Univerzitet u Tuzli

Tehnološki fakultet
HiiT/Hemijsko inženjerstvo i tehnologije

Seminarski rad

POLIAMIDI
Iz nastavnog predmeta: Prirodni polimeri

Studenti: Hodžić Irma

Ahmetović Harun

Tuzla, juli 2021.

Sadržaj
1. Uvod..............................................................................................................................................1
2. Podjela poliamida..........................................................................................................................2
2.1. Dobijanje poliamida od aminokiselina...................................................................................3
2.2. Polikondenzacija dikorbonskih kiselina i diamida..................................................................3
2.3. Poliamid 6.............................................................................................................................3
2.3.1. Struktura poliamida 6....................................................................................................4
2.4. Poliamid 6,6...........................................................................................................................4
2.5. Poliamid 12............................................................................................................................5
2.6. Poliamid 11............................................................................................................................5
3. Upotreba poliamida.......................................................................................................................5
4. Poliamidna vlakna..........................................................................................................................6
4.1. Perlon....................................................................................................................................6
5. Apsorpcija vode i njen uticaj na svojstva poliamida.......................................................................6
6. Smjese poliamida...........................................................................................................................7
7. Zaključak........................................................................................................................................8
 1. Uvod 

Poliaimidi su plastomeri s karakterističnom skupinom (CONH). Amidne skupine ujedno

povezuju i lance makromolekula jakim vodonikovim vezama, pa su poliamidi kristalasti
plastomeri visoke temperature topljenja i dobre otpornosti na razne vrste otapala.
Otpornost poliamida na benzin dovela je do njihove primjene za rezervoare, crijeva za
dovod goriva, filtere za gorivo, ... Ova vlakna imaju veoma veliku jačinu na kidanje (670 MPa)
pa se koriste za sigurnosne pojaseve i tapetarske proizvode.Također se poliamidna vlakna
upotrebljavaju kao osnova pneumatika za automobile. Neke vrste najlon vlakana
(filamenata) koriste se za četke, teniske meže, ribarske strune, hirurške konce.
Osnovna svojstva poliamida ovise o veličini ugljikovodoničnog segmenta , odnosno o gustoći
amidnih skupina. Osim primjene u tekstilnoj industriji, poliamidi se upotrebljavaju kao vrlo
cijenjeni konstrukcijski polimerni materijali odličnih svojstava. Još jedno svojstvo poliamida
je relativno visoko talište (220 °C za PA6 i 265 °C za PA66), što je, zajedno s malom
propusnosti za plinove, omogućilo da poliamid postane pogodan za zamatanje hrane, čak i u
slučajevima kada se hrana izravno u vrećicama za pakiranje uranja u kipuću vodu. Kompoziti
s poliamidnom matricom već su duže nezamjenjivi na mnogim područjima, prije svega u
automobilskoj industriji. Najveći nedostatak poliamida je njegova higroskopnost. To znači da
će s vremenom upijati vlagu iz atmosfere, a time će doći do sniženja svojstava.
 2. Podjela poliamida

Prema vrsti polaznih monomera razlikuju se dvije vrste poliamida.

Prvoj skupini pripadaju poliamidi dobijeni polikondenzacijom viših aminokiselina ili
polimerizacijom njihovih funcionalnih derivata najčesšće cikličnih amida( faktoma).
Drugu skupinu tih polimernih materijala čine poliamidi nastali polikondenzacijom
dikarbonskih kiselina i diamida. Poliamidi se označavaju jednim brojem ako su sastavljeni od
jedne vrste monomera aminokiselina (npr. Poliamid 6), a sa dva broja ako su sastavljeni od
dvije vrste (npr. Poliamid 6,6).
2 glavna tipa poliamida su:
 Poliamid 6 (PA 6)
 Poliamid 6.6 (PA 66)

Ali modifikacijom hemijskih struktura (dužine lanaca i kemijske organizacije), dobije se još
nekoliko grupa poliamida kao što su:

 Poliamid 11 (PA 11) i poliamid 12 (PA 12)

