LOGO

4ο Μάθημα

16-4-2021 Η αυτοαξιολόγηση της

σχολικής μονάδας:
Ερευνητικές μέθοδοι,
τεχνικές και εργαλεία
 «ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κασιμάτη
Αικατερίνη
ΣΤΗΝ Καθηγήτρια
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ Παιδαγωγικού
Τμήματος
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ» Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.

 
Τρεις παραδοχές LOGO

1 Κάθε άτομο και οργανισμός επιθυμεί να είναι και

να αισθάνεται αποτελεσματικός στο έργο του.

2 Η απουσία σαφούς στόχευσης αποτελεί τροχοπέδη

ώστε άτομα και ομάδες να οδηγηθούν σε επιτυχία.

3 Ο στόχος που θα τεθεί πρέπει να είναι

ρεαλιστικός.
Σε επίπεδο σχολικής μονάδας LOGO

Η στόχευση, ο
Το σχολείο πρέπει
Το σχολείο πρέπει προγραμματισμός,
να έχει μια
να διατυπώσει τους η αυτοαξιολόγηση
ξεκάθαρη εικόνα:
δικούς του στόχους και η υλοποίηση
πού βρίσκεται και
οι οποίοι απορρέουν οποιασδήποτε
πού θέλει να πάει
από τις δικές του ενέργειας θα πρέπει
(διαδικασία
ανάγκες να έχει συλλογικό
αυτοαξιολόγησης)
χαρακτήρα.
Έννοια της αυτοαξιολόγησης LOGO

Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας (ή εσωτερική αξιολόγηση) αποτελεί

μια διαδικασία που διεκπεραιώνεται από τη σχολική μονάδα με στόχο:

και τη συνακόλουθη

τη συστηματική συλλογή λήψη αποφάσεων για τη

πληροφοριών σχετικά με βελτίωση

τον τρόπο λειτουργίας της, της ποιότητας του

την ανάλυση και την παρεχόμενου από τη

ερμηνεία των πληροφοριών σχολική μονάδα

αυτών εκπαιδευτικού έργου

(MacBeath, 2001, όπως παρατίθεται στο Κατσαρού & Δεδούλη, 2008: 137)
 Η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης
Για να αποτελέσει εργαλείο βελτίωσης της σχολικής μονάδας και
μοχλό ανάπτυξης θα πρέπει να ενταχθεί ως διαδικασία στην
καθημερινότητα και στη ρουτίνα του σχολείου.
Βασική προϋπόθεση η σύνδεση της αυτοαξιολόγησης με τον
προγραμματισμό του εκπαιδευτικού έργου ώστε αυτοαξιολόγηση
και προγραμματισμός να αποτελούν μια ενιαία, συνεχή και κυκλική
διαδικασία.
Διαδικασία αυτοαξιολόγησης & προγραμματισμού LOGO

Δημιουργία
Διαγνωστική
κατάλληλου
Αυτοαξιολόγησης
κλίματος

Εφαρμογή
Πολιτικών &
Υλοποίηση
Δραστηριοτήτων Διερευνητική
Αυτοαξιολόγησης

Προγραμματισμός
Εκπαιδευτικού
Έργου
Βασικά χαρακτηριστικά της
 Είναι μια διαδικασία συστηματική
αυτοαξιολόγησης
 Είναι μια δραστηριότητα συλλογική
της σχολικής μονάδας
 Η σχολική μονάδα είναι υποκείμενο και αντικείμενο της

αυτοαξιολόγησης
 Λαμβάνει υπόψη το συγκεκριμένο πλαίσιο της σχολικής

μονάδας
 Προωθεί τον διάλογο και τη συμμετοχή

 Εκφράζει μια κοινωνική δέσμευση

 Εστιάζει στην ελευθερία της έκφρασης των συμμετεχόντων

 Χρησιμοποιεί διαφορετικές πηγές και μεθοδολογία

 Συγκεντρώνει τόσο στοιχεία όσο και απόψεις

 Εστιάζει τόσο στις διαδικασίες όσο και στα αποτελέσματα

 Παρέχει μια συνολική εικόνα της κατάστασης του

εκπαιδευτικού έργου
ΣΤΟΙΧΕΙΑ που πρέπει να περιλαμβάνει το υποστηρικτικό πλαίσιο για την
εφαρμογή της ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

 Εξασφάλιση βοήθειας ενός κριτικού φίλου

 Εξασφάλιση απαραίτητου χρόνου και χώρου

για την ομαδική εργασία των συμμετεχόντων

 Υποστηρικτικό υλικό και μέσα

 Δημιουργία δικτύων και χώρων συνάντησης για

ανταλλαγή εμπειριών

 Διάθεση χρόνου από την πλευρά των

συμμετεχόντων
«Κίνδυνοι» της αυτοαξιολόγησης

 Καθαρά γραφειοκρατική αντιμετώπιση της όλης

διαδικασίας.
 Πιθανότητα δημιουργίας εσωτερικών συγκρούσεων
 Έμφαση σε ανώδυνα ζητήματα.
 Δημιουργία τάσεων εσωστρέφειας
 Έλλειψη εμπιστοσύνης
 Επικέντρωση μόνο στα αποτελέσματα
 Χρονοβόρα διαδικασία
 Επικέντρωση μόνο στα σημεία υπεροχής
 Εστίαση μόνο στις αδυναμίες
 Επιφυλάξεις σχετικά με την
αυτοαξιολόγηση Απαντήσεις

