ΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΗ

Η τέχνη ως μέσο μελέτης της κοινωνικής ταυτότητας των φύλων στην

προϊστορική Ελλάδα

Α. Επιλέξτε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα σφραγιδόλιθων ή χρυσών δαχτυλιδιών τα οποία

προσφέρουν πληροφορίες για την κοινωνική ταυτότητα των ανδρών και των γυναικών στο μινωικό και
μυκηναϊκό κόσμο. Στην παρουσίαση κάθε έργου τέχνης πρέπει να αναφέρονται η προέλευση, το υλικό
κατασκευής, η χρονολόγηση και η περιγραφή του θέματος/σκηνής που αναπαρίσταται.

 Β. Σχολιάστε τεχνοτροπικά και θεματολογικά τις παραστάσεις που επιλέξατε και εντάξτε τες στο
κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της εποχής τους, κάνοντας αναφορά στους ρόλους των δύο φύλων.

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΛΕΜΑ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΟΙΤΙΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ: 11100038

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:08 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2011

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

ΤΜΗΜΑ: ΑΤΗ1
ΟΝΟΜΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ: ΑΘΗΝΑ ΧΑΤΖΗ

Αδαμάντειο Μέγαρο, Λεωφ. Διγενή Ακρίτα 13-15, 1055, Τ.Θ. 24801, 1304 Λευκωσία
Αρ. Τηλ.: +357 22411600, Αρ. Φαξ.: +357 22411601
Web Site: www.ouc.ac.cy
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

1. ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 4

Α.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΥΣΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ 4

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 6

2. ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 8

Α. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΥΣΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ 8

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 9

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 12

Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 2

Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η μινωική, όπως και μυκηναϊκή περίοδος, αποτελούν δύο πολύ σημαντικά κεφάλαια στην
Ιστορία της Παγκόσμιας Τέχνης. Και στις δύο αυτές εποχές, διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες,
οι οποίες επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να εκφραστούν ελεύθερα και να δημιουργήσουν έργα
απαράμιλλης αισθητικής και τεχνικής, που προκαλούν το θαυμασμό ακόμα και σήμερα, παγκοσμίως.
Παρακάτω, θα παρουσιάσουμε δύο χρυσούς σφραγιστικούς δακτυλίους, έναν της μινωικής και
έναν της μυκηναϊκής περιόδου, στις παραστάσεις των οποίων απεικονίζονται γυναικείες και ανδρικές
μορφές αντίστοιχα. Λαμβάνοντας υπόψιν τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής, θα
επιχειρήσουμε να αντλήσουμε, όποιες και όσες πληροφορίες προσφέρονται για την κοινωνική
ταυτότητα των δύο φύλων στις συγκεκριμένες εποχές.

Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 3

Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
1. ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Οι σφραγίδες αρχικά, χρησιμοποιούνταν ως μέσο αναγνώρισης της περιουσίας και τρόπος
εξασφάλισης από πιθανή προσβολή της. Μάλιστα τους είχαν αποδοθεί μαγικές και προστατευτικές
ιδιότητες, αργότερα όμως εξελίχθηκαν σε μοναδικά έργα τέχνης.1

Α.ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΥΣΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ

Εικ. 1. Χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος, 1600 – 1400 π.Χ.

Τάφος Ισοπάτων, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου,
«Η αυγή της ελληνικής τέχνης»

