Univerzitet Demal Bijedi Mostar

Graevinski fakultet

SEMINARSKI RAD
Tema: Hidroizolacija

Student: Kevri Minela

Predmetni nastavnik:
Doc.dr. Merima ahinagi-Isovi

Index: GM 140015
Mostar, april 2015.god.

SADRAJ:

1. UVOD..................................................................................................................................2
2. HIDROIZOLACIONI MATERIJALI............................................................................3
2.1. Ugljovodonini materijali za hidroizolaciju ......................................................................4
2.1.1. Bitumenski hidroizolacioni materijali............................................................................4
2.1.2. Hidroizolacioni materijali u rolnama.............................................................................7
2.2. Sintetiki hidroizolacioni materijali....................................................................................9
2.3. Hidroizolacioni materijali u vidu metalnih traka ( folija )................................................12
2.4. Vodonepropusni malteri ( ljeme ) kao hidroizolacioni materijal....................................13
3. PRIMJENA HIDROIZOLACIJE.................................................................................14
3.1. Hidroizolacija podzemnih dijelova objekta......................................................................14
3.2. Hidroizolacija dijelova objekta direktno izloenih vodama.............................................19
3.2.1. Hidroizolacija ravnih krovova.....................................................................................19
3.2.2. Hidroizolacija kosih krovova.......................................................................................21
3.2.3. Hidroizolacija fasada...................................................................................................22
3.2.4. Hidroizolacija terasa i balkona ....................................................................................23
3.3. Hidroizolacija prostorija objekta ili posebnih objekata....................................................24
3.3.1. Hidroizolacija kuhinja i kupatila..................................................................................24
3.3.2. Hidroizolacija bazena...................................................................................................25
3.4. Hidroizolacija u niskogradnji............................................................................................25
3.4.1. Hidroizolacija saobraajnica i mostova.......................................................................25
3.4.2. Hidroizolacija tunela....................................................................................................25
4. ZAKLJUAK..................................................................................................................28
5. LITERATURA.................................................................................................................29

1. UVOD

Svaki objekat koji gradimo izloen je uticajima povrinskih i podzemnih voda. Iskustva su
pokazala kako se vodi ne smije suprotstavljati, ve joj treba omoguiti lagan i nesmetan put u
eljenom smjeru. Graevinski materijali poput betona, opeke, elika i drveta nisu otporni na
djelovanje vode. Iz tog razloga potrebno je zatititi graevinske objekte od njenog djelovanja.
Zatita graevinskih objekata od vlage i vode poznata je pod nazivom hidroizolacija.
Hidroizolacija predstavlja razliite tehnike postupke kojima titimo dijelove objekata koji su
privremeno ili stalno izloeni uticajima vlage i vode. Dakle, hidroizolacija podrazumjeva
postavljanje vodonepropusne, fizike prepreke, koja ima za cilj da sprijei prodor vode ili vlage
unutar objekta. Pored toga to sprijeava ulazak vode ili vlage u zidove ili podove naeg prostora
hidroizolacija onemoguava razna oteenja konstruktivnog dijela graevine, te pomae na
ouvanju estetskog izgleda graevine. Vrijednost hidroizolacije u materijalnom smislu u odnosu
na ukupnu vrijednost objekta, iznosi 2 - 5 %, dok je vrijednost hidroizolacije u svakom drugom
smislu 100 %.
Jo u dalekoj prolosti ljudi su primjenjivali hidroizolaciju na objektima koje su gradili. Tako
postoje zapisi da su Semiramidini vrtovi (600 g.prije Krista) izolirani kombinacijom lokalno
dostupnog prirodnog bitumena i pijeska. U Italiji su , pak, koristili kombinaciju vapna i pucolana
te kombinaciju pijeska, gline i vapna kao hidroizolacioni materijal. Vremenom, uz razvoj
civilizacije i prirodnih nauka dolo je do proizvodnje rafiniranog bitumena koji se najvie koristi
u hidroizolacijama. Tek 50-ih godina prolog stoljea dolazi do razvoja sintetikih folija.
Najprije su se proizvele elastomerne na bazi kauuka, a kasnije termoplastine folije.
U ovom radu baviti emo se izuavanjem hidroizolacionih materijala, njihovom podjelom,
sastavom, kao i ugradnjom. Radi boljeg razumijevanja podjelu hodrizolacionih materijala
obraditi emo na osnovu sirovina od kojih su izgraeni. Nakon to objasnimo koje
hidroizolacione materijale moemo koristiti u svrhu zatite od vode, prikazat emo njihovu
iroku primjenu u graevinarstvu. Budui da se svaki dio objekta koji je izloen uticaju vode i
vlage mora izolirati, primjenu hidroizolacija emo objasniti prema mjestu primjene u
graevinarstvu. Tako emo za svaki objekat visokogradnje, kao i niskogradnje prikazati koji tip
hidroizolacije se primjenjuje te i njen nain ugradnje.

2. HIDROIZOLACIONI MATERIJALI
Hidroizolacioni materijali ine posebnu grupu graevinskih materijala za koje vae vrlo strogi
zahtjevi za kvalitet. Ovi materijali nisu konstruktivni, niti nosivi, ali su odgovorni za
upotrebljivost i stanje konstrukcije. Odabir odgovarajueg hidroizolacionog materijala i pravilna
ugradnja vrlo su vani. Da bi se mogli primjenjivati u sklopu odreenih sistema, hidroizolacioni
materijali treba da su:

vodonepropusni i da ne upijaju vodu,

postojani u dodiru s vodom i drugim materijalima,
bez tetnog uticaja na druge materijale sa kojima ulaze u dodir,
bez tetnog uticaja na ljude i okolinu prilikom ugraivanja, a i kasnije u eksploataciji
objekta,
dobro prionljivi za materijale preko kojih se nanose,
zadovoljavajue plastini pri niskim i postojani na viim temperaturama,
dobro otporni na nagle temperaturne promjene,
sposobni da prate dilatacije podlonih konstrukcija i da su u stanju prenositi manje
naprsline koje se mogu javiti u podlogama,
otporni prema mehanikim i atmosferskim uticajima,
otporni na UV zraenje,
ekonomini,
fleksibilni,
laki za primjenu, nezapaljivi, netoksini, dobri izolatori od elektrine struje i dr.

Da bi hidroizolacija u potpunosti sluila svojoj svrsi, potrebno je da je izvode kvalifikovani

izvoai, da ista bude kvalitetna, da se izvodi u skladu sa izvoenjem ostalih pozicija na
gradilitu, te da se sauva od mehanikih oteenja prije potpunog zavretka objekta.

Na osnovu sirovina od kojih se dobijaju hidroizolacioni materijali se dijele na:

ugljovodonine materijale,
sintetike materijale,
metalne trake ( folije ),
vodonepropusne maltere ( ljeme ).

2.1.

Ugljovodonini materijali za hidroizolacije

U ugljovodonine hidroizolacione materijale spadaju svi materijali kod kojih je osnovna

komponenta bitumen. Ovi materijali u hidroizolacijama mogu se primjenjivati kao namaz bez
ikakvih dodataka ili u kombinaciji sa razliitim materijalima u vidu premaza, namaza i traka.
Vano je napomenuti da se u naoj dravi hidroizolacioni materijali na bazi katrana veinom ne
koriste.
2.1.1. Bitumenski hidroizolacioni materijali
Jedan od najstarijih prirodnih materijala u historiji ovjeanstva je bitumen. Bitumen je
predstavnik ugljovodoninih materijala, viskozna tenost ili vrsta tvar sastavljena uglavnom od
ugljikovodika. Odlikuje se sljedeim osobinama: crne je ili smee boje, otporan na vodu, ima
dobra svojstva na adheziju, postepeno omekava pri povienim temperaturama, otporan je na
djelovanje kiselina, alkalija i soli. Zbog vizuelne slinosti bitumen se esto zamjenjuje sa
katranom, pa je bitno naglasiti da je osnovna razlika u njihovom hemijskom sastavu. Katran
nastaje suhom destilacijom kamenog ugljena, dok se bitumen dobija frakcijskom destilacijom
nafte i kao takav postojan je u kontaktu s vodom kroz dui vremenski period. U zavisnosti od
postupka proizvodnje razlikujemo puhani, rezani i teni bitumen.
Da bi se bitumen primjenio kao hidroizolacioni materijal on na visokim temperaturama mora
imati dovoljno veliku viskoznost. S druge strane, potrebno je da bitumen bude dovoljno elastian
na niskim temperaturama, da ima dovoljnu plastinost te da bude otporan na starenje.

Slika 1. Prirodni bitumen [4]

 Hidroizolacioni materijali na bazi organskih rastvaraa za hladni postupak

Ovi proizvodi su bitumeni odreenih standardnih kvaliteta otopljeni u odgovarajuim
rastvaraima. Primjenjuju se u vidu premaza i namaza, s tim da debljina premaznog sloja nije
vea od 1 mm, dok se u sluaju namaza radi o sloju debljine 1-5 mm. Prethodni premazi i teni
namazi sadre najmanje 30 %, odnosno najmanje 50 % bitumena, dok namazi ( paste ) pored
bitumena najmanje 40 % i rastvaraa sadre jo i neko mineralno punilo ( najmanje 10 % ).

Slika 2. Bitumenski premaz [14]

Hidroizolacioni materijali za topli postupak

U ove proizvode ubrajamo puhani bitumen kao i neke vrste bitumena sa ili bez dodatka
mineralnog punila (50 % do 0 % ). Postoje namazi za podzemne radove ( sa takom razmekanja
po PK najmanje 55 C ) i namazi za nadzemne radove ( sa takom razmekanja po PK najmanje
75 C ). Kod vieslojnih hidroizolacija ovi namazi slue za meusobno lijepljenje slojeva u
debljini sloja oko 5 mm.

Slika 3. Puhani bitumen [15]

 Hidroizolacioni materijali na bazi bitumenskih emulzija za hladni postupak

Bitumenska emulzija je mjeavina sastavljena od bitumena, vode i emulgirajueg sredstva.
Svrstava se meu tene bitumene jer za razliku od bitumena, pri okolnoj temperaturi ostaju u
tenom stanju. Prema koliini vode i emulgatora prizvode se prethodni premazi ( sa najmanje 30
% bitumena ), teni namazi ( sa najmanje 45 % bitumena i najvie 55 % vode i emulgatora ) i
namazi u obliku pasta ( sa najmanje 30 % bitumena i najvie 20 % filera ).

Slika 4. Bitumenska emulzija [16]

Hidroizolacioni materijali od mastiksa

Bitumenski mastiks je proizvod nastao industrijskom obradom mjeavine bitumena za kolovoze,
filera i pijeska standardnih kvaliteta. Ovaj proizvod posjeduje odlinu adheziju i elastinost.
Postoje dvije vrste bitumenskih mastiksa: izolacioni sa najmanje 22 % bitumena i najvie 78 %
filera i zatitni sa najmanje 15 % bitumena, najvie 50 % filera, sa 3-13 % pijeska i kamene
sitnjei sa najveim zrnom do 5 mm u koliini do 35 %.

Slika 5. Bitumenski mastiks [17]

2.1.2. Hidroizolacioni materijali u rolnama ( bitumenske trake )

Bitumenske trake su izraene sa kvalitetnim bitumenom, dodacima i ulocima koji im daju
izuzetna fizika i mehanika svojstva. Trake su standardne irine 100 cm i duine 7,5; 10; 20 ili
25 m. Namotane su u rolne koje se skladite u vertikalnom poloaju, u natkrivenom prostoru
obavezno zatienom od neposrednog uticaja sunevih zraka. Odmotavanje rolni kod izuzetno
niskih temperatura nije dozvoljeno.

Slika 6. Bitumenske trake [37]

Neposuti bitumenom impregnisani krovni karton

Ovaj proizvod sastoji se od sirovog krovnog kartona i bitumena za impregnaciju bez posipa
mineralnim materijalom. Ukupna masa za impregnaciju treba da iznosi najmanje 100 % mase
krovnog kartona. Prema kvalitetu sirovog krovnog kartona razlikujemo etiri tipa ovog
materijala, oznaenog kao kvalitet 333, 417, 500 i 625 g/m2.
Bitumenizirani krovni karton
Ovaj proizvod predstavlja sirovi karton koji je impregnisan bitumenom za kolovoze sa obe strane
obloen bitumenskom masom za oblaganje na bazi puhanog bitumena i koji je zatien
pogodnim mineralnim nasipom. Koliina bitumena treba da iznosi 150% u odnosu na masu
upotrebljenog kartona. Mineralnog punila u masi za oblaganje treba da bude najvie 30 %.

Prekidna sila ovog materijala zavisno od uloka treba da iznosi 150, 200, 250 i 300 N/5 cm, a
izduenje pri kidanju najmanje 2 %.

Impregnisana jutena tkanina

Ovaj proizvod sastoji se od sirove jutene tkanine povrinske mase 300 g/m2 sa oko 45 niti na
duini od 100 mm osnove i od bitumena za impregnisanje u koliini najmanje 100 % u odnosu
na masu upotrebljene tkanine.

Natopljena jutena tkanina sa obostranom prevlakom

Ovaj hidroizolacioni proizvod sastoji se od natopljene jutene tkanine sa obe strane prevuene
masom za oblaganje. Debljina trake iznosi najmanje 3 mm. Prekidna sila treba da bude najmanje
500 N/5 cm, a izduenje pri kidanju 5 %.

Bitumenizirani perforirani stakleni voal

Perforirani stakleni voal obloen je masom i posut sa jedne strane sitnim mineralnim posipom, a
sa druge strane mineralnim zrnima sa minimalnom krupnoom 1,5 mm. Sadri najmanje 800
g/m2 bitumena.

Bitumenska traka sa ulokom od sirovog krovnog kartona

Sastoji se od sirovog krovnog kartona impregnisanog bitumenom za kolovoz i sa obe strane
obloenog bitumenskom masom na bazi puhanog bitumena. Ovaj proizvod zatiuje se
mineralnim posipom koji sa jedne strane moe da bude krupnozrn i oboje. Na osnovu koliine
bitumena, razlikuju se tri kategorije bitumenskih traka ovog tipa koje se oznaavaju sa 3, 4 i 5 pri
emu minimalan sadraj bitumena iznosi 1500, 2300 i 3000 g/m2.

Bitumenska traka sa ulokom od staklenog voala

Sastoji se od staklenog voala najmanje mase 50 g/m2 obloenog bitumenskom masom na bazi
puhanog bitumena ili bitumena za kolovoz sa dodatkom polimera. Zatiuje se mineralnim
posipom ili drugim pogodnim materijalom. Na osnovu koliine bitumena razlikuju se etiri
kategorije bitumenskih traka ove vrste koje se oznaavaju sa 2, 3, 4 i 5 a kojima odgovaraju
najmanji sadraji bizumena od 1200, 2000, 2800 i 3400 g/m2.
8

 Bitumenska traka sa ulokom od staklene tkanine

Ova traka se izrauje se tkanina sa oznakama 50, 100 i 150. Ove oznake predstavljaju povrinske
mase i to 50-100 g/m2, 100-150 g/m2 i 150-200 g/m2. Tkanina se oblae sa obe strane
bitumenskom masom na bazi puhanog bitumena ili bitumenom za kolovoz sa dodatkom
polimera. Zatiuje se mineralnim posipom ili drugim pogodnim materijalom. S obzirom na
koliinu bitumena proizvode se etiri kategorije ovih traka trake 2, 3, 4 i 5. Ovim trakama
odgovaraju najmanji sadraji bitumena od 1600, 2000, 2800 i 3400 g/m2.

Bitumenska traka sa ulokom od aluminijske folije

Ova traka je dezenirana aluminijska folija debljine 0,08 do 0,20 mm sa obe strane obloena
masom na bazi puhanog bitumena ili bitumenom za kolovoz sa dodatkom polimera. Potrebno je
zatititi traku posipom ili drugim pogodnim materijalom. S obzirom na koliinu bitumena
razlikujemo kaegorije 1, 2, 3, 4 i 5. Ovim oznakama odgovaraju koliine bitumena 700, 1000,
1800, 2600 i 3200 g/m2.

Bitumenska traka za varenje

Bitumenska traka za varenje izrauje se sa ulokom od staklene tkanine, staklenog voala i
poliestarskog filca sa oznakama 4 i 5 ( debljine 3,6 i 4,5 mm i povrinske mase 3200 g/m 2 i 4200
g/m2 ).

2.2.

Sintetiki hidroizolacioni materijali

Pri odabiru hidroizolacijskih sistema, u veini sluajeva kao pravilan izbor namee se ugradnja
sintetikih hidroizolacija zbog brzine ugradnje, zahtijevanje trajnosti te konane cijene. U
hidroizolacione materijale ovog tipa ubrajamo materijale u rolnama trake ( membrane )
debljine 1-3 mm i folije debljine do 1 mm, kao i razni premazi, namazi i paste. Svi ovi materijali
predstavljaju fleksibalne fabrike prizvode za iju se proizvodnju koriste sljedee grupe
sintetikih materijala, elastomera i termoplastinih elastomera.
sintetiki materijali:
CSM hlorosulfatni polietilen
EEA etilen-etilacetat-kopolimer
EBA etilen-butilacetat
EVAC etilen-vinilacetat-kopolimer
FPP meki-polipropilen
9

PVC polivinilhlorid
PP polipropilen
ECB etilen-kopolimer-bitumen
PIB - poliizobutilen
PE polietilen
elastomeri
BR butadien kauuk
CR hloropen kauuk
NBR nitril kauuk
IIR butil kauuk
CSM hlorosulfonirani polietilen
EPDM etilen-propilen-dien-terplolimer
termoplastini elastomeri
EA elastomerna mjeavina
MPR elastomeri koji se obrauju topljenjem
TPE termoplastini neumreeni elastomeri
TPE-V - termoplastini umreeni elastomeri
TPV termoplastini kauukvulkanizati

Od ovih proizvoda najiru primjenu imaju polimerne trake i folije na bazi poliizobutilena ( PIB ),
polivinilhlorida ( PVC ) i etilenkopolimerbitumena ( ECB ), a takoer i elastomerne trake
proizvedene na bazi butila ( IIR ), polihloroprena ( CR ) i etilen propilena ( EPDM ). Ove folije i
trake mogu biti nearmirane i armirane, pri emu se za armiranje koriste krovni karton, staklena
vlakna, stakleni filc, staklene tkanine, tkanine od najlona, metalne niti i drugo. Armaturu je
mogue postaviti u sredini trake, rasporeenu u masi te sa vanjske strane. Sintetiki materijali
imaju izrazitu zateznu vrstou ( 3-20 Mpa ) kao i veliku ilavost, relativno izduenje pri prekidu
nije manje od 200 %. Pri usporedbi osobina termoplastinih sintetikih traka sa elastomernim
proizvodima od meke vulkanizirane gume vidne su vrlo bitne razlike. Zbog mreaste strukture
molekula nastalih vulkanizacijom elastomerne trake se tee vare ''na hladno'' te zahtjevaju
posebna ljepila i tehniku toplog varenja. Termoplastine trake mogu se vrlo lako oblikovati i '' na
hladno '' i '' na toplo '' zavisno od uslova primjene.

Sintetike hidroizolacije trebaju zadovoljavati trenutno vaee norme i propise zavisno od

namjene. Neke od kljunih osobina sintetikih folija na koje treba obratiti panju su: sirovina,
10

boja, debljina, irina, duina i masa po jedinici povrine, vrstoa na zatezanje pri slomu,
izduenje pri slomu, vodonepropusnost i otpornost na difuziju vodene pare, otpornost na paranje,
progibljivost na niskoj temperaturi, otpornost na oksidaciju, reakcija na poar, otpornost na UV
zrake, mikrobioloka otpornost i drugo.
Primjena ove vrste izolacije najea je kod hidroizolacije krovova, tunela, podzemnih
graevina, ribnjaka, kanala te kao zatita od vlage i vode iz tla. Bitno je spomenuti da kod
izvoenja hidroizolacije podzemnih dijelova objekta sintetike trake i folije moraju zadovoljiti
uslove eksploatacije u temperaturnom intervalu od -30 do 40 C.
Prednosti raznih vrsta sintetikih folija u usporedbi s klasinim bitumenskim hidroizolacijama:

jedna sintetika folija zamjenjuje dva sloja bitumenske trake

sintetika folija je pet puta laka od tradicionalnog vieslojnog sistema
sintetike folije se ugrauju vruim zrakom, nema upotrebe otvorenog plamena
samogasive su, tj. u sluaju otvorenog plamena na njihovoj povrini ne moe se proiriti
vatra
mogunost reciklae, stare sintetike folije na kraju ivotnog vijeka mogu se reciklirati u
nove sirovine
sintetike folije su paropropusne, to im omoguava da ''diu'' oko petnaest puta vie od
bitumenskih hidroizolacija
u estetskom pogledu, mogu se prilagoditi veini krovnih povrina, dostupne su u velikom
izboru boja, a preklopi su praktiki nevidljivi

Slika 7. Sintetika folija [26]

11

S obzirom na bazne sirovine premazi, namazi i paste mogu biti jedno, dvo i trokomponentni
sistemi. Proizvodnja ovih sistema bazira se na kauuku, polihloroprenu, poliizobutilenu, PVC-u,
lateksu, polietilenu, silikonu i drugo. Kombinuju se sa raznim hemijskim i mineralnim dodacima.
Isporuuju se zajedno sa ovrivaima, koji se prije upotrebe mjeaju sa osnovnom masom.
Zavisno od sistema koji elimo mogu se koristiti u dva ili vie slojeva. Slojevi se povezuju
staklenim ili sintetikim vlaknima u vidu filca. Ovi hidroizolacioni proizvodi prema fizikomehanikim osobinama odgovaraju sintetikim trakama, odnosno folijama, te se odlikuju
vrstoom na zatezanje od oko 4,5 Mpa, i relativnom izduenju pri kidanju 100%.

Slika 8. Sintetiki premaz [26]

2.3.

Hidroizolacioni materijali u vidu metalnih traka ( folija )

U ovu grupu materijala spadaju dezenirane bakarne i aluminijske folije koje nisu fabriki
obraene bitumenskom masom. Mogu se primjenjivati u kombinaciji sa bitumenskim trakama
koje se lijepe bitumenom. Folije imaju debljinu do 0,2 mm. Aluminijsku foliju moemo polagati
iskljuivo preko betonske podloge premazane bitumenskim premazom. Bakarne folije najee
koristimo kod hidroizolacija dilatacionih razdjelnica i tada su debljine vee od 0,1 mm.

Slika 9. Aluminijska folija [7]

12

2.4.

Vodonepropusni malteri ( ljeme ) kao hidroizolacioni materijal

Pod vodonepropusnim malterima podrazumjevamo one proizvode koji pored cementa kao
osnovnog hidroizolacionog veziva sadre i razne aditive za obezbjeivanje
vodonepropustljivosti. Ovi aditivi nazivaju se hidrofobni aditivi, a mogu se dodavati u vidu
praha, tenosti i paste. Vodonepropusni malteri mogu se izvoditi u uobiajnim debljinama ili u
obliku tankih slojeva. Prema nainu ostvarivanja veze izmeu prvog sloja hidroizolacije i
podloge razlikujemo tri tipa ove vrste hidroizolacije: vodonepropusni malteri, zatitni
hidroizolacioni premazi i posebni penetrirajui hidroizolacioni premazi.
Vodonepropusni malteri se izvode u nekoliko slojeva i najee su debljine 2 4 cm. Za
podlogu se vezuju iskljuivo povrinski. Za spravljanje ovih maltera preporuuju se cementi
viih klasa sa manjim sadrajem dodataka zgure, dok cementi sa dodacima pucolana nisu
pogodni za ove maltere. Omjer mjeanja cementa i pijeska je 1:1 do 1:3 s tim da pijesak koji
koristimo mora biti ist, granulisan, sa zrnima veliine do 3 mm.
Zatitni hidroizolacioni premazi se takoer vezuju povrinski za podlogu, ali za razliku od
maltera kod premaza slojevi su debljine 2 do 5 cm. Ovakvi proizvodi javljaju se kao gotovi
fabriki materijali, a to su najee tzv. ''suhi malteri'' koji se proizvode od cementa, kvarcnog
pijeska, aditiva i specijalnih organskih veziva koji se mogu mijeati s vodom ( lateksi, akulati,
polivinilacetati ). Premazi se nanonose u nekoliko slojeva, s tim da prvi sloj tzv. ljeme treba da
sadri veu koliinu vode radi boljeg povezivanja sa podlogom. Ovakve hidroizolacije
primjenjujemo protiv vlage, vode koja nije pod hidrostatskim pritiskom.
Penetrirajui hidroizolacioni premazi se penetriraju u podlogu 10 do 15 cm i koji nakon
vezivanja, zaptivaju sistem kapilarnih pora u podlozi. U kontaktu s vodom ovi materijali
poveavaju zapreminu i tako obezbjeuju jo veu nepropustljivost za vodu. Ovi proizvodi na
tritu su prisutni pod raznim fabrikim nazivima. Spravljaju se mjeanjem cementa, kvarcnog
pijeska i vode te mogu biti razliite konzistencije. Mogue ih je primjenjivati u svim
sluajevima, ukljuujui i djelovanje vode pod hidrostatskim pritiskom.

Slika 10. Vodoneprousni malteri [20]

13

3. PRIMJENA HIDROIZOLACIJE
Zatita graevinskih objekata od tetnih uticaja vode i vlage jedan je od presudnih faktora koji
utiu na dugotrajnost graevinskih konstrukcija i samih objekata, ali i na zdravlje ljudi.
Hidroizolacija ima sve iru primjenu i kod izgradnje objekata infrastrukture, saobraajnica,
deponija otpada, itd. Zato je podjednako vana primjena hidroizolacija u visoko i niskogradnji.
Po mjestu primjene u graevinarstvu hidrozilacija se moe podijeliti:

hidroizolacija podzemnih dijelova objekata visokogradnje ( temelja, podruma )

hidroizolacija dijelova objekata direktno izloenih atmosferskim vodama ( krovova,
fasada, terasa )
hidroizolacija pojedinih prostorija, dijelova objekata ili posebnih objekata ( kuhinja,
kupatila, bazena )
hidroizolacija u niskogradnji ( tunela, mostova, itd )

Hidroizolacija se primjenjuje samo na onim mjestima, i samo na onaj nain koji garantuje
ispunjenje funkcije. Da bi projektant izabrao najoptimalniji materijal potrebno je poznavanje
razliitih sistema, naina ugradnje, prednosti i nedostataka i naravno cijene pojedinih
hidroizolacionih materijala.

3.1.

Hidroizolacija podzemnih dijelova objekta

Da bi podzemni dijelovi objekata bili korisni za razne namjene potrebno ih je zatititi od prodora
vlage i vode, i na taj nain poveati trajnost ukopanih dijelova konstrukcije. Dijelovi objekta
ispod nivoa tla izloeni su viestrukom uticaju vode ( vlage iz zemlje, procjednih i podzemnih
voda ). Osnovna namjena hidroizolacije podzemnih dijelova je sprijeavanje prodora vode i
vlage u unutranjost podzemnih dijelova objekta, ali i zatita konstruktivnih elemenata graevine
od tetnog uticaja vode, sa ciljem odravanja funkcionalnosti i trajnosti samog objekta.
Hidroizolacija podzemnih dijelova objekta mora zadovoljavati visoka fiziko-mehanika
svojstva uz minimalno potrebno odravanje. Hidroizolacija podzemnih objekata obuhvata
horizontalnu hidroizolaciju temeljne ploe, kao i vertikalnu hidroizolaciju podzemnih zidova.
Horizontalna izolacija se izvodi iznad temelja i iznad podloga izloenih vlazi kako bi se
sprijeilo irenje vlage iz tih konstruktivnih dijelova u one iznad njih ( zidove i podove ). Ako
objekat nema podrum horizontalna izolacija ispod zidova se stavlja odmah nakon betoniranja
temelja. Horizontalna izolacija postavlja se iznad nivoa terena podignuta 20-30 cm. Vertikalna
izolacija postavlja se s vanjske strane podrumskog zida do dna zida i postavlja se samo na
objekte sa podrumom ili suterenom. Podloga na koju se postavlja mora biti prethodno izravnata.
Izvana se mora zatititi od mehanikih oteenja folijom ili geotekstilom.

14

Za hidroizolaciju podzemnih dijelova objekta mogu se primjeniti sljedei sistemi:

bitumenske trake za zavarivanje ili samoljepljive trake

bitumenske emulzije
sintetike folije
hidroizolacione cementne mase
bentonit barijere
epaste folije
bijele kade

Ako uzmemo u obzir projektno-graevinsku praksu onda je mogua i primjena bitumenskih

traka koje se ugrauju lijepljenjem vruim bitumenskim premazima.

Bitumenske trake za zavarivanje sastoje se od polietarskog filca odreene povrinske

mase na koju se nanosi modifikovana bitumenska masa. Ove trake moraju biti debljine 4
ili 5 mm. Na osnovu toga koliko su trake za zavarivanje tehniki zahtijevne njihova
ugradnja se moe opisati na sljedei nain:
- manje zahtijevne trake ugrauju se jednoslojno na podlonom betonu na kojeg se
zavaruju takasto na prethodno nanesen hladni bitumenski premaz
- tehniki zahtijevne trake za zavarivanje ugrauju se u najmanje dva sloja obavezno
na podlonom betonu.

Slika 11. Spoj temelja i zida bitumenskom trakom [5]

15

 Bitumenske emulzije nanose se na podlogu hladnim postupkom. Najee se ojaavaju

mreicom od staklenih vlakana.

Slika 12. Podrumski zid premazan bitumenskom emulzijom [25]

Sintetike folije se spajaju zavarivanjem ( vruim vazduhom ). Na horizontalne povrine

se ugrauju obino polaganjem, a na vertikalnu ( zidove ) lijepe se posebnim kontaktnim
ljepilima.

Slika 13. Podrumski zid zatien sintetikom folijom [5]

16

 Hidroizolacione cementne mase posebno su korisne kod svih spojeva ( temelj-zid, podna
ploa-zid, itd.). Za njihovu ugradnju potrebno je dobro oistiti betonske podloge.
Takoer, cementno mlijeko se treba u potpunosti ukloniti. Kod primjene ovih
hidroizolacija esto se u masu utiskuju mreice od alkalno otpornih staklenih vulkana,
radi poveanja njihove elastinosti.

Slika 14. Podrumski zid premazan cementnom masom [28]

Bentonit se primjenjuje iskljuivo u sluajevima kada je objekat izloen pritisku vode.

Bentonitske trake u sluaju temeljnih AB ploa polau se na prethodno ugraen podloni
beton, dok se u sluaju podrumskih zidova polau tako to se mehaniki privruju na
zid.

Slika 15. Bentonitske trake [25]

17

 epaste folije su folije profilisane u obliku upljih epia. Prednost ovih folija je u tome
jer im nije potreban podloni beton. Podloga za njih se izraujr iskljuivo od zbijenog
tampon sloja iju je povrinu potrebno obraditi tankim slojem uvaljanog pijeska. Folija se
polae tako da epiu ulegnu u pijesak, a zatim se preklopi lijepe samoljepljivom trakom,
dok neki proizvodi imaju ljepljive ivice. Kod podrumskih zidova epaste folije se
mehaniki privruju na zidove putem takastih uvrivaa. Za zavretak folije
potrebno je prethodno zid izolirati bitumenskom trakom za zavarivanje.

Slika 16. epaste folije [27]

Bijela kada je armirano betonska konstrukcija koja pored nosivosti ima i funkciju
hidroizolacije. Betoniranje podne ploe izvodi se u slojevima debljine 40 cm, dok gornji
sloj ne smije biti deblji od 10 cm. Najee se za hidroizolaciju spojeva koriste trake od
PVC-a i lima. Zidovi se betoniraju betonom sa granulacijom od 8 mm i veom koliinom
cementa. Beton se rasporeuje na prethodno izvedenu podlogu u sloju od oko 30 cm.
Zatim se betoniranje zidova nastavlja u slojevima najvie 35 cm visine. Nakon 3 dana
skida se oplata, te se najmanje 7 dana beton njeguje prekrivanjem polietilenskom folijom.

Slika 17. Bijela kada [5]

18

3.2.

Hidroizolacija dijelova objekata direktno izloenih vodama

3.2.1. Hidroizolacija ravnih krovova

Ravni krovovi su savremene konstrukcije koje zatiuju zgrade od prodiranja atmosferske vode i
vlage, te da tite prostorije od pregrijavanja i gubitka toplote. U smislu projektovanja pod ravnim
krovovima podrazumjevaju se krovovi nagiba do 22. Ravni krovovi esto mogu sluiti i kao
terase, balkoni, parking prostori, vrtovi, itd. Krovni pokriva ravnog krova ine konstruktivna
ploa, funkcionalni slojevi, hidroizolacija i zatitni sloj. Hidroizolacija ravnih krovova, zbog
direktne izloenosti vodi, predstavlja najei vid hidroizolacija koje obavljamo. U ovom sluaju
imamo irok spektar radova, materijala, izvoenja i problema.
Za hidroizolacijske slojeve ravnih krovova najee koristimo:
Bitumenske trake ( kondor ) predstavljaju najpovoljniji sistem izolacije trenutno na
tritu. Podloga na koju se polau bitumenske trake mora biti nosiva, glatka, bez praine i
ista. Bitumenske trake se za podlogu lijepe sa hladnim bitumenskim lijepkom ili vruom
bitumenskom masom, a mogu se po potrebi mehaniki privrstiti za podlogu ( ekseri,
spojnice-klameri ). Podloga na koju se postavljaju se mora, prije lijepljenja, premazati sa
bitumenskim premazom bitulitom, da bi trake mogle da se zalijepe za beton. Sa
lijepljenjem se poinje kada je premaz bitulita potpuno suh. Da bi se bitumenske trake
zalijepile za podlogu potrebno je zagrijati plinskim plamenikom i trake i podlogu. Kod
ugradnje, trake se u poprenom smjeru preklapaju za 10 cm, a u uzdunom smjeru za 15
cm. U vieslojnim sistemima traka gornji slojevi se polau tako da se preklopi ne
poklapaju sa preklopima u donjem sloju.

Slika 18. Ugradnja bitumenskih traka [38]

19

 Jednoslojne hidroizolacione membrane sa ojaanjem na bazi polivinil hlorida ( PVC-a )

takoer se koriste za hidroizolaciju ravnih krovova. To su termozavarive membrane
napravljene od sintetike gume , koja je diznajnirana za trajnu zatitu od svih postojeih
vremenskim uticaja. Na ravne krovove se ugrauje kao zavrni sloj i postavlja se od ruba
do ruba krova. Najee je bijele boje, da se na suncu ne bi zagrijavala. Armirana je
vrstom mreicom to joj daje otpornost na pritisak i vjetar. Ugrauje se tako to se na
oienu podlogu postave membranske trake jedna pored drge, koje se meusobno
zavaruju variomatom.

Slika 19. Jednoslojne hidroizolacione membrane poloene na ravni krov [7]

Poliuretanski premazi
predstavljaju elastinu vodonepropusnu membranu, koja
ovrava u kontaktu s vodom. Za ovu hidroizolaciju rairen je naziv ''tena guma'' jer se
nalazi u tenom stanju, a u dodiru s vodom postaje elastina te izvrsno prijanja na sve
podloge. Nanosi se vrlo jednostavno etkom ili valjkom na oienu podlogu. Nakon to
se osui prvi sloj, nanosi se naredni sloj. Ukoliko ovi premazani slojevi ostaju direktno
izloeni potrebno ga je zatititi pigmentiranim premazom kojim se postie bolja UV
otpornost i mehanike osobine.

Slika 20. Poliuretanski premazi na ravnom krovu [26]

20

Za zatitu hidroizolacije esto se koristi deblji nasip ljunka: 8-10 cm, dolje sitne granulacije, a
gore krupnije, ili kulir ploe postavljene na gumene ili plastine epove.

Slika 21. Ravni krov posut slojem ljunka [30]

3.2.2. Hidroizolacija kosih krovova

U zavisnosti od tipa krova ( da li se ipod pokrivaa nalazi kosa betonska ploa ili samo drvena
konstrukcija ) kao hidroizolaciolaciju koristimo ili elastini cementni premaz ili PVC membrane.
Elastine cementne premaze koristimo ispod crijepa na kosini betonske ploe, dok crijep
osiguravamo ili kvalitetnim ekserima ili zalivanjem specijalnim malterom sa visokim
hidroizolacionim svojstvom. Ovaj cementni premaz nanosi se po gornjoj povrini krovne
betonske ploe sa etkom to olakava obradu tekih dijelova na krovu, kao to su
slivnici, oluci, krovni prozori, itd.

Slika 22. Cementni premaz na kosom krovu [31]

21

 Hidroizolacione PVC membrane ( folije ) su najei izbor hidroizolacije ispod crijepa

na drvenoj konstrukciji. Folije se postavljaju preko cijele krovne povrine, s tim da se
uvruju heftaricom za rogove. Dodatno se uvruju drvenim letvama koje
predstavljaju nosae za crijep. PVC folija mora da bude dugotrajna bez opasnosti da doe
do pucanja, vodonepropusna, paropropusna i mehaniki vrsta.

Slika 23. Sintetika folija na kosom krovu [39]

3.2.3. Hidroizolacija fasada

Fasada kao vertikalni nadzemni dio omotaa objekta treba da bude projektovana tako da titi
objekat od atmosferskih i mehanikih uticaja. Fasade objekata veinom su napravljene od
poroznih materijala kao to su kamen, malter i beton koji upijaju vodu. Fasade je potrebno
zatititi da ne bi dolo do prodora vode u unutranjost objekta. Zatita graevina od vode postie
se upotrebom impregnacijskih premaza na bazi vode. Premazi se nanose etkom, valjkom ili
pumpom niskog pritiska u dva sloja mokro na mokro do zasienja poroznih podloga. Premazi
prodiru duboko u fasadni materijal i nakon 7 dana od nanoenja formiraju vodootpornu povrinu.

Slika 24. Nanoenje hidroizolacionog premaza na fasadu [7]

22

3.2.4. Hidroizolacija terasa i balkona

Budui da su sve terase i balkoni gazivi, potrebno je voditi rauna o materijalu koji koristimo u
svrhu hidroizolacije. Potrebno je da hidroizolacioni materijal odgovara svim vremenskim i
temperaturnim uslovima, kao i da ne naruava estetski izgled balkona i terase. Izolacije se
postavlja u tri sistema.
1. Ukoliko balkon ima lijepo uraenu keramiku sa slabim hidroizolacionim svojstvom
koriste se providni poliuretanski premazi sa visokim stepenom hidroizolacije. UV su
postojani i zadravaju sjaj dugo godina.
2. Na betonsku podlogu postavlja se hidroizolacioni dvo ili jednokomponentni premaz, na
koji kasnije ide ljepilo za ploice sa pojaanim svojstvom i ploice.
3. Ukoliko na balkon ne idu keramike nego betonske ploe koristi se visokokvalitetni,
jednokomponentni fleksibilni malter sa ojaanjem vlaknima na bazi modifikovanog
cementa, sa dodatkom polimera otpornih na alkalije.

Slika 25. Hidroizolacioni premaz na terasi [5]

23

3.3.

Hidroizolacija prostorija objekta ili posebnih objekata

3.3.1. Hidroizolacija kuhinja i kupatila

Na unutranjim povrinama izloenim direktnom prskanju vodom kao to su kupatila i kuhinje
potrebno je prije lijepljenje keramike izvesti hidroizolaciju. Hidroizolacija e sprijeiti prodiranje
vode u podove i zidove, a time i oteenje same keramike, kao i podlonih maltera i ouvanje
estetskog izgleda prostora. Najuinkovitije sprijeavanje prodora vode u podove i zidove, postie
se izvedbom polimercementne hidroizolacije prije oblaganja keramikom.

Slika 26. Hidroizolacija kupatila [7]

Slika 27. Hidroizolacija kuhinje [7]

24

3.3.2. Hidroizolacija bazena

Bazenska koljka, kao osnovna konstrukcija veinom se izvodi od armiranog betona. Prije
zavrne obloge keramikim ploicama, mozaikom ili premazom, potrebno je unutranjost bazena
kvalitetno hidroizolirati. Ukoliko e zavrna obloga biti od keramikih ploica potrebno je
nanijeti dva sloja fleksibilnog polimercementnog hidroizolacionog premaza. Premazuju se zidovi
i dno bazena. Ako se nee postavljati zavrna obloga od keramikih ploica preporuuje se
objedinjavanje hidroizolacije i zavrnog sloja bazena. Na pripremljenu betonsku podlogu nanosi
se odgovarajui prajmer, a nakon suenja prajmera i dva sloja epoksidnog premaza plave boje,
koji je namijenjen direktnom kontaktu s vodom.

Slika 28. Polimercementi premaz bazena [7]

3.4.

Slika 29. Epoksidni premaz bazena [33]

Hidroizolacija u niskogradnji

3.4.1. Hidroizolacija saobraajnica i mostova

Osnovni cilj kvalitetnog izoliranja objekta jeste da se obezbjedi odvajanje povrinske i procjedne
vode od objekta. Izbor postupaka za izvedbu hidroizolacije zavisi od:
-

vrste i namjene objekta na putu

specifinih lokalnih uticaja: saobraaja, klime, oblikovanja puta i odravanja objekte
25

Svi materijali koji se upotrebljavaju za izolaciju objekta moraju se proizvesti sa bitumenskim

vezivima.
Prije ugraivanja hidroizolacije, beton mora biti star 21 dan. Podlogu, odnosno povrinu betona
potrebno je osuiti i oistiti te eventualne pukotine zapuniti epoksidnom smolom i kvarcnim
pijeskom. Pripremljenu podlogu treba zasititi sa jednim ili vie premaza od epoksidne smole.
Nakon toga na povrini od svjee smole posipa se kvarcni pijesak krupnoe zrna 0,5 / 1,2 mm.
Na ovako pripremljenu podlogu nanosi se osnovni premaz sa bitumenskim vezivom na koji se
ugrauje jedan od sljedeih izolacijskih slojeva: jednoslojne i dvoslojne bitumenske trake, kao i
bitumen modificiran polimerom. Prije ugradnje bitumenske trake treba prvo razmotati i
poravnati, po pravilu uzduno u smjeru objekta. Popreni preklop traka mora biti najmanje 50
cm. Trake je potrebno namotati na valjak odreene mase te ih prilikom razmotavanja zagrijati po
itavoj irini ( uz pomo odgovarajueg izvora toplote ). Neposredno nakon razmotavanja
potrebno je trake pritisnuti uz podlogu da se po itavoj irini prilijepe, a iz spoja odstrani zrak.
Ukoliko na rubovima istee bitumenska masa, potrebno ju je izravnati uz sam spoj.

Slika 30. Ugraianje bitumenskih traka na saoraajnici [5]

Kod mostova pored ove horizontalne hidroizolacije potrebno je izvesti i vertikalnu

hidroizolaciju, tj. temelja objekta. Najei sistemi koje koristimo za vertikalnu hidroizolaciju su:
bitumenski prethodni namaz i plastomerne bitumenske trake za varenje.
26

3.4.2. Hidroizolacija tunela

Kod hidroizolacije tunela najintezivniju primjenu ima sintetika folija. Nakon to se podloga
izravna torkret betonom polae se sloj geotekstila koji se mehaniki privruje. Na taj nain
dobijamo podlogu spremnu za ugradnju hidroizolacije. Hidroizolacija se obino polae okomito
na smijer tunela. Spojevi se izvode dvostrukim varom, nakon ega se kontrolie pritisak u
prostoru izmeu varova ( treba iznositi minimalno 2 bara ). Debljina folije treba iznositi
minimalno 2 mm. Ponekad se postavlja i sigurnosni sistem u vidu dvostrukog sloja
hidroizolacije i niza cjevica kroz koje se injektira poliuretanska masa koja brtvi hidroizolaciju u
sluaju optereenja. Postavljaju se 3-4 cjevice na svaki 100 m2 hidroizolacije. Prije izvedbe
sekundarne obloge hidroizolaciju je potrebno zatititi slojem geotekstila.

Slika 31. Hidroizolacija tunela [34]

27

4. ZAKLJUAK
Radei ovaj rad na samom poetku smo kazali da hidroizolacija predstavlja zatitu objekata od
vode i vlage. Takoer smo objasnili koje sve uslove mora ispunjavati da bi se mogla
primjenjivati u svrhu zatite od vode i vlage. Pored najbitnijih osobina hidroizolacije naveli smo
i tipove hidroizolacija koji se najee primjenjuju. Radi boljeg razumijevanja podjelu
hidroizolacionih materijala uradili smo na osnovu sirovina od kojih se dobijaju. Na kraju rada
obraeno je primjena hidroizolacija, koja je vrlo iroka kod svih objekata visokogradnje, ali i
niskogradnje. Da bi se razmatrana oblast to bolje razumjela za veinu hidroizolacionih
materijala, kao i njihovu primjenu priloili smo slike. Nadamo se da smo uspjeli prikazati
hidroizolaciju objekata na vrlo jednostavan i uinkovit nain.

28

5. LITERATURA

1. Maja Todorovi, Martin Bogner, Nada Demi, O izolaciji

2. Mihailo Muravljov, Graevinski materijali
3. Smjernice za projektovanje, graenje, odravanje i nadzor na putevima
4. www.wikipedia.org
5. www.webgradnja.hr
6. www.bekament.com
7. www.dracomerx.com
8. www.hidroizolacija.com
9. www.katran.hr
10. www.vertical-limit.net
11. www.samoborka.hr
12. www.buildmagazin.com
13. www.topdom.si
14. www.indiamart.com
15. www.benzeninternational.com
16. www.hiwtc.com
17. www.salmiunalmali.lv
18. www.icopal.co.uk
19. www.proming-hch.hr
20. www.cemcrete.co.zg
21. www.mapei.com
22. www.magnacoop.com
23. www.alchimica.co.in
24. www.hidrodinamika.hr
25. www.tectum.gr
26. www.gradimo.hr
27. www.misterplumber.cg
28. www.drysafeconstruction.co.uk
29. www.garonproducts.com
30. www.hidro-tim.hr
31. www.ytong.ba
32. www.isomat.hr
33. www.epula.info
34. www.euro-asfalt.ba
35. www.hrv.sika.com
36. www.srb.sika.com
37. www.chavandasales.in
29

38. www.gpbajric.com
39. www.archiexpo.com

30

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI

GRAEVINSKI FAKULTET
MOSTAR

SEMINARSKI RAD

MATERIJALI ZA TOPLOTNU ZATITU I ZATITU OD

POARA

MENTOR:

STUDENT:

Doc.dr. Merima ahinagi-Isovi,d.i.g.

airovi

Mostar, april 2015. godine

Mirna

SADRAJ
UVOD ...................................................................................... 2
Opi uslovi za termoizolacione materijale ............................ 2
VRSTE I SVOJSTVA TERMOIZOLACIONIH MATERIJALA ............ 7
Podjela termoizolacionih materijala prema porijeklu .......... 7
Specijalni termoizolacioni materijali .................................. 11
Termoizolacioni Sendvi sistemi ..................................... 15
ETICS (external thermal insulation composite system)
Povezani sistem za vanjsku toplinsku izolaciju ................... 15
Toplinski mostovi................................................................ 18
MATERIJALI ZA ZATITU OD POARA .................................... 24
Uvodna razmatranja ........................................................... 24
Protivpoarni materijali- obloge ......................................... 26
ZAKLJUAK ............................................................................ 28
LITERATURA .......................................................................... 29

UVOD
Opi uslovi za termoizolacione materijale

Kada kaemo termoizolacija najee mislimo u stvari na

termoizolacioni materijal, ija je funkcija da zatiti objekat od spoljanjih
toplotnih promjena i odri konstantno prijatnu temperaturu u unutranjosti
objekta. Da bi se jedan materijal mogao nazvati termoizolacionim, mora
da ima nisku vrednost koeficijenta toplotne provodljivosti koja se
obiljleava grkim slovom (toplotna provodljivost izolacionog
materijala mora da bude manja od 1 W/mK i to je nia, to je materijal
bolji toplotni izolator). Termoizolacioni materijali treba da imaju visoku
poroznost i da po mogunosti predstavljaju supstance amforne strukture.
Ovo je posljedica injenice da kristalna tijela veoma dobro provode
toplotu (npr. Toplotna provodljivost materijala se smanjuje i preko 10
puta ako se mineralni rastopi naglo hlade i time utie na dobijanje
amofrne strukture ovrsle supstance). Kao karakteristini primjeri mogu
da poslue staklena i mineralna vuna koji se ba dobijaju na ovakav
nain.
Osnovni uslov visoke poroznosti kod termoizolacionih materijala
podrazumijeva prisustvo pora u vidu sitnih vazduastih elija ili tankih
slojeva vazduha, poto se pri veim praznim prostorima ispunjenim
vazduhom toplotna provodljivost materijala poveava uslijed prenosa
toplote konvekcijom i zraenjem.
U praksi se primjenjuje vie naina za ostvarivanje visokoporozne
strukture termoizolacionih materijala:
Postupci za dobijanje materijala tzv. elijaste strukture (gas-betoni,
pjeno-betoni, pjenostaklo, porozne plastine mase) primjenjuju se
tehnologije u okviru kojih dolazi do oslobaanja odreenih gasova i
do nadimanja mase materijala u fazi proizvodnje, te postupci
dovoenja jo neovrslih materijala u pjenasto stanje.
Postupci kojima se u fazi proizvodnje spravljaju mjeavine
komponenata sa veim koliinama vode, kojima se kasnije kroz
postupke suenja i peenja (kada se viak vode izgubi) dobija
finalni produkt poveane poroznosti (materijali na bazi
elektrofilterskog pepela, dijatomejske zemlje i slino).
Postupci za formiranje vlaknastog skeleta (staklena vuna, mineralna
vuna i sl.). U ovakvim sluajevima termoizolacioni materijali se
dobijaju ili postupkom izvlaenja rastopa u vrlo tanke niti, ili putem
2

rasprivanja mlaza rastopa u relativno kratka, ali vrlo tanka vlakna.

