanila; walang takot sa Diyos at
hindi sumasailalim sa batas ang mga
pinuno at nais lamang na magpalawak ng
kanilang nasasakupan at pag-aari.

• Ang batis na ito isang Ang dokumentong ito ay "Ang mga agustinong kasama ni Legaspi noong
ulat para sa Heneral ng tumalakay sa mga sumusunod: 1565 ang mga unang
Kapisanan ni Hesus na misyonerong dumating sa Pilipinas. Sinundan sila
si Claudik Acquaviva. • Ang pagdating ng mga ng mga Pransiskano (1577),
DOKUMENTO B ordeng relihiyoso sa Heswita (1581), Dominikano (1587), at
• Isinukat sa Maynila Pilipinas Agustinong Rekoleto (1606)"
noong ika-8 araw ng
Hulyo taong 1600.
 • Ang mga ordeng
• Ang batis na ito ay relihiyoso ay silang
mahihinuhang nagpakalat at mas lalong
maglalaman ng ukol sa nagpalawig ng
relihiyon na siyang Kristiyanismo sa Pilipinas
sasagot sa tanong na sa pamamagitan ng
ano nga ba ang paghahati-hati sa kanilang
panumuhay ng nga masasakupan. At ito ay sa
Pilipino noon. pamamagitan rin ng Sinod
ng Manila na tinipon ng
• Ang batis n aiti ay unang Obispo ng Maynila
katiwa-tiwala sapagkat na si Domingo de Salazar:
ito ay para sa isang ang pagtuturo ng aral-
nataas na tao sa Kristiyano sa wikang
panahon na iyon. katutubo.
• Ang Sinod na ito ang
nagbigay daan sa
pagkabuo ng maraming
bayan sa Pilipinas dahil sa
pagtitipon ng Kastila sa
mga magkakaanak sa
iisang nayon.
Sa kasalukuyan ay makikita natin
na nanatili ang ginawang
pagsasama-sama ng nga mag-
anak sa isang nayon. Gaya sa mga
probinsya, makikita na nasa
iisang nayon ang magkakamag-
anak. Sa mga siyudad naman ay
"Halos bawat barkong tumatawid sa Pasipiko ay
naghahatid ng karagdanag pari, dahil iilan
lamang ang
may hilig sa pagpapari o sa buhay relihiyoso sa
mga mananakop sa Pilipinas"
"Ang Korona, sa katayuan bilang patron ng
Simbahan ng Indies, ay nagbigay ng libreng
pasahe sa lahat ng misyonero at ng panggastos
habang naglilingkod, na 100 piso at
100 panega (20 galon) ng bigas sa isang taon"
- Sa mga pahayag na nasa itaas ay
ipinapahiwatig na ang mga ordeng ito ay
nagmula sa iba't-ibang parte ng Europap
at hindi lamang sa Espanya. Bagamat
hindi laganap sa mga mananakop ang
pag-aalay jg buhay sa relihiyon ay
nagbigay suporta pa rin ang Kaharian ng
Espanya sa mga misyonero na ito.
Makikita rin na ang mga pagpunta ng
mga ordeng ito ay may signipikong layo
ang taon sapagkat nangangailangan pa
noon ng malaking pondo para sa mga
ekspedisyon. Binigyan na rin ng sahod
ang paglilingkod ng nga ito. At malamang
ay anv inihahandog na suporta sa mga ito
ay nagmuka sa yaman ng mga Pilipino -
mga tributo at buwis na kanilang
ibinibigay sa nga Espanyol.
bihira o hindi na masyadong
laganap ang ganitong sistema.
Habang ang mga aral-Kristiyano
naman ay sa wikang Pilipino at
Ingles. Ngunit sa mga probinsha
ay ginagamit din nila ang kani-
kanilang dayalekto
"Bilang kapalit ng tulong na ito, inangkin ng
pamahalaan ng kaharian ang karapatang
italaga ang teritoryo nito sa bawta pangkat ng
misyonero, at pagtibayin ang lahat ng
pagtatalaga sa mga parokya at hmpilang
pangmisyon."
- Kapalit ng pagsuporta ng kaharian ng
Espanya sa nga misyonero ay hindi na
mapupuntang buo ang nga teritoryong
nakalaan sa mga misyonero ngunit ito ay
matatalaga sa pagbuo ng mga parokya at
himpilang pangmisyon. At ang mga
teritoryong iyon ay orihinal na pag-aari
ng mga Pilipino at hindi sa kaharian ng
espanya ngunit makikita na ang
karapatan dito ay nasa Espanya na.
"...isa na rito ang pagtuturo ng mga aral-
Kristiyano sa mga wikang katutubo sa halip na
Espanyol..."
- Mahihinuha na pagtapos lamang ng higit
isang dekada naisipan ng Espanya ang
pagbibigay ng tamang aral-Kristiyano sa
mga katutubo kahit na ito ay ang
kanilang pinaka- unang ipinakilala sa mga
katutubo. Maipapalagay rin na
pinabayaan lamang na walang
naiintindihan ang nga Pilipino sa
 itinurong Kristiyanismo ng nga ito pagkat
hindi ito itinuro agad sa wikang katutubo.