 Διοικητικός έλεγχος  Επαρκής ενημέρωση

 Γραφειοκρατική διαδικασία  Αποτελεσματική διαχείριση χρόνου και
καθηκόντων

 Αμφισβήτηση σχετικά με τη χρήση  Επιλογή εφικτών στόχων

των αποτελεσμάτων της

 Χάσιμο χρόνου  Προγραμματισμός ενεργειών

 Αύξηση φόρτου εργασίας  Καλές πρακτικές αυτοαξιολόγησης
άλλων σχολικών μονάδων

 Έναρξη διαδικασίας αυτοαξιολόγησης με

επιλογή πεδίων και τομέων του
εκπαιδευτικού έργου που θα μπορούσαν
να οδηγήσουν σε ορατά αποτελέσματα
 Αποτελεσματικές Μη Αποτελεσματικές
Στρατηγικές Στρατηγικές
 Προηγούμενη ευαισθητοποίηση Έναρξη διαδικασίας αυτοαξιολόγησης
των συμμετεχόντων χωρίς προηγούμενη ευαισθητοποίηση
 Εστίαση στις συγκεκριμένες των συμμετεχόντων
ανάγκες της σχολικής μονάδας Γραφειοκρατική αντιμετώπιση της
 Σύνδεση της αξιολόγησης με τη διαδικασίας της αυτοαξιολόγησης
βελτίωση
 Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικής Έλλειψη ενημέρωσης των
κοινότητας συμμετεχόντων
 Ενημέρωση-επιμόρφωση
 Συμμετοχή ατόμων που έχουν
πειστεί για τη χρησιμότητα της
αυτοαξιολόγησης
 Εξασφάλιση βοήθειας κριτικού
φίλου
 Η αυτοαξιολόγηση σε ευρωπαϊκό
και διεθνές επίπεδο

01 Σε ευρωπαϊκό επίπεδο δίδεται έμφαση στην αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας

(Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, 2001 & Ευρυδίκη, 2004)

02 Θεσμοθετημένο πλαίσιο αυτοαξιολόγησης σχολικής μονάδας στις περισσότερες

χώρες του δυτικού κόσμου

03 Το πλαίσιο αυτό διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα

Τρία κυρίαρχα μοντέλα εσωτερικής και εξωτερικής (Alvik, 1996) LOGO

Η εσωτερική και η εξωτερική διεξάγονται παράλληλα με τα

δικά τους κριτήρια η κάθε μία, π.χ. Φλαμανδικό Βέλγιο

Παράλληλο
Η αυτοαξιολόγηση είναι η βάση για την εξωτερική
αξιολόγηση. Τα αποτελέσματα της τελευταίας
ανατροφοδοτούν στη συνέχεια
την αυτοαξιολόγηση Διαδοχικό

Οι εξωτερικοί αξιολογητές συνεργάζονται

με τις σχολικές μονάδες για την
ανάπτυξη κοινής προσέγγισης Συνεργατικό

Στην πράξη στις περισσότερες περιπτώσεις εφαρμόζεται ένας συνδυασμός του παράλληλου
και του διαδοχικού μοντέλου και λιγότερο συχνά το συνεργατικό μοντέλο.
Εξαίρεση αποτελεί η Νέα Ζηλανδία
 Η περίπτωση της Νέας Ζηλανδίας
Συνεργατικό μοντέλο
αξιολόγησης της σχολικής
μονάδας: η εσωτερική και η
εξωτερική αξιολόγηση (ERO/
υπεύθυνος φορέας)
αλληλοσυμπληρώνονται
Δίδεται έμφαση σε
συμμετοχικές διαδικασίες και
κυρίως στη συμμετοχή των
μαθητών και προωθείται η
αυτοαξιολόγηση ως έρευνα
δράσης
Οι σχολικές μονάδες είναι
υπεύθυνες για απόδοση
λόγου μέσω της
αυτοαξιολόγησης και ο ERO
έχει καθοδηγητικό ρόλο με
στόχο τη συνεχή βελτίωση.
Ο ERO παρέχει οδηγούς στις
σχολικές μονάδες,
υποστηρικτικό υλικό,
εργαλεία, καλές πρακτικές,
επιμορφώσεις και δεν
επεμβαίνει όσον αφορά τη
μεθοδολογία της διαδικασίας
της αυτοαξιολόγησης
 Add Your Company Slogan

Στα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα που

εφαρμόζεται εξωτερική και εσωτερική αξιολόγηση...
η αυτοαξιολόγηση είναι συστατικό στοιχείο της
διαδικασίας της εξωτερικής αξιολόγησης:

Οι σχολικές μονάδες μοιράζονται τα αποτελέσματα

της αυτοαξιολόγησης με εξωτερικούς αξιολογητές

οι οποίοι παρέχουν στις σχολικές μονάδες το πλαίσιο

για την αυτοαξιολόγηση ή παρέχουν πρόσβαση στους
δείκτες ποιότητας
 Τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης

Τα αποτελέσματα της
αυτοαξιολόγησης
χρησιμοποιούνται κυρίως για την
ανάπτυξη σχεδίων δράσης
02
01 Στις περισσότερες χώρες

η αυτοαξιολόγηση ακολουθεί τον κύκλο:

Σχεδιασμός, Δράση, Έλεγχος και Ενέργεια/

Προσαρμογή
 Σουηδία: Χρήση της αυτοαξιολόγησης για τη βελτίωση
πώς θα επιτύχουμε;
πού θέλουμε να φθάσουμε;
Ξεκινά με αυτοαξιολόγηση, συ
πώς θα φθάσουμε; και
EducationΗ έννοια της διαχείρισης της με διατύπωση του οράματος κ
στόχων, σχεδιασμό της εφαρμ
Plan ποιότητας ενσωματώνεται σε
και τέλος με την αξιολόγηση
ένα μοντέλο που εστιάζει σε 4
αποτελεσμάτων.
ερωτήσεις:
ποιοι είμαστε;

Η έκθεση της ποιότητας είναι το

τελευταίο στοιχείο αυτής της
διαδικασίας και ο βασικός της
στόχος είναι η ανατροφοδότηση του
στρατηγικού κύκλου των 4 σταδίων
 Αυστραλία: Χρήση της αυτοαξιολόγησης για τη βελτίωση

Συνεχής διαδικασία, κυκλική, αναπτυξιακή και ευέλικτη.