U prvom sluaju dobijaju se vlakna i tzv. voali, dok se u drugom
sluaju dobijaju materijali tipa vune.
Pored navedenog, i zapreminska masa igra znaajnu ulogu za svojstva
termoizolacionih materijala. Na slici 1.0. prikazana je zavisnost izmeu
zapreminske mase i koefeicjenta toplotne provodljivosti materijala . Kao
to se vidi, vrijednost se poveava u funkciji poveanja zapreminske
mase Treba samo napomenuti da prikazane vrijednosti koeficijenta
odgovaraju samo potpuno suhim materijalima (u sluaju vlanih
materijala toplotna provodljivost se znaajno mijenja, to utie na
pogoravanje termoiolacionih karakteristika materijala).
Pored zapreminske mase, odnosno toplotne provodljivosti, kao jo jedna
karakteristika termoizolacionih materijala javlja se vrstoa. Ona je u
poreenju sa drugim materijalima vrlo mala (npr. vrstoa pri pritisku
termoizolacionih materijala kree se najee od 0,2 do 2,5 Mpa, a
vrstoa pri savijanju-kod materijala u obliku ploa, od 0,15 do 2,0 Mpa).
Bez obzira na male vrijednosti, vrstoe o kojima je rije imaju odreeni
znaaj, i to prilikom prevoza materijala, skladitenja, montae i pri
ekspolataciji.

Slika 1.Zavisnost toplotne provodljivosti od zapreminske mase termoizolacionih materijala[3]

3

Termoizolacioni materijali treba da zadovoljavaju i sljedee dodatne

uslove:
I. Paropropusnost (potrebno je da termoizolacioni materijali
budu paro i gasodifuzni, ali u sluajevima kada je sa jedne
strane termoizolacionog sloja prisutna izuzetno vlana
sredina, termoizolaciju treba tititi hidroizolacijom koja se
postavlja sa tople strane)
II. Protivpoarnost (da su otporni na dejstvo poara, a ako do
njega ipak doe,da sprjeavaju njegovo irenje. Idealno je da
termoizolacija pripada klasi reakcije na poar A1, tj. da je
materijal nezapaljiv, kao npr, kamena i staklena vuna)
III. Da imaju malo upijanje vode (zbog ovog se mnogi materijali
za termoizolacione svrhe obrauju razliitim hidrofobnim
dodacima)
IV. Da budu postojani na povienim temepraturama
V. Da su otporni na dejstvo mraza
VI. Da imaju zadovoljavajuu hemijsku i bioloku postojanost
(ne smiju isputati tetne sastojke, kao to su plinovi,vlakna i
sl. koji bi mogli prouzroiti trovanje ljudi ili irenje poara;
danas se u ekoloki osvijetenom svijetu posebno istie i
mogunost recikliranja i opasnost pri uklanjanju pojedinih
vrsta toplinskih izolacija)
VII. Dugotrajnost (da traju sve dok traje i objekat)

Slika 2. Otpornost materijala na dodatne uslove:

vodopropusnost,dugotrajnost,paropropusnost,hemijska i bioloka
postojanost[3]

Neki od sluajeva kada termoizolacioni materijali ne zadovoljavaju dodatne

uslove:

Slika 2.. Mokra izolacija, dekohezija vlakana i truljenje rogova[3]

Slika 3. Vodena jezera i klobuci na hidroizolaciji-izvedba ravnog krova bez parne brane ispod
termoiolacije[3]

Slika 4.. Difuzno navlaenje termoizolacije kod izvedbe prohodnog inverznog krova kod
nedovoljnog parorastereivanja vlage ljeti [3]

Slika 5.. Potreba koritenja zatitnih odijela i maski za disanje prilikom uklanjanja starijih
mineralnih vuna [3]

VRSTE I SVOJSTVA TERMOIZOLACIONIH MATERIJALA

Podjela termoizolacionih materijala prema porijeklu

Toplinsko izolacijske materijale prema porijeklu moemo podijeliti u

dvije osnovne grupe i to:

Organski termoizolacioni materijali

-prirodni
-umjetni

Anorganski termoizolacioni materijali

1.1.1. Organski termoizolacioni materijali

Prirodni: Ploe od plute se dobijaju postupkom presovanja granulise plute

(komadia plute), ili postupkom presovanja mjeavine komadia plute i
nekog veziva. U takvim sluajevima dobijaju se materijali sa zapreminskim
masama 100-200 kg/m3 i sa koeficijentima toplotne provodljivosti izmeu
0,02 i 0,04 W/(mC). Osim u ploama, pluto se isporuuje i u esticama ili
ekspandiranim granulama u rastresitom stanju ili zaljepljenim na neku traku
(obino bitumensku). Ploe se zbog svog lijepog izgleda mogu
upotrebljavati i za oblaganje zidova, pa ak i podova (jako presane ploe) u
trostrukoj funkciji: kao toplinski i zvuni izolator i kao ukrasna povrina.

Slika 6. Ekspandirano pluto- ploa [3]

Prirodni: Drvena vuna proizvodi se tako da se vlakna spajaju cementom. Ploe

su lagane jer sadre upljine. Gustoa im je od 200 do 500 kg/m3 (ali i do 1000
7

kg/m3, kod tvrdih ploa). Danas se esto upotrebljavaju u kombinaciji s nekom,

jo boljom toplinskom izolacijom kao tanka, tvrda kora (kombi ploe). Za
toplinsku izolaciju mogu se upotrebljavati i mjeavine drvnih estica (piljevine)
i nekog veziva ili u vidu presanih ploa ili lijevane na mjestu ugradnje.

Slika 7. Drvena vuna (drvolit, heraklit) [3]

Umjetni: Polistiren (tvrde pjene) ima dobra izolacijska svojstva s koeficijentom

toplinske vodljivosti k izmeu 0,035 i 0,040 W/mK, te je niske cijene i
jednostavne ugradnje, danas je to jedan od najpopularnijih izolacijskih
materijala. Koristi se najvie kao toplinska zatita, u svim vanjskim
konstrukcijama, te kao plivajui pod u podnim meuspratnim konstrukcijama.
Nije otporan na temperature vee od 80 C. esto se koristi za toplinsku zatitu
podrumskih zidova ekstrudirani polistiren.U prvom mjesecu nakon izrade jo
se izluuje ekspandirno sredstvo (plin pentan), kasnije je materijal u potpunosti
stabiliziran. Kad ishlapi sredstvo za ekspandiranje, proizvodi se dimenzijski
stabiliziraju, pa se govori o starenju, odnosno odleavanju. Polistirenske ploe
trebaju odleati 60 dana i vie, da su kvalitetno sposobne za ugradnju u fasade i
ravne krovove.

Paropropusnost ekspandiranog polistirena ovisi o zapreminskoj masi

ekspandiranog polistirena i iznosi od 40 do 100 m (ekvivalent debljine zranog
8

sloja difuzije vodne pare sd je vrijednost, koja znai za koliko puta je neki
materijal vie paronepropusan od sloja zraka 1 m i oznaava se u m). Gustoa
polistirena je od 20-30 kg/m3.

Slika 8. EPS-ekspandirani polistiren [3]

Slika 9. XPS-ekstrudirani polistiren[3]

2.1.2. Anorganski termoizolacioni materijali

Mineralna vuna je dobar toplinski izolator s koeficijentom toplinske
provodljivosti k izmeu 0,035 i 0,045 W/mK, to je uvrtava meu najbolje
toplinske izolatore. Kamena vuna ima visoku otpornost na poar, paropropusna
je i djelomino vodootporna. Otporna je na starenje i raspadanje, te na
mikroorganizme i insekte. Koristi se u svim vanjskim konstrukcijama za
toplinsku zatitu, te u pregradnim zidovima za zvunu zatitu. Jedino mjesto
gdje se ne preporuuje je za izolaciju podrumskih zidova pod zemljom. Vlakna
se formiraju tako to se na mlaz rastopa djeluje parom ili vazduhom pod
pritiskom, ili tako to se rastop izliva na valjke ili diskove centrifugalnih
ureaja. Dobijena mineralna vlakna se sakupljaju u posebnim komorama i tu se
od njih formiraju komadasti, ploasti, trakasti (u rolnama) ili konopasti
proizvodi, kao i materijali nevezane strukture vata. Oblikovanje proizvoda
izvodi se potupkom lakog presovanja uz eventualno dodavanje odreenih
organskih ili anorganskih veziva. Materijali na bazi mineralne vune mogu se
primjenjivati do temperature od cca 700 C.

Pod mineralnom vunom se podrazumevaju i staklena vuna i kamena vuna.

Razlika izmeu njih je u sirovini od koje se dobijaju, tehnolokom postupku i
krajnjim osobinama materijala. Glavna sirovina od koje se dobija staklena vuna
je kvarcni pijesak s dodatkom recikliranog stakla. Kamena vuna se dobija od
kamenih minerala, dolomita, bazalta i diabaza s dodatkom koksa.

Slika 10. Staklena vuna-filc [3]

Slika 11. Kamena vuna- ploe[3]

Ekspandirani perlit- Perlit je eruptivni aluminijsko-silikatni kamen, koji se

mehaniki usitnjava i kratko zagrijava na 1000 C. Pri tome se voda sadrana u
stijeni pretvara u vodenu paru i napuhuje materijal i poveava njegov obim za
15 do 20 puta. Nastali proizvod je bijeli granulat veliine zrna i do 6 mm.
Pojedinana zrna se sastoje od elija, koje su odgovorne za termoizolacijska
svojstva. Perlit izolacijski materijali koriste se uglavnom kao izolacijski
materijal za zasipavanje, rijetko u obliku ploa. Ekspandirani perlit nije zapaljiv,
ali je osjetljiv na vlagu. Zato se, ukoliko je u upotrebi kao izolacija jezgre
hidrofobira i to silikonima u disperzijama, bez sadraja otapala ili pomou
umjetnih smola. Perlit izolacijske ploe se sastoje od ekspandiranog perlita, koji
je obraen s organskim i/ili neorganskim vlaknima i vezivima. Vlakna se
pripreme te se oblikuju zajedno s ekspandiranim perlitom vlanim postupkom u
izolacijske ploe. Gotove ploe su osjetljive na vlagu i smiju se ugraivati samo
tamo gdje su prema graevinsko-nadzornim propisima doputeni normalno
zapaljivi materijali.

10

Slika 12. Ekspandirani perlit- nasip[3]

Specijalni termoizolacioni materijali

Specijalni termoizolacioni materijali mogu biti alternativni, refleksni i

kombinacije ova dva:

transparentne toplinske izolacije za solarne upijae

refleksne folije za izolaciju zraenja topline (IC radijaciju)
vakuumske izolacijske ploe
nano izolacijski materijali (NIM)

Transparentne toplinske izolacije

- toplinska izolacija vanjskih transparentnih (prozori) i netransparentnih ploha
(zidovi);
- primaju i prenose topline na unutarnji dio konstrukcije ili na sisteme za
dodatno zagrijavanje;
- veliki broj horizontalno smjetenih uskih cjevica, obostrano zatvorenih
staklenom ili polikarbonatnom plohom;
- horizontalni poloaj cjevica, zbog niskog nagiba sunevih zraka zimi
omoguava propust toplinskog zraenja, a ljeti je zbog strmih sunevih zraka
sprjeava;

11

Slika 13. Transparentne kapilarne ploe za upijae topline[3]

Refleksne folije i ploe za izolaciju zraenja topline (IC radijaciju)

- radijacijom (zraenjem) se gubi najvie topline iz zgrada;
- reflektira se toplina nazad u prostor zimi, zadrava van prostora ljeti;
- aluminijske folije ne smiju biti u kontaktu s podlogom, a meusobno su
razmaknute;
kako bi se postigao efekt refleksije IC zraenja - najpogodnija primjena u kosom
krovu;
- VIP - izolacija na principu termos boce (vacuum insulation panels);
- vakuumske ploe su vrlo osjetljive na oteenja, problematine za uvrenje i
prilagoavanje;
- folije i ploe su jake parne brane, te ih je potrebno na spojevima dobro brtviti s
unutranje strane;

12

Slika 14. Vakuumske izolacijske ploe VIP [3]

Slika 15. Dvoslojne folije za refleksiju IC zraenja [3]

13

Nano izolacijski materijali NIM aerogel

Aerogel je umjetno tvorivo s najniom gustoom od bilo koje poznate porozne
krutine. Izveden je iz gela u kojem je tekui sastojak gela zamijenjen s plinom.
Rezultat je krutina s nekoliko izvanrednih svojstava, a kao najznaajnije su
uinkovitost kao toplinski izolator i iznimno niska gustoa. Naziva se jo i
smrznuti dim, kruti dim ili plavi dim zbog svoje prozirne prirode i naina
rasipanja svjetlosti u tvorivu. Prvi aerogelovi su se izraivali od silicijskog gela.
Aerogelovi su dobri toplinski izolatori jer se gotovo u potpunosti sastoje od
plina, a plinovi su vrlo slabi provodnici topline. Gustoa aerogela iznosi samo
0,3 - 3 g/dm3 a gustoa nekih aerogelova je samo za nekoliko postotaka vea od
gustoe zraka. Iako naizgled imaju krhku grau, mnogi aerogelovi imaju vrlo
dobra mehanika svojstva, a posebno su otporni na pritisak i zatezanje. Sposobni
su izdrati pritisak na glatku povrinu mase do i 2000 puta vee od njihove.
Ipak, vrlo su lomljivi i nisu otporni na savijanje i rezanje. Silicijski aerogelovi su
postojani do temperature topljenja silicija koja iznosi 1200 C.

Slika 16. Aerogel [3]

Slika 17. Transparentna toplinska izolacija sa nanogel filcevima (aerogel) [3]

14

Termoizolacioni Sendvi sistemi

U graevinskoj praksi termoizolacioni materijali se najee koriste u

sklopu razliitih sendvi sistema, odnosno u formi, odreenih slojevitih
kompozita. U ovakvim sluajevima pojedini slojevi sistema imaju tano
odreene funkcije i to: uvijek imaju povrinske (zatitne) slojeve, zatim
sami termoizolacioni sloj, a ponekad i tzv. nosei sloj koji je prisutan u
onim sluajevima kada dati sistem ima funkciju pregrade, ili funkciju
konstruktivnog noseeg elementa. Ovakvi kompoziti su esto odreeni
fabriki proizvodi koji nose posebne komercijalne nazive.

Slika 18. Sandwich zid [3]

ETICS (external thermal insulation composite system) Povezani sistem za vanjsku

toplinsku izolaciju

Definicija ETICS-a:
Na gradilitu izveden sistem koji se sastoji iz tvorniki proizvedenih
komponenti. Isporuuje se od proizvoaa kao potpuni sistem i sadrava
komponente prilagoene sistemu. Sve se komponente sistema odabiru
ovisno o specifinosti sistema i podloge.
Komponente ETICS-a:
mort za lijepljenje, i/ili mehaniko privrenje
toplinsko-izolacijski materijal
mort za armaturni sloj
15

 tekstilno-staklenu mreicu
zavrno-dekorativni malter
pribor za kvalitetniju izvedbu

Slika 19. ETICS struktura sistema [3]

Ugradnja/postavljanje ploa:
- Ljepilo ne smije nikako doi u fuge izmeu ploa
- Otvorene fuge moraju se ispuniti izolacijskim materijalom
- Ugradnja na krajevima (pruga irine 5 cm) takasto (take cca 15
cm)
- Min. 40% kontakta sa podlogom
- Privrsnica mora biti izabrana prema podlozi i vrsti termoizolacione
ploe
- 8 mm/> 60 mm
- Minimalan broj privrsnica je 6 kom/m2 + dodatno ojaanje uz rubove,
odnosno ovisno o brzini vjetrova

16

Slika 20. Ugradnja ploe na krajevima i takasto [3]

Slika 21. Shema postavljanja privrsnica [3]

Slika 22. Rezultat ugradnje ETICS ploe [3]

17

Toplinski mostovi

Toplinski most jest manje podruje u omotau grijanog dijela zgrade kroz koje
je toplinski tok povean radi promjene materijala, debljine ili geometrije
graevnog dijela. Drugim rjeima, radi se o ogranienim mjestima na kojima se,
u poreenju sa neprekinutim dijelovima konstrukcije, pojavljuje vea gustoa
toplinskog toka, odnosno to su mjesta smanjenog otpora prolasku topline.

Slika 23. Posljedice toplinskog mosta [3]

U zavisnosti od uzorka poveane toplinske propusnosti, toplinski se mostovi

mogu podijeliti na sljedee vrste:
konstrukcijski toplinski mostovi, s promjenom toplinske propusnosti
unutar konstrukcije;
geometrijski toplinski mostovi, s poveanjem plohe za preuzimanje ili
odavanje topline;
konvektivni toplinski mostovi, kroz koje se toplina prenosi strujanjem
zbog propusnosti spojeva;
toplinski mostovi uslovljavani okolinom, s razliitom temperaturnom
povrinom elemenata u prostoriji;

18

Konstrukcijski toplotni mostovi su uslovljeni razliitou materijala pojedinih

konstrukcijsih dijelova. U praksi su to toplinski mostovi nastali kao posljedica
izvedbe stuba ili serklaa u zidanoj konstrukciji, spojevi zidanih zidova fasade
sa meuspratnim konstrukcijama, prekidi toplinsko izolacijskih materijala radi
konstrukcijskog povezivanja i slino.

Slika 24. Konstrukcijski toplinski most [3]

Geometrijski toplinski mostovi nastaju zbog promjene oblika istovrsne

konstrukcije. Kao najei geometrijski toplinski most moe se navesti ugao
zidanog zida, bez vertikalnog serklaa. U uslovima normizacije u naim
potresnim podrujima takav je oblik geometrijskog mosta danas u naim
novogradnjama vrlo rijedak, a nalazimo ga u niim potresnim zonama i na nenosivim vanjskim zidanim ispunama u zgradama s armiranobetonskom nosivom
konstrukcijom te na svim starijim zgradama. Djelovanje geometrijskoga
toplinskog mosta temelji se na divergenciji toplinskog toka, emu je uzrok
poveanje vanjske konstrukcijske plohe kroz koju se gubi toplina.

19

Slika 25. Geometrijski toplinski most [3]

Konstrukcijsko-geometrijski oblici toplinskih mostova u praksi su najei, i to

na mjestima gdje se pojavljuju konstrukcijski spojevi od razliitih materijala, uz
promjenu geometrije. To su spojevi istaknutih armiranobetonskih stubova sa
zidanim zidovima, te uglovi, sudari i krianja konstrukcija od razliitog
materijala. Kod njih se osim promjene materijala poveava ili smanjuje vanjska
povrina toplinskog mosta u odnosu prema unutranjoj povrini.

Slika 25. Primjer konstrukcijsko-geometrijskog oblika toplinskog mosta [3]

Konvektivni toplinski mostovi

Posljedica konvektivnih toplinskih mostova je povean gubitak topline zbog
ventilacije unutranjeg prostora ili propusnosti kroz nezabrtvljene dijelove
zgrade.
Najlake ih je detektovati graevinskom termografijom.

20

Toplinski mostovi uslovljeni okolinom jesu oni koji imaju povean gubitak
topline zbog poviene temperature okoline, npr. u niama za grijaa tijela.

21

Eliminacija toplinskih mostova:

prepoznavanje potencijalnih toplinskih mostova na zgradi u ranoj fazi
projektovanja;
najbolji nain izbjegavanja toplinskih mostova je postavljanje toplinske
izolacije s vanjske strane cijele vanjske ovojnice, bez prekida, te dobro
brtvljenje reki i spojeva;
toplinski mostovi se u pravilu saniraju s unutranje strane;
u projektu posebnu panju treba obratiti na detalje koji mogu biti toplinski
mostovi, ukoliko nisu pravilno toplinski izolirani, npr. postava prozora u
odnosu na toplinsku izolaciju u vanjskom zidu, spojevi konstrukcija,
prodori stropnih ploa i sl.

Slika 26. Umanjenje negativnog uticaja toplinskih mostova (prikaz gotovog,tipskog,

elementa za uklanjanje/ublaavanje djelovanja toplinskog mosta Schock Isokorb tip
A-D za izlaciju balkonskih ploa koje ulaze u stropna polja) [3]

22

Slika 27. Primjer umanjenja negativnog uticaja toplinskog mosta toplinska izolacija
ravnog krova [3]

23

MATERIJALI ZA ZATITU OD POARA

Uvodna razmatranja

Otpornost na dejstvo poara predstavlja sposobnost materijala da se

suprotstavi relativno kratkom djelovanju visokih temperatura koje se
razvijaju u uslovima poara.Faze razvoja poara su sljedee:
Faza 1 poetna faza: Ukljuuje pred-zapaljenje (tinjanje) i stadij kada se
vatra poinje iriti i kada je produkcija topline relativno niska. Faza
zavrava kada dolazi do zapaljenja materijala (gorivog). Vrlo vana faza
za razvoj poara
Faza 2 razvoj (rast): Poinje s flashoverom (razbuktavanjem) gdje
dolazi do ukljuenja svih goriva i naglog porasta prijenosa i temperature
koja moe prijei i 1000 C. U ovoj fazi materijali s veom otpornou na
poar imaju manji doprinos razvoju poara. Najopasnija faza poara kako
za korisnike tako i za gasitelje.
Faza 3 potpuno razvijen poar: Gotovo stacionarna faza koja traje do
nedostatka goriva.
Faza 4 faza opadanja: Nestajanje goriva i opadanje temperature.

Slika 28. Faze razvoja poara [3]

24

Logino, mnogi od materijala koji se danas iroko primjenjuju u

graevinarstvu nee biti u stanju da obezbijede potreban nivo otpornosti
na poar odreenih konstrukcija,pa e u takvim sluajevima biti potrebno
da se konstrukcije primjenom razliitih dodatnih materijala posebno
zatite od djelovanja vatre. Takvi materijali e u sutini predstavljati prave
materijale za zatitu od poara, pa je u tabeli 1. data kasifikacija
graevinskih materijala s obzirom na reakciju na poar (Euroklase):
Tabela 1: Klasifikacija graevinskih materijala s obzirom na reakciju na
poar (Euroklase) [3]

25

Protivpoarni materijali- obloge

Ukoliko odreena konstrukcija nema potrebnu otpornost na dejstvo

poara, neophodno je da se osnovni materijal takve konstrukcije
obezbijedi od uticaja vatre primjenom razliitih zatitnih materijala. Ovi
materijali se na konstrukcije najee apliciraju u vidu dodatnih obloga.
Naprimjer, poto je stiropor (ekspandirani polistiren) neotporan na
djelovanje vatre, jedina ispravna mogunost koritenja ovog
termoizolacionog materijala je njegova primjena u sendvi elementima.
U takvim sluajevima ploe od stiropora e sa obe strane biti obloene
malterom, betonom, opekom ili nekim drugim materijalom, pa e time biti
oteano njegovo paljenje.
Najrasprostranjenije obloge kojima se tite konstrukcijski elementi od
dejstva poara su slojevi razliitih maltera (malteri na bazi aluminatnog
cementa, kreni malter u mjerilu 1:3 uz dodatak 10% gipsa).
Gips, bilo u obliku maltera ili u obliku gotovih ploa za oblaganje, vrlo
efikasno moe da se upotrijebi kao protivpoarna zatita konstrukcijskih
elemenata. Kao takav on se esto upotrebljava za zatitu drvenih i
metalnih konstrukcija, pri emu, ukoliko se njegovo nanoenje vri u
tanjim slojevima (kouljicama), ovakve slojeve treba armirati ianom
mreom.
Malteri na bazi lakih agregata i cementnog veziva predstavljaju vrlo dobre
materijale za zatitu od poara, poto su takvi malteri slabi provodnici
toplote. Kao agregati u ovakvim sluajevima mogu da se upotrijebe
loina zgura, drobljena opeka, azbestna vlakna, i dr.
Poto je azbest nezapaljiv i veoma otporan na vatru, on se na podruju
protivpoarne zatite koristi u obliku naroito tankih ploa ili u obliku
maltera (mjeavina sa cementom) koji se prskanjem nanose na
konstrukcijske elemente. Malteri ovakvog tipa esto su gotovi fabriki
proizovodi, pri emu se ovakav nain zatite primjenjuje najvie kod
elinih konstrukcija.
Kao materijal za oblaganje radi zatite konstrukcijskih elemenata od
dejstva vatre mogu se upotijebiti i obine pune opeke od gline. Meutim,
znatno veu protivpoarnu otpornost imaju tzv. vatrostalne opeke koje se
dobijaju od gline i amotnog brana.
U tabeli 2 vide se preporuke za koritenje protivpoarnih materijala za
izgradnju spoljanjih zidova:

26

Tabela 2: Preporuke za koritenje protivpoarnih materijala za izgradnju

spoljanjih zidova [3]

27

ZAKLJUAK
Iz svega gore navedenog moe se zakljuiti da izolacija vanjske ovojnice zgrade
nije samo problematika kako zalijepiti nekakav toplinsko izolacijski materijal o
vanjsku povrinu zida, ili postaviti unutar konstrukcije , ve je to jedan vrlo
kompleksan zahvat koji zahtijeva znanje i vjetinu.
Svakodnevno smo svjedoci propadanja, otpadanja i apsolutne nefunkcionalnosti
toplinskih sistema ve nakon nekoliko godina upotrebe. Naime, vrlo je bitno da
toplinska i protupoarna zatita vanjskih zidova ima podjednaka svojstva
izolativnosti kroz dugi niz godina, a ne da dolazi do opadanja svojstava vrlo
brzo nakon izvedbe, a sve po principu dri vodu dok majstori odu...
Jednako tako, ako se primjeni i kvalitetna izolacija, a ne rijee kvalitetno
spojevi, efekt kvalitetne toplinske zatite vanjskih zidova bit e bitno umanjen.
Svakom graevinskom zahvatu, a tako i rekonstrukciji treba pristupiti struno,
potujui svu potrebnu graevinsku i tehniku regulativu!
Ukratko, cilj toplinske zatite je :
Osiguranje povoljne mikroklime
Sprjeavanje graevinskih teta kao posljedice procesa uslijed
temperatura i vlanosti zraka
Produen vijek trajanja graevine
ouvanje neobnovljivih izvora energije kao stratekog pitanja svake
drave
zatita okolia (smanjenje efekta staklenika)

28

LITERATURA
1. Mihajlo Muravljov, Dragica Jevti Graevinski materijali 2,Akademska
misao, 2007
2. Hegger M., Fuchs M., Stark T., Zeumer M., Energy Manual Sustainable
Architecture, Detail, 2008
3. http://www.knaufinsulation.si;
4. Maja Todorovi, Martin Bogner, Nada Deni O izolaciji, AGM knjiga,
2012
5. http://www.buildmagazin.com;

29

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

Materijali za zvunu izolaciju

PREDMET: GRAEVINSKI MATERIJALI II

Aldina Abaza GM 140019

Doc.dr. Merima ahinagi-Isovi

Mostar, 2015.
1

Sadraj
1.

Uvod ................................................................................................................................................ 3

2.

Fizikalna svojstva zvuka.................................................................................................................. 4

3.

Pojavni oblici zvuka ........................................................................................................................ 5

4.

Apsorpcija zvuka ............................................................................................................................. 7

5.

Zvuna izolacija ............................................................................................................................ 10

6.

Materijali za zvunu izolaciju i za apsorpciju zvuka. .................................................................... 11

6.1 Mineralna vuna ........................................................................................................................ 11
6.1.1 Staklena vuna ....................................................................................................................... 11
6.1.3 Kamena vuna ........................................................................................................................ 13
6.2 Ploe na bazi drvene vune ....................................................................................................... 20
6.3 Ploe na bazi drvenih vlakana ................................................................................................. 21
6.4 Pluto ........................................................................................................................................ 22
6.5 Akustiki betoni i malteri ......................................................................................................... 23
6.6 Sintetiki elijasti materijali ..................................................................................................... 24
6.7 Graevinske folije-Thermosilent ............................................................................................. 27

7.

Literatura ....................................................................................................................................... 28

1. Uvod
Napredak tehnike i tehnologije u arhitekturi stvorio je nove mogunosti u graenju zgrada.
Upotreba novih materijala omoguuje izvedbu bolje zatite od buke koja je efikasnija nego
prije, a razliite funkcije zgrada postavljaju nove zahtjeve u postizanju kvalitetne akustike
prostorija.
Zvuk kao mehanika oscilacija-val koji se od mjesta nastanka iri kroz elastinu sredinu sve
do mjesta prijema, predstavlja uobiajeno sredstvo ljudske komunikacije. U savremenom
ivotu gotovo da nema trenutka u kojem zvuk moemo iskljuiti iz ivotnih funkcija. Gotovo
sve pojave i procesi u ivotnoj sredini stvaraju neki zvuk. Neke pojave stvaraju vrlo visoke
razine zvuka a druge jedva ujne. Neki ureaji pri radu proizvode jedva ujan zvuk npr.
kucanje sata, dok drugi veoma glasan, kao to su razne vrste motora. Ubrzan razvoj
greevinarstva uveo je novi nain graenja i uvoenje novih graevinskih materijala. Naroit
napredak dogodio se u podruju materijala sa cementnim vezivom, meu koje spadaju nove
vrste betona i maltera. Takoer imamo i razliite vrste opeke i druge sintetike materijale i
sve to u svrhu breg, jeftinijeg i kvalitetnijeg graenja.
Buka (iznad stanovite razine) je za ovjeka neugodna i zdravstveno tetna. Intenzivnijom
bukom smanjuje se radni uinak, onemoguava odmor i san, poveava dekoncentracija i
nervna napetost. Kada govorimo o buci, govorimo o eljenom i neeljenom zvuku. Tako na
primjer zvuk vode koja kaplje iz slavine, iako je niske razine, predstavlja buku ako nekog
ometa. Takoe za zvuk na koncertima ne moemo rei da je buka iako je ekstremno visoke
razine. Ova dva primjera predstavljaju sutinu problema s kojim se susree graevinska
akustika, koja treba osigurati da zvuk koji nastaje nikog ne ometa, osigurati komfor i
udobnost boravka ovjeka u stambenim prostorima.

2. Fizikalna svojstva zvuka

Zvuk je titranje estica u plinovitim, tekuim i krutim tvarima. To je mahnika oscilacija val
koji se od mjesta nastanka (zvunog izvora) iri kroz elastinu sredinu, sve do mjesta prijema.
Zvuk ima vie komponenti: frekvenciju, valnu duljinu, brzinu irenja kroz elastinu sredinu,
amplitudu, jainu.
Frekvencija (uestalost) zvuka predstavlja broj oscilacija zvunog vala u jedinici vremena i
izraava se u hercima Hz. Frekvencije koje moe registrovati ljudsko uho kreu se u relativno
irokim granicama 16 Hz do 20 000 Hz, mada se veina uobiajenih zvukova koje
svakodnevno registrujemo kree od 100-5000 Hz.
Amplituda zvunog vala izraava se u decibelima dB. Ljudsko uho moe registrovati zvuk
intenziteta izmeu 0 dB tzv. prag ujnosti i 140 dB odnosno granica boli. Tihi zvukovi u
ivotnoj sredini su reda veliine 20-30 dB, normalan govor je nivoa 60-70 dB, a glasni
zvukovi (npr. glasna glazba) ima razine 90-110 dB, pa i vie.
Procjena vrijednosti zvune izolacije RW iskazuje se u dB a u zavisnosti je od frekvencije. Na
primer, usisiva koji emituje buku od 70 dB ue se na drugoj strani na 20 dB (mala buka)
kroz zid koji ima Rw od 50 dB.

Slika 2.1 Priblina razina zvukova u okruenju. [4]

3. Pojavni oblici zvuka

Problem vanjske buke, koja je kao opasnost objektivnija od buke u zgradi, najjeftinije se
moe rijeiti adekvatnom urbanistikom relacijom zgrada i prometnica ili drugih izvora buke.
Takoer se i orijentacijom prostora ili drugim arhitektonskim intervencijama moe utjecati na
stepen zvune zatite prostora u zgradama. U krajnjoj liniji treba obodne konstrukcije
akustiki adekvatno tretirati i dimenzionirati ih u tom smislu.

Slika 3.1 izvori zvuka. [5]

Prije razmatranja tehnikih sredstava za zvunu zatitu potrebno je u grubo sistematizirati

vrste buke, odnosno naine njenog prenoenja. Razlikujemo dva tipa buke:
- udarna buka ili topot prenosi se konstrukcijom (krutim medijem)
- prostorna buka prenosi se zrakom (putem zranih valova)

Slika 1.2 Zrani i udarni zvuk. [5]

Da bi se sprijeilo prenoenje topota konstrukcijom potrebno je na odgovarajuim mjestima

izvesti dilatacije, odnosno interpolirati sloj za priguenje tako da se kruta veza prekine. U
sluaju tvrdih podova, ispod podloga se postavlja sloj nekog mekog materijala (takoer i
izmeu podloge i zida), kod strojeva se koriste razni podloci, elastine veze ili plivajua
postolja itd. Nain zatite je najjednostavnije izraziti negacijom: ne smije se dopustiti kruta
veza izmeu izvora buke ili dijela konstrukcije po kojemu se vri udaranje i ostalih dijelova
konstrukcije.

Slika 3.3 Izolacija od prijenosa udarnog zvuka. [5]

Slika 3.4 Izolacija od prijenosa zranog zvuka. [5]

4. Apsorpcija zvuka
Akustiki kvalitet svake povrine ili predmeta u prostoriji karakterie se njegovom
sposobnou da apsorbuje zvuk. Osnovna akustika karakteristika materijala za apsorpciju
zvuka je koeficijent apsorpcije a koji predstavlja odnos apsorbovane i upadne zvune energije
koja dolazi do materijala u jedinici vremena. Ispitivanja su pokazala da svi graevinski
materijali imaju odreenu sposobnost apsorpcije zvuka, meutim kao pravi materijali za
apsorpciju zvuka smatraju se samo materijali kod kojih je pri srednjim frekvencijama zvunih
talasa (interval 1000-2000 Hz) vrijednost koeficijenta apsorpcije > 0,2.
Svrha materijala za apsorpciju zvuka u praksi je da:

Skrate vrijeme odjeka

Otklone pojavu jeke
Prigue buku

Zvuk se u nekom materijalu apsorbira na taj nain da se pretvori u drugi oblik energije, tj. u
toplotu. Kada zvuni val udari u neku plohu jedan se dio zvune energije reflektira a ostatak
se apsorbira i propusti.

Slika 4.1 Princip rasprostiranja zvuka. [6]

U praktinoj graditejskoj akustici susreu se tri vrste apsorpcijskih materijala i elemenata:

Porozni
Membranski
Rezonatorski

Slika 4.2 Vrijednosti koeficijenta apsorpcije. [6]

a.

Porozni materijali

Porozni apsorpcijski materijali su tekstilni proizvodi od vune, pamuka , svile, stugotine od

drveta te staklena i kamena vuna. U njima se zvuk apsorbira na taj nain to on potakne zrak u
porama na titranje pa se trenjem zraka o stjenke pora zvuna energija ponitava odnosno
pretvara u toplotu.
Koeficijent apsorpcije poroznih materijala ovisi o:

Debljini sloja
Frekvenciji
Otporu strujanju
Poroznosti
Faktoru strukture
b. Membranski apsorberi

U praksi se obino izvode kako je prikazano na slici 8. Preko reetke od letvi privrsti se
tanka ploa ili membrana od drveta, ljepenke , koe, uljnog platna i sl. Apsorpcija nastaje tako
da dio ploe koji pokriva pojedino polje reetke pod djelovanjem zvunih valova titra na to
se troi energija zvuka. Koeficijent apsorpcije membranskih apsorbera moe se znatno
poveati stave li se porozni apsorpcijski materijali, na primjer staklena vuna, u prostor
zranog jastuka. Pritom nije potrebno ispuniti cijeli prostor, dovoljno je da se materijal stavi
samo uz okvir. Mjenjanjem debljine ploe, debljine zranog jastuka i nainom akustike
obrade prostora iza ploe moe se znatno utjecati na vrijednost koeficijenta apsorpcije zvuka.
U graevinama i unutranjoj opremi prostorija ima mnotvo nehotiminih membranskih
apsorbera. Objeeni strop od gipsa, drvene obloge, ormari, prozori vrata i sl., sve su to
apsorberi koji povoljno djeluju na niskim frekvencijama jer smanjuju vrijeme odjeka.

Slika 4.3 Membranski apsorber. [6]

c.

Rezonatorski apsorberi

Panelni rezonatori grade se najee tako da se vrsta tanka panelna ploa s izbuenim
okruglim ili duguljastim rupama uvrsti na stanovitoj udaljenosti od zida. Ako su rupe
okrugle, obino im je promjer 3-5 mm, a meusobni razmak 10-15 mm.

Slika 4.4 Rezonatorski apsorber. [6]

Slika 4.5 Perforirane ploe za apsorpciju zvuka. [7]

5. Zvuna izolacija
Zvuna izolacija u izvjesnoj mjeri zavisi od materijala od kojeg je graevni dio izveden.
Brojna istraivanja pokazala su da zvuna izolacijska mo pregrade raste sa poveanjem njene
mase, odnosno da e tei elementi u principu bolje priguiti zvuk od lakih. Meutim takvi
materijali dobro reflektiraju zvuk, slabije apsorbuju zvuk i openito predstavljaju lou zatitu
od zvuka udara. Takoe takvi materijali viestruko poveavaju optereenje od vlastite teine
te je jasno da njihova primjena ne moe nai iru upotrebu u graevinarstvu.
Znaajno poboljanje zvune izolacijske moi postiemo ugradnjom mineralne vune, koja
kako smo ve naveli dobro apsorbira zvuk i predstavlja rjeenje kojim se prilikom
projektovanja zidova i meuspratnih konstrukcija moe znaajno smanjiti optereenje od
vlastite teine.
Pored materijala na bazi mineralne vune, za zvunu izolaciju koriste se i ploe na bazi drvenih
vlakana te sintetiki elijasti materijali.

Slika 5.1 Zvuna izolacija u kombinaciji mineralne vune i gipsanih ploa. [7]

10

6. Materijali za zvunu izolaciju i za apsorpciju zvuka.

6.1 Mineralna vuna

Mineralna vuna podrazumjeva nekoliko proizvoda od mineralnih ili elinih vlakana. Zavisno
od sirovine od koje se proizvodi mineralna vuna moe biti kamena, staklena i elina.
6.1.1 Staklena vuna

Najzastupljeniji i najjeftiniji materijal koji se koristi za zvunu izolaciju i apsorpciju zvuka je

staklena vuna, a sastoji se od elastinih i tankih staklenih niti. Sirovine za proizvodnju
staklene vune i staklenih vlakana su osnovne sirovine za proizvodnju stakla (kvarcni pijesak,
vapnenac, soda). U novije vrijeme se za proizvodnju staklene vune sve vie koristi stakleni
otpad ( prozorska stakla, staklena ambalaa i sl.).

Slika 6.1 Stakleni otpad za proizvodnju staklene vune. [2]

Tehnoloki postupak proizvodnje staklene vune sastoji se od:

Pripreme smjese za taljenje

Taljenje smjese u pei
Proizvodnja vlakana iz stakla
Formiranje mree
Polimeriziranje prolaskom kroz pe za stvrdnjavanje
Rezanje u konani proizvod (role, ploe)

11

Slika 6.2 Proces proizvodnje staklene vune.

Staklena smjesa se sastoji od osnovnih estica koje su dobivene preciznim sijanjem a taljenje
se obavlja na temperaturi od 1450 oC u elektrinim ili plinskim peima. Tokom faze taljenja,
produkti isparavanja i praina filtriraju se kako bi se smanjio utjecaj na okoli. Taljeno staklo
zatim ulazi u kanal koji vodi u podruje u kojem se staklo pretvara u vlakna.
Staklenoj vuni se dodaju male koliine vezivnih aditiva odmah po proizvodnji radi
poboljanja kohezije i mehanikih svojstava. Vezivo se dodaje na svakom presjeku vlakna.
Struktura i gustoa se mogu prilagoavati ovisno o zahtjevima. Staklena vuna dobiva svoj
konani oblik, snagu i stabilnost prolaskom kroz pe za stvrdnjavanje na 200 oC gdje se
formiraju listovi i materijal se polimerizira. Na kraju se ree na zadanu duljinu i irinu
pomou reznih pila i noeva, te konani proizvod moe biti u obliku rola ili ploa.

Slika 6.3 Staklena vuna.

12

Kao rezultat dobivamo duga, fleksibilna i otporna vlakna ija mrea posjeduje sljedee
karakteristike:

Zvuno izolacijaska svojstva u pogledu zatite od zranog zvuka i zatite od zvuka

udara
U potpunosti negoriv materijal
Odlina toplotno izolacijska svojstva
Paropropusnost
Vodoodbojnost
Hemijska neutralnost
Otporna na eventualna mehanika oteenja prilikom rukovanja

Staklena mineralna vuna nije tetna po zdravlje ljudi, a mnogi proizvoai garantuju da
proizvodi od mineralne vune zadovoljavaju kriterije za nekancerogene materijale.
6.1.3 Kamena vuna

Kamena vuna sastoji se od puno vlakana pa ima otvorenu strukturu koja je ini idealnim
materijalom za upijanje i regulisanje buke. Energija zvuka se u vlaknastoj strukturi kamene
vune razbija i pretvara u druge oblike energije, najee u toplotnu. Kao sirovine za
proizvodnju kamene vune upotrebljavaju se prirodni i umjetni silikatni materijali. Od
poroznih materijala koristi se kamen vulkanskog porijekla kao to su dijabaz i dolomit, u
manjoj mjeri i bazalt. Od umjetnih materijala koriste se briketi, koji se dobivaju preradom
otpada iz tehnolokpg procesa uz dodatak cementa.

Slika 6.4 Dolomit i dijabaz za proizvodnju kamene vune.

Tehnoloki proces proizvodnje kamene vune moe se podijeliti u nekoliko glavnih faza:

Skladitenje sirovina i punjenje silosa

Proces taljenja sirovina u kupolnoj pei
Taloenje nastalih vlakana u talonoj komori
Polimerizacija fenolformaldehidne smole u suionoj komori
Formiranje proizvoda
Pakiranje proizvoda
13

Vodei proizvoai koriste iskljuivo prirodne stijene, to omoguava visok kvalitet i

dugotrajnost. Kamen se topi na 1600 oC, magma se rasprava u vlakna od kojih se formiraju
tvrde ili savitljive ploe i rolne materijala, debljine 3-6 cm i zapreminske mase 40-80 kg/m3.
Vlakna mogu da se presuju u tvrde ploe uz impregnaciju fenolnom smolom. Prilikom
izvlaenja vlakana jedan dio taline (12 %) ne razvue se kvalitetno, te se od te nekvalitetne
taline izrauju briketi koji se ponovo koriste u procesu taljenja. Radi povezivanja vlakana
kamene vune i postizanja razliitih svojstava proizvoda iz kamena, kroz kotae centrifuge
ubacuje se vezivo koje ovlauje vlakna vune. Vezivo je smjesa fenolformaldehidne smole,
protupranog ulja, amonijane vode i vode u odreenim omjerima. Karakteristike kamene
vune i njena primjena u graevinarstvu ne razlikuju se mnogo od svojstava staklene vune.

Slika 6.5 Kamena vuna. [2]

14

Uporedne karakteristike materijala

Kamena mineralna vuna
kratka vlakna
vee gustine proizvoda od 30 do
200kg/m3
visoka vrstoa na pritisak
u granicma od 0.035 do 0.039w/mK
odlian apsorber zvune energije
negoriv materijal, klasa negorivosti A1
maksimalna radna temperatura 750C
vea otpornost na poar
visoka temperatura topljenja, preko
1000C
nia elastinost materijala
niska zatezna vrstoa
veoma otporna na eventualna
mehanika
oteenja prilikom rukovanja

Staklena mineralna vuna

dugaka vlakna
manje gustine proizvoda od 11 do
45kg/m3
nia vrstoa na pritisak
u granicma od 0.032 do 0.044w/mK
odlian apsorber zvune energije
negoriv materijal, klasa negorivosti A1
maksimalna radna temperatura 230C
otpornost na poar
nia taka topljenja, oko 700C
visoka elastinost materijala
visoka zatezna vrstoa
otporna na eventualna mehanika
oteenja prilikom rukovanja

Tabela 6.1 uporedne karakteristike staklene i kamene vune. [2]

Primjena mineralne vune:

Udarni zvuk koji je karakteristian za podove moe se rijeiti kombinacijom plivajueg poda i
kamene vune. Plivajui podovi su podovi koji se na noseu konstrukciju ne oslanjaju direktno
ve su od nje odvojeni zvuno-apsorbujuom izolacijom koja priguuje zvuk. Vlaknasta
struktura kamene mineralne vune, posebnim rasporedom vlakana omoguava odgovarajuu
pritisnu vrstou (kako bi se izbjegla neeljena slijeganja i pucanje uslijed pritisnog
optereenja) i potrebnu elastinost (djeluje kao amortizirajui sloj izmeu estriha i nosive
konstrukcije).

15

Ugradnja se obavlja na sljedei nain:

Po obodu zidova se postavljaju rubne trake od kamene vune koje spreavaju

prenoenje udarnog zvuka sa podne konstrukcije na zd i dalje u ostale prostorije.
Nakon toga se ploe od kamene vune polau tijesno jedna uz drugu.
Preko zvuno-apsorbcione izoalcije postavlja se parna brana sa preklopom od 10-15
cm.
Preko parne brane se nanosi sloj mokrog estriha, minimalne debljine 4 cm, a zatim
zavrna obloga po elji (parket, laminat, keramike ploice i drugo).

Slika 6.6 Izolacija poda od udarne buke. [2]

Mineralna vuna se primjenjuje kod izrade pregradnih zidova. Pregradni zidovi predstavljaju
osnovni nain zatite od vazdunog zvuka u zgradama, ali moraju biti projektovani da
obezbijede i funkcionalno razdvajanje prostora, uz osiguravanje potrebne zatite od poara
kao i toplotne zatite.
Izolaciona svojstva suhomontanog pregradnog zida u osnovi odreuju:

Teina obloge.
Meusobno rastojanje obloga kao i sama potkonstrukcija.
Kvalitet spojeva suhomontanog pregradnog zida sa plafonom, bonim zidovima i
podom.
16

Apsorpcioni materijal koji ispunjava prostor izmeu obloga tj. izolacioni materijal
vlaknaste strukture.

Procenat zvune energije koji e se apsorbovat u izolacionom materijalu zavisi od:

Debljine sloja ugraenog izolacionog materijala

Gustine ugraenog izolacionog materijala

Izrada pregradnog zida vri se u sljedeih nekoliko koraka:

Postavljanje horizontalnih i vertikalnih profila potkonstrukcije na osnom rastojanju od

60-62,5 cm, a zatim se postavljaju gipskartonske ploe sa jedne strane pregradnog
zida. Debljina izolacije zavisi od irine izabranih profila potkonstrukcije.
Izmeu profila potkonstrukcije pregradnog zida postavlja se mineralna vuna, kao i sve
potrebne instalacije.
Mineralna vuna se ugrauje tijesno zbijena jedna uz drugu.
Druga strana zida takoe se obloi gipskartonskim ploama i na taj nain zatvori zid.