"...tipunin ng mga angkang naninirahan sa hiwa-

hiwalay na nayon..."

"...dahil sa pagpaplano at pagpapatayo ng mga

bayan, nagkaroon ng pagkakataong
magtulungan ang mga misyonero, ang
pamahalaan at ang mga katutubo..."

- Ipinapalagay rito na dahil sa pagdating ng

Sinod ng Maynila ay nagkaroon ng
pagkakaisa ang mga Pilipino at
pamahalaan pati ang mga misyonero.
Hindi rin makakaila na dahil dito ay
nabuo ang maraming bayan sa Pilipinas.
Ngunit mahihinuba rin na walang
pakialam ang nga ordeng relihiyoso na ito
sa kabuhayan ng mga Pilipino o sa
kalagayan ng kanilang mga panumuhay
sa kanilang orihinal na pamayanan, at
tinipon ang lahat para lamang sa
pagpapakalat ng Kristiyanismo.
 Ang batis na ito ay sulat ng
unang Arsobispo ng Maynila
na si Ignacio Santibañez para
sa Hari ng Espanya, taong
DOKUMENTO C 1598. Mahihinuha na ito ay
isang pormal na kasulatan
para sa Hari na maaaring
makapagsabi sa atin ng mga
pagbabagong ginawa ng mga
Espanya sa buhay ng mga
Pilipino.Ito ay katiwa-tiwalang
batis sapagkat ito ay tala na
para sa Hari ng Espanya.
Ang dokumentong ito ay
nagpakita kung paano walang
pagdadalawang- isip na
tinatanggal ng mga Espanyol ang
siyang sa mata nila’y
nakasasagabal sa kanilang
pagpapalakas at pag-angkin sa
Pilipinas- iyon ay ang
pakikipagkalakalan nila sa Tsina.
Lahat ng binanggit ng arsobispo
na dahilan ay patungkol sa
kasamaang dulot ng
pakikipagkalakalan ng mga
Pilipino at Tsino ay ang mga
nakasasama para sa mga
katutubo, ngunit sila ang
lumalabas na mas naapektuhan.
“…maraming malubhang ksamaang ibinubunga
ang pananatili nila sa mga islang ito…”
Ipinaparating ng may akda na ang mga Tsino sa
Pilipinas ay ang siyang kumukurap sa pag-iisip ng
mga Pilipino sa saglitang pananatili lamang ng
mga iti upang mangalakal.
“Napakalaking sagabal sa pagsulong ng
pananampalataya at moralidad ng mga
katutubo ang patuloy nilang pakikiugnay sa mga
paganong Tsino.”
Ginamit na dahilan naman rito ng mga Espanyol
ang pagiging pagano ng mga Tsino na siyang
nakasasagabal sa pasipikasyon sa Pilipinas ng
mga Espanya.
“…nagiging tamad at mabisyo ang mga
katutubo…”
“Naging monopolyo na ng mga Tsino ang
pamimili at pagbibili, at ang pagpapakain sa
bansa, sapagkat sila ang nagtitingi sa
mga makakain.”
“…hindi lamang sila bumibili at nagbibili;
napakalalakas pa nilang kumain
kaya nakakaubos ang isang Tsino ng higit na
maraming pagkain at inumin kaysa
apat na katutubo…”