Όλες οι σχολικές μονάδες είναι υποχρεωμένες να διεξάγουν αυτοαξιολόγηση,

στρατηγικό σχεδιασμό και διαφάνεια στην έκθεση των αποτελεσμάτων

Η αυτοαξιολόγηση είναι μια διαδικασία παρακολούθησης και αξιολόγησης

ετήσιων σχεδίων λειτουργίας, στρατηγικών σχεδίων και μέτρησης σύμφωνα
με βασικούς δείκτες απόδοσης που έχει διαμορφώσει η κάθε πολιτεία

Αποτελεί τη βάση για την έκθεση απόδοσης και για τον μελλοντικό σχεδιασμό
με στόχο τη βελτίωση

Η αυτοαξιολόγηση φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματική όταν συνοδεύεται

από εξωτερική αξιολόγηση και πλαίσιο με δείκτες
Καναδάς: Χρήση της αυτοαξιολόγησης για τη βελτίωση

6 στάδια με χρονοδιάγραμμα για το καθένα.

1ο : Συγκρότηση ομάδας

2ο : Συλλογή και οργάνωση σημαντικών στοιχείων

3ο: Λήψη αποφάσεων για καταγραφή ανάλυση στοιχείων

4ο : Καταγραφή και ανάλυση στοιχείων

5ο : Σύνταξη έκθεσης και κρίσιμα ζητήματα

6ο : Προσδιορισμός των στόχων

 Η υποστήριξη των σχολικών μονάδων διασφαλίζει αποτελεσματική
διαδικασία αυτοαξιολόγησης
Η υποστήριξη αυτή από εξωτερικούς φορείς (Υπουργείο Παιδείας,
εξειδικευμένα κέντρα) μπορεί να περιλαμβάνει: εξειδικευμένη επιμόρφωση σε
εκπαιδευτικούς και διευθυντές, συνέδρια, οδηγίες, εργαλεία

Παραδείγματα:
Ιρλανδία: Οδηγοί για αυτοαξιολόγηση για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης,
ιστοσελίδα ειδικά διαμορφωμένη για την αυτοαξιολόγηση, στήριξη από τους
επιθεωρητές, σεμινάρια για τους διευθυντές
Σκωτία: Πλαίσιο αυτοαξιολόγησης (How good is our school?) που περιέχει
δείκτες ποιότητας σε πέντε βασικές περιοχές. Η ειδικά διαμορφωμένη
ιστοσελίδα προσφέρει ποικιλία υλικού και παραδείγματα καλής πρακτικής.
Συνέδρια με παρουσιάσεις καλών πρακτικών
 Η ισχυρή ηγεσία διασφαλίζει αποτελεσματική αυτοαξιολόγηση

 Εξωτερική στήριξη στους διευθυντές για τη

διαδικασία της αυτοαξιολόγησης μπορεί να
επηρεάσει θετικά την προσπάθεια και τη στάση
τους για την εφαρμογή της
Παράδειγμα: Νέα Ζηλανδία –Εστιασμένη
επιμόρφωση των διευθυντών των σχολικών
μονάδων στην αυτοαξιολόγηση

 Ο ERO σε συνεργασία συλλόγους διευθυντών

σχολικών μονάδων διοργανώνει εργαστήρια για
τους διευθυντές των σχολικών μονάδων, εκδίδει
υποστηρικτικό υλικό και μελέτες περίπτωσης καλών
πρακτικών αυτοαξιολόγησης.
Η δημιουργία υπεύθυνων ομάδων για την αυτοαξιολόγηση

Η έρευνα καταδεικνύει ότι η δημιουργία ομάδων μέσα

στις σχολικές μονάδες με ειδικές αρμοδιότητες μπορεί
να επιδράσει θετικά στην αυτοαξιολόγηση

Οι πιο αποτελεσματικές ομάδες θεωρούνται αυτές που τα μέλη τους

διακρίνονται για τη συνεργατικότητά τους, έχουν πειστεί ότι η
αυτοαξιολόγηση μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση, μπορούν να
συναποφασίζουν και να παίρνουν πρωτοβουλίες
 Εμπλέκοντας όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής
κοινότητας στη διαδικασία αυτοαξιολόγησης

 Η αυτοαξιολόγηση γίνεται αντιληπτή ως μια

διαδικασία που μπορεί να εμπλέξει όλα τα μέλη της
εκπαιδευτικής κοινότητας σε συλλογική μάθηση
 Όλο και περισσότερο αναγνωρίζονται τα οφέλη της
δημιουργίας «μιας επαγγελματικής κοινότητας
μάθησης»
 «Οργανισμός που μαθαίνει» (Learning Organization)
(Leithwood & Aitken, 1995): Πρόκειται για μια ομάδα
ανθρώπων με κοινούς στόχους, συλλογικούς και
ατομικούς, με συλλογική δέσμευση για συστηματική
αποτίμηση αυτών των σκοπών, οι οποίοι μπορούν
να διαφοροποιούνται όταν χρειάζεται, η οποία
συνεχώς αναπτύσσει όλο και περισσότερο
Τι είναι το σχέδιο δράσης;
Είναι ένα κείμενο που περιγράφει μια
προγραμματισμένη δράση μέσω της
οποίας μια σχολική μονάδα ακολουθεί
μια διαδικασία που της επιτρέπει
να ενισχύσει τα σημεία υπεροχής του
εκπαιδευτικού της έργου και
να διορθώσει ή να αλλάξει εκείνα
που κρίθηκαν ως προβληματικά στη
φάση της αυτοαξιολόγησης
Προαπαιτούμενα υλοποίησης ενός σχεδίου δράσης