Slika 6.7 Izrada pregradnog zida. [2]

Ovaj pregradni zid moe biti i sa dvostrukom potkonstrukcijom kao to je prikazano na slici a
vrijednost zvune zatite koja se moe njime postii je RW > 52 dB.
17

Slika 6.8 Dvostruka potkostrukcija pregradnog zida. [5]

Za izolaciju stambenih prostora od vanjske buke, mineralna vuna se ugrauje na fasadne

zidove objekta. Izrada fasada od mineralne vune sastoji se od sljedeih koraka:

Postavljanje donje nosive letve, koja mora biti udaljena barem 40 cm od tla, privrsti
se vodoravno oko cijelog objekta.
Nanosi se ljepilo na izolacijsku plou po rubovima i takasto po unutranjoj strani
ploe.
Ploe se polau jedna uz drugu, zbijajui se uz prethodno zaljepljene ploe.
Tiplama se vri privrivanje ploa za zid.
Nanese se prvi sloj ljepila, tanka armaturna mreica i zavrni sloj ljepila.
Na osueno ljepilo se nanese zavrni sloj mineralne ili silikatne fasade.

Slika 6.9 Ugradnja mineralne vune na fasadu objekta. [8]

18

Slika 6.10 Presjek slojeva kod izolacije mineralnom vunom. [2]

Izolacija koja titi od buke je primjenjiva na podove, zidove, plafone, krovove, praktino na
cijeli zidani prostor. Meutim dijelovi stambenih tehnikih instalacija takoe proizvode buku,
te nebi trebali biti ugraeni u zidove mirnih prostorija (dnevni boravak ili spavaa soba). To
u veini sluajeva ne moe biti ispotovano, tako da se cijevi vodovoda, kanalizacije,
plinovoda, koji mogu biti provodnici zvukova sa jednog kraja zgrade na drugi obloe cijevima
od kamene mineralne vune velike gustine.

Slika 6.11 Cijevi za izolaciju od kamene vune. [2]

19

6.2 Ploe na bazi drvene vune

Ploe na bazi drvene vune su svestran, ekoloki prihvatljiv i siguran graevinski materijal,
koji ispunjava sve kriterije za ugodan i siguran enterijer. Heraklit je proizvod drvene vune i
cementa. Visok udio drveta u Heraklit ploama daje ekoloke osobine drvene mase, dok u isto
vrijeme cement prua izdrljivost i dugi vijek trajanja, to u kombinaciji predstavlja odlian
graevinski materijal.
Heraklit ploa se proizvodi od zdravog i suhog drveta, etinarskog porijekla. Osnovne
sirovine u proizvodnji Heraklit ploa su kvalitetno suho etinarsko drvo, cement i dodaci.
Drvena vlakna se najprije impregniraju, zatim se meusobno poveu cementom i u
kontinuiranom tehnolokom procesu, presanjem formiraju ploe. Vlakna postaju otporna na
bubrenje, insekte, trulenje, upijanje vode i dr.

Slika 6.12 Heraklit. [9]

Heraklit ima dobra svojstva zvune izolacije, budui da otvorena porozna struktura
omoguuje visoku razinu zvune apsorpcije. Zato se esto koriste za apsorpciju zvuka u
tvornicama, javnim mjestima, sportskim i koncertnim dvoranama i sl.
Materijal ima veliku trajnost, otpornost na vatru, dobro tolerira vlagu i nije podloan plijesni i
trulei. Takoer je jako dobar materijal za termoizolaciju.
Heraklit sendvi ploa je sastavljena od kombinacije stiropor ploe i herklit ploe te
predstavlja jako dobru kombinaciju koja je postojana na zvukove i vibracije, atmosferske
uticaje, ima veliku sposobnost toplotne izolacije, lagana je lahko se lijepi ili mehaniki.

20

privruje na beton i zidove razliitih sistema. Obukane ploe doprinose poboljanju zvune
izolacije do RW = 10 dB

Slika 6.13 Heraklit sendvi ploa. [9]

6.3 Ploe na bazi drvenih vlakana

Proizvode se suhim postupkom od mljevenog crnogorinog drveta, bez formaldehida.

Pojedinana drvena vlakna se prskaju PUR-vezivima, te se pritiu u jednoslojne ploe sa
asimetrinim profilom gustoe. Ploe na bazi drvenih vlakana su potpuno prirodan proizvod.

Slika 1.14 Ploe od dvenih valakana. [10]

21

Prednosti ovog materijala su sljedee:

Odlina zvuna i toplotna zatita.

Izjednauje fluktaciju vlage u prostoru.
Zrano-propusna i difuzijski otvorena.
Ekoloka, napravljena od drveta kao obnovljivog prirodnog resursa.
Odlina izolacija koja titi od hladnoe zimi a ljeti od vruine.
Jednostavna za ugradnju.

6.4 Pluto

Pluto je materijal koji se dobija skidanjem slojeva kore hrasta plutnjaka na nain da se ne
unitava samo stablo. Moe se rei da je to ekoloki prihvatljiv materijal, budui da se
prikupljanje pluta na istom stablu moe obaviti vie od dvije stotine puta tokom njegovog
ivotnog vijeka. Granulisano pluto se termiki obrauje pod pritiskom da bi otpustilo prirodni
vezivni materijal i proizvelo plutene ploe koje se zatim reu na odgovarajue veliine. Pluto
je prirodan zvuni i toplotni izolator, vatrootporan, izuzetno zdrav tj. ima antialergenska
svojstva. Mana je to su ploe pluta dvostruko skuplje od ploa ekspandiranog polistrena
odnosno stiropora.

Slika 6.15 Pluto. [11]

Ukoliko su unutranji zidovi, koji razdvajaju stanove, ozidani opekom ili nekim drugim
graevinskim materijalom, koji ne zadovoljava vrijednost RW , jedno od rjeenja za
poboljanje ove vrijenosti je postavljanje pluto obloga. Debljine im se kreu od 1cm do 5 cm
pa je tako gubitak prostora minimalan.

22

Postavljanje plutanih obloga je jednostavno:

Graevinsko ljepilo se nanosi na jednu stranu obloge, koja se potom pozicionira na

zid.
Kada se zid oblijepi plutanim oblogama, nanese se prvi sloj graevinskog ljepila i dok
je ljepilo jo svjee standardna armaturna mreica se utopi u njega.
Nanese se drugi sloj ljepila.

Slika 6.16 Postavljanje plutanih obloga. [12]

6.5 Akustiki betoni i malteri

Odlikuju se malom zapreminskom masom. Za rjeavanje pitanja zvune apsorpcije mogu se

koristiti sve vrste lakih betona i lakih maltera. Najee su to elijasti betonski blokovi od
kojih je najvie primjenjivan siporeks beton odnosno Ytong.
Ytong blok je savremeni graevinski materijal za zidanje iz grupe porobetona, koji svojom
poroelijastom strukturom daje optimalnu zvunu izolaciju. Pored toga omoguavaju odlinu
toplotnu izolaciju, otpornost na poar, jednostavno se obrauju i oblikuju te se ubrajaju u
ekoloki zdrav materijal.
Osnovne sirovine za proizvodnju Ytong-a su kvarcni pijesak, kre, cement, gips, voda i
aluminijski prah. Pripremljena masa se uliva u kalup do polovine njegove visine. Poslije
reakcije osnovnih sirovina sa aluminijskim prahom oslobaa se plin vodik, koji masi
omoguuje rast do vrha kalupa, to kasnije ovom materijalu daje specifinu poroelijastu
strukturu. Naliveni kalup se prenosi u komoru za zagrijavanje gdje ostaje oko 2,5 sata na
temperaturi od 40 oC. Poslije toga materijal je dovoljno tvrd i spreman za sjeenje.
Zrane upljine u unutranjosti bloka rasporeene su ravnomjerno i izoliraju zvuk u svakom
smjeru. Takoe Ytong priguuje zvuk i daje bolju zatitu u odnosu na ostale priblino teke
graevinske materijale.

23

Slika 6.17 Siporeks blok. [13]

6.6 Sintetiki elijasti materijali

To su materijali dobiveni na bazi gume ili nekih dovoljno elastinih sintetikih polimera
(poliuretana, polistirola, polihlorvinila), suneraste strukture a zapremisnaka masa im se kree
u irokim granicama od 50 do 700kg/m3.
Stiropor je jako dobar materijal za zvunu i toplotnu izolaciju. Poznat je pod nazivom bijela
izolacija a koristi se u graevinarstvu ve preko 35 godina. Tajna dobrih izolacionih
svojstava stiropora krije se u njegovoj elijastoj strukturi. Sirovina polistiren dobija se kao
jedan od proizvoda prerade nafte i kao takav se isporuuje proizvoaima stiropora.
Proizvodnja stiropora se odvija kroz sljedee faze:

U predekspanderu granule sirovine, pomou pare, ekspandiraju poveavajui svoj

volumen 20-40 puta. Iz predekspandera izlaze granule stiropora koje su odreene
prostorne teine i veliine.
Granule stiropora zranim cjevovodima odlaze u silose gdje se skladite daljnjih 6-24
sata radi stabilizacije.
Granule se dalje transportuju u stroj za izradu blokova-blok forma. to se vie kuglica
stavi po kubnom metru to e proizvod biti gui. Kuglice se parom spajaju u blokove
duge pet metara i iroke metar.
Nakon proizvodnje u blok formi blokovi stiropora se transportuju u skladite gdje
moraju odleati 7-65 dana, ovisno o vrsti proizvoda.
Nakon to su blokovi odleali transportuju se u halu gdje se nalaze strojevi za rezanje
stiropora.

Stiropor nije tetan za ljude i okolinu, nije otrovan a u sluaju ako se zapali ne razvija tetne
plinove. Pored toga lahko se reciklira to je bitan faktor u zatiti okolia. Otporan je u
kontaktu sa veinom graevinskih materijala, ali postoje neki organski materijali i
razrjeivai na koje treba obratiti panju. Nije topiv u vodi, ne bubri i predstavlja jako dobru
toplotnu izolaciju.
24

Slika 6.19 Granule polistrena. [14]

Slika 6.20 Stiropor ploe. [14]

Primjena stiropora:
Postavljanjem stiropor ploa koje se ugrauju u podnu konstrukciju praktino se postie
sljedee:

Stvara se u objektu kvalitetna zatita od udarne buke.

Ostvaruje se izvjesno umanjenje vazdune buke.
Ostvaruje se dobar termoizolacioni efekat.

Obrada i ugradnja vri se u sljedeih nekoliko koraka:

Na ploi izraenoj u grubim radovima treba da se, prije postavljanja zvune izolacije
od udarne buke, temeljito odstrane sve neistoe.
Postaviti ivine trake du svih spojeva zidova i ploe a njihova uloga je da sprijee
nastajanje takozvanog zvunog mosta, odnosno prenoenje zvuka iz jedne u drugu
prostoriju. Minimalna debljina im je 10 mm.
Postavljati siporeks ploe gusto jednu uz drugu i to neizmjenino sa cijelim odnosno
prepolovljenim ploama.
Postavljene izolacione ploe prekriti razdvajajuim slojem (folija). Trake razdvojnog
sloja moraju meusobno biti preklopljene oko 10 cm.
Nanoenje betonske kouljice-estriha.

25

Slika 6.21 Postavljanje stiropora kod izolacije poda. [15]

Stiropor se koristi i za izradu fasada, za spreavanje vanjske buke, a postavlja se na skoro isti
nain kao i mineralna vuna.

Slika 6.22 Postavljanje stiropora na vanjski zid objekta. [15]

26

6.7 Graevinske folije-Thermosilent

Materijali elijaste strukture napravljeni od ekspandiranog polietilena.

Osnovne karakteristike ovog materijala su sljedee:

Elastina podloga za priguivanje vibracija i zatita od udarnog zvuka.

Toplotna izolacija.
Vodonepropusnost.
Jednostavna obrada i montaa.
Otpornost na razliite hemikalije.
Poveana otpornost na poar.
Mala teina.
Ekoloku prihvatljiv.

Slika 6.23 Presjek slijeva kod izolacije poda od udarnog zvuka. [16]

Slika 6.24 Postavljanje folije Thermosilent. [16]

27

7. Literatura
[1] Mihailo Muravljov: Graevinski materijali, Beograd, 2007.
[2] http://www.knauf.com/
[3] http://www.rockwool.hr/
[4] http://www.webgradnja.hr/

[5] A2_MBilus_Poboljsanja zvucne izolacije_tema 2

[6] http://e-gfos.gfos.hr/
[7] http://molerskigipsaniradovi.rs/
[8] http://www.enu.fzoeu.hr/
[9] http://www.krivajahomes.com/
[10] Veljko Milisavljevi dia. Varadin, oktobar 2013, Ekoloki graevinski materijali.
[11] http://www.zelenaenergija.org/
[12] http://beodom.com/
[13] http://www.ytong.hr/
[14] http://www.dut.hr/
[15] http://www.austrotherm.rs/
[16] http://www.gradjevinarstvo.rs/

28

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI

GRAEVINSKI FAKULTET MOSTAR
PREDMET: GRAEVINSKI MATERIJALI II
kolska 2014/2015. godina

SEMINARSKI RAD
MATERIJALI ZA ANTIKOROZIVNU ZATITU

STUDENTI:

PREDMETNI NASTAVNIK:

Ajla Memi

Doc. dr. Merima ahinagi- Isovi

Adi Obad

asistent Marko eez, dipl. ing. gra.

Mostar , maj 2015.

SADRAJ :
1.

UVOD ...................................................................................................................................... 3

2.

METODE ZATITE OD KOROZIJE ..................................................................................... 7

2.1 Racionalni izbor konstrukcijskog materijala .......................................................................... 7
2.2 Zatitno prevlaenje ............................................................................................................... 8
2.2.1 Metalne prevlake ............................................................................................................. 8
2.2.2 Anorganske nemetalne prevlake ..................................................................................... 9
2.2.3 Organske prevlake ......................................................................................................... 10
2.3 Konstrukcijsko - tehnoloke mjere ....................................................................................... 11
2.4 Smanjenje agresivnosti medija ............................................................................................. 11
2.5 Elektrine metode ................................................................................................................. 12

3.

OSNOVNA SVOJSTVA ANTIKOROZIVNIH MATERIJALA .......................................... 17

4.

PODJELA MATERIJALA ZA ANTIKOROZIVNU ZATITU .......................................... 23

4.1 Organski zatitni premazi ..................................................................................................... 23
4.1.1 Materijali na bazi sintetikih polimera .......................................................................... 26
4.1.2 Materijali na bazi prirodnih polimera ............................................................................ 27
4.1.3 Lakovi i emajli .............................................................................................................. 28
4.1.4 Firnajs i uljane boje ....................................................................................................... 28
4.2 Ostali antikorozijski materijali organskog i neorganskog sastava ....................................... 29

5.

KOMPONENTE ZATITNIH PREMAZA .......................................................................... 31

5.1 Vezivna sredstva .................................................................................................................. 32
5.2. Otapala ................................................................................................................................ 32
5.3 Pigmenti ............................................................................................................................... 33
5.4 Punila i aditivi ...................................................................................................................... 37

6.

NANOENJE ORGANSKIH PREMAZA ............................................................................ 38

7.

ZAKLJUAK ........................................................................................................................ 41

8.

LITERATURA ....................................................................................................................... 42

1. UVOD

Graevine su tokom eksloatacije izloene razliitim destruktivnim utjecajima koji djelujui na

graevinske materijale bitno utiu na njihovu trajnost. To znai da se pojedine sredine u kojima
se graevina nalazi ponaaju prema njima agresivno te kao rezultat interakcije sredina - graevina
dolazi do pojave znaajnih oteenja pa i potpunog razaranja konstrukcije. Mehanizmi raznih
tipova razaranja konstrukcija, bez obzira na uzroke njihovog nastanka, nazivaju se jedinstvenim
nazivom korozija.
Korozija (od lat. corrodere:
djelovanjem fluida (plinova
(npr.beton),

sudjeluje

nagrizati)
ili

je

kapljevina).
i

troenje konstrukcijskih materijala hemijskim

Korozija

oteivanju

razara metale i anorganske nemetale

(degradaciji)

organskih

materijala

(polimernih materijala, drva). U geologiji je korozija opi naziv za hemijsko troenje stijena.
U tehnici valja razlikovati hemijsku i elektrohemijsku koroziju. Hemijskoj koroziji podloni
su metali i vodljivi nemetali (na primjer grafit) u neelektrolitima, to jest u suhim plinovima i u
nevodljivim kapljevinama (na primjer u mazivim uljima), te nevodljivi nemetali (beton,keramika,
staklo, kamen,polimerni materijali, drvo) u plinovima i kapljevinama. Elektrohemijskoj
koroziji podlijeu metali i vodljivi nemetali u elektrolitima, to jest u vodi i vodenim otopinama, u
vlanom tlu, u otopinama soli i hidroksida, te u vodi koja potie iz vlanoga zraka ili drugih
plinova u obliku filma ili kapljica.
Korozija se u tehnici esto javlja istodobno ili uzastopno s mehanikim oblicima smanjivanja
upotrebne vrijednosti metalnih izradaka. Postoje dvije grupe takvih pojava. U prvoj grupi, kao i
prilikom korozije, metal gubi masu (abrazija i erozija, to jest troenje metala trenjem zbog
relativnog gibanja prema vrstim ili fluidnim tvarima). U drugoj grupi tih pojava masa materijala
se ne smanjuje, ali mu se pogoravaju svojstva ili mijenjaju oblik. Tako prilikom zamora
opada vrstoa metala

pod

utjecajem dinamikih naprezanja,

puzanjem nastaje

trajna

deformacija metala dugotrajnim djelovanjem naprezanja. Zamor nastaje na primjer, na

dijelovima vozila i na strojevima koji rade periodiki, a puzanje u konstrukcijama koje su na
povienim temperaturama izloene mehanikom optereenju.

Korozija uzrokuje goleme materijalne tete, a esto i nesree s katastrofalnim posljedicama.

Zatita od korozije provodi se nanoenjem prevlaka i promjenom okolnosti. Nanoenje metalnih
prevlaka (metalizacija) obuhvaa uranjanje u talinu (na primjer u talinu cinka ili vrue cinanje),
vrue prskanje, platiranje, navarivanje, difuzijsku metalizaciju, naparivanje, galvanizaciju
ili elektroplatiranje, hemijsku redukciju i tako dalje. Anorganske nemetalne prevlake postiu
se emajliranjem,

oksidacijom,

ili eloksiranjem aluminija

(anodika

na

primjer bruniranjem elika i

oksidacija),

zatim

fosfatiranjem,

anodizacijom
kromatiranjem,

platiniranjem i slino, dok se organske prevlake nanose lienjem bojama i lakovima,

plastifikacijom, gumiranjem, bitumenizacijom, postavljanjem folija i drugo.
Korozijske pojave se na konstrukcijama i postrojenjima nerijetko javljaju i u kombinaciji s
drugim oblicima smanjivanja upotrebne vrijednosti. Javljaju se u kombinaciji istovremenog
djelovanja mehanikih, biolokih i elektrinih faktora.
Specifine korozijske pojave javljaju se istovremeno s djelovanjem mehanikih, biolokih i
elektrinih faktora. Uz statika naprezanja nastaje napetosna korozija (eng. stress corrosion), a uz
dinamika naprezanja korozijski zamor (eng. corrosion fatigue). Uz eroziju ili uz kavitaciju
nastaje erozijska, odnosno kavitacijska korozija. Tarna korozija (eng. fretting corrosion)
pojavljuje se na dodirnim plohama dvaju dijelova koji su u eksploataciji izloeni smicanju, i to
najee uz vibracije. Bioloka korozija ili biokorozija nastaje uz djelovanje metabolizma ivih
bia na proces (npr. korozija u tlu u prisutnosti anaerobnih bakterija). Posebnu vrstu korozije
uzrokuju i lutajue struje u tlu i u vodi.
Prema geometriji, tj.prema obliku razaranja materijala korozija moe biti:
-opa,
-lokalna,
-selektivna i
-interkristalna.
Opa korozija zahvaa itavu izloenu povrinu metala, a moe biti ravnomjerna ili
neravnomjerna (slika 1.1). Mikroskopski gledano nije ni ravnomjerna korozija svuda jednako
brza, pa obino uzrokuje ohrapavljenje glatke metalne povrine. Ipak je takva korozija u praksi
najmanje opasna jer se lahko moe pratiti proces i predvidjeti kad valja metalni predmet
zamijeniti novim.Opasnija je, naravno, neravnomjerna opa korozija.
4

Slika 1.1 Opa korozija: a) ravnomjerna b) neravnomjerna [1]

Lokalna korozija (slika 1.2) moe biti pjegasta (koljkasta), tj.ograniena na pojedine vee
dijelove metalne povrine, ili takasta (jamiasta), tj. usko lokalizirana na arita priblino
krunog presjeka, pri emu je dubina korozijskog oteenja nekoliko puta vea od poetnog
promjera. Razumije se da je pjegasta korozija, a pogotovo takasta korozija, mnogo opasnija od
ope korozije, jer je korozijski proces tee kontrolirati. Stoga su mogue havarije, posebno u
mehaniki optereenim konstrukcijama.Takasta korozija esto se naziva piting (eng. pitting,
stvaranje udubina). Ona se katkad iri ispod povrine metala (potpovrinska korozija), pri emu
konano nastaje korozijsko mjehuranje ili raslojavanje. Poseban oblik pjegaste i takaste korozije
javlja se na kontaktu dvaju elemenata u elektrolitu. Ako su ti elementi od razliitih metala,
nastaje galvanska kontaktna korozija neplemenitijeg metala, a ako se radi o dva elementa od istog
metala, odnosno od metala i nemetala, pojavljuje se kontaktna korozija u procijepu.

Slika 1.2 Lokalna korozija: a) pjegasta, b) jamiasta (takasta), c) potpovrinska,

d) kontaktna [1]

Selektivna korozija legura (slika 1.3) moe unitavati jednu fazu viefazne legure (npr.
grafitizacija sivog lijeva), ili jednu komponentu dvofazne legure (npr.decinkacija mjedi).

Slika 1.3 Selektivna korozija: a) fazna b) komponentna [1]

Interkristalna (intergranularna) korozija (slika 1.4) iri se uzdu granica metalnog zrna u dubinu.
Ta vrsta korozije moe dugo ostati nevidljiva, pa je najopasnija, pogotovo s obzirom na naglo
smanjenje vrstoe elemenata. Konana posljedica interkristalne korozije jest lom ili ak raspad
metala u prah. Interkristalne pukotine mogu nastati kao posljedica napetosne korozije, premda
se pri tom pukotine ire i transkristalno.
U praksi se esto istovremeno pojavljuju razliiti oblici korozije. Tako npr. takasta korozija
moe biti prikrivena opom korozijom.

Slika 1.4 Interkristalna korozija [1]

2. METODE ZATITE OD KOROZIJE

Materijali za antikorozijsku zatitu koriste se u okviru odreenih sistema zatite.Postoje sistemi

za zatitu metala, betona, drveta i drugih graevinskih materijala. Uspjenost antikorozijske
zatite zavisi o mnogim faktorima: odabiru materijala, odnosno broja slojeva premaza; ukupnoj
debljini slojeva i pripremi povrina na koje se zatita nanosi. Jedan od vrlo bitnih koraka u izradi
sistema zatite je priprema povrine. Ona se sastoji od odstranjivanja svih dijelova koji ne
pripadaju osnovnom materijalu koji se titi ( tragovi korozije, masnoe, tanki slojevi ovrsle
cementne paste kod betonskih povina i dr. )
Metode zatite od korozije temelje se na teoriji korozijskih procesa. Izmjenama unutranjih
(karakteristike konstrukcijskog materijala) i vanjskih (karakteristike okoline) faktora utjee se na
usporavanje ili zaustavljanje korozijskih procesa.
U tehnici se metode zatite od korozije obino ne klasificiraju prema primijenjenom teorijskom
principu, nego prema nainu provoenja. Prema takvoj klasifikaciji borba protiv korozije
materijala moe se provesti:

Racionalnim izborom konstrukcijskog materijala

Zatitnim prevlaenjem, tj. Nanoenjem

-

metalnih prevlaka

anorganskih nemetalnih prevlaka

organskih prevlaka

Konstrukcijsko - tehnolokim mjerama

Smanjenjem agresivnosti medija

Elektrinim metodama.

2.1 Racionalni izbor konstrukcijskog materijala

Racionalan izbor konstrukcijskog materijala nije mogu bez poznavanja njegovog korozijskog
ponaanja.Ono naravno ovisi o unutranjim i vanjskim korozijskim faktorima. Stoga se odreeni
materijal korozijski ponaa vrlo razliito, ve prema mediju u kojemu se nalazi te fizikim
7

uslovima. Upotrebljivost konstrukcijskog materijala za neku svrhu definirana je njegovom

cijenom te mehanikim, tehnolokim i korozijskim svojstvima. U tehnici se brzina korozije
najee izraava u mm/god., tj. kao prosjena dubina godinjeg prodiranja korozije u materijal.
Ta veliina mjerodavna je za ocjenu nekog konstrukcijskog materijala samo ako korozija
priblino ravnomjerno napada itavu izloenu povrinu i ako se njen tok moe odrediti priblino
pravcem. Tada je metal obino upotrebljiv kad je brzina korozijskog prodiranja manja od
0.1mm/god. Ako navedeni uvjeti nisu ostvareni, to je u praksi ee, ne moe se upotrebljivost
nekog metala za odreenu svrhu egzaktno odrediti bez dubljeg uvida u njegovo korozijsko
ponaanje pod datim okolostima.Takav se uvid stjee svrsishodnim korozijskim ispitivanjima.

2.2 Zatitno prevlaenje

Korozija metala moe se zakoiti ili sprijeiti nanoenjem prevlaka koje u prvom redu slue kao
barijera prema agresivnom mediju. Razumije se da materijal prevlake mora biti to postojaniji
prema tom mediju.Prevlake mogu biti metalne i nemetalne, a nemetalne organske i
anorganske.Zatitno djelovanje prevlaka ovisi o vrsti prevlake, o njenoj debljini, o stepenu
kompaktnosti i o vrstoi prianjanja. S obzirom na to, na kvalitetu prevlake znatno utjee
postupak nanoenja, koji ukljuuje predobradu metalne povrine za prevlaenje, nanoenje u
uem smislu i zavrnu obradu prevlake, koja nije potrebna u svim postupcima prevlaenja.

2.2.1 Metalne prevlake

Metalne se prevlake nanose kada je uz antikorozivnu zatitu vaan metalni karakter povrine, npr.
radi vrstoe i tvrdoe, otpornosti prema habanju, sjaja, toplinske ili elektrine vodljivosti itd.
Meu postupcima nanoenja metalnih prevlaka tehniko znaenje imaju metode vrueg
uranjanja, difuzijske metalizacije, metalizacije prskanjem, fizikalne i hemijske metalizacije iz
parne faze, metode oblaganja ( platiranja, navarivanja), galvanotehnike, jonske izmjene i
katalitike redukcije. Metalne se prevlake mogu nanositi uranjanjem osnovnog metala u talinu
pokrivnog metala. Pritom moraju biti ostvarena dva uslova: da osnovni metal ima mnogo vie
talite od pokrivnoga i da se oba metala legiraju, bilo meusobnim otapanjem bilo tvorbom
8

intermetalnih spojeva. Na povrini podloge tokom obrade nastaje legura na kojoj pri varenju
zaostaje film taline. On se hlaenjem skruuje tako da se prevlaka sastoji od povrinskog sloja
prema sastavu istovjetnog talini i od meusloja legure u kojoj se udio osnovnog metala poveava
s udaljenou od povrine prevuenog predmeta.
Meusloj osigurava vrlo vrsto prianjanje prevlake uz podlogu, ali je nastala legura obino krhka
pa je, u pravilu, poeljno da njezina debljina bude to manja. Dobivanje kvalitetne prevlake
vruim uranjanjem mogue je samo onda ako talina potpuno kvasi sve obraivane plohe.Da bi se
to postiglo, predobradom se mora osigurati potpuna istoa povrine podloge i taline. Vruim se
uranjanjem najee nanose prevlake cinka, kositra, olova, Pb-legura i aluminija, i to obino na
ugljini elik ili lijevano eljezo, a rjee na bakar, Cu-legure i druge metale.
Priprema predmeta za vrue uranjanje redovito se izvodi uobiajenim metodama(npr.
odmaivanjem i nagrizanjem uz ispiranje), nakon ega slijedi fluksiranje (obrada fluksom),
tj.zavrna predobrada koja osigurava kvaenje osnovnog metala talinom.
Samo prevlaenje metala izvodi se uranjanjem u talinu pri emu je potrebno voditi rauna o
temperaturi, trajanju obrade, brzini uranjanja i vaenja te o sastavu taline i o drugim faktorima.
Nanoenje metalnih prevlaka postupkom vrueg uranjanja primjenjuje se kod razliitih proizvoda
(od podlonih ploica do stubova dalekovoda) te za poluproizvode (limene ploe, trake, ice,
cijevi i profili).

2.2.2 Anorganske nemetalne prevlake

Nemetalne anorganske prevlake nanose se mehaniki i hemijski.Najvaniji postupak mehanikog
nanoenja jest emajliranje, tj.stvaranje sloja alkalnog borosilikatnog stakla na metalnoj povrini.
Nemetalne anorganske prevlake (npr. oksidi) mogu se nanositi i prskanjem u rastaljenom stanju
(metalizacija prskanjem). Mehaniki se esto nanose slojevi cementa ili betona, a dobivaju se
prskanjem, premazivanjem ili oblaganjem. Primjenjuju se i premazi na temelju silikatnih veziva.
Pri hemijskom nanoenju anorganskih prevlaka osnovni metal obino sudjeluje u stvaranju
prevlake, ime se osigurava dobro prianjanje. Hemijskim procesima u kojima sudjeluje metal
podloge dobivaju se razliite oksidne, fosfatne, hromatne i druge prevlake.

2.2.3 Organske prevlake

Nanoenje organskih prevlaka obuhvaa gumiranje, bitumenizaciju, nanoenje poliplasta
(plastinih masa), zavrnu obradu (bojenje i lakiranje), te nanoenje sredstava za konzerviranje.
Nanoenje metalnih prevlaka openito obuhvaa zavrnu obradu (bojenje i lakiranje),
bitumenizaciju, nanoenje poliplasta (plastinih masa), te gumiranje. Za ukopane konstrukcije,
gdje je odravanje oteano ili ak nemogue, i gdje je stepen mehanike zatite vrlo znaajan,
neophodni su zatitni filmovi vee debljine. Najee metalne ukopane konstrukcije su cjevovodi,
razni nosivi stubovi, rezervoari, naponski i telefonski kablovi. Naponski kablovi moraju obino
imati i metalnu zatitu na koju se nanosi i zatitna organska prevlaka. Najee zatiivane
ukopane konstrukcije su vodovodni i naftni cjevovodi, te plinovodi. Unato stalnom napretku u
poboljanju kvalitete i primjene zatitnih prevlaka, izvoenje dugotrajno kvalitetne i jeftine
zatite jo uvijek predstavlja problem. Oteenja prilikom proizvodnje, rukovanja, te tokom
upotrebe (starenje prevlake, deformacije i oteenja uslijed promjena vlanosti i temperature tla,
penetracija kamenja i sl.) smanjuju zatitnu sposobnost prevlaka, odnosno poveavaju brzinu
korozije vanjske povrine metalne konstrukcije. Da bi se korozija na oteenim mjestima
prevlake smanjila, zatita ukopanih konstrukcija prevlakama esto se provodi i uz dodatnu
katodnu zatitu. Kombinacija zatite prevlakama i katodnom zatitom danas je najekonominiji
nain zatite ukopanih metalnih konstrukcija.
Vie tipova prevlaka je u upotrebi, od najstarijih bitumenskih, obino pojaanih armiranjem do
raznih vrsta plastinih materijala kao polietilen, polivinilhlorid, razne vrste epoksi smola, najlona,
poliuretana itd. Prevlaenje gumom je takoer jedan od naina zatite ukopanih metalnih
konstrukcija.
Kako zatitno djelovanje prevlaka ovisi o vrsti prevlake, o njenoj debljini, o stepenu
kompaktnosti i o vrstoi prianjanja, te o svojstvima okolnog medija, za specifine potrebe zatite
odabire se i odgovarajui tip prevlake i nain njezinog koritenja.

10

2.3 Konstrukcijsko - tehnoloke mjere

Mnoge konstrukcijske i tehnoloke mjere mogu znatno usporiti korozijski proces i produiti vijek
trajanja opreme. Osnovna pravila u tom smislu su:
-

za toplinske ureaje predvidjeti djelotvoran sistem za hlaenje konstrukcijskog materijala,

to jednostavnije oblikovati konstrukciju kako bi se mogla lako istiti i kvalitetno zatititi

prevlakama,

onemoguiti nagomilavanje vode ili agresivnih tekuina u ureaju tako da tekuine mogu
lako otjecati pri eksploataciji i pranju ureaja,

pri proraunu uzeti u obzir predvidivo smanjenje dimenzija zbog korozije,

izbjegavati visoke temperature, pritisak, naprezanja i brzine gibanja medija ako to nije
funkcionalno potrebno,

provoditi plansko i preventivno odravanje,

racionalno kombinirati konstrukcijske materijale (metale i nemetale) i

zatitne metode (npr. bruniranje s uljenjem, fosfatiranje s lienjem, katodnu zatitu s

bitumenizacijom),

potrebno je voditi rauna da prilikom zavarivanja ili temeljenja ne doe do nastanka

pukotina u kojima bi se mogla nakupljati vlaga uzrokujui pojavu korozije u procijepu.

Izbjegavati kontakt s agresivnim esticama kad god je to mogue.

Izbjegavati otre zavoje u cjevovodnim sistemima radi smanjenja opasnosti od erozijske

korozije.

2.4 Smanjenje agresivnosti medija

Agresivnost okoline prema konstrukcijama moe se smanjiti uklanjanjem agresivne komponente
iz nje, dodavanjem antikorozivne komponente (inhibicijom) i zamjenom okoline. Te se metode
mogu primijeniti na plinovite i tekue medije. Agresivnost zraka prema konstrukcijama izvan
eksploatacije, a katkad i u eksploataciji, moe se smanjiti slabo propusnim ili nepropusnim
omotom ili kuitem. Tada je konstrukcija u kontaktu s malim volumenom zraka koji sadri
ogranienu koliinu agresivnih tvari (vodene pare, kisika, sumpornih oksida). Neznatnom
poetnom korozijom agresivne tvari se troe, pa se agresivnost atmosfere u omotu ili kuitu
11

smanjuje. Ta se metoda primjenjuje pri ambalairanju metalne robe i pri konstruisanju kuita
mnogih instrumenata. Zatitni omoti razlikuju se od prevlaka time to ne moraju biti u kontaktu s
povrinom koju zatiuju. Primjenjuju se navoteni, parafinirani i bitumenizirani papiri, folije od
celofana, polietilena, polivinilhlorida, aluminija itd., te kairane folije (polietilen s papirom, s
polipropilenom ili s aluminijem i sl.). Omoti se spajaju lijepljenjem.Termoplastine folije mogu
se zavarivati.
Posebna vrsta zatite jest kokonizacija (franc. cocon, ahura dudova svilca) kojom se
konzerviraju konstrukcije. Predmeti se stavljaju na drvenu plou obloenu limom, a izboeni
dijelovi obloe se materijalom za jastuenje. Tada se oko predmeta izradi mrea od ljepljive trake
na koju se vieslojno prska otopina pigmentiranog vinilnog kopolimera u lakohlapljivom otapalu.
Zatita od korozije u zraku i u drugim plinovima na niskoj temperaturi provodi se i suenjem
(odvlaivanjem, dehumidifikacijom). Plinovi se sue pomou higroskopnih tvari (desikansa) te
hlaenjem i kompresijom, pri emu se vlaga kondenzira. Za antikorozivnu zatitu u plinovima
slue i inhibitori u parnoj fazi, tzv. VCI (od engl. Vapour Corrosion Inhibitor). To su hlapljive
vrste organske tvari (npr. dicikloheksilaminnitrit) ijim se parama zasiuje atmosfera ili drugi
plin. Stavljaju se u zatitne omote u prakastom obliku ili se upotrebljava papir odnosno spuvasti
materijal impregniran alkoholnom otopinom tih tvari. Njihova se para otapa u filmu vlage,
odnosno u kondenzatu eventualno nastalom na metalu. Time se film vlage, odnosno kondenzat
inhibira. Inhibitori u parnoj fazi slabije tite obojene metale, a koroziju olova, kositra, cinka,
kadmija i srebra katkad ak ubrzavaju, pa se dijelovi graeni od tih metala unutar omota moraju
tititi lakom za privremenu zatitu. Ti inhibitori slue i za zatitu od korozivnog djelovanja
plinovitih goriva.

2.5 Elektrine metode

Metode se temelje na tome da se metal odrava ili u pasivnom stanju (u podruju potencijala
pasivacije) ili u imunom stanju (pri potencijalima niim od stacionarnih) kada ne korodira.
Elektrohemijske metode zatite se upotrebljavaju kao antikorozivna zatita elinih konstrukcija
prvenstveno u konstrukcijama koje su ukopane i uronjene (cjevovodi, brodovi, luka postrojenja,
rezervoari, kondenzatori, izmjenjivai topline i dr.). Ovisno o nainu polarizacije elektrohemijska
zatita moe biti katodna i anodna.
12

Katodna zatita je jedna od najznaajnijih metoda zatite od korozije u elektrolitima. Temelji se

na usporavanju korozije katodnom polarizacijom metala tj. pomakom elektrohemijskog
potencijala metala u negativnom smjeru. U praksi se upotrebljavaju dva naina katodne zatite:
- katodna zatita u kojoj je zatieni predmet katodno polariziran djelovanjem vanjskog izvora
istosmjerne struje.
- katodna zatita u kojoj se katodna polarizacija ostvaruje kontaktom zatienog metala s
neplemenitijim metalom rtvovanom anodom (protektorom).
Anodna zatita temelji se na usporavanju korozije anodnom polarizacijom metala tj. pomakom
elektrohemijskog potencijala metala u pozitivnom smjeru. U praksi se upotrebljavaju dva naina
anodne zatite :
- izvorom istosmjerne struje (spajanjem sa pozitivnim polom istosmjerne struje),
- protektorom (spajanjem sa elektropozitivnijim metalom).
eline konstrukcije najee se od korozije tite sistemima koji se sastoje od dva osnovna i dva
pokrivena premaza.Osnovni premazi obavezno sadre inhibitore korozije(olovni minijum,
cinkohromat, titandioksid, i dr.) i nanose se najee u debljinama 30-50 mm.U zavisnosti od
stepena agresivnosti sredine, osnovni premazi mogu da budu na razliitim osnovama uljanoj,
alkidnoj, hlorkauukovoj, epoksidnoj, epoksiestarskoj i dr.Ukoliko funkciju prvog, osnovnog
premaza imaju prevlake od cinka, aluminija i drugih metala, drugi osnovni premaz je najee
tzv. Wash Primer polivinilbutiralna smola koja se nanosi u debljini od 5-10 nm.Pokrivni
premazi takoe se nanose najee u debljinama 30-50 mm, pri emu i njihov izbor zavisi od
uslova sredine; oni mogu da budu alkidni, epokslestarski, hlorkauukovi, vinilni i dr.U pojedinim
sluajevima kad pokrivena premazna sredstva koriste se sredstva sa bitumenom. Pri njihovoj
primjeni najmanja debljina suhog filma treba da bude 100 mm, a u koliko se koriste sredstva na
bazi tera sa puniocem, debljina premaza treba da iznosi najmanje 1000 mm.Oblast antikorozione
zatite konstrukcija od elika detaljno je regulisana Pravilnikom o tehnikim mjerama i uslovima
za zatitu elinih kontrukcija od korozije.
Za zatitu povrina od lakih i obojenih metala koriste se takoer sistemi od dva osnovna i dva
pokrivena premaza.Ukoliko se radi o elementima koji su izloeni normalnim atmosferskim
13

uticajima i uobiajenim mahanikim i termikim dejstvima (graevinske konstrukcije od

aluminija i njegovih legura, pocinkovani limovi, graevinska bravarija i sl.), kao univerzalni
osnovni premaz koristi se Wash Primer , dok se preko njega moe nanijeti i neki drugi tip
osnovnog

premaza.Zavrni

premazi,

mogu

da

budu

na

bazi

alkidnih,

epoksidnih,

poliuretetanskih, epoksiestarskih, hlorkauukovih, polivinilnih i drugih smola.

Betonske konstrukcije se od korozije tite sistemima koji se uvijek sastoje od jednog osnovnogpenetracionog premaza i od 2-3 pokrivena premaza.U okviru prvog pokrivenog premaza moe da
bude prisutna armatura od staklene tkanine koja se u ovaj sloj utapa.Ovakvi sistemi mogu da
imaju i zavrne premaze u obliku lakova ili emajla.
Prema osnovnoj supstanci sistemi za zatitu betonskih konstrukcija mogu da budu na bazi:
-bitumena (bez punilaca ili sa puniocima),
-epoksida i njihovih mjeavina sa katranom kamenog uglja (EP, EP/T),
-nezasienih poliestarskih smola (NP),
-vinilestarskih smola i njihovih mjeavina sa katranom kamenog uglja (PUR, PUR/T),
-furanskih smola (FU),
-fenolnih smola (PF).
Sintetiki polimeri koji se koriste za zatitu betona dijele se u grupe sa tipinim svojstvima
saglasno tabeli 1.

Grupa 1

Tvrdi jako umreni sistemi (NP, VER, EP, FU, PF)

Grupa 2

Srednje tvrdi elastini sistemi (EP/T, PUR/T)

Grupa 3

Koi slini, kao guma elastini sistemi ( tene folije, na bazi PUR)

Tabela 1. Podjela sistema na bazi sintetikih polimera na grupe s tipinim svojstvima [6]
Koji e se od navedenih sistema primjeniti zavisi od stepena agresivnosti sredine u kojima se
eksploatiu konkretni objekti.Na primjer, sistemi prema tabeli 1.uglavnom se primjenjuju kod
industrijskih objekata tipa rezervoara za lagerovanje procesnih materija, zatvorenih i otvorenih
14

bazena, kanala i slinih konstrukcija koje su izloene vrlo intenzivnim agresivnim

djelovanjima.Meutim na isti nain moe se izvriti i zatita betonskih konstrukcija drugih
tipova, koje takoer mogu da budu izloene tetnim uticajima okoline, naroito ako su locirane u
industrijskim, gradskim i primorskim zonama (mostovi, dokovi, betonske fasade i dr.).
Kao to se moe zakljuiti na bazi prethodnih razmatranja, za razliku od industrijskih objekata,
ovi objekti su uglavnom izloeni dejstvu spoljanje-relativno nezagaene atmosfere;
temperaturnim promjenama, ultravioletnim zracima, mrazu, eroziji, kvaenju i tetnim gasovima
sadranim u vazduhu.Meutim, ovi objekti mogu da budu izloeni i djelovanjima agresivnijih
medijuma; takav sluaj, na primjer, javlja se kod pomorskih objekata, zatim kod kanalizacionih
kolektora, raznih deponija i dr. Za ove, neindustrijeske objekte, prvenstveno se primjenjuju kao
zatita sistema sa manjim brojem premaza.Pored isto antikorozione funkcije, neki od ovih
premaza mogu da imaju i funkciju vodoodbojnosti.Takvi su, na primjer, silikonski premazi koji
se primjenjuju kao hidrofobne zaite fasada od betona.
Drvo i konstrukcije od drveta se tite sa premazima koji se naelno mogu podijeliti na dvije
grupe: na pigmentirane, neprozirne premaze i na nepigmentirane, prozrane premaze.
Pigmentirana zatita sredstava obino se izrauju na bazi ulja, nitroceluloze i sintetikih
smola.Osim dekorativne funkcije, ova sredstva imaju i funkciju zatite drveta od biotikih
faktora, kao i funkciju zatite od atmosferilija.U neprozirna zatitna sredstva spadaju i razliiti
namazi paste.Ovi materijali su obino na bazi bitumena, silikata (vodenog stakla) i
dr.Primjenjuju se za premazivanje drvenih konstrukcija u uslovima poviene vlanosti vazduha, a
takoer i za premazivanje elemenata koji su u tlu.
Prozrani (nepigmentirani) premazi ne skrivaju teksturu drveta, ve je esto, ta vie, i
potenciraju.U ovu grupu zatitnih sredstava spadaju, na primjer, sredstva na bazi silikonske smole
sa razliitim hemijskim dodacima za fungicidnost i insekticidnost.Ovakvi silikonski premazi na
prvom mjestu, meutim, obezbjeuju hidrofobnost povrina drvenih elemenata.U nepigmentirana
sredstva za zatitu drveta spadaju i lakovi bezbojni premazi na bazi odreenih tipova alkidnih
smola.
Najee primjenjivana sredstva za zatitu drveta su lazure transparentno obojeni lakovi na bazi
sintetikih smola i razliitih smola.Lazure sadre posebne pigmente koji imaju sposobnost da
odbijaju ultravioletne zrake i time tite drvo od fotohemijske razgradnje.Pored toga, sadre i
15

razna bioloka sredstva (insecticide, bactericide, fungicide) koja tite drvo od bioloke razgradnje
(truljenja) i napada mikroorganizama i insekata.Treba samo istai da lazure ne trpe niske
temperature i pri takvim temperaturama se degradiraju prelaze u prakasto stanje.
Fasadne povrine se takoer u optem sluaju moraju tititi od tetnih uticaja spoljane
sredine.Ukoliko se radi o fasadama koje su izvedene primjenom fasadnih opeka, ovakve povrine
se, kao i u sluaju betonskih povrina, mogu tititi silikonskim premazima, a ako je rije o
omalterisanim povrinama, izbor materijala za zatitu je neto iri.
Mada malteri ve sami po sebi predstavljaju odreene sisteme zatite, i oni u optem sluaju
moraju da budu zatieni, u prvom redu od atmosferskih uticaja.Ovo se naroito odnosi na tzv.
fasadne maltere koji, ukoliko sami po sebi nisu dovoljno otporni na spoljanje agresivne uticaje,
obavezno

moraju

biti

zatieni

odgovarajuim

zatitnim

premazima.

Za zatitu maltera koriste se u prvom redu krena, sa tutkalom, kazeinsko-emulziona i silikatna

premazna sredstva (vodeno staklo).Meutim, koriste se i vodeni tipovi premazih sredstava, u
prvom redu sintetike smole rastvorljive u vodi (akrilne i polivinilacetne vodene
disperzije).Koriste se i specijalna polivintilna premazna sredstava koja zbog velikog sadraja
pigmenta

daju

premaze

propusne

za

vodenu

paru.

Posebnu grupu premaza za maltere predstavljaju premazi na bazi silicona.Oni nanijeti na

omalterisane povrine proizvode efekat hidrofobnosti.

16

3. OSNOVNA SVOJSTVA ANTIKOROZIVNIH MATERIJALA

Bez obzira na mnogobrojne vrste korozijskih procesa, zatite se najee provode postupkom
povrinske zatite, to znai da se antikorozijski materijali apliciraju preko osnovnih materijala
od kojih je nainjena konstrukcija. Vrlo se esto pojedine vrste graevinskih radova smatraju
dekorativnim, a ustvari predstavljaju i antikorozijsku zatitu. To su, primjerice, radovi kao:
farbanje stolarije, malterisanje, bojenje zidova (posebno fasadnih povrina). Spomenute vrste
radova osim estetske funkcije imaju i funkciju zatite od propadanja, odnosno od raznih vrsta
korozije.
Antikorozijska zatita provodi se u mnogim podrujima graevinske prakse.Ona se primjenjuje
kao zatita zidova i fasadnih povrina malterima, a kod elinih konstrukcija raznim
antikorozijskim premazima. Ova zatita je osobito vana u agresivnim uvjetima sredine u kojoj se
konstrukcija nalazi: blizina mora, agresivna industrijska mikroklima i slino.
Danas je i vrlo aktualna zatita armiranobetonskih konstrukcija zbog saznanja da armirani beton
nije korozijski otporan materijal, odnosno apsolutno trajan. Ova napomena se posebno odnosi na
armiranobetonske konstrukcije u procesnoj industriji (industrijski podovi, kanali, bazeni,
vodospreme i drugo), gdje su prisutne visoke koncentracije vlage i razliite vrste agresivnih
tekuina i plinova. Antikorozijsku zatitu potrebno je provoditi i kod drvenih konstrukcija, gdje
uzronici degradacije materijala nisu hemijski nego bioloki utjecaji, kao razliiti
mikroorganizmi i insekti.
Osnovna svojstva antikorozijskih materijala znaajna za njihovu primjenu su:
- gustoa (zapreminska masa);
- porozitet i upijanje vode;
- vodonepropusnost;
- otpornost na difuziju plinova;
- mehanike otpornosti vrstoe na pritisak, zatezanje, savijanje i udar;
- dimenzijska stabilnost (skupljanje ili bubrenje);
- postojanost na niskim i povienim temperaturama;
- termiki rad (dilatiranje);
- duktilitet (ilavost);
17

- otpornost na habanje;
- prionljivost za razne podloge;
- korozijska otpornost prema agresivnim medijima (plinovi, kiseline, baze, soli i drugo).
Prethodno

je

reeno

da

je

vrlo

bitna

osobina

antikorozijskih

materijala

njihova

vodonepropusnost. Kada se ovaj uvjet ne moe zadovoljiti u okviru sistema antikorozijske zatite
koriste se u svrhu postizanja vodonepropusnosti posebne bitumenske ili polimerne hidroizolacije,
tzv. vodonepropusne membrane. Ove membrane treba da su :
- potpuna nepropusnost za plinove i tekuine;
- hemijska otpornost i otpornost difuziji agresivnih medija;
- termika stabilnost;
- dobra adhezija za podlogu;
- sposobnost preuzimanja plastinih i elastinih deformacija uslijed 'rada' (dilatiranja) podloge.
Boje i lakovi se ispituju kako bi im se ustanovila svojstva i ponaanje pri nanoenju i upotrebi
kao i svojstva i osobine njihovog zatitnog filma. Ispitivanje se vri raznim postupcima i tako se
utvruju debljina sloja, tvrdoa, otpornost prema UV zrakama, otpornost prema habanju,
prianjanje, propusnost, apsorpcija. Ispitivanje premaza se standardizira, te se nakon ispitivanja
rezultati mogu usporeivati.Prilikom ispitivanja vodi se rauna i o nainu nanoenja i suenja.
Koenje je svojstvo premaza da stvara koicu. Ovo svojstvo ovisi o premazu, te se regulira
raznim aditivima, sikativima i razrjeivaima.
Taloenje je osobina da se krute estice premaza taloe tokom stajanja.Kod uljnih boja ova
osobina je izraena, dok je kod lakova zanemariva. Taloenje je neeljena osobina jer premaz
taloenjem gubi svoje sastojke i osobine, i vano je da li se talog moe ponovno umijeati u
premaz, te da li je to lako izvodivo ili ne.
Ton boje i izgled boje se utvruje na uzorcima na danjem svijetlu. Kod lakova se utvruje da li su
bistri ili mutni, sjajni.