Maraming paninira ang iminungkahi ng

Arsobispo na idinudulot ng pakikipagkalakalan sa
Tsino, ito’y ubod ng kasamaan ng mga Tsnio
sapagkat sila ang naghahari sa kalakalan at hindi
iyon ang nais ng Espanya. Ginamit na dahilan ang
mga nagiging kalakasan ng kalakalang ito sa mga
Pilipino at Tsino, ngunit wala sa knaila sapagkat
direkta pa ang kalakalan na mayroon sila.

“...laganap ang kasalanan ni Sodom sa kanila at

nahawahan
na nila nito ang mga katutubo, ang mga lalaki at
babae, dahil sa mahina ang loob
ng mga ito at madaling mapasunod, kaya
ginagamit ang mga ito ng mga Tsino
para sa kanilang makamundong aliw. Bagaman
malawak ang saklaw ng sumpang
ito, hindi ito gaanong pinapansin ng mga tao…”

- Maipagpapalagay na sa mga panahong

ito ay makikita na ang hindi pagkakaroon
ng pantay na pagtingin ng mga Espanyol
sa homosexuality na silang madalas na
gumagawa ng kasalanang sodomy at ito
rin ay ginawang dahilan kung bakit dapat
na mapatalsik ang mga Tsino sa kapuluan
ng Pilipinas: itinuturo ng mga ito ang mga
bagay na taliwas sa paniniwala ng mga
Espanyol.

Ang batis na ito ay isang letra
mula kay Antonio de Morga
DOKUMENTO D para sa kanilang Hari sa
Espanya. Si Antonio de Morga
ay isang espanyol na lawyer,
soldier at high-ranking colonial
official sa loob ng 43 years sa
Pilipinas, Espanya at Peru. Siya
rin ay isang historyador na
nagsulat ng Sucesos.
Masasabing ito ay katiwa-
tiwalang batis sapagkat ang
may katha nito ay isang taong
namuhay at namuno noon sa
mga Pilipino. Mahihinuha rin
na ang dokumentong ito'y
maaaring makapagbigay
impormasyon sa kung ano nga
Sa dokumentong ito ay
ipinahayag kung paano
namumuhay ang nga Pilipino sa
siyudad sa Pilipinaas noon, at
natawag silang hampaslupa at
puro kasalanan na sa huli ng
letrang ito ay nahinuha ng may
akda na dapat na palayasin ang
mga Pilipino sa siyudad at ibalik
sa mga bayan sa probinsya.
Sa kontekstong ito ay pawang
ipinakita kung ano nga ba ang
implikasyon ng pagkakaroon ng
mga lungsod sa Pilipinas noon.
Sinasabing ang mga Pilipino daw
doon ay nahumaling sa sugal,
nakikitira lamang sa mga
- Ipinaparating rin dito ang pagtingin ng
mga Espanyol sa mga katutubo bilang
mangmang at madaling
maimpluwensiyahan gaya ng ginagawa sa
kanila ng mga Tsino. Ngunti ito ay isang
hindi madaling itangging katangian ng
mga Pilipino sapagkat talaga nga rin
namamg napaikot ng Espanya ang mga
Pilipino.
"...sa pagtitipon ng mga kababaihan,
pangunahing libangan ang pagbabaraha, hindi
na bagay ang dalas nito sa kabilang katayuan sa
buhay..."
- Ang pahayag na ito ay nagsasabi na sa
sobrang dalas ng pagsusugal ng mga
kababaihan, sa sobrang pagkahaking ng
nga uto sa pagsusugal ng malaki ay hindu
na ito naaayon sa kanilang katayuan sa
buhay- ang mas mababa sa mga
Espanyol.
"... Nakatira sila sa bahay mismo ng nga
Espanyol; ang iba'y may sariling bahay..."
- Dito na natin makikita na sa panahon
noon, inangkin na ng mga Espanyol ang
mga lupain na dapat ay para sa mga
ba ang mga nabago sa Espanyol, at doon nagkalat ng Pilipino, at ito ay oinatayuan ng kanilang
pamumuhay ng nga kanilang krimen at kasalanan. mga bahay at ngayo'y bisita na lamang
katutubong Pilipino sa ang mga Pilipino sa kanilang lugar.
panahong nabhbuhay at
pinamumunuan nila ito. " Sila ang nagbebenta ng mga ninakaw ng mga
katulong, at nirarasyunan nila ng alak ang mga
ito. Inuubks nila ang mga pagkain sa lungsod,
mura silang bumili at mahak magpabili,
nagtatago ng paninda, gumagawa ng maraming
krimen at kasalanan"