Σημείο εκκίνησης ενός σχεδίου δράσης είναι η

1 αυτοαξιολόγηση που έχει ήδη υλοποιήσει η σχολική
μονάδα

Δεν μπορεί να είναι μια διαδικασία ξεκομμένη, βασίζεται

2
στην αυτοαξιολόγηση,

3 Κουλτούρα συνεργασίας και κοινό όραμα

Σκοπός κάθε σχεδίου δράσης είναι η βελτίωση της

4 ποιότητας της διδασκαλίας και της μάθησης

5 Ομαδική εργασία και δέσμευση

 Αρχές που προσδιορίζουν ένα σχέδιο δράσης
1. Να προέρχεται από μια συστηματική διαδικασία
αυτοαξιολόγησης
Education
2. Να είναι ρεαλιστικό και σχετικό με τις ανάγκες που
Plan
εκφράζουν οι συμμετέχοντες
3. Να είναι εφικτό
4. Να είναι σχεδιασμένο για να εφαρμοστεί σε ένα
συγκεκριμένο πλαίσιο
5. Να κατανέμει συγκεκριμένες αρμοδιότητες σε κάθε
μέλος μέσα σε ένα πλαίσιο συνεργασίας
6. Να υπάρχει συνεχής παρακολούθηση και
ανατροφοδότηση για την επιτυχή υλοποίηση των
προγραμματισμένων ενεργειών που το απαρτίζουν
7. Να είναι ενσωματωμένο στην καθημερινή
λειτουργία της σχολικής μονάδας
 Χαρακτηριστικά ενός σχεδίου δράσης
Προϋποθέτει Λαμβάνει υπόψη τις
απόψεις των μαθητών και
συναπόφαση
των γονέων
«Μετράει» την
Προέρχεται από την εξέλιξη/πρόοδο
πράξη του σχολείου

Βασίζεται στη Επιδρά σε όλο

διατύπωση κοινών το σχολείο
προτεραιοτήτων

Σχέδιο δράσης

Απώτερος Ανταποκρίνεται
σκοπός είναι σε
η βελτίωση συγκεκριμένες
της μάθησης ανάγκες
Θέτει χρονικά
όρια είναι ένα είδος
συμβολαίου
Δομείται σύμφωνα με Σχεδιασμένο σύμφωνα
στόχους ρεαλιστικούς, με ιεράρχηση
εφικτούς, συγκεκριμένους προτεραιοτήτων,
δεδομένα και
προσωπικές απόψεις
 Η δέσμευση των συμμετεχόντων
Όπως και στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης, η διαμόρφωση και η
υλοποίηση του σχεδίου δράσης στηρίζεται στην Ομάδα Δράσης

Τη γενική ευθύνη του συντονισμού της διαδικασίας καλό είναι να έχει ο

διευθυντής/προϊσταμένη του σχολείου

Ο αριθμός των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στο σχεδιασμό και οι

ειδικότεροι ρόλοι που αναλαμβάνουν στο πλαίσιο των ομάδων εργασίας
μπορεί να διαφέρουν από σχολείο σε σχολείο.

Η ενεργός συμμετοχή των συμμετεχόντων σε κάθε στάδιο του

σχεδιασμού, η συλλογική λήψη αποφάσεων και η ανάπτυξη σχέσεων
ισοτιμίας και συνεργασίας ενισχύουν την αποδοχή, την εγκυρότητα και
την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας.

Στη διαδικασία είναι καλό να συμμετέχουν εκτός από τους εκπαιδευτικούς

και άλλα μέλη της σχολικής κοινότητας (π.χ. εκπρόσωποι μαθητών και
γονέων, ο σχολικός σύμβουλος)

Η ευρύτερη συμμετοχή της σχολικής κοινότητας στη διαδικασία επαφίεται

στην κρίση του συλλόγου διδασκόντων.
 Προϋποθέσεις επιτυχούς υλοποίησης
ενός σχεδίου δράσης
• Επιλογή ενός ρεαλιστικού και εφικτού αριθμού δράσεων
• Διατύπωση σαφών, συγκεκριμένων, εφικτών και ρεαλιστικών
στόχων
• Στήριξη εντός και εκτός σχολείου

• Προγραμματισμός ενεργειών σύμφωνα με

τους πόρους, τα μέσα, τον χρόνο, τον αριθμό και

τις δυνατότητες των συμμετεχόντων
• Συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση των δράσεων
• Κατανομή αρμοδιοτήτων των συμμετεχόντων

• Προσαρμογή στις ιδιαιτερότητες και στην κουλτούρα

του σχολείου
 Στάδια σχεδίου δράσης

Πρώτο στάδιο: Διατύπωση και

ιεράρχηση προτεραιοτήτων για δράση
Ν
έ
ο Δεύτερο στάδιο:
ς
Διαμόρφωση σχεδίου δράσης
κ
ύ Τρίτο στάδιο: Υλοποίηση και
κ
λ παρακολούθηση του σχεδίου δράσης
ο
ς
Τέταρτο στάδιο: Αξιολόγηση σχεδίου
δράσης και διάχυση αποτελεσμάτων
 Πρώτο στάδιο: Διατύπωση και ιεράρχηση
προτεραιοτήτων για δράση

1. Το σχέδιο δράσης ξεκινά από τα συμπεράσματα της συστηματικής διερεύνησης

2. Η έκθεση της αυτοαξιολόγησης περιλαμβάνει τα σημεία υπεροχής αλλά και τις

αδυναμίες/προβλήματα του εκπαιδευτικού έργου του σχολείου, αναδεικνύοντας
τις προτεραιότητες για δράση

3. Η καταγραφή των προτεραιοτήτων για δράση θα αποτελέσει τη βάση για τη

διαμόρφωση του σχεδίου δράσης

4. Η καταγραφή αυτή αποσκοπεί στη μελέτη, στην ιεράρχηση και στην τελική
επιλογή των δράσεων που θα υλοποιήσει η σχολική μονάδα κατά την
τρέχουσα ή/και την επόμενη σχολική χρονιά προκειμένου να

βελτιώσει την ποιότητα του εκπαιδευτικού της έργου

 Βήματα για τη διατύπωση και ιεράρχηση
προτεραιοτήτων για δράση

Προσδιορίζουμε τους τομείς/πτυχές του εκπαιδευτικού έργου

1 που θεωρούνται «προβληματικές

Προσδιορίζουμε τις αιτίες του προβλήματος

2

3 Διατυπώνουμε στόχους

4 Επιλέγουμε και ιεραρχούμε προτεραιότητες για δράση

1. Καταγραφή των προτεραιοτήτων
για δράση
Σημεία Αδυναμίες/ Προτεραιότητες
υπεροχής Προβλήματα για δράση
 2. Προσδιορίζουμε τις αιτίες του
προβλήματος
Για την ανάλυση ενός  Να προσδιορίσουμε ποιο είναι
προβληματικού τομέα/πτυχής ακριβώς το πρόβλημα
του εκπαιδευτικού έργου  Να αναγνωρίσουμε τους
καλό είναι: παράγοντες που επιδρούν
 Να καταγράψουμε τις
συνέπειες