18

Postojanost prema svijetlu je osobina da boja izdri izlaganje svijetlu bez izbjeljivanja. Ispituje se
tako da se podloga izloi djelovanju prirodnog ili umjetnog svijetla odreeno vrijeme, te se zatim
usporedi sa bojom koja nije bila izloena svijetlu.

Debljina sloja je jedan od osnovnih parametara premaza. Debljina suhog sloja premaza vrlo je
vaan parametar za odreivanje kvalitete izolacije metalne povrine.Pri ocjenjivanju premaza
treba mjeriti njegovu lokalnu debljinu i to na onim mjestima mjerodavne plohe gdje se oekuje
najmanja debljina, s obzirom da je kvaliteta premaza definisana upravo tom minimalnom
debljinom. Takvo mjesto je lako odrediti mjerenjem debljine prevlake na nekoliko mjesta, pri
emu pomae i naelno poznavanje raspodjele debljina koje ovisi o profilu predmeta i o nainu
nanoenja premaza. Korozijska otpornost raste kod veine premaza poveanjem debljine, ali
takoer rastu i proizvodni trokovi, pa je pouzdano poznavanje minimalne vrijednosti debljine
premaza potrebno iz ekonomskih razloga. Debljina sloja se mjeri na vie naina, npr.vaganjem
prije i poslije nanoenja, skidanjem prevlake i mjerenjem mikrometrom.Pri izboru metode za
mjerenja debljine premaza treba voditi rauna o tome da svaka metoda daje dovoljno tane
rezultate samo u odreenom intervalu, koji se moe ustanoviti eksperimentalno, a esto ga
navode i proizvoai mjernih ureaja.
Tvrdoa je osobina premaza da bude otporan prema mehanikim oteenjima.Mjeri se posebnim
aparatima ili olovkama za mjerenje tvrdoe.
Sposobnost nanoenja se utvruje ispitivanjem u praksi.Time se odreuje viskozitet (koliina
otapala) i propisuju dozvoljene granice viskoznosti za odreeni premaz i odreen nain
nanoenja.Za

mjerenje

viskoziteta

se

koriste

razni

ureaji

kao

Stormerov

ureaj,

turboviskozimetar, mobilometar, Hopplerovureaj.

Sposobnost suenja zavisi o debljini premaza, njihovom broju, vlanosti i temperaturi atmosfere,
svijetlu.Ova sposobnost se moe odrediti laiki''prstom'', a postoje i metode tanog odreivanja
ove sposobnosti.

19

Sposobnost pokrivanja je sposobnost premaza da prekrije povrinu i da se ne vide premazi ili

povrine ispod njega. Premazi koji bolje prekrivaju trebat e manje slojeva da bi prekrili
povrinu.
Otpornost prema habanju je osobina materijala da bude otporan na dinamika ponavljajua
optereenja. Ova osobina je vana pri ispitivanju prevlake, pri brusnim lakovima i
emajlima.Ispituje se pomou pijeska koji se iz lijevka isputa na premaz pod uglom 45 sa visine
1m, te se mjeri vrijeme potrebno da se premaz probije. Osim ovog naina moe se otpornost
mjeriti i raznim brusnim aparatima.
Otpornost na udar je osobina da premaz izdri udar bez pucanja. Ispituje se isputanjem
kalibriranih kugli sa odreene visine.
Prianjanje je sposobnost premaza da prianja na povrine, odnosno da se lijepi na povrine.
Prianjanje je jedno od najvanijih svojstava premaza, a ovisi o kvaliteti pripreme povrine i o
kompatibilnosti premaznih sredstava. U sluaju dvokomponentnih premaza ovisi o odnosu
koritenih komponenti. Ispitivanjem prianjanja se mjeri sila potrebna da se premaz skine sa neke
povrine. Jedna od metoda za odreivanje adhezije je mjerenje sile koja je potrebna za odvajanje
metalnog valjia koji se specijalnim ljepilom zalijepi za povrinu na kojoj se nalazi premaz
kojem elimo odrediti adheziju. Valjak na povrini ostaje zalijepljen odreeno vrijeme, a zatim se
primjenjuje sila kako bi se odvojio od povrine. U trenutku odvajanja valjka s povrine mogue je
oitati numeriku vrijednost adhezije izraenu kao vrijednost sile u N/ mm2 potrebne za
uklanjanje valjka.to je sila vea to je i prianjanje bolje. Na osnovu ove osobine imamo premaze
koji dobro, srednje i loe prijanjaju.Druga metoda koja se koristi za odreivanje prionjivosti
premaza sastoji se u zarezivanju mreice pomou specijalnog ureaja koji sadri vie usporednih
noeva meusobno podjednako udaljenih jedan od drugog. Njihova udaljenost zavisi o debljini
suhog sloja premaza, tako da se za debljine premaza do 60 Wm koriste noevi ija je meusobna
udaljenost 1 mm; za premaze debljine do 120 Wm meusobna udaljenost je 2 mm, dok je za
premaze preko 120 Wm udaljenost noeva je 3 mm.

20

Elastinost premaza je sposobnost premaza da se odrezane vrpce premaza mogu saviti u smotak i
razviti.Ukoliko to ne mogu, govorimo o krtosti premaza.
Deformacija je osobina premaza da izdri naprezanja bez stvaranja pukotina.Deformacija se
ispituje savijanjem premaza na za to predvienim kalupima.
Propusnost je osobina premaza da proputa odreene plinove ili tekuine.Ispituje se tako da se
film premaza izloi plinu ili tekuini sa jedne strane i da se mjeri prolaz tog plina ili tekuine
kroz film.
Poroznost bitno utjee na zatitno djelovanje premaza, pogotovo kada se radi o agresivnim
sredinama ili uslovima visoke vlanosti. Granina vrijednost poroznosti premaza odreena je kao
maksimalni broj pora po jedinici povrine i to bez obzira na veliinu pora, to, bez sumnje,
nedovoljno karakterizira poroznost.Propisani broj pora mora biti to nii, to su agresivniji uvjeti
kojima e biti izloeni prevueni predmeti. Oteenja premaza mogue je otkriti ispitivanjem
poroznosti.
Instrument pogodan za odreivanje poroznosti naziva se Holiday detector (engl.holiday =
oteenje, rupa u izolacijskoj prevlaci, kod nas takoer prihvaen naziv holidej detektor - HD).
Openito se koriste dva tipa detektora: visokonaponski, koji baca iskru na mjestu oteenja i
niskonaponski, koji mjeri otpor izmjenu elektrode i metalne konstrukcije kad je povrina izolacije
natopljena dobro vodljivim elektrolitom. Poroznost do debljine premaza od 300 Wm se mjeri
niskonaponskim detektorom, dok se za vee debljine koristi visokonaponski iskrei detektor.
Ovaj ureaj koristi metodu mokre spuve za odreivanje poroznosti premaza. Prije samog
mjerenja spuva ureaja namoi se vodom ili nekim vodljivim elektrolitom te se sa spuvom
prelazi preko povrine s premazom iju poroznost elimo ispitati. Kada mokra spuva pree
preko upljine ili oteenja u premazu, dolazi do toka struje iz detektora u upljinu, zatvara se
strujni krug i struja preko vodia, koji je spojen na konstrukciju koja se ispituje i s ureajem
preko konektora, dolazi do detektora to izaziva zvuni i svjetlosni signal na detektoru.
Adsorpcija je osobina da se na povrini premaza nakuplja vodena para ukoncentraciji veoj nego
to je u atmosferi. Mjeri se prirastom teine premaza na kojeg djeluje vlani zrak.
21

Apsorpcija je osobina da premaz upija tvari iz svoje okoline. Mjeri se prirastom teine premaza
na kojeg djeluje voda.
Vremenska postojanost je vrlo vana osobina svih prevlaka. Njom se iskazuje otpornost prevlake
na vremenske utjecaje. Kako se vremenski utjecaji ne mogu jednoznano odrediti, postojanost se
mjeri i rauna na osnovu serije ispitivanja tokom kojih e prevlaka biti izloena utjecaju raznih
plinova i tekuina, pod razliitim pritiscima i temperaturama, zatim utjecaju svijetla,i tako redom.
Po zavrenom ispitivanju uzorak se pregledava da bi se ustanovio stepen korodiranosti koji se
kree od 10 do 0.

22

4. PODJELA MATERIJALA ZA ANTIKOROZIVNU ZATITU

Sve materijale za antikorozivnu zatitu moe se podijeliti u dvije osnovne grupe:

organski zatitni premazi,

ostali antikorozijski materijali organskog i neorganskog sastava.

U okviru prve grupe osvrnut emo se na polimerne materijale, sintetike i prirodne, dok emo u
okviru druge grupe govoriti o kiselootpornoj keramici, grafitnoj opeci, organskim i anorganskim
malterima, premazima, membranama i slino.
Danas osnovne materijale za antikorozijsku zatitu predstavljaju organski premazi. Oni mogu biti
nainjeni na raznim osnovama, ali kod svih je bitno svojstvo suenje i ovravanje. U tabeli 2
prikazan je pregled raznih tipova antikorozijskih premaza u zavisnosti o nainu njihovog suenja.
Pojam 'premaz' koristi se za materijale nieg viskoziteta, a debljine sloja iznose do 1 mm. Za
slojeve vee debljine od 1 mm koriste se tzv. paste, koje se nanose u sloju debljine vee od 1 mm,
a izrauju se od materijala niih viskoziteta (konzistencija paste).

Tabela 2. Tipovi antikorozivnih organskih premaza u zavisnosti od naina suenja [6]

4.1 Organski zatitni premazi

Organski premazi su najzastupljeniji nain zatite i nanose se na metalne povrine u vie slojeva
koji ine sistem premaza. Premazi su tekui ili prakasti proizvodi u kojima su sadrani pigmenti,
23

a naneseni u vrlo tankim slojevima na podlogu prelaze u tvrd, dobro prianjajui film, koji slui u
zatitne i/ili dekorativne svrhe.
Premazi djeluju na povrinu na dva naina i to :

aktivno i

pasivno.

Samim svojim prisustvom izmeu povrine i okoline stvaraju zonu koja odvaja povrinu od
utjecaja okoline. Pigmenti i vezivo e uvjetovati prianjanje premaza za povrinu i pasivnu ulogu
premaza. Aktivna uloga premaza je u osobinama koje premazi imaju. Tako aktivno djelovanje
moe biti:

pasivizirajue (stvaranje dodatnog pasivnog zatitnog filma oksida),

inhibitorsko (stvaranje inhibitora korozije reakcijom izmenu pigmenta i veziva ili

okoline),

neutralizirajue (pigment posjeduje bazna svojstva i neutralie kiseline),

katodno (spreavanje korozije galvanskih struja).

Do kraja 19.st. premaz je predstavljao jednostavnu fiziku smjesu lanenog ulja i praha olovnog
tetraoksida (Pb3O4 ili minija), ili lanenog ulja i cinkovog oksida (cinkovo bjelilo). Takvi premazi
ve davno nisu u upotrebi.Formulacija dananjih premaza kompleksnog je sastava tako da i male
varijacije mogu znatno poremetiti svojstva premaza. Kontrola korozije postie se:
- kombinacijom fizike barijere samog premaza i inherentnog mu svojstva visoke elektrine
otpornosti,
- uvoenjem anorganskih pigmenata, inhibitora korozije.
Organski se premazi razvrstavaju po namjeni i vezivu, a ponekad po pigmentima. Djelovanje
pigmenata temelji se na spreavanju korozije sniavanjem elektropotencijala. Ti anorganski
pigmenti su obino olovni i cinkovi hromati.Osim hromata moe se upotrijebiti sam cinkov prah,
koji tada ima ulogu rtvovane elektrode.Dodatni je problem takve zatite to se u reakciji
elektrolize oslobaa molekula vodika, posljedica ega je otapanje metala i bubrenje filma.
Prema primjeni razlikuju se premazi za unutaranju i vanjsku primjenu.
Prema sloenosti, premaze dijelimo na:

konvencionalne (standardne), i

sloene ili sofisticirane.

24

Konvencionalni premazi zasnivaju se na lanenom ulju ili njegovom poboljanom izdanju na bazi
sintetikog alkidnog veziva. Lako se apliciraju, ali su im svojstva znatno slabija od sloenijih
premaza.
Prema djelovanju veziva, premaze dijelimo u tri glavne grupe:

oksidirajui,

fiziki suivi ili jednokomponentni,

hemijski suivi ili dvokomponentni.

Svi konvencionalni premazi pripadaju oksidirajuim premazima, dok sloeni premazi mogu biti
ili fiziki, ili hemijski suivi premazi.
Oksidirajui ili premazi suivi na zraku su uljni i alkidni premazi, relativno kratkih
molekularnih lanaca otopljenih u vrlo viskoznom vezivu. Prodorom kisika u film premaza lanci
se povezuju. Hlapljenjem otapala, najee white spirit, kisik nastavlja prodirati u premaz,
vezujui se za molekule i produljujui lance do veliine kad ih imobilizira. Tim premazima
limitirana je debljina filma budui da moe doi do istovremenog povrinskog hlapljenja otapala i
zaustavljanja prodiranja kisika u unutranjost premaza. Tada otapalo iz unutranjih slojeva ostaje
unutar premaza ime se zaustavlja proces oksidacije. Predstavnici: uljni premazi, alkidni premazi,
uretanska ulja, epoksi esteri, fenolni premazi. Upotreba: palube, nadgrana, strojarnice.
Fiziki suivi su skupina sloenih premaza s duim molekularnim lancima ije otapanje zahtijeva
velike koliine otapala.Tokom hlapljenja otapala lanci se povezuju i imobiliziraju. Nedostatak
fiziki suivih premaza jest da se oni ponovno mogu otopiti djelovanjem otapala. S druge strane
to biva prednost jer se mogu nanositi na prethodne premaze, lako se povezujui s tim slojevima.
Otapala otope povrinski sloj filma tako da se novim premazom dobije homogeni sloj koji stari i
novi premaz stopi u jedinstvenu cjelinu. Ta se skupina uglavnom sastoji od asfalta i katrana,
odnosno bitumenskih premaza. Pogodni su za primjenu jer nisu bazirani na hemijskoj reakciji, i
stoga to okolina temperatura, osim u ekstremnim uslovima ne utjee na kvalitetu aplikacije.
Brzina suenja otapala i strujanje zraka dva su parametra koja odreuju brzinu suenja.Ne smiju
se premazivati drugim premazima osim antivegetativnim, zbog opasnosti curenja bitumena kroz
film. Dobro podnose vlagu pa se kao primjer mogu primijeniti na podvodnim dijelovima broda
pigmentirani s aluminijem. Ne zahtijevaju specijalne postupke pripreme.
25

Premazi s hemijskom vezom (dvokomponentni) su sloeni premazi.Imaju vezivo i uvriva s

tako formiranim molekularnim lancima da iskljuivo pridravanjem tano propisanih omjera
mijeanja postiu ciljani efekt. Njihova iznimna mehanika vrstoa, otpornost na abraziju te
otpornost na djelovanje agresivnih hemikalija rezultat su hemijske veze. Nedostatak im je potreba
savreno pripremljene podloge (pjeskarenje je obvezano) budui da otapala iz zavrnog sloja,
primjerice kod epoksidnih premaza, ne mogu difundirati u prethodne meupremaze.To je razlog
to je za postizanje adhezije nuno hrapavljenje, odnosno pjeskarenje podloge.

4.1.1 Materijali na bazi sintetikih polimera

Antikorozijski materijali na bazi sintetikih polimera su viekomponentni sistemi. Sintetika

veziva sastoje se od nekoliko supstanci, pri emu je osnovna supstanca polimer tipa: alkida,
akrila, hlorkauuka, vinilkauuka, epoksida, poliestera, poliuretana, fenolformaldehida, silikona i
slino. Bitan uslov koji ovi materijali moraju zadovoljiti je njihova hemijska otpornost na
djelovanje pojedinih agresivnih utjecaja. U tabeli 3. prikazana je hemijska otpornost nekih
sintetikih polimera.

Tabela 3. Hemijske otpornosti nekih sintetikih polimera [6]

26

Predstavnici materijala na bazi sintetikih polimera :

-

Poliuretanski premazi. Minimalna temperatura aplikacije iznosi 0oC. Iziskuju specijalna

otapala. Unato dobrom vezivanju za prethodni film premaza postoji mogunost otapanja,
odnosno pojava ljutenja prethodnih slojeva. Ima vrlo dobra mehanika svojstva.
Primjena: nadgraa.

Epoksidni premazi. Ovisni o temperaturi aplikacije (min +10oC), zahtijevaju specijalna

otapala. Pri nanaanju na staru podlogu postoji mogunost otapanja prethodnih premaza.
Intervali izmeu aplikacija tano su odreeni. Vrlo su otporni na vodu, otapala, ulja i
hemikalije. Iziskuju dobru prethodnu pripremu (pjeskarenje).

Epoksi-katranski premazi kombinacija su epoksi spojeva i katrana, ovisni o temperaturi

aplikacije (min +10oC), visoki sadraj krutih tvari. Javljaju se problemi adhezije s
prethodnim filmom premaza: vrijeme izmeu aplikacija tano je odreeno. Iziskuju dobru
pripremu povrine (pjeskarenje). Vrlo su otporni na vodu, hemikalije, ulja, te mehanika
oteenja. Primjena: primjer za podvodne graevine.

Cink-epoksidni premazi - sadre 92-94% suhog cinanog praha. Iziskuju specijalna

otapala, ovise o temperaturi aplikacije (+10oC min), vrlo im je kratko vrijeme suenja,
otporni su na mehanika oteenja.

Cink-silikatni premazi slinih su svojstava cink-epoksidnih premaza.Primjena: zatitni

premazi za offshore konstrukcije ( konstrukcije u blizini obale), te dijelove broda koji su
izloeni mehanikim oteenjima. Specijalna vrsta slui i kao temeljni premaz.

4.1.2 Materijali na bazi prirodnih polimera

U ovu grupu antikorozijskih materijala pripadaju zatitna sredstva na bazi bitumena, ali u
kombinaciji sa sintetikim polimerima. Bitumen sam za sebe se ne koristi za antikorozijsku
zatitu, nego s epoksidnim smolama, kao tzv. bituepoksi. Spomenuti premaz je otporan na
djelovanje vode, veinu organskih kiselina, alkalija, otopina soli i anorganske kiseline manjih
koncentracija. Ovaj materijal se esto koristi za zatitu konstruktivnih elemenata graevine koji
se nalaze u tlu.

27

Bitumeni i katranske smole potiu iz nafte (bitumeni), odnosno iz ugljenog katrana (katranske
smole). Sve su te tvari crne ili smee boje pa nisu primjenjive za svijetle premaze. Sue se
isparavanjem, vrsto prianjaju za metale, vremenski su i vodootporni, a takoer su postojani i u
slabo kiselim i u slabo baznim otopinama.Nedostatak im je to su postojani u uskom
temperaturnom rasponu izmeu 10 i 40 C i nepostojani su u organskim otapalima.Treba rei da
su pri niim temperaturama krhki, a pri viim meki i ljepljivi.Primjenjuju se zbog niske cijene za
zatitu podova, krovova, silosa itd.
Bitumen nije otporan na naftu, benzin, alkohole, estere, ketone, ulja mineralnog, biljnog i
ivotinjskog porijekla. Bituepoksi se koristi kao premaz ili pasta u kombinaciji s kremenim
punilom, a slui kao zatita elinih vodovodnih cijevi ukopanih u tlo, ukopanih elinih ili
armiranobetonskih vodosprema i slino.

4.1.3 Lakovi i emajli

Lakovi su bezbojne formulacije koje se dobiju mijeanjem jedne ili vie sintetikih smola s lako
isparljivim organskim otapalima. Osim navedenih komponenti u lakove se dodaju plastifikatori,
ovrivai i drugi dodaci za poboljanje kvalitete premaza.S obzirom da lakovi ne sadre punila,
oni su prozirni - transparentni - s razliitom vrstom sjaja.
Impregnacije su posebni bezbojni lakovi koji lako penetriraju u poroznu povrinu.Viskozitet
penetracijskog sredstva je vrlo nizak da bi se postigla im vea dubina penetracije
impregnacijskog sredstva.Navedeni materijali se koriste za zatitu poroznih podloga kao to je
beton, malter, kamen, opeka i drvo.Emajl je mjeavina laka i pigmenta. Povrine premazane
emajlom karakterizira povean sjaj u odnosu na druge zatitne premaze.

4.1.4 Firnajs i uljane boje

Kao premazna zatitna sredstva mogu se koristiti razna ulja biljnog porijekla poput lanenog,
konopljinog, orahovog i suncokretovog ulja.No, s obzirom da se prirodna ulja sporo sue, ona se
stoga prerauju u tzv.firnajs, koji sui bre od ulja u izvornom obliku. 'Firnajs' je baza za

28

proizvodnju uljanih boja. Uljane boje su, dakle, smjesa firnajsa i odreenih pigmenata te
predstavljaju aktivnu zatitu premazanih povrina.

4.2 Ostali antikorozijski materijali organskog i neorganskog sastava

Osim organskih materijala koji se na podruju antikorozione zatite koriste u vidu sistema
premaza, postoje i drugi materijali i sistemi koji se mogu koristiti u antikorozione svrhe. To su
uglavnom sistemi u okviru kojih su prisutni sljedei materijali:
-

Silikatni materijali i ljeme,

Sintetiki malteri,

Kiselootporne keramike (opeke i ploe, ploice i dr),

Grafitne opeke,

Plastine mase u vidu traka (membrana) i folija,

Kiselootporni asfalti i dr.

Silikatni i sintetiki materi, koji se jo nazivaju i kiselootpornim malterima, imaju visoku

otpornost u odnosu na djelovanje pojedinih agresivnih agenasa. Silikatni malteri se dobijaju na
bazi vodenog stakla, pri emu se kao punioci koriste kvarcni pijesak, andezitno brano, dijabazno
brano i dr, a kao ubrziva vezivanja i ovravanja- natrijumflaut Na2SiF6. U tabeli 4.prikazani
su orjentacioni sastavi ovakvih maltera.

Komponente

Natrij-ovo staklo
Varijanta 1

Kalij-ovo staklo

Varijanta 2

Vodeno staklo

400

405

420

Na2SiF6

60

60

63

Kameno brano

440

420

875

Kvarcni pijesak

1320

1325

875

Tabela 4. Sastavi maltera na bazi vodenog stakla _ koliine komponentih materijala (kg) za 1 m3
maltera [6]

29

Koliina vode koja se primjenjuje pri spravljanju ovakvih mjeavina zavisi od zahtjevane
konzistencije, odnosno od naina apliciranja materijala. Ako se predvia nanoenje putem etki,
kod ovakvih mjeavina primjenjuju se vee koliine vode, da se u takvim sluajevima dobivaju
tzv.ljeme.
Kao antikorozioni materijali esto se koriste malteri ljeme na bazi mineralnih veziva
(prvenstveno cementa) modifikovani razliitim polimerima rastvorljivim u vodi (lateks,
polivinilacetat, akrilna smola i dr).
Kiselootporna keramika i grafitne opeke sami po sebi imaju visoku hemijsku otpornost.
Meutim, kako se ovi proizvodi uvijek primjenjuju u sklopu odreenih sistema antikorozivne
zatite, potrebno je da i ostali elementi ovakvih sistema imaju odgovarajue otpornosti. To znai
da ovakve materijale uvijek treba ugraivati u slojeve kiselootpornih maltera ili kiselootpornih
kitova. Spojnice izmeu pojedinih elemenata takoe treba zatvarati odgovarajuim hemijski
otpornim materijalima, npr. Kiselootpornim kitovima.
Kao antikorozivni materijali koriste se i razne hemijski otporne plastine (sintetike) mase
proizvedene u vidu traka (membrana) i folija. Ovakvi prozivodi se primjenjuju ili kao
meuslojevi ili kao zavrni (spoljanji) slojevi u okviru pojedinih sistema zatite. Njihova
primjena podrazumjeva i ispunjavanje uslova dobre povezanosti sa ostalim elementima sistema,
tj. primjenu odgovarajuih hemijski otpornih ljepkova.
Na sl.4.1 je prikazan jedan sistem antikorozione zatite koji je sastavljen od veeg broja razliitih
komponenata pri emu se on moe primjeniti u uslovima djelovanja vrlo agresivnih medijuma.
Kiselootporni asfalti izrauju se od bitumena koji su putem raznih dodataka tako kodifikovani da
im je poveana hemijska otpornost, naroito otpornost u odnosu na djelovanje razblaenih
kiselina.

30

Slika 4.1 Sistem antikorozivne zatite [11]

5. KOMPONENTE ZATITNIH PREMAZA

U premaznim sredstvima, osim osnovnih sastojaka, prisutni su i razliiti razrjeivai i otapala.

Otapala modificiraju koncentraciju osnovne tvari, a razrjeivai podeavaju viskozitet materijala
podobnog za aplikaciju na odreene podloge. Voda takoer moe biti razrjeiva kod pojedinih
polimera koji se mijeaju s vodom, dajui pritom polimernu emulziju.U spomenutu vrstu
polimera pripadaju polivinilacetat, akril, butadienstirol i drugo.
Kompozicija antikorozivnog premaza za zatitu sadri pet komponenata:
Vezivna sredstva (jedno ili vie njih). Vezivo je smjesa jednostavnih ili sloenih prirodnih ili
sintetikih smola i drugih hemijskih komponenata. Funkcija dodanih sastojaka jest poboljanje
performansi premaza, odnosno postizanja trajnih i vrstih, ujedno i fleksibilnih filmova dobre
adhezije.

31

Otapala ili razrjeivai (voda ili organska otapala). Otapala daju viskozitet premazu te
omoguavaju postizanje tane debljine suhog filma premaza. Otapala su jedini faktor odnosa
debljine mokrog i suhog filma premaza.
Pigmenti. Pigment je bitni sastojak premaza koji daje pokrivnu mo, pojaava film premaza, daje
mu boju, utjee na postojanost filma i titi od UV zraenja.
Punila.Ekstender je uobiajeni termin za punilo. To mogu biti i specijalni pigmenti razliitog
oblika i veliine koji u tanim omjerima premazu daju sjaj i pospjeuju aplikaciju na substrat,
omoguavajui i nanoenje debljih premaza, te poboljavajui i mehanika svojstva filma
premaza.
Aditivi: sikativi (suila), omekavala i ostali aditivi imaju funkciju kontroliranja suenja premaza.
Funkcija suila jest intervencija u intermedijarnim reakcijama vezanja kisika iz zraka na
reaktivne molekule premaza (oksidacija ili povrinsko suenje), nakon ega slijedi polimerizacija
premaza (proces unutranjeg suenja filma).

5.1 Vezivna sredstva

- su organske tvari koje povezuju druge komponente,
-

ine nehlapivi organski dio premaznih sredstava,

osiguravaju prianjanje na povrinu,

najpoznatija veziva su na bazi alkidnih smola, bitumena, hlorkauuka, silikonskih smola,

epoksidnih i poliuretanskih smola, celulozni derivati, voskovi, gumene smjese, silikoni,
cement, emajl, metali i dr.,

najpoznatija veziva su suivo ulje, uljni firnis, obraena celuloza,

daju na metalnoj povrini kontinuirani film.

Velik i vaan dio veziva ine i uljna veziva. To su veziva izraena na bazi ulja, prirodnih ili
sintetskih, te voska ili smole, kod kojih pri suenju dolazi do hemijskih reakcija (oksidacije).
Uljna veziva se dijele na uljne firnise i uljne lakove.

5.2. Otapala
Otapala i razrjeivai otapaju veziva premaznih sredstava te smanjuju viskoznost premaza. Osim
na viskoznost, otapalo utjee i na viskoznost premaza, brzinu suenja, karakteristike nanoenja
32

premaza te sjaj. Ukoliko je viskoznost premaza via od one koja je prikladna za nanoenje
premaza na podlogu, premazu se neposredno prije nanoenja dodaju razrjeivai. Razrjeivai su
smjese razliitih otapala i organskih kapljevina pomou kojih se podeava eljena viskoznost
premaza.Nije rijedak sluaj da se jedan spoj u nekim sluajevima primjenjuje kao otapalo, a u
drugim kao razrjeiva.Osim osnovne primjene, otapala se koriste za skidanje starih
premaza.Dodaci su tvari koje se dodaju premazima u cilju poboljanja nekih njihovih svojstava.
To su razni omekivai (homogeniziraju film premaza), sikativi (ubrzavaju suenje veziva),
sredstva za sprjeavanje sedimentiranja te sredstva za kvaenje. Pod pojmom otapala ili
razrjeivaa se podrazumijeva isparavajua tekuina, koja se dodaje premazima, lakovima,
umjetnim smolama i bojama, kako bi se njihove osobine prilagodile upotrebi. Kao razrjeiva za
uljne i lak-boje koristi se terpentinsko ulje ili zamjena za terpentin, a za razrjeivanje lakova na
bazi umjetnih smola se koriste organska otapala na bazi alkohola i aromata. Razliiti razrjeivai
se koriste i za ienje ve osuenih pomonih sredstava za rad npr. etki, valjaka i lopatica.
Razrjeiva je istovremeno i otapalo. Terpentinsko ulje je eterino ulje, bez boje ili svijetloute
boje, ugodnog mirisa proizvedeno iz ivog ili posjeenog drveta odnosno iz smola razliitih vrsta
borovine. Kao prirodni proizvod u prednosti je sa stanovita ekologije, u istom obliku je
meutim otrovno. Zamjena za terpentim se sastoji od ispitnog benzina, sintetskog proizvoda koji
se dobije iz nafte i koji se u pogledu take vrelita i osobina otapanja ponaa jednako kao
terpentin. Za pokrivanje neugodnog mirisa benzina i petroleja mijeaju se terpeni, koji imaju
ugodan miris.Aromati predstavljaju zbirni pojam za dijelom vrlo otrovne sastavne supstance
nafte.Alkoholi su hemijski srodnici poznatim etanolima.

5.3 Pigmenti
- su prirodni i sintetski organski spojevi,
-

mogu biti i prirodni anorganski spojevi,

se ne otapaju se u vezivu,

djeluju inhibirajue (fosfati) i neinhibirajue (aluminij, Fe2O3,itd.),

premaz ine obojenim i neprovidnim,

poveavaju premazima zatitna svojstva, hemijsku postojanost, toplinsku stabilnost.

Pigment je materijal koji izgleda obojeno zbog selektivne apsorpcije i refleksije

svjetlosti.Osnovna svrha pigmenta je da zatitnom filmu daju boju.Aktivni pigmenti su tvari koje
33

smanjuju brzinu korozijskih procesa, a esto djeluju kao inhibitori korozije.Zbog spomenutog,
aktivni pigmenti mogu biti osnovni faktor antikorozijske zatite.To je posebno sluaj kod
antikorozijske zatite metala, gdje premazi s aktivnim pigmentom djeluje kao pasivizator korozije
jer su onemogueni elektrohemijski procesi koji su osnovni uzrok korozije metala u agresivnoj
sredini. Dakle, premazi s aktivnim pigmentom stavljaju se u sistem zatite metala na sam kontakt
metala i premaza (kao temeljni sloj).
Obini pigmenti su tvari koje premazu daju izgled i boju.Oni u nekom smislu poveavaju trajnost
premaza

jer

usporavaju

proces

starenja

uzrokovan

UV

zraenjem

atmosferskim

utjecajima.Postoje i pigmenti koji su aktivni i estetski tj.imaju ulogu pigmenta-boje i ulogu

pigmenta-inhibitora korozije.
Najvaniji pigmenti su:
Olovni pigmenti koji se danas izbacuju iz upotrebe zbog svoje toksinosti bili su vani pigmenti u
bojenju premaza. Danas se koriste samo kao industrijski premazi, za premaze koji e biti izloeni
posebnim uvjetima. Nekoliko raznih vrsta olovnih pigmenata se upotrebljava a to su:
-

olovni minij Pb3O4 ili olovo ortoplumbat je prah intenzivno crvene boje koji nastaje
zagrijavanjem olovnog oksida u struji zraka pri 500 C. Olovni miniji se razlikuju po
koliini olovnog ortoplumbata. Tako razlikujemo npr. crveni minij sa oko 26 % olovoortoplumbata, naranasti minij sa oko 27 % olovo-ortoplumbata , obogaeni minij sa oko
31,5 %olovo-ortoplumbata, ...Minij ima neutralizirajue djelovanje, sposobnost da
pasivizira eljezo, te djeluje kao inhibitor. Zbog svojih karakteristika se danas
upotrebljava kao temeljna boja za eljezo.

olovni sulfat - PbSO4 je pigment koji je takoer vrlo otrovan. To je bijeli kristalni prah,
netopiv je u vodi, ima inhibitorsko djelovanje jer stvara olovne sapune. Ima i
neutralizirajue djelovanje ali manje od minija. Upotrebom ovog pigmenta dobivaju se
plave olovne temeljne boje.

olovni karbonat - PbCO3 ili olovno bijelilo je bio najee upotrebljavan pigment na bazi
olova, a danas se ne koristi za razliku od prethodna dva. Ima vrlo dobra svojstva, pa se je
upotrebljavao vrlo esto u auto industriji. Danas je zamijenjen pigmentima kao to su
titanij-oksid ili kombinacije spojeva barij-cink-sumpor.

34

olovni hromat - PbCrO4 ili hromovo uto je uz prethodna tri pigmenta najee
upotrebljivan pigment u prolosti. Netopiv je u vodi i vrlo otrovan. Dobiva se reakcijom
olovnih soli ( npr olovo-2-nitrata ) sa kalijevim kromatom. Reakcijom sa kalij
dikromatom dobiva se hromovo crveno. Ovi pigmenti se upotrebljavaju u temeljnim
bojama za zatitu metala. Olovni hromati se upotrebljavaju za proizvodnju utih,
naranastih, crvenih i zelenih boja.

olovni cijanamid - PbNCN je pigment koji se upotrebljava u temeljnim premazima zbog

svojstva da sa uljnim vezivima tvori olovne sapune koji imaju inhibitorsko djelovanje.

olovna glea - PbO ili massicot je teki uto-smeni, uti ili crveni prah slabo topljiv u
vodi, topljiv u nitratnoj siretnoj i vruoj hloridnoj kiselini, dobiva se oksidacijom olova i
arenjem olovo-hidroksida i karbonata. Upotrebljava se kao pokrivni dekorativni pigment

olovni suboksid - PbO2 , u vodi i nitratnoj kiselini netopljiv prah, jako oksidacijsko
sredstvo, pri upotrebi se raspada na Pb i PbO. Upotrebljava se u zavrnim premazima, a
ponekad i temeljnim.

Cinkovi pigmenti nisu otrovni i imaju iroku primjenu u premazima danas. Postoji vie cinkovih
pigmenata:
-

cinkov prah - se upotrebljava kao katodna zatita elinih povrina. Reagira sa vodom pa
u vlanoj sredini stvara karbonate koji izoliraju metalnu podlogu od okoline i tako je
dodatno tite. Djeluje i kao bazni pigment, neutralizirajui produkte razgradnje uljnih
veziva. Upotrebljava se u premazima povrina izloenima atmosferilijama.

cinkov oksid - ZnO ili cinkovo bjelilo dobiva se sagorijevanjem elementarnog cinka,
gotovo je netopiv u vodi, ali se topi u kiselinama i bazama. Ima oblik bijelog praha ili
bijelih heksagonalnih kristala. Prekrivna mo cinkovog bijelila je relativno slaba, te se
treba poboljati upotrebom posebno prireenih ulja. Kada je u smjesi pigmenata manje od
90 % ZnO tada pigment prelazi iz bijele u utu i sivu boju. Upotrebljava se pomijean sa
40 50 % ulja u meupremazima i zavrnim premazima, a u temeljnim premazima samo
u kombinaciji sa drugim pigmentima. Zajedno sa cinkom u prahu upotrebljava se kao
temelj za bojenje vrue pocinanog lima. Naroito se koristi za nitrocelulozne emajle i
uljene lak boje.

cinkov sulfid - ZnS, dobiva se taloenjem otopine cink-sulfata topljivim sulfitima. Ako se
otopini barij-sulfida BaS doda cink-sulfat, taloi se smjesa barij-sulfata BaSO4 i cink35

sulfida: bijela boja litopon. Sadraj cink sulfida u smjesi se kree od 15 60 %. Litopon
je bijeli pigment koji se upotrebljava u bojama za unutarnje povrine i u enamelima.
Vano je napomenuti da se litoponima ne zatiuju metalne povrine, ve uglavnom
drvene.
-

bijela galica - ZnSO4 nastaje pri otapanju cinka ili cink oksida u sulfatnoj kiselini, takoer
slui za dobivanje litopona.

cinkov kromat - ZnCrO4 se upotrebljava sve vie kao zamjena za olovni minij, mada se i
on zamjenjuje sa manje toksinim trivalentnim cinkovim hromatima slinog sastava.
Posjeduje pasivizirajue djelovanje na aluminij, cink, kadmij, bakar, magnezij, kositar, te
eljezo, kao i na legure ovih elemenata, te se upotrebljava da uspori koroziju tih
materijala. Kako su ute boje jo se zovu i cinkovo uto. Kao i olovni minij upotrebljava
se u temeljnim premazima koji su izloeni morskoj vodi i atmosferi. Ovi premazi su
mekani i elatinozni kada ih nanesemo, ali suenjem postaju tvrdi i otporni na vodu.
Suenje hromata se vri prirodnim putem, ali se moe ubrzati zagrijavanjem do 70 C.
Vee temperature mogu otetiti premaz, to bi postalo vidljivo nakon nekog vremena.

eljezni pigmenti se upotrebljavaju u bojama od pamtivijeka. Danas eljezni pigmenti imaju vrlo
iroku primjenu:
-

eljezo-trioksid Fe2O3 - se upotrebljava pod imenom crveni eljezni oksid, ali se moe
nai kao glavni sastojak pigmenata pod imenima Crni pigment 11, Smei pigment 7,
Crveni pigment 101, Smei pigment 6. Posljednja dva pigmenta se upotrebljavaju i u
prehrambenoj industriji. Ovaj pigment je prilino otporan prema kiselinama i bazama, te
prema agresivnoj sredini. Upotrebljava se u temeljnim premazima u kombinaciji sa
drugim pigmentima.

eljezo tri-cijanid ili feri-fero-cijanid ili eljezo tri heksacijanoferat. U naoj literaturi se
moe nai kao pariko plava boja, a u engleskoj literaturi kao Prussian blue ili PB.
Formula ovog spoja nije tano definisana ali se smatra da je Fe7(CN)18(H2O)x. Ovaj
pigment je postojan prema kiselinama i vodi, a topiv u bazama.

Titanovo bijelilo ili titanov dioksid ili titania (TiO2 ) ili bijeli pigment 6 - je spoj koji se moe
nai u prirodi kao takav. Ima vrlo iroku primjenu, najee je upotrebljavan bijeli pigment. Ima
36

vrlo dobru pokrivnu mo, odlian indeks refrakcije, a upotrebljava se sam ili u kombinaciji sa
drugim pigmentima i punilima. Inertan je prema hemijskim, termikim i atmosferskim
utjecajima. Ima vrlo dobru postojanost na UV zrake i zato se upotrebljava kao vanjski premaz, ali
i kao reflektirajua boja. Kako nije toksian upotrebljava se i u industriji hrane.
Aluminijski spojevi i aluminijski prah se takoer upotrebljavaju kao pigmenti za zatitne premaze.
Pigmenti na bazi aluminija se upotrebljavaju za podvodne boje jer eliku prua djelominu
katodnu zatitu. Kako pigmenti na bazi aluminija imaju takoer vrlo dobru refrakciju, i oni se
upotrebljavaju za refleksne premaze.
Silumin boje su boje gdje je veina pigmenata u njima na bazi legura aluminija i silicija.
Crni pigmenti su pigmenti kod kojih crnu boju daje ugljik u obliku grafita ili ae. Ovi pigmenti
mogu biti prirodni i umjetni, a upotrebljavaju se za zavrne premaze.

5.4 Punila i aditivi

Punila su minerali koji se esto dodaju vezivu umjesto jednog dijela pigmenata u cilju
poboljanja mehanikih i termikih svojstava premaza te snienja njegove cijene. Punila, takoer,
poboljavaju hemijsku i korozijsku otpornost premaza te pojaavaju otpornost na abraziju i
udarce i sl. Kod nekih premaza pigmenti su ujedno i punila, a ima primjera gdje je jedna tvar
jednom pigment a drugi put punilo. Postoje tri grupe dodataka.To su kreda, barit i silikati.U
olovnim bojama kao punilo se upotrebljava samo barit, a u ostalim se mogu nai svi dodaci.
Kreda se naroito upotrebljava u prirodnim bojama za kunu upotrebu, gdje slui kao
pigment i kao punilo. Aditivi su dodaci koji poboljavaju svojstva premaza, neki pigmenti i
punila mogu biti aditivi u pojedinim sluajevima. Kreda moe biti aditiv koji premazu daje veu
tvrdou, ZnO poveava otpornost na UV, AlO slui za ubijanje nametnika, neki drugi spojevi
slue kao baktericidi.
Aditivi su tvari koje u premaznom sredstvu imaju razne uloge. Oni se primjenjuju u svrhu
regulisanja pojedinih svojstava polimerne formulacije kao to su:
- vrijeme suenja;
- spreavanje sedimentacije pigmenta;
- poveanja ilavosti (duktiliteta) suhog premaza;
- osiguranje povoljne tiksotropije materijala (spreavanje slijevanja niz vertikalne povrine);
37

- mogunost nanoenja premaza u formi tankog homogenog filma.

Za modifikaciju viskoziteta premaza i smanjenje skupljanja koriste se razna punila poput

mljevene krede, vapnenakog brana (filer), kaolina i slino. Spomenute mase imaju takav
viskozitet da izgledaju kao paste pa se koriste za izravnavanje povrina ili kao kitovi (za razna
brtvljenja ili popravak lokalnih oteenja).

6. NANOENJE ORGANSKIH PREMAZA

Nanoenje organskih prevlaka obuhvaa farbanje, bitumeniziranje, nanoenje razliitih

plastinih masa, te gumiranje.
Farbanje se najee izvodi etkama, valjcima, uranjanjem, prskanjem komprimiranim zrakom
ili hidraulikim pritiskom itd. Premazi

se sue isparavanjem otapala ili razrjeivaa, te

hemijskim procesima (oksidacijom, polikondenzacijom, poliadicijom). Izvodi se i vieslojno.

Debljina zatitnih filmova je do 150 m.
Bitumenizacija je prevlaenje metala slojevima bituminoznih tvari kao to su naftni bitumen i
katran kamenog ugljena.Prevlake redovito sadre i prakasta punila koja mogu biti kiselostalna i
baznostalna.Primjenjuje se za zatitu metala, najee cjevovoda. Prevlake se dobivaju lijevanjem
sirovine u rastaljenom stanju (oko 200C) na metalnu podlogu uz etkanje. Debljina prevlaka
moe iznositi od 0.5 do 10 mm. Deblje se prevlake armiraju. Armiranje se izvodi jutenim ili
pamunim platnom, vunenim pustom ili sintetskom tkaninom, no najbolje prevlake dobivaju se
armiranjem staklenom vunom ili azbestnim tkanjem. Savremeni nain zatite izvodi se
koritenjem tvorniki proizvedenih traka od bitumena armiranog staklenim tkanjem. Debljine su
oko 0.5 mm. Trake se namotaju na obino predgrijane cijevi pomou mehanikih ureaja.
Nanoenje plastinih masa na metalnu povrinu provodi se najee oblaganjem, omotavanjem,
vruim prskanjem, fluidizacijom i elektrostatskim napraivanjem. Za nanoenje slue plastine
mase koje sadre punila i pigmente. Prevlake su debljine 0.1 do 5 mm. Osnovne karakteristike
pojedinih metoda su navedene u daljnjem tekstu.
38

Oblaganje se najee koristi za zatitu unutarnjih povrina rezervoara, a izvodi se plastinim

folijama, listovima ili ploama koje se lijepe na metalnu povrinu. Obino se metali oblau
poliplastima kao to su polivinilhlorid, a dijelovi obloge spajaju se zavarivanjem pomou meke
ice od iste plastine mase.
Pakovanje se obino koristi za zatitu vanjske povrine cjevovoda i izvodi se plastinim trakama
koje mogu biti samoljepljive ili se nanose u toplom stanju,odnosno pomou ljepila. Trake su
najee od polivinilhlorida i polietilena debljine25 m do 0.5 mm. Samoljepljive trake su sa
unutranje strane presvuene slojem ljepila na bazi gume, debljine 25 do 100 m. Ako se
pojaaju slojem butilne gume znatno im se poveava mehanika otpornost. Ovakve su debljine
do 0.75 mm, a nanose se na metalnu povrinu lijepljenjem s primarnim slojem butilne gume
(engl.butyl rubber primer).
Vrue prskanje plastina masa se privodi pitolju za vrue prskanje, tali i raspruje na prethodno
zagrijanu metalnu povrinu. Vruim prskanjem zatiuju se najee posude i limovi. Prevlake su
debele 0.3 do 1.2 mm. Deblje prevlake mogu se dobiti nanoenjem u vie slojeva. Vruim
prskanjem najee se nanose polietilen,polifluoretilen, polipropilen, poliamidi, poliakrilati,
epoksidi i sl.
Fluidizacija je prevlaenje predgrijanog metala u smjesi zraka i plastine mase.Uranjanjem
vrueg predmeta u tu smjesu rastali se plastina masa uz metalnu povrinu predmeta, te nastaje
prevlaka. Debljina prevlake ovisi od temperature predgrijanog metala i o vremenu kontakta s
fluidom. Za fluidizaciju primjenjuju se iste plastine mase kao i za vrue prskanje.
Elektrostatsko napraivanje provodi se u ureajima u kojima se prah plastine mase naelektrizira
u elektrinom polju visokog napona. Naelektrizirani prah taloi se na metalnu povrinu predmeta
spojenu sa suprotnim polom izvora napona, a prevlaka nastaje naknadnim grijanjem.
Gumiranje metala je nanoenje prirodne ili sintetske gume u obliku folija ili ploa koje se
gumenim lijepkom nalijepe na mlazom oienu povrinu metala, a zatim vulkaniziraju. Pri
vulkanizaciji, koja se provodi na 100 do 140C, znatno se poboljavaju zatitna svojstva gume
39

umreenjem molekula. Dodavanje ubrzivaa i aktivatora sintetskoj gumi omoguuje

vulkanizaciju na sobnoj temperaturi. Za prevlaenje primjenjuje se obino guma na bazi
modificiranog prirodnog kauuka ili na bazi sintetskih kauuka, kao to su butilni,
poliklorpropenski (neopren) i drugi.Prevlake su debele 2 mm i vie i otporne su prema udaru i
habanju.Zatitne prevlake cijevi nanose se tvorniki u industrijskom pogonu ili na mjestu
primjene. Prednost tvornikog nanoenja prevlaka je bolja kontrola uvjeta rada, no nedostatak je
mogunost oteenja prevlake tokom uskladitenja i transporta od industrijskog pogona do mjesta
primjene. Naknadna zatita zavarenih spojeva cjevovoda izvodi se na mjestu primjene.
Nanoenje zatitnih prevlaka na mjestu primjene uveliko je automatizirano, posebno kada se
izvodi omotavanjem bitumeniziranih ili plastinih traka. Kapacitet takvih automatiziranih ureaja
(pipeline travelling machines) je zatita nekoliko kilometara cjevovoda na dan.