Ο χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος που απεικονίζεται, χρονολογείται στην Ύστερη Εποχή του
Χαλκού, ανάμεσα στο 1600 – 1400 π.Χ. . Βρέθηκε στον τάφο των Ισοπάτων, κοντά στη Κνωσό και έχει
διάμετρο 2,1 εκατοστά. Φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.2
Το εν λόγω έργο ανήκει στην περίοδο κατά την οποία η σφραγιδογλυφία έφτασε στο απόγειό
της. Η επιλογή της συγκεκριμένης πρώτης ύλη, δηλαδή του χρυσού, επιτρέπει στον καλλιτέχνη τη
λεπτομερέστερη λάξευση των παραστάσεων, έναντι άλλων υλικών. 3 Αναμφίβολα όμως, η καλλιτεχνική
και τεχνική δεινότητα του δημιουργού είναι έκδηλη, αν αναλογιστεί κανείς την επίτευξη της απόδοσης
1
Hood (1987), σ. 253
2
Σακελλαράκης (2006), σ.200
3
Hood (1987), σ. 265
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 4
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
τόσων λεπτομερειών, σε τόσο περιορισμένη επιφάνεια εργασίας. Εξάλλου, η μινωική τέχνη
χαρακτηρίζεται ως τέχνη της μικρογραφίας.
Στην παράσταση που φέρει στη σφενδόνη αποδίδονται τέσσερις γυναικείες μορφές, ντυμένες με
πλούσια μινωικά φορέματα. Οι τρεις χορεύουν εκστατικά, έχοντας υψωμένα τα χέρια ενώ η τέταρτη η
οποία τοποθετείται στο κέντρο της παράστασης, αιωρείται, βρισκόμενη σε στάση ευλογίας. Στο βάθος
της σύνθεσης, εμφανίζεται μια πέμπτη μικρή μορφή (ένα είδος παλλαδίου), καθώς επίσης και ένας
οφθαλμός και ένα φίδι, τα οποία πιθανότατα αποτελούν θρησκευτικά σύμβολα. Η απεικόνιση
λουλουδιών στο περιβάλλοντα χώρο, υποδηλώνει ότι η σκηνή εκτυλίσσεται σε κάποιο υπαίθριο χώρο,
γεγονός που μας παραπέμπει σε ιερό άλσος. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τα κεφάλια των
γυναικών είναι πολύ μικρά, εντελώς δυσανάλογα με τη πληθωρική απόδοση του σώματός τους. 4
Η παράσταση αυτή, αποδίδεται με αρκετά ελεύθερο τρόπο, χωρίς να λείπει ο αφαιρετικός
συμβολισμός και η φυσιοκρατική έκφραση. Οι μορφές διακρίνονται για τη χάρη και τη ζωντάνια τους,
ενώ έκδηλη είναι η κίνηση, τουλάχιστον στις τρεις από τις τέσσερις γυναίκες.5
Η σκηνή αυτή, έχει γίνει γνωστή στη μινωική τέχνη ως «Θεοφάνεια» η «Επιφάνια» και αποτελεί
ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα της εποχής αυτής. Αναφέρεται σε μια τελετουργία και αφορά στην
επίκληση προς τη θεά προκειμένου αυτή να εμφανιστεί στη θρησκευτική κοινότητα. Η επίκληση αυτή,
εκφραζόταν με δεήσεις, ύμνους και εκστατικούς χορούς θνητών, όπως οι τρεις μορφές της παράστασης,
οι οποίοι συνέβαλλαν στον οραματισμό της θεοφάνειας. Από αυτό συμπεραίνουμε, ότι η τέταρτη μορφή
ενσαρκώνει τη θεά, που κατεβαίνει από τον ουρανό και για το λόγο αυτό, βρίσκεται σε στάση δέησης.
Τον έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα της παράστασης, έρχεται να τονίσει η παρουσία του οφθαλμού και
του φιδιού, που κατά πολλούς, συμβολίζουν την ευημερία και την προστασία της οικογένειας,
αντίστοιχα.
Η θεματολογική ανάλυση της εικόνας, λοιπόν, μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι ο καλλιτέχνης
πραγματεύεται μια θρησκευτική τελετουργία, ενταγμένη στο γενικότερο πλαίσιο του φυσικού
περιβάλλοντος. H φύση και η θρησκευτική λατρεία αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους περισσότερους
καλλιτέχνες της συγκεκριμένης περιόδου. Οι μινωίτες δημιουργοί βασίζονται στα θέματα αυτά αλλά
δεν τα αντιγράφουν. Η θρησκεία και η φύση λειτουργούν αλληλένδετα, αφού η βλάστηση, το νερό, τα
ζωντανά πλάσματα και όλες οι εκφάνσεις του φυσικού στοιχείου αποδίδονται στις μινωικές θεότητες.
Εξάλλου, η γεωλογία της Κρήτης φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του
θέματος, αφού διεγείρει τη μυστικιστική διάθεση του καλλιτέχνη. Το φυσικό τοπίο του νησιού με τα
ψηλά βουνά τους απότομους βράχους, τα φαράγγια και τα πολυποίκιλα και έντονα χρώματα προκαλούν
δέος και την έντονη επιθυμία του καλλιτέχνη να αναζητήσει το δημιουργό αυτής της μαγείας.6

