Jak zbudowany jest kondensator płaski?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 0516 Jak zbudowany jest kondensator płaski?

Czy to nie ciekawe?

Przewodnikami prądu nazywamy substancje i materiały, które dobrze przewodzą prąd.
Takimi materiałami są przede wszystkim metale. Układ dwóch metalowych płytek
ułożonych równolegle do siebie nazywamy kondensatorem płaskim. Do czego służą
kondensatory? Jak obliczamy ich pojemność?

Czy wiesz, że kondensatory są często stosowane w przemyśle. Na przykład, gdy tramwaj

przejeżdża przez punkt, w którym dwie różne sieci trakcyjne połączone są izolatorem – nie
zatrzymuje się, chociaż przez chwilę nie dopływa do niego prąd z trakcji. To właśnie
naładowany kondensator pozwala mu pokonać ten odcinek, aż do miejsca, w którym jest
zasilany z następnej trakcji.

Rys. a. Płynność ruchu tramwaju gwarantuje kondensator [Pixabay].

Twoje cele

W tym materiale:

dowiesz się, czym jest kondensator płaski,

nauczysz się, jak wyznaczyć pojemność kondensatora płaskiego,
określisz wpływ zmian parametrów kondensatora na jego pojemność,
przeanalizujesz budowę kondensatora płaskiego.
Przeczytaj

Warto przeczytać
Kondensator płaski to układ dwóch równolegle do siebie ułożonych płyt metalowych.
Niech każda z tych płyt ma powierzchnię S , a odległość między okładkami wynosi d. Na
Rys. 1. przedstawiono poglądowy schemat kondensatora płaskiego.

Rys. 1. Rysunek poglądowy kondensatora płaskiego

Okładki przed naładowaniem są elektrycznie obojętne. Kondensator możemy naładować

wprowadzając ładunek na jedną z płyt. Jeśli będzie to ładunek dodatni, to przez indukcję na
drugiej płycie gromadzi się ładunek ujemny. Wartość każdego z ładunków będzie taka
sama. Naładowanie kondensatora spowoduje wytworzenie różnicy potencjałów. Na każdej
z okładek gromadzą się tylko ładunki jednoimienne. Ładunek zgromadzony na okładkach
ma taką samą wartość, lecz przeciwny znak. Na Rys. 2. przedstawiono schemat
naładowanego kondensatora płaskiego.
Rys. 2. Schemat naładowanego kondensatora płaskiego

Na Rys. 2. zaznaczono linie pola elektrycznego. W każdym punkcie wartość pola

elektrycznego jest taka sama, czyli pole to jest jednorodne.

Z prawa Gaussa wiemy, że strumień ΦE natężenia pola elektrycznego przenikający

→
E
przez powierzchnię zamkniętą jest równy sumarycznemu ładunkowi wewnątrz tej q
powierzchni podzielonemu przenikalność elektryczną próżni ε:
0

q
Φ e =
ε
0
.

Z definicji strumienia pola magnetycznego wiemy, że jest on równy iloczynowi skalarnemu

E S
→ →
wektora natężenia pola elektrycznego oraz wektora powierzchni , którego kierunek
jest prostopadły do tej powierzchni. Wzór na strumień pola elektrycznego możemy zatem
zapisać jako:

Φ e = E S ⋅ ⋅ cos α
,

α
gdzie  jest kątem pomiędzy wektorem natężenia pola elektrycznego a normalną do
powierzchni S.
Dla kondensatora płaskiego wektor natężenia pola jest skierowany równolegle do wektora
powierzchni, a więc kąt między nimi α = 0. Czyli cos α = 1. Zatem powyższy wzór
możemy zapisać jako:

Φ e = E S
⋅ .

Widzimy więc, że:

 q E S
ε 0
= ⋅ .

Czyli zgodnie z prawem Gaussa wartość natężenia pola w każdym punkcie wewnątrz
kondensatora jest taka sama i wynosi:

E q
=
Sε ⋅ 0
.

Różnica potencjałów między okładkami wynosi:

Δ V = E d ⋅ .

(Jeśli chcesz wiedzieć jak wyznaczyć tę różnicę potencjałów sprawdź e‐materiał „Jaki jest
związek między potencjałem a natężeniem pola w kondensatorze płaskim?”)

Po uwzględnieniu wzoru E q
=
S ε , różnicę potencjałów możemy zapisać jako:
⋅ 0

ΔV =
q
S ε ⋅ d. ⋅ 0

Ponieważ pojemność definiujemy jako:

C q
=
Δ V ,

więc:

C q εS ⋅
q d
0
=
Sε
⋅
0
d
⋅
= .