 Poliamid 4.6
 Poliamid 6.10, 6.12, 10.10
PA 6.6 PA 6

Veća termička otpornost Lakše za preradu

Veća krutost Bolje prigušivanje

Niska apsorpcija vode Veća otpornost na udarce

Veća otpornost na trošenje Manje savijanje

Veća otpornost na hidrolizu Bolja kvaliteta površine

Moguća samogasivost

Vrlo dobra električna svojstva

Dobra izdržljivost čak i pri niskim temperaturama

Odličan omjer cijene/performansi

Dimenzionalna stabilnost

Dugoročne performanse degradacije uslijed visoke temperature

Tabela 1. Razlike između PA66 i P6

 2.1. Dobijanje poliamida od aminokiselina

U praktičnim uslovima za polimerizaciju se koriste postupci anionske i hidrolitičke

polimerizacije. Anionska polimerizacija se provodi u bezvodnoj sredini i odlikuje se
velikom brzinom reakcije. Kao katalizator se koriste jake baze sposobne graditi laktum
anione. Reakcija započinje na 120 °C nastajanjem aniona i zbog egzotermalnog karaktera
reakcije, temperatura brzo poraste na oko 200 °C.
Hidrološki postupak je najvažniji postupak polimerizacije laktama. Polimerizacija se
odvija kroz tri osnovne reakcije:

1. Hidroliza laktama i dobijanje aminokiselina :

OC-(-CH2-)5NH + H2O ↔ HOOC-(-CH2-)-5NH2
2. Polikondenzacija nastale aminokiseline :
nHOOC-(-CH2-)-5NH2 ↔ HO-[-OC-(CH2-)-5NH-]n-H + (n-1)H20
3. Reakcija poliadicije molekula laktama na rastući polimerni lanac :

OC-(-CH2-)-5NH + HO-[-OC-(-CH2-)-5NH-]n-1H ↔ HO-[-OC-(CH2-)-5NH-]n-H

2.2. Polikondenzacija dikarbonskih kiselina i diamida

Reakcija traje nekoliko sati na povišenoj temperaturi (200-300°C), a reaktanti se uzimaju u

ekvimolarnom omjeru. Na običnoj temperature oni se većinom u čvrstom stanju, pa se
reakcija provodi u vodenoj otopini. Napredovanjem reakcije voda se postupno uklanja, pa se
dobiva čvrsti polimer.
Polikondenzacijom nekih biljnih ulja s alifatskim diaminima ili triaminima dobivaju se
poliamidi poznati pod trgovačkim nazivom versamidi. Topljivi su u organskim otapalima i
kompatibilni su s drugim polimerima, pa pretežno služe kao dodatak epoksidnim I
fenolformaldehidnim smolama.

2.3. Poliamid 6

U industrijskom mjerilu polimerizacija laktama hidrolitičkim postupkom najviše se

primjenjuje za proizvodnju poliamida 6. Polimerizacija se provodi s rastaljenim monomerom
na temperaturi 240-300°C pod pritiskom, u vremenu 3-20 sati i uz dodatak vode (maseni
udio 0,3-10%). Proces može biti kontinuiran ili diskontinuiran.
U tipičnom diskontinuiranom (šaržnom) procesu dozira se monomer uz 0,3-5% vode i malu
količinu sirćetne kiseline u autoklav, te u atmosferi dušika zagrijava 12 sati na temperaturi
250°C. Diskontinuirana polimerizacija laktama primjenjuje se danas samo rijetko, za pokusnu
pripravu novih tipova ili prilikom specijalne priprave manjih količina poliamida.
Kontinuiranih postupaka ima više. Općenito se rastaljenom monomeru dodaje voda i
reakcijska se smjesa kontinuirano uvodi u vrh reaktora zagrijanog na temperaturi 240-270°C.
Pri tom dio vode ispari, a polimerizirani reakcijski produkt poliamid 6, ispušta se na dnu
reaktora. Dugo trajanje reakcije (i do 20 sati) može se skratiti ako se radi pod povišenim
pritiskom, što spriječava prekomjerno isparavanje vode potrebne za normalno odvijanje
reakcije i dobro iskorištenje. Osim polimera velikih molekulnih masa, nastali produkt sadrži i
do 10% niskomolekulnih oligomera i monomera, koje treba ukloniti ekstrakcijom toplom
vodom i isparivanjem u vakuumu. Čisti polimer se suši, dorađuje, granulira i skladišti.