4
Σακελλαράκης (2006), σ. 325
5
http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/religion/index7.html [προσπ. 05/11/2011]
6
Σακελλαράκης (2006), σ. 133
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 5
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Οι άνθρωποι της μινωικής περιόδου, όπως υποδηλώνεται από τα έργα της εποχής,
απολαμβάνουν τη γαλήνη και την ελευθερία που συμβάλουν στη καλλιτεχνική δημιουργικότητα. Τα
συναισθήματα αυτά, απορρέουν από τη κοινωνική και οικονομική άνθιση της κοινωνίας στην οποία
εντάσσονται. Η δημιουργία των ανακτόρων, στα οποία συγκεντρώθηκαν όλες οι διοικητικές αλλά και
θρησκευτικές εξουσίες, παράλληλα με την ανάπτυξη του εμπορίου, την ίδρυση αποικιών και εμπορικών
κέντρων, συντέλεσαν σε μια πολιτισμική έκρηξη, άνευ προηγουμένου. Ακολουθεί ακόμα μεγαλύτερη
ανάπτυξη του μινωικού πολιτισμού, όπου οι Κρήτες εξαπλώνονται σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, γνωστή
και ως εποχή της μινωικής θαλασσοκρατίας. Ο πιο σημαντικός, όμως, παράγοντας ευημερίας είναι η
περιβόητη ειρήνη που επικρατεί ανάμεσα στους βασιλείς, η «pax minoica».7
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια η έμπνευση για τους καλλιτέχνες είναι διάχυτη. Οι δημιουργίες τους
αποτελούν όχι μόνο έργα υψηλής αισθητικής αλλά παράλληλα και ιστορικές πηγές, που μας
πληροφορούν, για τις συνθήκες διαβίωσης και τις κοινωνικές δομές της εποχής τους.
Η πρωτομινωική κοινωνία είναι γνωστή για την οργάνωση του γένους με βάση τη
μητρογραμμική καταγωγή. Η γυναίκα αποτελεί το βασικό άξονα αναπαραγωγής της κοινωνίας,
ανατροφής των παιδιών και συνοχής της οικογένειας. Η προβολή του γυναικείου φύλλου διαπιστώνεται
σε πλήθος έργων τέχνης, σε αντίθεση με τις αντρικές παρουσίες που είναι αριθμητικά λιγότερες. 8Στα
περισσότερα έργα, οι γυναίκες εμφανίζονται με ενδυμασίες, με ανοιχτό περικόμιο που αφήνουν το
στήθος ακάλυπτο. Αυτό, για τη συγκεκριμένη περίοδο, αποτελεί ένδειξη ελευθερίας ενώ, παράλληλα,
τονίζει τη γόνιμη φύση της.
Ακόμα και η μινωική θρησκεία επικεντρώνεται κυρίως στη λατρεία της «Θεάς της
Γονιμότητας». Στα έργα τέχνης της εποχής η επίκληση από τους θνητούς απευθύνεται σε γυναικείες
θεότητες, και όχι ανδρικές, όπως και στη παράσταση από το δακτύλιο των Ισοπάτων.
Στην καθημερινή ζωή, το γυναικείο φύλο, φαίνεται να έχει εξίσου σημαντικό ρόλο με τη
θρησκευτική. Ενώ παλαιότερα, η γυναίκα ασχολείτο με την αγροτική παραγωγή, η ανακάλυψη
καινούριων μεθόδων καλλιέργειας και η αύξηση της παραγωγής, την υποχρεώνει να ασχοληθεί με την
επεξεργασία δευτερογενών προϊόντων. Αυτό βέβαια δεν μειώνει καθόλου την κοινωνικό της ρόλο. Οι
άντρες, ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, και τις αγροτικές καλλιέργειες. Φαίνεται λοιπόν, ότι ακόμα
και στην εποχή αυτή, υπάρχει διαχωρισμός δραστηριοτήτων σε γυναικείες και αντρικές. 9
Στη μεσομινωική περίοδο, η κοινωνία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε πατριαρχική, ούτε
μητριαρχική. Παρόλο που οι τάσεις για μια ανδροκρατούμενη κοινωνία έχουν, ήδη, κάνει την εμφάνισή
τους, η σπουδαιότητα του γυναικείου ρόλου εξακολουθεί να διατηρείται. Η υφαντική, η
τροφοπαρασκευή και η βοτανική αποτελούν τις κύριες ενασχολήσεις του γυναικείου φύλου ενώ πολύ