W kondensatorze płaskim pojemność określamy zatem wzorem:

C ε S.
0⋅
=
d
Wzór ten określa pojemność kondensatora powietrznego, czyli takiego, w którym
przestrzeń między okładkami jest pusta – wypełniona tylko powietrzem. Jeśli pomiędzy
okładkami kondensatora umieścimy dielektryk, jego pojemność wzrośnie. We wzorze na
pojemność należy uwzględnić wtedy względną przenikalność elektryczną ośrodka:

C ε εr S .
0⋅ ⋅
= d
Poniżej w tabeli przedstawiono względne przenikalności elektryczne wybranych
materiałów.

Tabela. 1. Względne przenikalności elektryczne wybranych materiałów w temperaturze

pokojowej
Materiał Względna przenikalność elektryczna

próżnia 1,0000

powietrze 1,0005
 teflon 2,1

polietylen 2,3

papier 3,5

szkło 4,5

porcelana 6,5

woda 78

Na Rys. 3. przedstawiono schemat kondensatora bez dielektryka a) oraz wypełnionego

dielektrykiem b).

Rys. 3. Schemat kondensatora bez dielektryka a) oraz z dielektrykiem b)

Słowniczek
Dielektryk

(ang. dielectric ) izolator, który nie przewodzi prądu elektrycznego.

Animacja

Jak zbudowany jest kondensator płaski?

Na poniższym filmie dowiesz się, jak zbudowany jest kondensator płaski, czym jest i jakim
wzorem wyraża się pojemność kondensatora oraz jak wygląda pole elektryczne wewnątrz
niego.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DU0vV8y6v

Polecenie 1
Uporządkuj ośrodki zgodnie z rosnącą wartością względnej przenikalności elektrycznej.

porcelana 

szkło 

powietrze 

papier 
Polecenie 2

Uporządkuj kondensatory zgodnie z rosnącą wartością pojemności.

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zaznacz zdanie prawdziwe

 Kondensator płaski składa się z dwóch prostopadłych do siebie płytek

 Kondensator płaski składa się z dwóch równoległych do siebie płytek

Kondensator płaski składa się z dwóch płytek połączonych ze sobą za pomocą


przewodu

 Kondensator płaski to pojedyncza płytka przewodząca

Ćwiczenie 2

Wpisz przy zdaniach prawdziwych P, a przy fałszywych F.

Pojemność kondensatora płaskiego zależy

od odległości między okładkami

od pola powierzchni okładek

od tego, jaki materiał znajduje się między

okładkami

od wartości ładunku na okładkach

Ćwiczenie 3

Dopasuj skutek do zmiany parametrów kondensatora:

Odległość między okładkami zwiększyła się czterokrotnie, Pomiędzy okładki kondensatora

powietrznego wprowadzono dielektryk o stałej εr=4, Na kondensator naniesiono dwa razy
większy ładunek, Pole powierzchni okładek zwiększyło się dwukrotnie oraz odległość między
nimi zwiększyła się dwukrotnie

Jak zmieniły się parametrySkutek

kondensatora

Odległość między
okładkami zwiększyła się
czterokrotnie

Pomiędzy okładki
kondensatora
powietrznego
wprowadzono dielektryk
o stałej εr=4

Na kondensator
naniesiono dwa razy
większy ładunek

Pole powierzchni okładek

zwiększyło się dwukrotnie
oraz odległość między
nimi zwiększyła się
dwukrotnie
Ćwiczenie 4

Zaznacz zdania poprawne:

 Kondensator możemy rozładować podłączając odbiornik do okładek

 Kondensator możemy naładować nanosząc na okładki ładunek

 Kondensator możemy rozładować wprowadzając pomiędzy okładki dielektryk

 Kondensator możemy naładować przykładając źródło napięcia do okładek

Ćwiczenie 5

Zaznacz zdania fałszywe:

 Dielektryk to inaczej izolator

 Pole elektryczne między okładkami nie jest jednorodne

 Okładki mogą być wykonane z izolatora

Aby zwiększyć pojemność kondensatora pomiędzy jego okładki wprowadzany jest


dielektryk

Ćwiczenie 6

Mamy dany kondensator płaski o pojemności 100 nF. Odległość między okładkami tego
kondensatora zmniejszono pięciokrotnie. Ile teraz wynosi jego pojemność?

Odpowiedź: nF
Ćwiczenie 7

Podaj sposoby na to, aby zwiększyć czterokrotnie pojemność kondensatora płaskiego

 Czterokrotne zmniejszenie odległości między okładkami

 Wprowadzenie pomiędzy okładki dielektryka o εr = 4

 Czterokrotne zwiększenie powierzchni okładek

Ćwiczenie 8
Uszereguj niżej podane dielektryki od najmniejszej do największej względnej przenikalności
elektrycznej.

powietrze 

szkło 

próżnia 

woda 
Dla nauczyciela

Konspekt (scenariusz) lekcji

Imię i nazwisko
Martyna Jakubowska
autora:

Przedmiot: Fizyka

Temat zajęć: Jak zbudowany jest kondensator płaski?