2.3.1. Struktura poliamida 6

Ispod temperature tališta poliamid 6 je kristalasti polimerni materijal s sferolitnom

nadmolekulnom strukturom. Uzrok takve strukture poliamida 6 je pravilna linearna i
simetrična struktura glavnog polimernog lanca kod kojeg je amidna veza orijentirana uvijek
u istom smjeru.
Do formiranja sferolitne nadmolekulne strukture dolazi uslijed djelovanja polarnih amidnih
skupina koje uzrokuju nejednolik raspored elektrona između određenih atoma u polimernoj
makromolekuli. Tako nastaju slabo nabijena područja koja se međusobno privlače i uzrokuju
uzastopno presavijanje polimernog lanca, formiranje lamela i na kraju stvaranje kristalnih
područja.
Prilikom vanjskog opterećenja materijala, lamelarni kristali se razlažu u mozaične kristale,
putem klizanja po granicama jezgri. Zbog toga o veličini kristalita ovisi i mehaničko
ponašanje poliamida 6.
Poliamid 6 može se pojaviti u dva kristalna oblika:
• α-oblik- temperatura tališta = 220 ºC
• γ-oblik- temperatura tališta = 210 ºC

α-oblik se sastoji od potpuno istegnutih cik-cak lanaca, u kojima su antiparalelni lanci

povezani vodikovim vezama , dok se γ-oblik sastoji od ploča paralelnih lanaca povezanih
vodikovim vezama.

2.4. Poliamid 6,6

Od poliamida dobivenih polikondenzacijom dikarboksilnih kiselina s diaminima najpoznatiji

je poliamid 6,6. To je proizvod polikondenzacije heksametilendiamina i adipinske kiseline
nH2N-(-CH2-)-6NH2 + nHOOC-(-CH2-)-4COOH ↔

heksametilendiamin adipinska kiselina

↔ H3N-(-CH2-)-6NH3OOC-(-CH2-)-4COO ↔ H-[-NH-(-CH2-)-6NHCO-(-CH2-)-4CO-]-nOH + (2n-1)H2O

poliamid 6,6
U industrijskom se mjerilu poliamid 6,6 najčešće proizvodi kontinuiranim postupkom.
Zagrijana vodena otopina soli provode se kroz cijevni reaktor pod pritiskom 2-2,5MPa i
temperaturom 200-235°C. U trajanju 15-30 minuta, pod uvjetima jednofaznog sistema,
nastaje polimer niskih molekulnih masa. U drugom dijelu reaktora temperatura se povećava
na 270-290°C. Nastaje dvofazni sistem vodena para-polimer,a brzina polimerizacije se
povećava.
Završetak reakcije zahtijeva potpuno uklanjanje vode. Zato se masa provodi kroz odjeljivač
vodene pare, a zatim kroz pužni transporter, u kojemu se pod normalnim pritiskom proces
polimerizacije nastavlja do željene molekulne mase. Rastaljeni se polimer ekstrudira u
granule i skladišti.

2.5. Poliamid 12

Hidrolitičkom polimerizacijom dodecil-laktama, cikličnog amida sa 12 ugljikovih atoma u

prstenu, dobiva se poliamid 12. Radi se slično kao prilikom proizvodnje poliamida 6, ali je
zbog veće stabilnosti monomernog prstena potrebno primijeniti veći pritisak i temperature
(270-330°C). Nastali produkt sadrži vrlo malo neizreagovanog monomera , stabilan je na
visokim temperaturama, a ističe se relativno niskim talištem (180°C) i malom adsorpcijom
vlage (0,85%).

2.6. Poliamid 11

Proizvodi se polikondenzacijom 11-aminoundekanske kiseline (dobivene od jeftinog

ricinusova ulja) na temperaturi višoj od 220°C. Za vrijeme reakcije nastaje i ~0,4-0,6%
cikličnog laktama, ali se on obično ne uklanja iz polimera jer ne utječe mnogo na njegova
svojstva. Proces se provodi i kontinuirano pri atmosferskom pritisku, no pri kraju reakcije
pritisak se snizi da se potpuno ukloni voda i dobije polimer velike molekulne mase.

3. Upotreba poliamida

Poliamidi se najviše upotrebljavaju kao tekstilna vlakna pod nazivom najlon. Zahvaljujući
svojim dobrim fizikalnim i hemijskim svojstvima poliamidi služe i kao konstrukcijski polimerni
materijali za izradu dijelova industrijskih uređaja, u automobilskoj industriji, elektroindustriji
i elektronici. Tako npr., poliamidi 6 i 6,6 služe za izradu čvrstih, na habanje otpornih dijelova,
zupčanika, ležišta, kliznih elemenata, prijenosnika, spojnica brtvenica, ventila, zatim u
proizvodnji dijelova za električne centrale, električne sklopke, uredske pisaće i računske
mašine, dijelova mašina tekstilne industrije, dijelova kućanskih aparata i dr.
Poliamidi 11,12 i 6,12 najviše se upotrebljavaju kao dijelovi uređaja koji su izloženi posebnim
opterećenjima kao što su transportni valjci, okretnice, klizači, remenice, vodilice, sita, ležaji,
zupčanici, brtve i drugi dijelovi uređaja koji rade u korozivnim sredinama.

