Ψυχολογικές Παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου

ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 7Η
«Ψυχολογικές Παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου»
ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 1Η
(10/02/2020 - 16/02/2020)

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ
Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD
Επίκουρη Καθηγήτρια
Πανεπιστήμιο Αιγαίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ © 2019-2020

 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Περιεχόμενα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ................................................................................................................................. 1

ΔΗΛΩΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ .................................................................. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ ............................................................................................................. 3

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ............................................................................................................. 5

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ..................................................................................... 5

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ......................................................................... 7

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ......................... 8

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ .............................................. 10

ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ............................................. 11

ΣΥΝΟΨΗ/ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ .......................................................................... 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................................................................................................ 16

1
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Δήλωση Πνευματικών Δικαιωμάτων Εκπαιδευτικού Υλικού

Το υλικό αυτό αναπτύχθηκε για τις ανάγκες του Προγράμματος δια βίου μάθησης
“Πρόγραμμα Επιμόρφωσης στη Σχολική Ψυχολογία” και διανέμεται ηλεκτρονικά από την
πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο οποίο και ανήκουν τα
δικαιώματα χρήσης και αξιοποίησης του παρόντος κειμένου.

Δικαίωμα χρήσης του παρόντος υλικού έχουν οι εγγεγραμμένοι/ες επιμορφούμενοι/ες στο

Πρόγραμμα, ενώ δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή ή περαιτέρω διανομή του χωρίς την
έγγραφη άδεια της συγγραφέως, η οποία και κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα του υλικού.

Κάθε αναφορά στο περιεχόμενο του κειμένου αυτού πρέπει να συνοδεύεται με το σχετικό
παράθεμα μέσα στο κείμενο και στο τέλος να αναφέρεται η βιβλιογραφική αναφορά.

2
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Περιεχόμενο της συνεδρίας

Στην παρούσα συνεδρία οι επιμορφούμενοι/νες θα εξοικειωθούν με την έννοια της

ψυχικής υγείας, της προαγωγής της ψυχικής υγείας, και την πρόληψη των ψυχικών
διαταραχών.

Σκοπός:

Σκοπός της τρέχουσας συνεδρίας είναι να αναπτύξει την έννοια της ψυχικής υγείας,
τις επιμέρους διαστάσεις της, τις συνθήκες που συνιστούν παράγοντες κινδύνου σε
επίπεδο, ατομικό, οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό και παράλληλα να επισημάνει
τους παράγοντες που προάγουν τη ψυχική υγεία στα παιδιά. Παράλληλα έχει ως
στόχο να επισημάνει την αναγκαιότητα της συμβολής του σχολείου στην προαγωγή
της ψυχικής υγείας των παιδιών.

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Στο τέλος της συνεδρίας οι επιμορφούμενοι/ες θα πρέπει να είναι σε θέση:

✓ Να προσδιορίζουν τις διαστάσεις της ψυχικής υγείας

✓ Να περιγράφουν τους παράγοντες κινδύνου και τους προστατευτικούς

παράγοντες

✓ Να κατανοούν τη σημασία της προαγωγής της ψυχικής υγείας στο χώρο του
σχολείου

Έννοιες κλειδιά: Ψυχική Υγεία, Προαγωγή Ψυχικής Υγείας, Πρόληψη

3
Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Μέλη Συγγραφικής Ομάδας Βασικού Κειμένου Μελέτης

Ελένη Ν. Νικολάου
Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Καθηγήτρια

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

4
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Ορισμός της Ψυχικής Υγείας

Η ψυχική υγεία σχετίζεται άμεσα με την υγεία και την ποιότητα ζωής. ‘Έχει οριστεί
από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας ως η κατάσταση του ευ ζην κατά την οποία το
άτομο έχει επίγνωση των δυνατοτήτων του, μπορεί να διαχειριστεί τα συνηθισμένα
άγχη της ζωής, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και να συμβάλει στην κοινότητα
(WHO, 2004).
Η προαγωγής της ψυχικής υγείας είναι ευρύτερη έννοια από την πρόληψη των
ψυχικών διαταραχών. Στο πλαίσιο της προαγωγής της ψυχικής υγείας ενισχύονται οι
παράγοντες και οι διαδικασίες οι οποίες προστατεύουν τη ψυχική υγεία και μειώνουν
τους παράγοντες κινδύνου.
Η συμμετοχή και η συνεργασία όλων των μελών της κοινότητας στην προαγωγή της
ψυχικής υγείας σχετίζεται με την επιτυχία των προγραμμάτων ψυχικής υγείας
(Puolakka, Konu, Kiikkala, & Paavilainen, 2014).