7
Σακελλαράκης (2006), σ. 131-132
8
Ξενιδου-Schild (1998), σ. 14-15
9
Κοκκινίδου & Νικολαΐδου (1993), σ. 100-102
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 6
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
συχνά οι συγκεκριμένες δραστηριότητες συνδέονται με τελετουργίες. Αντίθετα, οι αντρικές εργασίες
προσανατολίζονται κυρίως προς τα επαγγέλματα εκείνα, στα οποία εφαρμόζεται τεχνική εξειδίκευση. 10
Τέλος, στην υστερομινωική περίοδο, κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα δείγματα εξάρτησης
της γυναίκας από τον άνδρα. Αυτό οφείλεται κυρίως στην επιρροή των Μυκηναΐων που έχουν
καταλάβει την Κρήτη. Οι γυναικείες μορφές στην τέχνη, σχεδόν, εξαφανίζονται, σε αντίθεση με τις
αντρικές, που αυξάνουν. Επίσης, σημαντικό στοιχείο των αλλαγών, είναι η ενδυματολογική
διαφοροποίηση των νεοανακτορικών ειδωλίων, όπου αλλοιώνεται η εμφάνιση με την οποία είχε
αποδοθεί το στοιχείο της γονιμότητας στις μητριστικές κοινωνίες.11

10
Ξενιδου-Schild (1998), σ. 18
11
Ξενιδου-Schild (1998), σ. 19
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 7
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
2. ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Α. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΥΣΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ

Εικ. 2. Χρυσός σφραγιστικός δακτύλιος, 1600 – 1500 π.Χ.

Μυκήνες (Τάφος IV Περιβόλου Α), Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο, «Η αυγή της ελληνικής τέχνης»

Η ελλειψοειδής σφενδόνη χρυσού δακτυλιδιού που απεικονίζεται, χρονολογείται στο 16 ο αιώνα