4. Poliamidna vlakna

Poliamidna vlakna su umjetna vlakna koja se ispredaju iz taline poliamidnih polimera, a

najpoznatija su vlakna od poliamida 6,6 i poliamida 6; trgovački su im nazivi Nylon, Perlon,
Grilon. Od njih se proizvode čvrsti i trajni proizvodi izvrsne savitljivosti i elastičnosti.
Poliamidna odjeća se ne gužva, lahko se održava, ali nije osobito udobna, pa se za te
namjene poliamidna vlakna često upotrebljavaju u mješavini s prirodnima.
Fina teksturirana vlakna glavni su materijal za izradbu ženskih čarapa, ženskoga rublja,
strojne čipke; od grube teksturirane poliamidne pređe izrađuju se prostirači, podne obloge i
drugi kućanski tekstil, ribarske mreže, konopci i sl. Od čvrstoga poliamidnoga tehničkog
filamenta izrađuju se tehničke tkanine za različite namjene, a od nekih drugih poliamidnih
polimera (npr. PA 11, PA 4,6, PA 12) proizvode se gruba vlakna za različite tehničke namjene
(npr. četke, mrežice, sita).

4.1. Perlon

Perlon je poliamidna sintetička masa od koje se proizvodi vlakno slično najlonu. Perlon,
poliamid 6 ili najlon 6 je jedan od najpoznatijih i najčešće konzumiranih alifatskih poliamida.
Perlon vlakna su teška, imaju visoke zatezne čvrstoće, kao i elastičnost i sjaj. Perlon ima bolji
izgled površine, otpornost na deformacije i prerade u odnosu na najlon. Lakše ga je
proizvesti nego najlon. Međutim perlon ima niži modul i upija vlagu brže nego najlon i malo
je mekši i malo manje otporan na visoke temperature od najlona. Perlon se naširoko koristi
za mreže, čarape, pletene haljine, armature, i ležajeve, ćešljevi, četkice za zube, muzičke
instrumente...

5. Apsorpcija vode i njen uticaj na svojstva poliamida

Poliamidi su polarni polimeri. Njihova polarnost je uzrokovana prisustvom amidne, -NH-CO

skupine. Voda je također polarna molekula, te stoga poliamidi imaju visoki afinitet prema
vodi. Apsorpcija vode kod poliamida ima značajnu ulogu budući da voda u poliamidima
utječe na gotovo sva fizikalna svojstva, a u velikoj većini slučajeva primjene poliamida
prisutna je u nekoj mjeri u sustavu. Apsorpcija vode poliamida ovisi o hemijskom sastavu
ponavljanih jedinica i o strukturi. Razne vrste poliamida imaju i različit omjer CO-NH/CH2
skupina u ponavljanoj jedinici pa tako i različiti afinitet prema upijanju vode.
Poliamidi apsorbiraju vlagu iz okoline. Sadržaj apsorbirane vlage u ravnoteži je s relativnom
vlagom okoline. Na to svojstvo poliamida treba posebno obratiti pažnju, jer se sadržaj vlage
odražava na sva fizikalna svojstva. To pogađa u prvom redu tehnički važne poliamide, PA 6 i
PA66, koji apsorbiraju više vlage od drugih poliamida, te njihova svojstva podliježu najvećim
promjenama. Tek nakon apsorpcije određene količine vode poliamidi ostvaruju optimalnu
kombinaciju svojstava.
Zato se neposredno nakon izrade preporučuje uskladištenje uz visoku relativnu vlažnost
zraka kako bi materijal apsorbirao potrebnu količinu vlage. Takvo skladištenje ima, u
izvjesnom smislu, ulogu kondicioniranja. U praksi se kondicioniranje ponekad provodi i u
vodi, pa i u vrućoj vodi, kako bi se postigao zahtjevani sadržaj vlage u kratkom vremenu.
Ovakav način kondicioniranja za posljedicu ima pojavu unutarnjih naprezanja u materijalu i
neravnomjernu raspodjelu mehaničkih svojstava zbog činjenice da se većina apsorbirane
vode nalazi u površinskom sloju.
Zato se preporučuje polagano kondicioniranje kako bi se omogućila difuzija vode u cijeli
materijal i tako osigurala jednaka mehanička svojstva po cijelom presjeku. Kod apsorpcije
vode dolazi do povećanja volumena kod poliamidnih proizvoda o čemu treba voditi računa
pri njihovoj izradi.