Παράγοντες που καθορίζουν τη ψυχική υγεία

Η ψυχική υγεία καθορίζεται όχι μόνο από τα ατομικά χαρακτηριστικά αλλά και από τις
κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ζουν τα
άτομα.
Τα ατομικά χαρακτηριστικά σχετίζονται με την ικανότητα του ατόμου για διαχείριση
των σκέψεων και των συναισθημάτων του και τη διαχείριση του εαυτού του στην
καθημερινή ζωή, καθώς και με την ικανότητα να διαχειρίζεται τις κοινωνικές του
σχέσεις συμμετέχοντας σε κοινωνικές δραστηριότητες ή σεβόμενος/η τις απόψεις των
άλλων.
Παράλληλα, γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες ασκούν επίδραση στη ψυχική υγεία
(χρωμοσωμιακές ανωμαλίες, έκθεση της εγκύου σε αλκοόλ).

Κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες: Για παράδειγμα, οι θετικές σχέσεις με τους

γονείς, τους φίλους, κ.τ.λ.

5
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: το ευρύτερο κοινωνικο-πολιτισμικό και γεωπολιτικό

περιβάλλον στο οποίο ζουν τα άτομα, το οποίο ασκεί επιδράσεις στο άτομο, καθώς
και στην κοινωνική και οικονομική πολιτική σε εθνικό επίπεδο. Η διεθνής οικονομική
κρίση έχει σημαντικές συνέπειες σε επίπεδο ψυχικής υγείας (όπως για παράδειγμα,
αυξημένα ποσοστά αυτοκτονίας και χρήση αλκοόλ). Οι διακρίσεις, οι κοινωνικές
ανισότητες, και γενικότερα αντίξοες συνθήκες για την ψυχική ευημερία (Hock, Or,
Kolappa, Burkey, Surkan, & Eaton, 2012).

Οι παράγοντες αυτοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ένα δυναμικό τρόπο. Η

κατανόηση των παραγόντων που συνδέονται με τη ψυχική υγεία μας επιτρέπει το
σχεδιασμό πολυεπίπεδων παρεμβάσεων με απώτερο σκοπό την προαγωγή της
ψυχικής υγείας.

Παρατηρείται η τάση κατά τη διάγνωση των δυσκολιών ψυχικής υγείας να δίνεται

έμφαση στα χαρακτηριστικά του ατόμου τα οποία χαρακτηρίζονται ως παθολογικά,
είτε είναι αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων, είτε ενδοψυχικών αγχογόνων
παραγόντων είτε αποτέλεσμα των κοινωνικών ανισοτήτων. Ομοίως, υπάρχει η τάση
στην παρέμβαση να επικρατούν ατομικιστικές βραχυπρόθεσμες προσεγγίσεις που
εστιάζονται στην τροποποίηση των συμπτωμάτων, παρά στα προβληματικά μοτίβα
σχέσεων και στις κοινωνικές ανισότητες. Η προσέγγιση αυτή υποδηλώνει ότι η αιτία
των προβλημάτων βρίσκεται μέσα στα ίδια τα παιδιά και τοποθετεί το βάρος της
αλλαγής στο άτομο και όχι στις ευρύτερες κοινωνικές δομές και στα δίκτυα των
σχέσεων.
Η έμφαση μετατοπίζεται από το άτομο στη διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού
περιβάλλοντος. Η ψυχική υγεία θεωρείται το αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης
αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε περιβαλλοντικούς και ενδοατομικούς παράγοντες στο
πλαίσιο των κοινωνικών ομάδων στις οποίες εντάσσεται το παιδί (Ο’ Toole, 2016).
Η ψυχική υγεία των παιδιών καθορίζεται από τις κοινωνικές σχέσεις που
διαμορφώνονται μέσα στην οικογένεια, τα σχολεία και την κοινότητα και επηρεάζεται
από το ευρύτερο κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο. Επομένως, η συμπεριφορά είναι το
αποτέλεσμα των σχέσεων ανάμεσα στα παραπάνω πλαίσια. Η προσέγγιση αυτή

6
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

αποτελεί μια περισσότερο ολιστική κατανόηση της ανάπτυξης των παιδιών και της
κοινωνικο-συναισθηματικής τους ευημερίας.

Παράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες

Τα προβλήματα ψυχικής υγείας συνδέονται με σημαντικές επιπτώσεις στα παιδιά

όπως η λειτουργικότητά τους στο χώρο του σχολείου και οι σχέσεις με την οικογένεια
και τα συνομήλικα παιδιά. Οι αρνητικές επιπτώσεις των προβλημάτων ψυχικής υγείας
επιβάλλουν τη διερεύνηση των παραγόντων που επιδρούν στην εκδήλωσή τους.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου συνιστούν η σωματική ασθένεια του παιδιού,
η σωματική ασθένεια του γονέα, οι γονεϊκές συγκρούσεις, η ψυχιατρική ασθένεια των
γονέων, ο αλκοολισμός και οι δυσμενείς κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Οι
παράγοντες κινδύνου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Η ευαλωτότητα στους παράγοντες
κινδύνου εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια της επίδρασης και τη συνύπαρξη των
παραγόντων ή τη σωρευτική επίδραση.
Επειδή κάποιοι από τους παράγοντες κινδύνου είναι δύσκολο να τροποποιηθούν
είναι απαραίτητο να εντοπίσουμε τους παράγοντες που μπορεί να λειτουργήσουν
προστατευτικά για να τροποποιήσουμε τις επιπτώσεις των παραγόντων κινδύνου με
σκοπό να αποτελέσουν στόχους των παρεμβάσεων πρόληψης (Wille, Bettge, &
Ravens-Sieberer, 2008).
Οι προστατευτικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχική ανεκτικότητα των
παιδιών είναι οι ακόλουθοι:
• τα προσωπικά εφόδια, δηλαδή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του
παιδιού ή του εφήβου, όπως η αισιοδοξία.
• Οικογενειακά εφόδια: η υποστήριξη των γονέων, το καλό κλίμα στην
οικογένεια, η ζεστασιά, η ενθάρρυνση της αυτονομίας, καθώς και οι σαφείς
κανόνες και προσδοκίες.
• Κοινωνικά εφόδια: οι πηγές υποστήριξης εκτός της οικογένειας, η ύπαρξη
φίλων, οι εκπαιδευτικοί

7
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Τα προβλήματα ψυχικής υγείας της παιδικής ηλικίας περιλαμβάνουν τα προβλήματα

εξωτερίκευσης (επιθετικότητα, εναντιωματική συμπεριφορά), και προβλήματα
εσωτερίκευσης (άγχος και κατάθλιψη). Τα συμπτώματα συχνά ξεκινούν κατά την
παιδική ηλικία και συνεχίζουν στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Οι επιπτώσεις
περιλαμβάνουν δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις, μαθησιακές δυσκολίες, σχολική
διαρροή, χρήση ουσιών, βία στην οικογένεια και αυτοκτονία.
Οι πιο συχνές διαταραχές στα παιδιά είναι η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η
διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας και οι διαταραχές
διαγωγής. Τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν το 10-20 % των παιδιών
παγκοσμίως (Kieling et al., 2011).
Παράγοντες κινδύνου που έχουν επισημανθεί στη βιβλιογραφία είναι για τα παιδιά
με προβλήματα εξωτερίκευσης και εσωτερίκευσης η σωματική ασθένεια, η δύσκολη
ιδιοσυγκρασία, και ο ανασφαλής δεσμός με τη μητέρα κατά τη βρεφική ηλικία.
Οικογενειακοί παράγοντες που έχουν επισημανθεί είναι τα ψυχικά προβλήματα των
γονέων και η σκληρή πειθαρχία. Οι παράγοντες κινδύνου που αφορούν στα
προβλήματα εσωτερίκευσης είναι η αναστολή, η υπερπροστατευτικότητα των γονέων
και το άγχος των γονέων (Bayer, Ukoumunne, Lucas, Wake, Scalzo, & Nicholson, 2011).