π.Χ. Βρέθηκε στις Μυκήνες στον περίβολο Α, στον τάφο IV. Οι διαστάσεις της είναι 3,5 x 2,1 και
εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.12
Στη σφραγιστική του επιφάνεια, απεικονίζονται οι μορφές τεσσάρων ανδρών πολεμιστών. Η
μάχη εξελίσσεται σε ένα τοπίο που περιβάλλεται από βράχους, γεγονός που υποδηλώνεται από το
σκαλιστό περίγραμμα της σφενδόνης. Το κεντρικό πρόσωπο της παράστασης είναι ένας πολεμιστής, ο
οποίος επιτίθεται στον αντίπαλό του, χρησιμοποιώντας ένα κοντό ξίφος. Το γεγονός ότι φοράει κράνος
από χαυλιόδοντες, υποδηλώνει την ανωτερότητα του στρατιωτικού αξιώματός του. Ο αμυνόμενος
πολεμιστής, είναι πεσμένος στα γόνατα και προσπαθεί να αναχαιτίσει τον εχθρό του σημαδεύοντάς τον
στο λαιμό, με το δικό του ξίφος. Πίσω του, τοποθετείται άλλος πολεμιστής, που φέρει κράνος και
πυργωτή ασπίδα και προσπαθεί και αυτός να χτυπήσει τον επιτιθέμενο πολεμιστή με το δόρυ του.
Τέλος, πίσω από τον επιτιθέμενο πολεμιστή, κάθεται στηριζόμενος στα χέρια του ο τέταρτος
πολεμιστής, ο οποίος φαίνεται να είναι άοπλος.13
12
Σακελλαράκης (2006), σ. 286
13
Σακελλαράκης (2006), σ. 339
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 8
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
 Είναι πολύ πιθανό, η σκηνή αυτή να περιγράφει κάποιο πραγματικό γεγονός, σε μια προσπάθεια
του καλλιτέχνη να αφηγηθεί και να απαθανατίσει την εικόνα, διατηρώντας έτσι ζωντανή τη μνήμη του
γεγονότος αυτού.
Πρόκειται για ένα έργο περίτεχνο, με αρκετές λεπτομέρειες. Διάφορες θεωρίες έχουν διατυπωθεί
για την προέλευση του συγκεκριμένου σφραγιστικού δακτυλίου. Το γεγονός ότι βρέθηκε σε μυκηναϊκό
τάφο, σε συνδυασμό με την πολεμική θεματολογία της παράστασης, αποτελούν ενδείξεις για τη
μυκηναϊκή ταυτότητα του δημιουργού του. Η έντονη κίνηση όμως, παράλληλα με το ρεαλισμό και τη
λεπτομερειακή απόδοση της σκηνής, μας οδηγούν στο συμπέρασμα, πως πρόκειται για έργο μινωίτη
καλλιτέχνη, εγκατεστημένου στην ηπειρωτική Ελλάδα.14
Το σημείο, στο οποίο είχε ταφεί το συγκεκριμένο είδος, μας παρέχει αρκετές πληροφορίες και
για τη χρήση του. Το γεγονός ότι βρέθηκε σε γυναικείο τάφο, υποδηλώνει τη χρησιμοποίησή του ως
κόσμημα, αποκλείοντας έτσι τη σφραγιστική του ιδιότητα. Εξάλλου, την εποχή κατά την οποία
χρονολογείται, δεν υπάρχουν ενδείξεις για χρησιμοποίηση σφραγίδας στην ηπειρωτική Ελλάδα. 15
Λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι η Μυκηναϊκή κοινωνία είχε στρατιωτικό χαρακτήρα,
ερμηνεύεται ευκολότερα ο έντονος πολεμικός και ανταγωνιστικός χαρακτήρας των έργων της εποχής.
Οι περισσότερες παραστάσεις απεικονίζουν πελώρια εραλδικά ζώα, άρματα, σκηνές κυνηγιού, μάχες,
πολιορκίες πόλεων, αντιγράφοντας εκδηλώσεις της μυκηναϊκής ζωής.16