Slika br.1 - Promjena volumena uslijed apsorpcije vode poliamida

6. Smjese poliamida

Poliamidi se najčešće miješaju kako bi se umanjio možda i njihov najveći nedostatak-upijanje

vode. Kao što je već ranije istaknuto, voda apsorbirana u poliamidu osim na njegovu
dimenzijsku stabilnost utječe i na mehanička svojstva.

Apsorpcija vode posebno je izražena kod poliamida 6. Voda u poliamidu smanjuje čvrstoću,
modul elastičnosti i tvrdoću, ali povisuje žilavost. Zbog toga je poželjno da poliamid sadrži
određenu količinu vode, te se zbog toga i redovito kondicionira prije primjene. Kod
poliamida 6 maseni udio vode nakon kondicioniranja iznosi između 2-3%. No, često su
dijelovi od poliamida namijenjeni radu u uvjetima visoke vlage i povišene temperature, te
tada dolazi do prekomjerne apsorpcije vode i neželjene degradacije mehaničkih svojstava.
Apsorpcija vode kod poliamida 6 vrlo često se smanjuje stupnjevitom kopolimerizacijom s
ostalim tipovima poliamida koji imaju manji afinitet prema apsorpciji vode te se tako
dobivaju tzv. smjesni poliamidi.
Kao primjer se može navesti kopolimerizacija poliamida 6 i poliamida 12.
Poliamid 12 znatno manje apsorbira vodu zbog manjeg broja amidnih skupina od poliamida
6, žilaviji je,veće je čvrstoće, ali i nižeg tališta. Kopolimer PA 6/12 u odnosu na homopolimer
PA6 ima tako bolja mehanička svojstva uz smanjenje upijanja vode.
Poliamide je moguće miješati i s drugim plastomerima, ali u tom slučaju potrebno je
primijeniti kompatibilizator koji će poboljšati mješljivost.
Jedan od primjera je smjesa poliamida 6 i polipropilena. Polipropilen je nepolaran polimer te
upija vrlo malo vode (do 0,1 %). U takvoj smjesi poliamid je zaslužan za dobra mehanička i
toplinska svojstva, dok polipropilen smanjuje apsorpciju vode. Kompatibilizatori koji se
dodaju također mogu doprinijeti smanjenju apsorpcije vode ako se vežu na amidne skupine
u poliamidu.
Kako bi im se povisila žilavost pri niskim temperaturama, poliamidi se miješaju s
elastomerima. U tu svrhu koriste se različiti tipovi elastomera ili kopolimera s elastomernim
komponentama.

7. Zaključak

Poliamidi su jedna od najzastupljenijih polimernih vrsta, pogotovo kada se govori o

tehničkim polimerima. Osnovna svojstva poliamida ovise o veličini ugljikovoničnog
segmenta , odnosno o gustoći amidnih skupina.
Dijele se na poliamide dobivene polikondenzacijom viših aminokiselina i poliamide dobivene
polikondenzacijom dikarbonskih kiselina i diamida, a dva glavna tipa poliamida su PA6 i
PA6,6 koji uglavnom služe za izradu čvrstih, na habanje otpornih dijelova, zupčanika, ležišta,
kliznih elemenata i dr.
Poliamidi se najviše upotrebljavaju kao tekstilna vlakna pod nazivom najlon. Zahvaljujući
svojim dobrim fizikalnim i hemijskim svojstvima poliamidi služe i kao konstrukcijski polimerni
materijali za izradu dijelova industrijskih uređaja, u automobilskoj industriji, elektroindustriji
i elektronici.
Polarnost poliamida uzrokovana je prisustvom amidne skupine, te imaju visok afinitet prema
vodi. Različite vrste poliamida imaju i različit afinitet prema apsorpciji vode iz okoline. U
kojoj mjeri će biti prisutna apsorpcija vode određene vrste poliamida ovisi o njegovom
hemijskom sastavu i strukturi.
Kako bi se umanjilo upijanje vode poliamida oni se najčešće miješaju sa drugim polimerima
koji imaju manji afinitet prema apsorpciji vode.