Η διαδικασία αυτή θα μας βοηθήσει να εμβαθύνουμε στον

προβληματικό τομέα και επομένως να αποφασίσουμε για το ποιες
πρέπει να είναι οι δράσεις βελτίωσης
 Παράδειγμα
Προσδιορισμός και ανάλυση προβληματικού τομέα
Πρόβλημα Περιγραφή Αιτίες

Έλλειψη Αρκετοί γονείς •Έλλειψη χρόνου

επικοινωνίας δεν συμμετέχουν από την πλευρά των
με τους γονείς στις συναντήσεις γονέων
των μαθητών που οργανώνει •Ο προγραμματισμός
το σχολείο των συναντήσεων με
τους γονείς δεν είναι
αποτελεσματικός
 3. Διατύπωση στόχου/ων
Από τη στιγμή που Επομένως, οι στόχοι θα
προσδιορίστηκαν οι τομείς πρέπει να είναι:
που χρήζουν βελτίωσης και  Συγκεκριμένοι
οι αιτίες που δημιουργούν  Σαφείς
το πρόβλημα μπορούν να
προσδιοριστούν οι στόχοι  Να εκφράζουν το
που θα κατευθύνουν τις αποτέλεσμα που θέλουν να
δράσεις για επίλυση του πετύχουν (π.χ. να
προβλήματος αναπτυχθούν μηχανισμοί
συστηματικής και
αμφίδρομης επικοινωνίας
με τους γονείς των
μαθητών)
 4. Επιλογή και Ιεράρχηση
Προτεραιοτήτων για δράση
Επιλογή πιθανών Ιεράρχηση δράσεων με βάση
κριτήρια:
δράσεων βελτίωσης
 Επείγει η υλοποίηση της
δράσης;
 Απαιτεί μεγάλη προσπάθεια;
 Πόσος χρόνος απαιτείται;
 Τι αποτελέσματα θα έχει;
 Ιεράρχηση δράσεων
 Δράσεις  Επείγει  Απαραίτητη  Επιθυμητή
 Δεύτερο στάδιο: Διαμόρφωση σχεδίου δράσης

Το σχέδιο δράσης πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής:

1. Τον τομέα/δείκτη που αφορά

8. Τα κριτήρια επιτυχίας τους
2. Τους λόγους υλοποίησης
σύμφωνα πάντα με τους στόχους
3. Τους στόχους
9. Τις διαδικασίες παρακολούθησης
4. Τις προγραμματισμένες
και αξιολόγησης του σχεδίου
ενέργειες/δραστηριότητες
δράσης
5. Το χρονοδιάγραμμα

6. Τους πόρους και τα μέσα 10. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα

7. Τους υπεύθυνους των δράσεων

• Αρμόδια για τη διαμόρφωση και τη σύνταξη του σχεδίου δράσης είναι η Ομάδα
Εργασίας
• Μετά τη σύνταξη, το σχέδιο δράσης υποβάλλεται για έγκριση στον Σύλλογο
Διδασκόντων
 Τρίτο στάδιο: Υλοποίηση και Παρακολούθηση
του Σχεδίου Δράσης (1)

1. Υπεύθυνη για την υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του

Σχεδίου Δράσης είναι η Ομάδα Εργασίας

2. Η Ομάδα Εργασίας ή οι υποομάδες καθορίζει ένα τρόπο

συστηματικής καταγραφής των εργασιών που αναπτύσσονται κατά

την υλοποίηση της δράσης

3. Κατά την υλοποίηση, η ομάδα εφαρμόζει το σχέδιο στην πράξη και

πραγματοποιεί τις δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί

για την αποτελεσματική εφαρμογή της

 Τρίτο στάδιο: Υλοποίηση και Παρακολούθηση
του Σχεδίου Δράσης (2)

• Για την αποτελεσματική υλοποίηση κάθε σχεδίου δράσης απαιτείται η συνεχής και
συστηματική παρακολούθηση της προόδου του, προκειμένου να εξετάζεται:
o κατά πόσο η πορεία του σχεδίου δράσης είναι σύμφωνη με τους στόχους που τέθηκαν από
την αρχή,
o αν και κατά πόσο τα ενδιάμεσα ή τελικά αποτελέσματα συνδέονται με τα καθορισμένα
κριτήρια επιτυχίας,
o ο βαθμός προόδου που επιτυγχάνεται,
o η ποιότητα της ομαδικής εργασίας και της συμβολής κάθε εμπλεκομένου στην υλοποίηση
της δράσης,
o αν ο χρόνος των εκπαιδευτικών, οι οικονομικοί πόροι και το υλικό, που είχαν προβλεφθεί
κατά το σχεδιασμό της δράσης, επαρκούν για την αποτελεσματική υλοποίησή της

• Από μια τέτοια εξέταση είναι ενδεχόμενο να προκύψει η ανάγκη για κάποιες
αναπροσαρμογές ή αλλαγές στο χρόνο, στους πόρους, τις στρατηγικές εφαρμογής ή
τις διαδικασίες αξιολόγησης
 Φόρμα παρακολούθησης του σχεδίου δράσης

Τομέας/
Δείκτης Δράσεις βελτίωσης
1. ….
2. ….
3. ….
Στόχοι
4. ….