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Οι μυκηναϊκές πόλεις, οι οποίες γνώρισαν άνθιση από τα τέλη του 16 ου αιώνα π.Χ., ήταν
αυτόνομα κέντρα, με πολύ καλή διοικητική και στρατιωτική οργάνωση. Σε αυτό, είχε συντελέσει και η
χρήση ενός συστήματος γραφής, της γραμμικής Β, την οποία γνώριζε και χρησιμοποιούσε μεγάλος
αριθμός υπαλλήλων. Η κάθε πόλη είχε το δικό της βασιλιά, ο οποίος συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες.
Η οικονομία των μυκηναϊκών πόλεων, επηρεασμένη από το μινωικό πρότυπο, βασιζόταν στη
γεωργία, τη βιοτεχνία αλλά και στο εμπόριο. Από το 15 ο αιώνα και μετά, παρατηρείται διεύρυνση της
μυκηναϊκής κυριαρχίας, που κορυφώνεται με την κατάληψη του μινωικού βασιλείου. Μια επιπρόσθετη
πηγή πλουτισμού αποτελούν τα λάφυρα των πολεμικών επιδρομών. Επίσης, ο μεγάλος αριθμός
κοσμημάτων που βρέθηκαν στους τάφους της εποχή εκείνης, εκλαμβάνεται ως άλλη μια απόδειξη του
πλούτου και του υψηλού βιοτικού επιπέδου των κατοίκων.17
Αυτή η οικονομική ευμάρεια, συντελεί στην άνθιση των τεχνών. Η μυκηναϊκή τέχνη,
αναντίρρητα, είναι επηρεασμένη από τα στοιχεία της μινωικής σε πολύ μεγάλο βαθμό. Καταφέρνει
όμως να διατηρήσει τη δική της ιδιοσυγκρασία και να μην αφομοιωθεί, προσφέροντας μεγάλο αριθμό
έργων στις μετέπειτα γενιές.
14
Hood (1987), σ. 274
15
Hood (1987), σ. 274
16
Βασιλικού (1988), σ. 30
17
Σακελλαράκης (2006), σ.220
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 9
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
 Τα έργα αυτά, εκτός των άλλων, αποτελούν και πηγή πληροφοριών για την καθημερινή ζωή και
τις κοινωνικές δομές της εποχής. Σε αυτή την ανάλυση συμβάλλει και η εξέταση των πινακίδων που
διασώζονται. Οι πινακίδες ήταν ένα είδος αρχείου της εποχής, στο οποίο καταγράφονταν διοικητικές
πράξεις που εξυπηρετούσαν τη διακυβέρνηση των πόλεων.
Ο συνδυασμός αυτών των πηγών, μας οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι οι κοινωνίες είχαν
πατριαρχικό χαρακτήρα. Αφενός μεν, στις παραστάσεις είναι έκδηλη η ανάδειξη του κύρους της
ανδρικής στρατιωτικής αριστοκρατίας, αφετέρου δε, οι πινακίδες αναφέρουν, ως επί το πλείστον,
ανδρικά ονόματα ως φορείς εξουσίας και κατόχους έγγειης ιδιοκτησίας. Υπάρχουν ελάχιστες αναφορές
έγγειης ιδιοκτησίας από γυναίκες, αυτές όμως αντιστοιχούν σε ιέρειες, που διαχειρίζονται τη γη προς
όφελος του ναού.18
Επίσης, από τους πίνακες εξάγουμε το συμπέρασμα, ότι στις διοικητικές υπηρεσίες
απασχολούνταν μόνο άνδρες. Ακόμα και στο προσωπικό των ανακτόρων η επίβλεψη των εργασιών
ήταν ανδρική υπόθεση, σε αντίθεση με την εκτέλεσή τους, που γινόταν από γυναίκες εργάτριες. Οι
άνδρες των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, χρησιμοποιούνταν ως εξειδικευμένοι τεχνίτες, ενώ
παράλληλα απουσιάζουν τα ανδρικά ονόματα από τις λίστες των δούλων. Στις λίστες αυτές,
αναφέρονται μόνο ονόματα γυναικών και παιδιών, γεγονός που εξηγείται από τη συνήθη πολεμική
τακτική της εποχής. Οι νικητές δηλαδή, συνήθιζαν να σκοτώνουν τους ηττημένους άνδρες και να
υποδουλώνουν τον υπόλοιπο πληθυσμό.19
Στα πλαίσια αυτής της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όπου φαίνονται ξεκάθαρα τα όρια του
καταμερισμού της εργασίας, οι ελεύθερες γυναίκες ασχολούνται κυρίως με τις οικιακές εργασίες, την
ανατροφή των παιδιών, την τροφοπαρασκευή, τη προετοιμασία του λουτρού ή την υφαντουργία ως
εξειδικευμένες εργάτριες.20
Η γυναικεία συμμετοχή στις δημόσιες εκδηλώσεις πρέπει να είναι περιορισμένη, άποψη που
ενισχύεται από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που τοποθετούν τα γυναικεία διαμερίσματα στον πάνω
όροφο, αποκομμένα από τους δημόσιους χώρους. Αλλά ακόμα και στις πολεμικές σκηνές, όταν
εμφανίζεται γυναικεία μορφή, αυτή έχει το δευτερεύοντα ρόλο της θρηνωδού.21
Σε θρησκευτικό επίπεδο, προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι στη μυκηναϊκή λατρεία, πέρα από
ανδρικά ονόματα θεών , εμφανίζεται και η γυναικεία θεότητα της μινωικής θρησκείας, διατηρώντας το
γονιμικό, μητρικό και φυσιοκεντρικό χαρακτήρα της.22
Συνοψίζοντας, στα πλαίσια της ανδροκρατούμενης μυκηναϊκής κοινωνίας, η θέση της γυναίκας
εξαρτάται, αποκλειστικά, από το κύρος και το αξίωμα του άντρα της. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελούν
οι ιέρειες των ναών, οι οποίες τυγχάνουν σεβασμού, που απορρέει από τη θρησκευτική τους ιδιότητα.