40

7. ZAKLJUAK

Zatita od korozije je osobito vana u agresivnim uvjetima sredine u kojoj se konstrukcija nalazi:
blizina mora, agresivna industrijska mikroklima i slino.
Antikorozijsku zatitu potrebno je provoditi i kod drvenih konstrukcija, gdje uzronici degradacije
materijala nisu hemijski nego bioloki utjecaji, kao razliiti mikroorganizmi i insekti.
Danas osnovne materijale za antikorozijsku zatitu predstavljaju organski premazi.
Bitumen sam za sebe se ne koristi za antikorozijsku zatitu, nego s epoksidnim smolama, kao tzv.
bituepoksi.
Lakovi su bezbojne formulacije koje se dobiju mijeanjem jedne ili vie sintetikih smola sa
lakoisparljivim organskim otapalima.
Uspjenost antikorozijske zatite zavisi o mnogim faktorima: odabiru materijala, odnosno broja
slojeva premaza; ukupnoj debljini slojeva i pripremi povrina na koje se zatita nanosi.

41

8. LITERATURA

[1]I.Esih, Z.Dugi; Tehnologija zatite od korozije, kolska knjiga, Zagreb, 1990.

[2]I.Esih,Z.Dugi; Tehnologija zatite od korozije II , FSB, Zagreb,1992.
[3]I.Esih; Osnove povrinske zatite, FSB, Zagreb, 2003.
[4]E.D.D. During; Corrosion Atlas, Elsevier, 1997.
[5]E. Stupniek-Lisac Korozija i zatita konstrukcijskih materijala.
[6] M. Muravljov; Graevinski materijali, Beograd 2007.
[7]P.R. Roberge; Handbook of corrosion engineering, McGraw-Hill, Inc., New York, 1999.
[8]D.A. Jones; Principles and Prevention of Corrosion, Prentice-Hall, Inc., USA, 1996.
[9]S.Martinez, I.tern; Korozija i zatita eksperimentane metode, HINUS, Zagreb, 1999.
[10] P.Marcus, J.Oudar; Corrosion Mechanisms in Theory and Practice, Marcel Dekker, Inc.,
New York,1995.
[11]Pravilnik o tehnikim merama i uslovima za zatitu elinih konstrukcija od korozije, 1970.
[12] http://www.gradimo.hr/clanak/gradevni-materijali-za-posebne-namjene/38109.

42

UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

GRAEVINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

OBOJENI METALI I LEGURE

PREDMET: GRAEVINSKI MATERIJALI II

Studenti:

Predmetni nastavnik:

Emir Muratovi GM 140024

Amra anti

Doc.dr. Merima ahinagi-Isovi

GM 140004

Mostar, maj 2015.

SADRAJ:

1.0

UVOD ........................................................................ Error! Bookmark not defined.

2.0

STRUKTURA METALA.......................................... Error! Bookmark not defined.

3.0

PODJELA METALA .................................................................................................. 4

4.0

TEKI OBOJENI METALI ........................................................................................ 6

4.1.

Olovo (Pb) ................................................................................................................... 6

4.2.

Bakar (Cu) ................................................................................................................... 8

4.3.

Cink(Zn) i njegove legure ......................................................................................... 14

4.4.

Nikl (Ni) i njegove legure .......................................................................................... 15

4.5.

Kobalt (Co) ................................................................................................................ 16

5.0

LAHKI OBOJENI METALI ..................................................................................... 17

5.1.

Aluminijum (Al) ....................................................................................................... 17

5.2.

Magnezijum (Mg) ..................................................................................................... 21

5.3.

Berilijum (Be) ............................................................................................................ 23

5.4.

Titanij (Ti) ................................................................................................................ 25

6.0

PLEMENITI METALI ............................................................................................. 27

6.1.

Zlato (Au) .................................................................................................................. 27

6.2.

Srebro (Ag) ............................................................................................................... 30

6.3.

Platina (Pt) ................................................................................................................. 33

7.0

RIJETKI METALI .................................................................................................... 35

8.0

ZAKLJUAK ............................................................................................................ 36

LITERATURA: ........................................................................................................................ 37

1.0 Uvod
Metali i legure su materijali koji se odlikuju nizom karakteristinih osobina, zbog kojih su
postali osnova savremene tehnike. Metali se sastoje od istog hemijskog elementa sa
neznatnom koliinom primjesa drugih elemenata. Odlikuju se karakteristinim metalnim
sjajem, poveanom elektro i toplotnom provodljivou, dobrim mehanikim osobinama,
otpornou prema elektrohemijskim utjecajima i povienoj temperaturi, mogunou obrade
na razliite naine u hladnom i zagrijanom stanju. Sve nabrojane osobine uslovljene su
osobinama unutranje grae atoma i njihovim meusobnim vezama. Tehnologija dobijanja
metala zavisi od karakteristika ishodne sirovine rude. Najee se radi prema sljedeoj emi:
vaenje rude, obogaivanje rude, topljenje poluproizvoda, rafinacija ili prerada
poluproizvoda. Pored toga, za dobijanje metala esto se primjenjuje i postupak elektrolize.
Legure su sloeni materijali koji predstavljaju smjesu nekog osnovnog elementa sa drugim
metalima i nemetalima. Elementi koji ine legure nazivaju se komponente legure, od ijeg
broja zavisi sloenost legure i njene karakteristike. Na ovaj nain dobijaju se materijali koji su
u odnosu na iste metale u prednosti u pogledu mehanikih , hemijskih , tehnolokih i drugih
tehnikih svojstava, a koji su pored toga i u ekonomskom pogledu povoljniji. Najvei broj
legura se dobija topljenjem komponenti, ali postoje i drugi naini dobijanja legura.

2.0 Struktura metala

isti metali i njihove legure imaju kristalnu strukturu. Kristalno stanje karaktezira pravilan,
ponavljajui raspored atoma u prostoru u obliku trodimenzionalne reetke , koja tvori
kristalnu strukturu. Najrasprostranjeniji su metali sa kubnom zapreminski centriranom
reetkom (gvoe, hrom, volfram, molibden sl. 2.1.), sa kubnom povrinski centriranom
reetkom (aluminijum, bakar, nikl, olovo sl. 2.2.), i sa heksagonalnom reetkom (cink,
magnezijum, kadmijum sl. 2.3.). Svaka forma kristalne reetke odgovara odreenom nivou
slobodne energije atoma. Pojava promjene kristalne strukture metala naziva se ALOTROPIJA
ili POLIMORFIZAM.

2|Obojeni metali i legure

Slika 2.1. Kubina zapreminsko centrirana kristalna reetka [1]

Slika 2.2. Kubina povrinski centrirana kristalna reetka [1]

Slika 2.3. Heksagonalno gusto sloena kristalna reetka [1]

3|Obojeni metali i legure

3.0 Podjela metala

Osnovne karakteristike metala su: metalni sjaj, provodljivost elektrine energije i toplote,
kovnost , vrstoa, lahka pokretljivost elektorna itd.
Osnovna podjela metala je na:
-plemenite ;
-poluplemenite ;
-neplemenite .
Uobiajena podjela metala jeste na CRNE (gvoe i njegove legure) i OBOJENE
(aluminijum, bakar, cink, olovo, nikl, kalaj, bronza, mesing i dr.) . Dakle, obojeni metali su
svi metali koji u sebi ne sadre gvoe.

Slika 3.1. Crni metal [6]

Slika 3.2. Obojeni metal [4]

Obojeni metali se dijele u nekoliko grupa, kao to su:

- TEKI OBOJENI METALI, gdje spadaju oni metali ija je gustina vea od 5 [kg/dm3].
Neki autori smatraju da je ta granica 3,8 [kg/dm3]. To su: Olovo (Pb), Bakar (Cu), Cink (Zn),
Nikal (Ni), Kobalt (Co) i drugi;
- LAKI OBOJENI METALI - ija je gustina manja od 5 [kg/dm3], a tu spadaju: Aluminijum
(Al), Magnezijum (Mg), Berilijum (Be), Titan (Ti) i drugi;
- PLEMENITI METALI, u koje spadaju: Zlato (Au), Srebro (Ag), Platina (Pt);
- RIJETKI METALI, gdje se ubrajaju. Indijum (In), Galijum (Ga), Selen (Se), Telur
(Te), Volfram (W) Vanadijum (V), Molibden (Mo), Cirkonijum (Zr), Renijum (Re), Uran (U)
i drugi. Ova grupa metala moe da se podjeli na: rasijane, teko topljive, radioaktivne itd.

4|Obojeni metali i legure

Osnovne karakteristike obojenih metala u odnosu na elik su:

- slabije mehanike karakteristike,
- bolja otpornost na koroziju,
- vea istegljivost,
-vea elektrina i toplotna provodljivost,
-nemagnetini su,
- niske specifine teine,
-posjeduju antifrikciona svojstva...
S obzirom da postoji itav niz legura obojenih metala, navedene karakteristike obojenih
metala u odnosu na elik treba uzeti uslovno, jer neke legure obojenih metala mogu imati
zateznu vrstou kao najkvalitetniji elici. Najvaniji obojeni metali su : bakar, aluminijum,
cink, olovo, nikl, magnezijum, kalaj, bronza, mesing, titan i legure bakra, aluminijuma i
magnezijuma.

5|Obojeni metali i legure

4.0 Teki obojeni metali

4.1 OLOVO (Pb)

Olovo je dobilo ime od latinske rijei plumbum to znai tekue srebro, hemijski je element
koji u periodnom sistemu elemenata nosi simbol (Pb). Mekani je mutno sivi metal koji
potamni na zraku zbog stvorenog zatitnog sloja oksida i karbonata.
Olovo je sjajan, mekan i slab metal, lako se izvalja u obliku folije (olovne folije) ili ispresa u
oblik cijevi (olovne cijevi). Talite mu je dosta nisko na 327C , a kljua na 1500C i
prilikom toga isputa otrovne pare, smatra se slabim tehnikim metalom, mekan je i loe
provodi struju. Otporan je na koroziju, nije topiv u vodi, i topiv je samo u oksidirajuim
kiselinama. Vrlo je otrovan metal i njegovi su spojevi takoer otrovni ako se kojim sluajem
unesu u organizam.

Slika 4.1. Olovne trake [4]

Olovo je najjeftiniji tehniki metal odmah poslije eljeza i cinka. Od olova se izrauju crpke,
cijevi, kablovi, platevi, akomulatori,elektrini osigurai itd. Olovne cijevi su jako dobre za
izradu vodovodnih instalacija. Olovna legura sa sadrajem neto kalcija, natrija i litija se
koristi za izradu leajeva eljeznikih vagona. Upotrebljava se za izradu cijevi za
kanalizaciju, oblaganje kablova i izradu olovnih akumulatora.

6|Obojeni metali i legure

Slika 4.2. Olovne cijevi [4]

Olovo se takoer koristi u medicini kao tit protiv zraenja, zatim u vojnoj industriji za
proizvodnju

zrna

municije

te

ribarstvu

kao

neizbjean

pomaui

element.

Olovo ima vanu primjenu zbog svoje kovnosti, niske toke topljenja i dobroj otpornosti
prema atmosferskoj koroziji.

Slika 4.3. Pribor ra ribolov od olova [6]

7|Obojeni metali i legure

Slika 4.4. Olovna zrna za izradu municije [6]

4.2 Bakar (Cu)

Kao ist metal, ima iroku primenu u elektrotehnici za izradu provodnika zbog izvanrednih
fizikih svojstava elektrine i toplotne provodljivosti. Odlikuje se velikom plastinou i
sposobnou obrazovanja velikog broja tehnikih legura sa dobrim mehanikim i tehnolokim
svojstvima.
Osobine
Bakar pripada prvoj grupi Periodnog sistema sa atomskim brojem 29 i atomskom masom od
63,54. Gustina istog bakra iznosi 8,93 g/cm3. Kristalie po povrinski centriranoj kubnoj
reetki. Poslije zlata i srebra ima najveu elektrinu provodljivost ( = 58 m/mm2) u odnosu na
ostale metale. Toplotna provodljivost bakra je est puta vea u odnosu na eljezo, odnosno,
dva puta vea od toplotne provodljivosti aluminijuma.Veoma dobro se obrauje plastinom
deformacijom to podrazumjeva da se moe valjati u veoma tanke limove i izvlaiti u vrlo
tanke ice. Dobro se spaja lemljenjem,ali relativno teko zavarivanjem zbog brze oksidacije i
prenoenja toplote po dubini materijala. Primjenjuje se u elektrotehnici kao provodnik, zatim
u mainskoj odnosno termo-tehnikoj instalaciji za ureaje gdje se zahtjeva dobra
provodljivost toplote (izmjenjivai toplote, hladnjaci, grijai, cijevi itd.). Temperatura
topljenja istog bakra je 1083C.

Slika 4.5. Bakrena ica [6]

8|Obojeni metali i legure

Slika 4.6. Bakar u elektroinstalacijama [6]

Tabela 4.1. Prikaz mehanikih svojstva bakra , u zavisnosti od stanja prerade [7]

Osobine
Zatezna vrstoa, Rm
(MPa)
Napon teenja, ReH
(MPa)
Izduenje, A5(%)
Tvrdoa po Brinelu,
HB

Liveno
150-200

Stanje prerade
areno
210-240

Hladno deformisano
300-440

40-80

200-390

25-15
50

50-35
40-50

25-2
75-90

Bakar ima dobru otpornost prema koroziji, u atmosferskim uslovima tokom vremena
obrazuje se na povrini uto-zelena zatitna prevlaka, jedinjenje CuCO3 Cu(OH).
Dobivanje bakra
Bakar se uglavnom dobija iz sulfidnih ruda (~80%

svjetske proizvodnje), prije svega

halkopirita, CuFeS2, zatim halkozina, CuS, bornita 5Cu2SFe2S3, i pirita, FeS2. Drugi, po
znaaju, izvor za dobijanje bakra su oksidne rude bakra, kuprit, azurit i malahit. Sadraj bakra
u rudama nije visok, esto svega 12%, pa je i postupak prerade i dobijanja bakra
kompleksan.

Slika 4.7. Bakrena ruda za dobivanje gotovog bakra [4]

9|Obojeni metali i legure

Uproena ema dobijanja bakra iz sulfidnih ruda se sastoji iz sljedeih glavnih operacija:
1. Obogaivanja rude flotacijom u cilju dobijanja koncentrata koji sadri 2025% bakra ;
2. Djeliminog prenja i topljenja u plamenim peima pri emu se dobija bakrenac sa oko 30
40% bakra ;
3. Produvavanja bakrenca u konvertoru u cilju dobijanja bakra istoe 9798,5% nizom
hemijskih reakcija ; i
4. Rafinacije u plamenim peima (rafinisani bakar) oksidacionim postupkom (topioniki
bakar) ili elektrolizom (elektrolitiki bakar) .
Rafinisani bakar sadri 99,099,9% bakra i u zavisnosti od sadraja primjesa (1,00,1%),
odnosno istoe, se dijeli na pet kvaliteta.

Uticaj prateih elemenata

Osobine tehniki istog bakra zavise od njegove istoe i sadraja gasova. tetnim
primjesama se smatraju Sb, S, Se, Te, Bi i O iji se sadraj za elektrotehniki bakar
ograniava na 0,005%. Prisustvo kiseonika utie na poveanje tvrdoe i vrstoe, ali zato
znaajno sniava elektrinu provodljivost. Nepoeljno je i prisustvo vodonika, ne samo zbog
smanjenja elektrine provodljivosti, ve i zbog pojave poroznosti, a u prisustvu kiseonika i
pojave upljina po granicama zrna koje su uzrok krtosti bakra.
Legure bakra
Kao konstrukcioni materijal ist bakar nema zadovoljavajue osobine (max Rm, poslije
ojaavanja hladnim deformisanjem, do 440 MPa), za razliku od njegovih legura. Najvaniji
legirajui elementi u legurama bakra su Zn, Sn, Al, Be, Ni, Mn, Si, Ag i Au.
Prema bivem jugoslovenskom standardu, legure bakra se oznaavaju slovnim i brojanim
simbolima. Prva slovna oznaka pripada hemijskom simbolu bakra, kao osnovnom metalu,
poslije koje se u nizu navode hemijski simboli legirajuih elemenata po utjecajnosti i brojane
oznake koje pokazuju njihov procentualni sadraj. Primjer: CuAl8Fe3 oznaava leguru bakra

10 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

sa aluminijumom do 8% i eljezom do 3%. Legure bakra se dijele na legure Cu za gnjeenje i

legure Cu za livenje.
Tabela 4.2. Prikaz najznaajnijih legura bakra [7]
Legure
Cu-Zn

Naziv
mesing

Specijalni mesing

Cu-Sn

Kalajna bronza

Cu-Ni-Zn

alpak

Cu-Ni
Cu-Al

Aluminijumska bronza

Oznaka
CuZn37
CuZn38Pb
CuZn36Pb1
CuZn20Al
CuZn28Sn
CuZn40Al1
CuSn6
CuSn6Zn
CuNi10Zn45Pb
CuNi25Zn15
CuNi5
CuNi30Fe
CuAl8
CuAl8Fe

Najpoznatije legure bakra su mesing i bronza.

Mesing (CuZn) je legura bakra (najmanje 50% Cu) i cinka ( 40 50 % Zn). Najbolja
mehanika svojstva mesing ima pri sadraju cinka oko 40%. Poveanje sadraja cinka preko
50% nema nikakvog
korisnog dejstva jer vrstoa i plastinost naglo opadaju.
Mesing je zlatnoute do crvenkaste boje zavisno od sadraja bakra. Prema vrsti i nainu
obrade mesinge dijelimo na mesing za gnjeenje i mesing za livenje. Kovne vrste mesinga se
odlikuju veom vrstoom, tvrdoom i otpornou prema hemijskim utjecajima.
Upotrebljava se za : armature , mainske dijelove , lim , icu , trake , za leajeve , elemente
otporne na morsku vodu itd.

Slika 4.8. Mesing cijevi [4]

11 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Slika 4.9. Ventili od mesinga [6]

Tabela 4.3. Pregled sastava i primjene najvanijih vrsta mesinga [7]

Naziv
Crveni tombak

Oznaka
CuZn10

Legure bakra sa
9...11% Zn

Svjetlocrveni tombak

CuZn20

19...22% Zn

uti tombak

CuZn30

31...28% Zn

Mesing za obradu
gnjeenjem

CuZn37

35...28% Zn

Mesing za kovanje

CuZn40

38...41% Zn

Tvrdi mesing

CuZn40Pb2

40...44% Zn + 2%Pb

Primjena
Elektrotehnika,
ukrasni predmeti
Elektrotehnika,
ukrasni predmeti,
metalna crijeva
Kondenzatorske i
druge cijevi za
izmjenjivae toplote,
za duboko izvlaenje
aure
Osnovna legura za
hladnu deformaciju:
cijevi, limovi,
opruge, zavrtnji
Za deformaciju u
toplom i hladnom
stanju: ice, okovi,
brave, zavrtnji
Osnovna legura za
obradu skidanjem
strugotine: mesing za
graviranje, za
zupanike satova,
zavrtnje, profile

Specijalni mesinzi su legure Cu sa Zn kod kojih su, radi poboljanja odreenih osobina
(vrstoa, otpornost prema koroziji, otpornost prema habanju), dodate i manje koliine drugih
metala (Ni, Mn, Fe, Pb). Koliina dodatnih legirajuih elemenata je takva da oni utiu na
poboljanje osobina, ali ne utiu na promenu strukturnog stanja mesinga.
Bronza (CuSn) je legura bakra sa kalajem (5-20% Sn) i drugim metalima. Prema vrsti
metala koji ulaze u ovu leguru razlikuju se: kalajne, aluminijeve, olovne, silicijumove i
manganske

bronze.

Bronze se odlikuju znatnom vrstoom, otpornou prema koroziji, dobrom livkou

znatnom

tvrdoom.

Upotrebljavaju se za livenje armatura, leinih posteljica, cijevi, ice zatim u mainogradnji

zbog izuzetne otpornosti prema koroziji, visoke tvrdoe i vrstoe, kao i velike otpornosti
prema habanju (zavrtnjevi, zupanici, fina sita, propeleri). Kao i kod mesinga, osobine
kalajnih bronzi zavise od njihove strukture, odnosno sadraja Sn.
12 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Slika 4.10. Gotovi proizvodi od bronze [6]

Bakar sa kalajem obrazuje dijagram stanja legura sa deliminom rastvorljivou u vrstom

stanju. Prema dijagramu stanja postoji itav niz jednofaznih i dvofaznih oblasti, ali su od
interesa samo legure sa najvie do 22% Sn.

Slika 4.11 : Promjena mehanikih osobina legura Cu-Sn

Crveni liv je legura sa najmanje 84% Cu, dok su ostali elementi Sn i Zn, a ponekada i Pb.
Upotrebljavaju se za izradu: armature za vodovodne i parovodne instalacije koje su pri radu
izloene povienim temperaturama, do 325C, puastih tokova, cijevnih prirubnica.
Novo srebro je legura Cu, Ni i Zn, koja ima dobra svojstva plastinog deformisanja
valjanjem, kovanjem i presovanjem u toplom stanju, kada je sadraj Cu manji. Pri veim
sadrajima Cu, moe da se plastino deformie u hladnom stanju kovanjem i presovanjem.
Koristi se za izradu raznih dekorativnih predmeta, delova u preciznoj mehanici i optici, za
izradu kljueva, opruga i limova namjenjenih za duboko izvlaenje.

13 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

4.3 CINK (Zn) I NJEGOVE LEGURE

Cink je hemijski element koji u periodnom sistemu elemenata nosi oznaku (Zn). Spada u
skupinu neplemenitih metala. isti cink je srebrnobijele boje dok je cink (komercijalni) sjajni
metal koji je plavkastobijele boje. Presvlai se slojem oksida ili karbonata i dobar je vodi
elektrine struje, na zraku je tvrd, a pri sobnoj temperaturi dosta krhak i lomljiv. Iznad 200C
je toliko krhak da se moe mrviti u prah. Vrelite cinka je kod 908,5C.
Cink (Zn) se dobija iz ruda cinka : Sfalerit (ZnS) i Smitsonit (ZnCO3). Postupak dobijanja se
svodi na preiavanje rude , prenje (sagorijevanje sumpora) i destilacije ( isparenja) ,
odnosno elektrolize. Cink lako reagira sa sumporom, otapa se u jakim luinama i burno
reagira sa metalnim oksidom. U metalurgiji se koristi za izluivanje drugih metala iz otopina
(obzirom da izluuje veinu tekih metala). Koristi se kao sastojak legure bakra, aluminija i
magnezija. Nalazi se na prvom mjestu u obojenim metalima po raznovrsnosti upotrebe. Cink
se koristi prilikom izrade dijelova motornih vozila, u izradi kuanskih aparata, u proizvodnji
strojeva kao i u elektrotehnici. U graevinskoj industriji koriste se velike koliine cinka za
zatitu metala od korozije. Na pocinanim povrinama cink slui kao anodna zatita (cink
manje

plemenit

metal,

zato

se

otapa

umjesto

eljeza).

Cinkov oksid (ZnO) je najznaajniji spoj cinka. Najvie se koristi u kozmetikoj industriji.
Cinkov klorid (ZcC12) se koristi u metalurgiji kao sastojak smjese za otapanje metalnih
oksida, za pocinavanje, konzerviranje eljeznikih pragova, kao i sastavni dio paste za
lemljenje

metala.

Postoji jo puno oblika upotrebe cinka a neki od njih su: za izradu igraaka, u pirotehnici, za
laboratorijsku proizvodnju vodika, za ambalau itd.

Slika 4.12. Proizvodi od cinka [2]

14 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

4.4 NIKL (Ni) I NJEGOVE LEGURE

Nikl je hemijski element koji je u periodnom sistemu elemenata obiljeen sa Ni. Ima srebrnobijelu boju, blistavo sjajan je, tvrd, plastian, ilav i teko topljiv metal. Nikl kristalie po
povrinski centriranoj kubnoj reetki, izuzetno je otporan na koroziju, ima dobru
vatrootpornost i magnetian je do 360C. Ova dva svojstva su osnovni razlozi primjene Ni i
njegovih legura u mainstvu, a osnovna prepreka za iru primenu je visoka cijena.
Dobija se iz minerala (jedinjenja nikla,bakra i kobalta). Postupak dobijanja svodi se na
pripremanje sirovine , preiavanje , mrvljenje , flotaciju , prenje i pretapanje.
Fiziko-mehnika svojstva su:
gustina = 8,89 g/cm3
temperatura topljenja Tt = 1453C
koeficijent linearnog irenja = 13,310-6 C1
toplotna provodljivost = 92 W/mK
modul elastinosti E = 205 GPa
zatezna vrstoa Rm 500 MPa (u arenom stanju)
napon teenja Rp0,2 150 MPa (u arenom stanju)
procentualno izduenje A 50% (u arenom stanju)
tvrdoa 75 HB
Postupcima plastine deformacije moe se obraivati u tanke folije, cijevi i trake. Veoma je
otporan na koroziju i zbog toga se koristi za galvansko presvlaenje drugim metala radi
zatite. Upotrebljava se prije svega za legure te kao osnovini element u vatrootpornim
legurama.

Najee

koritene

legure

Ni

su

monel

inkonel

hasteloj.

Moneli se koriste kao antikorozivne legure i prehrambenoj i hemijskoj industriji , inkoneli kao
vatrootporne legure za dijelove gasnih motora i turbina, opremu u prehrambenoj, hemijskoj i
petrohemijskoj industriji a hasteloj se koristi za dijelove mlaznih motora. Takoer, iroka
upotreba nikla jeste u vojnoj industriji u svrhu atite oruja od korozije.

Slika 4.13. Proizvodi od nikla [6]

15 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

4.5 KOBALT (Co)

Kobalt je kemijski element koji u periodnom sistemuu elemenata nosi simbol Co. Kobalt je
elinosive boje, vrlo tvrd, ilav, feromagnetian i otrovan metal.
Godine 1735. vedski kemiar Georg Brandt otkrio je do tada nepoznati element i dao mu ime
kobalt. Simbol "Co" je izveden od dva poetna slova latinskog naziva za kobalt Cobaltum.

Kobalt se nalazi u mnogim rudama. Koristi se za legure koje trebaju biti magnetine, otporne i
jako vrste. Vaan je sastojak u industriji boja , tintova i lakova.

Slika 4.14. Ruda kobalta [2]

16 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

5.0 Lahki obojeni metali

5.1 Aluminijum (Al)

Osobine
Aluminijum je jedan od najrasprostranjenijih metala u prirodi (3. Element po
rasprostranjenosti u Zemljinoj kori). U periodnom sistemu elemenata obiljeen je simbolom
Al. Aluminijum je srebrnastobijele boje sa gustinom od 2,7 g/cm3 i temperaturom topljenja
658 C . Zatezna vrstoa livenog aluminija iznosi 90-100 MPa , istezanje 30-40 % , tvrdoa
oko 300 HB. Aluminijum je vrlo mekan i plastian ,ali dodavanjem male koliine drugih
legirajuih elemenata kao to su Mn,Si,Cu i Mg njegova vrstoa se poveava. Aluminijum se
dobro kuje i valja u hladnom stanju. Zavarivanje i lemljenje je oteano usljed stvaralja
oksidne skrame. Na vazduhu aluminijum se brzo zatiuje oksidnom skramom Al2O3.
Uzrok postojanosti aluminija na zraku je stvaranje tankog oksidnog sloja koji je strukturno
vezan na povrinu metala, ne ljuti se i na taj nain titi metal od daljnje oksidacije. Sloj
oksida debljine samo nekoliko tisuinki milimetra je toliko gust da vlaga i zrak ne mogu
doprijeti do aluminija.
4 Al + 3 O2 --> 2 Al2O3
Vrlo je otporan je na djelovanje atmosferskih plinova, kiselina (osim sone) i koroziju ali je
slabo otporan na dejstvo baza. U morskoj vodi aluminijum se vrlo brzo razara. Dobar je
vodi topline i elektriciteta.

Dobivanje aluminijuma
Najvanija sirovina za dobijanje aluminijuma jeste boksit, a najvie se dobija iz crvenih
boksita.

Slika 5.1. Ruda boksita [2]

17 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Proces dobivanja aluminija dijeli se na dvije faze:

Dobivanje glinice (aluminijev oksid Al203)

Elektroliza aluminija / glinice

Bayer-ov pustupak dobivanja glinice

U prvom koraku se boksit rainjava natrijevom luinom na oko 170 C pri povienom
pritisku (oko 3,5 MPa) u elinom autoklavu. Pri tome aluminij iz spojeva prelazi u topljivi
aluminat , a silicijev dioksid (troi NaOH) prelazi u netopljivi alumosilikat. Otopina aluminata
razrijedi se vodom uz uvoenje CO2 i ohladi uz dodatak kristalia hidrargilita, Al(OH)3
(cijepljenje) pa dolazi do izluenja taloga Al(OH)3 koji se odfiltrira, sui i ari u rotacijskim
peima (na 1200 C) ime se dobije glinica Al2O3 .

Al203 + 2C ---- 2Al + CO2 + CO .

Hall Heroultov postupak : elektroliza Al2O3
U drugom koraku provodi se elektroliza eutektike smjese glinice ( t=2050 C) u talini krolita
(Na3AlF6

1000

C)

Reakcije na elektrodama:

Reakcija na katodi: Al3+ + 3 e Al

Reakcija na anodi: 2 O2 O2 + 4 e .

Slika 5.2. Proizvodnja aluminijuma [6]

18 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

koja

ima

talite

950

C.

Legure aluminijuma i njihova primjena

Budui da je ist aluminij mekan, gotovo polovina proizvedenog metala prerauje se dalje u
legure. Legure aluminijuma obuhvataju vrste sa najmanje 87 % aluminijuma i dodatkom
lahkih

tekih

metala.

Proizvodi

se

velik

broj legura koje

obino

ukljuuju bakar, mangan, silicij, cink i magnezij. Odlikuju se malom masom, znatnom
vrstoom i tvrdoom a pojedine vrste znatnom otpornou prema koroziji. Najpoznatije su:
duraluminijum , silumin i hidronalijum.
Duraluminij Cu 2,5 5,5 % ; Mg 0,5 2 % ; Mn 0,5 1,2 % ;

Si 0,2 1 %.

Duraluminijum je najpoznatija kovna legura aluminijuma iz grupe Al-Cu-Mg .Vrlo tvrda

legura (tri puta tvra od obinoga elika, a laka od njega), otporna na udarce, pa se koristi u
graevinarstvu, za izradu prijevoznih sredstava, za oplatu aviona i okvire trkaih bicikala.
Takoer se upotrebljava za izradu mainskih dijelova , dijelove vagoneta , podgradnih stubaca
, jako napregnutih konstrukcija i zakivke. Ne moe se zavarivati. Od korozije se titi
prevlaenjem tankim slojem aluminijuma.

Slika 5.3. Duraluminij [6]

Silumin je karakteristina livna legura aluminijuma iz grupe Al-Si sa 5-13 % silicijuma.
Silumim ima odlino svojstvo livkosti . On je najotpornija aluminijeva legura na koroziju.
Nedostatak im je to su porozni. Dobro se zavaruju . Upotrebljavaju se u avio i auto industriji.

Slika 5.4. Silumin [6]

19 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Aluminij i mangan - 1,2 % Mn. Ne gubi boju i upotrebljava se za prozore i kuhinjske folije.
Aluminij i bor - ima veu elektrinu vodljivost, a upotrebljava se za elektrine kabeli.
Magnalij Mg 10 - 30 %. Otporan na morsku vodu, pa se upotrebljava u brodogradnji.
Primjena
Zbog niske specifine gustoe (posebice u usporedbi sa eljezom), prirodne otpornosti na
koroziju, i fizikalnih svojstava pogodnih za kalupljenje aluminij ima iroke primjene u:

industriji pakiranja (aluminijska folija, limenke...),

avioindustriji,

brodogradnji,

svemirskoj industriji (udio aluminija u svemirskim letjelicama je preko 80%),

prenosu elektrine struje (dalekovodi),

automobilskoj industriji (motor i drugi dijelovi),

informatikoj industriji (prijenosnici, mobiteli...),

bojama i lakovima,

graevinarstvu (instalacije, graevinski elementi...) itd.

pirotehnici i hemiji,

tehnologiji.

Slika 5.5. Gotovi proizvodi od aluminija [4]

20 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

5.2 Magnezijum (Mg)

Magnezij (latinski magnesium) je hemijski element koji je u periodnom sistemu elemenata

oznaen simbolom Mg. Magnezijum se dobiva iz ruda karnalit (MgCl) , magnezit (MgCO3) ,
dolomit (CaCO3 x MgCO3) , kao i iz morske vode.

Slika 5.6. Karnalit [6]

Slika 5.7. Magnezit [6]

Slika 5.8. Dolomit [6]

Magnezij je najlaki tehniki metal sa gustinom 1,74 g/cm3 . Ima najniu temperaturu
topljenja u grupi zemnoalkalnih metala koja iznosi 650 C , a zatezna vrstoa 120-220 MPa.
Na vazduhu je nepostojan uslijed oksidacije, stvarajui oksidnu skramu koja je porozna i ne
predstavlja zatitu magnezijuma od dalje oksidacije. Magnezijum je prema djelovanju baza
dosta otporan , ali ga zato kiseline i soli lako razaraju uz razvijanje vodonika.
Gori pri povienoj temperaturi (pali se na 700 C) oslobaajui veliku koliinu toplote.
Tehniki ist magnezijum ne upotrebljava se kao konstrukcioni materijal jer su mu
mehanika svojstva vrlo mala, dok obraen deformacijom ima neto bolja mehanika
svojstva.
Legure magnezijuma i njihova primjena
Legure magnezijuma sadre najmanje 89 % magnezijuma i imaju dodatak aluminijuma,
cinka, mangana i drugih elemenata. Najpoznatija legura se naziva elektron. Elektroni se ne
mogu upotrijebiti u konstrukcione svrhe zbog svoje male vrstoe. Veliki nedostatak
elektrona je mala otpornost na koroziju. Dobro se obrauju rezanjem.
Magnezij je trei najee upotrebljavani strukturalni metal, nakon eljeza i aluminija. Zovu
ga i "najlaki korisni metal". Magnezij, u svom istom obliku, moe se porediti sa
aluminijem po vrstoi i lahkoi, tako da se koristi na nekoliko naina naroito pri proizvodnji
brojnih automobilskih i kamionskih dijelova. Posebno se to odnosi na automobilske tokove
visokog kvaliteta koji se izrauju od magnezijevih legura, poznati i kao mag tokovi.

21 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Takoer, znatnu primjenu magnezijum ima u vazduhoplovstvu , metalurgiji (vatrostalni

materijali) za izradu legura i dr.
Potronja legura magnezija je u prosjeku manja od milion tona na godinjem nivou, za
razliku od 50 miliona tona potroenih legura aluminija . U prolosti, upotreba njegovih legura
je bila ograniena zbog njihovih osobina da korodiraju, izdrljivosti na visokim
temperaturama i zapaljivosti.Istraivanjem i razvojem nauke o materijalima smanjena je
tendencija magnezija da izdri visoke temperature ukljuivanjem u njegove legure skandija
i gadolinija , dok je zapaljivost magnezija smanjena dodavanje malehnih koliina kalcija u
legure.

Slika 5.9. Gotovi proizvodi od magnezijuma [2]

22 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

5.3 Berilijum (Be)

Berilij ( latinski- beryllium) - hemijski element, metal oznaen simbolom Be u periodnom

sistemu elemenata. Njegova rasprostranjenost u gornjim slojevima Zemlje iznosi 0,0002%.
Dobivanje elementarnog berilija prilino je teko. Za industrijsko dobivanje koristi se vie
metoda: redukcija berilijevog fluorida magnezijem (Veazy 1920. g.), elektroliza njegovog
rastaljenog bezvodnog klorida (Stock i Goldschmidt, 1925. g.) i redukcija njegova oksida u
elektrinim

peima

ugljikom

uz

dodatak

kroma.

Kod dobivanja redukcijom fluorida (BeF2) magnezijem (Mg) reakcija se provodi u peima s
grafitnim loncem, a poinje pri temperaturi taljenja magnezija (620C) prema jednaini:

BeF2

Mg

->

Be

MgF2.

Berilij se izluuje u finim esticama dispergiranim u troski iz koje se izdvaja zagrijavanjem na

temperaturu 1284C kada troska postaje tekua, a rastaljeni metal pliva na njoj. Metal se ili
odlije u grafitni lonac, ili se pe hladi na temperaturu 1050 - 1100C pri emu se berilij skupi
u kuglice koje se lako odijele. Dobiveni sirovi metal sadri 96,97% Be, a rafinacijom u
vakuumu

moe

se

postii

istoa

od

99,5%.

Kod elektrolitikog postupka kao sirovina slui bezvodni berilijev klorid (BeCl2) koji se
pomijea s natrijevim kloridom (NaCl) radi poveanja vodljivosti. Elektroliza se vri u
niklenom loncu koji slui kao katoda, a u talinu se sputa grafitna anoda. Na stijenkama
posude izluuje se berilij u listiima. Ovim se postupkom moe dobiti metal berilija istoe
99,6-99,7%.

23 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Slika 5.10. Ruda berilijuma [2]

Slika 5.11. Gotovi proizvod od berilijuma [5]

Samostalni berilij je elino sive boje, jak, lagan i krt zemnoalkalni metal. Prvenstveno se
koristi kao dodatak za otvdnjavanje legura, posebno za berilij-bakar, koji ima visoku vrstou,
nemagnetian je i ne iskri. Berilij ima vrlo malu gustou (1,85 puta tei od vode), visoku
toku taljenja, visoku toplinsku stabilnost i mali koeficijent topliskog irenja.
Legure berilija i njihova primjena
Najvanije su legure bakra s berilijem (berilijske bronce). Dodatak berilija bakru ve u malom
postotku poveava tvrdou, vrstou i kemijsku postojanost bakra. Legura bakra s 3% berilija
ima etiri puta vei otpor prema kidanju, tvra je od nehrajueg elika, vrlo je otporna prema
mehanikim i kemijskim utjecajima, a dobro provodi toplinu i elektricitet. Upotrebljava se za
izradu dijelova zrakoplovnih motora, leajeva, fotografskih zatvaraa, brodskih propelera,
elektroda za zavarivanje itd. Legure nikla s berilijem sadre oko 2% Be i koriste se za izradu
preciznih odljeva, injekcijskih igala, kirukih instrumenata i dijelova crpki za dovod goriva
zrakoplovima.
Berilij se dodaje kao legirajui element i eljezu. Tako legirano eljezo koristi se za izradu
specijalnih opruga, kirurkih instrumenata i zubnih proteza..
Poznato drago kamenje koje sadri berilij su beril(zeleni beril nazivamo smaragd, a plavi
akvamarin) i krisoberil.

Slika 5.12. Plavi akvamarin [6]

Slika 5.13. Smaragd [6]

Trina primjena berilija je veliki izazov zbog otrovnosti (posebno udisanjem) praine koja
sadri berilij. On nagriza tkiva i uzrokuje alerginu bolest, koja moe biti opasna po ivot,
zove se berilioza.
24 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

5.4 Titanij (Ti)

U elementarnom stanju je crn ili siv metalni prah ili masivan metal slian eliku, obino zbog
oneienja krt, u istom stanju rastezljiv. Titan je tvrd poput elika, postojan na zraku i u
morskoj vodi, topljiv u fluoridnoj i vruoj kloridnoj kiselini, inae otporan prema
hemikalijama.
Titan ima svojstvo polimorfije jer iz tenog stanja (na 1665C) kristalie u prostorno
centriranu kubnu reetku (), a daljim hlaenjem na 882C prelazi u heksagonalnu gusto
pakovanu reetku (). Titan je metal male gustine (4,5 g/cm3), to u kombinaciji sa dobrim
mehanikim svojstvima (velika vrstoa i tvrdoa) daje veliku specifinu vrstou. Osim toga
je izuzetno otporan na koroziju i ima dobru vatrootpornost. Slino Ni, primjena Ti i njegovih
legura je ograniena zbog visoke cijene, i svodi se na konstrukcione dijelove gasnih motora i
turbina, kao i opremu u prehrambenoj, hemijskoj i petrohemijskoj industriji.
Mehnika svojstva (u arenom stanju) su:
modul elastinosti E = 126 GPa
zatezna vrstoa Rm 330 MPa
napon teenja Rp0,2 240 MPa
procentualno izduenje A 30%

Slika 5.14. Ruda titana [5]

25 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Legure Ti se dijele prema strukturi na , i +, od kojih se ove poslednje najvie koriste.

Tipini primjer je legura Ti sa 6% Al i 4% V, zatezne vrstoe preko 1000 MPa, koja se
koristi za delove mlaznih i raketnih motora.

Slika 5.15. Mlazni motor od titanija [2]

26 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

6.0 Plemeniti metali

6.1 Zlato (Au)

Zlato, simbol Au (lat. aurum), u elementarnom stanju plemenit metal ute boje i jaka sjaja,
mekan (tvrdoa po Mohsu 2,5 do 3), vrlo rastezljiv, teak (relativna gustoa 19,3) , te ima
plono centriranu kubinu strukturu. Zlato je jedan od samo tri obojena metala;
uz bakar i cezij. Talite zlata je 1064,76C, jedna je od fiksnih taaka za badarenje
termometara. isto zlato izvanredno je otporno prema zraku, vodi, kisiku, sumporu,
sumporovodiku, rastaljenim alkalijama, kiselinama i veini solnih otopina; otapa se u hlornoj
vodi i u smjesama solne kiseline s jakim oksidacijskim sredstvima (nitratnom kiselinom,
natrij-peroksidom, kromatnom kiselinom, kalij-permanganatom itd.), dajui zlato(II)-klorid.

Slika 6.1. Ruda zlata [5]

Zlato je prijelazni metal, i jedan od najrjeih elemenata zastupljenih u Zemljinoj kori s
udjelom od 1,1 x 10-9, tj. rauna se da ga ima nekoliko miligrama po toni.
esto se nalazi na sekundarnim leitima, aluvionima, naplavinama ili pijescima, koji potjeu
od troenja zlatonosnih stijena i nakupljanja zlatnih zrnaca taloenjem iz vode u rijekama i na
obalama mora.
Pojavljuje se u prirodi redovito samorodno, ponekad kao kristal, ali vie kao zrnje i listii i u
komadiima u drugim stijenama, pa je bilo poznato ve u prethistorijsko doba.
Najvee nalazite zlata je na Witwatersrandu u Junoafrikoj Republici, 1000 do 3000 m
ispod povrine Zemlje, iz kojega potjee polovica ukupno u svijetu dobivenog zlata.
Druga znaajna nalazita su u SAD-u.

27 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Dobivanje zlata
Najstariji postupak u staro vrijeme - od prahistorije do dvadesetog stoljea, je bilo dobivanje
zlata ispiranjem prirodnim vodama zlatonosno kamenje i pijesak nastalo raspadanjem
zlatonosnih stijena, pri emu se zlatne ljuice i sitna zlatna zrnca iz rijenoga pijeska, zbog
svoje velike specifine teine bre istaloe od lakih popratnih tvari.
Zatim kroz historiju pojavljuje
(amalgamacija/amalgamiranje) :

se

postupak

dobijanja

zlata

sa

ivom

Stariji industrijski postupak sa ivom se zasniva na odvajanju zlata od jalovine s pomou ive.
Kod ovog postupka prethodno se rude podvrgavaju drobljenju i mljevenju, a zatim smrvljena
ruda temeljito se obradi vodom i ivom pri emu se velik dio zlata pri mijeanju amalgamira
ivom uz stvaranje amalgama zlata u vodi otopljene rude, uz istovremeno nastajanje
grubozrnatog zlatonosnog mulja.
Amalgam se zatim podvrgava destilaciji, pri emu iz nastalog zlatnog amalgama se iva
oddestilira zagrijavanjem i predestilira (regenerira kondenziranjem u hladioniku), a prestalo
sirovo zlato ostane u ureaju za destilaciju, koje se kasnije tali u grafitnim loncima.
Osim izrazite otrovnosti, najvei nedostatak rada sa ivom jest nepotpuno izdvajanja zlata, jer
se njegovi najsitniji djelii slabo otapaju u ivi, te ne dolazi do potpunog iskoritenja rude.

Cijanidni postupak :
U novo vrijeme, u posljednjih 120 godina, zlato se dobiva cijanizacijom, tj. izluivanjem zlata
iz rude otopinama cijanida. Taj je postupak omoguio brz porast proizvodnje zlata u
posljednjih

50

godina.

Suprotno ivinom postupku, cijanidni postupak omoguava izdvajanje zlata gotovo u

potpunosti, ak i iz najsiromanijih stijena.
U cijanidnom postupku ruda/stijena se prvo usitni do finoe mulja, a zatim se zgusne u
dekantatorima do sadraja 50-60% vode i obradi vrlo razblaenom 0,03-0,25%-tnom
otopinom kalijeva ili natrijeva cijanida uz snano mijeanje i provjetravanje komprimiranim
zrakom, a kisik oksidira zlato koje odlazi u otopinu kao kompleksni cijanid.
Zlato prelazi u otopinu po reakciji:
4Au + 8NaCN + 2H2O + O2 --> 4Na[Au(CN)2] + 4NaOH
ili
4Au(s) + 8CN- + O2(g) <-> 4Au(CN)2- + 4OH-

28 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Iz dobivene lunate otopine zlato se moe izdvojiti dodavanjem cinkovog (ili aluminijevog
praha), tj. istaloi se redukcijom pomou cinka:
2Na[Au(CN)2] + Zn --> Na2[Zn(CN)4] + 2Au
ili
2Au(CN)2- + Zn(s) + 3OH- <-> 2Au(s) + 4CN- + Zn(OH)3Rafinacija zlata najee se vri vrelom i koncentriranom sumpornom kiselinom ili
elektrolizom.

Slika 6.2. Dobivanje zlata [6]

Slika 6.3. Finalni oblik zlata [6]

Upotreba zlata Zlato se obino koristi za izradu luksuznih predmeta - nakita, te je podloga za
nacionalne valute.Upotrebljava se za lemljenje legura i pravljenje i pozlaivanje nakita, za
bojanje stakla (Cassiusov zlatni purpur) i pripravu porculanskih glazura (zlatno rubinsko
staklo), u slikarstvu, kao reflektor topline, u zubarstvu i zubarskoj protetici.

Slika 6.4. Nakit zlatni nakit [6]

29 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

6.2 Srebro (Ag)

Srebro jeste hemijski element metal , koji u periodnom sistemu elemenata ima simbol Ag.
Elementarno srebro jest bijel, sjajan, kovak, lako obradiv i mekan plemenit metal, sa
karakteristinim srebrnim sjajem. Vrlo je rastezljiv, pa se moe rastezati u listie i izvlaiti u
icu (poslije zlata, najlake se oblikuje i obrauje plastinim deformacijama).
Srebro je stabilno u vodi, kemijski relativno inertno i mnogo reaktivnije od zlata. Zbog
prilino visokog standardnog potencijala srebro se ne otapa u neoksidirajuim kiselinama.
Otapa se u duinoj i vruoj koncentriranoj sumpornoj kiselini. Njegovo otapanje
u zlatotopci brzo se zaustavlja jer se na povrini metala stvara zatitni sloj srebrovog(I)
hlorida.
Vrelite mu je na 2162C. Pri sobnoj temperaturi na zraku je postojano i ne oksidira se, ali
ulateno srebro zbog izlaganja vremenskim prilikama, prvenstveno sumporovodika (H2S)
sadranoga u neistu zraku, polako utjeu na njega, te nakon duljeg vremena, moe izgubiti
sjaj i potamnjeti od svoje svijetle sivobijele kovinaste boje do sivobijelog traga, koji moe
doi do crnog sulfidnog sloja srebrovog sulfida (Ag2S).
Otporan je prema alkalijama u rastaljenom stanju.

Slika 6.5. Ruda srebra [2]

Udjel je srebra u Zemljinoj kori oko 1g/t, to znai da ga ima 20 puta vie nego zlata i platine.
Najvei proizvoai, a ujedno i njegova najvea nalazita su mu u: Meksiku, Peruu,
Norvekoj, Njemakoj, ileu, Kanadi, Kini, Australiji, SAD-u , Sardiniji i Poljskoj.