- Makikita rito na puro na kasamaan ang

ipinapataw sa ating mga katutubo;
ipinapahiwatig na sila daw ang puno at
dulo ng karimlan sa lungsod ng Maynila.
Ngunit batid natin na ito lamang ang
resulta ng lahat ng marahas na
pagbabagong dinala ng Espanya.

"Dapat silang palayasin sa lungsod at pabalikin

sa kani-kanilang bayan at parokya para
magtrabaho"

- Sa tono ng kaniyang pananalita ay

pawang mga palamunin ng Espanya ang
mga Pilipino gayong sila ang nagdala ng
mga iyan sa lungsod at sila rin ang may
turo ng mga ganitong gawi.
 Ang batis na ito ay sulat ng
unang Arsobispo ng Maynila
DOKUMENTO E na si Ignacio Santibañez para
sa Hari ng Espanya, taong
1598. Mahihinuha na ito ay
isang pormal na kasulatan
para sa Hari na maaaring
makapagsabi sa atin ng mga
pagbabagong ginawa ng mga
Espanya sa buhay ng mga
Pilipino.Ito ay katiwa-tiwalang
batis sapagkat ito ay tala na
para sa Hari ng Espanya.
Sa kontekstong ito, ang araw-
araw na pamumuhay ng nga
Pilipino ay umikot na lamang sa
simbahan, paaralan, at prosisyon.
At ang pangunahing tinamaan ng
mga ito ay ang mga kabataan na
lumaki sa panahon na ito.
Ipinipinta ng mga Espanyol sa
mga Pilipino mula pagkabata
hanggang pagkabinata ang mga
paniniwalang ito.
Isang mabuting pagbabago sa
mga Pilipino ay ang pagkilala nito "...nagrorosaryo ang kga batang lalaki..."
sa koro o musikang
pangsimbahan.
"Araw-araw, nang walang pagbabago..."
- Mahihinuba natin sa bubgad na ito na
ang buhay ng nga Pilipino noon ay aprang
isang loop sa oras dahil sa pagdikta ng
kanilang kailangang gawin sa araw-araw
na naayos sa aral-Kristiyano.
"...nagmamadaling magtitipon sa simbahan ang
lahat ng batang nag-aaral..."
"...ang malilit na korista..."
"...bumabalik sa simbahan ang lahat ng bata..."
"...binibigkas nang malakas ng mga kabinataan
at kadalagahan ang katesismo..."
- Mahihinuha natin na nakasentro ang
oagtuturo ng Kristiyanismo sa mga bata o
sa mga bagong henerasyon upang
linabgin ang kanilang isipang sa murang
edas pa lamang.
"...binibigkas nang malakas ng mga kabinataan
at kadalagahan ang katesismo sa patnubay ng
kanilang tagapamahala-isang posisyong nilikha
ng ordinansa ng kaharian at ibinibigay sa isang
katutubong pinuno na pinili muna sa mga
kubusang iginagalang..."