Η έννοια της πρόληψης των ψυχικών διαταραχών και της

προαγωγής της ψυχικής υγείας

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνδέει την πρόληψη με τη μείωση των ψυχικών

διαταραχών και της υποτροπίασης. Εστιάζεται σε ομάδες υψηλού κινδύνου με στόχο
την αποτροπή εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών.
Το προλαμβάνω σημαίνει να εμποδίσω κάτι να συμβεί. Το κάτι στην προκειμένη
περίπτωση μπορεί να είναι η εκδήλωση κάποιας διαταραχής, η υποτροπίαση, η
αναπηρία, που συνδέεται μ’ αυτό, ή οι κίνδυνοι μιας διαταραχής.
Οι ψυχικές διαταραχές είναι συχνά το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης
περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων. Οι στρατηγικές πρόληψης έχουν ως

8
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

στόχο τους παράγοντες κινδύνου, επομένως πρέπει να υλοποιηθούν σε

συγκεκριμένες χρονικές περιόδους πριν την έναρξη της διαταραχής. Ωστόσο και μετά
την έναρξη της διαταραχής είναι εφικτό να μειωθούν η σοβαρότητα, η πορεία, η
διάρκεια και η αναπηρία που συνδέεται με τη διαταραχή λαμβάνοντας προληπτικά
μέτρα κατά τη διάρκεια της πορείας της ασθένειας.
Η προαγωγή της ψυχικής υγείας συχνά αναφέρεται στη «θετική ψυχική υγεία παρά
στη ψυχική κακή υγεία». Η θετική ψυχική υγεία είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα των
παρεμβάσεων προαγωγής της ψυχικής υγείας. Η προαγωγή της ψυχικής υγείας
σχετίζεται με την ποιότητα ζωής παρά τη βελτίωση των συμπτωμάτων και των
ελλειμμάτων (WHO, 2001).
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 2016) ορίζει την προαγωγή της ψυχικής
υγείας ως τις δράσεις, τις συνθήκες και το περιβάλλον που υποστηρίζει την ψυχική
υγεία και επιτρέπει στα άτομα να υιοθετήσουν και να διατηρήσουν ένα στυλ ζωής
που χαρακτηρίζεται από υγεία. Περιλαμβάνουν δράσεις που αυξάνουν τις
πιθανότητες για εμπειρίες ψυχικής υγείας. Επιπρόσθετα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός
Υγείας θεωρεί θεμελιώδους σημασίας τις δράσεις που διευκολύνουν τη διαμόρφωση
ενός περιβάλλοντος που σέβεται τα δικαιώματά τους σε επίπεδο κοινωνικο-
οικονομικό, πολιτικό, και πολιτισμικό.
Η πρόληψη σχετίζεται με την αποφυγή της ασθένειας ενώ η προαγωγή σχετίζεται με
τη βελτίωση της υγείας και του ευ ζην.

Η πρόληψη και η προαγωγή έχουν κοινά σημεία. Τα στοιχεία της πρόληψης και της
προαγωγής μπορούν να συνυπάρχουν σε ένα πρόγραμμα, και να έχουν διαφορετικό
νόημα για τις δύο ομάδες του πληθυσμού-στόχου. Επομένως, οι δύο προσεγγίσεις
μπορεί να περιλαμβάνουν τις ίδιες δραστηριότητες, αλλά παράγουν διαφορετικά
αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μια παρέμβαση προαγωγής της ψυχικής υγείας η
οποία έχει ως στόχο να βελτιώσει το ευ ζην στην κοινότητα μπορεί να μειώσει τα
ποσοστά των ψυχικών διαταραχών. Η προαγωγή της ψυχικής υγείας θεωρείται ότι
περιορίζει την ευαλωτότητα των ατόμων.
Ωστόσο, η πρόληψη των ψυχικών διαταραχών δεν έχει μόνο ως στόχο τους
παράγοντες κινδύνου και τα πρώιμα συμπτώματα της ψυχικής ασθένειας, αλλά

9
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

περιλαμβάνει επίσης την προαγωγή των δραστηριοτήτων που βελτιώνουν τη

συνολική ποιότητα ζωής και της κοινωνίας.
Τα χαρακτηριστικά των στρατηγικών και δράσεων για την πρόληψη και την προαγωγή
της ψυχικής υγείας εμπεριέχουν επικαλύψεις (κοινά σημεία). Οι παρεμβάσεις
πρόληψης των ψυχικών διαταραχών έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τα άτομα με
απώτερο σκοπό να επιφέρουν θετικές επιπτώσεις στην οικογένεια και την κοινωνία.
Τα προληπτικά μέτρα μπορεί να μειώσουν τη σοβαρότητα της διαταραχής (Saraceno,
2002).
Για παράδειγμα η παιδική κακοποίηση, η σεξουαλική κακοποίηση συνδέεται με μια
σειρά ψυχικών διαταραχών. Οι δραστηριότητες πρόληψης και προαγωγής της
ψυχικής υγείας σχετίζονται με την υποστήριξη στην οικογένεια και τη διδασκαλία
γονεϊκών δεξιοτήτων τα οποία μπορούν να μειώσουν την παιδική κακοποίηση, την
παραμέληση και να συμβάλουν στην πρόληψη μελλοντικών ψυχικών διαταραχών.