30 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Najvie srebra odlazi u: zapadnoeuropske zemlje, SAD, Japan i industrijski razvijene zemlje
jugoistone Azije.
Gotovo je cjelokupna koliina srebra koja se danas vadi odvojena od ostalih minerala, osobito
iroke rudne naslage sulfida.
U prirodi se nalazi samorodno, najee u drutvu sa zlatom i bakrom. Srebro, kao i zlato, je
rijedak i vrijedan mineral koji se u prirodi javlja najee kao kompaktna masa u obliku
grumenja, u zrnu i ekinjasto razgranatim izraslinama u hidrotermalnim ilama kao kristal.
Dobivanje srebra
Danas se glavnina srebra (oko 80%) dobiva pri eksploataciji i metalurkoj preradi olovocinkovih i bakrenih ruda, a ostatak iz samorodnog srebra (odnosno njegovih ruda) te iz
sekundarnih sirovina.
No bez obzira na postupak dobivanja, sirovo srebro uvijek se rafinira elektrolitskim
postupkom do istoe 99,99 % Ag.
Tehniki se najvee koliine srebra dobivaju iz sirovog olova suhim ili mokrim nainom.
Po Pattinsonovu postupku puta se rastaljeno srebronosno olovo da se polako hladi; izmeu
326 i 303C izluuje se iz taline isto olovo koje se skida s povrine, a zaostala legura olova
sa 2% srebra podvrgne se kupelaciji, tj. olovo se oksidira zrakom na olovni oksid, a isto
srebro
zaostaje.
Parkerov postupak osniva se na injenici da se srebro u vrstom stanju otapa u cinku, a olovo
ne. Ako se rastaljenoj leguri olova i srebra na pogodnoj temperaturi doda 1-2% cinka, ispliva
na povrinu u obliku pjene vrsta legura srebra i cinka; destiliranjem cinka iz nje se dobiva
srebro.
Iz ruda se ve u starom vijeku dobivalo amalgamacijom; u vodi razmuljena samljevena ruda
pri tom se puta preko bakrenih ploa prevuenih ivom; iva vee srebro u obliku amalgama,
iz koga se ono moe dobiti destiliranjem ive. Danas se srebro iz rude veinom dobiva
mokrim nainom, izluivanjem, veinom s pomou otopine natrijeva cijanida (cijanizacija). Iz
otopine se srebro moe taloiti el. strujom (elektrolizom) ili dodatkom cinka. Znatne koliine
srebra dobivaju se i pri elektrolitskoj rafinaciji bakra. Budui da se srebro dobiva kao sporedni
proizvod pri dobivanju drugih metala kojima je inae proizvodnja u toku posljednjih stoljea
stalno rasla, njegova je cijena za to vrijeme stalno padala: odnos vrijednosti srebra i zlata bio
je u srednjem vijeku 1:13, potkraj XIX st. 1:28, 1937. god. 1:77.

Slika 6.6. Srebrna poluga [2]

31 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Upotreba srebra
Najvea koliina proizvedenoga srebra (oko jedne treine svj. proizvodnje srebra) rabi se za
kovanje novca (slitina s 5 do 50% bakra), u proizvodnji nakita (slitina do 20% bakra) i pribora
za jelo.
Osim toga, srebro slui i za dobivanje srebrnih soli, za tvrdo lemljenje, u zubarstvu (zubnoj
protetici i konzervativnom lijeenju zubi) kao amalgam srebra (slitina srebra sa ivom i
kositrom), u kemijskoj industriji za posue otporno prema alkalijama i koroziji te
kao katalizator, itd..
Elementarno srebro se koristi i za galvanske prevlake, upotrebljava se za posrebrivanje manje
plemenitih metala ili legura i stakla (za izradu ogledala) i raznih legura sa zlatom i bakrom.
Metalno srebro, odnosno ioni Ag+, imaju antibakterijsko djelovanje, pa se koristi za izradbu
posuda, spremnika, cijevi, armature i preparata u kemijskoj, farmaceutskoj i prehrambenoj
industriji, za dezinfekciju i sterilizaciju vode za pie i izradu posua za jelo.
Zrcala (ogledala) se proizvode prevlaenjem stakla tankim slojem metalnoga srebra
(posrebrivanjem), to se postie redukcijom srebrnih soli na staklenoj povrini postupkom
koji je 1835.g. razvio njemaki kemiar J.Liebig.

Slika 6.7. Razni predmeti od srebra [6]

32 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

6.3 Platina (Pt)

Platina je hemijski element-metal, koji u periodnom sistemu elemenata ima simbol Pt.
U elementarnom stanju sivkasto bijel ili siv, sjajan, ne osobito tvrd, dosta ilav metal, koji se,
uaren, moe kovati i zavarivati. Relativna gustoa joj je 21,45. Rasprostranjena je u
zemaljskoj kori vie nego drugi metali platinske grupe i vie nego jod, kadmij, srebro, bizmut
i iva, ali se na rijetkim leitima nalazi u veoj koncentraciji; na Uralu, Aljasci i u Kolumbiji
dolazi samorodna u naplavinama, u smjesi s paladijem, iridijem, rodijem, osmijem i
rutenijem, u Kanadi u sulfidnim nikalno-bakrenim rudama, iz kojih se dobiva kao sporedan
proizvod pri proizvodnji nikla; u Junoj Africi rude se kopaju samo radi dobivanja platine.
Platina je otporna na habanje i gubitak boje i kao takva je vrlo pogodna za izradu finog nakita.
Platina je skupocjeniji element od zlata ili srebra.
Platina je plemenit metal, tj. otporan je prema veini hemikalija: prema svim kiselinama,
halogenima na obinoj temperaturi, rastaljenim solima i ivi. Nagrizaju je vrua zlatotopka,
hlor iznad 500C, rastaljene alkalije, otopine cijanida u nazonosti zraka i sumpor na
povienoj
temperaturi.
S
fosforom
daje
lako
taljive
legure.
Posjeduje otpornost na hemijske utjecaje, odline visoko-temperaturne karakteristike i
stabilna elektrina svojstva. Sva navedena svojstva iskoritena su za industrijske primjene.
Ima jako katalitiko djelovanje, osobito kad je u finom razdjeljenju: u obliku tzv. platinskog
crnila, koje se dobiva taloenjem platine iz otopine reduktivnim sredstvima, ili u obliku
spuvaste platine dobivene arenjem amonij-kloroplatinata.

Slika 6.8. Ruda platine [2]

33 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Dobivanje platine
ista platina dobiva se iz ruda koje sadre platinu koritenjem vie razliitih tehnika
uklanjanja neistoa. Budui je platina znatno gua od veine prisutnih neistoa, lake
neistoe mogu se ukloniti jednostavno plutanjem u vodenom mediju. Kako je platina
nemagnetina, a magnetini elementi nikal i eljezo su prisutni u rudi, njih se uklanja
pomicanjem elektromagneta preko smjese. Platina ima viu temperaturu talita od veine
drugih tvari, pa se mnoge neistoe mogu ukloniti spaljivanjem ili taljenjem bez taljenja
platine. Konano, platina je, za razliku od veine drugih tvari, otporna na
djelovanje klorovodine i sumporne kiseline. Metalne neistoe mogu se ukloniti mijeanjem
smjese u jednoj od ovih kiselina, pri emu platina zaostaje kao netopljivi dio.
Sirova platina, koja sadri platinu, zlato i druge platinske metale, obrauje se u zlatotopci, u
kojoj se platina,zlato i paladij otapaju, dok osmij, iridij, rutenij i rodij zaostaju kao netopljivi
dio. Zlato se taloi pomou eljezovog(III)-hlorida i nakon filtracije zlata, platina se taloi
dodatkom amonijevog klorida kao amonijev kloroplatinat. Amonijev hloroplatinat prevodi se
u metalnu platinu zagrijavanjem u struji vodika.
Najvei svjetski proizvoa platine je Juna Afrika, zatim slijede Rusija i Kanada.

Slika 6.9. Poluge od platine [5]

Upotreba platine
Upotrebljava se ponajvie kao katalizator u hemijskoj sintezi i pri preraivanju nafte. Njezine
legure upotrebljavaju se za katalitiku oksidaciju amonijaka, za izradu netopljivih anoda,
nakita, sapnica za ispredanje umjetnih vlakana, termoelemenata i elektrinih kontakata, u
zubnoj protetici, za izradbu laboratorijskog posua i ureaja, otpornika elektrinih pei i
mrea
nekih
elektronskih
cijevi
posebne
namjene.
Od ukupno 239 tona platine koja je prodana 2006. godine, 130 tona upotrijebljeno je u
proizvodnji katalitikih pretvornika, ureaja za kontrolu emisije ispunih plinova automobila,
49 tona utroeno je u izradi nakita, 13,3 tona u elektronici, a 11,2 tona u hemijskoj industriji
kao katalizatora. Preostalih 35,5 tona utroeno je za elektrode, lijekove protiv raka, senzore
za kisik, svjeice, turbine, izradu satova, itd. Takoer, platina je sastavni dio jednog od
najkoritenijih citostatika - cisplatina, koriten u lijeenju mnogih vrsta karcinoma.
34 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

7.0 Rijetki metali

Rijetki zemni metali ili rijetki zemni elementi ine skup od sedamnaest hemijskih
elemenata u periodnom sistemu elemenata. Neki od najbitnijih su: Indijum (In), Galijum (Ga),
Selen (Se), Telur (Te), Volfram (W), Vanadijum (V), Molibden (Mo), Cirkonijum (Zr),
Remijum (Re), Uran (U) i drugi. Ova grupa se moe podijeliti na : rasijane, teko topljive,
radioaktive.
Nose naziv rijetkih zemalja (rijetke zemlje) jer su prvo bili izolirani u Engleskoj kao
oksidirani minerali, a u to vrijeme (druga polovica 18. stoljea) engleska rije za "mineral"
bila je "Earth" (zemlja).
Neki od najbitnijih sa svojim osobina i upotrebama prikazani su sljedeom tabelom:

35 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

8.0 Zakljuak
Iz prethodno prilenog moemo zakljuiti da su mainski (obojeni) materijali vrlo vana
grana privrede, te da bez napretka mainskih materijala ne bi bilo ni napretka drugih
tehnologija. U novije vrijeme su se pojavili polimeri i kompozitni materijali koji polahko
zamjenjuju klasine metale.
Ono to je vano nauiti iz ovog rada jeste da su obojeni metali, svi oni metali koji u sebi ne
sadre elik, te da su legure smjese osnovnog elementa sa nekim drugim metalima i
nemetalima, od kojih zavisi sloenost i karakteristike same legure.

36 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

LITERATURA:
[1] Mihailo Muravljov Graevinski materijali, 2007god.
[2] http://hr.wikipedia.org/wiki/
[3] http://www.beomet.com/obojeni-metali-i-legure.html
[4] http://www.strojopromet.com
[5] http://www.pse.pbf.hr/hrvatski/elementi/pt/index.html
[6] https://www.google.ba/?gws_rd=ssl
[7] http://afrodita.rcub.bg.ac.rs/~rzoran/Obojeni%20metali%20i%20legure.pdf

37 | O b o j e n i m e t a l i i l e g u r e

Univerzitet "Demal Bijedi" Mostar

Graevinski fakultet
kolska 2014/15 godina
Studij: Master
Semestar: II

SEMINARSKI RAD
Tema: Staklo kao graevinski materijal
Predmet: Graevinski materijali II

Studenti:
onko Belma
Topi Jasmina

Predmetni nastavnik:
doc. dr. Merima ahinagi - Isovi

Mostar, maj 2015.

onko Belma
1. HISTORIJSKI RAZVOJ STAKLA
2. SIROVINE ZA PROIZVODNJU STAKLA
3. PROIZVODNJA STAKLA
4. OSOBINE STAKLA

Topi Jasmina
5. VRSTE GRAEVINSKOG STAKLA
6. PRIMJENA STAKLA U GRAEVINARSTVU

SADRAJ
1. HISTORIJSKI RAZVOJ STAKLA....................................................................... 1
1.1. Pronalazak stakla ...................................................................................................... 1

2. SIROVINE ZA PRIZVODNJU STAKLA ............................................................ 4

2.1. Silicijev dioksid ........................................................................................................ 4
2.2. Borov ( III ) oksid.................................................................................................. 5
2.3. Fosforov (V) oksid ................................................................................................ 5
2.4. Oksidi alkalijskih metala .......................................................................................... 5
2.5. Litijev oksid .............................................................................................................. 5
2.6. Oksidi zemno alkalijskih metala .............................................................................. 5
2.7. Aluminijev oksid ...................................................................................................... 6
2.8. Olovni (II) oksid .................................................................................................... 6
2.9. Cinkov oksid ............................................................................................................ 6
2.10. Sredstvo za bojenje................................................................................................. 6
2.11. Sredstvo za zamuivanje ........................................................................................ 7
2.12. Stakleni kr ............................................................................................................. 7

3. PROIZVODNJA STAKLA ..................................................................................... 7

3.1. Procesi dobijanja stakla ............................................................................................ 8
3.2. Postupci dobijanja stakla ........................................................................................ 12
3.2.1. Tehnika pjeanog grumena .................................................................................. 12
3.2.2. Metoda lijevanja i rastezanja ................................................................................. 12
3.2.3. Cilindrino rastezanje ............................................................................................ 12
3.2.4. Fourcaultov postupak proizvodnje stakla .............................................................. 12
3.2.5. Colburnov (Libbey Owens ) postupak ............................................................... 13
3.2.6. Pittsburki postupak .............................................................................................. 14
3.2.7. Float postupak ....................................................................................................... 14

4. OSOBINE STAKLA .............................................................................................. 15

4.1. Fizike osobine stakla ............................................................................................ 16
4.1.1. Termike osobine .................................................................................................. 16

4.1.2. Otpornost u poaru ................................................................................................ 17

4.1.3. Akustine osobine ................................................................................................. 17
4.1.4. Poroznost stakla..................................................................................................... 18

4.2. Mehanike osobine stakla ...................................................................................... 18

4.2.1. vrstoa stakla ...................................................................................................... 18
4.2.2. Tvrdoa stakla ....................................................................................................... 18
4.2.3. Otpornost na habanje ............................................................................................. 18

4.3. Hemijske osobine stakla ......................................................................................... 19

4.3.1. Hemijska postojanost stakla .................................................................................. 19

4.4. Vizuelne karakteristike stakla ................................................................................ 19

4.4.1. Boja stakla ............................................................................................................. 19
4.4.2. Prozirnost .............................................................................................................. 20

4.5. Traene osobine stakla ........................................................................................... 20

5. VRSTE GRAEVINSKOG STAKLA ................................................................. 21

5.1. Osnovni proizvodi od stakla ................................................................................... 21
5.1.1. Ravno staklo .......................................................................................................... 21
5.1.2. Valjano staklo ........................................................................................................ 21
5.1.3. Plutajue (float) staklo .......................................................................................... 21
5.1.4. Ornament staklo .................................................................................................... 22
5.1.5. Armirano staklo ..................................................................................................... 23
5.1.6. Profilirano staklo ................................................................................................... 24
5.1.7. Presovano staklo .................................................................................................... 24
5.1.7.1. uplji stakleni blokovi (opeka) ...................................................................... 24
5.1.7.2. Gusto presovano staklo .................................................................................. 25

5.2. Sloeni proizvodi od stakla .................................................................................... 26

5.2.1. Sigurnosna stakla................................................................................................... 26
5.2.1.1. Kaljeno staklo ................................................................................................. 26
5.2.1.2. Laminirano staklo ........................................................................................... 27
5.2.1.3. Protuprojektilna stakla.................................................................................... 28
5.2.1.4. Protuprovalno staklo ...................................................................................... 29
5.2.1.5. Neprobojna (antibalistika) stakla .................................................................. 29

5.2.1.6. Vatrootporno staklo ........................................................................................ 30

5.2.2. Vieslojna stakla specijalnih akustinih osobina................................................... 32
5.2.3. Stakla sa kontrolisanom transmisijom toplotnog zraenja .................................... 34
5.2.3.1. Toplotno apsorbujue staklo .......................................................................... 34
5.2.3.2. Reflektivno staklo .......................................................................................... 34
5.2.3.3. Anti reflektivno (mat) staklo ....................................................................... 35
5.2.3.4. Izolaciono staklo ............................................................................................ 35
5.2.4. Dekorativna stakla ................................................................................................. 39
5.2.4.1. Satinirano staklo ............................................................................................. 39
5.2.4.2. Pjeskareno staklo ............................................................................................ 39
5.2.4.3. Vitra (vitraj) staklo ....................................................................................... 40
5.2.4.4. Ogledalo ......................................................................................................... 41
5.2.5. Specijalna stakla .................................................................................................... 41
5.2.5.1. Samoistivo staklo.......................................................................................... 41
5.2.5.2. Pametno staklo ............................................................................................... 42

6. PRIMJENA STAKLA U GRAEVINARSTVU ................................................ 44

6.1. Staklene fasade ....................................................................................................... 45
6.2. Stakleni stubovi ...................................................................................................... 50
6.3. Staklene grede ........................................................................................................ 51
6.4. Staklene podne konstrukcije................................................................................... 52
6.5. Stakleni zidovi ........................................................................................................ 54
6.6. Stakleni krovovi ..................................................................................................... 57
6.7. Staklena ograda ...................................................................................................... 60
6.8. Stakleno stepenite ................................................................................................. 61
6.9. Staklena vrata ......................................................................................................... 62
6.10. Prozori .................................................................................................................. 63

LITERATURA ............................................................................................................ 64

1. HISTORIJSKI RAZVOJ STAKLA

ak i danas proizvodi od stakla uspijevaju da zadive oi posmatraa. U prolosti, proizvodi od
stakla bili su mnogo vie cijenjeni i vrijedniji u odnosu na dananjicu, te su ga mogli
posjedovati samo oni najimuniji u to vrijeme.

1.1. Pronalazak stakla

Prije 3500 godina u Mezopotamiji i Egiptu pomou tehnike pjeane jezgre bila je poznata
izrada stakla, ovaj nain izrade stakla svoj procvat e doivjeti u helenistikom razdoblju
klasine Grke. Ovom tehnikom rastaljena staklena masa lijevala se u mramorni, eljezni ili
drveni kalup, nakon ega bi se presovanjem i rezanjem odredio eljeni oblik oljice,
zdjelice, tanjiri, ogrlice, privjesci, prstenje, ukrasi, itd. Tadanje staklo bilo je najee plave
boje.
Nakon Egipta, centar proizvodnje stakla postaje Rimsko Carstvo. Staklo poinje da se iri po
rimskim provincijama i zamijenjuju predmete od keramike i metala (tanjire, ae, ukrasne
predmete, itd.). Seobom naroda ovaj zanat se proirio i u ostale krajeve svijeta.

Slika 1.1. Antiko staklo

[18]

Staklare su se gradile uz rijene tokove i na predjelima koji su bili umoviti. ume su im

trebale zbog drveta koje su koristili kao energiju, a voda za rashlaivanje stakla kao i prevoz
pijeska. Meutim, ovdje se javlja problem unitavanja uma, zbog ovog problema kao
sirovina za energiju poinje se koristiti ugalj.
Svoj novi procvat staklo je doivjelo tek krajem 10. stoljea, kada su proizvedene prve
staklene ploe za crkvene prozore. Male ploice puhane su staklarskom lulom i uokvirene
olovom. Ovo doba predstavlja doba renesanse stakla gdje bogati sloj drutva kroz eleganciju
stakla istiu svoj status.

U ovom vremenu glavnu ulogu u proizvodnji stakla ima Venecija koja proizvodi staklo
visokeumjetnike vrijednosti-ukrasno staklo, bojeno i slikano staklo za prozore, staklo za
ogledala i lustere, itd.
Proizvodnja dobro poznatog venecijskog stakla proizvodila se u samoj Veneciji, meutim
javlja se problem, staklare u to vrijeme bile su sagraene od drveta, a zbog visokih
temperatura koje se moraju razvijati prilikom izrade stakla predstavljale su opasnost od
poara.
Zbog ovog problema Venecija sve svoje staklarske radnje premjeta na otok Murano, sjeverno
od Venecije. Gotovo 8000 radnika konstantno je boravilo na Muranu, kako ne bi sluajno
otkrili tajnu staklarske umjetnosti.
Staklari iz Murana imali su velike prednosti poput: imuniteta od kaznenih progona kao to su
to imali plemii, a njihove keri mogle su se udavati u najbolje plemike kue u Veneciji. S
druge pak strane nisu smijeli naputati otok Murano.
Na taj nain Mletaka republika eljela je zatititi tajnu proizvodnje stakla, to je u to doba
bila izuzetno skupa i cijenjena roba. Meutim vremenom su mnogi staklari iz Murana,
riskirajui svoje ivote i imovine otili iz Murana u duge gradove po Italiji, pa naposlijetku i u
druge drave poput Engleske i Nizozemske.

Slika 1.2. Proizvodi od Murano stakla

[40]

Bitan korak u proizvodnji ravnog stakla bio je razvoj postupka lijevanja stakla u Francuskoj u
19. vijeku pomou kadne pei, koja omoguava racionalniji tok izrade i to je jako bitno
smanjenje potrebne mase goriva. Ovakav nain proizvodnje dovodi do smanjenja cijena stakla
te na taj nain staklo i staklarski proizvodi postaju dostupniji i niim klasama drutva.
Engleski arhitekta Joseph Paxton 1851. godine stvara preokret u historiji stakla. Za svjetsku
izlobu u Londonu, projektovao je stakleni paviljon pod imenom Crystal Palace. Njegova
revolucionarna graevina podstakla je arhitekte da staklo ponu upotrebljavati kao
graevinski materijal.

Slika 1.3. Objekat Crystal Palace u Londonu

[90]

U dvadesetom stoljeu, proizvodnja stakla se obavlja mainskim putem, gdje se staklene

ploe proizvode direktnim izvlaenjem iz kadnih pei. Od 1919. godine staklo se najee
proizvodi u valjaonicama.
Godine 1952. Sir Alastair Pilkington izumio je revolucionaran postupak proizvodnje stakla
pod nazivom FLOAT. Od 1958. godine poinje automatizovana proizvodnja plivajueg stakla
prema float postupku, ova metoda proizvodnje je ostala sve do danas.

2. SIROVINE ZA PRIZVODNJU STAKLA

Staklo se uglavnom sastoji od amorfnog silicijevog dioksida. isti silicijev dioksid ima talite
na oko 2000C, te bi bilo jako neekonomino taliti ga na toj temperaturi. Prilikom proizvodnje
stakla dodaju se sljedee dvije tvari koje olakavaju izradu stakla:
a) soda (natrijev karbonat Na2CO3),
b) vapnenac (kalcijev karbonat - CaCO3).
Dodavanjem sode sniava se talite na oko 1000 C, no time staklo postaje topljivo u vodi
(vodeno staklo), pa se to sprijeava dodavanjem vapnenca (koji otputanjem ugljikovog
dioksida prelazi u kalcijev oksid - CaO). Osim osnovnih sirovina u proizvodnji stakla esto se
koriste i sredstva za bojenje, poput oksida i karbonata drugih metala.
Sirovine za proizvodnju stakla odabiru se na osnovu tehnologije izrade stakla i eljenog
svojstva budueg stakla ili proizvoda od stakla. Osim tehnologije izrade bitno utiu
ekonomski i ekoloki parametri.

2.1. Silicijev dioksid

SiO2 je glavni sastojak silikatnih stakala jer tvori njihovu trodimenzijsku strukturnu
mreu. Maseni udio silicijevog dioksida je u staklima obino 55-80%. S poveanjem
njegova udjela poveava se i temperatura taljenja, prerade i transformacije, te
viskoznost, mehanika vrstoa, hemijska otpornost i tenja prema kristalizaciji, a
smanjuje se gustoa, toplinsko rastezanje i vodljivost, elektrina provodljivost, indeks
loma i apsorpcija ultraljubiastih zraka. Glavni izvor silicijevog dioksida je kvarcni
pijesak, koji predstavlja najvaniju sirovinu u proizvodnji stakla. O njegovom
hemijskom sastavu ovisi boja stakla. Kvarcni pijesak za proizvodnju raznovrsnog bezbojnog
stakla ne smije sadravati primjese koje staklu daju boju, a to su oksidi eljeza, hroma i titana.

Slika 2.1. Kvarcni pijesak

[60]
4

2.2. Borov ( III ) oksid

B2O3 je vrlo vana komponenta stakla, naroito specijalnih stakala. Atomi bora mogu biti i
mreotvorci pa stoga moe zamijeniti silicijev oksid pri proizvodnji stakla. Borov (III)-oksid,
takoer, poboljava i neka optika svojstva stakla, npr. poveava sjaj i propusnost
svjetlosti u dugovalnom spektralnom podruju, a smanjuje u kratkovalnom. Stakla koja
sadre vie od 15 % B2O3 imaju poveanu tvrdou, otpornost na udar i kidanje.

2.3. Fosforov (V) oksid

P2O5 , kao i borov (III) oksid, moe biti mreotvoran oksid i u potpunosti zamjenjuje
silicijev dioksid u strukturnoj mrei stakla. Fosforov (V) oksid se rijetko upotrebljava kao
mreotvorni oksid, najee slui za zamuivanje.

2.4. Oksidi alkalijskih metala

Oksidi natrija i kalija, sastavni su dio skoro svakog stakla. Natrijev oksid, Na2O, djelotvoran
je u sniavanju viskoznosti i omoguavanju lakeg taljenja i prerade stakla, dok kalijev oksid,
K2O, ima drugu prednost. Ona stakla koja u svom sastavu imaju vie kalijevog oksida
otpornija su na temperaturne promjene, povrine su im zntno glae, lake se obezboje i mogu
se ljepe obojiti, a i sjajnija su zbog veeg loma svjetlosti.

2.5. Litijev oksid

Li2O je rjei sastojak stakla. Litijev oksid poveava lom svjetlosti, tvrdou i otpornost prema
kiselinama i bazama, pa smanjuje viskoznost i linearno toplinsko rastezanje. Sastavni je dio
mnogih vrsta staklokeramike, te stakala koja slue za prozore rendgenskih ureaja za taljenje.

2.6. Oksidi zemno alkalijskih metala

Oksidi kalcija, magnezija i barija strukturni su modifikatori stakla. Kalcijev oksid (CaO)
najvie poveava vrstou na savijanje stakla, njegov modul elastinosti i otpornost na
temperaturne promjene.
Magnezijev oksid (MgO) najvie meu oksidima potiskuje tendenciju stakla prema
kristalizaciji, poveava gustou, a s masenim udjelom do 8% skrauje trajanje bistrenja i
smanjuje viskoznost na srednjim temperaturama, to omoguuje preradu stakla i na niim
temperaturama bez opasnosti od kristalizacije.
5

Stakla koja u svom sastavu imaju barijev oksid (BaO) hemijski su neto manje otporna, a ako
sadre vie od 12 % BaO, postaju krta i tee se tale.

2.7. Aluminijev oksid

Al2O3, ve s udjelom od 1% poboljava veinu svojstava stakla u kojem zamjenjuje okside
alkalijskih metala. S udjelom do 4% poveava udarnu, zateuu i pritiskujuu vrstou,
te hemijsku otpornost, a smanjuje toplinsko rastezanje i tenju prema kristalizaciji.
U proizvodnji nekih specijalnih vrsta
stakla, gdje je zahtjevana izuzetna istoa,
upotrebljavaju se tehniki proizvedeni aluminijevi spojevi: aluminij- hidroksid (Al(OH)3) i
glinica (Al2O3).

2.8. Olovni (II) oksid

PbO se dodaje u sirovinsku smjesu najee kao olovni (II) ortoplumbat ( Pb2 PbO4 ).
Stakla bogata olovom odlikuju se veom gustoom. Dodatak olova smanjuje viskoznost
staklene taline na visokim temperaturama to proiruje podruje prerade i omoguuje
proizvodnju veih i kompliciranijih staklenih predmeta presovanjem. Olovni (II) oksid
najvie od svih oksidnih komponenata stakla poveava lom svjetlosti pa se takvi proizvodi
upotrebljavaju kao vrlo kvalitetna stakla u optike svrhe.

2.9. Cinkov oksid

Cinkov oksid poboljava postojanost stakla prema vodi i kiselinama, ali smanjuje otpornost
prema luinama. Poboljava staklo kad su u pitanju temperaturna dejstva. Stakla koja u svom
sastavu sadre cinkov oksid jae lome svijetlost, ali su podlona kristalizaciji.

2.10. Sredstvo za bojenje

Kako se danas staklo ima iroku primjenu, to ga susreemo u raznim oblicima, veliinama i
bojama. Da bismo dobili staklo u boji njegovoj smjesi se prije samog taljenja dodaju razliiti
oksidi. U prvom redu dodaju se oksidi tekih metala, a boja ovisi o koncentraciji kationa.
U zavisnosti od eljene boje dodaju se razliiti oksidi sljedeih metala:
1. eljezo: FeO zeleno do plavozeleno, Fe2O3 utosmee do uto,
2. mangan: Mn2O3 ljubiasto ,
6

3. bakar: CuO plavo uz zelenkasti ton,

4. nikal: NiO sivocrveno, plavocrveno, boja dima s dodatkom smjese oksida (NiO +
CuO + CoO)
5. kobalt: CoO plavoljubiasto, crvenoljubiasto, ruiasto, mijenjanjem
osnovnih sirovina postiu se razliiti tonovi intenzivno plave boje,

omjera

6. hrom: Cr2O3 zeleno, CrO3 uto,

7. lantanidi: razliite boje npr. uta, zlatnouta, naranastouta, utozelena.

2.11. Sredstvo za zamuivanje

Staklo je podlono razdvajanju faza, to uslovljava naknadnu tehniku obradu kako bi se
dobila eljena svojstva. to su faze vie razdvojene to dolazi do veeg zamuivanja uz
dodavanje raznih zamuivaa kao to su : SnO2 (selen (II) oksid), TiO2 (titan (II) oksid),
ZrO2 (cirkonij (II) oksid), CeO2 (cezij (II) oksid), ZnO (cink oksid). Zamuenje
stakla moe se postii i dodatkom fosfata, arsenata i spojeva fluora.

2.12. Stakleni kr
Stakleni kr predstavlja vrlo korisnu sirovinu pri proizvodnji stakla, jer ne samo da smanjuje
gubitke, ve i olakava taljenje, to direktno utie na utedu enegrije koja je potrebna pri
proizvodnji. Maseni udio kra je znatno velik u smjesi za taljenje i iznosi 20 30 % , u talini
lahko taljivog stakla ak 60 70 %.
Upotrijebljeno i odbaeno staklo, nastoji se, nakon temeljitog ienja i homogeniziranja,
ponovno ukljuiti u proizvodnju. To se zasad uspjeno provodi samo u proizvodnji obojenog
stakla za boce.

3. PROIZVODNJA STAKLA
Staklo se proizvodi od tri osnovne komponente: pijeska, natrijum-karbonata (sniava taku
topljenja) i krenjaka (za poveanje tvrdoe).
Smjesa za proizvodnju stakla se dobija topljenjem pijeska i dodataka (60 % kvarcni pijesak,
19 % natrijum, 15 % krenjak, 6 % ostalo)

3.1. Procesi dobijanja stakla

Prva faza pri proizvodnji stakla podrazumijeva njegovu pripremu, a to je: drobljenje,
mljevenje i mijeanje sirovine. Ova faza tehnolokog procesa svodi se na usitnjavanje sirovine
i doziranje, te mijeanje u cilju dobijanja homogene staklarske mase u prakastom stanju. Da
bi se smjesa to lake i bolje homogenizirala svaka se sirovina prethodno oisti, nakon toga
obogauje, drobi i melje, te se rasporeuje prema potrebnoj granulaciji i istoi.
Druga faza podrazumijeva topljenje sirovine pri temperaturama od 1300 1500C. Postupak
topljenja moe se vriti na dva naina, i to zavisno od upotrijebljene pei, pa tako za
specijalna stakla (optika stakla) koriste se pei sa loncima, a za topljenje stakla koje se
koristi u irokoj upotrebi, koriste se koritaste pei. Pei sa loncima ubrajaju se u pei koje
rade sa prekidima (arna pe). Danas se mnogo ee primjenjuju pei sa kontinuiranim
radom, a posebno tzv. kadne pei.
Proces topljenja se odvija u tri faze :
-

stapanje, sinterovanje sirovina i nastajenje silikata,

bistrenje i homogenizacija staklene mase,

odleavanje staklene mase prije oblikovanja.

Od navedenih faza najbitnija je druga, jer dolazi do bistrenja i potpune homogenizacije

staklene mase. U treoj fazi staklena masa odmara, sniava se temperatura i poveava
viskoznost, to je jako bitno kako bi smjesa postala obradljiva.

Slika 3.1. ema procesa topljenja sirovine u kadnoj pei [74]

Trea faza proizvodnje predstavlja oblikovanje stakla, koje se vri pri temperaturi od 700
800C. Najee primjenjivani postupci oblikovanja stakla su:
-

puhanje stakla,

izvlaenje stakla,

presovanje stakla,

livanje stakla,

bruenje,

graviranje,

matiranje,

slikanje.

Puhanje stakla je jedan od najstarijih, najpoznatijih procesa. ovek ili maina uduvava
vazduh u staklenu masu, cijevicom, stvaraju se upljine, prave se sijalice, baloni, runo se
prave npr. posue, ae.
Pri runom postupku, okretanjem lule oko svoje osovine i puhanjem zraka kroz nju, dobija se
masa krukastog oblika, a eljeni oblik se dobija stavljanjem mase u kalup. Ovaj postupak se
najee primjenjuje za dobijanje upljeg stakla. Mainsko puhanje vri se pomou specijalnih
ureaja sa komprimovanim vazduhom, ija konstrukcija ovisi od oblika proizvoda.

Slika 3.2. Puha stakla

[77]
9

Izvlaenje stakla masa se putem valjaka izvlai, valja i dobijaju se ploe odreenih debljina
i dimenzija. Od ovih ploa se prave prozorska, sigurnosna i neprobojna stakla. Debljina
staklenih ploa regulie se meusobnim rastojanjem vatrostalnih valjaka od azbesta.

Slika 3.3. Postupak izvlaenja stakla

[76]

Presovanje stakla masa se sipa u kalup i putem pritiska se dobija odreen oblik stakla za
televizore, monitore, itd. Kalupi se izrauju od mesinga, a unutranjost prije presovanja se
premazuje voskom.

Slika 3.4. Postavljanje staklene mase u kalup (1), Presovanje (2), Gotov proizvod (3) [76]
Lijevanje stakla ovim postupkom se dobijaju predmeti manjih veliina, a veih debljina.
Lijevanje u kalupima i presovanje je davanje eljenog oblika staklu pod dejstvom pritiska
u specijalnim presama, pri emu se na ovaj nain, uglavnom, proizvode predmeti
manjih dimenzija i sa oblicima koji su potpuno otvoreni sa jedne strane.
10

Bruenje, graviranje, matiranje, slikanje pripadaju naknadnoj obradi stakla.

Bruenje se vri kod neravnih povrina, postupak se izvodi smjesom kvarcnog pijeska i vode.
Graviranje se koristi u dekorativne svrhe. Radi se uz pomo dijamanta ili malih rotirajuih
ploa ili tokia, koji su veinom od bakra, uz upotrebu nekog brusnog praha pomijeanog sa
prikladnim uljem. Graviranje je izuzetno skupo.
Matiranje se radi se da bi se dobilo neprovidno staklo. Vri se na dva naina, abrazivnim
sredstvom ili hemijskim putem (nagrizanjem) fluorovodoninom kiselinom. Mehaniko
erodiranje podrazumijeva postupak pjeskarenja (djelovanje mlaza kvarcnog pijeska pod
pritiskom).
Slikanje se radi zbog estetike proizvoda. Da bi se boja zadrala na staklu, ona se oslikava, pa
se ari na 700C. Za oslikana stakla koriste se silikati, oksidi, i sl.

Slika 3.5. Graviranje stakla

[75]

Slika 3.6. Slikanje na staklu

[50]

etvrta i posljednja faza jeste hlaenje proizvoda u posebnim komorama za postepeno

hlaenje. Prilikom hlaenja staklo se stee i postaje gue, jer mu se meuatomni razmaci
smanjuju sve dok se ne uspostavi stabilno, ravnoteno stanje koje odgovara novoj, nioj
temperaturi. Hlaenjem stakla pokretljivost atoma je sve manja, viskoznost postaje vea,
to poveava vrijeme uspostavljanja stabilnog stanja. Ono se moe postii samo ako je
hlaenje dovoljno sporo. Ukoliko se staklo brzo ohladi, nee se stezati ravnomjerno te e
doi do nehomogenosti strukture i pojave trajnih mehanikih naprezanja.
Kao posljedica trajnih naprezanja pogoravaju se mehanika svojstva stakla, smanjuje se
kvaliteta gotovih prozivoda, to se naroito ispoljava u njihovim optikim svojstvima,
vrstoi, gustoi i sposobnosti zadravanja stalnih dimenzija, pa se, prilikom proizvodnje

11

stakla, nastoje
proizvoda.

smanjiti

trajna

naprezanja. to se portie kontrolisanim hlaenjem

3.2. Postupci dobijanja stakla

3.2.1. Tehnika pjeanog grumena
Princip izrade stakla ovom tehnikom, sastojao se u tome da se pjeani grumen, na tapu,
uroni u rastopljeni materijal, a zatim okree oko vastite osovine, kako bi se uhvatila staklena
nit koja se valja na jednoj ploi do eljenog oblika, sve dok se grumen nakon hlaenja
ponovno ne odstrani.

3.2.2. Metoda lijevanja i rastezanja

Na pijeskom posutu i ivicama ograenu plou izlijevana je tena pasta koja se potom
razvlaila eljeznom kukom.

3.2.3. Cilindrino rastezanje

Staklena masa se pomou lule puhala u jedno oupljeno okruglo tijelo. Da bi se sauvala
rastezljivost, odnosno mekoa, za oblikovanje, kalup se stalno nanovo zagrijavao. Kugla je
puhanjem, zaokretanjem i valjanjem oblikovana u to dui valjak tankih zidova, koji se nakon
hlaenja ponovno ario u pei i razvijao u ravnu tablu. Veliina valjka, odnosno te table, bila
je ograniena jainom plua puhaa.

3.2.4. Fourcaultov postupak proizvodnje stakla

Za ovaj postupak proizvodnje stakla zasluan je belgijanac Emile Fourcault, koji ga je uveo
1913. godine. Iz kadne pei izvlaile su se staklene trake, vertikalno kroz dugaku sapnicu,
izraenu od vatrostalnog materijala u obliku uskog razreza, koja pliva po rastaljenom staklu.
Prvobitno se u staklo utiskivala sapnica, tako duboko da kroz njen otvor nahrupi rastop koji
se prihvata u okvir koji se sputa u stroj sa gornje strane. Izvlaenjem stakla prema gore
poinjalo je oblikovanje staklene trake.
U oknu za hlaenje, visine 5 do 8 m, nalazilo se 16 do 18 pari elinih valjaka, obloenih
azbestom, izmeu kojih se provlaila staklena traka. Nakon nastanka, staklena traka se
intenzivno hladila na oba ruba, tako da je dobivala potrebnu mehaniku vrstou. Prilikom
naputanja okna za hlaenje traka se automatski rezala na eljenu duinu, a istovremeno su se
rezali i zadebljani rubovi.
12

Ovim postupkom su nastajale staklene trake debljine 1,5 do 7,0 mm, pri emu je
postrojenje omoguavalo proizvodnju 60 do 90 m/h trake sa debljinom 3,0 mm. Na osnovu
viskoznosti stakla odreivala se brzina izvlaenja tj. neposredno prije formiranja trake
viskoznost mora biti to vea, a temperatura izvlaenja relativno niska.
Sapnica za vertikalno izvlaenje stakla je najee bila iroka 2 m. Kvalitet stakla dobivenog
ovim postupkom zavisio je od hemijske homogenosti stakla.

Slika 3.7. Forcaultov postupak

[74]

3.2.5. Colburnov (Libbey Owens ) postupak

Razvio ga je amerikanac Irving Colburn 1905.godine. Kod ovog postupka staklena traka se
izvlaila sa slobodne povrine rastaljenog stakla bez upotrebe sapnice za izvlaenje. Veoma
bitnu ulogu je igralo hlaenje rubova trake pomou, vodom hlaenih, rotirajuih valjaka koji
su se nalazili na 3 do 5 cm od staklenog rastopa. Temperatura trake se smanjivala pomou dva
hladila toliko da joj se smjer moe promijeniti u horizontalni. Osnovni nedostaci ovog
postupka su bili komplikovanost komore za izvlaenje i potreba za mijenjanjem istroenih
valjaka za promjenu smjera izvlaenja.

13

Slika 3.8. Colburnov postupak

[74]

3.2.6. Pittsburki postupak

Kod ovog postupka, blok od vatrostalnog materijala, irine 30 do 80 cm, uranjan je nekoliko
centimetara u stakleni rastop, ispod mjesta gdje se traka izvlai. Prilikom izvlaenja stakla,
njegova temperatura je bila stabilizirana uz pomo bloka i strujanjem rastopa. odravao
hladnim, te bio stabiliziran strujanjem rastopa. Izvlaenje trake je potpomognuto vodom
ohlaenim valjcima, koji hlade rubove. Staklene trake se izvlae vertikalno uz pomo stroja
koji je identian Fourcaultovom stroju. irina staklenih traka se kretala od 220 do 320 cm, a
bilo je mogue, ovim postupkom, izvui 70 do 110 m/h stakla debljine 3 mm.

Slika 3.9. Pittsburki postupak

[74]

3.2.7. Float postupak

Tehnoloki postupak proizvodnje stakla float razvijen je 1952. godine. Razvijen je od strane
Sir Alastair Pilkington. Od 1958. godine poinje automatizovana proizvodnja plivajueg
stakla prema float postupku.
Staklo prema ovom postupku se dobija tako to iroka traka rastopljene mase klizi po tenom
metalu u komori i sa kontrolisanom atmosferom. Masa se postepeno hladi i nastaje staklo
14

idealno ravne povrine. Mogunost dodavanja raznih primjesa u osnovnu smjesu omoguuje
proizvodnju stakla razliitih boja, namjena, osobina.
Osobitost osnovnog proizvoda - bezbojnog, ravnog stakla dobivenog "float" postupkom
je prozirnost i bistrina staklene mase, ujednaenost debljine i paralelnost povrina.
Upravo zbog svih opisanih mogunosti, stakla iz ove grupe svrstavaju se u osnovne ili bazne
proizvode za dobijanje drugih vrsta stakla.
Ovo staklo je najvie koriteno staklo u graevinarstvu i koristi za dobivanje gotovo svih
staklarskih proizvoda. Dostupan je gotovo u debljinama od 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 19 te 25
mm. Najvee proizvodne dimenzije stakla (600 x 321 cm), dimenzije su prilagoene
transportu.
Danas je proizvodnja stakla prema float postupku standardna metoda za proizvodnju stakla
i preko 90% svjetske proizvodnje ravnog stakla je float staklo.

Slika 3.10. Float postupak : ulaz sirovine (1), kadna pe (2), staklena talina (3), rastaljeni
kositar(4), grijai (5), hlaenje (6), kontrola (7), rezanje (8), skladitenje (9)
[74]

4. OSOBINE STAKLA
Staklo je istopljeni proizvod anorganske prirode koji pri hlaenju na sobnoj temperaturi
postaje krt i tvrd, a pri tome se ne kristalizira. U zavisnosti od sirovine koja se koristi i
postupka proizvodnje, dobija se staklo sa osobinama prikladnim u razliite svrhe. Prema
hemijskom sastavu uobiajnih vrsta stakla razlikujemo sljedee vrste:
a) staklo koje u svom sastavu sadri natrij-karbonat, vapnenac i silikata,
b) staklo koje u svom sastavu sadri kalij, vapnenac i silikate.

15

Natrijkarbonatno staklo se koristi za proizvodnju obinog stakla, koje se primjenjuje u

domainstvu, kao ambalaa i za proizvodnju prozorskog stakla. Ova vrsta je najjeftinija i
najee primjenjivana u svakodnevnoj upotrebi.
Borisilikatno staklo se primjenjuje pri izradi laboratorijskog i vatrostalnog posua, kao i za
pakiranje nekih farmaceutskih proizvoda.
Olovni kristal ili kristalno staklo se primjenjuje za izradu stolnih stakala i umjetnikih
elemenata (vazne, ukrasne figurice, itd.)

4.1. Fizike osobine stakla

Pod fizikim svojstvima materijala podrazumevaju se ona svojstva koja se ne mijenjaju,
odnosno koja se menjaju samo dok traju uzroci koji izazivaju promijene. Fizike osobine
stakla, pored hemijske obrade direktno zavise i od naina termike obrade i stabilizacije pri
hlaenju.
Za arhitekturu proputanje svijetlosti je od velikog znaaja kad se uzme u obzir znaaj
svjetlosti kao fenomena za percepciju u prostoru. Propustljivost svijetlosti definie se
slijedeim izrazom:
LT + LR + A = 100 %
Gdje je :
LT propusnost svijetlosti,
LR refleksija svijetlosti,
A apsorbcija svijetlosti.

4.1.1. Termike osobine

Kao to je poznato, proces omekavanja (ostakljivanja) amorfnih materijala odvija se u
odreenom temperaturnom intervalu, a poetak procesa oznaava se kao temperatura
ostakljivanja. Za svaki materijal je vlo znaajno odrediti poetak procesa, odnosno
temperaturu.
Za arhitektonske objekte, najbitnije su sljedee termike osobine:
-

Koeficijent toplotnog irenja () ovisi od hemijskog stastava stakla, odreuje

ponaanje materijala pri temperaturnim promjenama.

16

Specifini toplotni kapacitet (C) predstavlja brzinu zagrijavanja ili hlaenja,

odnosno koliina toplote koju je potrebno dovesti jedinici mase da bi se temperatura
promijenila za 1 K.

Koeficijent prolaza toplote (k) oznaava koliinu toplote koja proe u jedinici
vremena, kroz jedininu povrinu, pri razlici temperature od 1 K.

Koeficijent toplotne provodljivosti () oznaava koliinu toplote koja proe u

jedinici vremena, kroz sloj debljine 1 m, okomito na njegovu povrinu, pri razlici
temperatura 1 K, njegovih graninih povrina.

Promjena duine staklenog elementa usljed dejstva toplote data je izrazom:

L = T L
Gdje je :

koeficijent linearnog izduenja,

T promjena temperature,
L poetna duina elementa.
Bitno je naglasiti da je staklo pri promijeni temperature otpornije pri naglom zagrijavanju u
odnosu na naglo hlaenje. Sa poveanjem debljine stakla smanjuje se vrijednost temperaturne
razlike koju staklo moe da podnese.
Temeperaturni ok koji nastaje uslijed naglih promjena temperature (npr. poar), bitno utie
pri izboru vrste stakla za elemente konstrukcije.

4.1.2. Otpornost u poaru

Otpornost u poaru je vremenski interval u kojem su elementi sposobni obavljati svoju
funkciju pri standardnim poarima. Klase otpornosti za staklo su : 30, 60, 90, 120 i 180
minuta.
Kod obinog stakla, iako ono spada u nezapaljive materijale klase A1, prilikom poara uslijed
termikog oka dolazi do pucanja, te se s toga ne moe smatrati protupoarnim materijalom.
Meutim primjenom vieslojnog stakla sa meuslojevima ili borosilikatnog stakla, otpornost
pri visokim temperaturama i pri poarima je znatno poboljana.

4.1.3. Akustine osobine

Iako staklo ima izraenu gustou, zbog male debljine stakla, ne moe zadovoljiti zvunu
zatitu. Jedino vieslojna stakla mogu obezbjediti odreeni nivo slabljenja zvuka, jer se sa
17

poveanjem meuprostora izmeu stakala dobijaju dobri rezultati kad je rije o smanjivanju
nivoa buke.

4.1.4. Poroznost stakla

Staklo je u potpunosti antiporozan materijal, to znai da ne proputa ni tenost ni gasove.

4.2. Mehanike osobine stakla

4.2.1. vrstoa stakla
vrstoa materijala se definie kao sposobnost materijala da se suprotstavi deformacijama i
slomu. Ova osobina obuhvata nekoliko aspekata ponaanja stakla i to: sposobnost da podnosi
pritisak, zatezanje i savijanje. Staklo je materijal koji dobro podnosi napone pritiska, ali sa
druge strane slabo podnosi napone zatezanja.
vrstoa stakla pod pritiskom kree se u irokim granicama, a zavisi od oblika ispitivanog
uzorka i uslova pri kojima se ipitivanje vri. Za obino graevinsko staklo ona se kree u
granicama od 20000 N/cm2 do 45000 N/cm2 .
Mjera kojom se indirektno izraava vrstoa materijala na pritisak je Youngov modul
elastinosti. vrstoa pri zatezanju je i do deset puta manje od vrtoe stakla na pritisak. Za
obino staklo iznosi 4000 N/cm2. Poto je staklo materijal amforne strukture, njegove
mehanike karakteristike su jednake u svim pravcima.