18
Κοκκινίδου & Νικολαΐδου (1993), σ. 114
19
Κοκκινίδου & Νικολαΐδου (1993), σ. 115-116
20
Κοκκινίδου & Νικολαΐδου (1993), σ. 116
21
Κοκκινίδου & Νικολαΐδου (1993), 121-123
22
Ξενιδου-Schild (1998), σ. 25
Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 10
Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, οι δύο σφραγιστικοί δακτύλιοι, που εξετάσαμε,

αντικατοπτρίζουν τα στοιχεία των πολιτισμών στους οποίους εντάσσονται. Η θεώρησή τους ως έργα
τέχνης, αλλά και η χρήση τους ως ιστορικές πηγές, μας έδωσαν τη δυνατότητα να περιηγηθούμε στον
μινωικό και μυκηναϊκό πολιτισμό, καθώς επίσης και να αναλύσουμε τη κοινωνική ταυτότητα των
φύλων στις δύο αυτές εποχές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ντ. Βασιλικού, Η τοιχογραφία στη μυκηναϊκή Ελλάδα, Αρχαιολογία 26, 1988.

Hood S., Η τέχνη στην Προϊστορική Ελλάδα, εκδ. Καρδαμίτσα Αθήνα 1993.

Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 11

Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy
Δ. Κοκκινιδου – Μ. Νικολαΐδου, Η Αρχαιολογία και η κοινωνική ταυτότητα του φύλλου: προσεγγίσεις
στην αιγυπτιακή προϊστορία, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονικη 1993.

Γ. Σακελλαράκης κ. αλ,. Η αυγή της ελληνικής τέχνης, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2006.5

Βάλια Ξενίδου – Schild, Γυναικείες θεότητες και κοινωνική ταυτότητα των γυναικών, Αρχαιολογία και
Τέχνες 66, 1998.

http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/religion/index7.html [ημερομηνία ανάκτησης 05.11.2011]

http://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/technology/index.html [ημερομηνία ανάκτησης

05.11.2011]

Λεωφ. Λεμεσού 2, Aluminium Tower, 8ος όροφος, 2003 Στρόβολος, Λευκωσία 12

Αρ. Τηλ.: +357 22333141, +357 22332683, Αρ. Φαξ.: +357 22340066
Email: ouc@ouc.ac.cy - Web Site: www.ouc.ac.cy