Ο ρόλος του σχολείου στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των

μαθητών

Η προαγωγή της συναισθηματικής υγείας και του ευ ζην είναι ένα βασικό στοιχείο της
πρωτοβουλίας του παγκόσμιου οργανισμού υγείας για την προαγωγή της υγείας στα
σχολεία.
Η έρευνα δείχνει ότι όταν καλύπτονται οι ανάγκες ψυχικής υγείας των μαθητών
αυξάνονται οι πιθανότητες της σχολικής επιτυχίας. Επίσης, παρατηρείται μείωση στις
προβληματικές συμπεριφορές, βελτίωση στις σχέσεις των παιδιών, καθώς και θετικές
αλλαγές στο κλίμα του σχολείου και της τάξης.
Τις τελευταίες δεκαετίες τονίζεται ο ρόλος του σχολείου στην προαγωγή της ψυχικής
υγείας των μαθητών. Τα σχολεία μπορεί να έχουν θετικές επιδράσεις στη ψυχική
υγεία των μαθητών. Τα σχολεία είναι στην ιδανική θέση να επηρεάσουν θετικά τη
ψυχική υγεία των παιδιών.
Η αυξητική τάση των ψυχικών διαταραχών και το γεγονός του ότι ένα μέρος των
παιδιών που χρήζουν υποστήριξης δεν απευθύνεται σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας

10
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

ενίσχυσε το αίτημα για οργάνωση προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας στο
χώρο του σχολείου.
Η προαγωγή της ψυχικής υγείας στα σχολεία μπορεί να επιτευχθεί μέσω των
προγραμμάτων παρέμβασης. Μια ολιστική προσέγγιση για την προαγωγή της ψυχικής
υγείας υπογραμμίζει τη σημασία της συνεργασίας με όλα τα μέλη της σχολικής
κοινότητας, μαθητές, οικογένειες και προσωπικό. Τα σχολεία πρέπει να διαχειριστούν
τη ψυχική υγεία μέσα από το σχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων, τη
φροντίδα και την υποστήριξη προς τους νέους (Reilly, Svirydzenka, Adams, & Dogra,
2018).
Στη βιβλιογραφία επισημαίνεται ότι τα σχολεία έχουν ένα σημαντικό ρόλο να
διαδραματίσουν στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, στον εντοπισμό των
προβλημάτων ψυχικής υγείας των παιδιών, και στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος
που ευνοεί το ευ ζην (Atkinson & Hornby, 2003).
Οι εκπαιδευτικοί μπορεί να είναι από τα πρώτους που παρατηρούν τα συμπτώματα
και παραπέμπουν τους μαθητές. Συχνά συμμετέχουν στην αξιολόγηση των παιδιών
και αποτελούν αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για τους μαθητές (Breuer, 2018).
Η πρόληψη και η παρέμβαση στο χώρο του σχολείου είναι απαραίτητη για τη μείωση
των προβλημάτων ψυχικής υγείας τα οποία έχουν επιπτώσεις στη μάθηση και την
κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Συχνά αναμένεται από τους εκπαιδευτικούς να
υλοποιήσουν καθολικές παρεμβάσεις στο χώρο του σχολείου.
Το πως αντιλαμβάνονται οι εκπαιδευτικοί την έννοια της ψυχικής υγείας έχει
επίδραση στην ικανότητα τους να αναγνωρίζουν τις ενδείξεις προβλημάτων ψυχικής
υγείας που εκδηλώνουν οι μαθητές.