4.2.2. Tvrdoa stakla

Tvrdoa materijala u opem smislu predstavlja njegovu otpornost pod dejstvom lokalnih sila,
a podrazumijeva otpornost materijala prema: paranju, zarezivanju i prodiranju drugog
materijala. Tvrdoa stakla zavisi od njegovog sastava i naina prerade. Staklo je jako tvrd
materijal, toliko da je uporediv sa elikom.

4.2.3. Otpornost na habanje

Otpornost na habanje je karakteristika koja je najvie bitna za vizuelni izgled proizvoda i
elemenata od stakla. Za homogene materijale kao to je staklo, habanje je ravnomjerno i
ispoljava se gubljenjem sjaja, te postaje poluprozrano i matirano.
18

4.3. Hemijske osobine stakla

4.3.1. Hemijska postojanost stakla
Staklo je otporno na kiseline, soli i njihove rastvore i kratkotrajno dejstvo baza pri niim
temperaturama. Trajnost stakla direktno zavisi od hemijske postojanosti i velike tvrdoe.
Prilikom neprikladnog skladitenja stakla i njegovom izlaganju vodi i vlazi dolazi do
nastajanja korozije, povrine postaju zamagljene i grube. Povrina postaje sivkasta, a potom
sloj bijele boje, koji se teko uklanja.

4.4. Vizuelne karakteristike stakla

4.4.1. Boja stakla
Zbog atraktivnosti izgleda i raznovrsnosti u izboru nijansi, stakla u boji sve vie postaju dio
enterijera. Dodavanjem aditiva u rastopljenu masu stakla dobijaju se stakla razliitih boja.
Obojena stakla koristimo kao dekorativne elemente ili kao specifine vrste stakla u pogledu
proputanja vidljivog ili infracrvenog zraenja.

19

Slika 4.1. Obojena stakla

[33]

4.4.2. Prozirnost
Kod primjene stakla u arhitekturi, veliki znaaj ima prozirnost stakla u pogledu vizuelnog
komfora. Prozirnost stakla je u direktnoj vezi sa transmisijom svijetlosti. Razlikujemo :
prozirna, poluprozirna i neprozirna stakla.

4.5. Traene osobine stakla

Staklo koje se koristi u svakodnevnoj upotrebi mora ispuniti slijedee uslove:
-

kontrolu gubitka toplote,

zatitu od vanjske buke,

kontrolisan ulazak topline suneve energije i svjetla,

sigurnost od razbijanja stakla izazvane vandalizmom, provalom,

atraktivan i moderan izgled.

20

5. VRSTE GRAEVINSKOG STAKLA

Razvojem tehnologija proizvodnje i obrade stakla, danas imamo veliki izbor razliitih vrsta
stakla, to nam omoguava njegovu iroku primjenu u arhitekturi i graevinarstvu. Osnovna
podjela graevinskog stakla najee se vri na osnovu stepena prerade, pa razlikujemo:
a) osnovne proizvode od stakla, koji se mogu odmah koristiti kao konani proizvodi,
b) sloene proizvode od stakla, koji se dobijaju obradom osnovnih proizvoda.

5.1. Osnovni proizvodi od stakla

5.1.1. Ravno staklo
Ravno vueno staklo je osnovni proizvod od stakla. Razlikujemo dva osnovna procesa za
dobijanje ovog stakla:
1. kontinurinao horizontalno izvlaenje staklene mase u pravougaone ploe ravnomjerne
debljine,
2. kontinuirano vertikalno izvlaenje staklene mase u pravougaone ploe ravnomjerne
debljine.
Proizvodi se u ploama maksimalnih dimenzija 3200 x 6000 mm, debljine 2 19 (25) mm.
Ovo staklo nema potpuno ravne i paralelne ivice. Bojenje stakla se moe izvriti u toku
procesa proizvodnje.

5.1.2. Valjano staklo

Valjano staklo se dobija proputanjem sirovog stakla, pri temperaturi od cca 950C, izmeu
jednog ili vie parova valjaka, pod ijim pritiskom se formiraju ploe razliitih debljina. Pri
tome brzina provlaenja ima bitnu ulogu, jer od njega ovisi debljina staklenih ploa. to se
bre izvlai, staklo e biti tanje. Zbog pojave greaka kao to su mjehurii zraka, valovitost,
razlike u debljini stakla, ovaj postupak izrade se sve vie zamjenjuje float postupkom
dobijanja stakla.

5.1.3. Plutajue (float) staklo

Float staklo je danas najvie koriteno staklo u graevinarstvu i arhitekturi. Dobija se float
postupkom po kojem je i dobilo ime. Kao rezultat se dobije staklo idealno ravne povrine,
kojeg odlikuju prozirnost, bistrina, ujednaenost debljine i paralelnost povrina. Obino staklo
je bezbojno, ali se proizvodi i u bojama dodavanjem raznih supstanci npr. metalnih oksida, u
21

masu stakla u toku proizvodnje. Boje u kojima se proizvodi su: bronza, zalena, siva, azur,
tamnoplavo. Dostupno je u debljinama od 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 19, te 25 mm, sa
maksimalnim dimenzijama 3200 x 6000 mm. Takoer je mogue naknadno obraivanje float
stakla, jednostrano ili obostrano, mijenjajui mu svojstva to se najee odnosi na kontrolu
prolaza suneve svjetlosti, toplote, UV-zraka, poveanje sigurnosti, itd. Upotrebljava se za
ostakljivanje prozora, vrata, fasada zgrada, krovova, ograda, itd.

Slika 5.1. Float staklo

[101]

5.1.4. Ornament staklo

Ova stakla ubrajamo u dekorativna stakla. Mogu se dobiti na dva naina:
a) izlijevanjem staklene taline na kalupe sa odreenom reljefnom povrinom koja ostaje
oslikana na staklu,
b) na jo toplu masu stakla tokom prolaska kroz valjke, vri se mehaniko utiskivanje
reljefnog uzorka ili are.
Proizvodi se kao bezbojni, u bronzanoj ili utoj boji. Debljina ornament stakala se kree od 3
do 19 mm, najee 4 mm. Providnost stakla zavisi od gustine i strukture ornamenta.
Ornament stakla se najee primenjuju na mjestima gde je poeljno neprovidno staklo koje
ipak proputa dovoljno svetlosti. Veinom se koriste za zastakljivanje ulaznih vrata,
pregradnih sobnih vrata, vrata kuhinjskih elemenata, radionica, garaa, kupatilskih prozora, i
sl.

22

Slika 5.2. Ornament stakla [94]

5.1.5. Armirano staklo

Armirano staklo je float staklo sa umetnutom ianom mreom u sredini stakla, ija se
ugradnja vri u toku procesa proizvodnje. U sluaju razbijanja stakla ica zadrava staklo da
se ne rasipa i poboljava protuprovalne karakteristike, ali ga ipak ne smatramo sigurnosnim
staklom jer dijelovi puknutog stakla imaju otre ivice. Standardna debljina je 6 mm, a
proizvodi se najee kao bezbojan, mat ili smeoj boji. Primjenjuje se za garae, krovove,
balkonske ograde, itd.

Slika 5.3. Armirano staklo [80]

23

5.1.6. Profilirano staklo

Postupak proizvodnje profiliranog je kao i kod valjanog stakla, pri emu se pri
sekundarnom prolazu, jo uvijek vrele staklene mase, kroz valjke vri savijanje mase u U
oblik, koji poveava nosivost stakla. Dostupno je u irinama 22, 25, 32 i 52 cm sa
maksimalnom duinom do 6 metara. Profilirano staklo se moe proizvoditi i kao armirano.
Ugradnja profiliranog stakla moe biti jednostruka i dvostruka. Primjena ove vrste stakla
naroito je izraena kod zastakljivanja sportskih i industrijskih objekata, raznih unutranjih i
vanjskih pregrada, svjetlarnika, liftovskih ograda, krovova i sl.

Slika 5.4. Profilirano staklo U oblika

[38]

5.1.7. Presovano staklo

5.1.7.1. uplji stakleni blokovi (opeka)
Proizvode se presovanjem dvije polovine bloka dok su jo vrele, poslije ega se te dvije
polovine spoje. Hlaenje zraka u zatvorenoj upljini dovodi do djeliminog vakumisanja, to
poboljava termoizolaciona svojstva bloka i sprijeava nastanak kondezovane vode. Bitno je
napomenuti da staklena opeka prua istu termoizolacionu izolaciji kao i dvostruko ostakljena
vrata i prozori. Pored dobrih termoizolacionih osobina, staklena opeka ima i dobru zvunu
izolaciju, otporna je na pritisak, nagle promjene temperature i pripada u kategoriju
nezapaljivih materijala. Proizvode se bezbojne i u boji, a najpostojanije su one gdje je boja u
masi. Takoer se proizvode i LED svijetlee staklene opeke. Propusnost svijetla kod prozirne
opeke je 75 %, a kod pjeskarene ili u boji 50 70 %, zavisno o tipu opeke. Dimenzije
standardnih prizmi su najee 19 x 19 x 8 (10) cm, 24 x 12 x 8 (10) cm, 24 x 24 x 8 (10) cm,
30 x 30 x 8 (10) cm. Proivode se u obliku kvadrata, pravougaonika, kruga, polukruga,
24

kruga, itd. Primjenjuju se kod zastakljivanja dijelova fasada, staklenika, pregradnih zidova,
podova, krovova, itd.

Slika 5.5. Staklena opeka

[103]

5.1.7.2. Gusto presovano staklo

Gusto presovano staklo je vrsti stakleni blok proizveden u procesu presovanja, i za razliku od
upljih staklenih blokova, moe se koristiti kao nosivi element. Dostupni su u obliku kvadrata,
pravougaonika ili kruga. Broj njihove primjene je ogranien zbog loih termoizolacionih
sposobnosti.

25

Slika 5.6. Gusto presovano staklo

[8]

5.2. Sloeni proizvodi od stakla

U zavisnosti od naina obrade, razlikujemo slijedee vrste proizvoda od stakla:

termiki ili hemijski obraeni proizvodi,

stakla dobijena meusobnim spajanjem vie slojeva stakla i drugih materijala,

stakla dobijena nanoenjem specijalnih prevlaka,

stakla dobijena kao sklop dva ili vie stakala kod kojih je meuprostor ispunjen:
vazduhom, gasom ili termoizolacionim materijalom,

stakla dobijena kombinovanjem vie postupaka obrade.

5.2.1. Sigurnosna stakla

Sigurnosna stakla su stakla koja obezbjeuju sigurnost ljudi i predmeta u sluaju loma stakla,
kao posljedice sluajnih ili namjernih mehanikih dejstava. Razlikujemo dvije kategorije
sigurnosti u sluaju mehanikih dejstava:
1. pasivna sigurnost zatita od povreda u sluaju loma stakla,
2. aktivna sigurnost zatita od provala, baenih predmeta, oruja, pada.

5.2.1.1. Kaljeno staklo

Kaljeno staklo se dobija termikom obradom, koja se sastoji od zagrijavanja stakla na 600C
(granica plastinosti) nakon ega se naglo hladi zrakom. Kaliti se mogu sve vrste stakla. Ovo
staklo ima veu vrstou, otporno je na nagle promjene temperature, otpornije na udarce i pet
26

puta je vre od obinog stakla. U sluaju loma se raspada u sitna zrnca tupih rubova. Poto
se ovo staklo nakon termike obrade ne moe modificirati npr. buiti, brusiti ili rezati, sve
potrebne obrade se vre prije procesa kaljenja. Primjenjuje se za izradu fasada, vrata, prozora,
krovova, zidova, nadstrenica, ograda, itd.

Slika 5.7. Razlike pri udarcu izmeu kaljenog i obinog stakla

[82]

5.2.1.2. Laminirano staklo

Laminirano staklo se sastoji iz dva ili vie slojeva stakla, istih ili razliitih debljina, povezanih
sigurnosnom folijom za laminiranje. Postupak se odvija pri visokoj temperaturi i pritisku. Kao
sigurnosne folije se koriste PVB (polyvinil butyral), EVA (etilen vinyl acetat transparentna
ili opal) i TPU (thermoplastic polyurethane) folije. Ovisno o namjeni, izmeu stakala se moe
staviti jedan ili vie slojeva folije. Folije i stakla mogu biti raznih boja i debljina. Laminirano
staklo se odlikuje velikom vstoom, smanjuje prolazak buke kroz staklo, titi od djelovanja
UV zraka, a u sluaju sloma staklo ostaje priljepljeno za vezno sredstvo. Maksimalne
dimenzije u kojima se proizvodi su 2500 x 4800 mm. Koristi se za izradu vrata, prozora,
fasada, ograda, unutarnjih stijena, ostakljenih bazena, zimskih vrtova, itd.

27

Slika 5.8. Laminirano staklo

[60]

5.2.1.3. Protuprojektilna stakla

Protuprojektilna stakla su namijenjena pruanju zatite od odgovarajueg vatrenog oruja.
Izrauju se od laminiranog stakla debljine 22 60 mm. Ispituju se u balistikom tunelu u
skladu sa normama EN 1063. Najmanje proizvodne mjere su 300 x 300 mm, a najvee za
klasu zatite BR2S 2000 x 4000 mm. Dimenzije stakla za ostale klase zatite su ograniene
najvie teinom stakla.

Slika 5.9. Protuprojektilno staklo

[4]
28

5.2.1.4. Protuprovalno staklo

Protuprovalno staklo se izrauje od laminiranog stakla debljine 9 60 mm (prema EN 356).
Ugradnja ovog stakla se preporuuje u svim objektima gdje je potrebna zatita od vandalizma
ili provale.

Slika 5.10. Protuprovalno staklo

[87]

5.2.1.5. Neprobojna (antibalistika) stakla

Neprobojna (antibalistika) laminirana sigurnosna stakla su sloeni proizvod koji se sastoji od
vie slojeva stakala i/ili polikarbonata koji slue za zaustavljanje razliitih kalibara projektila
ispaljenih iz razliitih vatrenih oruja. Sama klasifikacija i nain ispitivanja pruene balistike
zatite odreenog seta neprobojnog stakla je definirana normom EN 1063. Primjenjuju se u
svim novarskim i javnim ustanovama.

Slika 5.11. Ispitivanje neprobojnog stakla sa razliitinim orujem

[12]
29

5.2.1.6. Vatrootporno staklo

Zadaci vatrootpornih stakala su:
zatita puta za evakuaciju,
spreavanje preskakanja poara,
ograniavanje poarnih pojaseva,
uvanje ivota i imovine, itd.
Standard EN 13501 odreuje kriterije prema kojima vatrootporna stakla klasificiraju u
slijedee klase:

Klasa E prepreka irenju plamena i zapaljivim ili otrovnim plinovima,

Klasa EW prepreka irenju plamena i zapaljivim ili otrovnim plinovima, dodatno je

dozvoljen i ogranien prijenos energije zraenja,

Klasa EI prepreka irenju plamena i zapaljivim ili otrovnim plinovima i toplotna

izolacija.

Ostakljenje klase E
Vrijeme poarne otpornosti ovih stakala je od 15 120 minuta. U tom razdoblju staklo e
zbog temperaturnog rastezanja omekati i izboiti, ali pri tome zbog slijeganja, kao posljedica
vlastite teine, ne smije pasti iz okvira. Ne smiju se koristiti u sluajevima kada se sa strane
koja nije izloena vatri nalaze zapaljivi materijali. Oni bi se zbog vruine mogli brzo zapaliti i
poar bi se mogao iriti dalje. U neposrednoj blizini takvog ostakljenja ne smiju tei
evakuacijski putevi. Zbog ovih karakteristika ova stakla samo uvjetno uvrtajemo meu
poarno otporna stakla. Koriste se slijedee vrste stakla: posebnim postupkom kaljeno float
staklo, posebnim postupkom kaljeno borosilikatno staklo, iano (polirano) staklo, obina
stakla lijepljena posebnim vatrootpornim slojevima, kaljena stakla lijepljena posebnom
folijom, staklene opeke, i sl.

Slika 5.12. Vatrootporno staklo E klase

[69]
30

Ostakljenja klase EW
Ova stakla su rjeenje za pokrivanje podruja izmeu klasa E i EI. U pravilu su to stakla E
kategorije koja moraju barem djelimino sprijeavati i irenje vruine. Prolaz vruine kod
ovih stakala mora biti manji od 15 kW/m2.

Slika 5.13. Vatrootporno staklo EW klase

[69]

Ostakljenja klase EI
Vatrootporno staklo klase EI, osim plamena i dimnih plinova, mora zaustaviti i toplinsko
zraenje. Sprijeavanje prolaza vruine mora biti tako uinkovito da se povrina stakla koja
nije izloena neposrednom plamenu u prosjeku ne zagrije za vie od 140 K. Zbog tog zahtjeva
su ova stakla relativno debela i teka. Izraena su kao sendvi sastavljen od vie stakala
povezanih posebnim materijalom. Materijal je u obliku folije ili gela i ima visok sadraj
vezane vode koja pod uticajem vruine isparava i time pjeni materijal, pri tome nastaje
izolacijski sloj koji je sposoban apsorbirati toplinsko zraenje. Taj postupak moe se nastaviti
od sloja do sloja pa se vrlo debelim staklima vruina i plamen mogu zadrati ak i do 120
minuta.

31

Slika 5.14. Vatrootporno staklo EI klase

[69]

5.2.2. Vieslojna stakla specijalnih akustinih osobina

S obzirom na to da nije mogue izolirati sve izvore buke, a nije prirodno da se zatitimo od
primanja svih zvukova, moramo pronai nain da sprijeimo dolazak samo neusklaenih i
sloenih zvunih valova. Najea koritena metoda za izraavanje zvune izolacije je
koeficijent zvune izolacije (Rw) a brojano se izraava u decibelima (db). Pri tome je vano
upamtiti da parametar zvune izolacije za neki materijal iskazan u db ne pokazuje koliko taj
materijal buke proputa, ve iskazuje za koliko db on nivo buke smanjuje. To znai da
vanjsku ulaznu buku od 110 db jednostruko staklo d = 4 mm smanjuje za 30 db i u prostor
nam ulazi buka od 80 db.
Svaka prepreka smanjuje ili reducira zvunu energiju koja kroz nju prolazi prema fiksnom
odnosu koji je konstantan za konstrukciju, bez obzira na vrstu zvune energije. To se
smanjenje izraava nepromjenjivim brojem decibela. Kad se pregrada sudari sa zvunim
valom iste frekvencije, pojavljuje se fenomen rezonancije, koji znaajno smanjuje mo
zvune izolacije te pregrade. Postoji pored toga za svaki tip pregrade i jedna kritina
frekvencija vezana uz elastinost pregrade za koju je mo zvune izolacije izuzetno smanjena.
Dvije su osnovne karakteristike svake pregrade o kojima ovisi mo zvune izolacije, a to su:
masa po jedinici povrine i jednolinost ili kompaktnost strukture.
Potvruje se to i injenicom da je glavni faktor smanjenja buke pomou stakla njegova masa,
a ona se najlake uoava kroz debljinu stakla. to je staklo deblje, to ga vie ima, vea je
njegova masa i bolje mu je svojstvo zvune izolacije. Zanimljivo je da po pitanju zvune
izolacije, dvoslojno izo staklo samo po sebi nema nikakvih posebnih prednosti, osim onih
koje proizilaze iz zakona mase za dva stakla od kojih je sastavljeno. To ne vrijedi u sluaju
kad je meurazmak najmanje 20 mm, kad su dva stakla razliitih debljina i kad se zrak u
meuprostoru zamjeni tekim plinovima kao naprimjer SF6. Pri takvim kombinacijama
meutim znaajno gubi na svojstvima toplinske izolacije, i to iz razloga to koeficijent
prolaza toplote (k) raste s poveanjem meuprostora iznad 16 18 mm, a plin SF6 ima
svojstva toplinske izolacije loija od zraka (kod veih meurazmaka).
Potpuno je suprotna situacija s laminiranim staklima. Mo izolacije zvuka poveana je u
odnosu na jednostruko staklo iste debljine, uslijed smanjenja elastinosti stakla kao posljedica
umetanja plastine folije (PVB). Iz toga je razloga laminirano staklo uvijek i rjeenje za
poveanje moi zvune izolacije nego to je to jednostruko float staklo.

32

Slika 5.15. Uticaj PVB folije na koeficijent zvune izolacije

[20]

Bitno je naglasiti da je vrlo vano da staklo bude pravilno ugraeno i da sav prostor izmeu
stakla i okvira u koje je ono ugraeno bude u cjelosti ispunjen, odnosno da se sprijei svako
irenje zvunih valova kroz taj prostor.
Svojstvo zvune zatite jedne pregrade ipak ne zavisi samo o njenoj masi ili debljini ve i o
kompaktnosti pregrade. Ukoliko u njoj postoji rupa, kroz tu rupu usljed zvunog pritiska
prolaze zvuni valovi koji se ponaaju kao i komprimirani zrak koji prolazi kroz rupu u
posudi koju ispunjava. U funkciji zatite objekata od neeljene buke primjenjuju se:
specijalna vieslojna stakla,
termoizolaciona stakla.
Specijalana vieslojna stakla sadre kao meusloj smolu ili specijalnu tihu PVB foliju sa
modifikovanom jezgrom. Efikasan nivo zatite se moe ostvariti i kod termoizolacionih
stakala sa specijalno konstruisanim sklopovima za ove namjene, i to:

kombinovanjem dva stakla asimetrinih debljina (4 15 mm) sa upljinom dodatno

ispunjenom gasom,

kombinovanjem dva stakla od kojih je jedno vieslojno (6,5 13 mm).

Stakla za zvunu izolaciju se korise u svim vrstama objekata, posebno kod onih koji su u
blizini izvora velike buke npr. aerodromi, eljeznike stanice, klubovi, industrijske zone, itd.

33

5.2.3. Stakla sa kontrolisanom transmisijom toplotnog zraenja

5.2.3.1. Toplotno apsorbujue staklo
Toplotno apsorbujue staklo je staklo kojem se u procesu proizvodnje u rastopljenu staklenu
masu dodaju metalni oksidi koji poveavaju procenat apsorbcije toplotnog zraenja, ta daju
staklu odreenu boju. Rezultat je smanjena koliina toplotne energije koja prodire u prostor,
ali ne i znatno smanjenje procenta transmisije svjetlosti. Osnovni nedostatak ovih stakala je
promjena kvaliteta boje u prostoru, odnosno predmeti imaju izmjenjenu boju. Za ova stakla se
veinom koriste kaljena stakla.

5.2.3.2. Reflektivno staklo

Reflektivno staklo je staklo sa jednim ili vie slojeva neorganskih reflektivnih prevlaka za
staklo, ime se smanjuje prodor suneve energije u unutranjost objekta bez promjene
kvaliteta percepcije boje predmeta. Razdjeljuje sunevu energiju na tri naina: dio svjetlosti
reflektira, drugi dio apsorbira, a trei dio prolazi kroz staklo. Ovisno o koliini reflektujuih
premaza, ova stakla mogu biti polureflektirajua ili reflektirajua. Ovi premazi proizvode i
efekat ogledala, pa time sprijeava i vidljivost kroz staklo. Ukupna transmisija zraenja je oko
50 %. Koriste se kaljena, polukaljena, vieslojna ili termoizolaciona stakla. Proizvode se i u
bojama: plava, zelena, siva, bronana, smea, itd. Primjenjuju se veinom kod staklenih
fasada.

Slika 5.16. Reflektivno staklo

[87]

34

5.2.3.3. Anti reflektivno (mat) staklo

Anti reflektivno staklo je laminirano staklo koje se radi od dva ili vie float stakala na koji
se nanosi anti reflektivni premaz, koristei pirolitiku tehnologiju, da bi se dobila vrsta i
dugotrajana prevlaka. Reduciranje refleksije vidljive svjetlosti kod ovog stakla je na manje od
2 %, a istovremeno omoguava veu vidljivost kroz staklo, ak i od obinog, bezbojnog float
stakla. Ovo staklo sprijeava i prolaz 99 % UV zraka, titei tako unutranjost prostorije i njen
sadraj. Istovremeno nudi i prednosti laminiranog stakla kao to su poveana zatita i
akustina kontrola. Rezultat je jedinstveno staklo visoke kvalitete koje objedinjuje snagu,
sigurnost, redukciju buke i nisku reflektivnost. Pogodan je za ugradnju u fasade, muzeje,
oglasne panele, izloge, izlobene salone, itd.

Slika 5.17. Anti reflektivno staklo

[67]

5.2.3.4. Izolaciono staklo

Izolaciono staklo (IZO staklo) je stakleno tijelo sastavljeno od dvije ili vie staklenih ploa
odvojenih najmanje jednim hermetiki zatvorenim meuprostorom koji je ispunjen vazduhom
ili gasom. Najvaniji zadaci izolacionog stakla su:

zadravanje jednake vrijednosti toplotne izolacije,

zadravanje zadane vrijednosti prolaza svjetlosti i energije,

zadravanje istoe i bistrine unutranjih povrina stakla,

zadravanje pravilnog odraza slike okoline,

ne smije doi do uruavanja u meuprostoru izmeu dva stakla.

35

Slika 5.18. Sastav izolacionog stakla

[102]

Izolaciono staklo se sastoji od:

1. Stakla
Karakteristike izolacionog stakla e najvie ovisiti o odabiru stakla za njegovu proizvodnju.
Od velike je vanosti da su stakla proizvedena ujednaene i pravilno odabrane debljine u
zavisnosti od veliine i svojstava. Koristimo slijedea stakla: float, kaljeno, laminirano,
reflektivno, antireflektivno, ornament i niskoemisiono (LOW-E) staklo. Meutim najvee
poboljanje u pogledu smanjenja emisije topline dobija se upotrebom niskoemisionog stakla
LOW-E stakla. LOW-E staklo je staklo presvueno jednim ili vie tankih slojeva metalnog
oksida koji reflektira toplotno zraenje. Kroz stakla niske emisije se gubi manje topline jer se
energija vraa u prostor iz kojeg dolazi. Dodatno poboljanje djelovanja ovog stakla je
primjena inertnih plinova, umjesto zraka, u meuprostoru izmeu stakala, ime se poveava
toplotna izolacija i smanjuje koeficijent prolaza topline. Kombinacijom niskoemisionog stakla
i inertnih plinova u kompoziciji izolacionog stakla dobijamo vrhunske performanse. Jo neki
od razloga za koritenje LOW-E stakla u izolacionom staklu su:
uteda na grijanju, smanjenje trokova ivota,
smanjenje emisije zagaenja, naruavanja prirode i klimatske ravnotee,
poveanje komfora prostora.

36

Studije Generalne direkcije za energiju pri Evropskoj komisiji su pokazale da, ako bi se sva
jednostruka stakla u stanovima Evropske unije zamijenila sa izolacionim staklima s LOW-E
staklom, utedilo bi se oko 1 gigadul energije godinje, to je oko 11 milijardi eura. Kod
obinog IZO stakla, ako upalimo upalja plamen u odrazu na staklu e biti ut ili ukast, a
kod LOW-E stakla plamen e biti ljubiasto plavkast. Bitno je napomenuti da prilikom
montae stakla obino staklo dolazi sa vanjske strane, a sa unutarnje strane dolazi LOW-E
staklo.
2. Distancera
Za izradu okvira koji formiraju meuprostor izolacijskog stakla najvie se koriste aluminijski
profili iako su u upotrebi i profili od pocinanog elika i plastinih materijala, kombinacije
aluminija i PVC, a u najnovije se vrijeme pojavljuju i profili od inox-a. Kod profila je vrlo
vano da su otporni na savijanje i uvijanje radi ouvanja oblika i pravilnosti okvira tokom
njihove izrade i ugradnje u IZO staklo.
3. Meuprostora
Meuprostor je uvijek napunjen zrakom ili inertnim plinovima kao to su argon, kripton,
xenon ili SF6. O vrsti plina direkno ovisi i toplotna izolacija. to je plin tei to je toplotna
izolacija bolja, s time to moramo paziti na irinu meuprostora. Optimalne irine
meuprostora u zavisnosti od vrste plina su:

zrak ili argon plin debljina distancera 16 mm,

kripton plin debljina distancera 10 mm,

xenon plin debljina distancera 8 mm,

SF6 plin debljina distancera 8 mm.

4. Molekulara
Primarna funkcija molekulara je da isuuje vlagu koja bi se zatekla u prostoru izmeu dva
stakla tokom proizvodnje izolacijskog stakla. Takoer osigurava nizak nivo vlage, tokom
vijeka izolacijskog stakla, koja bi mogla prodrijeti u meuprostor zbog raznih uticaja. Za
aluminijske ili inox distancere se koristi kugliasti molekular, a molekular u prahu se mijea
sa polimerom da bi se napravio distancer od polimera.
5. Butila prvog zaptivaa
Slui za internu izolaciju (prvu barijeru) izolacijskog stakla. Butil osigurava nizak prolaz
vlage, pare i plina, a ima i otpornost na starenje, pucanje i termiku stabilnost. Butil je
skraeni naziv za polyisobutylen, a maina ga nanosi zagrijanog na distancer prije ljepljenja
distancera na staklenu povrinu. Ima izuzetnu vezivnu sposobnost za staklo, aluminij, inox,
itd.
37

6. Drugog zaptivaa
Nanosi se na izolacijsko staklo nakon prolaska stakla kroz mainu za pranje stakla i
presovanja stakla sa okvirom. Kao zaptiva se koristi dvokomponentni kit (polisulfid) ili
jednokomponentni kit (hot-melt, tiokol, silikon). Sprijeava prodor vlage i plinova iz okoline.
Tehnoloki postupak izrade izolacijskog stakla je slijedei:
1. pravilno rezanje i lomljenje stakla,
2. pranje stakla do potpune istoe,
3. potpuno suenje stakla,
4. pravilno i ravno rezanje distancera,
5. punjenje distancera molekularom,
6. spajanje uglova distancera,
7. ravnomjerno nanoenje butila po cijeloj duini distancera,
8. ravnomjerno presovanje stakla sa distancerom (okvirom),
9. ravnomjerno nanoenje drugog kita po cijelom opsegu izolacijskog stakla
Izolaciona sposobnost stakla se izraava preko koeficijenta prolaza toplote k, koji pokazuje
koliinu topline koja se prenosi kroz staklo izraeno u vatima kroz 1 m2 staklene povrine za
1K temperaturne razlike izmeu dva prostora. Taj podatak odreuje veliinu toplinske
izolacije izolacijskog stakla i to je k faktor nii, toplotna izolacija je vea.
Na k faktor utiu:
a) Debljina i broj meuprostora k faktor smanjujemo veim brojem meuprostora i
veom irinom tih meuprostora. Dakle manji k faktor dobili bismo upotrebom
dvoslojnih ili troslojnih izolacijskih stakala. Npr. 4 + 10 + 4 + 10 + 4 to znai 3 stakla
debljine 4 mm na razmacima od 10 mm.
b) Punjenje meuprostora napunimo li meuprostor izolacijskog stakla nekim od ve
spomenutih plinova (argon, kripton, xenon ili SF6) k faktor e se bitno smanjiti.
k faktor
W/m2K

Potrebna debljina meuprostora za

zrak

argon

kripton

xenon

0,8

1,0

10

1,1

16

1,3

20

0
38

Tabela 5.1. Uticaj vrste ispune meuprostora na k faktor

[68]

c) Odabir stakla debljina stakla vrlo malo utie na k faktor, ali ga zato upotreba
stakla niske emisije (LOW-E staklo) drastino smanjuje. LOW-E stakla premazana su
sa strane koja dolazi u meuprostor izolacijskog stakla posebnim metalnim filmom
koji proputa zraenja kratke talasne duine (suneva svjetlost), dok zraenja dugih
talasnih duina (IC zraenja) reflektira.

5.2.4. Dekorativna stakla

5.2.4.1. Satinirano staklo
Satinirano staklo je float staklo kojemu je jedna strana obraena visokokvalitetnim
nagrizanjem kiseline. Satinirano staklo je vie transparentno od pjeskarenog stakla. Na tako
obraenim povrinama ne ostaju tragovi prstiju i vrlo se lahko odravaju. Takvo staklo se
moe laminirati, spajati u dupla stakla, ovrivati, itd.

Slika 5.19. Satinirano staklo

[36]

5.2.4.2. Pjeskareno staklo

Pjeskareno staklo se dobija postupkom obrade stakla nanoenjem kvarcnog pijeska pod
visokim pritiskom. Primjenom ovog postupka staklo postaje poluprozirno do neprozirno i
dobija bijelu boju. Pjeskarenjem se moe obraditi itava povrina ili dio stakla, a ovim
nainom obrade moemo postii razne geometrijeke oblike, uzorke, figure, dizajn, itd.
39

Staklo 5.20. Pjeskareno staklo

[25]

5.2.4.3. Vitra (vitraj) staklo

Vitra staklo je jednostruko staklo nastalo bonim spajanjem razliitih, obojenih ili
ornamentnih, stakala koje slui u dekorativne svrhe. Postoje dvije tehnike izrade vitra stakla:
a) original vitra tehnika je izvorna tehnika. Koriste se reljefna stakla u raznim bojama
koja se stavljaju u gotove olovne H profile,
b) Tiffany tehnika je jednostavnija i jeftinija tehnika. Koriste se glatka i tanja stakla u
raznim bojama i nijansama. Ivice se oblau bakrenom trakom koja je ljepljiva sa obje
strane, te se komadi slau u cjelinu.

Slika 5.21. Vitra staklo

[59]
40

5.2.4.4. Ogledalo
Ogledalo je ravno i prozirno staklo sa reflektirajuim slojem (npr. srebrenim nitratom) sa
zadnje strane zatienim sa dodatnim otpornim slojem boje. Proizvodi se u nekoliko boja,
iako se najee koriste bezbojni. Mogue ga je obraivati svim nainima obrade kao i bilo
koje drugo staklo, osim kaljenja ili nekom drugom tehnikom koja zahtjeva termiku obradu.

Slika 5.22. Ogledalo

[42]

5.2.5. Specijalna stakla

5.2.5.1. Samoistivo staklo
Samoistivo staklo je specijalno staklo sa povrinom koja sama sebe odrava istom. To je
ustvari float staklo na koje se nanosi hidrofobni, hidrofilni ili fotokatalitini nanos. U
zavisnosti od vrste nanosa razlikujemo slijedee vrste samoistivog stakla:

Hidrofobna stakla odbijaju vodu. Stvaraju se kuglaste kapljice, koje se mogu

otkotrljati i pri tome sa sobom pokupiti i estice praine. Hidrofobna stakla se mogu
proizvoditi nanoenjem tankog organskog sloja (npr. fluorirani silani) ili
proizvodnjom definirane mikro-hrapavosti;

Hidrofilna stakla privlae vodu. Kod ovog stakla se dogaa suprotna radnja nego
kod hidrofobnih, voda se iri u ravnomjerni film, koji otie s povrine i ne ostavlja
nikakve ostatke uslijed suenja;

41

Fotokatalitina stakla Za postizanje samoistivosti staklo koristi sunevu svjetlost

(UV zrake) i vodu (kiu). UV zrake aktiviraju nanos koji razgrauje organske materije
koje na staklo donosi praina, kia, smog i sl. Uz to je efekt fotokatalize povezan s
hidrofilnim svojstvima, tako da se stvara vodeni film, koji usljed sile tee otie bez da
nastaju rubovi usljed suenja. Sloj djeluje kao katalizator za reakciju razgradnje i pri
tome se ne troi.

Kod odravanja ovog stakla treba izbjegavati otre predmete i prljave krpe kako ne bi otetili
film. Primjenjuju se kod staklenih fasada, prozora, nadstrenica, krovova.

Slika 5.23. Razlika izmeu obinog i samoistivog stakla

[43]

5.2.5.2. Pametno staklo

Pametno staklo je posebna vrsta stakla koja pod uticajem elektrinog polja omoguuje
kontrolu prozirnosti stakla. Sastoji se od dvije glavne komponente:
a) staklo iji parametri ovise o dimenzijama (duina, irina i debljina),
b) PDLC Film (Polymer Dispersed Liquid Crystal) se sastoji od tekuih kristala koji su
raspreni u vrstoj polimernoj matrici. Nastali materijal je vrsta polimera s tekuim
kristalnim kapljicama od nekoliko mikrona koje su odgovorne za jedinstvena svojstva
ovog materijala.
Uticajem elektrinog polja na polimernu matricu u kojoj se nalaze raspreni tekui kristali,
mijenjamo orijentaciju molekula tekueg kristala. Molekule tekueg kristala su odgovorne za
provoenje svjetlosti pa je tako njihova orijentacija bitna za koliinu prenesenog svjetla tj.
42

pod utjecajem elektrinog polja molekule u kapljicama tekueg kristala se orijentiraju u istom
smjeru i tako proputaju svjetlost s jedne na drugu stranu. Ako u jednom trenu iskljuimo
djelovanje elektrinog polja, molekule u tekuem kristalu se izmjeaju i vie nisu orjentirane
u istom smjeru. Takva izmjeanost molekula ne proputa svjetlost pa je nemogue vidjeti kroz
PDLC film. Regulacijom elektrinog polja moemo tano ugoditi koliinu svjetla koja prolazi
kroz PDLC film. Na ovakve prozore mogu se ugraditi i senzori, to bi omoguilo da
podeavanje nivoa toplote i svjetlosti koji elimo, i sistem e automatski odraditi ono to smo
mu zadali.

Slika 5.24. Pametno staklo

[65]

Prednosti ovog stakla su:

lahko upravljanje, komfor i udobnost upravljanje na dugme, pomou nekog drugog

pametnog ureaja (smartphone) ili automatski,

zavjese i roletne vie nisu potrebne manje praine, manje stvari za odravanje,

uteda energije manji utroak energije koja se koristi za hlaenje ili grijanje
prostorija.

Pored toga, sunevo zraenje koje ovakvi prozori odbijaju moglo bi da se povee sa solarnim
elijama, sakuplja u baterijama i koristi za funkcionisanje objekta. Preko dana, zatamnjeni
prozori odbijaju svjetlost, preusmjeravaju je na solarne panele i pune baterije. Naveer, tu
sakupljenu energiju moemo koristiti za osvetljenje objekta.
Proizvod je idealan za poslovne prostore, bolnice, hotele, javne prostore, kao i za primjenu u
stanovima i kuama. Najee se primjenjuje u kupaonicama i WC-ovima, vanjskim

43

prozorima, krovnim prozorima, balkonima, kancelarijskim prostorima kao pregrade, za

projekcijske povrine, te vratima i pregradnim zidovima.

6. PRIMJENA STAKLA U GRAEVINARSTVU

Iz godine u godinu staklo uzima sve vei znaaj u graevinarstvu kao materijal budunosti
koji moe da zamijeni dosadanje materijale. Unapreenjem osnovnih osobina stakla kao to
su mehanika vrstoa, trajnost, sigurnost i smanjenjem ogranienja u dimenzijama, danas je
staklo pretvorilo u neizostavan materijal za graenje, kako nekonstruktivnih tako i raznih
konstruktivnih elemenata konstrukcije, to je nazad 20 godina bilo skoro nezamislivo. Do tada
mu je glavna primjena bila za ostakljivanje otvora ili staklenih fasada. Najvei uticaj na
masovnije i raznolikije primjenjivanje stakla je imao izum procesa vieslojnog laminiranja
stakla, ime su uklonjena dva glavna nedostatka stakla: krtost i neootpornost na udarce.
Postoji niz prednosti stakla, kao konstruktivnog materijala, u odnosu na materijale koji se
koriste u iste svrhe. Neke od tih prednosti su:

male dimenzije konstruktivnih elemenata,

dobre sposobnosti stakla u prijemu i prenoenju sila pritiska,

trajnost konstrukcije,

fleksibilnost u projektovanju arhitektonskih prostora,

atraktivan izgled,

visok stepen industrijalne proizvodnje, itd.

Neki od najvanijih aspekata koje je neophodno uzeti u obzir pri projektovanju konstrukcija
od stakla su:
potivanje zakonske regulative, standarda i preporuka,
konstruktivni aspekt (statika stabilnost, mogunost prijema i prenosa optereenja,
sigurnost prilikom koritenja),
tehnoloki aspekt,
fiziki aspekt (otpornost na temperaturne promjene, otpornost u poaru),
estetski aspekt,
socioloki i politiki aspekt (transparencija, otvorenost, demokratinost),
funkcionalni aspekt,
ekonominost,
kontrola, regulacija okruenja.

44

Danas se staklo koristi za izradu slijedeih elemenata i konstrukcija: staklenih fasada,

meuspratnih konstrukcija, podova, stepenita, krovova, ograda, nosivih i pregradnih zidova,
obloga za zidove, greda, stubova, vrata, ostakljivanje prozora, nadstrenica, itd.

6.1. Staklene fasade

Primjena staklenih fasada, posebno kod poslovnih objekata, je u posljednjih 5 godina
ekspolzivno porasla. Kao najizloeniji dio objekta, fasada pored konstuktivnih i
funkcionalnih, mora zadovoljiti i estetske zahtjeve, kako eksterijera tako i enterijera. Staklo je
zahvaljujui prvenstveno svojoj prozirnosti, odnosno svojstvu proputanja velike koliine
svjetlosti, jedan od najpogodnijih materijala za zadovoljenje ovih zahtjeva. Ugraivanjem
staklenih fasada na objektima moemo postii impresivan izgled objekta, i pri tome dobiti
jako dobro osvijetljen, prozraan unuranji prostor sa osjeajem prostranosti i lahkoe
prostora. Svaka staklena fasada se sastoji od:
a) nosaa razni profili od aluminijuma, elika, nehrajueg elika ili inoxa, koji ine
nosivu konstrukciju fasade i koji se dimenzioniraju statikim proraunom,
b) staklenih ploa (panela) koje ine ispunu fasade. Staklene ploe mogu biti izraene
od: obinog float stakla, kaljenog, laminiranog, reflektivnog, antireflektivnog,
sigurnosnog, izolacijskog, samoistivog, dekorativnog stakla, itd.
Prilikom izbora fasade, odnosno nosaa i stakla, u cilju to bolje i pravilnije instalacije istih,
potrebno je uzeti u obzir slijedee faktore:

namjena objekta,

geografski poloaj,

prosjena brzina vjetrova na tom podruju,

statiki proraun nosivosti cijele konstrukcije,

dilatacija objekta u radnim uslovima,

godinje slijeganje objekta, i sl.

Uslijed nepotovanja pravila prorauna fasade ili zanemarenja pomenutih faktora, moe doi
do pucanja, odnosno razdvajanja stakla od konstrukcije.
Najdominantnije osobine prilikom izbora fasade su slijedee:
vrhunska zatita od atmosferskih uticaja,
odlina toplotna izolacija uz ugradnju profila sa termikim prekidom u unutranje
strukture kako bi se izbjegao gubitak toplote i stvaranje kondenzacije,

45

 maksimalna zvuna izolacija, od posebne vanosti u gradskim sredinama, prometnim

mjestima i blizu velikih uzronika buke,
potpuna vodootpornost u svim vremenskim neprilikama,
vatrootpornost,
potpuno zaptivanje,
raznovrsnost tipova stakala u upotrebi,
upotreba dekorativnog stakla za bolju estetiku,
to vea uteda pri potronji energije za grijanje i hlaenje objekta.
Razlikujemo slijedee vrste staklenih fasada:
a) Kontinualne klasine fasade
Sistem kontiniranih (klasinih) staklenih fasada formira se tako da staklene panele vidno
razdvajaju horizontalni i vertikalni nosai najee aluminijumski profili, koji su u punoj
veliini vidljivi na fasadi, pri emu formiraju mreu odnosno raster sa staklenim panelima.
Otvarajui otvori (prozori) otvaraju se oko vertikalne i/ili oko donje horizontalne ose.
Prednosti ovih fasada su:

dobro zaptivanje,

rasteri velikih razmera,

klasino otvaranje,

irok spektar primjena,od jednostavnih ravnih konstrukcija do sloenih konstrukcija

pod nagibom i atrijum konstrukcija (veliki holovi, dvorane),

jednostavno odravanje,

pristupane cijene.

46

Slika 6.1. Kontinualna staklena fasada

[73]

b) Polustrukturalne fasade
Kod sistema polustrukturalne fasade stakleni paneli dominiraju izgledom fasade, tako da su
nosei aluminijumski profili skriveni ali se oko staklenih povrina javlja aluminijumski dra
u vidu rama minimalne vidljivosti na fasadi (~2,5 cm), vide se samo obodi od kojih je
polustrukturalna fasada sastavljena. U zavisnosti od fasadnog sistema, postoji mogunost
integrisanja otvarajuih polja sa razliitim tipovima otvaranja. Arhitekti mogu postii
vrhunske estetske efekte kombinirajui razliite tonove stakla, odnosno obodnih profila.
Koriste se profili sa termikim prekidom kako bi se obezbijedila maksimalna termo izolacija.
Otvarajua polja su identina fiksnim poljima i obezbjeuju uniforman vanjski izgled fasade.

47

Slika 6.2. Polustrukturalna staklena fasada

[15]

c) Strukturalne fasade
Strukturalna fasada je, za razliku od polustrukturalne i klasine fasade, sistem fasade bez
vidljivih, najee aluminijskih, nosivih profila. Kod sistema strukturalne fasade, stakleni
paneli dominiraju izgledom fasade, dok su aluminijumski profili koji nose konstrukciju
skriveni iza staklenih povrina. Izvode se tehnikom ljepljenja stakla na aluminijske profile
koje u ovom sluaju preuzima glavnu konstruktivnu funkciju. Time se dobija fasada bez
vidljivih aluminijskih profila, a uske fuge se najee zaptivaju silikonom. Kod strukturalnih
fasada otvaranje prozora se vri iskljuivo oko gornje horizontalne osovine prema vani (od
objekta). Izgled na fasadi je potpuno isti kod otvarajuih, fiksnih i parapetnih dijelova fasade.
Spoljanje poklopne i ukrasne maske mogue je oblikovati, bojiti i naglaavati po eljama.
Tako izvedene staklene fasade odlikuju se modernim i atraktivnim izgledom.

Strukturalna fasada obezbeuje:

maksimalnu zatitu od atmosferskih uticaja,

odlinu toplotnu zatitu (ugodan boravak i ljeti i zimi), profili koji ine konstrukciju su
s termoprekidom pa se izbjegavaju veliki gubici toplote i pojava kondezacije,

maksimalna zvuna zatita od gradske buke,

apsolutnu vodonepropustljivost u ekstremnim vremenskim uslovima,

mogunost upotrebe razliitih vrsta i debljina stakala,

velika uteda jer se neuporedivo manje energije troi na grijanje i hlaenje objekta,
48

odlino zaptivanje i vatrootpornost.

Slika 6.3. Strukturalna staklena fasada

[52]

d) Bezokvirne takasto privrene fasade (Spider fasade)

Bezokvirne takasto privrene fasade, poznatije kao Spider fasade se mogu smatrati kao
neka posebna vrsta strukturalnih fasada i predstavljaju najvie koritene fasade, prvenstveno
iz estetskih razloga. Ovaj sistem se sastoji od staklenih ploa, odnosno panela koji su
privreni za nosivu podkonstrukciju pomou specijalnih nosaa, znai staklo se podupire
bez upotrebe okvirnih elemenata to objektu daje izgled staklenog plata, tj. bez vidljivih
prekida. Nosai se izrauju od elika, nehrajueg elika ili inoxa, imaju jednu ili vie ruka
i osnovni zadatak im je prenoenje optereenja sa staklenih panela na podkonstrukciju. Na
kraju svake ruke se pomou specijalnih arafa privruje po jedan stakleni panel, obino u
blizini uglova panela. Prostor izmeu staklenih panela se zaptiva posebnim zaptivaima zbog
ravnomjernog prenosa optereenja, toplote i da bi se konstrukcija zatitila od vremenskih
uticaja. Stakleni paneli se izrauju od laminiranog, kaljenog, izolacionog, reflektivnog,
sigurnosnog stakla, itd.
Podkonstrukcije kod ovih fasada mogu biti:
elini / nehrajui elini nosai,
prednapregnuti elini / nehrajui elini / inox kablovi,
elini / nehrajui elini / inox zatezni i pritiskajui tapovi,
staklena rebra i grede, itd.

49

Slika 6.4. Spider staklena fasada

[26]

6.2. Stakleni stubovi

Interesovanje za upotrebom stakla kao materijala za izradu nosivih stubova je sve vea,
prvenstveno zbog estetskih razloga. Iako se staklo najboloje ponaa u pritisku, jako je malo
inenjera i arhitekata koji dizajniraju i dimenzioniraju nosive staklene stubove, najvie zbog
straha da ne doe do krtog loma.
Principi dimenzioniranja ovih stubova su slini kao i kod neojaanih pregrada i zidova.
Primjenjeno optereenje mora biti vrlo paljivo preneseno na stub kako bi se izbjegla
mogunost pojave lokalnih koncentrisanih naprezanja koja bi mogla dovesti do loma. Da bi se
izbjegle koncentracije napona na ivicama stuba, neophodno je ivice staklenih panela uvrstiti
lijebovima. Za osiguranje konstruktivnosti svih slojeva stakla koriste se eline papue koje
pridravaju staklo i injektirana buka za zaptivanje prostora izmeu staklenih ivica i elinih
papua.