Κριτήριο Επίπεδο
Χρονοδιά Αναμενόμενο
Δράσεις Ενέργειες Υπεύθυνος/οι παρακολούθησης επίτευξης
γραμμα αποτέλεσμα
/ επιτυχίας στόχου

4
 Τέταρτο στάδιο: Αξιολόγηση του Σχεδίου Δράσης

• Το στάδιο της υλοποίησης κάθε σχεδίου δράσης ολοκληρώνεται με

τη συνολική αξιολόγηση της εφαρμογής του από την Ομάδα
Εργασίας. Η Ομάδα Εργασίας επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα
«τι πρόοδο κάναμε;» αξιολογώντας:
– τις ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν,
– τα αποτελέσματα των διαφόρων ενεργειών σε σχέση με τους στόχους
που είχαν τεθεί (οι ενέργειες βελτίωσαν πράγματι αυτό που έπρεπε να
βελτιώσουν;)
– τα αποτελέσματα των ενεργειών σε σχέση με τη γενική
λειτουργία και τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα του σχολείου
 Βασικά στοιχεία ενός σχεδίου δράσης
1. Λόγοι υλοποίησης σχεδίου δράσης

2. Σκοπός και στόχοι του σχεδίου δράσης

3. Κριτήρια επιτυχίας του κάθε στόχου

4. Μεθοδολογία υλοποίησης του σχεδίου δράσης (ενέργειες,

κατανομή αρμοδιοτήτων, συντονισμός)

5. Μέσα-Πόροι (ανθρώπινο δυναμικό, οικονομικοί πόροι, υλικοτεχνική υποδομή,

χρόνος, εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης, πηγές)

6. Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης

7. Διαδικασίες παρακολούθησης

8. Αξιολόγηση σχεδίου δράσης

9. Διάχυση αποτελεσμάτων
Τεχνικές ομαδικής εργασίας και λήψης
αποφάσεων
Η ομαδική εργασία για τη λήψη αποφάσεων
αποτελεί τη βάση στην οποία στηρίζεται ολόκληρη η
διαδικασία στην αυτοαξιολόγηση της σχολικής
μονάδας.

Η λήψη αποφάσεων σε μια ομάδα είναι μια

χρονοβόρα και σύνθετη διαδικασία.

Απαραίτητη η χρήση των κατάλληλων μεθόδων και

τεχνικών που θα διευκολύνουν τη διαδικασία της
λήψης αποφάσεων και την αποτελεσματικότητα της
ομαδικής εργασίας.
Παραδείγματα τεχνικών

 Η τεχνική της

χιονοστιβάδας

 Η τεχνική Metaplan

 Η ανάλυση Swot

 Ο καταιγισμός ιδεών
Η τεχνική της χιονοστιβάδας

 Συνδυάζει την ατομική εργασία με την

ομαδική και μπορεί να χρησιμοποιηθεί
και σε άλλες φάσεις της διαδικασίας
(Morato & Cabrales, 2007).

 Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την

καταγραφή της κοινώς αποδεκτής θέσης
της ομάδας της αυτοαξιολόγησης ή των
επιμέρους ομάδων σχετικά τη συνολική
εικόνα του σχολείου.
 Βήματα
Education
Συστηματική αποτίμηση ενός
Plan
Πρώτη φάση (ατομική εργασία)
Το κάθε μέλος της ομάδας:

α) αξιολογεί (διατύπωση σημείων υπεροχής και

αδυναμιών/προβληματικών πλευρών) το
εκπαιδευτικό έργο της σχολικής μονάδας κατά
δείκτη ποιότητας και

β) επιλέγει τους δείκτες που κατά την άποψή του

χρήζουν συστηματικότερης διερεύνησης.
 Βήματα
Education
Δεύτερη φάση (εργασία σε ζευγάρια)
Plan

 αντιπαραβάλλονται οι αξιολογήσεις του κάθε

μέλους
 εντοπίζονται και καταγράφονται τα κοινά σημεία
 τίθενται προς συζήτηση οι διαφορετικές απόψεις
με στόχο την καταγραφή κοινής θέσης.

Σε περίπτωση διαφωνίας καταγράφονται και οι δύο

απόψεις.
 Βήματα
Education
Τρίτη φάση (εργασία σε τετράδες)
Plan

 Σε τετράδες επαναλαμβάνεται η προηγούμενη

διαδικασία.
 Βήματα
Education
Τέταρτη φάση
Plan

 Τέλος, γίνεται σύνθεση των αξιολογήσεων όλων

των συμμετεχόντων και καταγράφεται η κοινή
θέση της ομάδας όσον αφορά την αποτίμηση του
εκπαιδευτικού έργου της σχολικής μονάδας κατά
δείκτη ποιότητας και τους δείκτες που χρήζουν
συστηματικότερης διερεύνησης και μελέτης στην
επόμενη φάση.
 Η τεχνική Metaplan
Η τεχνική αυτή είναι πολύ χρήσιμη στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής
μονάδας, αφού επιτρέπει να εκφραστούν ιδέες και προτάσεις, να αξιολογηθούν και
να ληφθούν αποφάσεις (Morato & Cabrales, 2007).

Πρώτη φάση ●
Παρουσιάζεται το θέμα της συζήτησης
●
Διατυπώνονται οι προτάσεις των
Δεύτερη φάση συμμετεχόντων. Ο κάθε συμμετέχων
● διατυπώνει την της
Ο συντονιστής πρότασή
ομάδας τουμεγραπτά.
τη βοήθεια όλων
Τρίτη φάση
των συμμετεχόντων κατηγοριοποιεί τις
προτάσεις τους ώστε να είναι πιο εύκολη η
● λήψη
Αφού απόφασης.
αναλυθούν οι προτάσεις των
Τέταρτη φάση συμμετεχόντων, ομαδοποιούνται με βάση τη
●
Στους συμμετέχοντες
θεματική δίδονται
τους και τα κοινά τους6 σημεία.
αυτοκόλλητες
χρωματιστές ταινίες, οι οποίοι κατανέμουν τις
Πέμπτη φάση τρεις από τις έξι ταινίες στην πρόταση που
● θεωρούν πιο σημαντική,
Γίνεται καταμέτρηση καιδύο ταινίες, τις δύομε
τοποθετούνται
για τη δεύτερη
ιεραρχική και οι
σειρά τη πιο
μία για την τρίτη.
σημαντικές
Έκτη φάση
προτάσεις σύμφωνα με τις προτιμήσεις
των συμμετεχόντων.
 Η ανάλυση SWOT
Η λέξη SWOT προέρχεται από
Επιτρέπει στα μέλη της ομάδας της
τα αρχικά των σημείων που
αυτοαξιολόγησης να προσδιορίσουν τα σημεία
μελετώνται. Τα σημεία αυτά

υπεροχής του εκπαιδευτικού έργου είναι:

της σχολικής μονάδας και S: Strengths (σημεία

τις αδυναμίες του είτε συνολικά υπεροχής)

W: Weaknesses (αδυναμίες)
είτε για κάθε δείκτη,
O: Opportunities (ευκαιρίες)

T: Threats (εμπόδια)
 Η ανάλυση SWOT
 Επιτρέπει τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών της σχολικής μονάδας και του ευρύτερου
περιβάλλοντός της.