Απόψεις εκπαιδευτικών για την προαγωγή της ψυχικής υγείας

στα σχολεία

Στην έρευνα των Reinke et al. (2011), η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών
δήλωσε ότι τα σχολεία πρέπει να συμμετέχουν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων
ψυχικής υγείας των παιδιών. Οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι είναι αρμοδιότητα του

11
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

σχολείου να υποστηρίζει την κάλυψη των αναγκών ψυχικής υγείας των μαθητών και
ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαδραματίζουν ένα ρόλο σ’ αυτό. Ωστόσο, θεωρούν
ότι δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να υποστηρίξουν τα παιδιά
με θέματα ψυχικής υγείας.
Στην έρευνα των Moon, Williford, Mendenhall (2017), οι εκπαιδευτικοί και οι
διευθυντές/διευθύντριες έχουν τη βούληση να ενισχύσουν την ικανότητα του
σχολείου να καλύψει τις ανάγκες ψυχικής υγείας των μαθητών/μαθητριών. Ένας
βασικός μηχανισμός για την επίτευξη του παραπάνω στόχου είναι η γνώση, η
επίγνωση και η ικανότητα για την κάλυψη των αναγκών ψυχικής υγείας των παιδιών.
Η πλειοψηφία απάντησε ότι επιθυμεί να επιμορφωθεί σε θέματα κατανόησης της
έννοιας της ψυχικής υγείας, σε δεξιότητες διαχείρισης της συμπεριφοράς καθώς και
σε κοινωνικές δεξιότητες. Η επιμόρφωση σε θέματα αναγνώρισης των προβλημάτων
ψυχικής υγείας είναι ένα βασικό μέσο για την προαγωγή της ψυχικής υγείας και κατ’
επέκταση των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων των μαθητών. Η επιμόρφωση των
εκπαιδευτικών σχετίζεται με την πρόληψη των προβλημάτων εξωτερίκευσης και
εσωτερίκευσης μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης και της έγκαιρης παραπομπής των
μαθητών/μαθητριών.
Οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι έχουν τις βασικές γνώσεις στην αναγνώριση ενδείξεων
ψυχικών ασθενειών είναι πιο πιθανόν να συμβουλευτούν επαγγελματίες ψυχικής
υγείας ή να ενημερώσουν τους γονείς πριν τα προβλήματα καταστούν δύσκολα και
μη διαχειρίσιμα. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί της έρευνας εξέφρασαν την ανάγκη για
κατανόηση ζητημάτων που σχετίζονται με ψυχικά τραύματα στα παιδιά καθώς είχαν
μαθητές/τριες που είχαν βιώσει αντίξοες συνθήκες ζωής.

12
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1
Τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται η ανάγκη στη βιβλιογραφία τα σχολεία να έχουν
ενεργό ρόλο στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών.
Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η προαγωγή της ψυχικής υγείας εντάσσεται στο ρόλο του
σχολείου κατά την προσωπική σας άποψη και συγκεκριμένα ποιες διαστάσεις της προαγωγής
της ψυχικής υγείας ;

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2
Πώς θα ορίζατε εσείς τη ψυχική υγεία στα παιδιά ; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ψυχικά
υγειούς παιδιού ;

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3
Ποια οικογενειακά χαρακτηριστικά μπορούν να συμβάλουν στην προαγωγή της ψυχικής
υγείας στα παιδιά ;

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4

Με ποιους τρόπους κατά τη γνώμη σας μπορεί το σχολείο να συμβάλει στην πρόληψη των
ψυχικών διαταραχών ;

13
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1. Νικολάου, Ε. & Μαρκογιαννάκης, Γ. (2019). Η συμβουλευτική διάσταση του

ρόλου του εκπαιδευτικού ως παράγοντα ενδυνάμωσης των παιδιών με
συναισθηματικές δυσκολίες. Στο συλλογικό τόμο με τίτλο "Ζητήματα
γλώσσας, ετερότητας και εκπαίδευσης" Θ. Αραβοσιτάς, Ε.Σκούρτου, Β.
Κούρτη-Καζούλλη, Π. Τρύφωνας (Επιμ.) Αθήνα: Gutenberg.

2. Νικολάου, Ε. (2018). Η συμβολή της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας στην

επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών. Στο συλλογικό τόμο με τίτλο
"Αειφορία, Αειφόρος Ανάπτυξη, Φύση και Ανθρώπινη Φύση: Ο κόσμος μας;
Quo Vadis ? Β. Παπαβασιλείου, Ν. Ανδρεαδάκης, Γ. Παπαδομαρκάκης, &
Μ. Καΐλα (Επιμ.). Αθήνα: Διάδραση, ISBN 978-618-5059-84-2 .