Od velike je vanosti minimizirati izloenost stuba iznenadnom udaru ili abraziji. Stakleni
stubovi najee propadaju zbog nedostatka stabilnosti, to ukljuuje izvijanje i popreno
torzijsko savijanje. Osnovni faktori koji utiu na nosivost stuba su vrsta stakla, debljina stakla,
inicijalne geometrijske deformacije i naprezanja koja dovode do sloma. Za izradu stubova se
koriste iskljuivo laminirana, kaljena ili posebnim postupcima ojaana stakla.
Jedan od sistema nosivih staklenih stubova razvijen od strane firme Hi-Tec-Glas Grnenplan
GmbH. Ovaj sistem se sastoji od unutanje cijevi, koja predstavlja jezgro stuba, koja je
50

specijalnim postupkom lijepljenja trajno povezana sa vanjskom (zatitnom) staklenom cijevi.

Staklene cijevi se izrauju od su laminiranog, hemijski i toplotno otpornog borosilikatnog
stakla. Zahvaljujui kombinaciji staklenih cijevi, u kojima je unutarnja cijev nosiva a vanjska
zatitna, nastaje stabilno povezana cjelina koja i kod masivnih oteenja zadrava svoju
nosivost. Ostali dijelovi ovih stubova su: prednapregnuti elini kabl koji se nalazi unutar
jezgra i elini profili na krajevima preko kojih se uvodi sila i vri privrivanje za
objekat. Ovakav stub sa vanjskim prenikom od 200 mm i debljinom stakla od 9 mm moe
preuzeti teret od oko 33 tona.

Slika 6.5. Stakleni nosivi stubovi

[30]

6.3. Staklene grede

Staklene grede se koriste kod raznih nosivih konstrukcija od stakla i vre bono podupiranje
te konstrukcije. Izvode se od laminiranog ili kaljenog stakla, a od vrste stakla ovise i
maksimalne duine, odnosno rasponi staklenih greda. Za kaljeno staklo maksimalni raspon je
oko 4 m, a za laminirano oko 5 m. Poto staklo ima veliku vrstou na pritisak,
dimenzioniranje ovih greda se vri da izdre minimalna vlana naprezanja. Veina greda se
dimenzionira sa znatnim rezervama ili sa elinim kablovima koji preuzimaju sile zatezanja, a
staklo sile pritiska. Svaka imperfekcija u staklu znatno smanjuje njegovu vrstou na pritisak,
51

a posebno na zatezanje. Za pravilno funcionisanje staklenih greda od velike je vanosti

pravilno uvivanje i povezivanje grede sa ostalim konstruktivnim elementima, to se vri
pomou raznih elinih, aluminijskih, inox profila i/ili silikona i drugih ljepila.

Slika 6.6. Nosiva konstrukcija od staklenih greda

[99]

6.4. Staklene podne konstrukcije

Stakleni podovi su vrlo efektno i atraktivno reenje u modernim enterijerima ali i
eksterijerima. Najee koriste za pokrivanje dijela poda, a rjee cijele podne povrine.
Izrauje se od:

Staklene opeke - Za ploe koje se trebaju izgraditi obvezno je predvidjeti du itavog

opsega jednostavan podupira oslonac, a ne utor. Minimalna dimenzija prolaza (fuga)
izmeu podnih staklenih opeka kod vodoravnih konstrukcija (podnih podloga) je 3
cm.

Staklenih ploa koje su izraene od laminiranog ili kaljenog stakla veih debljina,
posebno ojaanih da bi mogli izdrati opterenje, otpornost na udarce i razna

52

mehanika optereenja. Staklene ploe mogu biti raznih oblika (kvadratnog,

pravougaonog, krunog, trougaonog, itd.) i veliina.
Da se stakleni pod ne bi deformisao i vitoperio pod teinom i pritiskom potrebno je adekvatno
ga poduprijeti, to se radi pomou sistema nosaa i ramova koji se izrauju od betona, elika,
nehrajueg elika, aluminijuma, drveta i ak i od laminiranog stakla. Spajanje stakla sa
nosaima se vri pomou silikona ili specijalnih ljepila.
Vrsta i debljina staklenog poda se odreuje u zavisnosti od njegove namjene i koliine
prometa, tako da se dimenzionianje poda vri na optereenje pjeaka. Jedna od rijetkih
negativnih osobina staklenog poda je da povrina postaje izuzetno klizava kada je vlana,
meutim ukoliko se odabere pjeskareno, matirano staklo koje daje translucentni efekat, ova
osobina se moe lahko izbjei jer ovakvi podovi zbog naina obrade zavrne povrine nisu
klizavi.

Slika 6.7. Pod od staklenih ploa

[41]

Moemo ih nai u razliitim oblicima, bojama i nivoima transparentnosti ili translucentnosti.

Kada se koristi potpuno providan, transparentni stakleni pod efekat je vizuelno vei prostor sa
mnogo vie svjetlosti. Na ovaj nain, ne samo da je omogueno da prirodna svjetlost dopire
do prostora do kojih inae moda ne bi doprla, ve i vizuelno otvaranje jednog prostora prema
drugom. S druge strane, koritenjem translucentnog stakla se takoe postie osvjetljavanje
zatvorenih prostora ali bez potpunog otvaranja ili otkrivanja pojedinih prostora.
Stakleni pod ne mora predstavljati vizuelnu vezu izmeu dvije prostorije, on moe biti i
pokriva za niu koja je izraena u podu i u koju je smjeten razliit materijal kamenii,
pijesak, koljke, suha trava i cvijee i slina dekoracija, stvarajui na ovaj nain svojevrsni

53

izlog u podu. Kod ovakve upotrebe staklenog poda treba posebno voditi rauna o tome da je
pod dobro zaptiven i zatien od vlage i toplote.
Ukoliko se u stakleni pod ugradi rasvjeta, koja moe biti razliitih boja i nijansi, podna
povrina e postati jo upadljivija i efektnija. Ova mogunost prilikom oblikovanja enterijera
staklenim podovima je najpopularnija u javnim prostorima kao to su klubovi, kafei,
diskoteke, restorani, hoteli, ali to ne ograniava upotrebu u drugim tipovima prostora.
Ugradnjom osvjetljenja u stakleni pod, posebno ako se radi o podu koji prua pogled izmeu
dva sprata, moe se postii efekat privatnosti. Naime, ukoliko je osvjetljenje upaljeno, kroz
stakleni pod e se nejasnije vidjeti ta se deava u prostoriji na susjednom spratu. esta
upotreba staklenih podova je kod turistikih atrakcija, kako bi se pruio bolji i efektniji pogled
na urbani ili prirodni pejza.

6.5. Stakleni zidovi

Upotrebom staklenih zidova u objektima dobijamo otvorenije, osvjetljenije, vizuelno vee i
prostranije prostore, kao i povezanost sa okolinom. Osnovna podjela zidova je na:
1. Nosive zidove
Kao i sve ostale nosive konstrukcije, i stakleni nosivi zidovi se dimenzioniraju statikim
proraunom. Nosivi stakleni zidovi mogu biti i unutranji i vanjski. Kao i kod staklenih
fasada, sastoje se od nosaa i satklenih panela. Najee koriteni nosai su aluminijski ili
elini okvirovi i horizontalni nosaa koji se nalaze sa gornje i donje strane staklenog panela,
odnosno privreni su za plafon i pod. Stakleni paneli se izrauju od laminiranog, kaljenog,
izolacionog, sigurnosnog, antireflektivnog, reflektinog stakla, itd.

2. Nenosive (pregradne) zidove

Pregradni stakleni zidovi su znatno vie u upotrebi od nosivih zidova. Izrauju se od:
a) Staklene opeke
Razliite dimenzije, naini ugradnje, vrste stakla i boje staklene opeke omoguuju nam da
oblikujemo atraktivne zidove koji e proputati svjetlost i ukrasiti prostor. Izvode se kao
ravni, poligonalni ili radijalni. Staklena opeka se moe ugraditi na vie naina:
54

klasino zidanje staklenom opekom pomou cementnog maltera, armature i

distancera,

suha ugradnja sa drvenim ili aluminijskom okvirom, silikonom, nosivim armaturnim

profilima i distancerima,

Blok lok sistem profiliranih staklenih letvica koje se polau izmeu staklenih opeka
pomou specijalnog ljepila. Nakon izvedbe zid treba fugirati masom za fugiranje,

Lux prof sistem sastoji se slaganja u PVC okvir, a fuge se izvode PVC inama
(vodoravno) i okomitim razdjelnicama, koje se spajaju sistemom klik i vrlo su
dekorativne. Iznutra se zapuni tekuim cementom,

gotovi paneli sa alumijskim okvirom, drvenim okvirom ili bez okvira, itd.

Staklena opeka se esto koristi za izradu djelimine pregrade, kao pregradni zid u tukabinama, izradu ankova, i sl.

Slika 6.8. Pregradni zid od staklene opeke

[58]

b) Staklene ploe (paneli)

Zidovi od staklenih panela kombinuju funkcionalnost i estetiku stakla, dajui prostoru
prozranost i dinaminost. Izrauju se kao jednostruko ili dvostruko ostakljeni (izolacioni),
koji mogu biti od laminiranog, kaljenog, antireflektivnog, reflektivnog, dekorativnog,
sigurnosnog, samoistivog, pametnog stakla, itd., tako da se pomou njih mogu postii svi
izolacioni i zatitni efekti. Veliina i debljina panela se odreuje na osnovu visine pregrade i
teine elemenata. Osnovna podjela ovih zidova je na:
55

1. Fiksne zidove
Fiksni zidovi se sastoje od staklenih panela koji su uvreni, odnosno ugraeni u aluminijske
ili eline profile, ojaane elini nosaima, koji se nalaze sa svih strana pregrade, odnosno
prostora koji se treba pregraditi. Primarnu nosivu funkciju imaju profili (nosai) koji se nalaze
sa gornje i donje strane zida (na podu i plafonu), dok oni s bone strane vie slue kao
ukruenje. Spoj izmeu staklenih panela i profila na podu i plafonu obraujemo zaptivaem.
Vertikalni spojevi izmeu panela mogu se ostvariti na tri naina:
a) pomou aluminijskih profila koji se koriste i na uglovima i spojevima tri ili vie
panela u jednoj taci,
b) kao hermetiki zatvoreni spoj ostvaren pomou silikona,
c) otvoren spoj ostavljen razmak od 3 5 mm izmeu panela.
Ukoliko se zidovi primjenjuju kao vanjski pregradni zidovi, odnosno ukoliko e biti izloeni
atmosferskim uticajima, donji nosivi profil obavezno mora biti opremljen kanalom za odvod
vode i kondenzata.

Slika 6.9. Fiksni pregradni zid od staklenih panela

[31]

2. Pokretne zidove
Glavni i najvie koriteni su zidovi od kliznih staklenih panela. Klizni pokretni stakleni zidni
sistemi su dostupni u raznim konfiguracijama kako bi ispunili raznovrsne zahtjeve. Osnovna
prednost ovih zidova je to se mogu lahko skloniti na srazmjerno malom prostoru. Sastoje se
od staklenih panela (sa ramom ili bez rama), aluminijumskog rama na vrhu i na dnu ili samo
na vrhu, koji su opremljeni nosaima i kliznim mehanizmom za kretanje panela, pri emu se u
donjem profilu moe i ne mora nalaziti klizni mehanizam, ali se nalaze jedan ili dva zaptivna
klina. Zadatak rama je da ravnomjerno rasporeuje i prenosi optereenje i usmjerava panele.
56

Kretanje panela moe se vriti runo ili automatski. Stakleni paneli mogu imati jednu ili dvije
take vjeanja od ega zavisi nain pomjeranja, odnosno parkiranja (u glavnoj osi ili van
glavne ose). Pored toga od broja taaka vjeanja zavisi i nosivost. Standardna irina panela se
kree od 600 1250 mm, a maksimalna visina je oko 4000 mm. Veliki broj konfiguracija
klizne ine nudi raznolike linije zida: pravu liniju, ugaonu, iskrivljenu, krunu, izlomljenu, itd.
Klizni paneli se mogu podesiti da imaju funkciju vrata koja se otvaraju prema van ili unutra, a
mogu biti i dvosmjerna automatska vrata.

Slika 6.10. Klizni stakleni pregradni zid

[97]

Zahvaljujui svojoj raznolikosti, efektivnosti, i nizu drugih pozitivnih osobina primjena ovih
zidova je skoro neograniena, tako da se primjenjuju za konferencijske centre, hotele, kole,
restorane, kancelarije, bolnice, sajamske hale, pozorita, veinu javnih zgrada, privatne kue,
itd.

6.6. Stakleni krovovi

Stakleni krovovi predstavljaju elegantno rjeenje zatite eljenih povrina od vanjskih uticaja,
a da pri tome omoguuje prirodno osvjetljenje unuranjosti. Primjenjuju se u privatnim
objektima, hotelima, restoranima, oping centrima, muzejima, poslovnim objektima,
zatvorenim bazenima, terasama, itd. Neki od osnovnih zahtjeva koje krov treba da zadovolji
su:

vizuelni nesmetani prolazak dnevne svjetlosti, nesmetan pogled unutra napolje i

obratno, sprijeavanje pojave bljeska, visoko estetsko oblikovanje i konstruisanje,
57

termiki smanjeni gubici toplote, minimalno pregrijavanje,

konstruktivni trajnost stakla, vrstoa stakla, prijem optereenja vjetra, snijega i

opreme za ienje, otpornost na temperaturne promjene, otpornost na udare vatrenog
oruja, otpornost u poaru, akustini zahtjevi, dobro zaptivanje, pravilno odvoenje
vode i kondenza, itd.

Ono to je najbitnije je ustvari da nam stakleni krov daje svjetlost i energiju, zimi proputa
toplotne suneve zrake i grije prostorije, a ljeti sprijeava prolaz tetnih UVA i UVB zraka, a
proputa potrebnu svjetlost. Osnovna karakteristika ovih krovova je da se izvode kao i
staklene fasade. Dakle, staklo, odnosno stakleni paneli su ugraeni na aluminijske ili eline
profile, a u svemu prema statikom izraunu i zahtjevu projektanta. Meutim, vie se koriste
aluminijski profili, zbog svoje nosivosti i modernog dizajna. Stakleni paneli se najee
izrauju od laminiranog, kaljenog, izolacionog, reflektivnog, antireflektivnog, vatrootpornog,
sigurnosnog i samoistivog stakla (samoistivo je efektivno kod nagiba > 10). U podrujima
gdje se oekuju velike snjene padavine mogu se primjenjivati specijalna stakla sa elektrinim
grijaima. Mogu biti prohodni i neprohodni krovovi. Ukoliko se radi o prohodnim krovovima
prilikom statikog prorauna i dimenzioniranja treba uzeti u obzir i optereenje od ljudi. U
zavisnosti od oblika krovovi mogu biti ravni, jednovodni, dvovodni, vievodni, trougaoni,
trapezasti, piramidalni, heksagonalni, kupolasti, luni i sl. Ravni krovovi se mogu raditi i od
staklene opeke.

Slika 6.11. Stakleni krov

[98]

Posebno intersantni su pokretni krovovi ime dobijamo potpuni doivljaj otvorenog prostora.
Pokretanje krovova, odnosno staklenih panela moe biti runo, puluautomatsko ili automatsko
(senzori za kiu i vjetar), a otvorljivost, odnosno pomjeranje moe biti djelimino ili potpuno.
Pokretni krovovi najee se primjenjuju kod kafia, restorana, hotela, bata, terasa, itd.
Stakleni crijep proizveden od strane SolTech Systems je revolucionarna metoda integriranja
solarne energije u bilo koje objekte. Stakleni crijep se proizvodi od visokotransparentnog
stakla sa niskim sadrajem eljeznog oksida. Zbog niskog sadraja eljeznog oksida stakleni

58

crijep je srebrno sive boje, na to utie i boja podloge, kao i neba. Dimenzije crijepa su 334
x 420 mm, teina 3,8 kg, sa propustom svjetlosti oko 90 %.
SolTech sistem funkcionie tako to stakleni crijepovi omoguuju prolazak svjetlosti do
specijalnog upijajueg materijala koji se nalazi ispod crijepa i tako apsorbuje suneve zrake.
Ispod apsorbujueg materijala nalaze se specijalne cijevi koje formiraju stub gdje se vazduh
zagrijava i cirkulie kroz patentiranu tehnologiju, a tako sakupljena energija se zatim
usmjerava u kuu i integrie sa ve postojeim sistemom za grijanje, to je jo jedna velika
prednost. Osnovna prednost SolTech sistema je da on ne treba vedro i sunano nebo da bi
radio, to znai da stvara energiju i kada je tmurno. Zahvaljujui svom obliku (duplo
ispupenje) stakleni crijep se lahko kombinuje sa obinim crijepom ili nekom drugom
oblogom, i koristi se kao obini krovni pokriva.

Slika 6.12. Stakleni crijep

[24]

Staklena nadstrenica je svojevrstan podtip krova. Sastoji se od jednog ili vie staklenih
panela i oslanjaju se na eline ili aluminijske profile linijski ili u kombinaciji sa zategama.
Jedna stranica uvijek je fiksirana u zid. Izrauju se najee od laminiranog, kaljenog,
dekorativnog, antireflektivnog, samoisteeg stakla, itd. Koristi se za natkrivanje automobila,
terasa, ulaza u objekat, itd.

59

Slika 6.13. Staklena nadstrenica

[14]

6.7. Staklena ograda

Staklene ograde danas su gotovo neizostavni dio savremenog objekta. Njihova primjena
poela je u eksterijeru, ali danas se vrlo esto koristi i u interijeru. Mogu biti od staklene
opeke iili staklenih ploa. Staklene ograde od staklenih ploa izrauju se u kombinaciji sa
inoxom ili nehrajuim elikom od kojeg se izrauju stubii i rukohvat koji ine nosivu
konstrukciju ograde. U posljednje vrijeme se zbog vizaulnog efekta otvorenosti prostora sve
vie izrauju samostojee staklene ograde koje se fiksiraju u podnu elinu konstrukciju ili
takasto spajaju spider nosaima. Proizvodi se u gotovo svim bojama i sa raznim motivima.

Slika 6.14. Ograda od staklenih ploa

[93]

60

Vano je napomenuti da staklene ograde moraju zadovoljavati odreene sigurnosne kriterije

zavisno o poloaju i funkciji na objektu. Za osiguranje sigurnosti upotrebljavamo laminirana
ili kaljena sigurnosna stakla, tako da ukoliko doe do loma ne doe do povreda i veih
oteenja.

6.8. Stakleno stepenite

Zbog velikog estetskog utiska stakleno stepenite sve vie zamjenjuje stepenita od drugih
materijala. Sastoji se od nosive podkonstrukcije koja moe biti od drveta, elika, inoxa,
aluminija, i sl., i gazita od stakla (tzv. hodna stakla). Takoer moe imati i ogradu od stakla,
aluminija, inoxa, elika, itd. Kao hodna stakla oznaavaju se konstrukcije koje se mogu
opteretiti prometom ljudi. Za izradu gazita se koristi laminirano ili kaljeno sigurnosno staklo
(min. tri sloja), ali se preporuuje kombinaciju od tri stakla koja u procesu laminiranja ine
jedinstven graevinski element, a gornje staklo treba radi sigurnosti i zatite od ozljeda biti
kaljeno. Pri definiranju ukupne debljine staklenog gazita potrebno je izraditi statiki
proraun. Kod staklenih stepenica potrebno je dodatno izraditi i izraun progiba po sredini.
Zanimljivost iz svijeta stakla jest i ta da se stakleno stepenite mogu izvesti u potpunosti od
stakla bez drvene, eline ili aluminijske potkonstrukcije. Naime, od stakla je mogue izvesti
nosivi dio na koji se veu gazita i ograde. Sve zajedno predstavlja stakleno stepenite
izvedeno 100% od stakla, materijala koji do sada nije bi upotrebljavan u nosive svrhe.

Slika 6.15. Stakleno stepenite

[86]

61

6.9. Staklena vrata

Jo jedan od naina za poboljanje osvjetljenja prostora i postizanje elegantnijeg izgleda je
primjena staklenih vrata. Staklena vrata se izrauju sa cijelim krilom od stakla ili u
kombinaciji sa drvenim, pvc, aluminijskim ili nekim drugim okvirom. Razlikujemo
mimokretna i klizna staklena vrata.
Mimokretna vrata mogu biti sa dovratnikom ili bez dovratnika. Vrata sa dovratnikom se
najee izvode sa drvenim dovratnikom ili alumnijskim dovratnikom, sa zakljuavanjem ili
bez zakljuavanja. Klizna vrata funnkcioniu kao i stakleni klizni zidovi (opisano u poglavlju
6.5.), jer u sutini klizna vrata i klizni pregradni zidovi predstavljaju isti sistem, s tim da
kliznim vratima smatramo sistem od jednog ili dva staklena panela, manjih povrina. Kao
staklo za izradu staklenih vrata se najee koristi laminirano ili kaljeno staklo raznih vrsta
(sigurnosno, pjeskareno, dekorativno, vatrostalno, itd.).

Slika 6.16. Staklena vrata

[17]

Vrata koja se koriste prvenstveno u javnim ustanovama, bankama, trnim centrima, hotelima,
i sl. su automatska klizna, zaokretna i rotacijska vrata. Prednosti automatskih vrata su:
jednostavno koritenje, sigurnost, izgled, optimizacija potronje energije, itd. Lahko se
prilagoavaju i prelaze graevinske barijere. Automatska vrata opremljena su brzinskim
motorom na kojem je mikroprocesorska kontrolna ploa, kliznim vodilicama napravljenim od
eloksiranog aluminija, pojaanim PVC tokiima, radarima za detekciju pokreta. Automatika
je zatvorena u aluminijsko kuite, koje se skoro nevidljivo uklapa u nosivi sistem
komponenti zgrade. Brzina otvaranja krila standardnih automatskih vrata podesiva je od 1070 cm/s i brzina zatvaranja od 10-50 cm/s. Izrauju se s jednim ili vie krila. Ova vrata se
mogu pokretati i runo ili poluatomatski, ali su automatska vie u upotrebi.
62

6.10. Prozori
Prozori su jedni od najzahtjevnijih graevinskih elemenata. Prozor pored svoje estetske uloge
koju ima na fasadi ima i veoma zahtjevnu funkcionalnu ulogu kada se naemo unutar
ivotnog prostora. Mora udovoljiti zahtjevima kao to su: dugovjenost, sigurnost,
jednostavno odravanje, fleksibilnost pri izboru boja i oblika, dobra toplotna i zvuna
izolacija, a isto tako i zadovoljiti estetiku. Prozori mogu biti otvorivi, neotvorivi (fiksni) i
slijepi. Otvorivi prozori se sastoje od okvira (rama) i krila, kod neotvorivih postoji samo okvir
koji je zastakljen, a slijepi prozori su prozori koji su zazidani, ali se vide na fasadi ili u
unutranjosti zgrade. Prozor se zastakljuje staklom (jednoslojnim ili vieslojnim). Za
ostakljivanje prozora moemo koristiti skoro sve vrste stakla, ali najee koristimo
izolaciona stakla, koja se izrauju od niskoemisionog, reflektivnog, antireflektivnog,
sigurnosnog, samoistivog ili nekog drugog stakla i kombinacije istih.
Prema broju krila, prozori se dijele na jednokrilne, dvokrilne, trokrilne, itd. Krila mogu biti
jednostruka, dupla i dvostruka (krilo na krilo). Savremeni prozori su najee sa jednostrukim
krilima, ali su krila i okviri profilisani tako da omogue odlino zaptivanje, kako zahvaljujui
svom obliku, tako i zaptivkama. Krila mogu biti obrtna ili klizna. U odnosu na poloaj u
konstrukciji razlikujemo zidne i krovne prozore.
Materijal za izradu okvira i krila moe biti drvo, plastika (obino PVC) ili metal (obino
aluminijum ili elik), a da bi se zadovoljili savremeni zahtjevi graevinske fizike i
arhitektonskog oblikovanja, prave se i od kompozitnih profila (npr. kombinacije metala i
drveta).

Slika 6.17. Neke vrste prozora

[27]
63

LITERATURA
1. Ani V., i grupa autora, 1000 Zato 1000 Zato, Zagreb 2002.
2. Klisura A., Staklo i druge amorfne strukture, Prirodno - matematiki fakultet,
Univerzitet
u Sarajevu, 2010.
3. Muravljov M., Graevinski materijali 2, Beograd 2000.
4. http://americanballisticglass.com/
5. http://alumcauae.com/
6. http://books.google.ba/
7. http://eurobravo.rs/
8. http://evetaku.com/
9. http://fasade.com.hr/
10. http://idealnidom.rs/
11. http://mdprofil.com/
12. http://pixshark.com
13. http://pvc.stolarija.blogspot.com/
14. http://sanmarinoglass.com/
15. http://selecta.bg/
16. http://soltechenergy.com/
17. http://staklenavrata.info/
18. http://staklenisvijet.wordpress.com/
19. http://staklozoric.com/
20. http://stolarijasimonatal.co.rs/
21. http://zh-zola.ba/
22. http://ena.hr/
23. http://xinology.com/
24. www.alfa-portal.com
25. www.aluplast-zadar.hr
26. www.aluplex.com
27. www.alustolarijabeograd.rs
28. www.arhitekti-hka.hr
29. www.automatska-vrata.eu
30. www.baulinks.de
31. www.bearglassnj.com
32. www.builtmagazin.com
64

33. www.b92.net
34. www.dekor-staklo.hr
35. www.dizajndoma.hr
36. www.diytrade.com
37. www.dorma.com
38. www.egle.hr
39. www.enciklopedija.hr
40. www.furaj.ba
41. www.furnishburnish.com
42. www.goricastaklo.hr
43. www.glassolutions.co.uk
44. www.glasswalls.com
45. www.gradimo.hr
46. www.hitecglas.de
47. www.interijernet.hr
48. www.iverpan.hr
49. www.jelen.ba
50. www.junevesti.com
51. www.krubok.hr
52. www.konstructa.co.rs
53. www.kucastil.rs
54. www.ladic-werner.hr
55. www.lestur-vrata.si
56. www.leuzinger.gl
57. www.ligo.hr
58. www.lushome.com
59. www.mojenterijer.rs
60. www.njuskalo.hr
61. www.oldcasteble.com
62. www.pilkington.com
63. www.pin-tehnika.hr
64. www.podovi.org
65. www.prote.in
66. www.prozorivrata.com
67. www.prweb.com
68. www.pvc-stolarija.hr
65

69. www.reflex.si
70. www.safetyglass.com.vn
71. www.samsvojmajstor.com
72. www.saplast.ba
73. www.sbs.com.hr
74. www.scribd.com
75. www.scriptum.hr
76. www.slideshare.net
77. www.slobodnadalmacija.hr
78. www.staklar.hr
79. www.staklarstvo.hr
80. www.staklobakar.hr
81. www.staklostopsol.com
82. www.staklorezac-beograd.hr
83. www.staklorez-buric.hr
84. www.staklo-commerce.hr
85. www.staklo-ivicek.hr
86. www.staklo-konstrukt.hr
87. www.staklo-piletic.hr
88. www.structuralglass.com
89. www.svijetokonas.net
90. www.telegraph.co.uk
91. www.termoglas-bih.com
92. www.tim-bg.co.rs
93. www.ttm.hr
94. www.tuskabine.com
95. www.uredisvojdom.com
96. www.ureenjestanova.rs
97. www.vecomcom.rs
98. www.virtualnigrad.com
99. www.visionagi.co.uk
100. www.vitro.hr
101. www.vrcastaklo.hr
102. www.ze-ma.hr
103. www.webgradnja.hr

66

67

SEMINARSKI RAD
PREDMET: SAVREMENE DRVENE KONSTRUKCIJE
TEMA: INDUSTRIJSKA LJEPILA

Profesorica:
Doc.dr. Merima ahinagid Isovid
Mostar,28.5.2015

Student: Boo Vulievid

SADRAJ:

1. UVOD
2. LJEPILA (PREDNOSTI I NEDOSTACI)
3.VRSTE LJEPILA
3.1 Epoksidi
3.2 Poliuretani
3.3 Akrilna ljepila
3.4 Silikoni
4. LJEPILA U DRVNOJ INDUSTRIJI
5.POLIMERI
6. ZAKLJUAK
7. LITERATURA

1.UVOD

Najstariji dokazi o koritenju ljepila postoje prije otprilike 200 000 godina, gdje je kameni vrh
koplja lijepljen za drvenu drku s katranom dobivenim od brezine kore. Koritenje mjeavine
lijepljenje kamenih drki koplja za drvo potjee od prije 70 000 godina. Za vrijeme starog
Babilona prije oko 6000 godina, koritena su ljepila od ivotinjskih kosti za lijepljenje keramike.
Indijanci s istoka SAD-a su koristili smjesu smrekove smole i masti za izradu ljepila, to su
posebno upotrebljavali kod izrade vodonepropusnih kanua. Prva prava proizvodnja ljepila je
zapoela u 18 stoljedu u Nizozemskoj. Za izradu ljepila se koristi sve vie raznih materijala, kao
to su krob i riblja koa, kazein (bjelanevina iz mlijeka) se koristio kao ljepilo za drvo. 1909.
godine su izraena prva sintetika polimerna ljepila. U industrijskoj proizvodnji ljepila imaju sve
vaniju ulogu u proizvodnji mnogih razliitih vrsta proizvoda. Ona nude brojne prednosti kojima
konvencionalne tehnike spajanja ne mogu konkurirati. U usporedbi s tradicionalnim metodama
spajanja, lijepljeni su spojevi superiorni kod dinamikog naprezanja zahvaljujudi prije svega,
svojim elastinim svojstvima. Drugi kljuni kriterij pri odabiru ljepila je njihovo svojstvo da ne
razvijaju visoku temperaturu kemijskom reakcijom stvrdnjavanja. Ljepila su uglavnom materijali
koji imaju elektroizolacijski uinak te tako sprjeavaju i nastanak kontaktne korozije. Koriteni
materijali i zahtjevi konane konstrukcije odluujudi su imbenici pri odabiru ljepila koje de se
koristiti.

2. LJEPILA (PREDNOSTI I NEDOSTACI)

Djelovanje ljepila temelji se na njihovu prianjanju uz povrinu predmeta i njihovoj unutranjoj

vrstodi. Ljepila se u obliku viskozne tekudine nanose u tankom sloju na jednu ili na obje
povrine koje se sljepljuju. Suenjem ljepila stvara se nakon nekog vremena adhezijska veza i
postie maksimalna vrstoda slijepljenog spoja, zbog hlapljenja medija u kojem se ljepilo
primjenjuje (voda ili organsko otapalo) ili pak kemijskom reakcijom tvari sadranih u ljepilu.
Prednosti ljepila su:
- za spoj potrebno malo prostora i nisu potrebne rupe ili visoke temperature
- naprezanja se jednoliko rasporeuju na velikim povrinama
- spojevi su nepropusni, otporni na koroziju i ne mijenjaju svojstva materijala
- elastinost ljepila moe nadoknaditi toplinsko istezanje, te ublaiti udarce i vibracije
- jednostavna serijska proizvodnja
Nedostaci ljepila su:
- mala vrstoda
- neki koriteni materijali mogu biti otrovni
- nisu postojani na viim temperaturama
- javljaju se pojave starenja i puzanja
- mogu biti osjetljivi na vlagu
- vrijeme spoja moe biti dugo, a potrebna priprema skupa
4

3.VRSTE LJEPILA

Ljepila se mogu podijeliti na: fizikalna i kemijska veziva ljepila.

Fizikalna ona predstavljaju u organskim otapalima (preteno ugljikovodicima) rastopine
prirodnih ili umjetnih makromolekularnih materijala (kauuk, umjetne smole). Da bi se proces
lijepljenja ostvario potrebna je velika povrina isparavanja odnosno poroznost osnovnih
materijala. Zato se ova ljepila ne upotrebljavaju za lijepljenje metala ved vie za porozne
nemetale (koa, guma, drvo, plastika). Dijele se u tri podskupine: kontaktna, rastalna i plastina.

Slika 1. - Poliesterska smola, [3]

1. Kontaktna ljepila se sastoje od kauuka i smole rastopljene u nekom organskom otapalu.

Nanose se na obje povrine koje se lijepe, zatim se prieka da ishlapi otapalo a tada se povrine
koje se lijepe vrsto pritisnu jedna na drugu. Spojeni dijelovi se uglavnom ne mogu opet
razdvojiti bez otedenja.
2. Rastalna (taljiva) ljepila se prije primjene moraju zagrijati (150 do 200 stupnjeva) da bi
postala tekuda jer su pri sobnoj temperaturi u vrstom stanju. Nakon lijepljenja dijelovi moraju
ostati u stanju mirovanja do hlaenja na sobnu temperaturu, kada dostiu potrebnu nosivost.
3. Plastina ljepila su napravljeni na bazi PVC praha izmijeanog sa omekivaem, punilom i
adhezionim sredstvom. Za razliku od rastalnih i kontaktnih ne sadre otapala. Primjenjuju se
tako da se zagriju na oko 150 stupnjeva kada prelaze u tjestasto stanje te se nanose na jednu od
povrina koje se lijepe.
Kemijska napravljeni su na bazi epoksida, fenola, akrila te poliestera kao umjetne smole.
Neophodni sastojci ovih ljepila su takozvani katalizatori koji imaju zadatak izazvati kemijsku
reakciju koja de dovesti do stvaranja makromolekularnih mrea polimera, a koje de nastati
nakon mijeanja bazne smole i katalizatora (zbog toga se i zovu dvokomponentna), a pod
utjecajem temperature, vlage, pod djelovanjem UV zraka. Opdenito se pod utjecajem
temperature (do 200 stupnjeva) postiu bolji rezultati nego kod hladnih postupaka. Ovisno o
vrsti ljepila vezivanje ili otvrdnjavanje se vri obino pomodu pritiska na mjestu spoja. Trebamo
razlikovati jednokomponentna i dvokomponentna ljepila. Kod dvokomponentnih ljepila mora se
prvoj komponenti dodati otvriva, koji dovodi do otvrdnjavanja i odreuje vrijeme
otvrdnjavanja. Jednokomponentno ljepilo otvrdnjava bez dodavanja otvrivaa. Ljepila se dosta
koriste jer postiu puno vedu vrstodu ljepljenog spoja.

Slika 2. Kemijsko ljepilo, [4]

3.1 Epoksidi su najraireniji razred ljepila koritenih za strukturno lijepljenje. Nalaze se u

automobilskoj i zrakoplovnoj industriji te graevinarstvu i graevnoj industriji. Njihova velika
prednost jest da mogu lijepiti i metale i plastiku. Oni su iznimno izdrljivi, imaju malu tendenciju
puzanja i minimalno se skupljaju pri stvrdnjavanju. Ovisno o vrsti mogu podnijeti kontinuirano
izlaganje temperaturama izmeu 100 i 200 stupnjeva. Dodatna prednost je njihova vrlo dobra
kemijska otpornost, iako su opdenito kruti. Asortiman epoksidnih ljepila obuvada ona s
otvorenim vremenom ovrdavanja od svega nekoliko minuta pa do onih kojima je otvoreno
vrijeme i do 2 sata. Epoksidi su dostupni kao jednokomponentni ili dvokomponentni sustavi. U
jednokomponentnim sustavima smola i komponente uvrdivaa ved su tijekom proizvodnje
izmijeane u pravilnom omjeru i poinju meusobno reagirati tek kada budu izloeni toplini.
Dvokomponentni sustavi se sastoje od odvojenih komponenti smole i uvrdivaa koje se
mijeaju neposredno prije primjene. Treba imati na umu da kemijska reakcija stvrdnjavanja kod
dvokomponentnih sustava poinje odmah nakon mijeanja komponenti i treba voditi rauna o
brzini izvoenja radova koristedi ovakvu vrstu ljepila.

Slika 3. Epoksidalna smola za garane podove, [5]

3.2 Poliuretani

poliuretanska ljepila su takoer dostupna kao jednokomponentni ili

dvokomponentni sustavi. Dolaze u raznim viskozitetima, sa irokim rasponom vremena

stvrdnjavanja i razliitim specifikacijama s obzirom na kemijsku otpornost. Stupanj meusobnog
povezivanja i time vrstode zavrnog sloja odreen je kombinacijom sirovina koje sadri svaki od
tih sustava ljepila. Stoga je moda i najvanije njihovo svojstvo ispunjavanja doslovno svakog
mehanikog zahtijeva, u rasponu od vrlo krutih do iznimno elastinih spojeva. Uz to ona su vrlo
otporna na mnoge vrste otapala. Poliuretani se uvelike koriste za raznolika industrijska
lijepljenja.

Slika 4. Poliuretansko ljepilo, [6]

Slika 5. Poliuretanska pjena, [7]

3.3 Akrilna ljepila

kod akrilnih ljepila nalazi se velika raznolikost u mogudnostima

lijepljenja. Ona mogu spajati irok raspon raznih povrina, ukljuujudi vedinu termoplastinih
materijala te pokazuju dobru uravnoteenost izmeu visoke vrstode i odreene elastinosti,
to ih ini jednim od najedih odabira kada se radi o dinamikim opteredenjima. Jo jedno
zanimljivo svojstvo je velika brzina stvrdnjavanja koja osigurava dodatne mogudnosti za
sniavanje proizvodnih trokova. Meutim ona uobiajeno imaju jak miris pa se u sluaju
koritenja vede koliine ljepila preporuuje njihova primjena u dobro prozraenim prostorima.
Akrilna ljepila mogu biti ili jednokomponentna ljepila s aktivatorom ili dvokomponentni sustavi.
Jednokomponentna ljepila ne treba mijeati. Ljepilo se nanosi na jednu povrinu, aktivator na
drugu, a proces stvrdnjavanja zapoinje tek kada se dvije povrine spoje. Kod dvokomponentnih
9

sustava, aktivator i ljepilo se mijeaju koritenjem statike mijealice za mijeanje i zatim se

smijesa nanosi na jednu povrinu.

Slika 6. Akrilni kit za drvo, [8]

3.4 Silikoni

Silikoni ostaju iznimno elastini ak i pri temperaturama od -90C. Takoer

mogu podnijeti kontinuirane radne temperature do 200C te su iznimno otporni na

ultraljubiasto zraenje. Situacije u kojima se mogu koristiti kao ljepila su one gdje postoji
potreba za velikom elastinodu i sposobnodu djelovanja pri visokim temperaturama. Uz to
pokazuju dobru otpornost na agresivne kemijske tvari i izvrsnu otpornost na vlagu i vremenske
uvjete. Silikonska ljepila dostupna su kao jednokomponentni i dvokomponentni sustavi.
Uporaba jednokomponentnih silikona obuhvada primjenu kod proizvodnje vozila te
elektrotehnike i posebnih primjena u zrakoplovnoj industriji. Dvokomponentni silikoni koriste se
u elektrinoj industriji, industriji vozila. Osobito su korisni u podrujima gdje su razine

10

atmosferske vlage preniske za dovrenje procesa stvrdnjavanja jednokomponentnih silikona ili

gdje je poeljno ubrzanje procesa proizvodnje.

Slika 7. Silikon, [9]

4.LJEPILA U DRVNOJ INDUSTRIJI

Oni su vaan imbenik u racionalizaciji sirovine i proizvodnje gotovih proizvoda. Od davnina

ovjek je upotrebljavao prirodna ljepila,odnosno ljepila na bazi kroba,krvi i ostalih prirodnih
veziva koji nisu toksini niti emitiraju supstancije koje kontaminiraju radni ambijent niti
proizvod. Meutim u doba industrijalizacije poela je proizvodnja sintetikih ljepila, i drugih
ljepila koji se zasnivaju na raznim kemijskim supstancijama. Ta ljepila su imali na poetku samo
zadatak da osiguraju kemijsku i mehaniku vezu. Meutim 70-tih i 80-tih godina propisi vezano
11

za kvalitetu i emisiju toksinih supstancija postavili su niz ogranienja za kemijska i mehanika

svojstva ljepila, te doputene koncentracije odreenih sastojaka, zapaljivosti i eksplozivnosti za
razne vrste ljepila.

Ljepila su materijali koji u odreenim uvjetima bilo zbog kemijske reakcije, bilo zbog utjecaja
temperature u smislu zagrijavanja i hlaenja, imaju svojstvo otvrdnjavanja i meusobnog
vrstog povezivanja jednakih ili razliitih materijala.
Podjela ljepila u drvnoj industriji:
- prirodna (proteinska) ljepila
- sintetika ljepila

Sintetika ljepila temelje se na uporabi razliitih polimernih materijala, koji su osnovna

vezivna komponenta u ljepilu. Ona se razlikuju prema sastavu,mehanizmu stvaranja,kohezijskih
i adhezijskih veza i podruja primjene, a u usporedbi s prirodnim ljepilima odlikuju se jaom
adhezijom prema vedem broju razliitih materijala, prikladnijom primjenom i brim
djelovanjem, te boljim uklapanjem u dizajn proizvoda. Glavne su vrste sintetskih ljepila prema
nainu spajanja, reakcijska, taljiva, kontaktna, disperzijska.

12

Slika 8. Sintetiko ljepilo, [10]

Taljiva ljepila uporaba taljivih ljepila u obradi drva stalno se povedava od poetka primjene tih
materijala (50-tih godina). Njihova eda primjena posljedica je uvoenja ploa iverica u
konstrukcije finalnih proizvoda. Prednosti tih ljepila su: jednostavna primjena i brzi pomaci pri
obradi, stvaranje tehnoloki vrstog i trajnog spoja nekoliko sekundi nakon nanoenja ljepila, ne
zagauju okolinu i ne gube supstancu pri otvrdnjavanju, dobra adhezija u odnosu prema drvu i
sintetikim materijalima, prihvatljiva cijena.

13

Slika 9. Taljiva ljepila za drvo, [11]

Bududi da je osnova postupka taljenje i otvrdnjavanje hlaenjem, vedina ljepila su prikladni

termoplasti ije temperature taljenja i otvrdnjavanja zadovoljavaju tehnoloke potrebe a pri
njihovoj se temperaturi taljenja ne razgrauje ljepilo. Osnovno ljepilo obino sadri smole koje
poboljavaju koheziju, adheziju, elastinost.

5.POLIMERI
- Prirodni i umjetni organski i anorganski polimeri- prirodni anorganski polimeri su: azbest, glina, to su silikati i oksidi i sastavni su dio zemljine
kore
- prirodni organski polimeri su: celuloza, kauuk, prirodne smole, krob
- umjetni anorganski polimer je silikon, a organski su: polietilen, polipropen, polistiren

14

Tri su deformacijska stanja polimera: staklasto, gumasto i kapljasto.

Prednosti polimernih materijala: lako oblikovanje, prikladni za proizvodnju lakih graevinskih
elemenata, dobra otpornost na kemijska dijelovanja, elektroizolacijska svojstva,
vodonepropusnost, dobra prionljivost na druge materijale.
Mane polimernih materijala: podloni uticaju temperature, zapaljivost, gorivost, elektrostatika
svojstva i starenje.

- Podjela polimera Prema sastavu: homogeni i kompozitni

Prema fizikalnom stanju pri uobiajenoj temperaturi: ( -30 do 100 C) elastomeri i duromeri
Prema podrijetlu: prirodni (celuloza, kauuk, smole, silikati), umjetni ili sintetiki
Prema primjeni: poliplasti (plastomeri, duromeri), elastomeri, umjetna vlakna, pomodni
polimerni materijali (plastika, plastine mase)
Elastomeri u uobiajenim temperaturama su u gumastom fizikalnom stanju i mogu imati
deformacije do nekoliko stotina postotaka. Termiko varenje nije mogude. Temperatura
omekavanja je nia od 0C, fizikalno umreavanje kemijsko.

Slika 10. Elastomeri, [12]

Durimeri to su gusto umreeni plomeri, oni su netopljivi, netaljivi i ne mogu bubriti.
Zagrijavanjem na visoke temperature oni se ne tale, ved se kemijski razgrauju. To su starije
vrste polimera, vede vrstode, nazivaju se jo umjetnim smolama.

15

Plastomeri su polimerni materijali s linearnim i granatim makromolekulama. Zagrijavanjem do

temperature mekanja i taljenja ne mijenjaju kemijsku strukturu, pa tijekom prerade dolazi do
reverzibilne promjene stanja. Pri tim temperaturama mogu se oblikovati u eljene oblike.
Zagrijavanje i hlaenje mogu se ponavljati, a da im svojstva ostanu ista. Dijele se na amorfne i
kristalaste. Vedi udio kristalaste faze kristalastim plastomerima povedava gustodu, tvrdodu,
vrstodu i postojanost prema otapalima, a vedi udio amorfne faze povedava im fleksibilnost i
obradivost.

-Ljepila na osnovi polimernih disperzija / emulzijaOvo je vana grupa ljepila u obliku disperzija/emulzija prirodne i sintetike gume (poliuretanska,
butilna, silikonska) te polivinilacetata, akrilata i razliitih umjetnih smola u organskim otapalima
i vodi. Glavne podgrupe su kontaktna ljepila i disperzijska ljepila.
Kontaktna ljepila otopine su prirodne ili sintetske gume najede u organskim otapalima a vrlo
rijetko proizvode se recepturama bez otapala. Nanose se na dodirne povrine obaju tijela
predviena za spajanje ljepljenjem, nakon ega se pusti da otapalo gotovo potpuno ispari.
Kontaktna ljepila idealna su za ljepljenje velikih i tee namjestivih povrina koje se lijepe. Koriste
se u automobilskoj industriji, graevinarstvu.
Disperzijska ljepila su disperzije u kojoj su jedna ili vie tvari najede polimer, akrilati,
butadienska guma, lateks. Nakon nanoenja na povrine koje se lijepe i njihovog spajanja,
najede pod pritiskom, isparivanjem otapala formira se film vrstog veziva na spojnim
povrinama. Koriste se u drvnoj industriji za lijepljenje podnih obloga, graevinarstvu,
proizvodnji namjetaja.
16

MS-polimeri-modificirana polimerna ljepila, vrlo dobro lijepe mnoge razliite povrine. Lijepljeni
spojevi imaju kontinuiranu toplinsku otpornost od otprilike 80 do 100 C, veliku elastinost (to
rezultira dobrom otpornodu na deformacije), te su vrlo otporni na UV zraenje i vremenske
uvjete. Ljepila na osnovi MS polimera koriste se za lijepljenje dijelova pri proizvodnji vlakova,
automobila, sastavljanju opreme i aparata, obradi metala i lima, u solarnoj industriji, kod
montae fasada i prozora, u graevinarstvu i graevnoj industriji.

Slika 11. Upotreba MS polimera, [13]

17

6.ZAKLJUAK

Ljepila su materijali koji u odreenim uvjetima bilo zbog kemijske reakcije, bilo zbog utjecaja
temperature u smislu zagrijavanja i hlaenja imaju svojstvo otvrdnjavanja i meusobnog
vrstog povezivanja jednakih ili razliitih materijala. Osnovni dio svakog ljepila je vezivo koje
moe biti ivotinjskog, mineralnog i sintetikog podrijetla, a osim veziva kao komponente ljepila
dolaze razrijeivai, plastifikatori, punila i otvrivai. U dananje vrijeme ljepila se primjenjuju u
svim vrstama proizvodnje te su u mnogim sluajevima zamijenila druge naine spajanja (vijcima,
umetcima). U industrijskoj proizvodnji ljepila imaju sve vaniju ulogu u proizvodnji mnogih
razliitih vrsta proizvoda, a koriteni materijali i zahtjevi konstrukcije odluujudi su imbenici pri
odabiru ljepila koje de se koristiti, bududi da su ljepila u dananje doba zaista rasprostranjena,
mnogo je vrsta ljepila za razliite namjene i nezaobilazna su, posebice u graevinarstvu. Vano
je navesti da korisnici ljepila moraju osigurati propisne upute za skladitenje, upotrebu i
posebno ventilaciju kod radnih mjesta i mjesta gdje skladite gotove proizvode.

18

LITERATURA:
[1] M. Muravljov,D.Jevtid: Graevinski materijali 2,Beograd,1999.
[2] w.w.w.wikipedia.com
[3] w.w.w.maketarstvo.net
[4] henkel.hr
[5] w.w.w.webgradnja.hr
[6] gradimo.hr
*7+ hrv.sika.com,mujagid-commerce.com
[8] cibovloeren.nl
[9] bs.wikipedia.org
[10] hr.wikipedia.org
[11] viro-kem.hr
[12] prochima.it
[13] mirad-tehnic.ro

19