 Διευκολύνει στον προσδιορισμό αφενός των εξωτερικών παραμέτρων

(π.χ. οικονομικοί πόροι του σχολείου) και αφετέρου των παραμ έτρων
που αφορούν το εσωτερικό περιβάλλον της σχολικής μονάδας και τις
οποίες μπορεί να ελέγχει (π.χ. σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών).

 Οι εξωτερικές αυτοί παράμετροι αναφέρονται ω ς Opportunities

(ευκαιρίες) και ως Threats (εμπόδια).

 Οι παράμετροι που αφορούν το εσωτερικό περιβάλλον της σχολικής

μονάδας και τις οποίες μπορεί να ελέγχει το σχολείο, αναφέρονται ω ς
Strengths (σημεία υπεροχής) και Weaknesses (αδυναμίες).

 Επομένως, η ανάλυση SWOT εστιάζει στις ελεγχόμενες μεταβλητές

(σημεία υπεροχής και αδυναμίες), και στις ανεξάρτητες μεταβλητές
(ευκαιρίες και εμπόδια).
 Η ανάλυση SWOT

Αρνητικές Θετικές

Εσωτερικό περιβάλλον
Αδυναμίες Σημεία υπεροχής
(ελεγχόμενο)

Εξωτερικό περιβάλλον
Εμπόδια Ευκαιρίες
(μη ελεγχόμενο)
Εξωτερικό περιβάλλον: Εμπόδια-Ευκαιρίες
Τα εμπόδια

Π.χ. η έλλειψη επαρκούς διδακτικού προσωπικο ύ ε ίναι

μια παράμετρος για την οποία δεν ευθύνεται το σχολε ίο
και το οποίο επηρεάζει αρνητικά την λειτουργία του.
Οι ευκαιρίες

Π.χ. η δυνατότητα συμμετοχής του διδακτικού

προσωπικού σε ένα πρόγραμμα ενδοσχολικής επιμόρφωσης
που διοργανώνει ένα Πανεπιστήμιο ή ένας άλλος φορέα ς ή
οι αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα.
Εσωτερικό περιβάλλον: Αδυναμίες – Σημεία Υπεροχής
Οι αδυναμίες

Για παράδειγμα, η έλλειψη συνεργασίας των

εκπαιδευτικών με τους γονείς των μαθητών ή
των εκπαιδευτικών μεταξύ τους.

Τα σημεία υπεροχής

Για παράδειγμα, η αξιοποίηση από την πλευρά του

σχολείου των μέσων και των πόρων του
Στο πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας ….
...η ανάλυση SWOT μπορεί να εφαρμοστεί σύμφωνα

με τα εξής βήματα:

 Εισαγωγική συζήτηση για τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί

 Αποτίμηση από κάθε μέλος της ομάδας των σημείων υπεροχής,

των αδυναμιών, των ευκαιριών και των εμποδίων

 Καταγραφή αποτελεσμάτων, ομαδοποίηση και διαμόρφωση

λίστας με τα πιο σημαντικά ζητήματα για κάθε πεδίο μελέτης

σε

επίπεδο ολομέλειας

 Γίνεται συζήτηση, γίνεται σύνθεση των αποτελεσμάτων και

 Παράδειγμα: Η ανάλυση Swot στο πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης
της σχολικής μονάδας
Αρνητικές Θετικές

Σημεία υπεροχής
Αδυναμίες
• Αξιοποίηση διαθέσιμων
• Έλλειψη συνεργασίας των
χώρων και εξοπλισμού
εκπαιδευτικών με τους
γονείς των μαθητών • Συμμετοχή του σχολείου
Εσωτερικό περιβάλλον
σε εκπαιδευτικά
(ελεγχόμενο) • Έλλειψη συνεργασίας
προγράμματα σε εθνικό
μεταξύ των εκπαιδευτικών
και διεθνές επίπεδο
• Προβλήματα πειθαρχίας
• Αυξημένα προσόντα
μαθητών
διδακτικού προσωπικού

Εμπόδια
Ευκαιρίες
• Μείωση των οικονομικών
• Συνεργασίες με σχολικές
πόρων του σχολείου
Εξωτερικό περιβάλλον μονάδες του εξωτερικού
• Έλλειψη διδακτικού
(μη ελεγχόμενο) • Ενδοσχολική επιμόρφωση
προσωπικού
• Συνεργασία με Σύλλογο
• Αλλαγές στην αναλογία
Γονέων και Κηδεμόνων
εκπαιδευτικών-μαθητών
Ο καταιγισμός ιδεών (Brainstorming

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη λήψη αποφάσεων,

την επιλογή των τεχνικών και των εργαλείων για τη

συλλογή των δεδομένων ή τον τρόπο διάχυσης των

αποτελεσμάτων.

Αφού επιλεγεί το θέμα που απασχολεί την ομάδα,

ενθαρρύνονται οι συμμετέχοντες να προβούν σε

ελεύθερη έκφραση των ιδεών τους για να επιλεχθούν

οι πιο σημαντικές από αυτές.

Ο καταιγισμός ιδεών (Brainstorming
 Αξιοποιεί τη δημιουργικότητα και τις εμπειρίες των
συμμετεχόντων
 Αναπτύσσεται η ελεύθερη έκφραση, η κριτική σκέψη και η
συνεργασία (Κόκκος & Λιοναράκης, 1998).
 Ο συντονιστής της ομάδας παρουσιάζει το πρόβλημα ή
το θέμα της συζήτησης, εξηγεί τη διαδικασία και τους
κανόνες της, ορίζει ένα μέλος της ομάδας ως γραμματέα.
 Τα μέλη εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, ενώ ο
συντονιστής παρεμβαίνει για να δώσει τον λόγο στο
επόμενο μέλος ή στην περίπτωση που η συζήτηση
ξεφεύγει από το θέμα της.
 Αφού ολοκληρωθεί ο προκαθορισμένος χρόνος
αναλύονται οι προτάσεις των μελών της ομάδας και
επιλέγονται οι πιο σημαντικές.
Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας…
...στηρίζεται στην έννοια του οργανισμού που μαθαίνει
(learning organization)

Οι Leithwood & Aitken (1995, σ.63) ορίζουν έναν οργανισμό ως

μανθάνοντα ως “αποτελούμενο από μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι

έχουν κοινές επιδιώξεις και οι οποίοι συλλογικά δεσμεύονται να

αξιολογούν διαρκώς την πορεία τους προς την επίτευξη αυτών των

επιδιώξεων έτσι ώστε να καταλήγουν στους πλέον αποτελεσματικούς

τρόπους και μέσα για αυτό”.

Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας…
…στηρίζεται επίσης στη φιλοσοφία της έρευνας δράσης

«Η εκπαιδευτική έρευνα δράσης είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να

περιγράψει μια ομάδα δραστηριοτήτων στην ανάπτυξη Αναλυτικών

Προγραμμάτων (AΠ), στην επαγγελματική εξέλιξη του εκπαιδευτικού, στα

προγράμματα σχολικής βελτίωσης και στη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής.

Αυτές οι δραστηριότητες έχουν ως κοινό στοιχείο τις στρατηγικές

προγραμματισμένης δράσης, οι οποίες εφαρμόζονται και στη συνέχεια

υπόκεινται συστηματικά σε παρατήρηση, κριτικό στοχασμό και αλλαγή. Οι

συμμετέχοντες στη δράση που μελετάται εμπλέκονται σε όλες

αυτές τις δραστηριότητες» (Grundy & Kemmis, 1988: 322).

Προϋποθέσεις επιτυχούς υλοποίησης της διαδικασίας
της αυτοαξιολόγησης

 Δημιουργία κατάλληλης
ατμόσφαιρας και διαμόρφωση
κλίματος εμπιστοσύνης και ευρείας
συναίνεσης
 Συνειδητοποίηση από τους
συμμετέχοντες των στόχων της και
της χρησιμότητάς της
 Εστίαση της διαδικασίας στη
βελτίωση και όχι στην αξιολόγηση

 Αλλαγή των αντιλήψεων όσον

αφορά την έννοια της αξιολόγησης

 Αλλαγή των σχέσεων μεταξύ των

συμμετεχόντων
 Ενδεικτική βιβλιογραφία

ALVIK, T. (1996), School Self-Evaluation: A Whole School Approach, CIDREE, Dundee.

ALTRICHTER, H., POSCH, P. & SOMEKH, B. (2001). Οι Εκπαιδευτικοί Ερευνούν το

έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας-δράσης, μετ. Μ. Δεληγιάννη.
Αθήνα: Μεταίχμιο

CARR, W. & KEMMIS, S., (1997). Για μια Κριτική Εκπαιδευτική Θεωρία. Εκπαίδευση,
Γνώση και Έρευνα Δράσης, μετάφραση: Αλεξάνδρα Λαμπράκη-Παγανού, Ευανθία
Μηλίγκου, Κώτια Ροδιάδου-Αλμπάνη, Αθήνα: Κώδικας.

Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2007). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας,

Αθήνα: Μεταίχμιο

MAC BEATH J., SCHRATZ M., MEURET D. & JACOBSEN L. (2005) Η Αυτοαξιολόγηση
στο Ευρωπαϊκό Σχολείο. Πώς άλλαξαν όλα, Αθήνα: Μεταίχμιο.

MACBEATH J.(2002). Η αυτοαξιολόγηση στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
 Ενδεικτική βιβλιογραφία
MACBEATH, J. (2006). Self-evaluation. Models, tools and examples of practice.
Nottingham: NCSL. http:// www.ncsl.org.uk/media/93C/D5/self-evaluation-models-tools-
and-examples-of-practice.pdf

ΚΑΤΣΑΡΟΥ, Ε. & ΔΕΔΟΥΛΗ, Μ. (2008) Επιμόρφωση και Αξιολόγηση στο Χώρο της
Εκπαίδευσης, στο Πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ/ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ/ΕΝΕΡΓΕΙΑ 2.1.1/Κατηγορία Πράξεων
2.1.1.στ: «Επιμόρφωση Στελεχών Διοίκησης της Εκπαίδευσης», Αθήνα, Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο.

ΚΕΕ (2010, 2011). Υλικό για το πρόγραμμα «Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου.
Διαδικασία αυτοαξιολόγησης στην προσχολική και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση»

ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Δ. (2000) Οδηγός Αποτίμησης και Σχεδιασμού του Εκπαιδευτικού Έργου

στη Σχολική Μονάδα για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση,
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης (τρεις τόμοι).
ΜΠΑΓΑΚΗΣ, Γ. (επιμ.) (2006) Αυτοαξιολόγηση Σχολικής Μονάδας: Από το έργο του
Ιωσήφ Σολομών στις Σημερινές Προσπάθειες στην Ελλάδα και Αλλού, Αθήνα, εκδόσεις
Μεταίχμιο.

ΥΠΕΠΘ/ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ (2008) Η Ποιότητα στην Εκπαίδευση: Έρευνα για

την Αξιολόγηση Ποιοτικών Χαρακτηριστικών του Συστήματος Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
«Η αυτοαξιολόγηση
της σχολικής μονάδας:
Ερευνητικές μέθοδοι,
τεχνικές και εργαλεία»

Κασιμάτη Αικατερίνη
Καθηγήτρια
Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.