- Makikita naman rito na nabibigyan ang

mga katutubo ng pagkakataon bilang
parte nv opisyales ng simbahan, ngunjt
ito ay pinipili lamang sa mga iginagalang
at sika rin ang namimili nito.

"Ang layunin ng gawaing ito ay upang hindi

makalimutan ang mga natutunan nila noong
bata pa sila, at upang mabigyan ng
pagkakataong mas maunawaan at
mapahalagahan ang mga ito pag natuto na
silang mangatwiran."

- Mahihinuha ang layunin ng mga Espanyol

sa paggawa nito-upang mas lalong
tumatak sa isip ng bawat batang Pilipino
ang kanilang nga itinuturo at hindi ito
agad kaimpluwensiyahan ng sasabihin
man ng iba. Sa madaking salita, ay maaga
nilang hinuhubog ang isipan ang mga
kabataan na ang Kritiyanismo ay ang
ajumang sasabihin ng simbahan, wala
nang iba pa.
Synthesis: Ang buhay ng mga Pilipino sa pagdating ng mga Espanyol ay hindi na naging pareho sa panahon ng katutubo, maging
ang pananamit, araw-araw na gawain, relihiyon, maging pagkakaabalahan.

Ang pamamaraan ng pagtapak ng mga Espanyol sa kultura at abuhay ng mga Espanyol noon ay isang hindi agad
mababatid sa kanilang magagandang salita at pagpupuri sa kanilang sistema na akala nila’y sobrang napakabuti para
sa mga Pilipino; ngunit ang mga ginawa nila ay isa lamang pagsasawalang- bahala at akwalan ng respeto sa
pamumuhay ng Pilipino at binibigyan na lamng nila ito ng katuwiran na pabor sa kanilang imahe.

• Ang mga karangalan ng datu ay siniraan at ang paraan nila ng pamumuhay at pagpapa-angat ng sarili ay
ipinaparating na mas mabuti nang nawala at napalitan, sapagkat ito ay hindi ligtas. Ngnit batid natin na dahil sa
mga pamamaraang iyon ay nanatiling masagana ang pamumuhay ng mga Pilipino. Sinasabing dahil sa
Kristiyanismo ay dapat lamang na magkaroon ng takot sa Diyos at batas.
• Gaya sa nauna, pinagbuklod-buklod nila ang mga magkakamag-anak sa isang lugar nang walang pag-iisip sa
kung ano ang kabuhayan ng mga iyon sa kanilang orihinal na nayon. Binago ang istruktura ng pamaynana na
naayon para sa kanilang relihiyon.
• Paggawa ng mga lungsod, pagtatayo ng mga bahay ng mga Espanyol habang ang mga Pilipino ay nagiging
katulong o sa kanila nakatira.
• Natutong magsugal ang mga Pilipino, lalo na ang mga kababaihan, at malalaki ang sinusugal at napakadalas pa
nito.
• Ang kinagisnan ng mga kabataang Pilipino ay ang buhay na pagsubo sa mga katuruan ng Kristiyanismo.
• Naging laganap ang sodomy sa mga Pilipino na sinasabing hinawaan lamang ng Tsino.
• Tinatanggalan ng kalayaan ang mga Pilipino na makipagkaibigan at mangalakal sa mga Tsina dahil sa ito ay mga
pagano, patay-gutom, at mga gumagawa ng sodomy.
• Lahat ay naging deboto sa relihiyon at ginagawa ang lahat ng salita ng Diyos dahil sinabi ng mga prayle.