14
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας

Στην παρούσα ενότητα αναπτύχθηκε η έννοια της ψυχικής υγείας, και οι παράγοντες
οι οποίοι καθορίζουν τη ψυχική υγεία. Συγκεκριμένα, η ψυχική υγεία είναι το προϊόν
μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε ενδοατομικούς και περιβαλλοντικούς
παράγοντες. Ενδοατομικοί παράγοντες μπορεί να είναι η διαχείριση των σκέψεων και
των συναισθημάτων του ατόμου και περιβαλλοντικοί, μπορεί να είναι τα
χαρακτηριστικά της οικογένειας, τα χαρακτηριστικά του σχολείου και ευρύτεροι
κοινωνικο-πολιτισμικοί παράγοντες. Η γνώση των επιμέρους παραμέτρων της ψυχικής
υγείας μπορεί να αξιοποιηθεί στο σχεδιασμό προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής
υγείας. Επιπλέον, διατυπώθηκε η σημασία της συμμετοχής του σχολείου στην
προαγωγή της ψυχικής υγείας των μαθητών μέσα από την έγκαιρη ανίχνευση των
προβλημάτων ψυχικής υγείας, την υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης και τη
διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος με απώτερο στόχο τη μείωση των
προβλημάτων ψυχικής υγείας και την ενίσχυση της μάθησης.

15
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Βιβλιογραφία

Graham-Clay, S. (1999). Enhancing home-school partnerships: How school psychologists can

help. Canadian Journal of School Psychology, 14(2), 31-44.

Bayer, J. K., Ukoumunne, O. C., Lucas, N., Wake, M., Scalzo, K., & Nicholson, J. M. (2011). Risk
factors for childhood mental health symptoms: national longitudinal study of Australian
children. Pediatrics, 128(4), e865-e879.

Erica, B. (2018). Using Theory of Change to design and evaluate complex mental health
interventions in low and middle income countries: the case of PRIME (Doctoral dissertation,
University of Cape Town).

Hock, R. S., Or, F., Kolappa, K., Burkey, M. D., Surkan, P. J., & Eaton, W. W. (2012). A new
resolution for global mental health. Lancet (London, England), 379(9824), 1367.

Hornby, G., & Atkinson, M. (2003). A framework for promoting mental health in
school. Pastoral Care in Education, 21(2), 3-9.

Kieling C, Baker-Henningham H, Belfer M, Conti G, Ertem I, Omigbodun O, et al. (2011). Child

and adolescent mental health worldwide: evidence for action. The Lancet, 378(9801), 1515-
1525.

Moon, J., Williford, A., & Mendenhall, A. (2017). Educators' perceptions of youth mental
health: Implications for training and the promotion of mental health services in
schools. Children and youth services review, 73, 384-391.

O’Reilly, M., Svirydzenka, N., Adams, S., & Dogra, N. (2018). Review of mental health
promotion interventions in schools. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 53(7), 647-
662.

O’Toole, C. (2016, August). Opening the conversation about children’s well-being: tensions,
confluences and possibilities in school-based mental health promotion. In paper presented as
part of the “Interventions to Promote Wellbeing: Schools and Community” symposium, held at
the European Conference of Educational Research, Dublin (pp. 22-26).

Puolakka, K., Konu, A., Kiikkala, I., & Paavilainen, E. (2014). Mental health promotion in school:
schoolchildren’s and families’ viewpoint. Nursing research and practice.

16
 Ελένη Ν. Νικολάου, Ψυχολόγος, PhD, Επίκουρη Email: enikolaou@aegean.gr - Web:
Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου https://nikolaoueleni.wordpress.com/

Reinke, W. M., Stormont, M., Herman, K. C., Puri, R., & Goel, N. (2011). Supporting children's
mental health in schools: Teacher perceptions of needs, roles, and barriers. School Psychology
Quarterly, 26(1), 1–13. https://doi.org/10.1037/a0022714

Saraceno, B. (2002). The WHO world health report 2001 on mental health. Epidemiology and
Psychiatric Sciences, 11(2), 83-87.

World Health Organization. (2001). World health report 2001: mental health (No.
EM/RC48/INF. DOC. 1).

World Health Organization. (2004). Prevention of Mental Disorders: effective interventions

and policy options, summary report. Geneva: World Health Organization.

World Health Organization. (2004). Promoting mental health: Concepts, emerging evidence,
practice: summary report. Geneva: World Health Organization.

17