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Grupa docelowa:
i rozszerzony
 Cele kształcenia – wymagania ogólne

II. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw

i zależności fizycznych.

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:

15) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje

czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.

VI. Elektrostatyka. Uczeń:

5) opisuje kondensator jako układ dwóch przeciwnie

naładowanych przewodników, pomiędzy którymi istnieje
napięcie elektryczne oraz jako urządzenie magazynujące
Podstawa
energię.
programowa:
Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:

19) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje

czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.

VII. Elektrostatyka. Uczeń:

10) opisuje ilościowo pole elektryczne wewnątrz

kondensatora płaskiego;

11) posługuje się pojęciem pojemności kondensatora i jej

jednostką; posługuje się zależnością pojemności
kondensatora płaskiego od jego wymiarów; oblicza energię
zmagazynowaną w kondensatorze.
 Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2018 r.:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia

Kształtowane informacji,
kompetencje kompetencje matematyczne oraz kompetencje
kluczowe: w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie
umiejętności uczenia się.

Uczeń:

1. dowie się czym jest kondensator płaski.

2. dowie się jak wyznaczyć pojemność kondensatora
Cele operacyjne:
płaskiego.
3. dowie się w jaki sposób zmiana dielektryka między
okładkami kondensatora wpływa na jego pojemność.
4. przeanalizuje budowę kondensatora płaskiego.

Strategie i metody
blended‐learning - nauczanie hybrydowe
nauczania:

- animacja,
Formy zajęć:
- praca w grupach.

Środki dydaktyczne: komputer dla każdego ucznia

Materiały
brak
pomocnicze:

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel rozpoznaje wiedzę uczniów poprzez zadanie pytań: czym jest kondensator
płaski, czym jest pojemność elektryczna, jakie są jednostki ładunku, potencjału
i pojemności elektrycznej? Jeśli uczniowie nie znają odpowiedzi, nauczyciel pomaga im
usystematyzować wcześniejszą wiedzą z elektrostatyki.

Faza realizacyjna:
Uczniowie samodzielnie czytają tekst z części „Przeczytaj”. Nauczyciel sprawdza, czy
uczniowie mają jakieś pytania związane z tekstem. Przykładowe pytania:
- Czy kształt płytek kondensatora ma znaczenie?
- Omów związek między różnicą potencjałów a natężeniem pola w kondensatorze
płaskim.

Uczniowie wspólnie zastanawiają się nad pytaniami, które się pojawiły. Nauczyciel
naprowadza uczniów na właściwe odpowiedzi.

Uczniowie oglądają animację. Nauczyciel sprawdza, czy uczniowie mają pytania

związane z animacją. Nauczyciel zadaje pytania:
- Jaki względna przenikalność elektryczna wpływa na pojemność kondensatora?
- Podajcie przykład materiału o dużej względnej przenikalności elektrycznej.
Klasa wspólnie próbuje na nie odpowiedzieć. Jeśli zajdzie taka potrzeba, uczniowie
wracają do wybranego fragmentu tekstu lub filmu.

Uczniowie dzielą się na 4 grupy. Wykorzystując zdobytą wiedzę rozwiązują zadania

z części „Sprawdź się”. Nauczyciel wspiera uczniów w realizacji zadania. Uczniowie
w grupach omawiają rozwiązania zadań, wspólnie zastanawiając się nad zadaniami,
które sprawiły im trudność.

Faza podsumowująca:

Każda z grup omawia 2 zadania „na forum klasy”. Nauczyciel sprawdza, które zadania
sprawiły uczniom kłopot i dlaczego. Poprzez analizę wypowiedzi uczniów nauczyciel
określa, w jakim stopniu osiągnięte zostały wyznaczone cele.

Praca domowa:

Nauczyciel wcześniej przygotuje pulę zadań podobnych do zadań z części „Sprawdź

się” o zróżnicowanym stopniu trudności. Po przeanalizowaniu wyników testu „Sprawdź
się” i uwag uczniów odnośnie zadań, które sprawiły im największą trudność, nauczyciel
wybiera trzy zadania analogiczne do zadań, które uczniowie wskazali jako te, z którymi
mieli problemy.

Wskazówki
metodyczne opisujące Multimedium może być wykorzystane przed lekcją jako
różne zastosowania wprowadzenie do niej .
danego multimedium: