Właściwości koligatywne -

kontynuacja
Monika Geppert-Rybczyńska
Listopad 2022
Ciśnienie osmotyczne
 Ciśnienie, przy którym ustala się równowaga
dynamiczna – jednakowe ilości cząsteczek
rozpuszczalnika dyfundują w obu kierunkach.
 Jest ono zawsze skierowane ku roztworowi
bardziej stężonemu, a przemieszczanie się
rozpuszczalnika z jednej przestrzeni do
drugiej jest uwarunkowane różnicą ciśnień
osmotycznych jakie panują między tymi
przestrzeniami.
 Izotoniczność, izoosmotyczność
 ROZTWÓR IZOTONICZNY – taki, który
przedzielony błoną naturalną nie wywiera
żadnego ciśnienia osmotycznego.
 Toniczność jest uwarunkowana stężeniami
cząsteczek niedyfundujących przez błonę.
 Dla błon doskonałych (dyfundują tylko cząsteczki
rozpuszczalnika) – roztwory izoosmotyczne są
izotoniczne.
 Dla błon rzeczywistych (selektywnie
półprzepuszczalnych również dla związków
niskocząsteczkowych) – roztwory
izoosmotyczne nie muszą być izotoniczne
Izotoniczność, izoosmotyczność
 Osmotyczność zależy od sumy stężeń
wszystkich składników roztworu
(całkowite ciśnienie osmotyczne)
 Toniczność jest uwarunkowana stężeniami
cząsteczek niedyfundujących przez błonę
(efektywne ciśnienie osmotyczne)
Ciśnienie osmotyczne
 Jest wyrażane w jednostkach ciśnienia lub
stężenia – w osmolach
 1 osmol odpowiada ciśnieniu
osmotycznemu jakie w temp 0C
wywiera względem wody roztwór
niedysocjującej substancji o stężeniu 1
mol/kg rozpuszczalnika (osmolalność) lub
1 mol/dm3 roztworu (osmolarność)
Ciśnienie osmotyczne
 W praktyce stosuje się jednak mOsm
(1/1000 osmola)
 1 mOsm ciała rozpuszczonego w 1 kg (lub
1 l ) wody wywiera ciśnienie osmotyczne
równe 17 mm słupa rtęci.
 Ciśnienie osmotyczne wszystkich płynów
ustrojowych (w tym osocza/krwi) wynosi
~ 300 mOsm.
Ciśnienie osmotyczne
 liczbowo jest równe ciśnieniu gazowemu,
które powstałoby, gdyby substancja
rozpuszczona mogła sama jedna zająć
w postaci gazu objętość roztworu w tej
samej temperaturze,
 to wywierane przez jednomolowy
roztwór w 0°C, wynosiłoby ~ 22,4 atm
Ciśnienie osmotyczne
 może być wyrażane w jednostkach
ciśnienia (atm lub Pa = 1 N/m2)
1 Osm = 22.4 atm
1 atm = 101 325 Pa (1013, 25 hPa)
Ciśnienie osmotyczne
 Roztwór 1 osmolalny (1 Osm) wywiera
ciśnienie osmotyczne 22,4 atm, czyli:

 1 m NaCl (2 Osm NaCl) = 2  22,4 atm

 1 m CaCl2 (3 Osm CaCl2) = 3  22,4 atm
 1 m glukoza (1 Osm glukoza) = 22,4 atm
 Regulacja ciśnienia osmotycznego
 Wszystkie związki chemiczne krwi wykazują
pewną prężność, podlegającą ogólnym prawom
fizycznym (składniki mineralne).
 Ciśnienie osmotyczne tych związków,
proporcjonalne do ich stężenia, zapewnia
ustrojowi prawidłowe funkcjonowanie.
 Wzrasta ono wraz z temperaturą (1°C wzrost
o 1/273 wartości początkowej).
 Ciśnienie związków drobnocząsteczkowych
jest w zasadzie jednolite zarówno we krwi jak
i płynie tkankowym (Na+, Cl-).
Regulacja zawartości wody
 Regulacja zawartości wody wiąże się ściśle
z ciśnieniem osmotycznym i jest zależna od
stężenia związków drobnocząsteczkowych (sole
min.) a także wielkocząsteczkowych (białka).
 Zwiększenie stężenia soli w osoczu powoduje
wzrost stężenia soli we wszystkich płynach
tkankowych i utratę wody przez komórki.
 Regulacja ciśnienia osmotycznego odbywa się
poprzez wydalanie wody oraz składników min.
z moczem.
 Zakwaszenie ustroju zwiększa wodochłonność
Przykład 1
 Oblicz ciśnienie osmotyczne (w atm i
mOsm) roztworu powstałego w wyniku
rozpuszczenia 17 g albuminy w 100 ml
wody w temperaturze 27ºC. (Malbuminy =
85 kDa (85000 g/mol))
𝜋 = 𝑐𝑅𝑇
𝑛𝐵 𝑚𝐵
𝑐= =
𝑉 𝑀𝐵 𝑉
Rozwiązanie 1
𝑛𝐵 𝑚𝐵
𝑐= =
𝑉 𝑀𝐵 𝑉
17 g
𝑐= g =
85000∙0,1 ∙dm3
mol

0,002 mol/dm3 = 2 mol/m3

R = 8,314 J/(mol K)
𝜋 = 𝑐𝑅𝑇
 = 28,314300 = 4988 Pa = 0,0492 atm
Rozwiązanie 1
 Skoro 22,4 atm to 1 Osm, to 0,0492 atm,
to 0,002 Osm (2 mOsm)
Zastosowanie osmometrii
w medycynie
 Prawo izoosmolalności płynów
ustrojowych – ciśnienie osmotyczne
płynów ustrojowych wszystkich
przestrzeni wodnych jest jednakowe.
 Oznaczanie osmolalności próbek o
objętości 100 l odbywa się za pomocą
pomiaru temperatury zamarzania badanej
próbki.
Zastosowanie osmometrii
w medycynie
 SUROWICA KRWI
o Ocena zawartości wody w osoczu
o Możliwość szybkiego stwierdzenia substancji
niskocząsteczkowych: etanol, metanol,
paraldehyd, aceton, glikol etylenowy oraz leków
 Osmolalność płynów ustrojowych wynosi
280-300 mOsm/kg H2O
 Osmolalność surowicy = 2 x [Na+] (mmol/l)
+ [glukoza] (mmol/l) + [mocznik] (mmol/l)
Zastosowanie osmometrii
w medycynie
 Wybiórcza ocena osmolalności - możliwość
określenia czy Na+, mocznik lub glukoza są
przyczyną zaburzonej osmolalności surowicy.
 Luka osmotyczna - różnica między
osmolalnością oznaczoną a wyliczoną
(prawidłowa wartość < 10 mOsm/kg H2O).
Wysoka wartość luki osmotycznej świadczy
o obecności innych czynników osmotycznie
czynnych (zatrucie metanolem, glikolem
etylenowym).
Zastosowanie osmometrii
w medycynie
 OCENA JAKOŚCI ROZTWORÓW
o Infuzyjne płyny fizjologiczne
o Kontrola składu mieszanki dla dzieci
o Kontrola osmolalności płynów przy
żywieniu pozajelitowym
o Odczynniki i roztwory podstawowe
używane w laboratoriach szpitalnych
o Roztwory do hodowli tkanek
 Równowagi Donnana
 Zjawisko, polegające na nierównomiernym
rozmieszczeniu dyfundujących jonów
elektrolitu, gdy w jednej z dwóch sąsiadujących
i oddzielonych błoną przestrzeni wodnych
znajdują się niedyfundujące jony
koloidalne.
 W efekcie jednak suma ładunków dodatnich
równa się sumie ładunków ujemnych.
 Białka jako wielkocząsteczkowe koloidy,
nie mogą przenikać przez błony ale jako jony
wpływają na rozmieszczenie dyfundujących
elektrolitów.
 Ciśnienie onkotyczne
 koloido-osmotyczne – ciśnienie uwarunkowane obecnością
koloidów, jest bardzo małe (ilość makrocząsteczek w danej
objętości jest stosunkowo mała),
 odpowiada za utrzymanie równowagi między płynem
międzykomórkowym a osoczem.
 wywołane jest obecnością koloidalnych białek osocza
(głównie albumin).
 wpływa na utrzymanie właściwego krążenia krwi, dzięki
czemu nie dochodzi do utraty wody z naczyń krwionośnych.
 zmniejszenie stężenia albumin w osoczu skutkuje obniżeniem
ciśnienia onkotycznego oraz ucieczką wody poza łożysko
naczyniowe, czego efektem są obrzęki.
 Równowagi Donnana
 Dla przestrzeni oddzielonych błonami, które nie
pozwalają na przechodzenie, np. anionów
białczanowych, zasada elektroobojętności jest
spełniona w następujący sposób:
 ze strony, z której znajdują się jony koloidalne
niezdolne do dyfuzji, stężenie jonów
dyfundujących tego samego znaku, co
polielektrolitu, jest zawsze mniejsze, a stężenie
jonów przeciwnego znaku większe,
w porównaniu do analogicznych stężeń
z sąsiadującej przestrzeni zawierającej
dyfundujące jony elektrolitu.
Równowagi Donnana

ze strony, z której znajdują się

jony koloidalne niezdolne do
dyfuzji, stężenie jonów
dyfundujących tego samego
znaku, co polielektrolitu, jest
zawsze mniejsze, a stężenie
jonów przeciwnego znaku
większe, w porównaniu do
analogicznych stężeń z
sąsiadującej przestrzeni
zawierającej dyfundujące jony
elektrolitu.

DOI:10.1186/1824-7288-35-36
 Konsekwencje istnienia równowagi
Donna
 skład elektrolitowy przestrzeni
śródmiąższowej różni się od tego w osoczu –
wpływa na to różna zawartość białek
polianionowych
 pH w erytrocycie jest niższe (7.19) niż w
osoczu (7.4) ze względu na 5 krotnie większe
stężenie białka polianionowego w erytrocycie
 istnienie równowagi ma wpływ na wchłanianie
leków występujących w formie jonów
 Stałe krioskopowe i ebulioskopowe
- uzupełnienie

https://www.chegg.com/homework-help/questions-and-answers/calculate-cryoscopic-constant-test-
show-working-briefly-discuss-experiment-comment-quality-q55481866
Obniżenie krioskopowe
i podwyższenie ebulioskopowe
 1 mol dowolnej substancji niedysocjującej rozpuszczony
w 1000 g wody daje roztwór 1 molalny,
 podwyższenie temperatury wrzenia i obniżenie
temperatury krzepnięcia w stosunku do czystej wody
dla takiego r-ru wyniesie odpowiednio:
 0,52 C (stała ebulioskopowa wody)
 1,86 C (stała krioskopowa wody)

 Dla wodnych roztworów substancji dysocjujących liczby

te mnoży się przez liczbę jonów wchodzących w skład
cząsteczki elektrolitu (przy założeniu 100% dysocjacji)
Obniżenie krioskopowe
i podwyższenie ebulioskopowe
 Temperatura wrzenia roztworu
powstałego przez rozpuszczenie 1 mola
glukozy (nieelektrolitu) w 1 litrze (1000 g
wody) (roztwór 1 molalny) wynosi
100C + 0,52C = 100,52C
 Temperatura krzepnięcia tego roztworu
wynosi: - 1,86C
Obniżenie krioskopowe
i podwyższenie ebulioskopowe
 Temperatura wrzenia roztworu
powstałego przez rozpuszczenie 1 mola
NaCl w 1 litrze (1000 g) wody wynosi:
100 C + 2  0,52C czyli 101,04 C
 Temperatura krzepnięcia tego roztworu
wynosi:
2  (-1,86 C) = -3,72 C